Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
А
Аномия қазіргі қоғамдағы негізгіфактор
Аномия –(грекше an- жоқтықжәне nomos-заң) қоғамныңқұндылықтаржүйесіндегітүбегейлідағдарыстардыбілдіретінұғым. Аномиякелесібелгілерменанықталады: қалыптасқанқұндылықтардыңмәнінжоғалтуысалдарынанболатынретсіздікнормативтікбаптықвакуум; әлеуметтікүйлесімніңжоғалуы, қоғамдағықұндылықтардыңжиынтықбейнесінеайналғанжекетұлғалардыңбеделініңжоғалуы; адамдардыңжоғарымұраттардан, өмірлікқұштарлықтарынан
Айырылуы; мінезқұлықтағытұрақсыздық, өзінөзіөлтірудіңкөбеюі, т.б. Аномияғылымынайналысқаенгізгенфранцузғалымыэ.дюркгейм. Ол «еңбектіңқоғамдықбөлінуі » кітабындааномияеңбекбөлімініңбұрмалануынәтежиесіндеп.б. Дептұжырымдайдыжәнеоныңсебебінмамандандырукезіндегіадамдарарасындағыүйлесімділіктіңжоғалуынанкөреді. «өзінөзіөлтіруеңбегінде» дюркгеймэгоистік, альтуристікжәнеаномиялықсуицидтердіңтүрлерінатапөтеді. Соңғысыдәстүрлішектеунормаларышайқалғанкездеырықсызқұмарлықтантуындайды. Шектелмегентілектерорындалмағанжағдайдаадамдардашешіміжоқтұйықдағдарыстарпайдаболады.
Ә
1.әлеуметтану ғылым ретінде. Объектісі және пәнісоциология қоғам дамуының заңдарын ашады жене оларды зерггейді. Осыған орай, социологияны әлеуметтік жүйенің омір сүруі мен дамуының заңдары туралы, сол зандардьщ субъектілерінің, яғни әлеуметтік үлкен және кіші топтардың ғылымы ретінде сипаттауға болады.социология пәні жөнінде ғалымдар арасында жүзден асқан түрлі пікірлер бар. Оларды екі топ пен бағытқа сыйғызуға болады: 1) ғылымның нәнін анықтауды, ғылымның түбірлі үғымын анықтаумен байланыстырып отырған ғалымдар тобыньщ бағыты. Мысалы, п.сорокин социологияның пәні тек адамдардың өзара қатынасын, н.смелзер - әлеуметтік катынастарды, в.ядов -қауымдастықты, г.осипов - әлеуметтікті қарастыру керек дейді; 2) социология пәнін оздерінің ғылыми зерттеу жүмысыньщ нақты қортындысымен байланыстырған ғалымдардын пайымдауларын жатқызамыз. Мысалы э.дюркгейм - социология пәніне ез зерттеуінің нәтижесі болып табылатын -әлеуметтік фактіні, неміс ғалымы м.вебер - адамның мінез-қүлкын, к.маркс -әлеуметтік жүйе күйіндегі қоғамды және оның қүрылымдык элементтерін қарастырған.объектісі-әлеуметтік шындық.
Осы түрғыдан қарағанда, социология пәніне мынандай анықтама беруге болады: социология - қоғамның қүрылысы, өмір сүруі мен дамуының жалпы және ерекше әлеуметтік зандылықтары жайлы және сол зандылықтардың адамдар мен олардың бірлестіктер және түтас қоғамның өмірі мен өзара карым-қатынастарында іске асырудын жолдары, формалары мен әдістері жайлы ғылым.ғылымнық ішкі логикасын, оның пәні мен әдістерінің сипатын ашатын, әлеуметтік қүбылыстар мен процестердін мәнін танып білудің керегі -социологияның категориялары және заңдары. Категориялар - әлеуметтік .болмыстың мәнді жақтарын, қасиет-белгілерін, құрылымдык элементтерін бейнелендіретін негізгі ғылыми үғымдар. Социологияның ең негізгі, мазмүны жағынан көлемді категориясы "әлеуметтік" ұғымы. Бүл үғым "әлеуметтік жүйе", "әлеуметтік қүрылым", "әлеуметтік топ", "әлеуметтік әрекет", "әлеуметтік мінез-қүлык" т-б. Көлемді үғымдарды қамтиды.
2.әлеуметтанудыңқоғамдықжәнегуман-қғылымдаржүйесіндегіерекшелігі
Әлеуметтікфилософияадамныңөмірсүруініңтүпкісебептерініңмәңгінегіздеріндаратұлғалардыңәлеуметтікөзарақатынастарынанықтайтын, белгілейтінқозғаушыкүшін, қайнаркөзінтүсіндірудежетекшіқызметатқарады. Жалпысоциологияқоғамдытұтасалып, біріңғайжүйеретіндеөзгешежәнебөлінбейтін, бүтінорганизмдепқарайды. Алжекегуманитарлықпәндержекеқоғамныңбірсаласынзерттейді. Тарихөздамуыменбіліміарқылысоциологияныңқалыптасуынқамтамасызетті. Тарихтыжинайтынәртүрліәлеуметтікқұбылыстарменқоғамныңдамукезеңдерітуралынақтымағлұматтаржалпысоц. Заңдардыашуғамүмкіндікберді. Экономикалықғылымдарқоғамдағыөміргеқажеттіматериалдыққұралдардыөндіруменайырбастау, тұтынуменбөлусаласынабайл. Заңдардызерттейді. Экономикапәніадамдардыңөндірістікқатынастарыменоныңнегізіндеқалыптасқанэкономикалыққызметтүрлеріңзерттейді. Саясиғылымдарсаясаттықоғамдықүрдістер, қатынастарменинстит. Жиынтығыретіндеалыпқарайды. Осыларарқылыдаудамайлыжағдайларменқоғамдықмүдделердісаналытүрдереттейдіжәнеәлеуметтікқауымныңжалпыістеріментіршіләкәрекеттерінешешімдерқабылдапжүзегеасырады
3.әлеуметтанудың құрылымы. Әлеуметтанудағы эмпирия мен теория проблемалары.
Соцқұрылымы-қоғамдыққұбылыстарменпроцестержөніндегіақпараттардыңжәнеғылымитүсініктерменұғымдардыңжәйғанажиынтығыемес.бұлқұрылымәлеуметтіктүрлідеңгейдегіпроцестертуралы,жекеадамдар,әлеуметтіктоптарнемесебүтінқоғамжөніндегіөзарабайланысқантүсініктер,ұғымдар,көзқарастар,теорияларжүйесіретіндебайқалады.соцқұрылымыбастауыболыпқоғамғатұтасәлеуметтікорганизмретіндегібілімшығады.соцқұрылымыныңкелесіжағыболыпжекелегенқоғамдықөмірсалаларының,соныңішіндеэкономикалық,әлеуметтік,саяси,руханисалалардыңқмірсүруімендамуытуралытүсініктердіңөзарабайланысысаналады.соцқұр-ңмаңыздыбөлігінеелдегіхалықтыңәлеуметтікқұрамыменқоғамныңәлеуметтікқұрылымыжөніндегібілімжатады.келесісінесаясатсоц-нажататынтеориялар,көзқарастар.келесісінеәлеуметтікинституттар (мемлекеттің,құқықтың,
Шіркеудің,мәдениеттің,некеменотбасының) қызметітуралысрциологтыңғылымитүсінігіжәне
Қорытындыларыесептеледі. Қазіргібатыссоциологиясышарттытүрдеекітеңемесбөліктерге - эмпирикалықжәнетеориялықдепбөлінеді.. Кәсібисоциологтардыңкөпбөлігібіріншісіменайналысады. Бұлбөліктердіңәрқайсысыныңтабиғаты, тарихи, динамикасыбар.эмпирикалықсоциологияньщнегізінсалушылар - уильямтомас (1863-1947) пенфлорианзнанецкий (1882-1958).зерттеужүргізетінұйымдарыныңсаныжағынанда, қолданбалысалағабағытталғанстуденттерініңсаныжағынандаэмпирикалықсоциологиянегізіненуниверситеттерменакадемиялықинституттарғашоғырланғантеориялықсоциологияданасыптүсті. Бірақдүниенітүсінудегімаңызы, саясижәнебасқадабағдарламалардыңтеориялықнегіздемелерінқалыптастырудатеориялықсоциологияныңәсеріэмпирикалықсоциологияғақарағандаәддеқайдажоғары.xx ғасырдағыбатыстеориялықсоциологиясыбағытгарыныңішіндемыналардыатапөткенжөн: функционализм, құрылымдықфункционализм, конфликтологияжәне "ортадеңгей" теориясы. Бұлпарадигмалардыңбірдебіреуісанқырлыәлеуметтікөміргеәмбебаптүсінікбереалмайды, бірақөзәдістеріпризмасыныңарасынанқоғамдытүсінудіңнегізгімәселелерінкөругемүмкіндікбереді.
4.әлеуметтану ғылымының реформа жолындағы рөлі.
Көптегенелдердемаңыздыәлеуметтіксаясиөзгерістержүріпжатыр. Осыөзгерістерағынынанқрдасыртқалыпотырғанжоқ. Еліміздеөмірдіңбарлықжақтарынтереңреформалаужүріпжатыр. Егердежүргізіліпжатқанреформалықөзгерістерғылымитұрғыдатереңнегізделсе, оныіскеасыружолдарыжан-жақтыжоспарланғанболса, ондареформаныңнәтижелеріхалықкөңіліненшыққанболареді. Реформалауқызметіндеш.уалихановтыңқосқанүлесізор. Олорысқоғамындажүргізілебастағанреформалардызерттейкеле, оныңқазақдаласынадаигіліктіәсеріболамадепүміттенеді. Соныменқатаролқазаққоғамындажүргізілугетиістіөзгерістердіңбірі – сотреформасыныңқандайбағыттажүргізілуіқажетекендігітуралы, саясиәлеуметтікмәнібармәселелердікөтерді.өзінің “сотреформасыжайындахат” дегенеңбегіндесаясиәлеуметтікпроблемалардығылымитұрғыдантереңталдайды. Ол “формализмменбюрократизмкертартпалықтоқырауғасебепшіболдыжәнеоғандейінқандайдаболсынпайдалықоғамдықіскеқытайқорғанысияқтытосқауылжасап, халықтыңжасампазжігерініңталабыменжиілеп, жаңабетбұрысалғанеркінағындытоқтатты”,-депкөрсетекеліп, шоқанқазақдаласындажүргізілугетиістіреформа, қандайдаболсынөзгерістерхалықтыңмүддесіне, оныңматериалдықмұқтажынасайкелуі, әрісолқоғамныңұлттықмінез-құлқынасәйкестендірілуіқажетдепқорытты.
5. Әлеуметтік стратификация.
Қоғамныңтүрлішеәлеуметтіктоптарға, қауьшдастықтарғат.б. Жіктелуібатыстыксоциологиядакөбінесеәлеуметтікстратификациядегентерминмепбелгіленеді. Бүлтерминқоғаммүшелерініңәлеуметтіккүйініңбірдейеместігін, олардьщөлеуметгіктеңсіздігінбілдіреді.теңсіздіктіңекітүріажыратылады. Біріншісі- табиғитеңсіздік. Олартабиғибелгілерарқылыерекшеленеді, мәселен, адамжынысы, жасы, бойы, темпераменті, т.б. Жатады. Аләлеуметтіктеңсіздік- әлеуметгіксебебібарқажеттіяік, оныңсебептеріәлеуметгікфакторларарқылыбелгіленеді.қысқашастратификация(әлеуметтікжіктеу) дегеніміз- тәртіп, олбойьшшатеңсіздік, үлкеимүмкіндікпен, бірүрпақтанекіншіүрпаққаберіледі. Қоғамдаәртүрлі(страттар) жіктеркалыптасады. Әлеуметтіккүрылымдықогамдағыалатынорнынақарайажыратылатынәлеуметтіктоптардьщжиынтығыдепқарайотырып, социологтарбүлтоптарбір-біріненқалайшаажыратыладыдегенсүракдажауапбереді.ғалымдарәлеуметтіктеңсіздіктіңшьгғуынаәртүрлітүсінікбереді. Хх-шығ-ң 40-жылдарындажасалғанфункционалдықбағытыньщекілдерівлеуметтікстратификацияерекшелігінщсебебіпкогамныңфункциясьшыңбөлуіндедептүсіндіреді. Теңсіздіктідсебебіқоғамдабилік, тұтынугдыжәнежұмысатқарушықызметтерініңролінебайланысты. Мүндайкөзқарастасубъективтіпікіркалыптасады.әлеуметтікстратификациятеориясықоғамныңтиптікдәрежесінжәнедамусатысынанықтайды. Марксизмқоғамдамуындабестүрліформация -сатыныбөліпкөрсетеді: алғашқықауымдықкүрылыс, қүлиеленупгіліккотам, феодализм, капитализмжәнекоммунизм. Бүлқоғамныңнегізгі- өндірістіккатыяастар.
6.әлеуметтану пәнінің негізгі категориялары
Ғылымныңішкілогикасын, оныңпәніменәдістерініңсипатынашатын, әлеуметтікқүбылыстарменпроцестердіцмәнінтаныпбілудіңкерегі-социологияныңкатегорияларыжәнезаңдары. Категориялар- әлеуметгікболмыстыцмәндіжақтарын, касиет-белгілерін, қүрылымдықэлементтерінбейнелендіретіннегізгіғылымиұғымдар. Социологияныңеңнегізгі, мазмүныжағынанкөлемдікатегориясы"әлеуметтік" үғымы. Бүлүғым "әлеуметтікжүйе", "әлеуметтіккүрылым", "әлеуметтіктоп", "өлеуметтікәрекет", "әлеуметтікмінез-күлык" т.б. Көлемдіүғымдардықамтиды.
"әлеуметтіккауымдастык" социологияныңнегізгікатегорияларыныңбірі. Әлеуметгікқауымдастық- бүл, индивидтерменкезкелгенадамдартоптарьшыцжайғанақосындысыемес, керісіншеолтүрактыжәнетүтасәлеуметтіктүзілім, оныңсубъектілеріортақмүддесіменбіріккенжәнеөзарабір-біріменәрекеткетүседі.
Әлеумеггікқауымдастықәдеттетүрліәлеуметтікқауымдастыккакіретінжәнеолардатүрліәлеуметтікрөлатқаратыниндивидтіңәлеуметтікболмысыныңбүкілтүрлеріменформаларынқамтиды. Олтүлғаменқоғамныңөзарабайланысыменозараәрекетінжанаматүрдебереді. Әлеуметтікқауымдастықкатегориясы, социологияныңмәніменерекшелігінтүсінуүшінөтемаңыздықұбылыстарменпроцестердіңсубъективтіккызметжағынайырықшабөліпкөрсетеді.
Әлеуметтікқауыйдастықтардыөзініңтипіжағынанкеңістік- мезгілдікмасштабтағы(мысалы, адамдардыңәлемдікқауымдастыгыжәнеолардыцмемлекеттікқауымдастығы; әртүрлімаспггабтағықоныстьщқауымдастықтар; социодемографиялыкқауымдастықтар) жәнеолардыңмүдделерініңмазмұныменбірігетінтип (мысалы, әлеуметтік- таптьщ, әлеуметтік- кәсіби, этноүлттық, т.б. Қауымдастыктар) болыпбөлінеді.
Әлеуметтікәрекеттіцсубъектісіретіндетүлғада, әлеуметтікинституттарда, таптардаболсаалады.
Жалпыбірліктіңөмірсүрупроцесіндекоптегеншексізәлеуметтікбайланыстарқалыптасады. Олбайланыстарбелгілібірзаңға, заңдылықтаргасүйенеді, соныңнегізіндеіскеасады. Әлеуметтікзаңдар- әлеуметтікпроцестерменәлеуметтік .арасындаболатынқажетті, мәнді, түрақты, қайталанатынқатынастарменбайланыстардыңзандары. Әлеуметтікзаңдарбүкілқоғаммүщелерініңіс-қимылыныцжиынтығыретіндеқалыптасады. Бүлзаңдарқоғамдағыәртүрліәлеуметтіктоптардыңмүдделерініңсайма-сайкелмеуіндекөрсетіиотырады. Соғанқарамастанадамдаролеуметтікзаңдардыөзкызметтсріндесаналытүрдепайдаланып, заңдардыңәрекететуформаларыменшарттарынөзгертеалады.
Әлеуметтікзаңдаржалпыбірліктініс-әрекетіндекерінеотырып, олардыңқатынастарынаныктайды. Бүларүлттар, таптар, әлеуметтік-демографиялык, әлеуметтік-кәсіптіктоггтар, қаламенселоарасындағыкатынастар, соныменкатарқоғамменолеуметтікүйымдардың, қоғаммененбекұжымының, қоіамменотбасының, қоғамменжекеадамныңарасындағықатынастар. Сонымен, әлеуметтікзаңдаросықатынастардыанықтайды.
Элеумегтікзаңдардытүрлібелгілерібойыншаклассификациялауғаболады. Жалпылығыжағынаноларжалпызандар (қогамдамуын, біртүтасәлеуметтікжүйе
Дамуынанықтайды) жәнеерекшезандар (әлеуметтікжүйеніңжскелегенэлементтерін, коғамбөлшектерінсипаттайтын) болыпбөлінсді. Өзініңіскеасуынакарайдинамикалықжәнестатистикальщболыпбөлінетінзандардабар. Дииамикалыкзандарнақтыжағдайдаөзретіменболатын. Окиғаларарасьшдагыбірмәнді, байланыстыкорсетеді, олардыңбағытын, түрлеріменфакторларынанықтапбереді. Алстатикалықзаңдарәлеуметтіклсүйеніцтүрақты* мерізіміндегі
Бағыттарды, үрдістерді, әлеумеггікқүбылыстардысипаттайды.
7.әлеуметтік дифференциация және әлеуметтіктеңсіздік
Қоғамныңәлеуметтікқұрылымыныңпроблемаларыадамзатөмірініңбастыерекшелігіжәнеорталық, зәрупроблемасы — теңсіздікпроблемасынатікелейбайланысты. Сондықтаноғанбатыс (к. Маркс, м. Вебер, г. Моска, в.парето, п. Сорокин, р. Дарендорф, б. Барбержәнебасқалары) жәнеотандық (әженовм.с., аитовн.а., биекеновк.ү., ешмұхамедова.ш., сәрсенбаевт.с. жәнебасқалары) мектептіңкөптегенқоғамтанушығалымдарыназараудардыжәнеаударыпотыр.
К. Маркстіңжәнеоныңізбасарларыныңтаңдауытолықтүсінікті: к. Маркстаптыққұрылымасакөпдеңгейдедамығанxix ғасырдағынақтыкапитализмгебағдаржасады. Екіантагонистіктаптың (буржуажәнепролетариат) тағдырымарксизмніңғылымиболжамындаберілгенненбіршамаөзгешеқалыптасты. Таптыққұрылымныңтұжырымдамасынмаксвебердедамытты, ол «тап» санатынайқындаукезіндекөпреттек.маркспенкелісті, меншіктіңрөлінжәнекапитализмдегітеңсіздіктімойындады. Маркстенайырмашылығы, веберресурстардыбөлужөніндегідаудышешілмейтіндепсанады.
Веберназардықұрылымдардифференциясыныңбасқанегізіндешоғырландырдыжәнеэкономикалықтапұғымынайқындауүшінкүшсалады. Олеңбекнарығынаназараударады — бұләлеуметтіктоптардыңжанамақақтығысуаренасы.
Карлмаркстенайырмашылығы, максвеберэкономиканыұйымдастырудыстратификациянегізідепсанамады. Вебертеңсіздіктіңүшнегізгікомпонеттерінайқындады. Ололардыөзарабайланыстыжәнедемаңыздықатынастардатәуелсіздепсанады. Біріншікомпонент — мүліктіктеңсіздік. Вебер, әртүрлітаптыңөкілдері — шаруалардың, жұмысшылардың, көпестердіңкірісалужәнетауарсатыпалуүшінбірдейемесмүмкіндіктерібарекенінмойындайды.
Веберістіңбарлығыдабайлықтаемесекенінсезінді. Олмекемелердіңтұрақтыөсуі, бұләлеуметтікәрекеттердіңшапшаңдауынаалыпкеледі.
Теңсіздіктіңекітүріажыратылады. Біріншісі- табиғитеңсіздік. Олартабиғибелгілерарқылыерекшеленеді, мәселен, адамжынысы, жасы, бойы, темпераменті, т.б. Жатады. Аләлеуметтіктеңсіздік- әлеуметгіксебебібарқажеттіяік, оныңсебептеріәлеуметгікфакторларарқылыбелгіленеді.
8.әлеуметтік байланыс, әлеуметтік қауымдастық.
Ғылымныңішкілогикасын, оныңпәніменәдістерініңсипатынашатын, әлеуметтікқүбылыстарменпроцестердіцмәнінтаныпбілудіңкерегі-социологияныңкатегорияларыжәнезаңдары. Категориялар- әлеуметгікболмыстыцмәндіжақтарын, касиет-белгілерін, қүрылымдықэлементтерінбейнелендіретіннегізгіғылымиұғымдар. Социологияныңеңнегізгі, мазмүныжағынанкөлемдікатегориясы"әлеуметтік" үғымы. Бүлүғым "әлеуметтікжүйе", "әлеуметтіккүрылым", "әлеуметтіктоп", "өлеуметтікәрекет", "әлеуметтікмінез-күлык" т.б. Көлемдіүғымдардықамтиды.
"әлеуметтіккауымдастык" социологияныңнегізгікатегорияларыныңбірі. Әлеуметгікқауымдастық- бүл, индивидтерменкезкелгенадамдартоптарьшыцжайғанақосындысыемес, керісіншеолтүрактыжәнетүтасәлеуметтіктүзілім, оның
Субъектілеріортақмүддесіменбіріккенжәнеөзарабір-біріменәрекеткетүседі.
Әлеумеггікқауымдастықәдеттетүрліәлеуметтікқауымдастыккакіретінжәнеолардатүрліәлеуметтікрөлатқаратыниндивидтіңәлеуметтікболмысыныңбүкілтүрлеріменформаларынқамтиды. Олтүлғаменқоғамныңөзарабайланысыменозараәрекетінжанаматүрдебереді. Әлеуметтікқауымдастықкатегориясы, социологияныңмәніменерекшелігінтүсінуүшінөтемаңыздықұбылыстарменпроцестердіңсубъективтіккызметжағынайырықшабөліпкөрсетеді.
Әлеуметтікқауыйдастықтардыөзініңтипіжағынанкеңістік- мезгілдікмасштабтағы(мысалы, адамдардыңәлемдікқауымдастыгыжәнеолардыцмемлекеттікқауымдастығы; әртүрлімаспггабтағықоныстьщқауымдастықтар; социодемографиялыкқауымдастықтар) жәнеолардыңмүдделерініңмазмұныменбірігетінтип (мысалы, әлеуметтік- таптьщ, әлеуметтік- кәсіби, этноүлттық, т.б. Қауымдастыктар) болыпбөлінеді.
Әлеуметтікәрекеттіцсубъектісіретіндетүлғада, әлеуметтікинституттарда, таптардаболсаалады.
Жалпыбірліктіңөмірсүрупроцесіндекоптегеншексізәлеуметтікбайланыстарқалыптасады. Олбайланыстарбелгілібірзаңға, заңдылықтаргасүйенеді, соныңнегізіндеіскеасады. Әлеуметтікзаңдар- әлеуметтікпроцестерменәлеуметтік .арасындаболатынқажетті, мәнді, түрақты, қайталанатынқатынастарменбайланыстардыңзандары. Әлеуметтікзаңдарбүкілқоғаммүщелерініңіс-қимылыныцжиынтығыретіндеқалыптасады. Бүлзаңдарқоғамдағыәртүрліәлеуметтіктоптардыңмүдделерініңсайма-сайкелмеуіндекөрсетіиотырады. Соғанқарамастанадамдаролеуметтікзаңдардыөзкызметтсріндесаналытүрдепайдаланып, заңдардыңәрекететуформаларыменшарттарынөзгертеалады.
9.әлеуметтік стратификация және әлеуметтік мобильдік.
Латынтілінде «страта» сөзіқабат, қатпармағынасынбілдіреді. «стратификация» ұғымықоғамдағыәлеуметтіктоптардың, жіктердіңқат-қабатқабағынушылықретімен, тікбірізділікпенжіктердіңорналасуынкөрсетеді. Стратасөзікеңмағынадатап, топмазмұдарындақолданылады. Көптегенсоциологтаржіктелудіңнегізініздеуменшұғылданды. Марксәлеуметтікжіктелудіңтабиғатынталдаудаалғашқықадамжасады. Олкапиталистікқоғамындағыәлеуметтікжіктелудіңбастысебебінөндірісқұралдарыниеленуші, қанаушы – буржуазия, капиталискежәнеөзеңбегінсатушы, жалданушы – жұмысшытабы, пролетариатқабөлінудендепкөрсеткен. Маркстіңпікіріншеекітоптыңкеліспейтінмүдделеріжіктелудіңнегізінқұрайды. Бұл – әлеуметтікжіктелудіңбірөлшемдіамалы. Социологтарстратификациялыққұрылымныңнегізі – адамдардыңтабиғижәнеәлеуметтіктеңсіздігідегенкөзқарастытүгелдейжақтайды. Бірақтатеңсіздіктіұйымдастырутәсіліәртүрліболуымүмкін.
М.веберәртүрлістраттарғажатқызудыңкритерияларыныңсанынкөбейтетүскен. Экономикалықменшіккеқатынастыңжәнетабыстыңдәрежесіненбасқадакритерияларынұсынды. Оларәлеуметтікатақжәнебелгілісаясипартияларғажататындығы. Атақдегенімізжекеадамныңтуысынаннемесежекесапасынасійкесқабылдағанәлеуметтікмәртебесі, олоғанқоғамдабелгіліорыналуынамүмкіндікбереді.
Стратификациякритерийлерінп. Сорокинолдаәрітереңдететүседі. Қандайдабірболмасынстратқажатқызуүшінкритериялардыңбіртектесжиынтығыболуымүмкінемесдейді. Соғансәйкесқоғамдаүшстратификациялыққұрылымныңбарекендігінкөрсетеді: экономикалық, кәсібижәнесаяси. Күрделібайлықжәнеэкономикалықбилікпениесіформалдытүрдесаясибиліктіңқұрылымынаеңбеуідемүмкін. Керісінше, күрделісаясиатаққаиеболғансаясаткерменшікиесіболмаудамүмкін. Кейінгіуақыттардасоциологтарстратификациалаудыңкритерийлерінкеңейтутуралытүрліойларқосты. Мысалы, оғанбілімдәрежесінқосу, т.б. Ашық
Индустриалдықоғамдастратификациялықкритерийлеркөпжоспарлы.
10.әлеуметтендіру процесінің негізгі деңгейлері
Әлеуметтенуқұрылымына, әлеум. Теорияларменкөзқарастаркөрсететінқоғамдыққұбылыстыңауқымынаорайжекелегендеңгейлердібөліпайтуғаболады: 1) жалпытеориялықсоциология 2)ортадеңгейдегісоциологиятеориялары (жекежәнеарнаулы). Бұған, мәселен, қаласоциологиясы, білімберусоц., саясатсоц. Т.б. Жатады. 3) нақтысоциологиялықзерттеулер.
1. Жалпысоциологиялықтеориялар, макросоциологиялықзерттеуретіндеқоғамныңжәнежалпытарихипроцессдамуыныңмәңгіліккезеңінқарастырады. Ж.с.т. Деңгейіндекезкелгенәлеум. Құбылыстардыңп.б. Менөмірсүруініңөтетереңсебептерітуралы, қоғамдамуыныңқозғаушыкүштері, т.б. Жөніндегіғылымиқорытындыларжасалады.2. Ортадеңгейдегісоциологиялықтеориялврқоғамдықөмірдіңжекесалаларын, жекеәлеум. Топтарменинституттардықарастырады, мұндайжағдайдыәлеум. Экономикалыққатынастар, адамныңөндірістікқызметі, әсіресеоныңәлеум. Аспектілері, соныменқатархалықтыңәртүрлікатегорияларыныңеңбекжағдайы, халыққабілімберу, денсаулықсақтау, т.б. Мәселелердізерттейді.3 социологиялықзерттеулернітижесіндеалынатынғылымиқорытындылардыңжалпылықдәрежесінесәйкесбұлзерттеулертеориялықжәне
Мпирикалықболыпекігебөлінеді. Теориялықзерттеулерүшінмаңыздымәселе – әлеум. Өмірсаласындағыжиналғаннақтыматериалдарғатереңқорытындыжасау.ал, эмпирикалықсоциологиятікелейбақылау, сұраққою, құжаттардыталдау, статистикалықматериалдар, фактілержинауменшұғылданады. Бұларбірбірінтолықтырыпотырады. Социологиялықзерттеудіңалдынақойылатынміндетпенмақсатқасәйкессоциологияфундаментальдыжәнеқолданбалыболыпекігебөлінеді.
11. Әйел және отбасы
.ерекшебірмәселе, бүлотбасылықкатынастардағыәйелдердіңқоғамдагыорныл.н.гумилевжазғандай, кенетүріктердеолөтежоғарытүрды. Мысалы: "баласыүйінекіріпкеле, біріншіанасына, сосынәкесінеиілген'" . Кешпендіемірдеқүқжағынанәйелбаласьшшектеу-монғолдарданкейінгікездеорталык.11 ядаболтанжалпыкүлауменбайланыстыескіқүбылыс. Туыстыкқарым-қатьгаастарадамныңбюрократиялықкарьерасьшдабелгілібіррольатқарғанжонедеатқаруда. Қоғамдықөмірдімемлекеттендірупроцесіотбасьшаыкпалынгигізбеуімүмкінеместігінайтакеткенжөн. Мемлекетқоғамүшінде, отбасыүшіпде, жекеадамүшіндемәселелердіжинақтауғатырысады. Отбасыніүрайгынқатынастарретіндеотбасыөмірініңәржақтылығынбөлетіңжәне..и .асыбелгілерініңкеңтізіміменаяқталатьшаньгктамаларкоп. Мысалы: отбасы- бір-бірімената-бабасынанжалғасыпкележатканбір-бірінежақынқарым-катынасыбарадамдартобы. Отбасыанықтамаларыменбелгілерінідішіндеа.г.карчевсоциологының: әлеуметтіккажеттілігіжәнеөзаражауапкершіліктерібартуыстықжәненекелікқарым-қатынастарменбайланысканкішігірімтоптың, ата-анаменбалаарасындағы, жүбайларарасындағыөзарақарым-қатынастьщтарихи-нактыжүйесіретіндегіанықтамасыназараударарлық. Ата-анаменбалаарасындағықарым-қатынасотбасынқұрайды, алнеке- баланыңөміргекелуіменбайланыстыеркекпенәйёлдіңарасындағықарым-қатынастардыңбелгілеріболыптабылады.
12.әлеуметтік инженерия және өндірістің әлеуметтік қорлары.
Әлеуметтікинженерия-басқарудыңперспективтіжәнекүнделіктімәселелеріншешуүшінпрактикада,қолданбалызерттеулердіңфундаменталдығылымынаналынғанбілімніңқолданылуыменбайланыстықызмет. Әлеуметтікинженерияадамдыәлеуметтікпроцестердіңактивтіфакторыретіндетаниды. Олпроцестердежасандыжүйелеріадамдардыңмақсаттыбағытталғанқимылыболыптабыладыжәнетекадамментұрақтыөзарақарымқатынаскезіндеболаалады. Оларғаәлеуметтікинститутаржәнеұйымдар,ұйымдасқантоптаржатады. Олардыңішіндесәйкестіұйымдар,ұйымдасқантоптаржатады. Әлеуметтікинженерияеңбекшарттарынжеңілдетугежәнежақсартуғабағытталғанжәнеадамдықфакторрөлінесепкеалатын,әлеуметтікпроцестердіұйымдастыратынконсультативтібасқарушылыққызметіндебойкөтереді. Әлеуметтікинженерияәлеуметтікбасқарушылықтыжәнебақылаудыіскеасыруменбайланыстыжәнеәлеуметтіксеріктестіктіңболуыменәлеуметтікжанжалдардыңболмауынасептігінтигізеді.
13.әлеуметтанудың әдісі
Әрғылымерекшетанымсаласындаөзінелайықтыөзгешезерттеуэдісінәзірлейді. Оныңнегізіндежалпығылымитәсілдіңқағидаларыжатады. Егердеәлеуметтанудыңпәнібұліылымнеменшүғылданатынкерсегсе, ондаоныңтэсіліқогамды, әлеумеітікқүбылыстардықалайзерттейтінітуралытүсінікбереді. 'Метод" дегенұғымгректілінде "бірдеңегеапаратын, жеткізетінжол" магынасынбілдіреді. Сонда"эдіс", "тэсіл" еоциологиялықбілімдіжасауменнегіздеудіңамалдарыменэрскеттсрініңжиынтығынкөрсетеді. Олсоныменбіргеэлеумеггікшындықтыңэмиирикалықжэнетеориялықтаныпбілудіңорындалутүріменқимылдарыныңтэртібі. Әлеуметтанудагытэсіл- зерггейтінэлеуметтікмэселелерменкүрылғантеорияғаіаиабайлапыс-тыемес. Олеңалдыменнегізіндежататынжалиытэсілнамалықбагытынатэуелдіанықталады. Әдістеменіцдеңгейіи. Бірінші-денжалпыфилософиялықтәсілнамабелгілейді. Булжалпыла-маэдістердіқагидаттар, ұйгарымдарменреттеуіиггержүйесіқүрайды. Мысалы, марксистікдүниетанымныңнегізіндематериалистдиалектиканыңмынадайқагидаларыжатады: объективтілік, іарихилықжонсжүйеліамал.
Социологиялықэдістердіцоралуандығыоныңзерттейтінобъектісініцозісан-салалы, көптүрлі, эрікүрделіболуымснгүсін-діріледі. Алсңалдыменэдістіңортүрліболуынқогамныңозінәртүрліүғынуынаніздегенжөн. Осыганбайланыстыжекеқогамдыккүбылыстардыцокылуысолнегізгелайықкеледі. Социолоіияғылымындақогамныңмэнінқарама-қарсытүсіндіретінбірнешекозқарастаркалыптасқан. Соныңэрқайсысыодістердіэртүрлігүсіндіругеыкпалжасайды.
14.әлеуметтік зерттеудің бағдарламасы. Біздің әркайсысымыз әр түрлі деңгейде радио тыңдаушысы, газет, журнал, ғылыми әдебиет оқырманы ретінде бакьшау әлеуметтік зерттеулермен ұштасады. Мүмкін, адамның өзі де бұл зерттеулерге респондент, яғни оқылатын процестер мен қүбылыетар жөніндегі алғангкы ақпарат көзі ретінде тартылады. Бүгінде жоғары меістептің дипломы бар ербір адам осындай зерттеулерді ұйымдастыра білуі керек. Берілген тақырыптың мақсаты-бақылау өлеуметтік зерттеулердіц одіснамасы мен әдістемесі жөнінде түсінік беру, негізгі түсініктер мен процедуралармен таныстыру, ғылыми дүниетанымды кеңейту, сондай-ақ акиқатпл танып білудің меншікті моделін' өңдеуге арналған пайдалы материал беру.
әлеуметтік зерттеудід кәсіби қабылдауларын, дағдыларын және қабілеттерін ондеуді іс жүзінде окып-үйренуді күшейту әлеуметтануды инженерлік кызмет ретінде түсіпуді қалыптастыруда аса қажет болып табылады. Әлеуметтік зерттеудің нақты түрі оған қойылған мақсат пен шарттардың сипатымен корсетіледі. Осыған сәйкес әлеуметтік зерттеудің 3 негізгі түрін ажыратады:
1)бакылаулық
2)суреттемелік
3)сараптамалық
Бақылаулық әлеуметтік зерттеу (пилотаждьгк) мазмүны бойынша шектелген мақсаттарды шешеді. Бакылаулық зерттеулер процесс немесе қүбылысты алдын ала зерттеуге арналған, проблема аз аукымды болғанда ол зат пен объект жөнінде толық ақпаратты аньгқтап береді, гипотезаны дүрыстайды. Сараптамалық зерггеулер-оқылатьш күбылыстың элементтерін суреттеуді ғана мақсат етіп қоймай, сондай-ак оньщ негізінде жаткан себептерді түсіндіруді де мақсат еткен әлеуметтік анализдің ең тереңдетілгев түрі. Зерттеудің бүл түрінің іс жүзінде үжен қүндылығы бар (белгілі бір уақытты, аса сактықпен өңделген бағдарламаны, қүрылымдарды талап етеді).
Бақылау әлеуметтік зерттеулерде әрқайсысында маңызды процедура бар 3 негізгі типті бөліп айтуға болады:
Дайындық сатысы (зерттеу бағдарламасын өңдеу)
Негізгі (бақылау зерттеулерін жүргізу)
Тәмамдайтьш (мәліметтерді оңдеу мен талдау, қорытындылар мен нүсқауларды қальттастыру).
Нақты әлеуметтік зерттеулер - әлеуметтану мамандарын басқа да әлеуметтік және жаратылыстану гылымдарының өкілдері ішінен ерекшелеп түратын озіндік бір . Бөлігі. Бақылау әлеуметтік әдістерді меңгеру зерттеушіден тек қана әлеуметтік пәндерді ғана емес, сондай-ақ әлеуметтік философия, психология, әсіреее математиканы, статистикальгқ әдістерді,
Информатиканы білуден түратын байсалды көсіби дайындьгқты талап етеді. Бақылау әлеуметтанымал жаратылыс мамандарды болуы бекер емес (мысалы, галлей, лаплас, лавуады).
Әлеуметтік зерттеу жүргізу ушін бағдарлама жасалады. Бағдарлша - деп ғылыми ізденістің әдістемелік және әдістеме шарттарын қамтитьга қүжатты айтады. Бағдарлама әдістемелік, әдістеме және зерттеуді ұйымдастыру тарауларынан түрады. Әдістемелік тарауда зерттелетін проблема және оның түжырымы зерттеудің мақсаты анықталып
15.әлеуметік зерттеудің міндеттерін анықтау
Біздің әркайсысымыз әр түрлі деңгейде радио тыңдаушысы, газет, журнал, ғылыми әдебиет оқырманы ретінде бакьшау әлеуметтік зерттеулермен ұштасады. Мүмкін, адамның өзі де бұл зерттеулерге респондент, яғни оқылатын процестер мен қүбылыетар жөніндегі алғангкы ақпарат көзі ретінде тартылады. Бүгінде жоғары меістептің дипломы бар ербір адам осындай зерттеулерді ұйымдастыра білуі керек. Берілген тақырыптың мақсаты-бақылау өлеуметтік зерттеулердіц одіснамасы мен әдістемесі жөнінде түсінік беру, негізгі түсініктер мен процедуралармен таныстыру, ғылыми дүниетанымды кеңейту, сондай-ақ акиқатпл танып білудің меншікті моделін' өңдеуге арналған пайдалы материал беру. Колемді суреттеу зерттеу ізденістердің маңызды
Элементі болып табылады. Ейткені зертеуші мәселені анықтайды, оны тереңдетеді мақсат-шарттарын аныктайды. Ең бастысы, ол:
А) окылатын объект қүрылымы; б) окылатын әлеуметтік қүбылыстар арасындағы байланыс сипаты; в) әлеуметтік мәселелерді шеіпуге болатын мүмкін жағдайлар женінде негізделген түжырымдар - гипотеза қоюға өзі жол табады. Зерттеуді үйымдастыруда гипотеза рөлі өте маңызды. Ол ғалымның шьгғармашылық ізденісінің басты аспабы болып табылады. Ғылыми гипотезаны мақүлдауға немесе одан бас тартуға ұмтылыс галыми зерттеудің негізгі мөні, бағыт-бағдары болып табылады. Жорамалар іздестірулер үйъшдастырады, бастысьга бөліп алады да, түрлаусыздарьш шетке шығарады.жорамал зерттеу жүмысының қорытындысын алдьш ала аныктауы тиіс. Жорамалсыз бәрі түсінікті болса, зерттеу жүргізудің қажеттігі болмас сді. Жорамалға
Қойылатын талаптар бар: анық тексерістен өтетін, қарама-кайшьільіксыз болуы шарт. Гипотезаны бастапқы және екіншілік деп бөледі. Бастапқы гипотеза ақпарат жиналғанға дейін түжырымдамалады. Егер де ол зерттеу барысында жоққа пшғарылатын болса, онда оның оряына екінші гипотеза үсынылатын болады.идея жорамал жоқ кезде зерттеу жақсы жагынан алғанда суреттемелік болады да, жаман жағынан алғанда гьглыми мағынасыз болады. Біздің жағдайда гипотезалар (сәйкесінше контргипотезалар) келесі типті больш келеді: а) студенттерді материалды камыгу жағынак бастаушы фактор ата-аналармен материалды-қаржылай байланыстар. Салдары: студенттің өмір сүру деңгейі мемлекет бөлген қаржымен емес, ата-ананың материалдық жағдайымен, жүмыссыздьщтың есуімен анықталады т.с.с; б) студенттердің қаржы-табыс табуы мен окуы факторлары арасындағы анық байланыстың болмауы
16. Әлеуметтік зерттеудің тәсілдемесі мен тәсілдері әлеуметтік зерттеудід кәсіби қабылдауларын, дағдыларын және қабілеттерін ондеуді іс жүзінде окып-үйренуді күшейту әлеуметтануды инженерлік кызмет ретінде түсіпуді қалыптастыруда аса қажет болып табылады. Әлеуметтік зерттеудің нақты түрі оған қойылған мақсат пен шарттардың сипатымен корсетіледі. Осыған сәйкес әлеуметтік зерттеудің 3 негізгі түрін ажыратады:1)бакылаулық2)суреттемелік3)сараптамалықмесі социологияда ақпарат алудың маңызды қүралы, көзі және әдісі қүжаттар болып есептеледі. Социологияда қүжат деп ақпаратты сақтау және жеткізу үшін адамның арнайы жасаған затьш айтады. Қүжаттарда жеке адамның, үжымньщ, халықтың үжен тббының және жалпы коғамньщ қызмет процестері мен оньш
Нәтижелері жөнінде мағлүматтар жинақталады. Сондықтан олар
Зерттеушілер үшін аса маңызды. Қүжаттарды түріне қарап бес топқа беледі:а)ақпаратты белгілеу тәсіліне қарай бөлінген күжаттар, бүған жазба, баспа,кино бейнелеу таспасьша түсірілген жазба, магнит таспасындағы жазбалар жатады;б)мақсат міндетіне қарай бөлінген күжаттар, бүған зерттеу бағдарламасына сәйкес зерттеушілердің күшімен алған материалдар, баска да максаттар үшін жасалған қолдағы құжаттар саяды;в)арнайы қүжаттығына орай белінген қүжаттар, оларға жеке адамның күнделігі, хаттары, статистикалық материалдар, баспасоз мәліметтері т.б. Лсатады;г)қүжатгын түпнүскасының статусына қарай бөлінгендер болады. Олар ресми лсәне ресми емес больш бөлінеді. Ресми қүжаттарға: мемлеқеттік статистика мен мемлекеттік архив мәліметтері; ресми емес құжаттарға: жеке азаматтар жасаған күжаттар жатады;д)акпараттың алыну көзіне орай бөлінгендер: бастапқы қүжаттар және екінші қатардағы қүжаттар болып бөяінеді
17.әлеуметтік зерттеудің түрлері
Олеуметтік зерттеудід кәсіби қабылдауларын, дағдыларын және қабілеттерін ондеуді іс жүзінде окып-үйренуді күшейту әлеуметтануды инженерлік кызмет ретінде түсіпуді қалыптастыруда аса қажет болып табылады. Әлеуметтік зерттеудің нақты түрі оған қойылған мақсат пен шарттардың сипатымен корсетіледі. Осыған сәйкес әлеуметтік зерттеудің 3 негізгі түрін ажыратады:1)бакылаулық2)суреттемелік3)сараптамалық әлеуметтік зерттеулер - әлеуметтану мамандарын басқа да әлеуметтік және жаратылыстану гылымдарының өкілдері ішінен ерекшелеп түратын озіндік бір . Бөлігі. Бақылау әлеуметтік әдістерді меңгеру зерттеушіден тек қана әлеуметтік пәндерді ғана емес, сондай-ақ әлеуметтік философия, психология, әсіреее математиканы, статистикальгқ әдістерді, информатиканы білуден түратын байсалды көсіби дайындьгқты талап етеді. Бақылау әлеуметтанымал жаратылыс мамандарды болуы бекер емес (мысалы, галлей, лаплас, лавуады) алға қойылған мақсат міндеттеріне байланысты социологиялық зерттеулерді теориялық және қолданбалы деп бөліп қарастырады. Теориялық зерттеулердің мақсаты – зерттеліп жатқан процестердің туындауының алғышарттары мен заңдылықтарын анықтау, бұл өзгерістер негізінде қалыптасқан әлеуметтік мәселелерді жаңаша көзқарастар мен тәсілдерді қолдану арқылы дер кезінде шешуге өз септігін тигізу. Қолданбалы зерттеулер – негізінен “жергілікті” маңызы бар нақты міндеттерді шешуге бағытталған. Ол нақтытәсілдер ұсына отырып, мәселенің қалайша және қай мерзімде шешілу мүмкіндігін көрсетеді. Бұл зерттеулер түрлі деңгейдегі басқару мекемелерінің, сондай-ақ “жеке” өтінушілердің тапсырмасы бойынша да жүзеге асырылуы мүмкін.қолданбалы зерттеудің жемісі ретінде әлеуметтік жоба өмірге келеді, яғни қолданысқа енгізілу қажет шаралардың тізімі ұсынылады
18.әлеуметтік айқындама.
Сұхбат пен анкетаның негізгі айырмашылығы алынатын мәліметтер тереңдігінде. Анкета
Көмегімен зерттеуші ойлардың “беттік ” қабатын алады. Ал сұхбат ойлардың терең мотивтерін терең зерттеуге мүмкіндік береді. Нақты әлеуметтік зерттеулерде бұл екі әдіс бірін бірі толықтырады. Сұраудың ерекше түрі – экспертті немесе оны экспертті бағалау әдісі д.а. Анкета мен сұхбаттың сұрақтарын сауатты дайындау үшін көп жыл бойы жинақталған тәжірибе қажет.
Б
1.басқару әлеуметтануы
Әлеуметтік басқару, кең мағынасында, өзінің сапалық дамуын қамтамасыз етіп отыратын қоғамдық жүйеге тән құбылыс. Ал, тар мағынасында, бұл термин белгілі бір мақсатқа жету процесіңде қоғамның әлеуметтік қызметі жүйесін тәртіптеу, жетілдіру үшін саналы, орнықты, ұйымдасқан түрде әрекет ету ұғымын білдіреді.
әлеуметтік басқару — ұйымдық жағынан қалыптаса келтірілген құрылымдардың, олардың арасындағы басқару байланыстарының жиынтығы. Ол индивидтерге, әлеуметтік топтар мен қауымдарға, қоғамның саяси, әлеуметтік және басқа да институттарына басқару мақсатымен әсер етуді жүзеге асырады. Әлеуметтік басқару қоғамның өмір сүруі, әлеуметтік жүйе ретіндедамуы, адамдардың өмір сүруі үшін маңызы бар барлық объектілер мен процестерді қамтиды.
ол жекелеген, топтық және қауымдық мүдделердің арасындағы қайшылықтарды тәртіптеп шешіп отырады. Әлеуметгік баскару — қоғамдағы адамдардың мүдделері мен іс-өрекетгерінің бағыты, оның мазмұны мен карқьндьлығын реттеп, адамдардьщ қоғамда алатьш орны мен рөлін ай-қыңцайтын әлеуметгік қатынастарды үйлестіріп отыру. Осындай басқару нәтижесіңде қоғамдағы мүдделерді (территориялық, ұлттық, ұжымдық, жекелеген, т.б.) Қамтамасыз етіп, алға койған мақсатқа, жалпы жетістіктерге жету үшін әлеуметгік әрекеттер ұйьмдастырады. Әлеуметгік басқару көбінесе мемлекетгік басқару жүйесіне байланысты қазақстанда жүргізілген мемлекеттік басқару жүйесін қайта құру кезеңін негізгі екі кезеңге бөлуге болады.
1991 жылдан басталған бірінші кезенде қазақстанның егемендігі жарияланды, президент сайланды, ұлттық теңге айналымға түсті, соған сәйкес өзіндік экономикалық саясаты қалыптаса бастады. Саяси және экономикалық салалардағы сапалық өзгерістер басқару жүйесін жетілдіруде көрініс тауьш, орталық және жергілікті басқару органдарында бірнеше кең көлемді шаралар жүзеге асты.
тәжірибе керсеткендей, қазақстанда қалыптасқан мемлекеттік басқару жүйесі күрделі болып шықты. Саясатты жасап, жүзеге асыруда жауапты орталық атқару органдары — қазақстан министрліктер мен мемлекетгік комитеттердің рөлі мен қызметі нақтылы белгіленбеді.
осындай кемшіліктерді жою үшін 1997 жылдың наурыз айында қазақстан президентінің "қазақстан респуубликасы мемлекеттік органдар жүйесін реформалаудың кезекті міндеттері туралы" жарлық кабылданып, мемлекетгікбасқару жүйесін қайта құрудың екінші кезеңі бастады. Осыған сәйкес республика өкіметіне қарасты орталық аткару органдарының саны 50% -ке кысқарды.. Қабылданған шаралар жекелеген мемлекеттік атқарушы органдар қызметінің қосарлануын, басқарудың ортақ буындарын жойып, ұжымдық кұрылымның жұмысын жеңілдетті. Бұл ауқымды жағынан соңғы жылдардағы мемлекеттік атқарушы органдарды ұйымдық жағынан қайта кұрудағы ен үлкен шара болды.
социология ғылымы классиктерінін бірі м.вебер әкімшілік басқарудың "идеалдық типін", "бюрократия" теориясын жасады. Оның негізгі сипаттамалары мынандай:
− баскару жүйесіндегі қызметкерлердің олардың атқарып отырған кызметіне сай келуіне негізделіп, қызмегкерлер ешбір негізсіз жұмыстан босатудан қорғалуы керек. Ұйымдағы қызмет мансаппен тығыз байланысты, соңдықган да қызметкерлердің төжірибесіне, не жемісті жұмысына қарай кызмет бабымен өсуін қамтамасыз ететін жүйе болуы керек. Кадрларға қатысты осындай саясаттың жүргізілуі қызметкерлердің арасында "бірлік рухын" дамытады. Оларды бастамашылыққа, ұйым ісіне барынша берілгендікке тәрбиелейді;
2.білім беру және әлеуметтендіру процесі.
Білім әлеуметтік қызметі жөнінен белгілі дәрежеде дербестігі бар жүйе, оның қоғамның дамуына және жұмыс істеуіне жігерлі түрде әсер ету қабілеті бар. Білім жүйесінің дамуы және қызметі қоғамның өндіріс тәсілдеріне, экономикалық қатынасына, олар арқылы п.б. Әлеум. Қатынастар мен әлеум. Құрылымға, саяси және идеологиялық қатынастарға байланысты. Сонымен қатар, білімнің әлеум.қызметі жалпы адамдық талапқа және адам баласы жинақтаған білімді ұрпақтан ұрпаққа беруге, жеткізуге,білім алу мен мәдениеттіліктің талабы мен қажеттілігіне байланысты.
білім беру – бүкіл қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мәдени дамуының жоғары деңгейін және кәсіби білімдерді қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие мен оқытудың үздіксіз процесі.
білім беру жүйесінің басты міндеттері: ұлттық және адамдық қазыналар, ғылым мен тәжірибенің жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыру және дамыту үшін қажетті жағдайлар жасау, жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, әрбір адамды дамыту үшін жағдайлар жасау, оның интеллектісін байыту, азаматтықты, отбасының, халықтың, қоғамның және мемлекеттің алдындағы жеке адамның құқықтары мен міндеттерін ұғынуды, сондай-ақ қоғамның мәдени, қоғамдық-экономикалық және саяси өміріне қатысу қажеттіліктерге тәрбиелеу, барлық адамдарға жалпы және кәсіптәк білім алу үшін мүмкіндік жасау, жеке адамның шығармашылық қабілеттерін және эстетикалық тәрбие беруді дамыту, халықтардың мәдениетін және дәстүр салтын оқып үйрену үшін жағдайлар жасау. Жалпы білім адамның және қоғамның өмірінде өте зор орын алады
3.бағдарламаның құрылымы әлеуметтік зерттеу жүргізу ушін бағдарлама жасалады. Бағдарлша - деп ғылыми ізденістің әдістемелік және әдістеме шарттарын қамтитьга қүжатты айтады. Бағдарлама әдістемелік, әдістеме және зерттеуді ұйымдастыру тарауларынан түрады. Әдістемелік тарауда зерттелетін проблема және оның түжырымы зерттеудің мақсаты анықталып, негізгі үғымдары анықталады, көземел (гипотеза) құрылады. Әдістеме тарауында зерттеуге түсетін адамдарды сүрыптау негізделеді, мәліметгерді жинақтау және оларды өңдеу мен талдау әдістері белгіленуі тиіс. Зерттеуді үйьгмдастыру тарауында зерттеушілердің жадны саны жөне олардьщ арасындағы ецбек бөлінісі, зерттеудің мерзімі, реті т.б. Көрсетіледі. Бағдарламаның аткаратын міндетін оның үш тарауы қамтыған мәселелер анықтайтын болады. Бағдарламаны әзірлеу зерттеу проблемасын анықтаудан басталады. Әлеуметтік проблема - деп шешім дайындау мақсатында арнайы талдауды талап ететін жағдайды айтады. Проблеманы дөл анықтау үідін ол туралы нені .біліп, нені білмейтінімізді айқындауымыз керек. Проблемада бізді ойландырьга отырған негізгі мәселе белгіленуі шарт.зерттеу жүмысына орай жасальгнатын келесі адьгм оның мақсаттарын анықтау. Мақсат - деп зерттеудің жалпы бағытын, әрекет етудің жобасын жөне ғылыми нәтижеге қол жеткізуге талаптануды айтады мақсат әлеуметтік зерттеудің қолданбалы және теориялық салаларын негізцейді. Мақсатқа жету үшін нақтылы не істеу керектігін дәлірек, айтканда, зерттеудің міндеттерін белгілеу қажет. Бүдан соң • зерттеудің объектісі мен пәнін анықтау жүзеге асырылады
Д
.дін әлеуметтік құбылыс ретінде
Дін социологиясы – социология пәнінің бір бөлігі б.т. Қоғамды тұтастай зерттейтін социология ғылымының қоғамдық жүйеде өзінің алатын орны бар және онда атқаратын түрліше қызметтері бар дін феноменін елемеуі мүмкін емес. Дін соц-ы 20ғасырдың 2нші жартысында европада,дәлірек айтқанда фрнция мен германия елдерінде п.б. Оның пайда болуы мен қалыптасуының әлеум. Және теориялық алғышарттары болды. Дін соц-ын соц-я ғылымдарының арнайы бір бөлігі ретінде қалыптастырған ғалымдардың қатарында алдымен э.дюркгейм, м.вебер, маркс, т.парсонс т.б. Болды дюркгеймнің басты шығармасы: “діни өмірдің алғашқы түрлері. Австралиядағы тотемдік жүйе” д.а. Ол еңбектегі автордың негізгі пікірлері – дін өздігінен пайда болады және ол адамдардың алғашқы қауымдастықтарын топтастыру қажеттіліктерінен туады. Ал қазіргі кездегі қоғамдардың күрделене түсуі діннің сол топтастырушылық қызметтерінің маңызын арттыра түседі деген пікірлер болды.
Вебердің басты шығармасы : “протестант және капитализм рухы” д.а. Өзінің осы еңбегінде ол діннің мәні адамдардың мінез-құлықтары мен іс-әрекеттеріне ой элементтерін, парасат енгізу, осылайша олардың өмірлеріне биік мақсаттар әкелу екенін айтты. Ол діннің шығу тектерін шаруашылық қажеттіктеріне байланысты қарады.
Маркстың басты еңбегі - “гегельдің құқық философиясына сын туралы”. Онда к.маркс дін адамдардың ауыр әлеуметтік жағдайларына байланысты п.б. Және ол жағдайлар жөнделген кезде дін өзінен-өзі жойылады деп қорытынды жасады.
Парсонстың басты шығармасы “социологияның жалпы теориясының мәселелері” д.а.парсонстың негізгі ойы – дін адамдардың мінез-құлықтары нормалардың негізі болып табылады, сондықтан да дінді арнайы социологиялық тұрғыдан зерттеу керек деген. Осындай социолог ғалымдар, философ-ойшылдардың еңбектерінің негізінде діни соц-я ғылымы дүниеге келді және қалыптасты
Е
1. Еңбек – қоғам өндіріс негізі.
Еңбек - қоғам мен адам емірініц негізгі шарты. Еңбек адам мен табиғат арасында жасалынатын жүйе және осы жүйеде адам ез әрекетімен өзінің табиғат пен карьгм-қатынасьш бақылайды, реттейді. Осы еңбектің аркасында адам өз өміріне бөлінді және адам болып қаланды. Еңбек нағыз адамды, адамдық қоғамды жасады, сондыктан еңбек адамньщ басқа нәрселер әрекетімен ғана іске асады. Сол себепті, еңбек әрқашанда ұжьшдьеқ әрекетретінде көрінеді. Еңбек және өндіріс жүйелерінде адамдар белгілі бір байланыс пен карым-қатынасқа түседі, тек қоғамдық байланыс аумағында және олардың табиғаттағы қарым-қатынасында ендіріс белгілі бір орын алады еңбек - адамның табиғатпен қарым-қатынасын көрсететін және барлық қоғамдық формалар үшін, күші бар адамдардың бір-бірі мен қарым-қатынасын көрсететін абстракция, бірақ, бүл көптеген еңбек түрлері толығымен дамығанда және еңбектіц нақты бір түрі адамзаттық әрекеттердің әр түрлілігіне бегеу бола алмағанда корінеді. Ірі машиналарды өңдеу нәтижесінде еңбектің нақты түрлерініц жиынтығы дамығаны көрінеді. Тек қана адам еңбектің нағыз субъектісі бола алады, ал
Машиналар, жануарлар жүмыс істейтін табиғаттың бір бөлігі болып табьшады, бірақ та еңбек дегеніміз бүл пайдалы қоғамдық қызмет. Бүл үғым әлеуметтік тарихи әлемді түрлевдіріп, адам осы түрлендіру жүйесінде жаца максаттар қойып, көптеген қиын мәселелерді шешеді. Ецбек бай адамдар ғажайып заттар келтіреді, бірақ та ол жүмысшылардьщ кедейленуіне әкеліп соктьфады. Еңбектің мақсаты адамдардың түрмыс жағдайын көтеру үшін мумкііішіліктер күру больш табьшады.
Адам еңбегі дамуынын бірінші сатысы - бүл дәстүрлі немесе индустрияга дейінгі коғам. Бүл кезде қолмен істелінетін өндіруші еңбек толығымен үстемдік жасаған, және үстемдік жасаған элита әзінің қойған шағын талаптарына канағаттанып отырған. Еңбек физикалык ауыр және тартымсыз тек адамды тамактандыруға арналған болды (ауыл шаруашылығы). Сонымен катар, бұл кезде экономикадан тыс итермелеу (қүлдық, крепоснойлық) болды: әйтпесе адамдар жүмыс істемеді, өнеркәсіп жаңадан өсе бастаған жагдай да болды. Екінші сатысы - машина ендірумен сипатталатын индустриалды қоғам. Шаруашылық күрылымында өнеркәсіп басым болды. Ецбек аздап ауырлау және тартымсыздау болды: бүл кезде материалдық қызығушылык түрінде экономикалық итермелеу болды. Ауыл шаруашылығы және өндіріленетін өнеркөсіптер екінпіі жоспарға қалды, бірінші кезекте - индустрияны өндеу. Бірінші сатьгға қарағанда өнімділік жоғары, негізгі материалдық қажеттіліктер жеткілікті өлшемде қанағаттандырарлыктай болды.
Қоғамның дамуының үшінші сатысы қазір тек мьша елдерде дамыған: жапония, ақпі, германия. Бүл - постиндустриялды қоғам, ол тек автоматты еңбекке негізделген. Негізгі салалары: білім, ғылым және қызмет керсету. Өнеркәсіп үшінші орынға қалды, бірінші кезекте - ақпаратты оңдеу. Еңбек материалдьщ реттеуді қажет етпейді. Постиндустриалды қоғамда еңбекке ынтаны еңбекке қозғайтын іпгкі себептер алмастырады (мысалы, берілген жүмысқа қызығушылық). Еңбектің енімділік шегі өте жоғары. Капиталистерде жоғары пайда, ал жүмысшыларда жақсы еңбек ақы . Қоғамдық өндіріс жүйесінде негізгі рел материалдық өндіріске жатады. Материалдық өндіріс - ендіруші және жеке қажеттіліктер үшін материалдьщ игілікті өндіру тәсілі. Материалдық - ондірістік әрекет адамдардың материалдық талантарын қанағаттандыруға бағытталған: тамақта, киімде, үйлерде.қоғамдьщ өндірістің негізгі элементтерінің бірі рухани өндіріс. Рухани өндірістің қарапайым маңызы ретінде рухани бағалар өндірісін, атап айтқанда, ғылыми білімді көрсетуді, ал ең маңыздысы ретінде өндірістегі адамдардьщ іс-әрекетінің алмасуын, рухани бағалардыц тұтынылуы мен білінуін айтуға болады. Бұл жерде ең ерекше рөлдерді өндірістін маңызды түрлері - дін, заң, философия, ғылым, өнер атқарады.материалдьщ және рухани өндірістер бір максатпен
Байланысты: екеуі де коғамдық қарым-қатынастағы адамдардьщ ендірісі. Еңбек әлеуметтігі - әлеуметтік процесс ретінде еңбектің өсерін, еңбек тиімдшігінің өсуін, ецбекте техникальщ және әлеуметтік шарттардың адамдарға өзара байланысын зерттейтін әлеуметтануының бөлігі. Адам мен коғамның жасалыну жүйесін еңбектің негізгі уш ерекшеліктері бөліп алуға болады.
2.еңбектің әлеуметтік өлшемі. Еңбек адам мен табиғат арасында жасалынатын жүйе және осы жүйеде адам ез әрекетімен өзінің табиғат пен карьгм-қатынасьш бақылайды, реттейді. Осы еңбектің аркасында адам өз өміріне бөлінді және адам болып қаланды. Еңбек нағыз адамды, адамдық қоғамды жасады, сондыктан еңбек адамньщ басқа нәрселер әрекетімен ғана іске асады. Сол себепті, еңбек әрқашанда ұжьшдьеқ әрекетретінде көрінеді. Еңбек және өндіріс жүйелерінде адамдар белгілі бір байланыс пен карым-қатынасқа түседі, тек қоғамдық байланыс аумағында және олардың табиғаттағы қарым-қатынасында ендіріс белгілі бір орын алады еңбек - адамның табиғатпен қарым-қатынасын көрсететін және барлық қоғамдық формалар үшін, күші бар адамдардың бір-бірі мен қарым-қатынасын көрсететін абстракция, бірақ, бүл
Көптеген еңбек түрлері толығымен дамығанда және еңбектіц нақты бір түрі адамзаттық әрекеттердің әр түрлілігіне бегеу бола алмағанда корінеді.
Еңбек үжымының ұйымшьшдьгғы оларға берілген талаптарға тәуелді. Еңбек үжымьшың ұйымшылдығы кең езгермелі нұсқаға қарамастан торт сатылы цикядан түрады.бірінші сатысы. Біріншілік синтез. Үжым мүшелерінің талапты жетекіні жариялайды, жұмыс тәртібі және
Ұжым мушелерінің езара тәуелділігі директивті құрылғылардың бар болуымен анықталады. Басқалары қарастырылып, жетешгінің талабына қандай өзара - қатьгяаста болу керек деген сұрақты шешеді.екішні саты. Қүрылымдау жэне дифференциация. Үжымда шағын топтар пайда болады, белсенді бөлігі басқалардан жалпы ұжымда тапсырманың орьшдалуын талап етеді. Талаптарды орыядайтын селкос топ қалыптасады, бграқ ерекше бастаманы шығармайды. Өзінің парықсыздығы мен, немқұрайлығымен бөлінетін топ дезорганизацияға шапқыншылъпк; әкеледі. Жетекшілік белсенділік топты жақтайды, ал селқос топты белсенді топқа жеткізуге тырысады.
Үшінші саты. Синтездеу және интеграддау. Үжьгм өкілдерінің кебі бір-біріне қоятын есептерде жақсы қарым-қатынаста. Белсенділік пен селқостық қырлары ақырындап кете бастайды, шағын топтарда ерекшеліктер байқалады, езара көмек және ынтымактастық нығаяды. Басшылъщ пен үйлестіру, бакылау сияқты түрлеріне бөлді. Бұлар кейіннен тағы да дәлденген үжымның
Қызығушьільіқтары жақындайды, ұжымға реттеу жүйесі эсер ете бастайды. Төртінші саты. Болашақтық даму. Бүл саты ұжымньщ әрбір мүшесінің өзіне жоғарғы деңгейлі талап қоюымен ерекшеленеді. Сыртқы талаптар ішкі жэне жеке түлғалық болады.
3.еңбек әлеуметтануының категориялары.
1)еңбек мазмұны-жұмыстың ішкі мән мағынасын,түрін,еңбек операцияларын ұйымдастыру ретін білдіреді.
2)еңбек сипаты-еңбеккерлердің нақты жұмыс түрімен(дене немесе ой,ауыл шаруашылық және өндірістік,ұйымдастырушылық пен орындаушылық,қарапайым және күрделі,шығармашылық және күнделікті) шұғылдануын білдіреді.
3)еңбек мазмұндылығы-еңбектің интеллектуалдық элементтерге толы болуын,оның әлеуметтікпсихологиялық құрылымын көрсетеді.
4)еңбек жағдайы-өндірістік процестің маңызды торабы болып табылады.
5)еңбекті ұйымдастыру-өндірістік процестің екі негізгі элементін:кісілік және заттық(техника,жабдық) элементтерін бірлестіру жолын айтады.
6)еңбекке ықыластану-белсенді еңбек әрекетіне іштей ұмтылу,субъектіні қажеттіліктерін қанағаттандырумен байланысты қызметке итермелеу;субъектінің белсенділігін тудырып,оның бағытын анықтайтын сыртқы және ішкң жағдайлардың жиынтығы7)еңбекке ынталандыру-еңбекке деген ұмтылысқа материалдық және моральдіқ қошемет көрсету жүйесі.
8)еңбекке қанағаттану-еңбеккердің сұраным, талап талғамдары мен оның еңбек барысында орындалуы арасындағы білдіретін көңіл-күй көрінісі.
4.. Еңбек ұжымы-әлеуметтік институты.еңбек - қоғам мен адам емірініц негізгі шарты. Еңбек адам мен табиғат арасында жасалынатын жүйе және осы жүйеде адам ез әрекетімен өзінің табиғат пен карьгм-қатынасьш бақылайды, реттейді. Осы еңбектің аркасында адам өз өміріне бөлінді және адам болып қаланды. Еңбек нағыз адамды, адамдық
Қоғамды жасады, сондыктан еңбек адамньщ басқа нәрселер әрекетімен ғана іске асады. Сол себепті, еңбек әрқашанда ұжьшдьеқ әрекетретінде көрінеді. Еңбек және өндіріс жүйелерінде адамдар белгілі бір байланыс пен карым-қатынасқа түседі, тек қоғамдық байланыс аумағында және олардың табиғаттағы қарым-қатынасында ендіріс белгілі бір орын алады еңбек - адамның табиғатпен қарым-қатынасын көрсететін және барлық қоғамдық формалар үшін, күші бар адамдардың бір-бірі мен қарым-қатынасын көрсететін абстракция, бірақ, бүл көптеген еңбек түрлері толығымен дамығанда және еңбектіц нақты бір түрі адамзаттық әрекеттердің әр түрлілігіне бегеу бола алмағанда корінеді. Ірі машиналарды өңдеу нәтижесінде еңбектің нақты түрлерініц жиынтығы дамығаны көрінеді. Тек қана адам еңбектің нағыз субъектісі бола алады, ал машиналар, жануарлар жүмыс істейтін табиғаттың бір бөлігі болып табьшады, бірақ та еңбек дегеніміз бүл пайдалы қоғамдық қызмет. Бүл үғым әлеуметтік тарихи әлемді түрлевдіріп, адам осы түрлендіру жүйесінде жаца максаттар қойып, көптеген қиын мәселелерді шешеді. Ецбек бай адамдар ғажайып заттар келтіреді, бірақ та ол жүмысшылардьщ кедейленуіне әкеліп соктьфады. Еңбектің мақсаты адамдардың түрмыс жағдайын көтеру үшін мумкііішіліктер күру больш табьшады.
Адам еңбегі дамуынын бірінші сатысы - бүл дәстүрлі немесе индустрияга дейінгі коғам. Бүл кезде қолмен істелінетін өндіруші еңбек толығымен үстемдік жасаған, және үстемдік жасаған элита әзінің қойған шағын талаптарына канағаттанып отырған. Еңбек физикалык ауыр және тартымсыз тек адамды тамактандыруға арналған болды (ауыл шаруашылығы). Сонымен катар, бұл кезде экономикадан тыс итермелеу (қүлдық, крепоснойлық) болды: әйтпесе адамдар жүмыс істемеді, өнеркәсіп жаңадан өсе бастаған жагдай да болды. Екінші сатысы - машина ендірумен сипатталатын индустриалды қоғам. Шаруашылық күрылымында өнеркәсіп басым болды. Ецбек аздап ауырлау және тартымсыздау болды: бүл кезде материалдық қызығушылык түрінде экономикалық итермелеу болды. Ауыл шаруашылығы және өндіріленетін өнеркөсіптер екінпіі жоспарға қалды, бірінші кезекте - индустрияны өндеу. Бірінші сатьгға қарағанда өнімділік жоғары, негізгі материалдық қажеттіліктер жеткілікті өлшемде қанағаттандырарлыктай болды.
Қоғамның дамуының үшінші сатысы қазір тек мьша елдерде дамыған: жапония, ақпі, германия. Бүл - постиндустриялды қоғам, ол тек автоматты еңбекке негізделген. Негізгі салалары: білім, ғылым және қызмет керсету. Өнеркәсіп үшінші орынға қалды, бірінші кезекте - ақпаратты оңдеу. Еңбек материалдьщ реттеуді қажет етпейді. Постиндустриалды қоғамда еңбекке ынтаны еңбекке қозғайтын іпгкі себептер алмастырады (мысалы, берілген жүмысқа қызығушылық). Еңбектің енімділік шегі өте жоғары. Капиталистерде жоғары пайда, ал жүмысшыларда жақсы еңбек ақы . Қоғамдық өндіріс жүйесінде негізгі рел материалдық өндіріске жатады. Материалдық өндіріс - ендіруші және жеке қажеттіліктер үшін материалдьщ игілікті өндіру тәсілі. Материалдық - ондірістік әрекет адамдардың материалдық талантарын қанағаттандыруға бағытталған: тамақта, киімде, үйлерде.қоғамдьщ өндірістің негізгі элементтерінің бірі рухани өндіріс.
Ж
1.жеке адам және әлеуметтену процесі
Әлеуметтену адамды әлеуметтік өмірге енгізетін күрделі процесс. Адам экономикалық, қоғамдық, мәдени, педогогикалық, т. Б істерді атқара жүріп, материалдық және рухани игіліктерді жасаушы. Әлеуметтенуге қатысты әртүрлі көзқарас бар америка психологы ч. Кули тұлға «менің» басқа тұлғалар мен салыстырғанда ерекшеліктерін біртіндеп түсіну процесін зерттеді. Көптеген ізденістердің арқасында ол өзіндік «менің» ұзақ уақытта керек ететін қайшылықты шытырман процесте қалыптасатындығын және басқа да тұлғалардың, яғни әлеуметтік ортаның қатынасынсыз жүзеге аса алмайтындығын анықтады. Кулидің көзқарасы бойынша, әрбір адам өзінің «менің» өзі қарым қатынаста болатын басқа адамның ықпалымен қалыптастырады. «кулидің айнадағы мені» ол айнадағы менің құрылымындағы үш сатыны анықтады: 1)басқаларға дейінгі өз түсінігіміз 2)басқалар пікіріне біз қалай қарайтынымыз 3) бұл пікір туралы біздің сеніміміз.
2. Жеке адам әлеуметтануы
Адам көптеген ғылымдардың зерттеу нысаны болып табылады. Адамның мәнін қарастырмастан бұрын «адам», «индивид», «тұлға» ұғымдарын ажыратып алған жөн. Адам ұғымы барлық индивидтерге тән, ортақ қасиеттер мен ерекшеліктерді сипаттауда қолданылады. Индивид биоәлеуметтік жан ретіндегі жеке адам. Тұлға қоғамдық қатынастардың субъектісі. Тұлғаны әлеуметтік тұрғыдан талдау оның құрылымын анықтаудан басталады. Оны қарастырудың түрлі жолдары бар. Олардың арасынан тұлғаны қарастырудан үш элементті ажыратамыз. «ол», «мен», және олардан жоғары «супер эго». З. Фрейдтің тұжырымдамасын бөліп айтуға болады. «ол» бұл біздің түйсіктеріміз басым, айсбергтің көрінбейтін бөлігі сияқты сана түкпіріміз. «мен» бұл түйсіктермен байланысты, оған кіріп отыратын сана. «эго» санасыздықты қоғамға ыңғайлы қалыпта ұстауға тырысады, «меннен» жоғары моралдық нормалар мен принциптердің жиынтығын құратын адамгершілікті қадағалаушысы. Адам ол тек қоғамда ғана адам. Егер адам қоғамда өсіп, өмір сүрсе, оның әлеуметтену қабілеті дамиды. Егер оның өмірі қоғамнан тыс болса, оның әлеуметтену қабілеті өшеді.
З
зеттеудің негізгі әдістері, олардың сипаттамасы. Бүгінде жоғары мектептің дипломы бар әрбір адам осындай зерттеулерді ұйымдастыра білуі керек. Берілген тақырыптың мақсаты-бақылау өлеуметтік зерттеулердіц одіснамасы мен әдістемесі жөнінде түсінік беру, негізгі түсініктер мен процедуралармен таныстыру, ғылыми дүниетанымды кеңейту, сондай-ақ акиқатпл танып білудің меншікті моделін' өңдеуге арналған пайдалы
Материал беру.олеуметтік зерттеудід кәсіби қабылдауларын, дағдыларын және қабілеттерін ондеуді іс жүзінде окып-үйренуді күшейту әлеуметтануды инженерлік кызмет ретінде түсіпуді қалыптастыруда аса қажет болып табылады. Әлеуметтік зерттеудің нақты түрі оған қойылған мақсат пен шарттардың сипатымен корсетіледі. Осыған сәйкес әлеуметтік зерттеудің 3 негізгі түрін ажыратады:1)бакылаулық2)суреттемелік3)сараптамалықбақылаулық әлеуметтік зерттеу (пилотаждьгк) мазмүны бойынша шектелген мақсаттарды шешеді. Бакылаулық зерттеулер процесс немесе қүбылысты алдын ала зерттеуге арналған, проблема аз аукымды болғанда ол зат пен объект жөнінде толық ақпаратты аньгқтап береді, гипотезаны дүрыстайды. Сараптамалық зерггеулер-оқылатьш күбылыстың элементтерін суреттеуді ғана мақсат етіп қоймай, сондай-ак оньщ негізінде жаткан себептерді түсіндіруді де мақсат еткен
Әлеуметтік анализдің ең тереңдетілгев түрі. Зерттеудің бүл түрінің іс жүзінде үжен қүндылығы бар (белгілі бір уақытты, аса сактықпен өңделген бағдарламаны, қүрылымдарды талап етеді).бақылау әлеуметтік зерттеулерде әрқайсысында маңызды процедура бар 3 негізгі типті бөліп айтуға болады:
Нақты әлеуметтік зерттеулер - әлеуметтану мамандарын басқа да әлеуметтік және жаратылыстану гылымдарының өкілдері ішінен ерекшелеп түратын озіндік бір . Бөлігі. Бақылау әлеуметтік әдістерді меңгеру зерттеушіден тек қана әлеуметтік пәндерді ғана емес, сондай-ақ әлеуметтік философия, психология, әсіреее математиканы, статистикальгқ әдістерді, информатиканы білуден түратын байсалды көсіби
И
1.информацияның жинау және өндеу әдістері
бақылаулық әлеуметтік зерттеудің қорытынды сайысы мәліметтерді өңдеу, анализдеу мен интерпритациялау, бақылаулар негізіндеп жалпылаулар, шешімдермен нүсқауларды алуды қарастырады.мөліметтер интерпритациясының тереңдігі зерттеушінің анкеталық сұрау нәтижелік анализдеу барысында кандай дөрежеде, қалайша әлеуметтік акпаратты өңдеудің қазіргі заманғы математика-статистикалық әдістері мен ерте пайдалануына байланысты.
Мәліметтерді өңдеу келесі сәттерден түрады:
Әлеуметтік процестерге комплексті эсер ету, үйымның менеджін жасауда, еңбектің өнімділігін көтеретін, әлеуметтік кернеулікті томендету үшін қабылданған жүйенің қүндыльщтары негізінде адамдардың мінез-қүлкын бағалауда және баскаруда жиі қолданылатын техникалар мен әдістемелер, ерекше процедуралық ережелер ретііще социотехника көмегімен іске асырады.
Ресейдің көптеген машина құрыдыстық өнеркәсіптерінің инженерлері мен баскарушыларынан сұраныс жасағаннан кейін келесі сапалардың реті анықталады:
Білім және іскерлік:
•техниканы білу,
• техшкалық жүйелерді білу .
• экономикалык категориялармен ой түйе білу
• адамдардың жүмысын үйымдастыра білу
• ғылыми-техникалық ақпаратпен бағдарлана білу
• стандартгы емес техникалық және технологиялық шешімдерді таба білу
• құжатгарды есімдей білу
• жалпы ой шеңбері, мәдени дедгейі, жалпы эрудиция
•алдыңғы уақытқа есептей білу және ахуалдық өзгеруін алдын ала көре білу
•стандарттау, метрология және басқару сапасы туралы сұрақтарды білу
.жеке адамдық сапалар:
•іске шығармашылық көзқарас
•ынталылық
•шапшаңдық көръету
•білім және тәжірибелік
•шешім қабылдауда дербестілік
•тапсырылған іске жауапкершілік сезім
•адамдармен қатынаста қайырымдылық
•шыдамдылық
•жүмыста отырықшылык және нақтылық
•тәртштілік
3.инженерлік еңбектің әлеуметтік мәселелері.
Инженерлік еңбек көптүрлі ақыл ой еңбектерінің арасында көрнекті орын алады. Оғанқоғамдьщ өндіріс жүйесіндегі оның ролін көрсетіп, сапалык және сандық бірқатар сипаттар тән.
. Біріншіден, бұл қоғам өмірінің барлық сферасында казіргі уақытта көрсетілғен, иңжеңерлік еңбектің әмбебап сипаты. Бүл еңбек түрі ең бірінші енеркәсішік өндіріс цен қүрылыс сферасында пайда болса, ғылыми-техникаішқ прогрестің өсуіде, байланысты оньщ басқа да көптеген экономика салаларына, мәдениет, білім толътғымен өндірістік емес сфераларға "кеңеюі" (экспансияеы) жүрді.
Екцшгіден, инженерлік қызметтің әмбебаптық сипатына оны жүздеген инженерлік профессиялауда мамандьщтар мен мамандандыруларда сіңімін тапқаң, еңбектің көптүрлілігін ажыратады.
Үшінщіден, иімёнерлік еңбекті үжен шығармашылық қанғандық ажыратады..
Нақты жағдайдың қолданбалы зерттеулеріне социалдык мекемелер қызмет көрсететін, олар оңтайлы баскарушылық шешімдер қабылдау үшін жаңа әлеуметтанулык және әлеуметгі - психологиялық ақпаратты басқарушы персоналией қамтамасыз еткен. Социалдьгқ жобаларды жаңадан қүру жүйесінде жэне оны іске асыруда социолог консультативті - басқарушылық қызметіне етеді. Соның көмегімен, саясаттанушьшар, менеджерлер, кәсіпкерлердің мақсатына жету үгдін адамдық және материалдық ресурстарды тиімді қолдану мүмкіндігі ашылады.
Осылайша, эмпириялық әлеуметтанудьщ "керектігі" алдын-ала анықталатьга; әлеуметтанулық зерттеулердің пайдалылығы үкімет органдарымен, саясаттық және ғылымды үйьгмдастьірушьіларға түсінікті болды. Жағымды, шешімі "диалога". Социологтармен жиі кеңестер, әлеуметтанулық өнеркәсіптерге сүраныс беру, басқарупгылық шешімдерді қабылдау, социалдьгқ объектілердің өзгеруімен адамдардың жағдайын қадағалайтын жазбаларды қабылдауда мөлшер больш қалынтасады. Эмпириялық әлеумегтанудың қызметі - басқарушыльщ сипаты, талан етілушілігі әлеуметті дамудьщ жобасьш күруда социологгьщ қосылуы шартгы. Адамға имандылықсыз идеализмнің салауатты қарауы үмытылады. Осыдан дж.ландберг қалыптастырғанда әлеуметтану міндеттері шығады1': анықталған шарттарда адамдарға не керектігін нақты бақылау. Берілген шарттарда қалай нақтырақ есептеугс, альтернативті жазып көрсетуге жөне олардьщ әр қайсысьшың салдарын көрсетуге болады.
Әлеуметті нүсқаларды нәтижелерін және экономикалық тәсілдерімен өзгерте алатьгя инженерлік немесе техниканы құрастыру. Практикалық ортада қолданылуы әлеуметтік бағдарлануын күшейтетін, колданбалы әлеуметтану, әлеуметтік психология және әлеуметтік баскарушыльгк тірегінде қальгатасқан кызмет әлеуметті инженерлік қызметі атын алды. Бүл кызметтің мазмүны инженер мен социологгың сапасын білдіреді. Социолог ретінде, ол зерттеушілік жобаньгц ақпаратты - әдістемелік қамтамасыз етуін кәсіби қүрастыруға әлеуметтік деректер анализініңжәне қорытындылауынъщ деректерді өвдеу әдісін қолдану, алынған нәтижелерді түсініктемелеу мен түсіндіруді істей білуге міндетті. Инженер ретінде ол сәйкесті стилмен ойлау қызметін меңгеру керек, бл инжениринг деген атқа ие болады.
Инжениринг деген техникалық, қолданбалы арнаулы мәселелерді шешу үшін адамдармен ойлап табылған, әр түрлі үйымдардың арнайы социотехникасы көмегімен социалдьі бақылау және реттеу, езгерумен коммерцияльіқ негізінде өзіндік консультативті немесе инженерлі консультативен қызмет етудің кешені келтіріледі.
Инженерлік кызмет - жасанды типті жүйелерді жасағанда және қызмет аткарғанда, берілген шешімді қалай және қандай кезектілікпен алу керек деген катаң алгоритмді үйғарым. Ал адамньщ инженері - ол әр түряі ортадағы адамдардьщ кызмет етуіндегі өзгерісте, ауыл шаруашылығында, медицинада, т.с.с, берілген жүйеге қызмет көрсетуде және қүрастыруда адам туралы ғылыми деректерді қолдану жеке жағдайларда осындайлармен эргономика, дизайн, социометрия айналысады. Әлеуметтік инженерия адамды әлеуметтік процестердің активті факторы сапасына (ретінде) таниды. Ол процестерде жасанды жүйелері адамдардьщ максатты бағытталған қиылы болып табылады жэне тек адаммен түрақты өзара қарым-қатынас кезінде бола алады. Оларға әлеуметтік институттар және үйымдар, үйымдасқан топтар жатады. Олардыц ішінде сәйкесті үйымдар, үйымдасқан топтар жатады. Олардьщ ішінде сәйкесті ұйымдар қызметінде өз функцияларын іске асыратын, мемлекеттік институттар, білім беру, нарық және тағы басқа. Мысалы, нарық институты, көптеген анықталған тапсырмаларды орындау үпгін өзара үйымдастырылған топтарға бөлінетін, кәсіпкершілік, менеджмент, маркетинга - түтас стратегиялық желіге үйымдастыру қызметін біріктіреді. Әлеуметтік инженерия қызметі, осьшдай жасанды жүйелерді
Қүруға, әзгертуге жөне кызмет етуге бағдарланғандығымен сипатталады. Оны жақтаушылар келесі үранды бастайды; "әлеуметтану мәселесі - адамның қылықтарын алдын ала көру ясәне оны басқару" империализм жэне прагматизм әлеуметтану туралы кезқарасты инженерлік ғылым ретінде қарастырылады
К
Керітартпа
Әдет әлеуметтануы.
Қоғамдағы индивидтердін әлеуметтік тәртібі шартты түрде нормативтік және нормативтік емес болып бөлінеді. Нормативтік тәртіптің сакталуы кезінде адамның әлеуметтік тәртібі қоғамда үстемдік етіп тұрған нормалармен, мәдениет қүндылықтарымен реттеледі. Нормативтік емес тәртіп белгілері байқалған кезде адамның әлеуметтік тәртібі қоғам ұсынатын нормаларды орындаудан бас тартады, елемейді не касақана бұзады. Қогам ұсынатын нормалардан бас тартатын индивидтердің гөртібін дебианттық
Қылық деп атайды. Девианттык қылықкд маскүнемдік, нашақорлық, жезөкшелік, жемқорлық, жалған банкнот жасаушылық, сатқьшдық, кісі өлтірушьіік, т.б. Жатады. Қоғам оның мүшелерінің көпшілігі орныккан норма-ларды, мәдени қүндылықтарды қабылдап, басқа индивидтердің күткеніне сай іс-өрекеттер жасағанда ғана орнықты өмір сүре алады. Қоғамның өзгеруімен бірге оның нормалары мен қүндылықтары да өзгеріп отырады. Күні өткен дәстүрлер бірте-бірте қалып, жаңа өміршең нормалар қалыптасып, адамдардың сана-сезіміне орныға бастайды. Сонымен бірге қылмыс, маскүнемдік, жезөкшелік, нашақорлык сияқты түрлі келеңсіз күбылыстар қоғам дамуына кедергі жасауы мүмкін. Мысалы, кісі өлтіру мен өзін-өзі өлтірудің басым көпшілігі алкогольді ішімдіктер мен наркотиктер қолдану салдарынан жасалынады. 1997 жылы казақстанда психикаға қатты әсер ететін есірткі заттар қолдану салдарынан психикалық және тәртіптік ауытқушылыққа
Ұшырағандар баршылық, оның ішінде алкогольді ішімдік қолданғандар бар. Темекі шегудің адам организміне зиянды екенін жүрттың бәрі біледі: ол өкпе рагы және басқа да аурулар түрін көбейтеді. Соған қарамастан қазақстанда ерлердің 50-55%-і темекі шегеді . Мүндай аса қауіпті әдеттің, әсіресе, әйелдер мен жасөспірімдердің арасында кеңінен тарай түсуі ойлантпай қоймайды. Сонымен, девианттық қылыктарды төмендегі жүйемен жіктеуге болады:а) іріткі (деструктивтік) қылыктар — жұрт кабылдаған әлемуметтік-адамгершілік нормаларына сай емес әрекет түрлері.ә) әлеуметтік індеттер — маскүнемдік, жезөкшелік, нашақорлық, т.б. Б) құқыққа қарсы бұзақылықтар — ұрлық, кісі өлтіру, т.б. Қылмыстар.
Сонымен, әлеуметтік тәртіп дегеніміз индивидтердің іс-әрекеттері көрінісінің сыртқы түрі екен. Әлеуметтік тәртіп аркылы жеке адамнын түлғалық сапалары, оның медени деңгейі, мінезі, қажеттіліктері, наным-сенімі, көзкарасы, талғамы, сондай-ақ оны қоршаған әлеуметгік өмірге, баска индивидтерге және өзіне өзінің қарым-қатынастары көрініс береді.
Қ
1.қоғамның әлеуметтік құрлымы.
Қоғамның әлеуметтік қүрылымы әлеуметтік жүйенің бөлімі және екі компоненттен түрады: әлеуметтік байланыс жөне әлеуметтік қүрам. Әлеуметтік қүрам - әлеуметтік құрылымды қүрайтын элементтердің жиынтығы."структура" (қүрылым) термині - structura латын тілінеп алынған - ол, жалпы алғанда, белгілі бір заттың, қүбылыстың элементтері арасындағы байланыстардың айтарлықтай бір түтастығын білдіретін термин."әлеуметтік қүрылым" үғымы сөздің кең және тар мағанасында қодданылады. Кең мағынасында әлеуметтік қүрылым дегенде қоғамның жалпы қүрылысын, оның демографиялық, таптық, территориялық (латын тілінен аударғанда "жер кеңістігі" деген), этникалық, кәсіби, діни, т.о. Күрылымын түсінеді. Тар магынада әлеуметтік қүрылым дегенде таптарға, әлеуметтік жіктер мен топтарға бөлу түсініледі.қоғамның әлеуметтік қүрылымының негізі - белгілі мәртебесі бар және белгілі әлеуметтік қызмет атқаратын жеке адамдар, ал жеке адамдар - мәртебелік белгілеріне сәйкес топқа бірігеді. Әлеуметтік қүрылым қоғамның бірліктерге, тапқа, топқа жікке бөлінуін көрсетеді, адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасынын да көптеген критерияларына сәйкес әртүрлілігін корсетеді.әлеуметтік күрылымнын әрбір элементі өз тарапынан, өзінің байланыстарына қарай күрделі әлеуметтік жүйе. Қоғамдық жүйе деп қарау көптеген белгілі социологтарға тән. Жүйе - өз элементтерінің жиынтығына сәйкес келетін түтастық. Түтастықтык ерекшелігі арнаулы тәсілмен қамтамасыз етіледі, оның бөлімдерінің озара байланысу және озара тәуелділігі арқылы.
Э.дюркгейм үшін қоғамның мазмүндықты туындайтын элементі, түтастығы үжымдық санамен қамтамасыз етіледі, әлеуметтік факты, оның өмір сүруі жеке адамдарға эсер етеді. Шындықтың көзі, оның пікірінше, әлеуметтік факт, оны тек қана бақылау процесімен шектемей, зерттеу кажет.
Т.парсонстың пікірі бойынша қоғам жүйе есебінде төмендегі кызметті атқарғанда ғана өмір сүреді: 1) коғам өзгерген жағдайға және адамдардьн өскен материалдық тілегі бейімделу қабілетіне ие болуы керек, ішкі ресурстарды тиімді үйымдастыруға және болуге қабілеті болуы; 2) оның негізгі мақсат және міндет іске асыруға қабілетті болуы және оларды іске асыратын процестерді қолдауы; 3) жеке адамдардын кабылдаған жалпы нормалары мен қүндылыктардың түрақтылығын сактауы; 4) қоғамның интеграциялау қабілетіне, жаңа үрпақты жүйеге тарту қабілетін іске асыруы.т.парсонс жүйенің негізгі қызметтерін аныктай отырып, соларды қоғамда іске асыратын орындаушыларды іздеді. Алдымен 4 жүйе көрсетеді: (экономика, саясат, мәдениет және ағайындық). Одан әрі әрбір жүйе көлемінде тікелей бейімдеуші, мақсатты турактандырушы,интеграцияландырушы әлеуметгік институттарды көрсетеді (завод, банк, партия, мемлекеттік ақпарат, шіркеу, мектеп, отбасы т.б.). Әлеуметтану, қоғамның әлеуметтік құрылымы туралы кептеген түжырымдамалар бар. Олардың бірі - марксистік ілім.маркстік социологияда қоғамның әлеуметтік-таптық қүрылымына жетекші орын беріледі. Бүл бағыт бойынша қоғамның әлеуметтік-таптык күрылымы негізгі үш элементтік топтар. Әлеуметгік қүрылымның негізгісі -таптар. Маркс таптардың пайда болуынын экономикалық себептерін зерттеген. Олар қоғамның тапқа белінуін еңбектін коғамдық бөлісінің және жеке меншіктік катынастың нәтижесі деді.сонымен, әлеуметтік қүрылым біздін өмір шындығымызды түсіндірудің негізі болып есептеледі. Әрбір адамнын өз статусы бар, яғни әлеуметтік орны бар, себебі олардын әрқайсысы белгілі "әлеуметтік топқа жатады. Олардын жыныс, жас, шығу тегі, білім колемі, кәсіби атқаратын қызметі, түратын жері, отбасылық этностық басқадай жағдайында байланысты солармен сипатталады. Сонымен бірге әлеуметтік топтардың территориялық және демографиялық сипаты болады.
2.қоғам,оның негізгі белгілері.
Қоғам-нақтылы мүддесі мен тілегіне сәйкес біріккен адамдардың жиынтығы.қ-жеке адамдардың өзара қарымқатынасы,олардың арасындағы қалыптасқан байланыстар мен қатынастардың жиынтығы. Егер әлем картасына осындай байланыстардың жиынтығын енгізсек,онда қ-адамдардың тәжірибелік шаруашылық процесінде қалыптасқан байланыстары мен өзара байланыстарының жиынтығы. Белгілері:1)террито-
Рия-индивидтер арасында қатынастар мен өзара әрекеттердің қалыптасқан,дамитын әлеуметтік кеңістігінің негізі болады.2)ішкі өзара байланыстарының жоғары интенсивтілігін қолдап отыру және ұдайы өндіру қабілеті. Дюркгейм қоғамның тұрақтылығы мен тұтастығының басты негізіне «ұжымдық сананы», ортақ жігердің болуын алады.р.мертон қоғамның сақталуын халықтың көпшілігі меңгерген және әрбір индивидті біріктіретін тіршілік әрекеттерінің нормаларын сақтауға бағыттайтын «келелі құндылықтар» арқасында болады деп есептейді.э.шилз қоғам бүкіл территорияға бақылау жасайтын және ортақ мәдениетті таңатын тек қана «ортақ биліктің» ықпалымен өмір сүреді деген сенімде болған.3)қ-ның автономдығы және өзінөзі жоғары деңгейде реттеущілік. Қ өз іщінде пайда болған және жасалған нормалар мен принциптердің негізінде,институттар мен ұжымдардың арасында реттеліп отырады және басқарылады.өзін-өзі реттеушілік қ-ның маңызды қасиеті,себебі ол оның дербес өмір сүруіне толық мүмкіндік береді.4)қоғамның үлкен интеграциялық күші. Ол әрбір жаңа ұрпақты әлеуметтендіреді, сол ұрпақты қалыптасқан қатынастар жүйесіне қосады,оларды бәрі мойындап қабылдаған нормалар мен ережелерге бағындырады.
3. Қоғамның түрлері және қызметі
Үстірт қарағанның өзінде қазіргі қоғамдардың әр апуандығы байқалады. Қоғамдардың айырмасы анық (тілі, қатынаста болуы, мәдениеті, саяси құрылысы және т.т.), не онша анық емес (тұрақтылық деңгейі, әлеуметтік тұтастыққа бірігу деңгейі) білі-неді. Қоғам аса күрделі, көп деңгейлі құрылым болғандықтан, мұнда қандай да болсын әмбебапты топтастыру мүмкін емес. Көп таралған таптастыру бойынша қоғамдар дәстүрлі және индустриялды түрлеріне бөлінеді.
Бірінші тарихи қоғамды олар аңшылар мен жинаушылар қоғамы деп көрсетті. Осындай қоғамдардың басым көпшілігі көшпелі тұрмыс қалпында өмір сүреді, аңшылықпен айналысады.
Екінші қоғамның түрін олар бақ өсірушілік деп атады.
Xviii гасырдың аяғынан бастап өнеркәсіптік қоғамдардың негізін үлыбританиядағы индустриялық даму қалады.
Қоғамдардың төрт түрінің өзгешіліктерін (экономикалық, әлеуметтік, саяси, туысқандық тұрғысынан) суреттеу әлеуметтік институттардың өзара байланысты екенін көрсетуге, бір-бірімен өзгеше келісушілікте болатынын түсінуге мүмкіндік береді. Ф. Теннистің "қауым" және "қоғам" деген ұғымдары дәстүрлі қоғам мен қазіргі қоғамның айырмасын көрсетеді
Қазіргі ең тараған таптастыруда (д. Белл, а. Турен, у. Ростоу, р. Арон және басқалары) қоғамдарды дәстүрлі және өнеркәсіптік деп бөледі. Дәстүрлі қоғамға ауыл шаруашылық, эко-номика, көп қозғалмайтын әлеуметтік құрылым, дәстүрге негізделген әлеуметтік-мәдени реттеушілік тән.
Индустриялды (өнеркәсіптік) қоғамдар тікелей ғылыми техникалық дамудың деңгейімен анықталады. Қазіргі дүниедегі ең елеулі тарихи өзгерістер аграрлық дәстүрлі қоғамдардан өнеркәсіптік қоғамдарға өтумен байланысты.
4.қазіргі замандағы әлеуметтанудың негізгі парадигмалары.
Социология шығу кезінен бастап бірнеше теорияға негізделетін. Ал хх ғасырда олардың саны көбейе берді. Қазіргі әлеуметтанудың ерекше қасиеті – бірнеше парадигманы бірдей қабылдауы. Неғұрлым парадигмалар әлеуметтік әлеуметтік шындыққа әркелкі түсіндірме берсе, соғұрлым ақиқатын тереңірек ұғынуға жақындай түсеміз және интегралды парадигманың бейнесін жасай аламыз, себебі жеке парадигмалар бәрін қамти алатын қоғамға талдау беруі мүмкін емес. Олар қоғамды көрсетуде өзінің тек қана нақты бірен-саран үлесін қосады. Барлық социологиялық парадигмаларды қоғамды талдаудың негізгі тәсілнамалық амалдарының сипаты бойынша екі үлкен топқа бөледі. Біріншісіне құрылымдық парадигмалар жатады. Олар қоғамның ұйымдастырылуын, қызмет етуін және дамуын әрі макро деңгейде қарастырады. Екіншісін пайымдаушы парадигмалар құрады. Олар адамдардың жүріс-тұрысын макродеңгейде зерттейді. Негізгі макросоциологиялық парадигмаларға марксизм және құрылымдық функционализм жатады. Функционализмді жақтаушылар қоғамды біртұтас жүйе ретінде, оның өзара байланысты бөлшектерден тұратынын көрсетеді. Олардың көзқарастарына сай осындай құрылымдық бөлшектерге экономикалық, саяси, әлеуметтік, әскери, діни, мәдени және тағы басқа институттар жатады. Функционалдық амал әлеуметтік дамудың тұрақтандыру мен эволюциялық жақтарына ерекше көңіл аударса, қазіргі батыс әлеуметтануында оған қарама-қарсы социологиялық ойлау көзқарасы да бар.
5.қазақстандағы орта таптың
Қалыптасуы:проблемалары және көріністер.
Орта тап-бюджеттері аз қамтамасыз етілген адамдардан жоғары,бірақ жоғары қамтамасыз етілгендерден төмен,яғни бай мен кедейдің арасындағы адамдар.орта тап қоғамда ерекше рөл атқарады,оны шартты түрде адамның ағзасындағы омыртқаның функциясына ұқсатуға болады,оның көмегімен адам тепе-теңдікті сақтайды. Орта тапқа әдетте экономикалық тәуелсіздігі
Барлар,яғни кәсіпорындардың меншік иелері және кәсіби бағдары анық көрінетін адамдар болып табылатындар кіреді. Орта таптың дамуы мемлекетіміздің дамуына ықпал етеді.орта тап өкілі-табысы,мүлігі,өз кәсібі,жоғары білімі,т.б.болу керек.бірақ әр елде әр түрлі ақш та дәрігерлер,жоғары оқу орнының,жоғары білімді жұмысшылар орта тапқа жатқызылса,бізде керісінше.германияда орта тап өкілінің айлық кірісі 5000$,испанияда 750$, москвада 700-5000$. Ал біздің орта тап батыс елдерімен салыстырғанда «орта емес орта тап». Оон-ның зерттеулері бойынша қазір қазақстанда әрбір төртінші азамат кірісі өмір сүруіне қажетті шамадан төмен,ал 74% тұрғындар кедейдің қатарына қосылу қаупі тұр. Зерттеулер бойынша қазақстанның тұрғындары ресейліктерден әлдеқайда кедей тұрады. Межгосстаткомитет снг ң мәліметтері бойынша 2004ж қаз да орташа жалақы 182$, ал ресейде 207$.
Орта таптың тұрғын үй мәселесіне келсек,қазір алматыда пәтер 2-3 есе қымбат,осыған дейінгі 3 жылмен салыстырғанда.2005-2007 ж мемлекеттік «тұрғын үй құрылысы» бағдарламасы орта таптың тұрғын үй мәселесін шешу қарастырылмаған.орта таптың қалыптасуына жоғары білім алу да әсерін тигізеді. Ақш та 10 000 жұмыс орнын зерттей отырып,блімді 10% арттырса, еңбек өнімділігі 8.6%
Ға өседі. Ал бізде керісінше.сонымен қатар жастардың денсаулығының төмендеуі байқалады.1999ж солтүстік қаз да 12 мың жастар шақырылса,соның 1 мыңы ғана медкомиссиядан өткен.ал олар болашақ «орта тап».орта тап қалыптасуына кәсіп әсерін тигізеді. Республикамызда 2003ж аяғына 494000 кішігірім кәсіп тіркелген, ал бұл жалпы экономиканың 20% ғана құрайды. Ал басқа дамыған елдерде 60-80% құрайды.
6. Қазақ ойшылдардың әлеуметтік саяси көзқарастары.
ш. Уәлиханов орыс қоғамында жүргізіле бастаған реформаларды зерттей келе оның қазақ даласына игілікті әсері бола ма деп үміттенеді. С
Ол қазақ қоғамында жүргізілуге тиісті өзгерістердің соның алғашқылыарының бірі сот реформасының қандай бағытта жүргізілуі қажет екендігі туралы үлкен саяси әлеуметтік мәні бар мәселелерді көтерді. Ыбырай алтынсарин қазақ халқының дүние жүзілік алдынғы қатарлы өркенитеттен артта қалғандығын
Айтады. Ал, оның басты себебі қазақ арасында оқу білімнің тарамағандығынан деп білді. Сондықтан да ол бар күш жігерін уақытын жас түлектерді оқытуға жұмсады. Абай өз олендерің әлеуметтік өмірдегі келеңсіздікпен күрес құралы, әлеуметтік теңсіздікті жою жолындағы күрес құралы деп қарады. Өз тұсындағы қазақ қоғамындағы әлеуметтік теңсіздіктің, әділетсіздіктің және содан туатын еріксіздіктің себептерінің бірін патша өкіметінің ел басқаруда қалыптастырған саяси басқару жүйесінен деп білді. Елді басқару жүйесін аға сұлтандар, одан кейін болыстар мен мтаршындар және ел басыларының қолына берді, оларды зымияндықпен өзара бақталас етіп қырқыстырып қойды да солар арқылы момын еңбекші халықты сорлатты.
Сонымен қатар ол әлеуметтік таптық қатынастардағы теңсіздіктің көзі халықтың білімсіз надандығынан жалқаулығынан деп көрсетті.
7.қоғам өндірісінің негізгі элементтері материалдық және рухани өндіріс. Қоғам өзін құрайтын көптеген элементтер мен жүйелерден тұрады. Қоғамның жүйесіне қоғамдық өмір салаларын жатқызуға болады. Оған экономикалық
(материалдық өндіріс саласындағы қатынас), әлеум. (топтар, әлеум. Топтар мен жіктердің өзара қимыл-әрекеті), саяси (мемлекеттік ұйымдардың, саяси партиялардың қызметі), рухани (қоғамдық сананың, ғылым мен өнер, білім беру) жақтар саяды. Адам қоғамға ұжымдар (еңбек,ғылым, мектеп, бишілер, т.б.) Арқылы енеді. Сондай-ақ, ол белгілі бір әлеум. Топқа, тапқа,ұлтқа жатады. Әлеум. Топтардың, таптардың, ұлттардың арасында, сонымен бірге экономикалық, әлеуметтік, саяси және рухани өмірдегі процесте әлгілердің өз ішінде көп түрлі байланыстардың негізінде қоғамдық қатынастар жасалады.
8.қазақстандағы демографиялық саясат және отбасының әлеуметтік дамуы. Әлеуметтанумен демографияда балалар санына байланысты отбасыларын іүрге бөледі: бірінші - аз балалы отбасылар, мүнда әлеуметті -и. Имшогиялык көзқарас жағынан балалар саны аз. Отбасының құрылымьшың ідуан түрлілігі отбасы классификациясыи шешу кезінде пайда болады және отбасыньщ уакыт отуіне байланысты отбасылық өмірдің басталуынан. Бастап i сқталуына дейінгі өзгеруін қамтиды. Некеніц және отбасыньщ стажы, тіртілік і барысында отбасындағы өзгерістер, үзақтық параметрлері "отбасыньщ •мірлік циклі" немесе "өмірдегі отбасы циклі деген түсінікке алып келді.
Отбасылык цикл отбасылык жаңалыктарға байланысты ата-аналык і іиямен некенің басталуынан бастап - аяқталуына дейінгі аралықта анықталады. Отбасьшық цикл - әр түрлі жаңалықтарға негізделуі мүмкін. Ян щепаньский ажырасу шарты жоқ болған жағдайда 3 фазаға бөледі: баланың дүниеге келуіне дейінгі аралық, ересек балалардың ата-аналарынан бөлек шыкканға дейінгі әлеуметтендіру және де жұбайластықтың ыдырау санын көбейтіп отбасының омірін толық бейнелеуге тырысады. Олар ауру, айырылысу, өлім, ажырасу және т.б. Айта кететін тағы бір жәй: қазіргі заман талаптарына сай қоғамға эту ұшін отбасынан басқа осыншама көп өзгерістерге үшыраған әлеуметтік күбылыс жоқ шығар. Ақырында, отбасы өзгерді, езгеруде және өзгереді де. Осы өзгерістер қоғам дамуына өз ықпалын тигізеді. Осы мақсаттарда әдетте салыстыру үшін "дәстүрлік" және "казіргі заман" отбасыларыныц нусқасы пайданылады. "дәстүрлік" отбасы дегенде алдымен туыстық, -отбасылық коғам өмірін қүру әдісі көзге түседі.
9..қоғам және білім берудің бір-біріне тәуелділігі
Білім әлеуметтік қызметі жөнінен белгілі дәрежеде дербестігі бар жүйе, оның қоғамның дамуына және жұмыс істеуіне жігерлі түрде әсер ету қабілеті бар. Білім жүйесінің дамуы және қызметі қоғамның өндіріс тәсілдеріне, экономикалық қатынасына, олар арқылы п.б. Әлеум. Қатынастар мен әлеум. Құрылымға, саяси және идеологиялық қатынастарға байланысты. Сонымен қатар, білімнің әлеум.қызметі жалпы адамдық талапқа және адам баласы жинақтаған білімді ұрпақтан ұрпаққа беруге, жеткізуге,білім алу мен мәдениеттіліктің талабы мен қажеттілігіне байланысты.
білім беру – бүкіл қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мәдени дамуының жоғары деңгейін және кәсіби білімдерді қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие мен оқытудың үздіксіз процесі.
білім беру жүйесінің басты міндеттері: ұлттық және адамдық қазыналар, ғылым мен тәжірибенің жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыру және дамыту үшін қажетті жағдайлар жасау, жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, әрбір адамды дамыту үшін жағдайлар жасау, оның интеллектісін байыту, азаматтықты, отбасының, халықтың, қоғамның және мемлекеттің алдындағы жеке адамның құқықтары мен міндеттерін ұғынуды, сондай-ақ қоғамның мәдени, қоғамдық-экономикалық және саяси өміріне қатысу қажеттіліктерге тәрбиелеу, барлық адамдарға жалпы және кәсіптәк білім алу үшін мүмкіндік жасау, жеке адамның шығармашылық қабілеттерін және эстетикалық тәрбие беруді дамыту, халықтардың мәдениетін және дәстүр салтын оқып үйрену үшін жағдайлар жасау. Жалпы білім адамның және қоғамның өмірінде өте зор орын алады.
Қамтамасыз етіп, алға койған мақсатқа, жалпы жетістіктерге жету үшін әлеуметгік әрекеттер ұйьмдастырады. Әлеуметгік басқару көбінесе мемлекетгік басқару жүйесіне байланысты.
қазақстанда жүргізілген мемлекеттік басқару жүйесін қайта құру кезеңін негізгі екі кезеңге бөлуге болады.
1991 жылдан басталған бірінші кезенде қазақстанның егемендігі жарияланды, президент сайланды, ұлттық теңге айналымға түсті, соған сәйкес өзіндік экономикалық саясаты қалыптаса бастады. Саяси және экономикалық салалардағы сапалық өзгерістер басқару жүйесін жетілдіруде көрініс тауьш, орталық және жергілікті басқару органдарында бірнеше кең көлемді шаралар жүзеге асты.
тәжірибе керсеткендей, қазақстанда қалыптасқан мемлекеттік басқару жүйесі күрделі болып шықты. Саясатты жасап, жүзеге асыруда жауапты орталық атқару органдары — қазақстан министрліктер мен мемлекетгік комитеттердің рөлі мен қызметі нақтылы белгіленбеді.
осындай кемшіліктерді жою үшін 1997 жылдың наурыз айында қазақстан президентінің "қазақстан респуубликасы мемлекеттік органдар жүйесін реформалаудың кезекті міндеттері туралы" жарлық кабылданып, мемлекетгікбасқару жүйесін қайта құрудың екінші кезеңі бастады. Осыған сәйкес республика өкіметіне қарасты орталық аткару органдарының саны 50% -ке кысқарды.. Қабылданған шаралар жекелеген мемлекеттік атқарушы органдар қызметінің қосарлануын, басқарудың ортақ буындарын жойып, ұжымдық кұрылымның жұмысын жеңілдетті. Бұл ауқымды жағынан соңғы жылдардағы мемлекеттік атқарушы органдарды ұйымдық жағынан қайта кұрудағы ен үлкен шара болды.
социология ғылымы классиктерінін бірі м.вебер әкімшілік басқарудың "идеалдық типін", "бюрократия" теориясын жасады. Оның негізгі сипаттамалары мынандай:
10.қазақстандағы дін жағдайы.
діни социологияның басқа да ғылымдар сияқты езінің зерттейтін пәні бар екенін, оның өзінің күрделі структуралық құралымы болатынын, яғни қоғамдық өмірде алатын орны бар екенін және қоғамдық өмірде жүргізетін қызметтері (яғни әлеуметтік функциялары) бар екенін көрсеткеннен кейін, осы ғылымның өзіне тән зертгеу методтары бар екеніне тоқталамыз. Дін социологиясы өзінің зерттеу жұмыстарында көптеген басқа да қоғамдық ғылымдардың, соның ішінде әсіресе социология ғылымдарының қолданып келген таным принциптері мен методтарын пайдаланады. Дін социологиясының қолданатын әдістері мен тәсілдері баршылық.
Бөлігі. Бақылау әлеуметтік әдістерді меңгеру зерттеушіден тек қана әлеуметтік пәндерді ғана емес, сондай-ақ әлеуметтік философия, психология, әсіреее математиканы, статистикальгқ әдістерді,
Информатиканы білуден түратын байсалды көсіби дайындьгқты талап етеді. Бақылау әлеуметтанымал жаратылыс мамандарды болуы бекер емес (мысалы, галлей, лаплас, лавуады).
Әлеуметтік зерттеу жүргізу ушін бағдарлама жасалады. Бағдарлша - деп ғылыми ізденістің әдістемелік және әдістеме шарттарын қамтитьга қүжатты айтады. Бағдарлама әдістемелік, әдістеме және зерттеуді ұйымдастыру тарауларынан түрады. Әдістемелік тарауда зерттелетін проблема және оның түжырымы зерттеудің мақсаты анықталып
. 11.қажетті ақпараттар мен гипотезаларды сұрыптау
ақпарат алудың маңызды қүралы, көзі және әдісі қүжаттар болып есептеледі. Социологияда қүжат деп ақпаратты сақтау және жеткізу үшін адамның арнайы жасаған затьш айтады. Қүжаттарда жеке адамның, үжымньщ, халықтың үжен тббының және жалпы коғамньщ қызмет процестері мен оньш нәтижелері жөнінде мағлүматтар жинақталады. Сондықтан олар зерттеушілер үшін аса маңызды. Қүжаттарды түріне қарап бес топқа беледі:а)ақпаратты белгілеу тәсіліне қарай бөлінген күжаттар, бүған жазба, баспа,кино бейнелеу таспасьша түсірілген жазба, магнит таспасындағы жазбалар жатады;б)мақсат міндетіне қарай бөлінген күжаттар, бүған зерттеу бағдарламасына сәйкес зерттеушілердің күшімен алған материалдар, баска да максаттар үшін жасалған қолдағы құжаттар саяды;в)арнайы қүжаттығына орай белінген қүжаттар, оларға жеке адамның күнделігі, хаттары, статистикалық материалдар, баспасоз мәліметтері т.б. Лсатады;г)қүжатгын түпнүскасының статусына қарай бөлінгендер болады. Олар ресми лсәне ресми емес больш бөлінеді. Ресми қүжаттарға: мемлеқеттік статистика мен мемлекеттік архив мәліметтері; ресми емес құжаттарға: жеке азаматтар жасаған күжаттар жатады;д)акпараттың алыну көзіне орай бөлінгендер: бастапқы қүжаттар және екінші қатардағы қүжаттар болып бөяінеді.жаппай сүрау нәтижелерді қоғамдык ойды бекітеді. Адамдар ақыл - ойына эсер ету оларға деген т алапты күшейтеді. Ғылыми процедураларға қойылатын талаптар ішшдегісі - сүрыптаудьщ репрезентативтігін қамтамасыз ету. Сүрыптау - озіндік бір микромодель, онда адамдар категориясының аныкталатын ғылыми мақсаттарын шешу үшін және жалтгы жиын үшін барлык мәнділіктер сәйкес пропорцияда болуы керек. Біздің жагдайда таңдауда пропорциялар келесі керсеткіштер бойышна керсетіліп, бақьшауы керек:
- жоо типі (университеттер,техникалык жоо-ра, педагогикалық жоо-лар және т.б.) Оқып - үйретілетін мәселеге байланысты баска да көрсеткіштер қосылуы мүмкін.яғни, бүл сүрыптау студенттің 10 есе кішірейтілген өзіндік моделі болуы тиіс, яғни тандау 10% болуы керек' сүрау жүргізу - 2 негізгі түрде жүргізіледі: сүхбат пен анкеталық сүрау. Сүхбат стандартталған пішінде жүреді.идея жорамал жоқ кезде зерттеу жақсы жагынан алғанда суреттемелік болады да, жаман жағынан алғанда гьглыми мағынасыз болады. Біздің жағдайда гипотезалар (сәйкесінше контргипотезалар) келесі типті больш
Келеді: а) студенттерді материалды камыгу жағынак бастаушы фактор ата-аналармен материалды-қаржылай байланыстар. Салдары: студенттің өмір сүру деңгейі мемлекет бөлген қаржымен емес, ата-ананың материалдық жағдайымен, жүмыссыздьщтың есуімен анықталады т.с.с; б) студенттердің қаржы-табыс табуы мен окуы факторлары арасындағы анық байланыстың болмауы;контргипотеза: табыс табу студенттердің окуына теріс эсер етеді. Идея гипотезаларына, зерттеу материалдарьшьщ дайындығына сәйкес сұрактар таіщап алынады. Барлык гипотезалардың өз шешімін табуға қажет аспабы болуы маңызды.материал-әлеуметтік өдістерге ьщғайластырылған әдістемелік синаггағы әлеуметтік мәліметтерді жинауға мүмкіндік бар (анкета, бланк интервью, олеуметкарта, бақылау карточкасы және т.б.).
Сүрыптау жүмысын жүргізу жиынтыққа байланысты болады. Жиынтық екі түрі бар: бас жиынтық және іріктелген жиынтық. Бас жиъштық деп проблемага қатысты бақылауға алынатын бүкіл бөліктің жиынтьиғьш айтады. Бас жиынтық территория, мерзім, өндіріс саласы немесе кәсіптік, функциялық шеңберді қамтумен шектелген. Іріктелген жиынтық бас жиынтықтьщ бір белігі болып табылады, әзірленген әдістемеге сәйкес зерттелінетін объектінің есебінде болады. Сүрьпггаудың типтері көп. Ықтимал сүрыптауды қолданған кезде мынадай әдістер пайдаланылады: 1) стихиялык сүрыптау әдісі, бүл әдіс бойынша бірінші кездескенге сүрақ крйып жауап алынады; 2) механикалык сүрыптау әдісі, бүл жалпы адамдардың тізімінен белгілі бір интервалды сактай отырып респонденттердің кажетті санын бөліп алу болып табылады; 3) сериялық сүрыптау, мүңда басты жиынтық белгілі бір белгілері бойынша біртектес бөліктерге белініп, сонан соң әрбір бөліктен респонденттердің нақты саны бөлініп альшады; 4) ұялы сүрыптау әдісі, жеке адамдарды іріктеу үшін емес, топтарды немесе ұжымдарды бөліп any мақсатында қолданылады.сактай отырып респонденттердің кажетті санын бөліп алу болып табылады; 3) сериялық сүрыптау, мүңда басты жиынтық белгілі бір белгілері бойынша біртектес бөліктерге белініп, сонан соң әрбір бөліктен респонденттердің нақты саны бөлініп альшады; 4) ұялы сүрыптау әдісі, жеке адамдарды іріктеу үшін емес, топтарды немесе ұжымдарды бөліп any мақсатында қолданылады.әлеуметтік факт жөнінде айта отырып, бакылау әдістерін іске асыра отырьш зерттеуші жүмыс істейтін барлық түсініктерін анык қылу керек. Бүған логикалык процедура - түсініктерді операционализациялау: осы жалпы түсішктерділ мазмүішн бірге отырып суреттеуге қабілетті қарапайым, түсіндірмелі және бекітім қүрамдарына дейін сатылы мүшелеу. (бүл ойлаудьщ өзінше бір рационавдық тілі).маңызды бір мәселелердің бірі материалды дайындау. Әлеуметтану маманының жылдары жиі мәселе, жалпы тусініктерді аныд фактілерге бекітуге мүмкіндік беретін сәйкес аспап таңдауға кетеді.
О
1.отбасының негізгі белгілері және зерттеулердің негізгі бағыттары.
Көптеген ғасырлар бойы отбасындағы балалар негізінен үлкендердің орнын басатын білімдерді, кәсіптерді үйренген. Кейіннен, жалпыға орта білім беру жүйесі және әйелдерді өндіріске баулығаннан кейін, отбасының кейбір қызметтері мектептерге, бала-бакшаларына берілді, бүлар отбасымен қатар балаларды өмірге, еңбекке дайындайды. Акырында отбасы күрылымы да өзгерді. Дәстүрлі үжен отбасы кішіхірім екі үрпақ өкілдерінен түратын нуклеарлы отбасыларға орын бере бастады. Нуклеарлы отбасылары ата-ана және балалардан түрады. Біртіндеп туыстық қатынастар бұзылады, туу күрт төмендейді. Ата-аналар мен балалар арасьшдағы қарым-катынас озгерді. Өзгерістер жьшыстық қатынастарға да әсерін тигізді, стандартты емес отбасылар саны көбейді.
Отбасының ең маңызды міндеттерінің бірі - балаларды тәрбиелеу (әлеуметтендіру процесі). Отбасыньщ балаға ықпал болғаны жақсы. Отбасы тәрбиесі ата-аналар ықпалымен жүзеге асады. Отбасы өміріндегі туысқандық карым-қатынастар мен түрмыс жәйттер балаға үздіксіз ықпал етуші тәрбиелік күш болып табылады.. Отбасыньщ спецификалық кызметі отбасыньң негізінен және оның рскшеліктерін әлеуметтік қүбылыс ретінде сипаттаса, спецификальщ кызметі п іасыньщ тарихи өзгерістерге байланысты еріксіз істеуге мәжбүр болғандықтан гуындайды. Сонымен, отбасьшьщ спецификалык қызметі, яғни олар балаларды іүниеге әкелу қамтамасьгз ету және әлеуметтендіру қоғамда қандай өзгеріс боламасьш сол қалпында қалса да, оның мінездемелік қатынастары тарихи взгерістер барысында езгеруі мүмкін. Уильям огборн осы факторлардың барлығьга іріктеп, кинақтап отбасылық қызметтерді "алып қалу" теориясында байланыстырған квне бүл процестің "прогрессивті" сипаттамасын бекітеді. Осы сияқты прогрессивті пікірді бәрі қолдаған жоқ. Питирим сорокиннін пікірінше бүндай отбасыньщ әлеуметті мәдениеттік кызметінің азаюы, қоғамның імідустриялды урбанистік дамуы отбасын баласыз отбасына айналдырып және еркек пен әйелдің
Жьшыстык қатынас арқылы тіл табысатын орынға айв алдырады деп жазған
2. Отбасы өмірлік циклының негізгі кезеңдері.
некенің және отбасының стажы, тіртілік етуі барысында отбасындағы өзгерістер, үзақтық параметрлері "отбасыньщ өмірлік циклі" немесе "өмірдегі отбасы циклі деген түсінікке алып келді. Отбасылык цикл отбасылык жаңалыктарға байланысты ата-аналык стадиямен некенің басталуынан бастап - аяқталуына дейінгі аралықта анықталады. Отбасьшық цикл - әр түрлі жаңалықтарға негізделуі мүмкін. Ян щепаньский ажырасу шарты жоқ болған жағдайда 3 фазаға бөледі: баланың дүниеге келуіне дейінгі аралық, ересек балалардың ата-аналарынан бөлек шыкканға дейінгі әлеуметтендіру және де жұбайластықтың ыдырау санын көбейтіп отбасының омірін толық бейнелеуге тырысады. Олар ауру, айырылысу, өлім, ажырасу және т.б. Айта кететін тағы бір жәй: қазіргі заман талаптарына сай қоғамға эту ұшін отбасынан басқа осыншама көп өзгерістерге үшыраған әлеуметтік күбылыс жоқ шығар. Ақырында, отбасы өзгерді, езгеруде және өзгереді де. Осы өзгерістер қоғам дамуына өз ықпалын тигізеді
− баскару жүйесіндегі қызметкерлердің олардың атқарып отырған кызметіне сай келуіне негізделіп, қызмегкерлер ешбір негізсіз жұмыстан босатудан қорғалуы керек. Ұйымдағы қызмет мансаппен тығыз байланысты, соңдықган да қызметкерлердің төжірибесіне, не жемісті жұмысына қарай кызмет бабымен өсуін қамтамасыз ететін жүйе болуы керек. Кадрларға қатысты осындай саясаттың жүргізілуі қызметкерлердің арасында "бірлік рухын" дамытады. Оларды бастамашылыққа, ұйым ісіне барынша берілгендікке тәрбиелейді;
— ұйымның қызметкерлерді жұмысқа алуы оған үміткерлердің кәсіби біліміне негізделеді, лауазымды кызметкерлер сайланбайды, тағайындалады, сондықтан да олар сайлаушыларға емес, өзінен жоғары тұрған бастықтарға тәуелді. Ұйымның барлық қызметін арнайы әкімшілік штаты басқарады; оларға ұйымның алдына қойған мақсаттарына жету жолындағы тиімді іс-әрекеттерін қамтамасыз ету міндеттеледі. Бұл басқарудың кұрылымын тігінен және көлденеңінен деп екіге бөлуге болады. Атқарушылардың аралығында сатылар көп болса, тігінен, ал аз болса, көлденеңінен болады. Мыңдаған жылдар бойы өмір сүріп келе жатқан басқарудың дәстүрлі құрылымы желілік құрылым деп аталады. Ал басқару құрылымына көптеген қызмет салалары (кадр, конструкторлық, жарнама, жабдықтау, маркетинг бөлімі, бухгалтерия) кірсе, ол желілік-штабтық құрылым болады
.
. 3 отбасы әлеуметтануы.
Отбасы - ергеректен келе жатқан әлеуметтік институттардың бірі. Ол алғашқы қауымдық құрылыстьң топырағында таптардан, ұлттардан және мемлекеттен бүрын пайда болды. Отбасының қоғамдық құндылығының шарты тікелей өмірді жалғастыруда ұрпақтар әкелу, балаларды тәрбиелеу және олардың өзіндік сапасын қалыптастыру болып табылады. Ең көне отбасының түрі - топтық некеге негізделген еді. Балалар мен әжелер, әкелер мен шешелер, балалар тобында - ағалы-інілер, апалы-сіңілілер немере туыстар біріне-бірі ерлі-зайыпты, яғни ер ұрпактың бір -біріне ағалы-і арындас бола түра некелес болатьга. Отбасы әлеуметтік институт ретінде адамзат коғамының қальштасуымен бірі е пайда болды. Отбасының қалыптасу және қызмет жасау процесі қүндыльщ нормалық жүйелермен белгіленген. Мемлекеттің пайда болуымен отбасы өмірін реттеу заңдылық сипат алды. Некені заңмен бекіту мемлекетке де белгілі бір міндет жүктеді. Енді әлеуметтік бакылау мен заңдылықты іске асыруда қоғамдық кезқарастармен катар мсмлекетгік үйымдарда қатысатын болды. Отбасыя әлеуметтік институт ретінде түсінуде отбасындағы рөлдер қатьшасьша талдау жасаудьщ үжен маңызы бар. Отбасылық адамның қоғамдағы . Шеуметгік релдерінің бір түрі болып табылады. Отбасы адамньщ өз өмірінің негізгі процестерін бастан кешіретін кіші
Олеуметтік топ болып табылады. Социология ғылымы отбасыны былай анықтайды: отбасы дегеніміз тарихи өзгеріп отыратын әлеуметтік топ - оның жалпы белгілері - бетен адаммен жыныстық орнату, туысқандық қатынастар жүйесі, адамның әлеуметтік және жеке дара адамгершілік сапаларын қалыптастырып дамыту, белгілі бір «сономикалық қызметті іске асыру. Отбасы - бүл өзара махаббат, туыстық сезім, мақсаттары мен үмтылыстары бір, бір-біріне және отбасы мүшелеріне жауапкершіліктері бар, заң жүзінде неке шартына отырған адамдар тобы. Огбасының пайда болуы және ыдырауы, отбасындагы бала және ересектерді тәрбиелеу әдістері, жүбайлардын өзара қарым-қатынас. Ерекшеліктері және отбасылық жанжал себептері әлеуметтік мәдениет және әлеуметгік-жономикалық әсерлер процестері, міне осы толык емес отбасы іфоблемаларыньщ тізімі қазіргі отбасы өмірін бейнелейді және ;>леуметтанушылар алдындағы басты проблемалар. Отбасы түсінігі отбасының негізгі қызметі, оның қүрылымы және оның мүшелерінің орны қапдай деген түсініктер арқылы беріледі. 4.отбасының негізгі қызметі - отбасы мен қоғам арасындағы карым-катьшасты бір жағьшан, ал екінші отбасы және жеке адам арасьгадағы жүйелік қарым-қатынас. Қоғамның дамуына және отбасының деген талаптардьщ
Өзгеруіне байланысты оның әлеуметтік кызметтері де өзгерді. Отбасы құрылъгм - негізінен оның
Мұшелерінің бір-бірімен тығыз қарым-қатынасы, бүған қоса туыстық қатынас, діни, әлеуметтік қатынастар жүйесі, соның ішінде билік, авторитет және сол сияқты катынастардан түрады. Әр уақытта баряық халықтар үшін отбасы - баға жетпес байлық, адам бақытының негізгі шарты болып келді. Бірақ та өр түрлі қоғам мен мәдениеттерде отбасының алатын орны алуан түрлі, сондықтан талдау жасау үшін бүларды ескермеуге де болмайды. Ғалымдардың болжамдары отбасында да езгерістерін енгізуге, және де бүл өзгерістер экономика және басқа да қоғамдық сфера мен институттардың әсерінен болып отыр. Өнеркәсіп пен өзгерістің дамуы отбасы қызметтерінің болашақта жойылуына әкеліп соғады.
5.отбасының бүгінгі замандағы проблемалары.көптеген ғасырлар бойы отбасындағы балалар негізінен үлкендердің орнын басатын білімдерді, кәсіптерді үйренген. Кейіннен, жалпыға орта білім беру жүйесі және әйелдерді өндіріске баулығаннан кейін, отбасының кейбір қызметтері мектептерге, бала-бакшаларына берілді, бүлар отбасымен қатар балаларды өмірге, еңбекке дайындайды. Акырында отбасы күрылымы да өзгерді. Дәстүрлі үжен отбасы кішіхірім екі үрпақ өкілдерінен түратын нуклеарлы отбасыларға орын бере бастады. Нуклеарлы отбасылары ата-ана және балалардан түрады.
Біртіндеп туыстық қатынастар бұзылады, туу күрт төмендейді. Ата-аналар мен балалар арасьшдағы қарым-катынас озгерді. Өзгерістер жьшыстық қатынастарға да әсерін тигізді, стандартты емес отбасылар саны көбейді.
Отбасының ең маңызды міндеттерінің бірі - балаларды тәрбиелеу (әлеуметтендіру процесі). Отбасыньщ балаға ықпал болғаны жақсы. Отбасы тәрбиесі ата-аналар ықпалымен жүзеге асады. Отбасы өміріндегі туысқандық карым-қатынастар мен түрмыс жәйттер балаға үздіксіз ықпал етуші тәрбиелік күш болып табылады. Біздің мемлекетіміздегі мынандай күлдыраған экономикасы бар, дағдарыстағы белгілі бағыт-бағдары жоқ ісезде отбасылары үлкен ауыртпалық, күштердің әсерін котеруде, бүл отбасыньщ қүлдырауына ғана әкен соғады, сондыктан отбасыньщ ішкі күштері: махаббат, өзара түсіністік және сыйлаушылық, бір-біріне және балаларына деген жауапкершілікке ғана үміт артамыз. Бірак, өкінішке орай сырттан эсер ететін күштер, мысалы туыстардың, кершілердің, еңбек үжымының, коғамдық орындардың әсері өз ықпалын тигізуде. Ал, сылтаулар саны отбасы ушін өте көп. Ажырасулар саны жыл сайын азакьда. Егер 1992 жылы олар республика халқының 33% күраса, былтыр тек қана 32,2% -ін құрайды. Отбасылар саны да елеулі азайды, үшінші баланы дүниеге әкелу. 1991 жылы әр 1000 адамға 21 нәресте туылса, ал 1993 жылы тек қана 18,6 бала. Бір жасқа дейінгі аралықтағы балалар өлімі көбеюде. Мысалы, 1991 жылы ол 27,4 болса, 1996 ж
28,4 болды. Ауру балалар дүниеге өте көп туыяуда.[қалыптасып қалған қатьгаастардьщ түп орнымен қүлау, отбасьгаың тек кана ішкі күштері ғана сақтап қала алатындығына назар аударады. Осьнан қоғамдық ой-пікірді бағыттау керек. Әке мен ананьщ мөртебесін кетеру, әйелдерге психологиялық және әлеуметтік қолдау көрсету керек. Әлемде саяси түрақты, дамыған .экономикасы бар қалыптасқан әлеуметтік коддау жуйесі бар мемлекеттерде осьшдай әйелдер қоғам жағынан ғана емес, сонымен катар мемлекет жағынан да қолдау көріп отыр. Мысалы, голлаидияда жалғызбасіы әйел, жүмыссыз және бала тәрбиелеп отырса, сонымен қатар (вуз) жоо-дардың кешкі бөлімінде оқиды. Мемлекет оған жүмыссыздьгк жәрдемақысыи төлейді, ал екінші бөлігі тәрбиеші ретінде және баласы азаматша ретінде бөлінеді. Сосьш демалыстары, сонымен катар медициналық сақтандыру төленеді. Ақырында жүмыссыз болғандықтан оқу қаржысын мемлекет телейді. Осыньщ бәрі қоғамның білімді азаматын тәрбиелеуте мүмкіндік береді. Жоғарыда атап кеткендей отбасы әлеуметтік институт ретінде бұрыннан бар. Осы әсерде болатын барлық өзгерістер қоғамдағы өзгерістермен тікелей тәуелді. Қоғамдық пікірлерді талдау әлеуметтік-экономикалық, саяси, нақты-тарихи шарпардың қоғам ішіндегі отбасы - некелік қатынастарьша әсерін білуге мүмкіндік беруде.
С
Сауал хат композициясы
Анкета құрылымы:
А) кіріспелік бөлім (мұнда сұраудың кім жүргізіп жатқандығы, анкетаны толтыруға арналған нұсқаулар көрсетіледі).
Б) төлқұжат (респонденттердің әлеу.к демографиялық сипаттамасына арналған сұрақтар: жынысы, жасы, білімі, мамандығы, жанұялық жағдайы).
В) негізгі бөлім.
Г) сұрақтардың бөлігі – қарапайым, байланыстық сұрақтар. Олардың мақсаты – респондентті қызықтыру, мәселеге тарту. Сұрақтар шешімде қарапайым, ал жауаптар жеңіл болуы керек.
Д) негізгі сұрақтар. Олардың мазмұны зерттеулеулердің мақсаттары және шарттарымен анықталады. Күрделі сұрақтар ойлауды, анализді естің белсенділігін талап етеді.
Е) қорытынды сұрақтар.
Анкетаны толтыруға 35±10 минут кетеді, өйткені респонденттің ықыласы төмендейді. Практика сұрақ қоюдың бірнеше ережелерін жасап шығарады:
- “аса ащы” сұрақтарды қоймау;
- көңілге тиетін сұрақтар қоймау;
- адамдар біле алмайтын сұрақтар қоймау;
- сұрақ нақты, анық, екінші рет айтуды талап етпейтіндей болуы керек, сұрақ оны түсінетіндей “есуасқа” есептеле отырып шешіле алатын болуы;
- сұрақ сұралатын адамға түсінікті тілде (кәсіби жаргонда) болуы керек;
- сұрақ қандай да бір жауапқа итермелеу керек.
Cұрақтардың жазылуы
Сүрау жүргізу - 2 негізгі түрде жүргізіледі: сүхбат пен анкеталық сүрау. Сүхбат стандартталған пішінде жүреді. Шынында бүл да анкета, тек кана сүхбат береді. Осылай ол сүралатын адамның реакциясына карай езі дәл түсіністікке ие болуы үшін сүрақты апьщтайды. Осыған қоса, сүранатын адамның жауаптарыньщ барльщ нюансьш ескеруі қажет. Бүның бәрі сүхбаттьщ әлеуметтік ақпаратгың дәлдігінін жоғары болу әдісі ретінде әсерлі болуына жагдай жасайды сүрау жүргізу әдісі, ең бастысы жаппай анкетальщ сұрау жүргізу әдісі -бүл әлеуметтік ақикатты түсінудің қуатты аспабы. Онда, бір жағынан, типтік кездейсоқ емес әлеуметтік қүбылыстардьщ бекітілуін, үлкен сандар заңын, ьщтималдьщты статистика ақпараттарьш тольщ пайдалануға мүмкіндік беретін жаппайльщ болады. Екінші жағынан, нәтижелердің математикалық дәлдігі мен мәнерлілігі, оларды қатар қою мүмкіндігі, әр түрлі статистикалык операциялар жүргізу. Осы жағдайда анкетальщ сүрау жүргізу анонимдікті, сүралынатын адамның тәуелсіздігін сақтауға мүмкіндігін жасайды, зерттеушінің тура әсерін, қысьгмньщ мүмкіндігін шектейді.анкета күрылымыа) кіріспелік белім (мүнда сүраудың кім жүргізіп жатқандыга, анкетаны
толтыруға арналған нүсқаулар көрсетіледі).б) төлқүжат (респонденттердің әлеуметтік-демографияльщ сипаттамасына
арналған сүрактар: жынысы, жасы, білімі, мамандығьт, жанүялык жағдайы).
В)негізгі белімг) сұрақтардың бөлігі - қарапайым, байланыстық сүрактар.олардын мақсаты - респондентті қызықтыру, мәселеге тарту. Сүрақтар шешімде карапайым, ал жауаптар жеңіл болуы керек.д)негізгі сүрақтар. Олардың мазмүны зерттеулердің мақсаттары және шарттарымен анықталады. Күрделі сүрақтар, ойлауды, анализді, естің
белсенділігін талап етеді.3-бөлім - қорытынды сүрақтар.анкетаны толтыруға 35±10 минут кетеді, өйткені респонденттің ықыласы төмендейді.практика сүрақ қоюдың бірненіе қаранайым ережелерін жасап шығарады:
•сүрак нақты, анық, екінші рет айтуды талап етпейтіндей болуы керек; сүрақ
Оны түсінетіндей "есуасқа" есептеле отырып шешіле алатын болуы
• сүрак сүралатын адамға түсінікті тілде (кәсіби жаргонда) болуы керек;
• сүрақ қандай да бір жауапқа итермелеу керек. Сүрақтарды жіктеу сүрақтар піпгіні бойынша жабық, жартылай жабық және жартылай ашъгк болуы қажет.тандамалы сүрақтың бір түрі ретінде шкалальщ сүрауды айта аламыз. Мысалы: "сіз өз клубыңыздын өткен жолғы жүмысьга қалай бағалар едіңіз?" -әте жақсы - 5жақсы - 4 орташ- 3нашар – 2 өте нашар - 1 ашық сүрақтар – респондентке епщандай жауаптар варианты берілмей, өз қалауынша жауап бере алатын сүрақтар. Мысалы: "өз жүмысыңызда сізді не кызықтырады, тартады?"жартылай жабық сүрақтар - үсьшылған жауаптар санында "басқа" немесе "тағы не" позициялары болады.тура сүрақ - бүл респонденттен тура акпарат алуға мүмкіндігін беретін сүрақ. Мысалы, "сіз өз жү'мысьщызға коңіліңіз бола ма?"жанама сүрақтар - қажетті ақпаратты тура емес, сүрақтар сериясы кемегімен алуға көмектесетін сүрақтар.сүрақтарды жіктеу мазмүны бойынша окиғалар, фактілер жайындамотивтер бағалар, ойлар жайында
Сұхбат - әлеуметтік зерттеудің тәсілі.
Социологияда кеңінен қолданылатын әдістердің бірі сұхбаттасу, ол ақпараттарды алу әдісі. Сұхбаттасуда қойылатын сұрақтар нақты, мазмұнды, мақсатты, тұжырымды болуы шарт. Ол жұмыс, оқу т.б. Қызмет орындарында жүргізілді. Респондент болып кімдердұұің қалыптасуына қарай сұхбат топтық және жеке адамдық деп бөлінеді
Топтық сұхбат шағын топтарда жүргізіледі де топтың, жеке адамның ой пікірі, ұстаған бағыты анықталады. Сұхбаттың бұқаралық түрі де бар. Оған телефонмен сұхбаттасуды да жатқызуға болады. Телефондық сұхбаттың сұрақтары қысқа және тұжырымы барынша қарапайым болуы шарт.
Сұхбаттасу процесі шамамен бірнеше кезеңдерге бөлуге болады: бірінші кезеңде респондентпен байланыс орнатып, оны әңгімеге тарту жағымды көңіл күйді қалыптастыру керек. Зерттеуші өзін таныстырады, қай ұйымнан екенін айтады, сұхбаттың мақсаты мен міндетін түсіндіреді. Содан кейін барып алғашқы сұрақ жауапқа көшеді. Бұл екінші кезеңді қамтиды. Жауапшы әңгімесін бөлмей, шыдамдылықпен тыңдағаны дұрыс. Үшініші кезеңде негізгі сұрақтар қойылады. Зерттешінің респондентке айтқан мәселелермен келіспеу мүмкіндігі болады, сонымен бірге мүмкін жауапшы сұрақтың мәнін түсінбеген болады. Ондай жағдайда сұрақты қайталап қою керек, басқаша сөзді қолданып оны дұрыс немесе сұрақты түсіндіру керек. Кейбір адам өзінің ойын дұрыс жеткізе алмаудан болады. Мұндайда оның берген ақпараттың құнды екенін баса айтып және сұрақтарға бірлесе жауаптар іздеуді ұсынған жөн болады. Төртінші кезеңде сұхбат қортындалып, оның негізгі нәтижелері анықталады. Сұхбаттың соңында зерттеуші жауапшыға рахмет айтуы тиіс.
Ұ
Үйымдастырудың әлеуметтануы
Әр үйымның адамдар жасаган табиғаты бар. Үйым өз қүрылымын жэмс технологияларын күрделендіруге үмтылады. Үйымнын арнаулы органы оның мүшелерінің мақсатгарын қам- тамасыз етіп, олардың үмтылыстарын реттейді. Осы қызметті басқару деп атайды.басқару ұйымның барлық бөліктерінің қызметінің бағытын қамтамасыз етеді. Мемлекетгік мекеменің эр бөлімінің жүмыс-керлерінің жұмыс уақытын, олардың жүмысының саны мен сапа-сын реттейтін мөлшерлері мен ережелерін жасайды. Болімнің бас-шысы басқару қызметін атқарып, осы мөлшерлер мен ережелердің орындалуып. Бақылауды жоне мадақтау мен жазалау тэсілін қолданады.үйымды басқарудың алғашқы синаттауларын г.файоль бел-гілеген. Жалпы сипаттамаларына эрекеггің жалпы бағытын жос-парлау жэне алдын ала кору; адамдық жэне материалдық қорларды үйымдастыру; жүмыскерлердің іс-эрекетінің оңтайлы тэртібін сақтау үшін үйгарымдар беру; ортақ мақсатқа жету үшін эр түрлі іс-әрекеттерді үйлсстіру жонс бар ережелерге жэне қалыптарга сойкес үйым мүшелерінің жүріс-түрысын бақылау.бүл - xx ғ. Басындағы басқару үдерісінің сипаттаулары. Қазіргі үйымдардың құрылымы элдеқайда күрделі, технология-сы аса күрделі, жүмысшы күшінің біліктілігі жоғары; оның үстіне ұйымдар қазіргі нарықтың күрделі қүрылымында эрскет етеді. Сондықтан бүгінгі басқару - өнерге, ойынға, жоғары гылымға тән. Қазіргі басқару жүйесінің нобайы мынадай: 1) үйымдасқан бірлестіктің жетекшісі мен бастауніысы ретінде; 2) озара эре-кет-түйісулерді қалыптастыру жэне қолдау; 3) ақпаратты қабыл-дау, іріктеу және тарату; 4) қорларды үйлестіру; 5) жүмысшы кадрлардың а»ымын жэне бүзушылықтардыц алдьш алу; 6) келісім жүргізу; 7) жаңалықтарды енгізулерді жүргізу; 8) жоспарлау; 9) бағынушылардың іс-қимылдарын бақылау мен багыггау.бүдан басқа да басқару эрекеттері бар: жарнамамен шүгылда-ну, қосымша қаражатгы табу жэне т.т. Нагыз басқарушы жогары білікті маман болуы керек. Басқару тобына кеңсешіл әкімшілік кіреді.
Э
.экология әлеуметтануы – қоғамның географиялық, әлеуметтік, мәдени ортамен,
Яғни адамда қоршаған ортамен байланысын қарастыратын ғылыми дисциплина. Әкология әлеуметтануының мақсаты табиға ортаның ерекшеліктерімен сәйкестік аспектісінде адам қоғамын зерттеу болып табылады. Адамның іс-әрекеті әр түрлі болғандықтан әлеуметтік экология пайда болғаннан кейін көптеген аспектілерге немесе әлеуметтік-экологиялық білімнің қолданбалы нұсқаларына бөліне бастады. Әлеуметтік экология айналысатын білімнің жалпытеориялық бөлімінен басқа қолданбалы облыстар бар: негізінен медициналық аспектілерді оқытатын адам экологиясы, қоршаған ортада техникалық аспектілерді зерттейтін инженерлік экология. Әлеуметтік-экологиялық білімнің мынадай түрі пайда болды –бұл урбаэкология, өндірістік іс-әрекеттік экология, ауыл шаруашылық экологиясы, транспорт экологиясы, геоэкология, химиялық экология, мәдениет экологиясы, т.б.
19 ғасыр ая.ғы мен 20 ғасыр басындағы бас кезіндегі қазақ ойшылдарының әлеуметтік проблемалары туралы
19ғасырдың 60 жылдарында патшалық ресейдің қазақстанды жаулап алу саясаты толығымен іске асты. Енді бұл бай ұланғайыр елді әлеуметтік экономикалық жағынан игеру саясаты тез қарқынмен жүргізілді. Сол үшін патша әкімшілігі қазақ жерін ресей империясының меншігі деп жариялады. Құнарлы орманды, сулы, шырайлы жерлерден қазақты ығыстырып, оған әуелі жаулаушы казактарды, одан сон орталық ресейдің құнарсыз жерлерінен көшірілген шаруаларды орналастырды. Мұнымен қатар қазақ елінде жаңа дами бастаған ресей капиталына кең рынок, мол шикізат көзі ашылды. Қазақстанға сауду капиталы еніп экономикалық экспонсия басталды. Қазақ сахарасын басқарудың саяси жүйесіне де түбірлі өзгерістер еңгізілді. Осынын бәрі қазақ қоғамының саяси әлеуметтік қатынастарын шиеленістіріп жіберді, халықтың әлеуметтік күйі нашарлады. Қазақ даласына саяси қудалану мен демокрамиялық төңкерісшіл көзқарастағы адамдар келе бастады. Олар қазақтың алдыңғы қатарлы ойшылдарымен танысып жақын қатынасты болды. Мұның өзі қазақ халқының саналы білімді азаматтарының көзқарасының қалыптасуына ықпал етті.
Социологияның функциялары.танымдық функция ең алдымен әлеуметтік даму заңдылықтарын зерттеумен, әр түрлі әлеуметтік құбылыстар мен процестердің өзгеру тенденциясына байланысты.
Теориялық-танымдық функцияны жүзеге асыру социологияға қоғамның мәні, оның құрылымы, заңдылықтары, негізгі бағыттары мен тенденциялары, жолдары, оның қызмет атқаруының және дамуының нысандары мен механизмдері туралы білімді кеңейтуге және нақтылауға мүмкіндік береді. Ғылыми социологиялық білім теориялық социологияның ішкі жетілуінің негізінде де, танымның объектісі — әлеуметтік шынайылықтың қарқынды дамуының нәтижесінде де байиды. Социологияның танымдық функциясы барлық деңгейде жүзеге асырылады. Адамзат қоғамының әлеуметтік дамуының заңдылықтары мен келешегін ашып көрсететін арнайы социологиялық теориялардың маңызы ерекше. Социологиялық теориялар қазіргі заманғы күрделі проблемаларға ғылыми жауаптар береді, дүниені әлеуметтік түрлендірудің шынайы жолдары мен әдістерін көрсетіп береді.
Әлеуметтік теориялармен тығыз байланыста дамитын эмпирикалық әлеуметтік зерттеулер де әлеуметтік дамудың заңдылықтарын ғылыми танып-білуге белсене атсалысады. Олар қоғам өмірінің жекелеген салаларының жаңа фактілері мен өзгеру тенденцияларын айқындау жолымен әлеуметтік шынайылық туралы жаңа эмпирикалық мәліметтердің өсуін қамтамасыз етеді, ол тұтас әлеуметтік дамуды түсінуге және түсіндіруге қажетті алғышарт болады. Бұл рөлді қоғамдық өмірдің нақты құбылыстары мен процестері туралы орасан ақпараттарды тұжырымдайтын зерттеулер атқарады. Жаңа ілімдердің өсуі де ірі ауқымдағы өзгерістер мен заңдылықтарды зерделеумен байланысты емес тар өрісті эмпирикалық зерттеулер барысындағы объективті әлеуметтік ақпарат есебінен жүзеге асады. Әдетте бұл ақпарат объективті және субъективті көрсеткіштермен баяндалады. Алғашқысы статистика мәліметтерін толықтырады және нақтылайды, ал екіншісі әр түрлі әлеуметтік топтардың емеуріндері, қызметінің себептері, мақсаттары туралы ақпаратты білдіреді. Мұндай зерттеулердің танымдық маңызы қоғамдық өмірдегі адам факторының рөлін ашып көрсететіндігінде, бұқаралық әлеуметтік процестердің субъективті жақтарына назар аударуында. Бұл осы салада дамудың объективті тенденцияларының бірдей болмайтындығының және олардың әр түрлі әлеуметтік топтардың санасындағы субъективті бейнеленуінің нәтижесін білдіретін әлеуметтік проблеманың бар екендігін белгілеуге мүмкіндік беред
Жеке адам және қоғам
Жеке адам ұғымын индивид пен адамның ерекшілігі (индивидуальность) жөніндегі ұғымдарда ажырата білу қажет. Индивид ұғымы кімінің адам баласына жататынын ғана білдіреді. Ал жеке адамның ерекшелігі жайындағы ұғым бір адамның екінші адаммен салыстырағндығы физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін, тек өзіне тән қасиеттерін білдіреді.
Жеке адам ұғымы адамның өзіне тән қасиеттері мен атқаратын әлеуметтік қызметін түгел қамтиды. Идеализм жеке адамды әлеуметтік өмірден тыс, тарихты өз бітімен жасайтын рухани жан деп есептейді. Тарихи материализм жеке адам қоғам дамуының нәтижесі, қоғамдық қатынастардың субъектісі, әлеуметтік коллективтің бір бөлігі, мүшесі деп ұйғырады. К.маркс тұнғыш жеке адам мәселесін нақтылы тарихи жағдаймен байланысты зерттеп, антагонистік қоғам мен жеке адамның арасындағы қарама-қарсылық сол қоғамның әлеуметтік қайшылықтарының көрінісі екенін дәлелдеп берді. Қоғамнан тыс жеке адамның өмір сүруі мүмкін емес, сондықтан оның еркіндігі мен көркеюі халықты бостандыққа жеткізу ісімен тікелей байланысты деп көрсетті.
Жеке адамның дамуын филогенетикалық және онтогенетикалық тұрғыдан түсінуге болады. Адам өзінің жеке басын алғашқы қаумдағы ру бірлігінен ажыратып, коллективтен бөлініп шыққаннан кейін барып жеке адам пайда болды. Жеке адамның ең басты белгісі – оның әлеуметтік қызметінде.
«жеке адамның мәні, - деп жазды к.маркс, - оның сақалында, қанында, не дерексіз бір физикалық жаратылысында емес, әлеуметтік сапасында».[1] онтогенетикалық тұрғыдан қарағанда индивид дайын күйінде жеке адам атрибутымен тумайды. Сондықтан да к.маркс былай деп жазды: «... Адамның мәні жеке индивидке тән абстракт емес. Өзінің шындығына келгенде ол – барлық қоғамдық қатынастардың жиынтығы».[2] жеке адамның әлеуметтік жағдайы оның еркіне тәуелсіз. Бірақ одан жеке адам қоғамдық қатынастардың жай ғана енжар туындысы деген қорытынды жасауға болмайды. Капитализм тұсында жеке адам бір жақты дамуға душар болды. Тек социализм мен коммунизм ғана жеке адамның жетілуіне мүмкіндік туғызады. Өйткені коммунизмнің мақсаты – жеке адамның жан жақты жарасымды дамуын қамтамасыз ету. Коммунистік қоғам жеке адамды әлеуметтік ортаның бүгінгі ықпалына түсіріп, жоқ қылып жіберуді көздемейді, қайта әрбір адамды өзіндік ерекшіліктері мен әлеуметтік қасиеттердің үйлесімді дамуына жағдай жасайды.
Қазақстан қоғамының қазіргі саяси әлеуметтік проблемалары
Қазақстанның тәуелсіздік алған тұстан бастап қазіргі кезеңге дейінгі дамуы барысында еліміздің экономикалық және қоғамдық-саяси жүйесінде түбегейлі өзгерістер болып, нәтижесінде экономика саласымен қоса, саяси салада да айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізілді. Аталмыш салалардағы қайта өзгертулер барлық тұрғын халықтың әлеуметтік қабаттарына, оның ішінде жастарға да ықпалын тигізді.
Қазіргі уақытта, қазақстан жастары қоғамның келешегін анықтаушы негізгі факторлардың бірі болып табылатын тұрғын халықтың үлкен әлеуметтік тобына айналған. Қоғамның барлық салаларындағы кең көлемді қайта өзгертулерден туындаған ахуалдар жастардың даму ерекшеліктері мен олардың қоғамның әлеуметтік құрылымындағы мәнін тағы бір қырынан аша түседі. Осы айтылғандардың барлығы жас ұрпақтың саналы қалыпьасуына, олардың әлеуметтік-экономикалық қайта өзгеру факторларының жастардың қажеттіліктеріне, мүдделеріне, құндылық бағдарларына және әлеуметтік мінез-құлықтарына да айтарлықтай әсер ететіндігін көрсетті.
Жастар біздің қазіргі замандағы қазақстан жағдайында жас азаматтардың алатын орны аса елеулі. Жастар қоғамның басым бөлігін құраушылар ғана емес, сонымен жас азаматтар қоғам өміріне, қоғамның саяси өмріне айтарлық ықпал ете алатын әлеуметтік-демографиялық топ. Әрбір жас азаматты елінің саяси хал-ахуалы, халықтың түрлі әлеуметтік қабаттарының заңдық қорғалуының құқықтық негіздері, елімізде жүргізіліп жатқан түрлі саяси реформалар мен заңдарға енгізілген өзгертулер мен толықтырулар, еліміздің сыртқы саяси жағдайы мен елдегі саяси жағдайы алаңдатуға міндетті. Сондықтан осы процестердің ішінде пайда болған қарым-қатынас пен өзара әрекеттестік жағдайы жастардың басты назарында болуға тиісті.
Жастардың саясатқа қатысуының ең өнімді үлгісіне жастардың қоғамдық ұйымдарына, саяси партияларға және өзін-өзі басқару органдарында қатысуды жатқызады.
Соңғы жылдары еліміздің саяси саласындағы оқиғалардың тез дамуына қарамастан, жастардың көпшілігі республикадағы саяси ахуалдар сәтті және бірқалыпты (75,5%) деп бағалайды.
Болашақта бүгінгі таңда өз ісін бастауға ниет білдірген жас адамдарды оқыту және оларға несие беру жөніндегі іске асырылып жатқан жобалар, шағын бизнес объектілерін қолдау, бағдарламалар шеңберіндегі өзіндік жұмысбастылық және аймақтық жастар бағдарламаларының жобалары республикада жұмыссыздық деңгейінің қықаруына оң ықпалын тигізеді.
Сонымен қатар, қазақстандық жастардың саяси белсенді топтарын олардың саясатқа қатысу үлгілері бойынша анықтауға болады. Мәліметтер көрсеткендей, республиканың жас азаматтары қоғамдық-саяси институттармен демократиялық қарым-қатынас жасауға ниет білдіреді.
Білім беру құндылық ретіндебілім беру ұғымын құныдылық ретінде де түсіндіруге болады. Себебі адамзаттың кез-келген даму формациясында әрбір мемлекеттің дамуының қозғаушы күші білім беру мен ғылымның дамуы болды, сондықтан да білім беруді құндылық ретінде қарастырады.
Құндылық мәселесін аксиология ғылым қарастырады. Грек тілініде “аксио“- құндылық, “логос”- ілім, ғылым дегенді білдіреді. Құндылықтар – адам мен қоғам өмірінде үлкен роль атқаратын фактор. Бұл ұғымды алғаш рет философия саласына хіх ғасырдың іі жартысында г. Лотц енгізді. Аксиология ғылымының негізін қалаушы г.лотц бұл ұғымды мән деп түсіндіреді. Ал бұл ұғым ғылыми термин ретінде тек 20 ғасырдың басында п.лапи мен э.гартманның еңбектерінің арқасында ғылыми айналымға енді.
Аксиология ғылымының басты міндеті – құндылықтың болмыс құрылымында қандай орын алатынын және олардың шынайы фактілерге қатынасын анықтау болып табылады. Аксиология – құндылықтар ілімі туралы және құндылықтар әлемінің құрылымы, олардың ақиқаттағы орны туралы философиялық ілім.білім беру, өз кезегінде, мемлекеттік, қоғамдық жəне жеке тұлғалық құндылықтарға ие.
Білім беру ұғымының құндылық ретіндегі сипаттамасын өзара байланысқан үш бағыт бойынша түсіндіруге болады:
1. Білім беру мемлекеттік құндылық ретінде
2. Білім беру қоғамдық құндылық ретінде
3. Білім беру тұлғалық құндылық ретінде
Білім беру мемлекеттік құндылық ретінде деген пікір дәлелдеуді қажет етпейтін аксиома болып табылады. Кез келген мемлекеттің адамгершілік, интеллектуалдық, экономикалық және мәдени потенциалы білім берудің жағдайына және оның прогрессивті даму мүмкіндігіне тікелей байланысты. Елбасымыз н.ә.назарбаевтың: «ххі ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық», - деп айтқан сөздері бұл ойымызды дәлелдей түседі. Білім беруді мемлекеттік құндылық ретінде тану арқылы дамыған мемлекеттердің үлкен табыстырға жетуі ойымызды дәледейді.білім беру модельдеріқазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман дайындау. Мектеп – үйрететін орта, оның жүрегі - мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау - әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз пәнін , барлық шәкіртін , мектебін шексіз сүйетін адам.өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі – педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті.жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамидынарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар : бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.осы айтылғандарды жинақтай келіп, жаңа формация мұғалімі- рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған әдіснамалық , зерттеушілік, дидактикалық - әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы,коммуникативтілік, ақпараттық және тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани- адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға.
Нәтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы аясында жекелеген ұғымдар мен нормаларды және тиімді педагогикалық технологияларды меңгеру үшін педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға бағытталған оқу қажеттіліктері туындылап отыр.
Біліктілік арттыру жүйесінде педагогтардың оқу қажеттіліктері нақты білімнің мәнін түсінуге, соның нәтижесінде өзіндік іс- әрекетке енуге және жеке өміріндегі тәжірибені жетілдіру мақсаттарына байланысты қалыптасады. Осы заманғы мұғалім оқуға үлкен потенциалдық мүмкіндіктермен келеді.
Сондықтан олардың функционалдық сауаттылықтарын кәсіби шеберлікпен ұштастыру үшін нәтижеге бағытталған білім беру үлгісінде мақсатты түрде білім беретін, қалыптастыратын, дамытатын андрогогикалық процесс қажет. Басқаша айтқанда ересектерге арналған, жалпы және кәсіби білімнің қажеттілігін дамыту, ғылым, білім мен мәдениет жетістіктері арқылы адамдардың жалпы мәдениеті мен әлеуметтік белсенділікті дамытуға бағытталған танымдық іс-әрекетке ынталандыру үшін білім беру. Қазіргі білім беру парадигмасы «білікті адамға» бағытталған білімнен «мәдениет адамына» бағытталған білімге көшуді көздейді. Бұл білім беру жаңаша ұйымдастыру- оның философиялық , психологиялық, педагогикалық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды қажет етеді.сондықтан бүгінгі күні еліміздің білім жүйесінде оқыту үдерісін тың идеяларға негізделген жаңа мазмұнын қамтамасыз ету міндеті тұр.
Француз қайраткері «адамға оқып – үйрену өмірде болу, өмір сүру үшін қажет» дегендей оқыту процесін технологияландыру, осыған сәйкес оқу бағдармаларын жасау, ғалымдар мен жаңашыл педагогтардың еңбектерімен танысу жұмыстары мұғалімдердің үздіксіз ізденісін айқындайды. Жаңа педагогикалық технологиялардың негізгі мәні пассивті оқыту түрінен активті оқытуға көшу оқу танымын ұйымдастырудағы бастамашылдығына жағдай туғызу, субьективтік позицияны қалыптастыру.білім сапасын арттыру және нәтижеге бағытталған үлгіге беталуы барысында мұғалімдер мемлекеттік стандарт берілген нәтижелерге жетуде кәсіби шеберлікпен меңгерген зерттеу біліктері мен дағдылары нәтижесінде проблеманың шешімін таба алатын, ақпараттық – коммуникативті мәдениеті жоғары тұлғалық –дамытушылық функцияны атқарады. Қазіргі заман адамның осы құзыреттілікті меңгере отырып тек « кәсіби икемділігін оңтайландыруды қамтамасыз ету ғана емес, іске асырылу мүмкіндігін « үнемі оқып – үйрену және өзін-өзі жасау талабын қалыптастыра алады.
Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жобасында қазақстанда оқитындарды сапалы біліммен қамтамасыз етіп, халықаралық рейтингілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы мен қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең алдымен, педагог кадрлардың мәртебесін арттыру, олардың бүкіл қызметі бойына мансаптық өсуі, оқытылуы және кәсіби біліктілігін дамытуды қамтамасыз ету, сондай- ақ педагогтердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды арттыру мәселелеріне үлкен мән берілген.
Отбасы әлеуметтік институт және кіші топ
Отбасы- бұл адамдардың некелік және туыстық, жалпы тұрмыстық байланысқа және өзара жауапкершілікке негізделген адамдардың бірлігі.
Отбасының аса маңыздылығы оның қоғам алдында екі негізгі атқаратын қызметінен көрінеді. Біріншіден, отбасы – ол адамдардың ерекше тобы, өйткені оның құрамы сырттан келетін адамдар саныен немесе сырттан келетін адамдар санының өсуімен байланысты емес, ол өз ішінде туатын балалр санымен көбейіп, өсіп отырады. Бұл топ ( яғни, отбасы) қоғамның биологиялық жағынан үздіксіз дамуын қамтамасыз етеді. Басқаша айтқанда, адамдардың санын көбейтіп, өсіріп отырады. Отбасының екінші негізгі атқаратын қызметі-ол қажетті мәдени мұраны қоғамдағы өзінен жоғары үлкен бірліктер арқылы бір ұрпақтан екінші ұрпаққа жалғасырып отырады.
Отбасының объективтік өзгеру процесі оның топ ретіндегі сипаттамасымен байланысты болады. Қазіргі отбасы- неке және балалардың денаулығын сақтау, оларды тәрбиелеу құқықтық және моральдық жауакершілігі бар институционалдық бірлік ретінде зерттеледі.
Американ әлеуметтанушысы хиллдің көзқарасына сәйкес, қандай да бір отбасы болмасын, оның төмендігідей жалпы белгілері болады.
1. Отбасы мүшелері әр уақытта бір-біріне өзара тәуелді болып келеді, соған сәйкес отбасының бір мүшесінің міңез-құлқы өзгерсе, ол басқалардың да мінездерінің өзгеруіне әкеледі.
2. Қандай да бір отбасы болмасын, ол біртұтас және жеке болады, оның басқалармен байланысты белгілі бір дәрежеде шектеулі болады;
3. Отбасы- бейімделуші ұйым, ол өзін қоршаған әлеуметтік ортада тепе тендікті сақтауға тырысады.
4. Отбасы дара бүтіндік ретінде сыртқы факторларға байланысты міндеттерді орындаумен бірге, әрбір отбасы өз мүшесінің талап-тілегін, мұң-мұқтажын орындауды қамтамасыз етеді.
Отбасы жеке-дара институт ретінде-оның тұрмыстық салты қоғамдық мүддеге сәйкес немесе сәйкес келмейтін жағдайларға зерттелінеді.
Отбасын әлеуметтік институт ретінде осылай зерттеу арқылы болашақ отбасының өзгеру үлгісін жасайды.
Ерлі- зайыпты адамдардың арасындағы қатынастар некелесу (үйлену, тұрмысқа шығу) алуан түрлі тәртіп бұзушыларға қолданылатын жазалау шараларының жиынтығы арқылы реттеліп отырады. Бұл некелесу ұйымы еркек пен әйелдің арасындағы қарым-қатынастарды реттеп отырудың әлеуметтік ережелерінің, олардың арасындағы міндет пен құқықтың жиынтығын белгілейді. Отбасының топ ретінде дұрыс қызмет атқаруын, өмір сүруін қамтамасыз етеді. Осы ережелер, оның ішінде міндет пен құқық ережелері құқықтық сипатта болады. Ол неке мен отбасы туралы заң мен кодекстер арқылы реттелінеді. Бекітілген құқықтық ережелерге кіретін мәселелер: мүлікке иелік ету,ерлі-зайыпты адамдар балаларын және бір-бірін материалдық қамтамасыз ету, т.б. Осыған сәйкес бұл жерде некені бұзу туралы ережелердің жиынтығы бөлінеді.
Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – қазақстанның жаңа мүмкіндіктері
Қазақстан республикасының президенті
Н.ә.назарбаевтың қазақстан халқына жолдауы. 28.01.2011ж.болашақтың іргесін бірге қалаймыз!
Қадірлі отандастар!
Құрметті депутаттар мен үкімет мүшелері!
Ханымдар мен мырзалар!
Биыл - біз үшін ерекше қастерлі жыл.
Біз ел тәуелсіздігінің 20 жылдығына қадам бастық.
Бодан жұртты бүгінгідей бостан күнге жеткізген бұл жолда біз биік белестерді бағындырдық.естеріңізде болар, 1997 жылғы халыққа алғашқы жолдауымдамен былай деген едім:«2030 жылы біздің ұрпақтарымыз бұдан былай әлемдік оқиғалардың қалтарысында қалып қоймайтын елде өмір сүретін болады».осы сөздерге кезінде күмән келтіргендер аз болған жоқ.
Дегенмен, діттеген бұл межеге біз 33 жылда емес, бір мүшелжастың өзінде жеттік!күні кеше астанада 56 елдің басшылары мен халықаралық ұйым өкілдерінің басын қосқан саммит - соның айшықты айғағы.жұлдызымызды жарқырата түскен бұл мерейлі белестен бұрын да біз біршама биіктерді бағындырдық.біз талайлы заманда тарыдай шашылып кеткен қандастарын атамекенге жинағанәлемдегі үш елдің бірі болдық.осы жылдары шет елдерден 800мыңнан астам отандасымыз келіп, халық саныбір жарым миллионға артты.біз сарыарқаның сайын даласына сәулеті мен дәулеті келіскен астанасалдық.
Есілдің жағасына серпінді дамуымыздың символы болған еңселі елордақондырдық.халқы тату-тәтті, саясаты сарабдал елдің ғана қазынасы қыруар, болашағы баянды болады.
Қазақстанның халықаралық резерві бүгінде 60 миллиард долларға жуық қаржыны құрайды.ырыс - ынтымаққа жолығады, дәулет - бірлікпен толығады.тәуелсіздік жылдарында ел экономикасына 120 миллиард доллардан астамшетелдік инвестиция тартылды.сонымен қатар біз әлемнің 126 еліне 200-ден астам өнім түрін шығарамыз.бүгінде ұлттық дәулетіміздің үштен бір бөлігі шағын және орта бизнестен құралады.ауыл шаруашылығы саласы да дамып келеді.ішкі жалпы өнім өсімі 2010 жылы 7 пайыз, өнеркәсіп өндірісі - 10 пайыз, өңдеу өнеркәсібі 19 пайызмөлшердіқұрады. Орташа айлық жалақы 2007 жылғы 53 мыңнан 2010 жылы 80 мыңтеңгеге дейін артты.ұлттық әл-ауқат деңгейі жөнінен әлем мемлекеттерінің рейтингінде қазақстан өткен жылы 26 сатыға ілгерілеп, 110 ел арасынан 50-шіорынға көтерілді.біздегі орташа айлық жалақы 5 жарым есеге, зейнетақының орташа көлемі 4 есеге көбейді.біз дүниені дүрбелеңге салған дағдарыстан демікпей шығып, дамудың даңғыл жолына батыл бет бұрдық.
Алдымызға ұлан-ғайыр мақсаттар қойдық және оларға қысқа мерзімде қол жеткіздік.тәуелсіздік жылдарында 500-ге жуық жаңа денсаулық сақтау нысандары салынды. Медицина мекемелерінің материалдық-техникалық базасы айтарлықтай жақсарды.еліміз білім беру ісін дамытуда 129 елдің арасында көш бастаушылар қатарында келеді.өткен онжылдықта білімге бөлінетін қаражат 10 есеге көбейді.осы жылдары 750 жаңа мектеп салынды.
Сонымен қатар, 5 302 мектепке дейінгі мекемелер, 1 117 балабақша мен 4 185орталық ашылды.
Астанада ғылым мен білім индустриясының жаңа ғасырдағы орталығы болатынуниверситет ашылды.біз осылайша аз жылда абыройы артқан айдынды елге, қуатты ұлтқа айналдық.осының бәрі жұртымызды жаһандық ауқымда ойлауға баулу мақсатында жасалуда.
1.жеделдетілгенэкономикалық жаңғырту - үдемелі инновациялықиндустрияландыру бағдарламасының жалғасықұрметтіқазақстандықтар!біз тәуелсіздіктің жиырмасыншы жылына аяқ бастық.1991 жылдың желтоқсанында, өзіміздің стратегиялық мақсатымыз ретінде орнықтылық пен табысқа жетуді таңдап ала отырып, біз әр жаңа кезеңнің дамуына жаңа бағдарламалар жасап, алға жылжыдық.біз кеуделі міндеттерге ұмтылып, оларға қол жеткіздікел ілгерілеуінің шоғырланған көрсеткішін ғана келтірейін.1994 жылы жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнім жеті жүз доллардан сәл ғана асатын.
2011 жылдың 1 қаңтарына қарай бұл көрсеткіш 12 еседен артық өсіп, 9 мыңақш долларынан асып түсті.біз бұл деңгейге тек 2015 жылы ғана жетеміз деп есептепедікәлемдік тәжірибе тәуелсіздіктің алғашқы 20 жылында мұндай нәтижегеешқандай ел қол жеткізе алмағанын көрсетеді.
Мысалы, егемен дамудың алғашқы жиырма жылында жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнім оңтүстік кореяда 3 есе, малайзияда - 2 есе, сингапурда- 4 есе, венгрияда - 5 есе, польшада 4 есе өскен.
2010 жылдың қаңтарында ел халқына жолдауымда мен индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын жария еттім.
Қазірдің өзінде оны жүзеге асырудың алғашқы жылының нақты қорытындыларыбар.біз 152 кәсіпорынды іске қостық, 24 мыңға жуық қазақстандықтытұрақты жұмыспен қамтамасыз еттік.
Бүкіл ел бойынша барлығы сегіз жүзге жуық әртүрлі өндіріс орны құрылды.
Біз химия және жеңіл өнеркәсіпті белсенді түрде қалпына келтіру мен дамыту үдерісін бастадық, ауылшаруашылық өнімдерін өңдеуде серпіліс жасадық.2014 жылға дейін жалпы құны 8,1 триллион теңгеніқұрайтын 294 инвестициялық жобаны жүзеге асыру жоспарланып отыр.161 мың тұрақты жұмыс орны және 207 мың құрылыс уақытына есептелген жұмыс орны құрылады.алғашқы индустриялық бесжылдықтың алғашқы жылының басты қорытындысы-экономиканың нақтылы секторының есебінен экономикалық өсуде елеулі құрылымдық өзгерістердің басталуы.
Таяу онжылдықтағы стратегиялық жоспардың мақсаттарын тағы да еске салып өтейін.2020 жылға қарай біз мынандай көрсеткіштерге қол жеткізуге тиіспіз.ішкі жалпы өнім өсуі кемінде 30 пайыз болады.өңдеуші салалардағы өсім игеруші салалар деңгейінен асып түседі немесе соған жетеді.ұлттық қордың активтері іжө-нің кемінде 30 пайызын құрайды.экономиканың шикізаттық емес секторына салынатын отандық және шетелдікинвестиция кемінде 30 пайызға артады.ішкі жалпы өнімдегі шағын және орта бизнестің үлесі 40 пайызды құрайды.халықтың саны 18 миллион адамға жақындайды.білікті мамандардың үлесі 40 пайызды құрайды.
Жұмыссыздық деңгейі 5 пайызға дейін төмендейді.
Ауыл шаруашылығындағы еңбектің өнімділігі 2014 жылға қарай 2 есе, ал 2020 жылға қарай 4 есе өседі.аграрлық секторда етті мал шаруашылығын дамыту жөнінде бұрын-соңды болып көрмеген жоба жүзеге асырылады.2016 жылдың өзінде ет экспорты 60 мың тоннаға жетеді, мұның құны 4 миллион тонна бидай экспортына тең.мемлекет бұл мақсатқа 130 миллиард теңгелік несие ресурстарын бөледі.бұл ауылдық жерлерде 20 мыңнан астам жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік береді, жүз мыңнан астам ауыл тұрғындарының кіріс көзіне айналады. Мұның өзі малдың барлық түрінің асыл түліктері мен тұқымдарының бас санын көбейтуге мүмкіндік береді.бұлардың барлығы сабақтас салаларда - ауылшаруашылық мәшине жасауда, химия және тамақ өнеркәсібінде, жемшөп өндірісінде, техника жөндеуде өндірісті ұлғайтуға қозғау салады.үкімет, барлық өңірлердің әкімдері селодағыиндустрияландырудың осынау маңызды бөлігімен айналысуға тиіс.
Біздің экономикамыздың бәсекеге қабілеттілігі қуат шығындарыназайтудықамтамасыз ететін тиімді технологияларға негізделуі керек.шикізаттық емес секторларды дамыту мақсатында үкіметке қуат тиімділігінің кешенді жоспарын жасап, бекітуді тапсырамын.индустрияландыру өңірлік саясаттыңжаңа парадигмасынқалыптастырады.үкімет әкімдермен бірлесе отырып өңірлерді дамыту бағдарламасынжасап, бекітуі керек.мұның барлығы - біздің саналған-сараланған жоспарларымыз.біз әлі жол басында тұрмыз.егер жақсырақ, дәулеттірек өмір сүргіміз келсе, біз осы жұмысты атқаруға тиіспіз
Мен бизнес қуатты болса, мемлекет те қуатты деген қағидатты жақтаушымын.
Біз алғаш рет «мемлекеттік бақылау мен қадағалау туралы» заң қабылдадық.
Бақылау жүргізудің бүкіл мемлекеттік органдар үшін ортақ қағидаттары мен тәртібі белгіленген. Бұл бизнеске әкімшілік қысымды бұрынғыдан да азайта түсу үшін жасалды.құқық қорғау жүйесін реформалау аясында қазірдің өзінде 16 заң қабылданды.меншікті қорғаудың құқықтық тетіктері енгізілді, үлкен қоғамдық қауіп төндірмейтін қылмыстар бойынша қылмыстық заңдылықты
Ізгілендіружүргізілді,бостандығынан айырумен байланысты болмайтын, сондай-ақ қамауға алуға балама жазаларды қолданудың аясы кеңейтілді. Осының арқасында биылғы жылдың өзінде ауырлығы азын-аулақ және орташа қылмыстары үшін сотталған екі мыңға жуық адам бостандықтан айыру орындарынан шығарылады.құқық қорғау органдары аппараттарының саны 15 пайызға қысқартылды. Олардың құрылымдары оңтайландырылды.құқық қорғау органдарына тән емес қызметтер жеке секторға берілді.сот жүйесінде елеулі өзгерістер жасалуда.сыбайлас жемқорлықпен бітіспес күрес жүріп жатыр.қазіргі таңда халықаралық сарапшылардың бағасы бойынша қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнамасы ең тиімділердің бірі деп танылған.тек 2 жылдың ішінде қылмыстық жауапкершілікке 40-тан астам республикалық деңгейдегі жетекші, облыстық және қалалық ауқымдағы 250-ден астамлауазымды тұлғалар тартылды, олардың арасында 39 әкім мен олардыңорынбасарлары бар.
Қоршаған ортаны қорғау, денсаулық сақтау министрлерінің, статистика жөніндегі агенттік төрайымының, төтенше жағдайлар және қорғаныс вице-министрлерінің, «қазақстан темір жолы» компаниясы басқарма төрағасының, «қазмұнайгаз»,«қазатомпром» компаниялары президенттерінің үстінен қылмыстық іс қозғалып, жауапкершілікке тартылды.
Үш жылдың ішінде біздің еліміз әлемдік антикоррупциялық рейтингтегі көрсеткішін бірден 45 сатыға жақсартты.осы индекс бойынша біз бүкіл тмд-да үздік позицияда тұрмыз.
Бұл жұмыс ымырасыздықпен жалғастырылады.
Бүкіләлемдік банктің 2010 жылғы баяндамасында қазақстан бизнес мүддесі үшін реформа жүргізуде көшбасшы деп танылған.
Бизнеске неғұрлым қолайлы ахуал жасау жөніндегі әлемдік рейтингте қазақстан183 елдің арасынан 59-шы орынды иеленеді.
Тұтастай алғанда мемлекеттік органдардың шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметіне негізсіз араласу фактілері тыйылды деуге жақын қалды.
Өткен жылы қазақстан, ресей мен беларусьтің кедендік одағы жұмысын бастады.2010 жылдың 10 айының нәтижесінің өзінде ресеймен және беларусьпен сауданың көлемі 38 пайызға өсті.қазақстандық өнімдердің кедендік одақ елдеріне экспорты 52,4пайызғаартты. Бюджетке құйылатын кедендік баждың өсімі 25 пайыз болды.
Осының бәрі кедендік одақтың біздің елдеріміздің экономикалық міндеттерін шешетін өте прагматикалық әрі нақты жоба екенін ап-анық көрсетеді.біз біртұтас экономикалық кеңістік құру ісінде барынша ілгеріледік. Ол кеңістік қазақстандық өндірушілер үшін өнім өткізудің байтақ базарын ашады.бұл бәсекеге шыдас беретін тауарлар шығару мен қызмет көрсету үшін біздің бизнесімізді ынталандырады.2.әлеуметтік жаңғырту - жаңа әлеуметтік саясатбіз өзіміздің индустрияландыру және экономиканы технологиялық тұрғыдан дамыту жөніндегі жоспарларымызды нақпа-нақ айқындап алдық.біздің бағдарламаларымыздың басты мақсаты - халықтың әл-ауқатын нығайту.сондықтан да мен биылғы жолдауда әлеуметтік жаңғырту мәселелеріне ерекше назар аударып тұрмын.мен үш аса маңызды мемлекеттікбағдарламаларды - білім беру, денсаулық сақтау және тілдерді дамыту бағдарламаларын бекіттім.
Үкіметке әкімдермен бірлесе отырып биылғы 1 мамырға дейін мынандайқағидатты түрде жаңа
Бағдарламаларды, яғни:
Жұмыспен қамтудың жаңа стратегиясын;тұрғынүй-коммуналдықшаруашылықты жаңғырту;
Халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету бағдарламаларын жасап, қабылдауды тапсырамын.
Бұл бағдарламалар елдің миллиондаған қарапайым адамдарының күнбе-күнгі мәселелерін шешуге бағытталған.оларқазақстандықтардың өмір сапасын жақсартады.жаңа әлеуметтік саясаттың басты аспектілеріне нақтырақ тоқталып өтпекпін.
Cұрақтардыңжазылуы
Сүраужүргізу- 2 негізгітүрдежүргізіледі: сүхбатпенанкеталықсүрау. Сүхбатстандартталғанпішіндежүреді. Шынындабүлдаанкета, текканасүхбатбереді. Осылайолсүралатынадамныңреакциясынакарайезідәлтүсіністіккеиеболуыүшінсүрақтыапьщтайды. Осығанқоса, сүранатынадамныңжауаптарыньщбарльщнюансьшескеруіқажет. БүныңбәрісүхбаттьщәлеуметтікақпаратгыңдәлдігінінжоғарыболуәдісіретіндеәсерліболуынажагдайжасайдыСүраужүргізуәдісі, еңбастысыжаппайанкетальщсұраужүргізуәдісі-бүләлеуметтікақикаттытүсінудіңқуаттыаспабы. Онда, біржағынан, типтіккездейсоқемесәлеуметтікқүбылыстардьщбекітілуін, үлкенсандарзаңын, ьщтималдьщтыстатистикаақпараттарьштольщпайдалануғамүмкіндікберетінжаппайльщболады. Екіншіжағынан, нәтижелердіңматематикалықдәлдігіменмәнерлілігі, олардықатарқоюмүмкіндігі, әртүрлістатистикалыкоперацияларжүргізу. Осыжағдайдаанкетальщсүраужүргізуанонимдікті, сүралынатынадамныңтәуелсіздігінсақтауғамүмкіндігінжасайды, зерттеушініңтураәсерін, қысьгмньщмүмкіндігіншектейді.Анкетакүрылымыа) Кіріспелікбелім (мүндасүраудыңкімжүргізіпжатқандыга, анкетаны
толтыруғаарналғаннүсқауларкөрсетіледі).б) Төлқүжат (респонденттердіңәлеуметтік-демографияльщсипаттамасына
арналғансүрактар: жынысы, жасы, білімі, мамандығьт, жанүялыкжағдайы).
в)Негізгібелімг) Сұрақтардыңбөлігі- қарапайым, байланыстықсүрактар.Олардынмақсаты- респонденттіқызықтыру, мәселегетарту. Сүрақтаршешімдекарапайым, алжауаптаржеңілболуыкерек.д)негізгісүрақтар. Олардыңмазмүнызерттеулердіңмақсаттарыжәнешарттарыменанықталады. Күрделісүрақтар, ойлауды, анализді, естің
белсенділігінталапетеді.3-бөлім- қорытындысүрақтар.Анкетанытолтыруға 35±10 минуткетеді, өйткеніреспонденттіңықыласытөмендейді.Практикасүраққоюдыңбірненіеқаранайымережелерінжасапшығарады:
•сүракнақты, анық, екіншіретайтудыталапетпейтіндейболуыкерек; сүрақ
онытүсінетіндей "есуасқа" есептелеотырыпшешілеалатынболуы
• сүраксүралатынадамғатүсініктітілде (кәсібижаргонда) болуыкерек;
• сүраққандайдабіржауапқаитермелеукерек. СүрақтардыжіктеуСүрақтарпіпгінібойыншажабық, жартылайжабықжәнежартылайашъгкболуықажет.Тандамалысүрақтыңбіртүріретіндешкалальщсүраудыайтааламыз. Мысалы: "Сізөзклубыңыздынөткенжолғыжүмысьгақалайбағаларедіңіз?" -әтежақсы- 5жақсы- 4 орташ- 3нашар– 2 өтенашар - 1Ашықсүрақтар– респонденткеепщандайжауаптарвариантыберілмей, өзқалауыншажауапбереалатынсүрақтар. Мысалы: "Өзжүмысыңыздасіздінекызықтырады, тартады?"Жартылайжабықсүрақтар- үсьшылғанжауаптарсанында "басқа" немесе"тағыне" позицияларыболады.Турасүрақ- бүлреспонденттентураакпараталуғамүмкіндігінберетінсүрақ. Мысалы, "Сізөзжү'мысьщызғакоңіліңізболама?"Жанамасүрақтар- қажеттіақпараттытураемес, сүрақтарсериясыкемегіменалуғакөмектесетінсүрақтар.СүрақтардыжіктеуМазмүныбойыншаОкиғалар, фактілерЖайындамотивтерБағалар, ойларЖайында
Сұхбат - әлеуметтікзерттеудіңтәсілі.
Социологиядакеңіненқолданылатынәдістердіңбірісұхбаттасу, олақпараттардыалуәдісі. Сұхбаттасудақойылатынсұрақтарнақты, мазмұнды, мақсатты, тұжырымдыболуышарт. Олжұмыс, оқут.б. қызметорындарындажүргізілді. Респондентболыпкімдердұұіңқалыптасуынақарайсұхбаттоптықжәнежекеадамдықдепбөлінеді
Топтықсұхбатшағынтоптардажүргізіледідетоптың, жекеадамныңойпікірі, ұстағанбағытыанықталады. Сұхбаттыңбұқаралықтүрідебар. Оғантелефонменсұхбаттасудыдажатқызуғаболады. Телефондықсұхбаттыңсұрақтарықысқажәнетұжырымыбарыншақарапайымболуышарт.
Сұхбаттасупроцесішамаменбірнешекезеңдергебөлугеболады: біріншікезеңдереспондентпенбайланысорнатып, оныәңгімегетартужағымдыкөңілкүйдіқалыптастырукерек. Зерттеушіөзінтаныстырады, қайұйымнанекенінайтады, сұхбаттыңмақсатыменміндетінтүсіндіреді. Соданкейінбарыпалғашқысұрақжауапқакөшеді. Бұлекіншікезеңдіқамтиды. Жауапшыәңгімесінбөлмей, шыдамдылықпентыңдағаныдұрыс. Үшінішікезеңденегізгісұрақтарқойылады. Зерттешініңреспонденткеайтқанмәселелерменкеліспеумүмкіндігіболады, соныменбіргемүмкінжауапшысұрақтыңмәнінтүсінбегенболады. Ондайжағдайдасұрақтықайталапқоюкерек, басқашасөздіқолданыпоныдұрыснемесесұрақтытүсіндірукерек. Кейбірадамөзініңойындұрысжеткізеалмауданболады. Мұндайдаоныңбергенақпараттыңқұндыекенінбасаайтыпжәнесұрақтарғабірлесежауаптаріздеудіұсынғанжөнболады. Төртіншікезеңдесұхбатқортындалып, оныңнегізгінәтижелеріанықталады. Сұхбаттыңсоңындазерттеушіжауапшығарахметайтуытиіс.
19 ғасырая.ғымен 20 ғасырбасындағыбаскезіндегіқазақойшылдарыныңәлеуметтікпроблемаларытуралы
19ғасырдың 60 жылдарында патшалық Ресейдің Қазақстанды жаулапалу саясат ытолығымен іске асты. Енді бұл бай ұланғайыр елді әлеуметтік экономикалық жағынан игеру саясаты тезқарқынме нжүргізілді. Сол үшін патша әкімшілігі қазақ жерін Ресей империясының меншігі деп жариялады. Құнарлы орманды, сулы, шырайлы жерлерде нқазақты ығыстырып, оған әуелі жаулаушы казактарды, одансон орталық Ресейдің құнарсыз жерлерінен көшірілген шаруаларды орналастырды. Мұны мен қатар қазақ елінде жаңа дами бастаған Ресей капиталына кең рынок, мол шикізат көзі ашылды. Қазақстанға сауда капиталыеніп экономикалық экспонсия басталды. Қазақ сахарасын басқарудың саяси жүйесіне де түбірлі өзгерістер еңгізілді. Осынын бәрі қазақ қоғамының саяси әлеуметтік қатынастарын шиеленістіріп жіберді, халықтың әлеуметтік күйі нашарлады. Қазақ даласына саяси қудаланумен демокрамиялық төңкерісшіл көзқарастағы адамдар келебастады. Оларқазақтыңалдыңғықатарлыойшылдарыментанысыпжақынқатынастыболды. Мұныңөзіқазақхалқыныңсаналыбілімдіазаматтарыныңкөзқарасыныңқалыптасуынаықпалетті.
Мәдениет әлеуметтануы.
Социология культуры. Культура как социальное явление. В социологии под культурой понимают специфическую, генетически не наследуемую совокупность средств, способов, форм, образцов и ориентиров взаимодействия людей со средой существования, которые они вырабатывают в совместной жизни для поддержания определенных структур деятельности и общения. В узком смысле культура трактуется в социологии как система коллективно разделяемых ценностей, убеждений, образцов и норм поведения, присущих определенной группе людей. Можно сказать, что «культура — это коллективное программирование человеческого разума, которое отличает членов данной группы людей от другой». Культура формируется как важный механизм человеческого взаимодействия, помогающий людям жить в своей среде, сохранять единство и целостность сообщества при взаимодействии с другими сообществами. Культура рассматривается как сложное динамичное образование, имеющее социальную природу и выражающееся в социальных отношениях, направленных на создание, усвоение, сохранение и распространение предметов, идей, ценностных представлений, обеспечивающих взаимопонимание людей в различных социальных ситуациях. Каждое конкретное сообщество создает на протяжении многих веков свою собственную гигантскую суперкультуру, которая сопровождает индивида на протяжении всей его жизни и передается из поколения в поколение. Культура играет важную роль в жизни общества, которая состоит прежде всего в том, что культура выступает средством аккумуляции, хранения и передачи человеческого опыта
Басшылық ету стилі, оның түрлері.
Басқару стилінде екі өзара байланысқан ж
Стилді анықтауда әлеуметтану басқармасы, бағынушылар ен жұмыс істеуде, басқарушылардың қолданатын типтік қабылдау сияқты және оның индивидуалды сапасымен анықталатын, басқрушы қызметінің ерекшеліктері сияты да көңілге бір уақытта қабылданатынынт көрсететін, кешендік қарастыруды қолданады. Стиль көп жағдайда басқарушының беделділігі мен тиімділігін аны.тайды. әлеуметтік әдебиеттерде әртүрлі типті және классификациялы басқарма стильдері көрсетілеген. А.Л.Журавлев басқарма стилінің өш түрін көрсетті ұсынды: директивтік(автократтық), коллегиалық(демократиялық) және беделсіз(попустительді).
Директивтік(автократтық). Бұл басқармалық стильдің қатаң қолдануында басқарушы құрылымының формальді принциптерімен сәйксті өзінің жүрісін құрайды. Бұндай басқарушы ұжымға қатысты қашықтықты ұстайды, формалды емес кантактілерге жоламауа тырысады. Ол ұйымдағы болып жатқан істерге жауапкершілікпен толық билікті өзіне алады, ұйымда және ұжымдағы қатынастардың барлық көлемін бақылауға тырысады. Сол кезде тек нәтиже ғана емес, сонымен қатар процестің өзіне де көңіл аударады. Шешімдер тек оның өзімен ғана қабылданады, жұмысшылар тек олардың жұмысына керекті ғана ақпаратты алады. Бұндай типті басқарушылар билікті, талап еткіш, мақсаттық функцияға ғана бағдарланады.
Коллегиалық(демократиялық). Басқарушылардың бұл типті өз жұмысында қол астындағылармен өзара қатынасында формальды да, формальды емес те құырылымды бағдарлығымен келістіріледі, олармен фамильярлікті жібермей отырып, достық қатынаста болады. Билікті өзі мен қол астындағылары арасында бөлуге ұмытлады, шешім қабылдауда ұжымның ойын ескереді, процестің әр кезеңіне берілмей, тек соңғы нәтижені бақылауға ұмтылады. Жұмысшылар өз ұжымының перспиктивтігі туралы, ортақ тапсырманың орындалуына өз орны туралы толық ақпрат алады.
Беделсіз(попустительді). Басқарудың пассивті стилі қызметкерлермен формальді емес қатынастарын қолдауға бағытталған, оның жауапкершілік пен билікке делегирленуі. Басқарушылар өз қол астындағыларға толық еркіндік беріп, олар қызметін өзінше ұйымдастырады, шешімдерді ақылдасып қабылдайды. Басқарушы тек керек кезде ғана өндірістік процесске қосылады, бақылайды стимулировать етеді.
Әлеуметтік институт пен әлеуметтік ұйымдар
Қоғам әлеуметтік байланыстар мен өзара әрекеттерсіз өмір сүре алмайды. Бұнда өзара әрекеттесуде қоғам мен индивидтің маңызды қажеттіліктерін қанағаттандыру негізгі сипатқа ие болады. Ондай өзара әрекеттер институционалдандырылады. Институционалдандыру – кейбір қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру бағытында жұмыс істейтін әлеуметтік нормалар мен ережелерді, мәртебелер мен рөлдерді айқындау мен бекіту, оларды жүйеге келтіру процесі. Әлеуметтік байланыстар жүйесіндегі әлеуметтік институттар мен ұйымдар қоғамда әлеуметтік байланыстар мен қарым-қатынастардың тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Ағылшын социологы Г.Спенсер ғылымға алғашқы болып «әлеуметтік институт» терминін енгізді. Ол әлеуметтік институттарды зерттей отырып, оның алты түрін сипаттап көрсетті. Олар: өнеркәсіптік, кәсіподақтық, саяси, рәсімдік, діни, жанұялық. Спенсердің пайымдауынша, барлық әлеуметтік институттар әлеуметтік әрекеттердің тұрақты құрылымы ретінде қалыптасады.
Әлеуметтік институт (лат. құрылым) – қоғамның негізгі қажеттіліктерін қанағаттандырып, қоғамдық құндылықтар мен процедураларды біріктіретін байланыстар мен әлеуметтік нормалардың ұйымдасқан жүйесі.
Әлеуметтік институт қандай да бір салада қызмет ететін адамдардың жиынтығы және нақты заңдар, басқару шешімдері және практикалық кешендер жүйесі болып табылады. Әлеуметтік институттар индивидтің, топтардың, тұтас қоғамның сұраныстарын, қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталады. Яғни, институттар - әрдайым дамып отыратын жүйе. Қоғамда институттар мынадай түрлерге бөлінеді:
1) саяси институт – қоғамды басқарып, оның тұрақтылығын, тұтастығын, тәртібін қамтамасыз етіп, қауіпсіздігін сақтауға бағытталады;
2) экономикалық институт – қоғамның қажеттіліктерін, сұраныстарын қанағаттандыруға, экономикалық жүйені дұрыс бағытта дамытуға негізделеді;
3) отбасы институты – қоғамның биологиялық үздіксіздігін қамтамасыз етуге, ұрпақ жалғастырып, оны әлеуметтендіріп, тәрбиелеп, қоғамда жақсы азаматтың қалыптасуына бағытталады;
4) діни институт – адамдардың рухани жан дүниесін байытып, олардың бойында адамгершілік қасиеттерді дамытуға, қиындық кезде дұрыс бағыт, қолдау көрсетуге арналады;
5) білім институты – жастарға білім беріп, тәрбиелеуге, білікті кадрларды дайындап қоғамды рухани дамытуға ат салысуға бағытталады.
Әрбір институт өздеріне тиесілі қызметтерді дұрыс атқарған жағдайда қоғам бекіп, тұрақтандырылып және үздіксіз дамып отырады.
Әлеуметтік ұйым – белгілі бір мақсатқа жету үшін құрылатын күрделі, өзара байланысқан, өзара иерархиялық әлеуметтік жүйелер, екінші қатардағы ірі әлеуметтік топтар. Әлеуметтік ұйым қоғамның әлеуметтік құрылымының элементі ретінде, қандай да бір топтың іс-әрекетінің түрі ретінде, әлеуметтік жүйенің элементтерін қалыптастырудағы ішкі тәртіп, келісімділік ретінде сипатталады.
Әлеуметтік ұйымның маңызды сипаттары:
1) ұйым табиғи мақсатта құрылады, яғни нақты бір мақсаттарды тез уақыт аралығы мен нәтижелі түрде жүзеге асыру үшін қалыптасады;
2) ұйымдар әрдайым адамдар бірлестігінің қызметін қамтамасыз ететін құрал мен тәсілдерді қалыптастырады;
3) ұйымдар адамдар бірлестігінің қандай да бір мақсатты іске асыруға бағытталған іс-әрекеттерін реттеуге арналады;
4) ұйым мүшелері иерархиялық саты бойынша атқаратын рөлі мен мәртебесіне сай бөлінеді;
5) ұйым еңбек бөлінісі негізінде және функционалдық белгісіне қарай қалыптасады;
6) ұйым басқармасы барлық элементтердің іс-әрекеттерін бағыттап отыратын, оның бөліктері мен ұйымның алға қойған мақсаттан ауытқушылығын мүмкін деңгейден шығармайтын орган болып табылады.
37 Отбасы - бірлесіп күн көретін туыстық қатынаста тұратын адамдар тобы. Балалар тәрбиесін жүзеге асырып, басқа да қоғамдық тұрғыдан мәнді кажеттіліқтерді қанағаттандыратын некелік немесе туыстық қатынастармен байланысқан адамдар тобы.
Демографиялық саясат - [ көне грекше: demos - халық, көне грекше: graphio - жазу] - елдегі және аймақтағы халық санын реттеуге бағытталған мемлекеттің ішкі саясатының бір саласы. Халық саны - кез келген елдің дамуының аса маңызды факторы. Сондықтан мемлекет бұл саладағы мәселелерге көз жұмып, елемей қоя алмайды. Ол әлде халық санының өсуіне жағдай тудырады немесе оны қандай да бір жолдармен шектейді, әлде бұл мәселеге нақтылы араласпай, оның табиғи жолменреттелуін бақылайды. Нақтылы негізделген Демографиялық саясат жүргізу үшін, әдетте, жүйелі түрде халық санағы жүргізіліп отырады. Демографиялық саясатшеңберінде халық құрамы мен құрылымы, өсуі мен өлімі, оның жұмысбастылығы, көші-қон мәселелері шешіледі. Белсенді Демографиялық саясат жүргізу дамығанжәне дамушы елдерге бірдей өзекті әрі маңызды болып табылады. Көптеген дамушы, әсіресе, халық саны көп елдерде қазіргі адамдардың өмір сүру деңгейі одан әрі құлдырап кетпеуі үшін адамның табиғи өсімін шектеуі, ал, дамыған елдерде керісінше, бала тууға ынталандыру шаралары жүзеге асырылады.
71 Мемлекеттің әлеуметтік саясаты – оның қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық
жағдайларын реттеу жөніндегі қызметінің басты багыттарының бірі. Әлеуметтік
саясаттың мәні қоғамның әлеуметтәк топтары мен тараптарының арасындағы
қатынастарды қолдау, әл-ауқатын жақсарту, қоғам мүшелерінің тұрмыс деңгейін көтеру
үшән олардың қоғамдық өндіріске қатысуына қажетті экономикалық ынталануын
қалыптастыратын әлеуметтік кепілдіктер жасау болып табылады.
Қазақстан Республикасын саяси жағынан жетілдіру өз кезегінде мемлекеттің
әлеуметтік саясатының мазмұнын сыйпаттайды. Мұның өзі - әлеуметтік үндерістерді бір
арнаға түсіруге және ойлаган тиімділікке қол жеткізу мақсатындағы іс-қимылды реттеп
отыруға жәрдемдесу деген сөз. Сондықтан, Қазақстанның әлеуметтік саясатын зерттеу
айтарлықтай ынта – ықылас туғызады. Өйткені, бұл мәселе саясатқа ғана емес, қоғам
дамуының экономика, тарих, заңнама сияқты басқа да салаларының бір қыдыру мәселерін
қамтиды.
Әлеуметтік саясат пен жалпы әлеуметтік дамудың түпкі мақсаты - қай елде болсын,
қоғамның әл-ауқатын барынша жақсартуға қол жеткізу. Қазақстан мемлекеті әлеуметтік
саясатының арналы мақсаты халықтың «өмір самасы» және «әлеуметтік қорғалуы» тәрізді
ұғымдарды білдіреді.
Халық өмірі сапасының жоғары стандартына қол жеткізу және тиімді әлеуметтік
қорғалуын қамтамасыз ету әлеуметтік саясаттының мақсаты ғана емес, сонымен бірге
оның тиімділігін шешуші шара да. Өмір сапасы деген мәселенің ауқымында басты
орында жалпы азықтанудың тиімділігі, айналадағы ортаның жағдайы, денсаулықты, білім
мен мәдениет – тұтас алғанда, адам қарекетінің күллі мәнін айқындайтын экономикалық
компоненттер тұрады. Әлемдік ауқымда салыстырар болсақ, Қазақстан әлеуметтік құрылымының өзгеруі
ойлаған деңгейге көтерілді деуге келмейді. Нашар дамыған елдер сияқты, мұнда да аса
байлар, байлар және тым кедейлер бар. Соған қарамастан, дамыған елдермен
салыстырғанда, республикамыз шапшаң қарқынмен өркендеп келеді. Саясатымыздың стратегиялық мақсаты ел Конституциясымен бекітілген: «Қазақстан
республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде
орнықтырады; оның ен қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен
бостаңдықтары». Қазақстан жауапты таңдау жасады және бәсекелестікке, меншіктің
әрқилы формаларын дамытуға негізделген экономикаға әлеуметтік бағдарлануды
белгіледі.
Еңбек социологиясының категориялары
Еңбек социологиясының басты категориялары мыналар: еңбектің мәні, еңбектің сипаты, еңбек жағдайлары, еңбекті ұйымдастыру, еңбек түрлері, еңбектің қызметтік-себептіптік құрылымы, қызметке қатынас т. б.
Еңбектің мазмұны – бұл өндіруші қызметі саласымен жасалған еңбек операциясының түрлері, мүмкіншілік және өндірістік процесс үстіндегі шешім қабылдаудағы жаңалық деңгейіне байланысты бөлуді ескеретін еңбектің сипаты.
Еңбек категориясы жұмысшылардың әртүрлі еңбектік қызметтерге (физикалық немесе ой еңбегі, аграрлы немесе индустриалды, ұйымдастырушы не атқарушы, жай немесе күрделі) бекітілуін көрсетеді.
Еңбек жағдайлары әлуметтік-экономикалық, гигиеналық, ұйымдастырушылық жағдайларды қамтиды.
Еңбекке қатынас (көзқарас) - бұл индивидттің еңбек заттары, құралдары, өнімдерімен және өндіруші ортамен байланысының сипаты. Еңбекке қатынас индивидтің қоғаммен негізгі байланысын көрсетеді және еңбектің қоғаммен бағалануы (бедел, әлуметтік статус) арқылы көрінеді.
Еңбекті ұйымдастыру – жұмыс күшін ұтымды пайдалануды қамтамасыз ететін шаралар жүйесі. Өндіріс барысында адамдарды тиісінше орналастыруды‚ еңбек бөлінісін‚ әдістерін‚ оны біріктіруді‚ нормалауды‚ ынталандыруды‚ жұмыс орындарын ұйымдастыруды‚ оларға қызмет көрсетуді‚ қажетті еңбек жағдайын қамтиды. Тиімділік пен ғылыми негізделудің түрлі дәрежесімен сипатталады. Өзара байланысты экономикалық‚ психофизиологикалық және әлеуметтік міндеттердің топтарын қамтамасыз етуге тиіс. Экономикалық міндеттер еңбек өнімділігін арттыруға‚ өндіріс құрал-жабдығын толық пайдалануға‚ өзіндік құнды төмендетуге‚ өнім сапасын жақсартуға бағытталған; психо-физиологиялық міндеттер қоғамның басты өндіргіш күші – адамның денсаулығын сақтауды және жұмыс істеу қабілетін арттыруды қамтамасыз ететін қолайлы өндірістік жағдай жасауға бағытталған; әлеуметтік міндеттер – еңбекті материалдық және ағлақтық жағынан қанағаттандыруға‚ жұмыссыздықтан қорғауға‚ жұмысшылардың басқа да әлеуметтік мұқтаждарын қанағаттандыруға бағытталған. Еңбекті ұйымдастыру жөніндегі жұмыстың негізгі мазмұны – мына бағыттар бойынша шаралар кешенін жобалап‚ енгізу: жұмыс орындарын мамандандыру‚ қызметкерлер құрамын ұтымды іріктеу‚ олардың еңбегін жұмыс түрлері мен біліктілік бойынша бөлу негізінде еңбек бөлінісі мен бірігуі нысандарын жетілдіру; жұмыс орындарын ұйымдастыру мен оларға қызмет көрсетудің озық нысандарын енгізу; еңбек тәсілдері менәдістерін оңтайландыру; еңбек жағдайын жақсарту; еңбекті нормалау мен оған ақы төлеуді жетілдіру; кадрларды даярлау және олардың біліктілігін арттыру.