Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
4-тақырып
Биржалық тауарлар
Биржалық тауарлар-биржалық саудалық объектісі бола отырып ол биржалық саудада сатылатын және сатып алынатын тауар. Өндірілген кез-келген тауар биржалық саудаға түспейді. Биржалық сауда да ерекше белгілеріне және талаптарына сай тауарлар қызмет етеді:
Әлемдік тәжірибеде биржалық тауарлардың негізгі кластары мыналар:
Тауар биржасының объектісі заттық материалдық тауар. Биржалық тауарларды бейнелейтін белгілерді мыналардан көреміз:
Әлемдік тәжірибеде тауар биржаларының шамамен 70-тен астам түрі тауарлар айналысында болады. Олар үлкен 2 топқа бөлінеді:
Тауар биржасында сатылатын тауарлардың өндіру мен тұтыну көптілігімен және бағаның еркін қалыптасуы сияқты ерекше қасиеттердің болуымен қатар оның сапасы да айырықша болады.
Биржалық саудада тауардың сапасы туралы ақпаратқа қатаң талаптар қойылады. Олар:
Жарнамалық ақпараттың мақсаты -нақты тауарлардың басқа сондай тауарлар мен салыстырғандағы негізгі атқарушылығын оның артықшылықтары мен жаңа тауарға деген көпшілік тұтынушылардың назарын аудару.
Тауардың сапасы туралы тұтынушылар одақтары мен қоғамдарының міндеті мынадай : ол тұтынушыларды сатылатын нақты өнімнің келеңсіз жақтарын сипаттайтын және жан-жақты мәлімет айту. Өнімнің сапасы туралы мейлінше толық және дәл ақпаратты тауардың стандарты береді.
Тауар стандартының міндеті – өнімнің қасиеттерін және осы қасиеттердің мөлшерлік көрсеткіштерін заң жүзінде белгілеу сондай ақ біртектес өнімдер тобының сапасына қойылатын стандартты талаптарды айқындау.
Биржалық тауардың сапасын бағалауда мыналарды білу керек:
Биржалық тауардың сапасын анықтау үшін биржаның өзінің арнаулы құрылымы яғни сынақтан өткізетін арнайы зертханасы болуы керек.
Тауар сапасының дұрыстылығын бақылау үшін мыналарды бақылаған жөн:
Бағалы қағаз- бұл ерекше тауар арнаулы нарықта яғни бағалы қағаздар нарығында айналыста жүреді. Оның тұтыну құқы және құны жоқ. Ол физикалық тауар емес. Ол келісілген құжат және анық бағамен сатуға сатып алуға болады. Бағалы қағаз деп көрсетілсе оның айналысы ол шығарылған күннен мерзімі аяқталғанша заңмен реттеледі.
Бағалы қағаздар қоғамдық маңызы бар мынадай қызметтерді атқарады:
Экономикалық категориялар тәрізді мынадай сипаттамасы бар:
2.Ұлттық яғни Отандық немесе шетелдік бағалы қағаздар
3.Аймақтық
3) Нарықтық:
3.1 Иемдену формасы бойынша ұсынушыға арналған және белгілі бір тұлғаға арналған.
3.2 Шығару формасы бойынша эмиссиялық немесе эмиссиялық емес.
3.3 Меншік формасы бойынша мемлекеттік, коорпорациялық, жеке.
3.4 Бағалы қағаздардың негізін құрайтын активтің түрі немесе оны шығару негізі.
3.5 Қаржы салу формасы бойынша бағалы қағаздарды қарызға алам ма әлде меншік құқығына ала ма.
3.6 Тәуекелдік деңгейі тұрғысынан жоғары және төмен.
3.7 Айналымдылығы бойынша нарықта еркін айналатын немесе кедергінің болуы.
Бағалы қағаздар, биржалық тауарлар
Негізгі Туынды
Алғашқы Екінші фьючерстік еркін
Облигация Воранттар шарттар айналыстағылар
Акция Депозиттік қолқат тауарлы тауарлы
валюталық валюталық
пайыздық пайыздық
индекстік фьючерстік шарттар
Биржада айналысқа түсетін бағалы қағаздардың басты белгілері мыналар:
Атаулы бағалы қағаздар -дегеніміз бағалы қағаздардың бет жағында немесе олардың иемденушілері тізімінде кәдімгі құжат түрінде иемденушісінің аты-жөні бағалы қағазда көрсетілмеген және оның айналысы еш жерде тіркелмеген бағалы қағаздар.
Андрейдтер - эмитент атынан немесе өз атынан бірақ эмитенттің тапсырмасы бойынша және оның есебінен бағалы қағаздарды орналастыруға өзіне міндет алушы тұлға.
Эмитент – бағалы қағаздарды шығарушы және сатушы.
Бағалы қағаздар жіктелуі мынадай түрде жүргізіледі:
а)мерзімді в) мерзімсіз
2) Қолдану формасы бойынша
а) қағазды құжатты в) қағазсыз құжатсыз
3) Пайдалану типі бойынша :
а) инвестициялық в) инвестициялық емес
4) Шығару формасы бойынша:
а) эмиссиялық в) эмиссиялық емес
5)Айналыс сипаты бойынша:
а) нарықтық в) еркән айналыстағы с) нарықтық емес
6) Ұлттық тиістілігі бойынша:
а) Отандық в) шетелдік
7) Иемдену тәртібі бойынша:
а) ұсынушы в) атаулы
8) Тәуекел деңгейі бойынша:
а) қауіпсіз в) аз қауіпті с) қауіпті
9) Табыстылығы бойынша:
а) табысты в) табыссыз
10) Меншік формасы бойынша:
а) мемлекеттік бағалы қағаздар в) мемлекеттік емес бағалы қағаздар
11) Қаражат салу формасы бойынша:
а) қарызды в) үлесті с) иеленушілік
5-тақырып
Базистік нарықтар
Базистік нарыққа мынадай нарықтар жатады:
Бағалы қағаздар нарығы-бағалы қағаздарды шығару, оларды айналысқа түсіру бойынша туындайтын экономикалық категория болып табылады.
Бұл нарық басқа нарықтардан тауардың арнаулы сипатымен ерекшеленеді, яғни тауар бір немесе бірнеше рет сатылады ал бағалы қағаз шексіз сатылуы және сатып алынуы мүмкін. Бағалы қағаздар нарығының негізгі тауар нарығы, ақша нарығы және ақша капиталы. Бағалы қағаздар биржада мынадай түрлерге бөлінеді:
Бағалы қағаздар нарығының алатын орнын 2 тұрғыдан бөліп қарастыруға болады:
Бағалы қағаздар нарығы- бос капиталды жұмсайтын қаражаттарды тарту үшін құрылған нарық болып табылады. Қаражат қозғалысы мынадай факторларға байланысты болады:
Бағалы қағаздар нарығы қызметін мынадай нарыққа бөліп қарастырамыз:
1) Жалпы нарықтық қызметтер:
1.1 Коммерциялық бағалы қағаздар нарығында жүргізілетін операциялардан табыс табу.
1.2 Ақпарат тарату яғни сауда объекттерімен оған қатысушылары туралы ақпарат шығарып өзінің қатысушыларына жеткізу.
1.3 Реттеу қызметі яғни нарықтық сауда жүргізу оған қатысу ережелерін қатысушылар арасындағы даулы мәселелерді шешу ережесін жүргізетін қызметтерді белгілеу, бақылау органдары мен басқару органдарын бекіту.
1.4 Баға белгілеу -нарықтық бағаларды қалыптастыру.
Биржалық және биржадан тыс бағалы қағаздар нарығы – бөлудің негізі, белгілі бір бағалы қағазға қатысты бағалы қағаздар нарығының қызметі ол кең мағынада сауданы ұйымдастыру тәсіліне байланысты болады.
Осыған байланысты нарық былай бөлінеді:
Ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығы лицензиясы бар нарықтың кәсіби қатысушылары делдалдардың нарыққа басқа қатысушылардың тапсырмасы бойынша бекітілген ереже негізінде бағалы қағаздар нарығын ұйымдастыруды білдіреді.
Ұйымдастырылмаған бағалы қағаздар нарығы нарыққа барлық қатысушының ережені орындауын қажет етпейтін бағалы қағаздар айналысы.
Биржалық нарық- бағалы қағаздармен сауда жүргізетін қор нарығы, ол әрқашан ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығы ,себебі биржа саудасы қатаң тәртіп бойынша және нарыққа басқа қатысушылар арасынан мұқшет таңдап алынған биржалық делдалдар арасында жүргізіледі.
Биржадан тыс нарық ол қор нарығынан тыс бағалы қағаздармен сауда жүргізу және ұйымдастырылған немесе ұйымдастырылмаған нарық болуы мүмкін. Ұйымдастырлған биржадан тыс нарықта бағалы қағаздар мен сауда қатысушылар мен байланыс және қызмет көрсету компьютерлік жүйеде жүргізіледі.
Бағалы қағаздар нарығында компьютерленген нарықтың дәстүрлі нарықтан мынадай ерекше белгілері бар:
Бағалы қағаздар нарығына қатысушылар – бағалы қағаздарды сатып алатын немесе олардың айналысын қамтамасыз етіп олар бойынша есеп айырысатын жеке тұлға немесе ұйымдар.
Мынадай бағалы қағаздар нарығының қатысушыларын атап өтуге болады:
Бағалы қағаздар нарығын дамытудың негізгі тенденциялары мыналар:
Тауар нарығы – аса күрделі әлеуметтік экономикалық категория. Тауар айырбасы ретінде және тауардың өндірушілерден тұтынушыларға дейінгі қозғалысын атқаратын шаруашылық іс-шаралар мен ұйымдастырудың экономикалық әрекеті жүйесінде көрінеді.
Тауар нарығының құрамдас элементтері: тауар ұсынысы, халықтың сұранысы және тауар бағасы.
Тауар ұсынысы- дегеніміз сатуға арналған тауар массасы және оның негізгі көзіне тауар өндірісі елдегі тауар қоры және шет елден сатып алынған тауарлар.
Тауарға сұраныс- халықтың төлем қабілеттік мұқтаждығы және тұтынушының тауар ақысын төлей алатын мүмкіндігі сұраныстың тілектен айырмашылығы.
Тауар бағасы- тауар құнының ақшалай көрінісі. Тауар бағасы көптеген факторлардың әсерінен тауар құнынан ауытқиды.
Валюта нарығы –бұл шетел валютасын сатып алу, сату қатынастарын қалыптастыратын ерекше институционалық механизм. Бұл кезде мәміленің көпшілігі банктер арасында сондай ақ брокерлер мен басқа да қаржылық институттардың қатысуымен жүргізілетін нарық.т Кең мағынада валюта нарығы ол тек оның субъектілері арасындағы қатынастар ғана емес сондай ақ банктер мен клиенттердің арасындағы қатынастар жиынтығы. Валюта нарығының ең басты белгісі ондағы ақшы бірліктері корреспонденттік шотта жазу түрінде бір-біріне қарсы тұрады. Валюта нарығы биржалық және банкаралық нарық болып табылады.
Себебі, бұл нарықта жүргізілетін операциялар валюта бағамын қалыптастырады және оның операциялары әр түрлі байланыс және коммуникация құралдарының көмегімен жүргізіледі.
Ел экономикасында валюта нарығы мынадай қызметтерді атқарады:
Валюта нарығы жүргізетін операциялардың сипатымен қолданылатын валютаның саны мен көлеміне байланысты әлемдік , аймақтық, ұлттық нарық болып бөлінеді.
Әлемде валюта нарығы әлемдік қаржы орталықтарында орналасқан .
Әлемдік валюта нарығында банктер әлемдік төлем айналысына кең қолданылатын валюталар мен операцияларды жүргізеді.
Аймақтық валюта нарығында белгілі бір айырбасталымды валюталар мен операциялар жүргізуді білдіреді. Ол үшін аймақтағы банктер валюта бағамын белгілейді.
6-тақырып.
Биржаны және биржалық сауданы ұйымдастыру.
Биржа өзінің құрылтайшылары еркімен қызмет ету мерзімінің шектеусіз болуымен құрылады. Сондықтан биржаның құрылтайшылары болып өзара құрылтай шартын жасасқан ерікті топ мүшелері есептелінеді. Құрылтайшы неғұрлым көп болса соғұрлым биржаның қаржылық, материалдық жағдайы мықты болады деп саналады. Бірақ кейбір жағдайда құрылтайшылардың көптігі биржаны басқаруды күрделендіреді.
Биржаны құруға құқығы жоқ мыналар:
Биржаны құрушылардың оны ұйымдастырушысы ретіндегі міндеттері мыналар:
Биржаның жарғысына сай оның мүшесі болып жарғылық капиталын қалыптастыруға мүшелік жарна немесе жабдықтарына мақсатты жарна төлеген жақтар саналады.
Қор биржасын құрушы тек бағалы қағаздар нарығына кәсіби қатысушылар ғана, ал валюта биржасын құрушы валюталық операциялар жүргізуге құқық беретін лицензиясы бар коммерциялық банктер немесе қаржы мекемелері болады.
Қор биржасының мақсаты бағалы қағаздармен сауда жасау үшін көпшілікке қолайлы жағдай жасау, бағалы қағаздарға ұзақ мерзімге ақша қаражатын салушы және институционалдық инвесторларды тарту, клиенттердің, биржа мүшелерінің мүддесін қорғау.
Биржа мүшелерінің құқығы мыналар:
Биржа мүшелерінің міндеттері
Биржа мүшелерінің саны шектеулі, ол жарғылық қордың көлеміне және бір акцияның көрсетілген құнына сондай ақ жарғы бойынша биржаның бір мүшесі акция иеленуге құқығы барлығына байланысты болады.
Егер биржа мүшесі оның құрамынан шыққысы келсе оның орыны сатылуы немесе жалға берілуі мүмкін. Оның орынының құнын бижалық комитет анықтайды. Оның орнына деген сұраныс ұсынысқа байланысты бағасы өзгеріп отырады. Биржаның ұйымдық құрылымы қойылған міндеттерді орындауға биржалық сауданы ұйымдастыруға, шығынды аз шығаруға мүмкіндік туғызуға мүдделі болуы тиіс.
Биржаның жоғары басқару органы -акционерлердің жалпы жиналысы.
Оның негізі қызметі мыналар:
Диллер-биржалық саудаға мәмілені өз атынан және өз есебінен жасайтын кәсіби өатысушы.
Диллер бұл заңды тұлға. Бұл нарықта қызмет ету үшін диллер лицензия алуы тиіс.
Диллердің міндеті мынадай:
Диллердің құқықтары: