Поможем написать учебную работу
Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Хусанкай ял\нчи в=там шкул Ч=ваш литературипе 7-м\ш класра ирттерн\ уё= урок=н конспекч\ Тема: « П.Хусакай=н пултарул=х ёул й\р\, «С=мах хавач\», с=ввине тишкерни. Ч=ваш ч\лхипе литература в\рентекен\: Чернова Наталья Николаевна. 2006-2007 в\ренъ ёул\ |
Урок теми: П.Хусакай=н пултарул=х ёул й\р\, «С=мах хавач\», с=ввине тишкерни.
Урок т\с\: хут=ш урок.
П\лъ т\ллев\сем:
-Хусанкай=н пурн=ё ёул\пе паллаштарасси;
-ачасен лирика тишкер\в\ т=вас х=н=х=в\сене аталантарасси.
Сап=рл=х т\ллев\сем:
- ыр=па усала уй=рма в\рентесси;
-пурн=ёра с=махпа выр=нл= ус= курмаллине =нлантарасси;
-кърш\лл\ хал=хсене (тутарсене) хисеплеме в\рентесси.
Илемл\х т\ллев\:
ачасене таса чунл=, тър\ к=м=лл= пулма хавхалантарасси.
Урок мел\семпе меслеч\сем:
- учитель с=мах\;
- илемл\ вулав;
- коментарилл\ вулав;
- ыйту хурав;
- шырав;
- илемл\х мел\семпе \ёлени.
Пуплеве аталантарас х=н=хусем:
- пултарулл= вулав;
- вуланине к\скен каласа пани;
- вуланине хак пама в\рентесси;
- хайлав=н т\п шух=шне пал=ртма, п\т\млетъ тума х=н=хтарасси.
Литература теорий\: литература тишкер\в\н й\рки, илемл\х мел\сем: эптитет, метафора, метоними, пафос.
Кур=мл=х хат\р\сем: П.Хусанкай=н, Варвара Борисовн=н, Наталья Яковлевна Яковлев=н портреч\сем;
Хусанкай сассине ёыртарн= кассета; Тутар Республикин картти; Сикт\рме ёинчен ёырн= видеокассета; лирика гишкер\в\н й\рки ; Хусанкай ёырн= тата ун ёинчен ёырн= к\некесен выставки; Хусанкай с=ввисем т=р=х тун= ъкерч\ксем; илемл\х мел\сем (лото).
Урок эпиграф\: ч\лхе хал=х мул\.
Ёын чун\ ч\лхинче паларать.
Урок юх=м\:
I.1.Ё\н\ тема в\ренни.
У. Сывл=х сунат=п сире, ачасем. Тархасш=н вырнаёса лар=р. Эпир сир\нпе паян Петр Петрович Хусанкай пултарул=х\ ёинчен калаё=п=р, «С=мах х=вач\» с=ввипе паллаш=п=р.
Ч=ваш юрри - хура в=рман юрри...
ё\р пин сукмак ас=мл=н йых=рать.
Элле таёта, юмах уёланкине,
Унта ёеё \м\т тулн=н туй=нать.
Куккук пулса в\ёсе каяс килет, Ё\тсе каяс килет с\м в=рманта, Кайак пулас \м\т хитре те ёав, Куккук ш=пи к=на к=шт х=ратать. Хирте т=ри пуёлан= к\в\ пек,
Чунра ачаш та ырл=хл= т\нче...
Эх, юррисем!..
Анчах п\ррем\шне
В\рентр\н эс Хусанкай пичче.
Ёапла ёырн= тутар хал=х с=в=ё\, Ч=ваш республикин тава гив\ёл\ \ёчен\ Ринат Харисов хай\н Петр Петровича халалан= «Ч=ваш юрри» с=ввинче. Ринат Харисов Хусанкай пултарул=хне пыс=ка хурса хаклан=, музей уён= \ёре те килн\. Ч=нах та Петр Петрович =ста юр=ё пулн=. Ахальтен мар \нт\ в=л ч=ваш хал=х эпосне хывакан\ шутланать. Ч=ваш хал=х эпос\ вара «Тилли юррисем» юр=сен ярам\. Итлесе п=хсам=р ун=н п\р юррине. +на П. Хусанкай=н м=ш=р\, СССР хал=х артистки Вера Кузьминична Кузьмина вулать. (Кассета итлени, «Мехел тени м\н тени пулать?».
Пет\р Хусанкай 1907 ёулхи к=рлач=н 9(22) м\ш\нче Тутар Республикине к\рекн Элкел район\нчи Сикт\рме ял\нче ёуралн=.
Ёак ял ёум\пе /нч\ шыв\ юхса выртать. Шыв\ таса та т=р=. Ёырма т\п\ х=й=рл=, х\вел ёинче в=л \нч\ ев\р сарр=н кур=нать. Ёырма х\ррипе т=валла кайсан Сикт\рме патне ёитет\н. Сикт\рме /нч\-юппи, в=л в=рмантан юхса тухать. Ёырма ик\ ен\пе ёир\кл\х. Малтан кунта ё\м\рт те нумай ъсн\ теёё\. Ёав=нпа ялне те Сикт\рме тен\ им\ш. Ч=ваш юррисемпе П. Хусанкая п\ч\кренех амаш\ Варвара Борисовна паллаштарн=. Ч=ваш поэзине юратма в\рентн\. Ёак юрату Петр Петровича с=в=сем ёырма хавхалантарн=. Малтанхи с=ввисене в=л шкулта в\ренн\ чухнех ёырн=. «В\ренекен сасси» ятл= ал=па ёырн= литература журнал\нче вырнаётарн=. Т=ван ч\лхен илемне туйса илме в\рентекен\ Наталья Яковлевна Яковлева пулашни ёинчен Хусанкай час-часах аса илн\, тав тун=, с=ввисене халаллан=.
Н.Я.Яковлевана
Халь ёулла. Сире \нт\ хавасс=н
Й=патать чъречерен х\вел.
Ман анчах таёта ёухалн= сасс=м
Паянччен ч\нмер\... пит\ шел.
Эп п\лет\п: хал\ \нт\ эс\р
Л\п уяр, т\трес\р каёсенче,
Х=в=ра п\рре те х\рхенмес\р,
Уттарат=р час-часах /нче.
Ах, Енчи! Тен, эс\ мана ур=х
Ёуп=рлайм=н типш\м ёур=мран.
Них=ёан та сан ёырану т=р=х
Чупас ёук халь эп\ ёаруран...
Паянхи пекех эп аст=ват=п
Аннепе й=ран ё\кленине.
М\нешкел анне?
Ч=нах та ват=...
Хуш=лтарт=м пул\ м\ск\не.
Шкултан в\ренсе тухсан малалла в\ренме Хусана тухса каять. Ч=ваш педтехникумне к\рет. Кунта в\ренн\ чухнех Шупашкарта тухса т=ракан «Сунтал» журнала хай\н с=ввисене яра-яра парать. Вулакансем хап=лласах йыш=наёё\. Каярахпа ёак журнал редакций\нче х=й те \ёлет. Хусанта в\ренн\ в=х=тра Хусанкай=н Шупашкарта п\ррем\ш к\неки «Уяртсан» пичетленсе тухать. Пыс=к х=в=ртл=хпа аталанса пырать Петр Петрович Хусанкай пултарул=х\. Пурн=ёри историлле пул=мсемпе тач= ёых=нн=. Ёакна кашни произведенирех куратп=р. Поэзи сентри ёине «Ё\н й\ркелъ», «Магнитту», «Яманкас юмах\», «Таня», «Ё\нтеръ юрри» ахах пек вырнаёаёё\. Асл= Пушкин=н «Евгений Онегин» романне ч=вашла куёарса к=ларни с=в=лла «Аптраман тавраш» ч=вашла с=в=лла роман ёырма х\млентерсе т=н=. Теёеткепе хал\ ёъл\к ёинче Хусанкай=н к\некисем. Ч=вашла, выр=сла, тутарла, пушк=ртла, грузинла, украинла, п=лхарла тата ытти нумай хал=хсен ч\лхипе пичетленн\ ун=н произведений\сем. Ик\ ч\лхелл\ поэт теёё\ Хусанкая. В=л выр=сла пайтах ёырн=. П\лессе вара нумай ч\лхе п\лн\, нумай ч\лхерен ч=вашла куёарн=. В. Шекспир, Ш. Руставелли, И. Вазов, М. Горький, В. Маяковский, Т.Шевченко, Я.Райнис, Н. Бараташвилли...177 поэт хайлавне куёарн= Петер Хусанкай. Пит\ =ста куёарн= тутар с=в=ё\сен Г.Тукай=н, М.Джалил\н, Х.Такташ=н тата ыттисен с=ввисене. Аса ил\р-ха, иртн\ в\ренъ ёул\нче Тукайпа Джалиль юбилей\сене халалласа ирттерн\ литература каё\сенче пир\н шкул ачисем поэтсен с=ввисене ч=вашла п=хмас=р кала-кала пач\ё. Ёав с=в=сене ш=пах Хусанкай куёарн= та \нт\. Хусанкай в\сен пултарул=х\сене пыс=ка хурса хаклан=, в\сене нумай с=в= халаллан=. Т\сл\хрен: «Тутар с=в=ё\сене».
С\й=н-пике манар\ ёич\ яр=м,
Ларать Хусан=н ёълл\ с=рт\нче.
Тутар с=в=ёисем!
Сире пуё тайр=м,
Сана асилт\м, ёут=с=р т\нче...
Эпир харкашн= Ази ал=к ум\н,
П\рне-п\ри юта хурса, тискер.
Юнпа п\венн\ асл= Ат=л хум\...
Т\п пулчч=р ёав саманасем, теер.
Салам-аликк\м, Х\рл\ Х\велтух=ё
Сан кун-ёулна х=юлл=н й\рлевёъ
М\скер ёырсан та, чи малтан ун курн\ё
Ёак ик с=мах: чурал=х, к\решъ.
Паян тавлашм=п=р кам пулн= пулхар,
Хазар е хун... Ма авала путар?
Ч=ваш калать: «Республика сыв пулт=р!»
«Чаплант=р Тутарстан!» теет тутар.
Ача-пача валли ёырн= произведений\сем те пур: юмахсем, с=в=сем, поэм=сем. Сир\н ум=рта пир\н шкул ачисен Хусанкай хайлав\сем т=р=х тун= ъкерч\ксем. «Ёар=к», «К=вакарч=н» юмахсене, «Салп=ран», «Ё\м\рт» с=ввисене, «Таня», «Т=ван ё\ршыв» поэмисене ачасем пит\ кил\штернине куратп=р. Ачасем ёав хаилавсене вулан= чух чун\сенче м\нле туй=м хускалнине ёырса п\лтерн\.Ача п=ча валли ёырн= с=в=сенчен Атнер Петровича халаллан= «С=пка юрри» ч=ваш поэзий\н шедев\р\ шутланать. «Т=ван ё\ршыв» поэми литератур=на ылт=н саспаллипе к\рсе юлн=.
(Поэма сып=к\)
М\н-ши в=л Т=ван ё\ршыв?
Аякра-ши ёыв=х-ши?
Аякра та, ёыв=х та,
Каласа парам т=хта.
...Сан килъ В=такасра,
Хам=р кас ялан асра.
Ёав-ши ё\ршыв=м=р,
Ёав та, ёав к=на та мар:
Анаткас та пур ялта,
Тури кас та пур тата;
В\сенче те ачасем,
П\р класра ларакансем.
Хам=р ял в\ёне тухсан,
Эс ёеремл\ ё\р куран;
Ёав ёулпа утсан-утсан,
Эс шоссе ёине тухан.
Ёул=н ик\ х\ррипе
Йыв=ё лартн= й\ркипе.
Тик\с сарн= ёулпала
унталла та кунталла
ытканаёё\ машинсем
ё=клисем, ё=м=ллисем.
I.2.Хал\ эпир сир\нпе «С=мах хавач\» с=в=па палаш=п=р.
а)Учитель вуланине итлени.
=)+нланма йыв=р с=махсемпе \ёлени.
- х\рл\ хурё= - х\ртн\ тим\р;
- х\млетсе хыптар вут ёинче х\рт;
- маяк шывра ёул к=тартакан хат\р, ё\рле ёутатса т=рать;
- вут юпа ёул ёинче х=ш еннелле каймаллине к=тартакан юпа;
б)У. М\н ёинчен ёырать автор с=в=ра? (Ку с=в= теми).
В. С=в=ра автор с=мах в=й\ ёинчен ёырать.
У. С=мах х=вач\ ёинчен м\н каласа парать в=л?
В. С=махпа ёынна амантма та, ъкерме те, ъкернине те пулать
ё\клеме тет.
У. С=махпа этеме амантма та, ъкерме те, ъкнине те пулать
ё\клеме тенине м\нле =нланат=р?
В. Начар с=мах каласа ёынна кърентерме пулать, лай=х
с=мах каласа ёынна сав=нтарма та, хавхалантарма та пулать.
У. М\нле шутлат=р, с=мах х=ёан ыр= тусш=н =шшине
парать, т=шмана касса п=рахать?
В. С=маха т\р\ссипе чун-ч\ререн каласан ун в=й\ темиёе хут та ъсме пултарать. Ун чухне в=л ыр= тусш=н =шине парать, т=шмана касса п=рахать.
У. Хусанкай м\н каласш=н пулн=-ши пире ёак с=в=ра? С=в= т\п шухаш\ м\нле-ши?
В. Ман шутпа Хусанкай пире яланах т\р\с с=мах каламалла,
Них=ёан та улталамалла мар тесе каласш=н пулн=.
Ку с=вв=н т\п шух=ш\ пулч\.
У. Апла пулсан с=махпа епле ус= курмалла пир\н?
В. С=маха шух=шламас=р персе ямалла мар, унпа выр=нл=
Ус= курма п\лмелле. Них=ёан та ёын ёинчен суя с=мах
каламалла мар.
У. М\нле ыйту хускатн=-ши Хусанкай ку с=в=ра?
В. +ш= с=махпа сив\ с=мах, суя с=махпа ч=н с=мах. (Ку пулч\ с=в= проблеми).
У. М\нле туй=мпа ёырн=-ши автор ку с=вва?
Ъ. Автор ку с=вва ё\кленулл\ туй=мпа: ч=н самаха ырласа
Ёырн=. (Ку с=в= хавхи пулч\).
У. Ёак с=в=ра миёе й\рке тата миёе ёавра?
В. Ёак с=в=ра пур\ 12 й\рке, 3 ёавра, кашни ёаврара 4-шар
й\рке.
У. П\ррем\ш ёаврара м\н ёинчен калан=?
В. П\ррем\ш ёаврара с=махпа этеме м\н тума пулнине ёырса
к=тартн=.
У. Икк\м\ш с=в=ра м\н ёинчен ёырн=-ши вара?
В. Икк\м\ш с=в=ра с=маха х\рл\ хурё= пек х\ртмелли ёинчен
ёырн=.
У.Юлашки ёаврара м\н ёинчен ёырн=-ши тата?
В. Юлашки ёаврара ч=н с=мах ёинчен ёырн=.
У.Ку пир\н композици уйр=мл=х\сем пулч\ё.
Кунта лирик=лла герой автор х=й е Ур=х ёын ши?
В. Кунта лирик=лла герой автор х=й, м\нш\н тесен эп тесе
ёырать.
У. С=в=ра т\л пулакан эпитетсене кал=р.
В. С=в=ра ёак=н пек эпитет пур- ыр= тус.
У. С=в=ри метафор=сене каласа тух=р.
В. С=в=ра ёак=н пек метафор=сем пур: -х\рл\ хурё=, ч=н
с=мах, ёут= маяк, вут юпа.
У. Ёак с=в=ра тата метоними пур. Метоними п\р =нлав е япала выр=нне теп\р =нлава е япалана, в\сен тулаш\нчи е шалти ёых=н=в\сем т=р=х куёарса, ят пани, п\р с=мах выр=нне теп\р с=мах калани. Т\сл\хрен, с=махпа этеме амантма та пулать. Эсир тата м\нле метонимисем тупма пултарат=р?
В. С=в=ра ёак=н пек метонимисем тата пур: ъкерме пулать, ъкнине те пулать ё\клеме, х\млетсе хыптар, =шине парать, касса п=рахать, ъстерет\н ч\репе те, чунпа та, юнпа.
У.М\нле с=в= виёипе ёырн=-ши ёак с=вва?
В.Ёак с=вва силлабо-тоника,виё\ сып=кл= анапест виёипе ёырн=.
II. В\реннине ёир\плетни.
1.С=вва ачасене пултарулл= вулама х=н=хтарни.
2. Ваттисен с=мах\семпе \ёлени.
Ачасем ать=р-ха п\рле =нлантарар ёак ваттисен с=мах\сене. М\нш\н ёапла калан=-ши ваттисем?
Ултавпа инёе каяйм=н. (Нумай улталаймаст=н, т\р\сси пурп\рех ёиеле тухать).
Ч=н с=мах=н суйи ёук. (Т\р\с с=маха хуть те епле ёав=рттарсан та пурп\рех т\р\с с=махах. Унта ултав пулма пултараймасть).
Ыр= с=мах ылт=нран хакл=. (Ёынш=н лай=х с=мах темпекех хакл=. М\нш\н тесен в=л чуна ёемёетет, к=м=ла ё\клет, ыр= туй=мсем в=ратать).
Ёынна усал ан кала, х=в та ёавнах кур=н. (Ёынна начар с=махсем каласан х=в та ыррине илтейм\н, х=вна та начар, сив\ с=махсем кал\ё).
3. В=й= «Лото».
Метафора |
Метоними |
Метафора |
Метоними |
Эпитет |
Метафора |
Метафора |
Метоними |
Метоними |
Х\рл\ хур= |
Ч\репе ъстер |
Вут юпа |
С=махпа амант |
Ыр= тус |
Ч=н с=мах |
Ёут= маяк |
Х\млетсе хыптар |
Ъкнине ё\кле |
Ачасене таблиц=сем(п\ррем\ш юпари) тата илемл\х мел\сем ёырн= фишк=сем салатса памалла. Ачасем фишк=сене т\р\с (пан= с=махсем м\нле илемл\х мел\ пулнине кура) выраётарса тухмалла. Кам т\р\с те х=в=рт \ёе в\ёлет ёав= ё\нтеръё\ пулать.
4. Хусанкай пурн=ё\пе ёых=нн= тест ыйт=в\сене хуравлани.
1. П.Хусанкай х=ёан ёуралн=?
А) 1899 ёулхи чък уй=х\н 16 м\ш\нче ёуралн=.
+) 1894 ёулхи ака уй=х\н 19-м\ш\нче ёуралн=.
1907 ёулхи к=рлач уй=х\н 22-м\ш\нче ёуралн=.
2. П.Хусанкай=н ам=ш\ м\н ятл= пулн=?
А) Наталья Яковлевна.
+) Варвара Борисовна.
Б) Марфа Дмитриевна.
3. П.Хусанкай=н юратн= в\рентекен\ м\н ятл= пулн=?
А) Мария Алексеевна.
+) Вера Кузьминична.
Б) Наталья Яковлевна.
4. Хусанкай=н п\ррем\ш с=ввисем =ёта кун курн=?
А) «Сунтал» журналта.
+) «В\ренекен сасси» журналта.
Б) «Т=ван Ат=л» журналта.
5. Хусанкай=н п\ррем\ш к\неки м\нле ятпа пичетленн\?
А) «Савни» ятпа.
+) «Уятсан» ятпа.
Б) «С=в=семпе поэм=сем» ятпа.
6. Хусанкай м\нле премисене тив\ё пулн=?
А) К. В. Иванов премине.
+)М.Ёеёп\л премине.
Б) К.Иванов тата М.Ёеёп\л премисене.
7. Хусанкай пур\ миёе поэт хайлав\сене ч=вашла куёарн=?
А) 177 поэт с=ввисене куёарн=.
+) 199 поэт с=ввисене куёарн=.
Б) 155 поэт с=ввисене куёарн=.
III. Киле \ё пани.
Ачасем, эсир Хусанкай ёинчен килте учебникри 129-130 страниц=сене вул=р, «С=мах х=вач\» с=в= ёинчен п\ч\к текст ёырмалла.Унта с=в= сире кил\шни е кил\шменни, м\нш\н кил\шнипе кил\шменнине =нлантарса ёырмалла.
IV.Урока п\т\млетни.
У.«С=мах х=вач\» с=в=ра м\нле шух=ш пал=рса т=рать? М\н тума в\рентсе калан= пире поэт.
Ёын чун\ ч\лхинче пал=рать тесе калан= ваттисем. Апла пулсан ёак с=в= пул=шнипе Хусанкай пир\н ума м\нле тухса т=рать? Ун=н чун\ м\нле пулн=-ши? В=л улталама пултараякан ёын пулн=-ши? Суеётерекенсене юратн=-ши?
В. Хусанкай ыр= к=м=лл=, таса чунл=, т\р\сл\хе юратакан, унш=н яланах к\решме хат\р ёын пулн=. В=л м\нле калама юранипе юраманнине лай=х =нланн=.
П. Хусанкай ятне ч=ваш хал=х\ пыс=ка хурса хисеплет, яланах асра тытать. Ёакна с=махпа ёеё мар \ё\нче те к=тартать. Ун=н ятне пан= в=л ёуралса ъсн\ Сикт\рме ялне, ун=н яч\пе кунта уён= музей, Шупашкар хулинчи Ч=ваш Республикин литература музей\нче ятарлса пъл\м уй=рн=, Шупашкарти культура к\рмен\ ун=н яч\пе хисепленет, ун=н ятне пан= Шупашкар=н илемл\ урам\сенчен п\рне, к=ёал Ч=ваш патшал=х культура тата искусств=сен институч\ ум\нче Петр Петрович памятникне уёр\ё. Ч=ваш республикинче 2007 ёул П.П.Хусанкай ёултал=к\ пул\ тесе йыш=нн=. Ёак пыс=к п\лтер\шл\ пул=м халалласа ёултал=к\пех мероприятисем ирттерме йыш=нн=. Хусанкай ятне пир\н республик=ра та хисеплеёё\. Пир\н районта, ун=н т=ван ял\нче те республика шай\нчи мероприятисем ирттерме пал=ртн=.
Хусанкай калан=: «Раёёее мана Пушкин уёр\». Уёасса вара асл= та м=наёл= выр=с ч\лхипе п\т\м хал=ха хутш=нма пул=шакан ч\лхепе уёна. Ш=пах выр=с ч\лхи пул=шнипе Хусанкай пултарул=х\ п\т\м т\нчеш\н палл= пулса т=н=.
Кашни хал=х=н хай\н патт=р\, хай\н юр=ё\, хай\н поэч\. Ёакна эпир нумайнацилл\ Тутарстан т\сл\х\нче куратп=р, кунта 100 т\рл\ хал=х пур=нать, 100 т\рл\ ч\лхе Ян=рать. Хусан хулин пинёулл=хне уявлани теп\р хут ёир\плетр\. Пир\н республик=ри тусл=хпа кил\шъ, т=ванл=х п\т\м Раёёейш\н т\сл\х. Ёак=н ёинченех калан= президент Владимир Владимирович Путин Муса Джалиль театар\нче калан= с=мах\нче Ёав=нпа та хам=р=н урока ман=н тусл=х, т=ванл=х, кил\шълл\х ноти ёинче в\ёлес килет. Эпир яланах п\р-п\рне =нланмалла, хисеплемелле, кърш\сен культурипе =с-т=н еткерне в\ренмелле. Ринат Харисов хай\н «У каждого народа свой герой» саввине тусл=хпа т=ванл=ха халаллан=.