Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бағдарламасын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрі міндетін атқарушының 2009 жылғы 21 қыркүйектегі № 439 бұйрығы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 28 қарашадағы № 628 бұйрығымен бекітілген «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту. Негізгі ережелер» Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартын іске асыру мақсатында БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған «Алғашқы қадам» (1-3 жас), «Зерек бала» (3-5 жас), «Біз мектепке барамыз» (5-6 жас) балаларды тәрбиелеу мен оқыту бағдарламалары бекітілсін.
2. Орта білім департаменті (Н.Р. Аршабеков) осы бұйрықты облыстық, Астана және Алматы қалалық білім басқармаларына жеткізсін.
3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Орта білім департаментінің директоры Н.Р. Аршабековке жүктелсін.
|
Министрдің міндетін атқарушы |
А. Жақыпов |
Қазақстан Республикасы Білім және
ғылым министрінің м.а. 2009 жылғы
21 қыркүйектегі № 439 бұйрығымен
бекітілген
Ерте жастағы
(1 жастан бастап 3 жасқа дейінгі)
балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған
«Алғашқы қадам» бағдарламасы
Ерте жастағы (1 жастан бастап 3 жасқа дейінгі) балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Алғашқы қадам» бағдарламасы Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту» білім беру стандарты ҚР МЖМБС 1.001-2009 талаптарына сәйкес әзірленген.
Бағдарламаның базалық мазмұнында мектепке дейінгі ұйымдардағы ерте жастағы балалардың іс-әрекеттерінің барлық түрлері мен нысандарында жеке-бағдарлық ыңғай жасау қарастырылған.
«Алғашқы қадам» бағдарламасы мектепке дейінгі ұйымдардың педагогтеріне, ата-аналарға, педагогикалық жоғары оқу орындары мен колледж студенттеріне арналған.
МАЗМҰНЫ
1. Түсіндірме жазба
2. 1 жастан бастап 3 жасқа дейінгі балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру
3. Балалардың жас ерекшелік мүмкіндіктеріне сипаттама
4. Күн тәртібінің үлгісі
5. «Денсаулық» білім беру саласының базалық мазмұны
6. «Қатынас» білім беру саласының базалық мазмұны
7. «Таным» білім беру саласының базалық мазмұны
8. «Шығармашылық» білім беру саласының базалық мазмұны
9. «Әлеуметтік орта» білім беру саласының базалық мазмұны
10. Ойын іс-әрекеттеріндегі баланың дамуы
11. Меркелер мен ойын-сауықтар
12. Балалардың жас ерекшелік мүмкіндіктеріне сипаттама
13. Күн тәртібінің үлгісі
14. «Денсаулық» білім беру саласының базалық мазмұны
15. «Қатынас» білім беру саласының базалық мазмұны
16. «Таным» білім беру саласының базалық мазмұны
17. «Шығармашылық» білім беру саласының базалық мазмұны
18. «Әлеуметтік орта» білім беру саласының базалық мазмұны
19. Ойын іс-әрекетіндегі баланың дамуы
20. Еңбек іс-әрекетіндегі баланың дамуы
21. Мерекелер мен ойын-сауықтар
22. Ата-аналармен жұмыс
23. Қолданылған әдебиеттер
24. Қосымша
1 жастан бастап 2 жасқа дейінгі балаларға арналған ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің тақырыптары
25. 2 жастан бастап 3 жасқа дейінгі балаларға арналған ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің тақырыптары
1 жастан 2 жасқа дейінгі ерте жастағы топ
балаларына арналған бағдарлама
3. Балалардың жас ерекшелік мүмкіндіктеріне сипаттама
4. Күн тәртібінің үлгісі
5. «Денсаулық» білім беру саласының базалық мазмұны
6. «Қатынас» білім беру саласының базалық мазмұны
7. «Таным» білім беру саласының базалық мазмұны
8. «Шығармашылық» білім беру саласының базалық мазмұны
9. «Әлеуметтік орта» білім беру саласының базалық мазмұны
10. Ойын іс-әрекетіндегі баланың дамуы
11. Мерекелер мен ойын-сауықтар
2 жастан бастап 3 жасқа дейінгі
I сәбилер тобындағы балаларға арналған бағдарлама
12. Балалардың жас ерекшелік мүмкіндіктеріне сипаттама
13. Күн тәртібінің үлгісі
14. «Денсаулық» білім беру саласының базалық мазмұны
15. «Қатынас» білім беру саласының базалық мазмұны
16. «Таным» білім беру саласының базалық мазмұны
17. «Шығармашылық» білім беру саласының базалық мазмұны
18. «Әлеуметтік орта» білім беру саласының базалық мазмұны
19. Ойын іс-әрекетіндегі баланың дамуы
20. Еңбек іс-әрекетіндегі баланың дамуы
21. Мерекелер мен ойын-сауықтар
22. Ата-аналармен жұмыс
21 Қолданылған әдебиеттер
Қосымша:
23. 1 жастан бастап 2 жасқа дейінгі балаларға арналған ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің тақырыптары
24. 2 жастан бастап 3 жасқа дейінгі балаларға арналған ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің тақырыптары
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 1.001-2009 «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту» Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты ҚР білім берудің алғашқы сатысы ретінде мектепке дейінгі тәрбиені ұйымдастыруды қамтамасыз етеді.
Бір жастан бастап үш жасқа дейінгі ерте балалық шақ - бала өміріндегі ерекше кезең. Осы жаста ересектердің балаларға тікелей әсері маңызды, өйткені баланың ақыл-ойының, денесінің дамуы мен адамгершілік қасиетінің негіздері қалыптасады.
«Алғашқы қадам» бағдарламасы ерте жастағы балаларды дамыту, оқыту мен тәрбиелеудің жалпы дидактикалық принциптеріне сәйкес құрылады. Бағдарламаның міндеті - әр баланың құзыреттілігін дамытуды ұйымдастыру, баланың нақты жас кезеңіне және жақын аралық даму аймағына тән жетекші біліктерін қалыптастыру.
Бағдарлама мазмұнын іске асыру ерте жастағы баланың жан-жақты дамуына, олардың денсаулығын сақтауға, келесі жасқа табысты өтуге мүмкіндік туғызады.
Бағдарламада екі-үш жастағы баланың дене және жүйке жүйесі мен психикасының дамуына талдау жасалған, топта балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру, мектепке дейінгі ұйымдардың отбасымен ынтымақтастығын құру бойынша нұсқаулар берілген. Сонымен қатар, мектепке дейінгі ұйымдар мен отбасындағы күн тәртібінің үлгісі мен оларды жүзеге асыру нұсқаулары ұсынылады.
Бала тілін дамытуға, өзіне-өзі қызмет ету дағдылары мен мінез-құлық ережелерін қалыптастыруға басты назар аударылады. Ерте жастағы балаларда заттармен әрекет жасау дағдыларының дамуымен өздік тәжірибесі молаяды, көру, есту және сипап сезу сияқты қабылдау түрлері жетіле түседі. Сондықтан, осы жастағы балалардың күн тәртібі уақытты есепке алу арқылы емес, жеке тұлғаға және мазмұнды-тәрбиелік бағыттылығымен қамтамасыз ету арқылы құрылады. Күн тәртібінің барлық сәттерінің «физиологиялық сапасын» қамтамасыз ету қарастырылады. Тәрбиеші режимдік сәттің әрбір бөлігін балалардың бағдарламалық материал көлемінде кешенді білім алуына және іскерліктер мен дағдыларға жаттыға алатындай етіп ұйымдастыруы тиіс. Балалар үшін күн режимінде заттармен әрекет жасау саналы түрде таңдауы дамитын қажетті және қызықты іс-әрекет болып табылады. Танымдық іс-әрекет икемділік, маусымдық, отбасы тәрбиесімен сабақтастық ұстанымдары негізінде құрылуы тиіс. Маңызды орын бағдарламаның құрылымдық компоненттері мен мазмұнын тұтастай қамтитын ойын әрекетіне беріледі. Бағдарлама, ең алдымен, балалардың жеке және біріккен әрекеттерін тиімді үйлестіру барысында жас ерекшеліктерін ескере отырып, жеке даралықты, денені дамытуға, психикасын және эмоционалдығын нығайтуға бағытталған.
Осыған байланысты, «Алғашқы қадам» бағдарламасындағы білім беру міндеттері бес білім беру салалары: «Денсаулық», «Таным», «Қатынас», «Шығармашылық», «Әлеуметтік ортаның» үйлесімді бірігуі арқылы іске асады, әрқайсысының жеке кіші салалары мен өзінің мақсатты бағыттары бар.
Білім беру салаларының мазмұны:
- денсаулық сақтау;
- коммуникативті-тілдік;
- танымдық;
- шығармашылық;
- әлеуметтік орта құзыреттіліктерін қалыптастыруды қамтиды.
«Денсаулық» білім беру саласында денсаулық сақтау құзыреттілігін қалыптастыру, балалардың денсаулығын нығайту, бала ағзасының функционалды мүмкіндіктері, дене қасиеттері мен өмірлік маңызды қимыл-қозғалыс дағдыларын жетілдіруге әсер ететін мақсаты, міндеттері мен жұмыстардың мазмұны анықталады.
«Денсаулық» білім беру саласының базалық мазмұны:
- дене шынықтыру ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті;
- балалардың өмірін ұйымдастыру мен тәрбиелеу арқылы өздік қимыл әрекеті, мәдени-гигиеналық дағдылар, салауатты өмір салты мен сауықтыру-шынықтыру шаралары ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.
«Таным» білім беру саласында баланың танымдық құзыреттілігін, сенсорлық эталондар жүйесін, зерттеушілік, заттық әрекетті қалыптастыру, баланың қоршаған ортада бағдарлануын кеңейту және молайту бойынша педагогикалық жұмыстардың мазмұны, міндеттері мен мақсаттары көрсетілген.
«Таным» білім беру саласының базалық мазмұны:
- сенсорика;
- құрастыру;
- қоршаған ортамен таныстыру ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.
«Қатынас» білім беру саласының мазмұны бала тілін дамытуға, коммуникативті-тілдік құзыреттілігін қалыптастыруға, пассивті және белсенді сөздік қорын, грамматикалық құрылымды, тіл мәдениетін, баланың байланыстырып сөйлеуін жетілдіруге бағытталған.
«Қатынас» білім беру саласының базалық мазмұны:
- тіл дамыту;
- көркем әдебиет;
- қоршаған ортамен таныстыру ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.
«Шығармашылық» білім беру саласы бала бойында шығармашылық құзыреттілікті қалыптастырып, қоршаған ортаға эстетикалық қарым-қатынасын, классикалық және ұлттық өнер құралдары арқылы көркемдік даму, балалардың көркем шығармашылығының түрлерін кіріктіруді қарастырады.
«Шығармашылық» білім беру саласының базалық мазмұны:
- сурет салу;
- мүсіндеу;
- желімсіз жапсыру
- музыка ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.
«Әлеуметтік орта» білім беру саласы балалардың әлеуметтік құзыреттіліктерін қалыптастыру бойынша жұмыстардың мазмұны мен міндеттерін біртіндеп күрделендіру тізбесінен тұрады. «Әлеуметтік орта» білім беру саласының базалық мазмұны балалардың түрлі әрекеттерінде іске асырылады және тұлға аралық қарым-қатынастарды құруға мүмкіндік туғызатын эмоциялар мен маңызды себеп түрінде қарастырылады.
Білім беру салаларының барлық бөлімдері бағдарламалық материалдарды меңгеру көрсеткіштері тізімімен аяқталады.
«Алғашқы қадам» бағдарламасында мектепке дейінгі ұйымдар жұмысының нақты жағдайлары, өңірлік компонентті ескере отыра, педагогикалық процесс мазмұнына түзету енгізу мүмкіндіктері қарастырылған. Бағдарлама қосымшасында барлық білім беру салалары бойынша ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті тақырыптарының үлгісі берілген. Педагогке топтағы педагогикалық процесті ұйымдастыруға шығармашылықпен қарау мүмкіндігі ұсынылады.
Базистік оқу жоспарына сәйкес бағдарламада ұзақтығы 5-15 минут болатын 15 сабақ (ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті) берілген. Ерте жастағы балалардың ұйымдастырылған оқу-танымдық әрекеті шағын топтағы ойын түрінде жүргізіледі. Бағдарлама бала әрекетінің барлық түрлерінің психологиялық жайлы болуын қарастырады.
Бағдарлама мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқытудың сапалы жаңа жолдарын көрсетеді және ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті процесінде ғана емес күн бойында күнделікті балаларға педагогикалық ықпал жасауды да қамтиды.
«Алғашқы қадам» бағдарламасында тұлғалық-бағдарлы, балаға жеке қарау, тұлғаның адамгершілік бастамасын, әлеуметтік мінез-құлық және қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру, балалардың қызығушылықтарын, жалпыадамзаттық құндылықтарды, қазақ халқының салт-дәстүрлерін ескере отыра ұйымдастырылатын ерте жастағы балалардың ойын, қимыл белсенділігін дамытуға басты орын берілген.
Тәрбиеші мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен дамытуда жеке тұлғаға бағдарлана отыра, әдістемелік нұсқаулар мен дидактикалық құралдарды тиімді қолдану арқылы ерте жастағы балаларды тәрбиелеу мен оқыту «Алғашқы қадам» бағдарламасының мазмұнын ойдағыдай іс жүзіне асыра алады.
Бағдарлама құрылымы
Бағдарлама түсіндірме жазба, ерте жастағы балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру, балалардың жас ерекешелік мүмкіндіктерінің сипаттамасы, күн тәртібінің үлгісі, базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде:
- дене шынықтыру - «Денсаулық» білім беру саласында;
- тіл дамыту, көркем әдебиет, қоршаған ортамен таныстыру - «Қатынас» білім беру саласында;
- сенсорика, құрастыру, қоршаған ортамен таныстыру - «Таным» білім беру саласында;
- сурет салу, мүсіндеу, желімсіз жапсыру, музыка - «Шығармашылық» білім беру саласында;
- «Әлеуметтік орта» - білім беру саласы балалардың барлық әрекеттерінің түрлерінде жүзеге асырылатын бес білім беру саласының бағдарламалық мазмұнынан құрылады.
1 ЖАСТАН БАСТАП 3 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ТІРШІЛІК
ӘРЕКЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
Ерте жастағы топтарда ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті мен балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру:
- бала денсаулығына, эмоционалдық жай-күйіне, жан-жақты дамуына қамқорлық жасау;
- топта адамгершілік пен тілектестік қарым-қатынасын құру;
- осы жастағы балаларға тән әрекет түрлерін барынша көп қолдану, оларды кіріктіру;
- тәрбиелеу және оқыту процестерін шығармашылықпен ұйымдастыру;
- білімдік материалдарды қолданудың вариативтілігі;
- отбасы және мектепке дейінгі ұйым жағдайында балаларды тәрбиелеу мен дамыту жолдарын үйлестіруден тұрады.
Ересектер мен балалардың бірлескен әрекеттері «Денсаулық», «Қатынас», «Таным», «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта» білім беру салаларының кірігуі аясында ұйымдастырылады.
Педагогикалық процесс келесі компоненттерден тұрады:
1. ҚР МЖМБС 1.001-2009 базалық оқу жоспарына сәйкес ұйымдастырылған оқу әрекеті.
2. Мектеп жасына дейінгі балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру: балалардың дербес қимыл-қозғалыс әрекеттері - ойын, ересектермен бірге өткізілетін көркемсөз әрекеті.
Ерте жастағы балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыруда күн тәртібін тұтастай және оның әрбір элементін нақты орындау, топта жарыққа, ауаға, температуралық режимге, жиһаздар мен жабдықтарды іріктеу мен орналастыруға қойылатын физиологиялық-гигиеналық талаптар негізгі болып табылады.
Сергектік уақытында баланың жас ерекшелігіне сәйкес ақыл-ой, дене және эмоционалдық жүктемелерді, сонымен қатар толық демалуды қамтитын әрекет түрлерін орынды кезектестіру қажет.
Күн тәртібінде шынықтыру шараларына, сергіту жаттығуларына және музыкалық үзілістерді өткізуге уақыт бөлінуі тиіс.
Тәрбиеші қызметінің басты бағыттарының бірі - балалардың қимыл-қозғалыс белсенділігін арттыру. Әртүрлі қимыл-қозғалыс балада жағымды көңіл күй туғызып, шаршаудың алдын алады, бұлшық етке түсетін күшті кезектестіруді қамтамасыз етеді. Күн бойында (мысалы, серуенде) тәрбиеші бақылау, қимылды немесе дидактикалық ойындар ұйымдастырады. Педагог балалардың жағымды эмоционалды жай-күйін қолдай отырып, дербес ойындар мен мазмұнды іс-әрекеттерге бағыттай келе, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде меңгерген білімдерді бекітіп, алған тәжірибесін қолдануға үйретеді.
Ерте жастағы балалар арасында дене және жүйке жүйесі мен психикасының дамуында ерекшеліктер байқалады, сондықтан тәрбиеленушілердің әрекеті мен демалысын ұйымдастыруды саралап қарау маңызды. Ол дәрігерлік-педагогикалық бақылау нәтижесіне, әр баланың денсаулығына және оның жүйке жүйесі мен даму деңгейінің ерекшелігіне байланысты іске асырылады.
Күн тәртібінде балалардың гигиеналық күтіміне маңызды орын беріледі. Сонымен қатар, күнделікті өз-өзіне қызмет ету дағдыларын қалыптастыру, бала дербестігін тәрбиелеу қажеттілігі артады, мақсатты түрде педагогикалық әсер ету белгілі орын алады. Балаларда өзіне-өзі қызмет ету дағдыларын қалыптастыра отырып, үнемі көмек көрсету қажет.
1 жас пен 1 жас 6 ай аралығындағы балалар күндіз екі рет, ал 1 жас 6 айдан асқан балалар 1 рет ұйықтайды, сөйтіп, балалар бір топта тәрбиеленгенімен, екі түрлі режимде болады
Таңертеңгі ас балалар оянғаннан кейін 1-1,5 сағаттан соң беріледі. Балаларды біртіндеп, шағын топтармен, балабақшаға келу уақытына байланысты немесе түнгі ұйқыдан кейінгі гигиеналық шаралардан соң тамақтандырады. Балалардың өздігінен әрекеттерді орындай алмайтындығын және қажетті дағдылар мен іскерліктерді біртіндеп меңгеретінін ескере отырып, бір мезгілде көп дегенде төрт балаға ғана тамақ беріп, жуындыру, киіндіру немесе шешіндіру жүзеге асырылған жөн. Серуенге жиналғанда топтағы балалардың бір жартысын тәрбиеші мен күтуші киіндіреді (балалардың екінші жартысы бұл уақытта ойнап жүреді), серуеннен кейін шешіндірген балалар басқаларын күтпей, топқа кіріп ойнай береді.
Әр шағын топта жасы кіші және әлсіз балаларды бірінші кезекте ұйықтауға жатқызып, ең соңында оятады.
1 жас 6 ай - 1 жас 7 айлық бала күндіз 1 рет ұйықтауға ауыстырылған кезде сылбыр, не мазасыз күйде болса, баланы біраз уақытқа бұрынғы режиміне көшіру қажет. Күндізгі ұйқыдан соң балаларды кезекпен оянуына қарай тамақтандырады.
Қыстыгүні бір жарым жастан асқан балалар таңғы және бесін астан соң күнделікті серуенге шығады. Жазда, қолайлы жағдай болғанда, балалар жақсы жабдықталған көгалдандырылған алаңда ойнайды.
1 жастан бастап 2 жасқа дейінгі ерте жастағы топтарда ұйымдастырылған оқу іс әрекеті шағын топпен күннің бірінші және екінші жартысында жүргізіледі. Ерте жастағы балалардың психофизиологиялық жас ерекшеліктерін ескере отырып, білім беру салаларындағы барлық тақырыптар бір ай ішінде білім, білік, дағдыларды жалпылап, бекіту мақсатында 2-3 рет қайталануы мүмкін.
Балалардың дербес іс-әрекеттерін ұйымдастыруда жақсы көңіл күйге жағдай құру ерекше мәнге ие. Балалар ән айту, музыкалық аспаптарда ойнау, көңілді тақпақтар оқу, билеу кезінде жағымды көңіл күйде болады.
Балаларға арналған көңілді ойын-сауықтар ұйымдастырылады: билер, жақсы таныс немесе жаттап алуды қажет етпейтін қимылды ойындар (мысалы, айнамен шағылыстырған күн сәулесін, сабын көбіктерін ұстап алу), бұрамалы ойыншықтарды, таныс қуыршақ театрының кейіпкерлерін (доппен ойнайтын, сүт ішетін, киімге тырмысып өрмелейтін мысық) көрсету.
Тәрбиеші іс-әрекет үстінде балалардың барлығын көз алдында ұстағаны, педагог назарын, мейірімін, тілектестігін әр баланың сезгені маңызды.
Жақсы көңіл күй балалардың бір-біріне жағымды қарым-қатынасын тәрбиелеумен байланысты. Екі жаста балалардың арасында дау-жанжалдар пайда болуы мүмкін, өйткені тілдері нашар дамығандықтан бала толық түсіндіре алмайды, сұрай білмейді. Сондықтан, бірге ойнаған балалардың шаршамауын қадағалау қажет. Балалардың бір-бірімен өзара қарым-қатынасына кешкі уақыт қолайлы, себебі тәрбиеші барлық уақытын балалардың дербес әрекетін ұйымдастыруға арнайды, ересек балалардың өзін-өзі ұстауы мен ойын үлгілерін сәбилердің еліктеуі үшін қолданады.
Балалармен жұмыс істеуде тәрбиешіге бірқалыпты, байсалды дауыс ырғағын сақтап, еліктеуге лайықты жағдайға назар аударып, ескертуді бір балаға басқаларға сездіртпей жасау қажет. Белсенді сөйлеудің дамуымен байланысты баланы өзінің қажеттілігін қимылмен емес (тартып алды, ұрып жіберді), сөзбен (сұрау, тәрбиешіден көмек сұрау) білдіруге үйрету қажет.
Бала өзін-өзі ұстау ережелері мен ойыншықтарды сақтау орнын топқа келген күннен бастап білуі тиіс.
Үш жасқа қараған шағында балалар тұрмыста, ойында, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде дербес, ал қозғалыстары үйлесімдірек бола бастайды.
3 жастағы баланың күн тәртібін құру барысында, ең алдымен, сергектік уақытының сипаты мен ұзақтығында болатын өзгерістерді ескеру қажет. 2 жастағы балалармен салыстырғанда дербестігінің айтарлықтай артуымен байланысты түрлі гигиеналық шараларды жүргізу мен органикалық қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған уақыты едәуір кемиді. Бұл жастағы балалар тамақты жылдамырақ ішеді, киімін ауыстыруға да аз уақыт жұмсайды, сондықтан сергектік уақыты түрлі күрделірек істермен толықтырылады. Балалар ұзағырақ ойнайды, қоршаған ортаны бақылайды, ересектермен бірге болып, ұзақ серуендей алады. Әлбетте, сергектік сипаттамасы сергектік уақыты ұзағырақ болғандықтан өзгермейді, бұл өзгерістер жалпы дамумен анықталатын баланың мінез-құлқындағы өзгерістерге байланысты жүзеге асырылады.
Баланың жалпы дамуымен байланысты сергектігіндегі өзгерістерге қарамастан, бала 3 жаста жоғары жүйке жүйесі қызметінің ерекшеліктеріне сай ұзақ уақыт бір іспен шұғылдана алмайды: бірқалыпты іс-әрекеттер мен қимылдар оларды жалықтырады. Сонымен бірге, бала әрдайым өзінің жай-күйін бағалай білмейді, іс-әрекетінің сипатын, енжарлығын өзгерте алмайды. Ол үшін күн тәртібін құру барысында бөлмедегі және серуендегі іс-әрекеттердің түрлерін ауыстырып отыру қажет. Сергектік уақытында балалардың өздігінен ойыны тәрбиешімен бірлесіп әрекет жасауға, бөлмедегі ойын - серуенмен, қимылды ойындар - тыныш ойындармен ауыстырылуы қажет. Бала өмірін ұйымдастыруда әр баланың ұйқыдан оянғаннан кейін тамақ ішіп, басқа балаларды күтпей, тәрбиешінің бақылауымен өздігінен ойнауын ұйымдастырған жөн.
Режимдік процестерді ересектердің әңгімелеуімен, түсіндіруімен ұластырған дұрыс. 3 жаста сөз жетекші роль атқара бастайды, әсіресе, жаңа қимылдар мен іс-әрекеттерді үйретуде көрсету маңызды тәсілдердің бірі болып қала береді. Сөздің көмегімен ересек адам кейбір әрекет түрлерін баланың есіне салады («Арман, қолыңды жудың ба?»), есіне түсіреді («Әсел, қолыңды жуып болсаң, үстел басына отыр»), түсіндіреді («Бақыт, тәрелкедегі тамақты қолыңмен ұстама, екінші қолыңа нан ал»).
Ақыл-ойдың дамуы, бала тұлғасының дербестік, бастамашылық, шығармашылық жағынан қалыптасуы белсенді іс-әрекет процесінде іске асырылады. Сондықтан, ерте жастағы балалардың режимдік процестер мен ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінен бос уақыттарының барлығын дербес іс-әрекетпен толықтырылуы қажет. Осы кезеңдегі дербес әрекет әртүрлі болуы мүмкін. Олар: сюжетті-рөлдік, дидактикалық, құрылыс, ойындары, қимылдар, бағдарлық-танымдық әрекет, бақытаулар, кітаптар мен суреттер қарастыру, бейнелеу өнері, өзіне-өзі қызмет ету элементтері, ересектердің тапсырмаларын орындау.
Ересектер ерте жастағы балаларды заттар әлеміне енгізеді, олардың қызметімен және неге арналғандығымен таныстырады, қоршаған ортаны тануға бағытталған іс-әрекеттерін ынталандырады. Осыған байланысты, кез келген уақытта өз қалауынша заттармен әрекет етуге, ойнауға, қозғалу мүмкіндігіне ие болатын пәндік-дамыту ойын ортасымен:
- қозғалыс белсенділігін қажет ететін ойыншықтар және жабдықтармен қамтамасыз етіп, олардың орындарын жиі ауыстырып, санитарлық өңдеу тәртібін сақтаумен;
- баланың қолы жететін жерге автодидактикалық, ойын материалдарын орналастырумен;
- ойын бөлмелерінде өзгертуге жеңіл тақырыптық дамыту орталықтарын жабдықтау: «Өнер», «Сенсорлық-құрылыс», «Көңілді доп», «Табиғат бұрышы», «Құм және су», «Ертегі аралы», «Асүй», «Сәндену бұрышымен»;
- әрбір орталықта балалардың жеке қажеттіліктеріне, қызығушылықтарына, тәрбиелеу және дамыту міндеттеріне сүйене отырып, дидактикалық және ойын материалдарын іріктеумен;
- мектепке дейінгі ұйым мен отбасындағы жағдайларға қойылатын талаптардың бірыңғай болуымен қамтамасыз ету қажет.
1 ЖАСТАН 2 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ ЕРТЕ ЖАСТАҒЫ ТОП
БАЛАЛАРЫНА АРНАЛҒАН БАҒДАРЛАМА
БАЛАЛАРДЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІК МҮМКІНДІКТЕРІНЕ СИПАТТАМА
Бала өмірінде екінші жас ерекше маңызды. Баланың жүруді меңгеруі кейіп - кескінді өзгертіп, сенсорлық дамуды тездетуге мүмкіндік туғызады, екінші сигналдық жүйенің қалыптасуы бала өмірінің екінші жылын ерекшелейді.
Екі жаста баланың дене және психикалық дамуы одан әрі жүзеге асады. Ай сайын салмағына 170,0-190,0 г, бойына - 1 см қосып отырады. Екі жастағы баланың салмағы орташа есеппен 12,0-12,7 кг, бойының ұзындығы 85,0-86,0 см жетеді, 20 сүт тісі болады. Сергектік уақытының ұзақтығы: бірінші жарты жылдықта 3 сағаттан бастап 4 сағатқа дейін, екінші жарты жылдықта 4 сағаттан бастап 5,5 сағатқа дейін. Тәуліктік ұйқы мөлшері 14 сағаттан 12,5 сағатқа дейін қысқарады.
Бала өмірінің екінші жылында сөйлейді, жүре бастайды, заттармен әрекет жасаудың қарапайым тәсілдерін меңгереді. Ол әлі де ересектердің көмегін қажет етеді, бірақ сәбилерге қарағанда, онда талпыныс, ересектерге түсіндіре білуге деген ұмтылыс пайда болады.
2 жаста қарқынды даму бағыттары айқындалады. Бұл ересек адамдардың тілін түсіну және сөйлеу қабілетінің дамуы, сенсорлық даму, заттармен әрекеттің, ойындардың, қимыл-қозғалыстарының, дербестіктің дамуы. Дамудың әр бағыты басқа бағыттармен байланысты дамиды. Мысалы, заттармен әрекет жасаудың және ойынның дамуы қимыл-қозғалыстың дамуымен, ал 1 жас 6 айдан кейін сөздерді түсінуімен тығыз байланысты. Дамудың бұл бағыттары осы жаста ерекше маңызды, өйткені олар едәуір күшті болып табылады және жағымсыз факторлар әсеріне (нашар анамнез, аурушандық, педагогикалық әсерлердің жетіспеушілігі және т.б.) аз ұшырайды. Белсенді тілдің дамуы - жағымсыз факторлардың әсеріне едәуір сезімтал жаңа бағыт.
Екі жас - тіл дамуы өте қарқынды өтетін, тілді үйретуге ерекше сезімталдық байқалатын тіл дамытудағы «сензитивті» кезең. Бала екі жасында ересек адамдардың сөздері мен сөйлемдеріне еліктеп, тілдерін түсіне бастайды. Оның белсенді сөздік қоры өседі, бала тілдің грамматикалық құрылысын меңгереді, сөйлемдерді қолдана бастайды.
Тілді түсіну біртіндеп болатын процес. Бұл процестің дамуы үшін бір жарым жасқа дейін заттар, қимылдар мен олардың атаулары арасындағы байланыс қарқынды орнай бастайды, бұл байланыстар алдымен әлсіз болады, оларды нығайту үшін арнайы жағдайлар қажет. Жекелеген анализаторлардың (қозғалыс, көру, есту қабілеттері) арасындағы байланыс тым берік болмайды, бала ересектерді түсінгенімен, оларға назар аудармауы мүмкін.
Бірінші жарты жылдықта тіл айтарлықтай қарқынмен дамиды; сөйлеуге еліктеу қабілеті жетіледі, былдыры күрделенеді; бір жарым жасында белсенді сөздік қоры 30-40 сөзге жетеді.
Екінші жарты жылдықта белсенді тіл дамуында айтарлықтай өзгерістер болады: белсенді сөздік қоры 200-300 сөзге дейін артады. Бала тілінде зат есімдердің септік және көптік жалғаулары, етістіктің бұйрық райы мен өткен шақ пен келер шақ түрлері пайда болады. Бала кейбір дауыссыз дыбыстарды дұрыс айтады.
2 жастың соңына қарай тіл өзінің негізгі қызметі - қоршаған ортамен қарым-қатынас қызметін атқара бастайды. Бала тілді, ең алдымен, ересек адамдармен әңгімелесуде қолдана бастайды. Бұл жастағы балалар суреттегі өздеріне жақсы таныс қарапайым сюжеттерді түсініп қана қоймай, сонымен бірге ересектердің кейбір сұрақтарына жауап бере алады. Бала үшін тіл қоршаған ортамен қарым-қатынас жасау құралы, ал ересектердің тілі балаларды тәрбиелеудің негізгі құралы болып табылады.
Бала үшін ойынның және заттармен әрекет жасаудың алар орны ерекше. Өмірінің екінші жылында бала ойында заттармен манипуляция жасаумен айналысуды жалғастырады: алмалы-салмалы ойыншықтармен ойнайды, текшелерді бірінің үстіне бірін қояды, пирамида діңгегінен шығыршықтарды алып, қайта кигізеді. Заттармен әрекет жасай отырып, олардың қасиеттерімен танысады. Заттармен әрекет жасау еліктеу қабілеттері мен қол қимылдарының үйлесімді дамуының арқасында біртіндеп күрделі сипатқа ие болады. Бала кірпіштерді қырымен қояды, «үй», «гараж» құрастырады, таныс заттарды (поезд, орындық) атайды және тағы басқа заттарды қолдана отырып, салыстыруға, теңестіруге үйренеді, яғни іс-әрекетті ойлана отырып жүргізеді.
1 жас 3 айдан бастап, 1 жас 6 айға дейін бала жаңа іс-әрекеттерді орындай бастайды, ересектер мен жасы үлкен балалардың іс-әрекеттеріне қарай отыра, тәрбиешінің қимылын қайталап, көргендерін орындайды. Ол бейнелеу әрекеттері деп аталады, 2 жастың соңына қарай біртінділікті қажет ететін сюжеттік ойындарға ауысады. Өйткені, бір жарым жасқа дейін бала көзбен көргенінің әсерінде болады, оның тәжірибелері мардымсыз, ойындары тұрақсыз, ал ойын жағдайын тәрбиеші дайындайды. Келесі жарты жылда ойын едәуір тұрақты бола бастайды, бала бір затпен әртүрлі іс-әрекеттер орындайды. Егер бір жарым жасқа дейін бала бір іс-әрекетпен 2-4 минут айналысса, екі жасқа қарай, өз әрекетін сөзбен түсіндіре отыра, 5-7 минутқа дейін айналыса алады. Біртіндеп ойын барысында ойлау қалыптаса бастайды: бала ойында ауыстырғыш заттарды қолданады, үлкендердің қимылына еліктейді, өзінің іс-әрекетін басқа жағдайға ауыстыра алады. Балада көрнекі-қимылды ойлау қабілетінің негізі қалыптаса бастайды.
Ересектер балаларға белгілі талап қойып, оларды орындауға көмектеседі. Өзін-өзі ұстаудың қарапайым ережелерін орындап, ұқыптылықты сақтауға үйретеді. Белгілі міндеттерге сәйкес үй тұрмысындағы заттарды қолдана білу біліктерін қалыптастырады. Құрал ретінде кейбір тұрмыстық заттарды қолдана білу қабілеттерін дамытады. Баланың мінез-құлқын жетілдіруде, тілді меңгеруде және ойын әрекеттерін дамытуға баланың еліктеу қабілеті маңызды орын алады: бір жарым жастан кейін бала ересектердің қимылдарын қайталап қана қоймай, өзі көрген қимылдарды қайталай бастайды.
Екі жаста негізгі қимылдардың барлық түрлері жетіледі, ол кейбір анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктерге байланысты: бұл жастағы баланың аяқтары қысқа, басы үлкен, денесі ұзын; қимылдарды үйлестіру мен сыртқы белгілерге сәйкес ауыстыру іскерліктері жеткіліксіз.
Екінші жылдың басында жүру әлі де жеткілікті үйлеспейді: балаға түзудің бойымен жүріп өту қиын, шөп, тас, төбешіктер мен ойлар күрделі кедергілер болып табылады. Балаларға қоршаған ортадағы қимылдармен өзінің қимылын сәйкестендіру, кеңістікте бағдарлану қиынға соғады, заттарға шалынып, басқа балалармен соқтығысып қалуы мүмкін. Бала өз қимылын жолда кездесетін кедергіге сәйкестендіре алмайды. Мысалы, босағаны немесе ойыс жерді аттап өту үшін аяғын ерте көтеріп қояды. Екінші жылдың бірінші жарты жылдығында баланың жүрісі жетіле түседі - бала тек тегіс еденде ғана емес, сонымен қатар далада, шөптің үстінде жақсы жүре бастайды, төбешіктерге өрмелейді, үлкендердің көмегімен сатылардан өтеді. Лақтыру мен өрмелеу жетіледі, балалар төбешікке, диванға, орындыққа өрмелеп, түрлі кедергілерден (бөрене, орындық) асып өтеді, олардың қимылдары үйлесімді, епті бола бастайды. Біртіндеп балалар өздерінің қимылдарын басқа балалардың қимылдарымен сәйкестендіріп, қимыл-қозғалыс дағдыларын жақсы меңгере бастайды.
Балалар заттарды ауыстырып, олармен түрлі қимылдар орындағанды жақсы көреді. Қимылдардың қарапайым түрлерін меңгеруіне байланысты заттар мен олардың қасиеттерін (пішіні, көлемі, түсі, т.б.) қабылдау қабілеттері жетіледі. Бала таныс заттарды, өлшемі, реңкі мен орналасу орнына қарамастан, тани алады. Алғашқы көрнекті жалпылауы дамиды. Белгілі түсі, пішіні, өлшемі бойынша заттарды іріктей алу қабілеттері пайда болады. Балалар өздерінің іс-әрекеттерін қабылдайтын заттардың қасиеттеріне, олардың пішініне, өлшеміне, кеңістіктегі орнына бейімдеуге үйренеді.
Екі жастағы бала музыка мен көркемсөзге әуес келеді. Балалар би және байсалды орындалатын музыканы түрліше қабылдайды. Қарапайым ән айту ырғақтары пайда болады, балалар жеке буындарға қосылып, ырғақты қайталайды. Қимылдарын музыкамен сәйкестендіру қабілеттері дамиды, қарапайым ырғақтылығы пайда болады, музыкамен орындалатын қимылдар әртүрлі болады.
Тәрбиелеу және үйрету әдістерінің көмегімен баланың қоршаған ортамен байланысы кеңиді: ол өзін-өзі ұстаудың кейбір ережелерін меңгереді, үлкендердің талаптары мен тапсырмаларына бағынады, ересек адамдармен бірінші болып әңгіме бастайды. Басқа балалармен қарапайым қарым-қатынастары пайда болады: бала құрбылары мен олардың әрекеттеріне еліктейді, қызығушылық танытады, бірге ойнауға тырысады, басқа балалардың ойынына қосылуға талаптанады. Екі жастағы балалардың дамуында айтарлықтай өзгерістер пайда болады, сондықтан да тәрбие жұмысында әр баланың жеке ерекшеліктерін ескеру қажет.
КҮН ТӘРТІБІНІҢ ҮЛГІСІ
|
Үйде |
1 жас- 1 жас 6 ай |
1 жас 6 ай- 2 жас |
|
Ұйқыдан тұру, таңертеңгі тазалық шаралары |
7.40-8.00 |
7.30-8.00 |
|
Мектепке дейінгі ұйымда |
||
|
Балаларды қабылдау, тексеру, ойындар |
8.00-9.00 |
8.00-9.00 |
|
Тақғы ас |
9.00-9.50 |
9.00-9.40 |
|
Баланың дербес ойындары |
9.50-10.00 |
|
|
Ұйқы |
10.00-11.40 |
|
|
Үлкендердің жетекшілігімен пәндік іс-әрекет немесе серуен |
|
9.40.-11.40 |
|
Біртіндеп тұру, түскі ас |
11.40-12.00 |
|
|
Түскі ас |
|
11.40-12.30 |
|
Ұйқы |
|
12.30-15.00 |
|
Белсенді сергектік |
12.00-12.40 |
|
|
Екінші ұйқы |
12.40-15.20 |
|
|
Ұйқыдан біртіндеп тұру, сауықтыру және гигиеналық шаралар |
15.20-16.00 |
15.00-15.40 |
|
Бесін ас |
16.00-16.40 |
15.40-16.30 |
|
Пәндік іс-әрекет немесе серуен |
16.40-18.00 |
16.30-18.00 |
|
Балалардың үйге қайтуы |
18.30-ғадейін |
18.30-ға дейін |
|
Үйде |
||
|
Серуен Кешкі ас, сабырлы ойындар |
18.30-19.00 19.00-20.00 |
18.30-19.30 19.30-20.00 |
|
Түнгі ұйқы |
20.00-7.40 |
20.00-7.30 |
«ДЕНСАУЛЫҚ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ
БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
Мақсаты: Бала денсаулығын нығайту, оның ағзасының қызметі мен жүйесін дамыту.
«Денсаулық» білім беру саласының базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті:
- дене шынықтыру;
- балалардың өмірі мен тәрбиесін ұйымдастыру - дербес қимыл әрекеті, мәдени-гигиеналық дағдылар, салауатты өмір салты мен сауықтыру-шынықтыру шаралары арқылы жүзеге асырылады.
Дене шынықтыру
Мақсаты: балалардың денсаулығын нығайту, ағзаны шынықтыру, қимылдың негізгі түрлерін дамыту.
Міндеттері:
1. Жүру және басқа да негізгі қимыл түрлерін (еңбектеу, өрмелеу, допты лақтыру, жүгіру және жоғары секіру және т.б.) жетілдіру, тепе-теңдікті дамыту, дұрыс дене бітімін қалыптастыру.
2. Май табанды болдырмаудың алдын алу шараларын жүзеге асыру және қимыл үйлесімділігін дамыту, басқа балалармен кейбір қимылдарды бірге орындауға үйрету.
Мазмұны:
1 жас - 1 жас 6 ай
Жүру және тепе-теңдік сақтау:
- белгілі бағытта жолмен жүру (клеёнка);
- еденде жатқан таяқшалар, ленталар мен жіптерден аттап, көлбеу тақтай бойымен жоғары көтерілу, төмен түсу;
- жәшікке шығу (биіктігі 10-15 см).
Еңбектеу, өрмелеу: үстелдің, жіптің, доғаның астынан еңбектеуге жаттығу.
Еңбектеп бөренеден асып өту, параллель жатқан жіптердің арасынан еңбектеп өту; шығыршық ішінен, орындықтың астынан өту.
Лақтыру, домалату, қағып алу: түрлі көлемдегі доптар мен шарларды, әртүрлі ойыншықтарды жинау, бір орыннан екінші орынға ауыстыру дағдыларын дамыту. Допты бір немесе екі қолмен төменгі жақтан алға лақтыру, кәрзеңкеге салу.
1 жас 6 ай - 2 жас
Жүру және тепе-теңдік сақтау:
- бір-бірінің қолынан ұстап үлкендердің артынан, бірінің артынан бірі, топпен бірге (5-7 адам) жүру;
- шеңбер бойымен жүру;
- таяқша мен жіптен аттап жүру;
- жол бойымен, көлбеу тақтай үстімен жүру;
- гимнастикалық орындықтың үстімен (тәрбиешінің көмегімен) жүру;
- жәшіктің үстіне (10-15 см) шығып, түсу.
Жүгіру: түзу бағытпен жүгіруге үйрету.
Жалпы дамыту жаттығулары: ересектердің көрсетуімен қимылдар жасауға үйрету - қолды жоғары көтеріп, түсіру; қолды алға созу; қолды артқа жасыру; саусақтарды ашып-жұму; еденді тықылдату (тізе бүге отырып); бір-біріне заттарды бере отыра, оңға, солға бұрылуға үйрету
Еңбектеу, өрмелеу:
Еңбектеп бөренеден асып өту, параллель жатқан жіптердің арасынан еңбектеп өту; шығыршық ішінен, орындықтың астынан еңбектеп өту, сатыға (биіктігі 1,5 м) өрмелеу.
Лақтыру, домалату, қағып алу: допты жоғары лақтыру (қағып алмай), екі қолмен домалату, допты бір-біріне беру, гимнастикалық орындық пен тартылған жіп (бала көзінің деңгейінде) арқылы әртүрлі заттарды бір-біріне лақтыру.
Жыл аяғында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- белгілі бағыт бойымен жүру: жолмен, көлбеу тақтай бойымен жоғары, төмен, жіпті, лентаны, таяқшаны аттап жүруді;
- түзу бағытта жүгіруді;
- бөренеден еңбектеп асып түсуді, параллель жатқан жіптердің арасынан еңбектеп өтуді;
- шығыршық іші мен орындықтың астынан еңбектеп өту, сатыға (биіктігі 1,5 м) өрмелеуді;
- ересектердің көрсетуімен жалпы дамыту жаттығуларын орындауды;
- допты жоғарыға лақтыру (қағып алмай), екі қолмен домалату, допты бір-біріне беруді;
- гимнастикалық орындық пен тартылған жіп арқылы әртүрлі заттарды бір-біріне лақтыруды білуі тиіс.
Балалар өмірін ұйымдастыру және тәрбиелеу
Мақсаты: балалардың қозғалыс белсенділігін жетілдіру, олардың сергек күйін қолдау және шаршаудың алдын алу, қарапайым өзіне-өзі қызмет ету мен ұқыптылық дағдыларын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Балалардың қозғалыс белсенділігін ынталандыруға, қозғалыстың негізгі түрлерін дамытуға мүмкіндік туғызу, қимыл-қозғалыс тәжірибелерін жинақтауға жағдайлар жасау.
2. Балалардың бойында тазалық пен ұқыптылыққа деген қажеттіліктерін қалыптастыру. Алдын ала меңгерген мәдени-гигиеналық дағдыларды бекіту және жаңа біліктерді қалыптастыру.
Мазмұны:
Дербес қимыл іс-әрекеті:
Балаларды түрлі қозғалыс белсенділігіне ынталандыру. Бөлмеде және серуенде түрлі қимылдарды қолданып, арбалармен, ойыншықтармен дербес ойындарды ұйымдастыру. Қимылды ойындарға қатыстыру, ересектермен жұптасып түрлі қимылдарды орындау.
Мәдени-гигиеналық дағдылар
1 жас - 1 жас 6 ай
Тамақтануда:
- үнемі тамақтану алдында баланың қолын жуу;
- 1 жастан бастап 1 жас 3 айға дейін қасықпен қою тамақты, ал 1 жас 4-5 айдан бастап кез-келген тамақты өз бетімен іше білуге үйрету;
- нанды сорпа ішу кезінде жеу;
- тамақты өз ыдысынан ғана ішу;
- балаларға арналған орындыққа өз бетімен отыру, ересек адам орындықты үстелге жақындатады, тамақ ішіп болған соң, ересектердің айтуымен, өз орындығын орнына итеріп қою.
Дәретханаға дұрыс отыруға үйрету.
Баланың қолдарын өз бетімен жууын, киімдерін киюін және шешуін, бәтеңкесінің бауын байлауын, киімінің түймесін ағытуын, бас киімін шешуін мадақтау.
Барлық кір, лас нәрсеге жағымсыз қарым-қатынасты тәрбиелеу: бет-аузының тазалығына назар аударуға, жуынуға, сүртінуге, су болған киімдерін шешуді сұрауға үйрету.
1 жас 6 ай-2 жас:
Тамақтануда:
- үстел басына қолды жуғаннан кейін отыру;
- орындыққа өзі отырып, тұру;
- тамақты төгіп-шашпай ұқыпты ішу, майлықты қолдануға үйрету (еске түсіру), тамақтан соң алғыс айту.
Жуынуда:
- қолдарын (алақандарын бір-біріне үйкелеу) және бетінің төменгі жағын алақандарымен жуу;
- үлкендердің көмегімен беті-қолдарын сүрту.
Киініп-шешіну барысында:
- бас киімін, шалбарын, түймелері ағытылған жейдесін, бәтеңкесін белгілі ретпен шешуі;
- шалбарын, бас киімі мен бәтеңкесін киюі.
Баланың түбекке сұрануы, өз түбегінің орнын білуі, өзінің ғана түбегіне отыра білуді бекіту.
Ескерту жасаған соң қол орамалмен мұрнын сүрту, қалтасынан алып, қайтадан салу.
Өз киімдерінің, орамалының орнын, үстел басындағы өз орнын, киіміне арналған шкафты білу, түбекке отыру қажеттілігін уақытында айту.
Салауатты өмір салты мен сауықтыру-шынықтыру шаралары.
Медицина қызметкерінің жетекшілігімен ауа және су шынықтыру шараларын жүргізу.
Ұзақтығы 3-5 минут болатын ауа ванналары киімдерін ауыстыру, массаж, күндізгі ұйқы мен бөлмедегі қалыпты ауа температурасының барысында іске асырылады.
Күнделікті шынықтырудың бір түрі - суды ағызып, қолын шынтаққа дейін жуу. Сумен шынықтыру бөлме температурасы +22°С болғанда жалпы немесе жергілікті шаралар түрінде жүргізіледі.
Арнайы шаралар (ұсынылған тәсілдердің біреуі қолданылады):
- беліне дейін және бүкіл денесін дымқыл шүберекпен сүрту. Судың температурасын +36°С бастап 28°С жеткенге дейін біртіндеп төмендету (4-5 күн сайын 2 градусқа). Сүртінуде су температурасын +35°С бастап +23°С дейін (4 күн сайын 2 градусқа) жеткізу.
Соңында қарама-қарсы температурадағы жылы, салқын су құю: су температурасы +38°С бастап +18°С дейін жеткізіледі.
Жаз мезгілінде бүкіл режимдік кезеңдер, мүмкіндігінше, таза ауада ұйымдастырылады.
Жеке бас гигиенасының ережелерін үйрету: қолын аузына салмау, едендегі лас заттарды көтермеу, өз қажеттіліктері туралы уақытында хабарлау.
Балаларға таныс заттарға тән сапалармен таныстыру (сабын, тарақ, қолорамал, сүлгі, т.б.) және жеке бас гигиенасы мақсатында қолданылатындығын айту. Ересектердің көмегімен балаларды қол орамалды қолдануға, киіміндегі ұқыпсыздықты байқауға және өзін тәртіпке келтіруге үйрету.
Жыл аяғында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- доппен ойнай алуы;
- еңістен жоғары көтеріліп, төмен түсуі;
- сатымен төбешікке көтеріліп, төмен түсуі;
- арба мен ойыншық машиналарды сүйреуі;
- ірі жұмсақ ойыншықтарды көтеру, отырғызу, жатқызуды;
- орындыққа өзі отырып, тұруды;
- тамақты төгіп-шашпай ұқыпты ішу, майлықты қолдануға үйрету (еске түсіру), тамақтан соң алғыс айтуды;
- өзінің қолдарын (алақандарын бір-біріне үйкелеу) және бетінің төменгі жағын алақандарымен жууды;
- үлкендердің көмегімен беті-қолдарын сүртуді;
- бас киімін, шалбарды, түймесі ағытылған жейдесін, бәтеңкесін шешуді;
- белгіленген тәртіппен киімдерін дұрыс бүктеп жинауды;
- шалбарын, бас киімі мен бәтеңкелерін киюді;
- түбекке сұрану, өз түбегінің орнын білуі;
- ескертуден соң қол орамалмен мұрнын сүрту, қалтасынан алып қайтадан орнына салуы;
- өзінің орамалы мен заттарын сақтайтын орынды білуі;
- өзінің үстел басындағы орны мен киім ілетін шкафын білуі;
- түбекке отыру қажеттілігі туралы уақытында хабарлауды білуі тиіс.
«ҚАТЫНАС» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
Мақсаты: ересектердің тілін түсіне білуді дамыту, қоршаған ортамен байланыс құралы ретінде тілдік реакциялардың барлық түрлерін, белсенді сөйлеуді қалыптастыру
«Қатынас» білім беру саласының базалық мазмұны:
- тіл дамыту;
- көркем әдебиет;
- қоршаған ортамен таныстыру ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.
Тіл дамыту
Мақсаты: ересектердің тілін түсіне білуін, баланың бастамашылық және жауап бере білу тілін дамыту.
Міндеттері
1. Тілдік еліктеу қабілеттілігін және сөйлеу тілін дамыту. Бала тілін дамытуда барлық режимдік және тұрмыстық жағдайларды қолдану.
2. Сөздік қорды толықтыруға, тілдің грамматикалық жақтарын және дауыс сазы мен дыбыстауды жетілдіруге мүмкіндіктер туғызу.
Мазмұны:
Алғашқы жарты жылдықтың маңызды міндеті ересектердің тілін түсінуді дамыту болып табылады. Екінші жарты жылдықта белсенді сөйлеу тілін дамытуға баса назар аударылады.
1 жас - 1 жас 6 ай
Тілді түсінуді дамыту
Заттардың атын, тіршілік иелерінің қимыл-әрекетін (ұйықтайды, тамақ жейді, ән айтады, тыңдайды және т.б.), сонымен қатар балаларға таныс заттардың белгілерін білдіретін (үлкен, кіші, қызыл және т.б.) сөздермен балалардың сөздік қорын молайту. Балалар өзінің, жақын туыстарының аты-жөнін, киім, жиһаз, ыдыс-аяқтардың, кейбір көлік құралдарының, бірнеше жануарлар мен өсімдіктердің атауларын білуі тиіс.
Өзінің (қол, аяқ, бас, ауыз, көз, құлақ) және ойыншық-жануарлардың дене мүшелерін ажыратып, атай білуін қалыптастыру.
Балалардың күнделікті орындайтын (ұйықтауға жат, отыр - қазір киініп, серуенге шығамыз және т.б.), сонымен қатар сабақтар мен ойын процестеріндегі (домалат, шеш, ки, аш, жап, т.б.) іс-әрекеттерін білдіретін сөздермен сөздік қорын молайту.
Тәрбиеші өз қимыл-әрекеттерін, ойыншықтарды балаға көрсете отырып, қарапайым тіркестерді түсінуге балаларды үйретеді.
Баланы жай сөйлеммен білдірілген өтініштерді түсініп, орындауға үйрету («Айжанға қуыршақты берші. Шыныаяқ әкеліп берші»).
Тұрмыстық және қызықты жағдайларды суреттейтін, бір-екі көріністен тұратын ойыншықтармен, қуыршақтармен шағын қойылымдардың қарапайым сюжеттерін балаларға түсіндіре білу. Тұтас сөйлем мағынасын көрнекіліктермен, іс-әрекеттермен толықтыра отырып, түсінуге үйрету. Бейнеленіп отырған оқиға барысын қадағалай білуді дамыту. Сахналауда көлік түрлерін (машина, арба), тұрмыста жиі қолданылатын ыдыс-аяқ, жиһаз, киімдерді қолдану, 2-3 ойыншық заттарды көрсетіп, атын атау.
Баланың (1 жас 6 айға қарай) тілдерді түсінуіне, көрсетіліммен бекітілмеген алғышарт жасау. Ересектердің өтінішімен заттарды таба білуге, тақырыптық суреттегі бейнелерді, 1 жас 3 айдан кейін заттың қимылын көрсететін суреттерді тани білуге үйрету.
Айтарлықтай белгілері бойынша заттарды іріктеуге, тапсырмаларды түсініп орындауға үйрету (тілдерді түсінуін жалпылау).
Белсенді сөйлеуді дамыту.
Балалардың ересектермен тілдік қатынасын дамыту. Қажетті ақпаратты түрлі жолдармен жеткізуге үйрету: ым, қимыл, вокал, былдыр сөздер және т.б. Баланы қарым-қатынас жасауда ым-ишараны қолданудан сөз бен буындарды қолдануға көшуге ынталандыру. Балаларды (1 жас 2 ай - 1 жас 4 ай) былдырды белсенді қолданып, былдыр сөздерді айта білуге ынталандыру. Жиі еститін дыбыстар мен сөздерге еліктеуді жетілдіру, таңдану, қуаныш, наразылық, өкіну және т.б. дауыс сазын білдіретін дыбыстар мен сөздерді айту. Сөздік қорды туыс адамдардың атауын (ата, әже, әке, ана, тәте, т.б.), таныс заттар мен ойыншықтарды (шыныаяқ, кереует, үстел, қонжық, қуыршақ және т.б.), кейбір тағам түрлерін (ботқа, сүт), қимылдарды (ал, тұр, жібер, т.б.) білдіретін сөздермен толықтыру. 1 жас 6 айға қарай таныс заттарды (киім, жиһаз, ыдыс-аяқ) түсіне, өлшеміне, пішініне қарамастан тауып, атай білуге үйрету.
Ересектердің сөздерін тыңдауға, «Бұл не?», «Не істеді?» сұрақтарына жауап беруге, сұрақ қоя білуге, жеңіл тапсырмаларды орындай білуге, болмайды, рұқсат сөздерін түсініп, дұрыс әрекет жасауға тәрбиелеу.
Балалардың бастамашылық және жауап беру тілдін дамыту. 1 жас 6 айға қарай екі сөзден құралған сөйлемдерді айта білуге ынталандыру.
1 жас 6 ай-2 жас
Тілді түсінуін дамыту
Сөздік қорларын төменде берілген сөздер есебінен кеңейту:
- бөлмедегі және даладағы заттар (бақшада, аулада, көшеде);
- кейбір жануарлар (мысық, ит, әтеш, тауық, т.б.) мен олардың қимылдары;
- ойыншықтар (көжек, қонжық, балықтар, құстар, т.б.);
- заттардың белгілері (үлкен, кіші, қызыл, көк, сары, жасыл);
- заттардың күйі (таза, кір) мен орындары (мұнда, ана жерде);
- қарым-қатынастардың уақыты (қазір, содан кейін) мен саны (біреу, көп);
- ниет білдірумен (су ішкісі, тамақ жегісі, ұйқысы келеді) байланысты іс-әрекеттер;
- дене күйі (суық, ыстық, дымқыл және т.б.), көмегі, жанашырлық сезімі («Көжек ауырып қалды, емдеу керек» және т.б.);
- жасы мен жынысына қарай айналасындағы адамдар (қыз, ұл, тәте, көке, ата, әже).
Тұрғын үй бөлмелерінің атауын (ауыз үй, ұйықтайтын бөлме, дәретхана және т.б.) және олардың неге арналғаны мен бұл бөлмелерде еркін бағдарлана білуге үйрету.
Балаларға таныс заттарды аты мен түстері бойынша топтастыру (тәрбиешінің көмегімен) іскерліктерін бекіту.
Күрделі таңдау жағдайында сөздік нұсқаулардың көмегімен ойыншық-заттарды іріктеу: пішіні ұқсас (мысалы, текше мен кірпіш, доп пен шар, машина мен арба және т.б.), сонымен қатар, айтылуы ұқсас (мысалы, шыныаяқ пен шәйнек, үстел мен орындық, бас киім мен мойын орағыш және т.б.) таба білуге үйрету.
Балаларды ересектердің айтқанын мұқият тыңдауға, топта мінез-құлық мәдениетінің ережелерін сақтау (болады, болмайды, керек), басқа балалармен қарым-қатынастар (кедергі жасама, көмектес, әрі отыр, ойыншықты бер және т.б.) бойынша нұсқауларды орындауға үйрету.
2-3 әрекеттен тұратын жеңіл тапсырмаларды есте сақтап, орындауға үйрету (мысалы, сөредегі қонжықты алып, маған кел). Қосымшалары бар сөйлемдерді түсінуге үйрету (Шыныаяқ үстелде тұр. Шыныаяқта сүт бар. Шарды шелекке сал, текшені сөреге қой).
Балаларды (1 жас 7 айдан бастап, 1 жас 9 айға дейін) таныс іс-әрекеттерді бейнелейтін қуыршақтармен және сюжетті ойыншықтармен жағдаяттар ұйымдастыру арқылы (мысық доппен ойнауда, әтеш су ішіп жатыр, т.б.), кейіннен (1 жас 10 айдан бастап 2 жасқа дейін) баланың жеке тәжірибесінен (іс-әрекеттер мен суреттерді көрсетпей) (мерекелер, серуендерде бақылаған балапандар туралы) қарапайым мазмұнды әңгімені түсінуге үйрету.
Баламен қарым-қатынас жасауда сергек, көңілді күй құру, ересектермен әңгімелесу ниетін қолдау, олардың айтқандарын орындау, сөздері мен істеріне еліктеу үшін тақпақтар, шумақты өлеңдер қолдану.
Белсенді сөйлеуді дамыту
Ересектердің сөйлеген сөздеріне еліктеу арқылы жеке сөздер мен тіркестерді жаңғырта білуді, ән, өлең, тақпақтарды тыңдай отырып, жекелеген сөздерді дауыстап және әндетіп айту.
Сөздік қордағы сөздерді қолдануға үйрету, заттар мен іс-әрекеттерді білдіретін жаңа сөздерді енгізу, былдыр сөздер мен дыбыстарға еліктеуді біртіндеп тілдік формамен ауыстыру, пассив сөздік қордағы сөздерді қолдануға үйрету.
Қоршаған ортамен қарым-қатынасты реттеуге және тілектерін білдіруге қажетті сөздерді (алғым келеді, берші, жібер, ары жылжы), кейбір еңбек әрекеттерін (сыпыру, жуу, үтіктеу және т.б.) дұрыс атай білуді қалыптастыру.
Балаларды кейбір есім сөздерді (мен, біз, сен, маған), үстеуді (онда, сонда), сын есімдерді (үлкен, кіші, жақсы, жаман, дәмді) және қосымшаларды дұрыс қолдануға үйрету. Зат есімнің көпше түрін, септікті, етістіктің бұйрық райын, етістіктің өткен шағын осы және келер шақтармен бірге қолдануды қалыптастыру.
Жыл аяғына қарай баланың белсенді сөздік қоры 300 сөзге дейін жетеді.
Заттарды ерекше белгілеріне қарай жалпылап қана қоймай, оларды атай білуді (қуыршақтар, доптар, машиналар және т.б.) үйрету.
Ана тілінің грамматикалық ерекшеліктеріне қарай сөйлемдерді дұрыс құруды үйрету.
1 жас 6 айдан бастап 1 жас 9 айға дейін заттар мен әрекеттерді жеке сөздермен және екі сөзден тұратын сөйлемдермен айтуға ынталандыру. 1 жас 10 айдан бастап сын есімдер мен үстеулерді қолданып 3-4 сөзден құралған сөйлемдерді айта білуге үйрету.
Тілді қоршаған ортамен қарым-қатынас құралы ретінде дамыту. Диалогты тілді дамытуға әсер ететін қарым-қатынас жағдайын құру, баланы түрлі себептермен ересектерге және балаларға өтінішін білдіруге ынталандыру, сұрақтар қоя білу, өз тілектерін, өтініштерін білдіре алуға, көрген-білгені жайлы бірнеше сөзбен айта білуін қалыптастыру. Айналасындағы адамдардың сөзін мұқият тыңдау қабілеттерін дамыту, сөз түріндегі талаптарын орындау.
Таныс заттар жөнінде қойылған сұрақтарға сөзбен немесе сөз тіркесімен жауап бере білуге үйрету («Бұл не?» - «Бұл қуыршақ»; «Арбада не бар?» - «Қуыршақ»; «Көрпе неге керек?» - «Қуыршаққа»; «Әнуар енді не істейді?» -«Ұйықтайды (серуендейді, тамақ жейді, ойнайды)»).
Өз өтінішін сөзбен және қысқа сөйлеммен білдіруге, тапсырманы мұқият тыңдап, басқа адамға жеткізе білуге (шақыру, көмегін ұсыну, тәрбиешіге беру үшін баланың күтушіден керек затты сұрауы және т.б.) үйрету.
Сөйлеу тілінің дұрыс үлгісін бере отырып, балалардың ана тілінің грамматикалық ерекшеліктеріне сәйкес сөйлем құруын бақылау, дыбыстарды дұрыс айтуға мүмкіндік туғызу Дауысты а, у, и, о және дауыссыз м, б, п, т, д, н дыбыстарын анық айта білуге үйретуді жалғастыру.
Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- бөлмедегі және даладағы заттар (бақшада, аулада, көшеде), кейбір жануарлар мен олардың қимылдарын,ойыншықтарды;
- заттардың белгілері, күйі, орналасқан орнын;
- айналадағы адамдардың жасы мен жынысына сәйкес дене жай-күйі, мезгілдік және сандық қарым-қатынастарды атауды;
- ересектерді мұқият тыңдау, топта өзін-өзі ұстау немесе басқа балалармен қарым-қатынасы туралы нұсқауларын орындауды;
- екі-үш қимылдан тұратын жеңіл тапсырмаларды орындауды;
- сюжетті суреттер бойынша үлкендердің шағын әңгімелерін түсінуді;
- ересектердің сөздеріне еліктеп, кейбір еңбек әрекеттерін дұрыс атап, айналасындағы адамдармен қарым-қатынасты ретке келтіріп және тілектерін білдіруге байланысты сөздерді қолдануды;
- кейбір есімдіктер (мен, біз, сен, маған) мен үстеуді (онда, сонда), сын есімдерді (үлкен, кіші, жақсы, жаман, дәмді) қолдануды;
- 300-ге дейін сөзді;
- заттарды айрықша белгілеріне қарай жалпылап, атауды;
- ана тілінің грамматикалық ерекшеліктеріне қарай сөйлемдерді дұрыс құруды;
- таныс заттар туралы сұрақтарға бір сөзбен немесе сөз тіркесімен жауап беруді;
- өз өтінішін сөзбен немесе сөз тіркестерімен білдіруді, тапсырманы мұқият тыңдап, басқа адамға жеткізуді;
- дауысты а, у, и, о және дауыссыз м, б, п, т, д, н дыбыстарын анық айта білуі тиіс.
Көркем әдебиет
Мақсаты: халық ауыз әдебиеті мен көркем шығармаларға қызығушылықты тәрбиелеу.
Міндеттері:
1. Балаларға шағын, мазмұны түсінікті ертегі, әңгімелер, өлеңдер мен тақпақтардың тыңдауға, түсіне білуге үйрету.
2. Халықтық шығармалар, тақпақтар, өлеңдердің ырғағы мен әуенділігіне эмоционалды түрде жауап беруді қалыптастыру.
Ең алдымен, тиісті сурет, ойыншық, әрекеттерді көрсете отырып, кейін заттарды көрсетусіз кішігірім, мазмұны қарапайым тақпақ, ертегі, әңгімелерді түсінуді дамыту.
Көркем шығарманы тыңдау және оның мазмұнын белсенді сезіну қабілеттерін дамыту. Мәнерлі сөйлеуді түсінуін дамыту: көркем шығарма мазмұнына қатынасын білдіретін сұраулы, мақұлдайтын, лепті ырғақтарды дамытуды жалғастыру. Қайталап оқу барысында мәтіннің сөздерін айтуға үйрету.
Таныс ойындағы өлең жолдарына сәйкес («Қуырмаш», «Санамақ», т.б.) ойын әрекеттеріне үйретуді жалғастыру, оқу немесе әңгімелесу барысында ұлттық шығармалардың, тақпақтар мен әндердің ырғақтығы мен әуезділігіне эмоционалдығын білдіру.
Бала тәжірибесі көрініс тапқан, балалар көрген жануарлар, тұрмыстық және ойын жағдайлары бейнеленген көркем әдебиет шығармаларын оқу.
Екі жастың соңына қарай балаларға түсінікті табиғат құбылыстары: қар, жаңбыр, жел, шалшық, т.б., адамдар мен жануарлардың қылықтары бейнеленген шағын әңгіме, ертегі, өлеңдерді тыңдауға және эмоционалды түрде пікірлерін білдіруге үйрету. Шығарманы оқу және түсінгенін айту барысында шығарма кейіпкерлеріне жанашырлық білдіру, пікірлерін білдіру ниеттерін мадақтау. Кітаптағы суреттерді қарастыруға үйрету.
Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- адамдар мен жануарлардың қылықтары суреттелген, балаларға түсінікті табиғат құбылыстары бейнеленген кішігірім тақпақ, ертегі, әңгімелерді эмоционалды түрде тыңдауды;
- мазмұны қарапайым, қысқа әңгіме, тақпақ, күлдіргі өлеңдерді түсінуді;
- халықтық шығармалар, тақпақтар, өлеңдердің ырғағы мен әуенділігіне эмоционалды түрде жауап беруді;
- мәтінді қайталап оқығанда сөздерді айта алуды;
- өздеріне таныс күлдіргі өлеңдердің мәтініне сәйкес ойын әрекеттерін орындауды;
- шығарма кейіпкерлеріне жанашырлық танытуды, өз пікірін білдіруді, оқиғаға қатысуға ынта білдіруді;
- кітаптағы суреттерді қарауды білуі тиіс.
Қоршаған ортамен таныстыру
Мақсаты: қоршаған ортада бағдарлауын кеңейту негізінде балалардың тілдік қатынас дағдыларын мақсатты түрде дамыту.
Міндеттері:
1. Жақын адамдарды, қоршаған ортадағы заттарды, ойыншықтар мен жануарларды білдіретін сөздермен сөздік қорларын молайту.
2. Ересектердің бүкіл топқа, жеке балаға айтылған сөздеріне назар аударуды, түсіне білуді қалыптастыру, байланыстырып сөйлеу дағдыларын дамыту.
3. Заттар мен құбылыстардағы ең маңыздыны анықтауға, бақылауға, оларды атап, араларындағы қарым-қатынастарды құруға үйрету.
Баланың өзіне жақын ортада бағдарлауының кеңеюімен байланысты тілін дамыту.
Заттарды, жабдықтарды, ересектер атқаратын кейбір еңбек әрекеттерін білдіретін сөздермен сөздік қорын молайту.
Балалардың белсенді сөздік қорларын кеңейту, таныс сөздерді (айналасындағы заттар, олардың қасиеттері, құбылыстар, іс-әрекетгер, т.б.) айтуға, адамның кейбір еңбек әрекеттерін (сыпыру, жуу, үтіктеу, тазалау, т.б.) дұрыс атауға үйрету.
Балаларға таныс кейбір көлік түрлері (автобус, машина, трактор және т.б.) туралы түсінік беру, ойыншық машинаға ұқсастырып, суреттерден таба білуге үйрету. Суреттер мен ойыншықтардан кейбір үй жануарларын тануға және (сиыр, жылқы, әтеш, тауық, балапандар және т.б.) атауға ынталандыру; адамдар мен жануарлардың қарым-қатынасын білдіретін көріністерді түсінуге үйрету, көрсету барысында әңгімелей білуге ынталандыру. Жануарлардың ерекшеліктерін қарастыра отырып, ерекше белгілеріне назар аудару: көзі, құлағы, аяқтары, құйрығы және оларды атауға ынталандыру.
Бір жарым жастан асқан балалармен табиғат құбылыстарын бақылау, оларды атау және кейбір ақпараттарды хабарлау: жаңбыр жауса, жер су болады, серуенге шыға алмайсың; жердегі нәрсені ауызға салуға болмайды - ауырасың, күннің көзі шықса күн жылынады.
Сөздік қорларын толықтыру, көрген-білгендерін атай білуге ынталандыру.
Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- балалар пассив сөздік қорындағы сөздерді айтуды (қоршаған ортадағы заттар, олардың қасиеттері, құбылыстары мен қызметтері, т.б.);
- адамдардың кейбір еңбек әрекеттерін (сыпыру, жуу, үтіктеу, тазалау және т.б.) дұрыс атауды;
- кейбір үй жануарларын (сиыр, жылқы, әтеш, тауық, балапан және т.б.) суреттер мен ойыншықтардан танып, аттарын атауды;
- жануарлар мен адамдардың оларға қарым-қатынасын бейнелейтін көріністерді түсінуі;
- жануарлардың айтарлықтай ерекшеліктері мен белгілерін анықтауы және оларды атауды;
- табиғат құбылыстарын атауды білуі тиіс.
«ТАНЫМ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
Мақсаты: қоршаған ортадағы заттардың қызметі мен қасиеттерін іс-жүзінде тануға қызығушылықтарын дамыту, баланың танымдық қызығушылығы мен сенсорлық қабілеттерін қалыптастыру.
«Таным» білім беру саласының базалық мазмұны:
- қоршаған ортамен таныстыру;
- сенсорика;
- құрастыру ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.
Қоршаған ортамен таныстыру
Мақсаты: Балаларды қоршаған заттардың көп түрлі қызметін айқындауға және олардың адам өмірі, табиғат құбылыстары туралы түсініктерін толықтыру.
Міндеттері:
1. Балаларға жақын қоршаған ортасы туралы түсінік беру, байқағыштығы мен белсенді сөйлеуін жетілдіру.
2. Балаларды қолжетімді табиғат құбылыстарымен таныстыру, өсімдіктер мен жануарларға қызығушылықтарын қалыптастыру, тіршілік иелеріне оң қарым-қатынасын тәрбиелеу, қарапайым эстетикалық сезімдерін ояту.
Мазмұны:
Өзі және айналасындағы адамдар туралы түсініктері
Балаларда өзі, өзінің аты-жөні, сыртқы түрі («Қолың қайда?, «Көзің қайда?», «Мұрның қайда?»), өзінің іс-әрекеті (қолын жуды, жеді, ойнады, шомылды, т.б.) ниеттері (қыдыру, ойнау, тамақ жеу, т.б.) туралы қарапайым түсініктерін қалыптастыру.
Жақын адамдары мен отбасы мүшелері (ата-әже, әке, ана) туралы түсініктерін бекіту.
Балаларда қоғамдық өмірдің нақты жағдайлары жайлы қарапайым түсініктерін қалыптастыру («Сатушы тәте», «Дәрігер аға», «Жүргізуші аға», т.б.).
Балаға жақын ортадағы заттармен таныстыру
Балаға жақын заттық ортадағы ойыншықтар, тұрмыстық заттар, тағам, тамақ түрлері, жеке заттары туралы түсініктер беру.
Балаларды заттармен, олардың белгілерімен, қарапайым іс-әрекет түрлерімен (суарады, жейді, киеді) таныстыру. Заттардың негізгі белгілерін (түсі, өлшемі, пішіні) ажырата білуге үйрету. Түсіне қарай заттарды топтастыруға үйрету (қызыл шарды қызыл қорапқа, ал көк шарды көк қорапқа салу).
Балаға жақын ортадағы және суреттегі заттарды тани білуге үйрету.
Табиғат туралы қарапайым түсініктерін қалыптастыру
Баланы айналасына жақын жануарлармен таныстыру.
Әнші құстарға, аквариумдағы балықтарға, құстарға және жануарларға (ит, мысық, көжек, тотықұс) бақылаулар жүргізу. 2 жасына қарай бірнеше жануарлардың болмысын суреттерден, ойыншықтардан (құс, тауық, мысық, ит) танып, көрсетуге, оларды атауға, дауысына еліктеуге үйрету. Осы белгілерімен қатар нақты атауларын беру. Балалармен бірге жануарлардың кейбір ерекше белгілеріне, дене мүшелеріне (басы, құйрығы), қимылына (жүгіреді, ұшады) назарларын аудару.
Бір жарым жастан асқан балалармен бірге табиғат құбылыстарын бақылау, оларды атай білуге ынталандыру, белсенді сөздік қорларын толықтыру.
Серуенде ағаштарды, гүлдер мен шөптерді ажыратуға, оларға қамқорлықпен қарауға көңіл аудару. 2 жасқа қарай тәрбиешінің нұсқауымен белгілі түстегі гүлді тауып алуға, ересек адамның көмегімен гүлдерді, ағаштар мен шөптерді көрсетуге үйрету.
Балалардың өсімдіктер мен жануарларға қызығушылығын дамыту, оларға қамқорлық жасауға тәрбиелеу. Тәрбиешінің табиғат бұрышындағы өсімдіктер мен жануарларға қандай күтім жасайтынына назарын аудару.
Балалардың назарын гүлдейтін бөлме өсімдіктеріне аудару, суаруға үйрету.
Балаларға күнделікті өздері көріп, жеуге болатын (жергілікті жағдайды ескеріп) кейбір көкөністер мен жемістер туралы түсініктерін бекіту, оларды болмысынан мен суреттерден тануға жаттықтыру.
Су туралы түсініктерін бекіту: төгіледі, жылы, суық, сумен жуынады және суға шомылады.
1 жас 6 айдан асқан балаларды құмның қасиетімен таныстыру: құрғақ болса, сусылдайды; ылғал болғанда, пішінді жақсы сақтайды.
Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- өзі туралы - өзінің аты-жөні, іс-әрекеттері, тілек-ниеттері, жақын адамдары мен отбасы мүшелері туралы;
- заттардың белгілерін (түсі, өлшемі, пішіні) ажырату, қарапайым іс-әрекеттерді;
- заттарды түсі, пішіні мен өлшемі бойынша топтастыруды;
- заттарды өзіне жақын ортадан және суреттерден тануды;
- бірнеше жануарларды табиғи болмысынан, суреттерден танып көрсету және олардың аттарын атау, дауыстарын келтіруді;
- табиғат құбылыстарын атауды;
- ағаштар, гүлдер мен шөптерді ажырату, оларға қамқорлықпен қарауды;
- белгілі түстегі гүлді тауып алу, үлкендердің көмегімен гүлдер, ағаштар мен шөптерді көрсетуді;
- балаларға күнделікті көріп, жеуге болатын (жергілікті жағдайды ескеріп) кейбір көкөністер мен жемістерді ажырату, оларды табиғи түрлері мен суреттерден тануды;
- су туралы түсініктерін бекіту: төгіледі, жылы, суық, сумен жуынып, шомылатынын;
- құмның қасиеттерін білу: құрғақ болса сусылдайды, ылғал болғанда пішінді жақсы сақтайтынын білуі тиіс.
Сенсорика
Мақсаты: баланың сенсорлық саласын кеңейту, қабылдауын, назары мен пәндік-манипуляциялық іс-әрекетін дамыту.
Міндеттері:
1. Баланың талабы мен әуестігін, түрлі заттармен әрекет ету ниеттерін мадақтау.
2. Ұсақ қол қимылдарын, құрал-жабдықты, заттармен іс-әрекетті, бекітілген әлеуметтік тәжірибелерін дамыту.
3. Заттардың түсі, пішіні, өлшемі мен басқа да қасиеттерін бағдарлауын қалыптастыру, құрал-жабдықтарды қолдану барысында ойлау қабілеттерін дамыту.
Мазмұны:
Заттық іс-әрекет
1 жас - 1 жас 6 ай
- затты лентасынан, бауынан, ауа шарын, ойыншық машинаны, арбаны жібінен тартуға, жібінен тарта отырып, дыбысын шығаруға (қоңырау) үйрету;
- 1 жас 3 айдан бастап балаларды құрал-жабдықтарды (ауа шарларымен, ұзын тұтқалы арбамен ойындар) қолдануға дайындау мақсатында заттық құралдармен таныстыру;
- бір-бірімен байланысты тура және кері әрекеттерді орындау: жаю-жинастыру, алу-салу, кішкентай шарларды қорапқа, шелекке, ауыстырып салу, кіпшентай науалармен домалату;
- заттарды өлшемі (үлкен, кіші) немесе пішіні (шаршы, дөңгелек) бойынша сәйкес ұяларға орналастыра отырып, салыстыруға арналған тапсырмаларды орындауға үйрету;
- түрлі-түсті қақпақтарды жаю, жинастыру, бір затты іші қуыс заттың ішіне салу (көлемі кіші затты көлемі үлкен заттың ішіне салу), іші қуыс бірдей заттарды (кубтар, конустар, т.б.) мөлшері үлкен заттармен үстінен жабу;
- алмалы-салмалы ойыншықтарды жинастыру (қораптар, бөшкелер, т.б.);
- 2-3 сақинадан тұрағын конустық тіреуіші (өзекшесі) бар пирамидаға ересектердің көмегімен түрлі өлшемдегі, кейіннен бір өлшемді бірнеше сақинаны, түрлі өлшемді екі топтағы сақиналарды белгілі бірізділікпен жинастыру;
- балаларды заттардың түстерімен таныстыру: қызыл, көк;
- спектрдің алты түсінің біріне қызыл, сарғыш, сары, жасыл, көк, күлгін, ақ және қара түспен боялған: біркелкі заттармен іс-әрекеттерді ұйымдастыра отырып, сезімдік тәжірибені кеңейту;
- балалардың назарын түрлі-түсті (ақ шыныаяқ, кішкентай қара машина, қызыл, көк, сары гүл және т.б.), әртүрлі материалдардан (ағаш, полиэтилен, қағаз, металл, мата) жасалған заттарға аудару;
- балалардың назарын түрлі материалдардан жасалған заттардың шығаратын дыбыстарына, сонымен бірге, ақырын, қатты дыбыс шығаратын музыкалық түрлі тембрлі (қоңырау, сылдырауық, сылдырмақ, т.б.) ойыншықтарға аудару; 1 жас 6 ай - 2 жас
- балаларды әрекеттерді орындауға көмектесетін зат-құралдарды қолдануға үйрету: ойыншықты таяқпен түртіп жылжыту, түтікшенің ішіндегі затты таяқпен итеріп шығару және т.б.;
- едәуір күрделі зат-құралдармен әрекеттерді қалыптастыру - сақинасы, аулағышы, қарпығышы бар таяқшамен ойыншықтар мен шарларды алу, орындарын ауыстыру;
- балаларды таяқшаның көмегімен түрлі пішіндегі заттарды жақындатуға, сонымен қатар ойыншықтарды мөлдір, кейіннен мөлдір емес түтікшеден (диаметрі 3-4 см, ұзындығы 20-25 см) таяқшамен итеріп шығаруға үйрету;
- 1 жас 9 айдан бастап еңбек құралдарына ұқсас құралдармен және ойыншықтармен мақсатына, пішіндеріне және кеңістіктегі орнына қарай әрекет жасауға үйрету;
- қалақша, қалып, күрек, шелек, т.б ойыншық жабдықтарды қолдануды үйрету;
- құммен, сумен, қармен ойнағанда ойыншық жабдықтарды дұрыс қолдануға ынталандыру;
- балаларды кішігірім қазықтарды ылғал құмға және тесіктері бар арнайы үстелге балғамен қағып кіргізуге үйрету;
- 1 жас 9 айдан бастап үш орындық алмалы-салмалы дидактикалық ойыншықтарды (бауырсақ, бөшкелер, т.б.) жинастыра білуін қалыптастыруды жалғастыру;
- заттарды өлшеміне қарай таңдауға және ажыратуға (үлкен, кіші) және өлшемаралық түсініктерді {үлкенірек, кішірек) түсінуге үйрету;
- ересектердің көмегімен конусты және тік негізге бірнеше сақинадан тұратын пирамиданы түсі мен өлшеміне байланысты жинастыру;
-1 жас 9 айдан бастап түрлі өлшемдегі сақиналардың 2-3 тобынан тұратын, ересектердің көмегімен түрлі өлшемдегі 4-5 сақинадан тұратын пирамида жинастыру;
- балаларды бір белгісі бойынша (өлшем, пішін), пішіндері әртүрлі (дөңгелек-шаршы, сопақша-үшбұрыш және т.б.), түсі бойынша (қызыл-көк, сары-қара, жасыл-сарғыш, ақ-күлгін) ерекшеленетін біркелкі заттарды топтастыруға үйрету;
- балаларды заттармен әрекетті дәл орындауға ынталандыра отырып, ұсақ қол қимылдарын дамыту (ұсақ алмалы-салмалы заттар, түрлі пішін мен өлшемдегі ойыншықтары бар «ғажайып қалта»); дидактикалық ойындар мен тұрмыста балалардың сенсомоторлық көз бен қолдың үйлесімділігін қалыптастыру;
- түрлі дыбыс шығаратын заттармен (қоңырау, аспалы металл таяқшалар, шиқылдайтын ойыншықтар, музыкалық ойыншықтар) таныстыруды жалғастыру;
- 1 жас 9 айдан бастап алдымен екі, кейіннен үш бөліктен тұратын сәйкес алмалы-салмалы-бөлшектерді таңдау;
- қораптарға қақпақтарын таңдау (дөңгелек, шаршы, үшбұрыш);
- 1 жас 9 айдан бастап ересек адамдардың айтуымен белгілі бір түсті затты алып әкелуге ынталандыру; тұрмыстық заттар, дидактикалық және ұлттық ойыншықтарды қолдана отырып, бір мезгілде екі қасиетке - түс пен өлшем, пішін мен өлшем, пішін мен түске бағдарланған тапсырмаларды орындау;
- 2 жасқа қарай пішіні мен өлшемі бір-біріне ұқсас заттарды сәйкестендіру, топтастыру біліктерін қалыптастыру;
- заттар туралы жалпы түсініктерін қалыптастыру. Түсі мен өлшеміне қарамастан таныс заттарды (доп үлкен, кіші, қызыл, көк, т.б.) тануға және көрсетуге үйрету;
- негізгі төрт түсті (қызыл, көк, сары, жасыл) ажыратуға үйрету, тәрбиешінің ұсынысымен бір түсті заттарды таңдау; шарлар мен бөлкелерді түстеріне қарай қорапқа салу, үстелге қою. Екі түстен артық түстерді атауға үйрету;
- 4 түрлі түсті реңкті: қызыл - қызыл сары, сары - қызыл сары; көк - күлгін, сары - ақ үйлесіміндегі түрлі заттарды сәйкестендіре білуді қалыптастыру.
Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- іс-әрекеттерді орындауға қажетті қарапайым құрал жабдықтарды қолдануды;
- еңбек құралдарына ұқсас ойыншықтармен және құрал-жабдықтармен әрекет жасауды;
- екі және үш орындық дидактикалық ойыншықтарды жинастыруды;
- 2-3 топты қарама-қарсы өлшемдегі сақиналарды пирамидаға жинастыру; үлкендердің көмегімен 4-5 жэне одан да артық түрлі өлшемдегі сақиналарды пирамидкаға жинастыруды;
- бірнеше заттарды бір белгісі (өлшем, пішін) бойынша топтастыруды;
- заттармен іс-әрекеттерді шеберлікпен орындауды, 2, кейіннен 3 бөлшектерді іріктеуде сәйкес қосымша-бөлшектерді таңдауды;
- қораптардың қақпақтарын таңдауды (дөңгелек, шаршы, үшбұрыш);
- түсі мен өлшемінен тыс таныс заттарды танып, көрсетуді;
- негізгі төрт түсті ажыратуды (қызыл, көк, сары, жасыл), тәрбиешінің ұсынысымен бір түсті заттарды таңдауды;
- екіден кем емес түстерді атауды;
- 4 түсті реңктердің қызыл-қызыл сары-сары; сары-қызыл сары-сары, көк-күлгін, сары-ақ үйлесімінде түрлі заттарды сәйкестендіруді білуі тиіс.
Құрастыру
Мақсаты: Қарапайым құрастыру жасауға бейімдеу, сенсорлық қабілеттері мен қарапайым құрастыру біліктерін дамыту.
Міндеттері:
1. Түрлі пішіндегі құрылымдарды жасауға, олардың қолданылуын түсінуге үйрету.
2. Балаларға сюжетті ойыншықтармен ойнауға арналған құрылымдарды қолдануға үйрету, меңгерген құрастыру дағдыларын дербес ойындарда қолдану.
1 жас - 1 жас 6 ай
Балаларға құрылыс материалының бөліктерін бірінің үстіне бірін қоюға үйрету: текшені текшеге (мұнара), текшеге призманы (үйшік), цилиндрге жарты шарды (саңырауқұлақ) және т.б., бөлшектерді үстел үстіне орналастыру (жол, поезд). Кірпіштерді тігінен бір қатарға қойып, ұзын қабырға (шарбақ), бірінің үстіне бірін қойып биік қабырға (биік шарбақ) жасауға, текше мен кірпіштерді пайдаланып, көрсете отырып, қарапайым құрылымдар (үстел, орындық, диван, кереует) жасауға үйрету.
Пластина үстіне кірпіш пен текше қойып, автомобиль құрастыруға, кірпіштерден кең немесе тар көшелерді жасауға үйрету. Балаларды құрылыс міндеттерін түсінуге, сюжетті пішіндерді қолдана отырып, құрылымдармен ойнауға үйрету.
1 жас 6 ай - 2 жас
Балаларды құрылыс материалдарынан күрделі құрылымдар жасауға үйрету: екі текше мен пластинадан орындық, қақпа, тігінен қойылған кірпіштер мен пластиналардан шарбақ жасау. Орнықты (орындық) және орнықтылығы аз (қақпа, үйшік) негізде аражабындар жасау. Сюжетті ойыншықтармен ойнау үшін құрылымдарды қолдануға үйретуді жалғастыру.
1 жас 9 айдан бастап сюжетті ойындар үшін жиһаздар құрастыра білуге үйрету: екі кірпіштен диван, бір кірпішті жатқызып, екі кірпішті жанына қойып кереует жасау; міндеттері мен құрылымы әртүрлі екі зат құрастыру: үстел-орындық, кереует-орындық, текшелер мен кірпіштерден баспалдақ жасау, үш қырлы призма мен төрт кірпіштен сюжетті ойыншықтарға үйшік жасау. Баланың дербес ойынына қажетті сюжетті ойыншық жасауда «сюжетті құрастырулар», құрылымдарды жасауды қолдану (адам, жануарлар мен көлік түрлерін бейнелейтін орнықты пішіндер).
Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- екі текше мен пластинадан орындық, қақпа; тігінен қойылған кірпіштер мен пластиналардан шарбақ құрастыруды;
- орнықты (орындық) және орнықтылығы аз (қақпа, үйшік) негізде аражабындар жасауды;
- сюжетті ойыншықтармен ойынға арналған құрылыстарды пайдалануды;
- сюжетті ойыншықтармен ойындар үшін жиһаздар жасауды;
- құрылымы және қолданылуымен ерекшеленетін екі түрлі заттарды бір мезгілде құрастыруды білуі тиіс.
«ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ БАЗАЛЫҚ
МАЗМҰНЫ
Мақсаты: балалардың эстетикалық талғамының бастауы мен сезімдік-эмоционалдық ортасын қалыптастыру, бейнелеу өнері мен музыкаға қызығушылығын тәрбиелеу.
«Шығармашылық» білім беру саласының базалық мазмұны:
- сурет салу мен мүсіндеу;
- музыка ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.
Сурет салу және мүсіндеу
Мақсаты: баланы қолжетімді бейнелеу құралдарына бейімдеу, олардың эксперимент жасау ниеттерін қолдау.
Міндеттері:
1. Түрлі бейнелеу материалдарымен сурет салуға мүмкіндік жасау, олардың қасиеттерімен таныстыру.
2. Сурет салу мен мүсіндеуге қызығушылығын ынталандыру
Мазмұны:
Балалардың назарын сурет салу үдерісіне аудару, ересектердің сурет салу үдерісін бақылауға, қағаздағы қарындаш немесе бояудың бедерін байқауға, ересектерге еліктеуге мүмкіндік беру.
Бояудың ашық түстеріне эмоционалдық реакциясын тудыру.
Балалардың бояулармен, қарындаштармен, фломастерлермен сурет салуға ынталарын қолдау; қағаз бетіне ашық түсті дақ, бояу жағу, алақанға бояу жағып, қағаз бетіне түсіру мүмкіндігін ұсыну.
Қағаз бетін қарындашпен тоқылдату, сызықтар жүргізу, не шыққанын баладан сұрау (күн, шарбақ, гүлдер).
Балаларды сазбалшықтың қасиеттерімен таныстыру, сазбалшықпен тәжірибе жасау ниеттерін мадақтап, көмектесу. Сазбалшықты алақанына алып, алақан арасында домалатып «кішкентай шарлар» жасауға үйрету. Жалпақ дөңгелек пішінді «тәрелкелер», «үлкен және жуан шұжықты» мүсіндеуге үйрету.
Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- қағаз бетіндегі қарындаш немесе бояудың бедерін байқай білуі, ересектерге еліктеуді;
- бояудың ашық түстеріне эмоционалдық реакцияларын білдіруді;
- бояулармен, қарындаштармен, фломастерлермен сурет салуға ниетті;
- қағаз бетіне ашық түсті дақ, бояу жағу, алақанға бояу жағып, қағаз бетіне түсіруді;
- сазбалшықпен тәжірибе жасауды;
- сазбалшықты алақанына салуды, алақан арасында домалатып «кішкентай шарлар» жасауды;
- жалпақ дөңгелек пішіндер мүсіндеуді білуі тиіс.
Музыка
Мақсаты: музыка тыңдауға, ән айтуға, музыкалық-ырғақтық қимылдарға қызығушылықтарын қолдап, дамыту.
Міндеттері:
1. Есту қабілеттерін шоғырландыруды, әннің тек әуенін тыңдап қана қоймай, сонымен бірге сөзін тыңдауға, әуенді қимылдармен, дыбыстармен сүйемелдей білуді дамыту.
2. Бастапқы әншілік икемділігі мен музыка әуенімен ырғақты қарапайым қимылдар жасай білуді дамыту.
3. Балаларды бейнелі рөлді ересек адам қолындағы ойыншық атқаратын қарапайым сюжетті ойындарға қатысуға дайындау.
Мазмұны:
1 жас - 1 жас 6 ай
Есту қабілеттерін, музыканы тыңдай білуді дамыту. Балаларды сергек және байыпты әндерді, сәйкес қимылдармен сүйемелдей отырып, тыңдауға үйрету; дыбысқа еліктеулерді қайталау, әндегі қайталанатын әуендерді айтуға үйрету.
Балаларды фортепианода 3-4 минуттық үзілістермен, 20-40 секунд үздіксіз орындалатын, сонымен қатар түрлі музыкалық аспаптарда (триола, металлофон, ксилофон, ауызсырнай) орындалатын әуендерді тыңдауға үйрету;
Ересектердің айтқан әнімен жүре білуді қалыптастыру, ойын қимылдарын орындау, би әуендеріне жеңіл қимылдармен көңілді сипат беру: аяқтан аяққа ауысу, аяқты тарсылдату, алақандарын шапалақтау, қол буындарын айналдыру, орнында айналу, музыкаға қосылып сылдырмақпен ойнау, шапалақпен музыканың ақырын және қатты дыбысын белгілеу, ересектерге еліктеп, қарапайым бейнелі қимылдарды көрсету.
Педагогтің артынан топпен жүру іскерліктерін қалыптастыру; үлкендердің көрсетуімен би қимылдарын орындау.
1 жас 6 ай - 2 жас
Әннің әуені мен сөздерін тыңдауға, оларды тануға үйрету.
Көңілді және байыпты сипаттағы әндер мен пьесаларды қолдана отырып, музыкалық шығармаға сәйкес эмоционалдық жай-күй туғызу; музыкалық дыбыстауды ажырата білуді, музыка тыңдауда шоғырлануын арттыра отырып, есту қабілеттерін дамыту.
Домбыра - сыбызғы, барабан - баян музыкалық аспаптарын дыбысталуы арқылы ажырата білуге мүмкіндіктер туғызу.
Балаларды фортепианода, металлофонда, триолада орындалған ұлттық әуендерді тыңдауға үйрету; ересек адамның орындауындағы әндерді тыңдау, қайталап айту, кім туралы айтылғанын сұрау, ересектермен қосылып айту.
Музыкамен жүру, жүгіру, жалаушамен жүру; үлкендердің әніне қосылып дабылды соғу; жоғарғы және төменгі дыбыстауды тыңдау, ойын әрекеттерін көрсете білу, тәрбиешінің көрсетуімен би қимылдарын (аяқтарымен топылдату, алақандарын шапалақтау, бір қолмен бұлғау, қазақтың және басқа да халықтардың музыкасының ырғағына сәйкес қолмен би қимылдарын) орындау.
Заттармен қарапайым қимылдарды орындауға үйрету: жалаушаны жоғары көтеру, бұлғау, сылдырмақты сылдырлату.
Ойындарға белсенді араласу, жыл соңында 1-2 таныс билерді дербес орындай білуі тиіс.
Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- әндердің әуені мен сөзін тыңдауы, оларды тануды;
- музыкалық аспаптарды дыбысталуы арқылы ажыратуды;
- ересектердің орындауындағы әндерді тыңдауды, оларға қосылуды;
- музыка әуенімен жүре білуді, жүгіре білуді;
- тәрбиешінің көрсетуімен би қимылдарын орындауды;
- заттармен қарапайым қимылдарды орындауды;
- ойындарға белсенді араласуды;
- 1-2 таныс билерді дербес орындауды білуі тиіс.
«ӘЛЕУМЕТТІК ОРТА» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ БАЗАЛЫҚ
МАЗМҰНЫ
Мақсаты: Мінез-құлық мәдениетінің дағдыларын, құрбыларымен және ересектермен жағымды қарым-қатынасын қалыптастыру, құрбыларына, ересек адамдарға, барлық тіршілік иелеріне жанашырлық пен қайырымдылықты тәрбиелеу.
«Әлеуметтік орта» білім беру саласының базалық мазмұны балалар әрекетінің әр түрінде жүзеге асады:
Міндеттері:
1 .Ересектермен жағымды қарым-қатынас жасауға үйрету, ересектердің жағымды әсеріне жағымды эмоциялармен жауап беру.
2. Әлеуметтік ортадағы қарапайым мінез-құлық мәдениетінің ережелері мен нормаларын тәрбиелеу.
3. Балаларды жеке әрекет түрлерінен құрбыларымен қатар ойнауға, қысқа мерзімді қимылдарға көшуге үйрету.
Мазмұны:
Адамгершілік нормалар туралы түсініктері
Ненің жақсы, ненің жаман екенін (жанжалдасуға, ойыншықты тартып алуға, жаман сөздер айтуға болмайды) түсіндіру; әрекетті рұқсат еткенде ғана орындау (болады дегенде), тиым салғанда тоқтау (болмайды дегенде). Болмайды, рұқсат, қажет сөздерін түсіну және оның міндеттеріне сәйкес әрекет жасау.
Мінез-құлық мәдениетінің дағдылары
Нормалар мен ережелерге сәйкес балалардың мінез-құлқын қалыптастыру: жайымен сөйлеу, жатын бөлмеде өзін тыныш ұстау, үлкендерді мұқият тыңдау және тапсырмаларын орындау. Тәрбиеші топта балалардың әрдайым байсалды, қуанышты көңіл-күйін сақтауға жағдай жасау қажет.
Сәлемдесуге, қоштасуға, үлкендердің сәлеміне жауап беруге, алғыс айтуға үйрету.
Өсімдіктер мен жануарларды бақылау барысында барлық тіршілік иелеріне қамқорлықпен қарауға тәрбиелеу, табиғат бұрышын мекендеушілерге қамқорлық жасауға үйрету.
Ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынас
Баланың балабақшаға бейімделуіне жағдай жасау; сәбиге қайырымды және шыдамды болу, анасынан алшақ кетуде, өмірдің жаңа жағдайларына үйренуге көмектесу; баланы барлығы жақсы көріп, алаң болатынын түсіндіру.
Ересектермен, құрбыларымен қарым-қатынаста, заттармен, ойыншықтармен бірлескен әрекетте эмоционалдық елгезектік танытуға ынталандыру. Баланың құрбыларымен аз да болса қарым-қатынасқа түсуін ынталандыру, құрбысына деген қызығушылығын қолдау, қолындағы тәттісімен, ойыншықтарымен бөлісуін мадақтау. Баланың тәрбиешімен бірге немесе өз бетінше басқалардың әрекеттерін бақылауы; олардың қимылдарына еліктеуі; тәрбиешіге өзі және басқа балалардың туралы айтып беруі («Сәуле құлап қалып, аяғын ауыртып алды, ал Самат оны аяды»).
Бір-біріне кедергі жасамай ойнауға үйрету. Ойыншықтарды сұрау және бөлісіп, бірге ойнай білуді қалыптастыру. Бала бойында құрбыларымен бірлесіп әрекет жасаудың (қысқа мерзімді әрекет) бастамасын қалау. Алғашқы табыстары мен өзіндік күш салуына рақаттану сезімдерін қолдау.
Ересектердің назарына, қарым-қатынас жасауына қажеттіліктерін қолдау; алғашқы дербес ниеттердің пайда болуын қолдау («келеді», «келмейді»); балада ересек адамды тыңдап, тапсырмасын орындау ниеттерін дамыту («Дамир, пирамиданы алып келші», «Мәншүк, маған текшелерді жинастыруға көмектесші»); Балаға жақын әлеуметтік ортада еліктеуге лайықты жағдайларды қолдау («Анаңа көмектес», «Әжеңнің бетінен сүй», «Мысықты аяу керек», «Атаңа газет бер»).
Баланы өзімен-өзін таныстыруға, өзінің атын есте сақтауға (бір жарым жастан кейін) жағдайлар жасау; өзін айнадан, суреттерден тануға үйрету, баланың атын атап шақыру.
Өзінің жыныстық ерекшеліктерін (ұл, қыз), сыртқы белгілеріне (киімі, шаш қоюы) қарай анықтауға болатынын, аты-жөні, ұнататын ойыншықтары бойынша түсініктерін қорытындылау.
Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:
- ненің жақсы, ненің жаман екендігі жайлы түсініктерінің болуы;
- болмайды, рұқсат, қажет сөздерін түсініп, олардың мағыналарына сәйкес іс-әрекет жасауды;
- жайымен сөйлесуді, үлкендерді мұқият тыңдауды, тапсырмаларды орындауды;
- амандасуды, қоштасуды, үлкендердің сәлеміне жауап бере білуді, алғыс айтуды;
- барлық тіршілік иелеріне ұқыптылықпен қарауды, табиғат бұрышын мекендеушілерге қамқорлығын білдіруді;
- құрбыларымен қысқа мерзімді қарым-қатынасқа түсуді, құрбысына қызығушылық білдіруді, қолындағы тәттісімен, ойыншықтарымен бөлісуге талпына білуді;
- бір-біріне кедергі жасамай ойнауды;
- ересектерді тыңдап, тапсырмаларын орындауға ниет білдіруді;
- өзінің атын (бір жарым жастан кейін), айнадан, суреттен өзін тани білуі тиіс.
ОЙЫН ІС-ӘРЕКЕТТЕРІНДЕГІ БАЛАНЫҢ ДАМУЫ
Мақсаты. Балалардың танымдық және қозғалыс белсенділіктерін дидактикалық, сюжетті, қимылды және құрылыс ойындары арқылы дамыту. Ойын барысында салмақты, сергек мінез-құлықтары мен балалардың эмоционалдық жай-күйлерін қамтамасыз ету.
Міндеттері:
1. Балаларды қимылды ойындарға ынталандыру, ойын көмегімен қимылдарды дамыту (жүру, жүгіру, өрмелеу т.б.).
2. Балаларды бір-біріне кедергі жасамай, ойыншықтарды бөлісіп, сюжеттік, дидактикалық ойыншықтармен, құрылыс материалдарымен, сумен, қармен ойнауға үйрету.
3. Сюжеттік (бейнелі) ойыншықтармен іс-әрекеттерді заттармен әрекет жасаудан ажыратуға қол жеткізу.
Мазмұны:
Тәрбиешінің өтінішімен ойыншықтарды тауып, көрсету және оларды қолданылуына сәйкес (шыныаяқпен қуыршаққа шәй беру, кереуетіне ұйықтауға жатқызу және т.б.) атауға үйрету.
1 жас алты айда балаларды ойынға қажетті заттарды (қонжықты отырғызу үшін арба, қуыршақты орау үшін көрпе, т.б.) таба білуге үйрету.
Балаларды кейбір ойын әрекеттеріне үйрету. Ойын әрекетінің әр түрлі болуы мен ойынды дамытуды қамтамасыз ету: мысалы, қуыршақты балалар тамақтандырады, ұйықтауға жатқызады, арбамен серуендетеді, емдейді. Тәрбиешінің көмегімен меңгерген әрекеттерді бір ойыншықтан екінші ұқсас ойыншыққа (қоян мен қонжықты тамақтандыру, үлкен және кішкентай қуыршақты ұйықтауға жатқызу) ауыстыруға үйрету. Осы тұрмыстық іс-әрекеттерді ойыншық жануарлармен де қайталау, жануарлардың қылықтарына еліктеу: итті үруге «мәжбүрлеу», ойыншық үйректі шиқылдату, т.с.с.
Балалардың ойыншықтармен бірнеше іс-әрекеттерді қатар орындай білуіне қол жеткізу. Қоршаған ортадан үйренгенін іс-әрекеттеріне көшіре білуге үйрету.
Күтуші мен ересек балалардың іс-әрекеттерін бақылау; ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің қорытынды бөлімінде тәрбиеші әрекетін қайталауға балаларды еліктіру, қосымша материал ретінде ойыншықпен тағы не істеуге болатынын көрсету арқылы ойыншықтармен сахналауды енгізу.
Екі жастың соңына қарай қарапайым сюжеттік ойындарды қалыптастыру. Балаларды ойын әрекеттерін өмірлік-қисыңды реттілікпен орындауға, ойында нақты заттардың орнына ауыстырғыш заттарды (сабынның орнына текшені, термометрдің орнына таяқшаны) қолдануға үйрету.
Ойын барысында балалардың бір-біріне жақсы ниетін тәрбиелеу, ойыншықтарымен бөлісуге, ауыстыруға, көмек көрсетуге үйрету (ойынға қажетті затты әкелу), тәрбиешінің көмегімен бірнеше әрекетті әрбір баланың орындауы.
Балаларды ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде таныстырған дидактикалық ойыншықтармен өз бетімен ойнауға үйрету. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде меңгерген дағдыларын қолдана отырып, түрлі құрылыс жасауға ынталандыру.
Балаларды ойыншықтардың өлшемін, түсін салыстыруға, ойында қолданылатын заттар мен құрылыс материалдарының (текшелер мен кішкентай кірпіштер) кейбір пішіндерін дұрыс атауға ынталандыру. Ойынға қажетті үстел үсті және көлемді құрылыс ойыншықтарының болуы қажет. Құрылыс материалдарының жинағында сюжеттік ойыншықтар болғаны жөн.
Құммен, сумен, қармен ойын барысында заттың қасиеттері туралы білімдерін бекіту. Құммен және қармен ойындарда қалақша мен күрекшені дұрыс қолдануға үйрету, кішкентай шелек пен қалыпшаға құмды салу, ылғал құмнан пішіндер жасау. Құммен ұқыпты ойнауға үйрету (жәшіктегі құмды шашпау, киімді былғамау).
Қимылды ойындарда негізгі қимылдарды (жүру, жүгіру, лақтыру, домалату) дамытуға мүмкіндік туғызу. Әр баланың жеткілікті қозғалуын қадағалау. Балаларды қимылды ойындарға (арбаны сүйрелеу, доппен ойнау, төбешік-басқыштарға шығып-түсу, жолмен жүгіру, пластмасса кеглилерді жеңіл доппен соғып құлату, т.б.) ынталандыру.
Бұрамалы ойыншықтарды көрсету, ойын-сауықтар жүргізу.
Оқу жылының соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде бала:
- тәрбиешінің өтінішімен ойыншықтарды тауып, көрсетуді;
- оларды қолданылуына сәйкес атап, пайдалануды;
- тәрбиешінің көмегімен меңгерген әрекеттерді бір ойыншықтан екінші ойыншыққа ауыстыруды;
- бір-бірімен қарым-қатынас барысында өмірлік-қисынды біртінділікті ойын жағдайында жүргізуді;
- нақты заттардың үлгілерін ойында қолдануды;
- ойыншықтармен бір-бірімен бөлісіп, ауыстыруды;
- ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде таныс болған дидактикалық ойыншықтармен ойнауды;
- ойыншықтарды өлшемін, түсін салыстыру, ойында қолданылатын кейбір заттар мен құрылыс материалдарының пішіндерін дұрыс атауды;
- қармен, құммен ойнауда қалақшаны, күрекшені дұрыс қолдануды;
- қимылды ойындарға белсене араласуды білуі тиіс.
МЕРКЕЛЕР МЕН ОЙЫН-САУЫҚТАР
Балаларға арналған жаңа жылдық шырша мерекесін ұйымдастыру ұсынылады.
Ертеңгілік барысында қуыршақ театрының көрінісі, таныс ойындар мен билер орындалады. Балаларда мерекелік көңіл-күй құру.
Жыл бойы ауық-ауық ойын-сауықтар өткізу. Оның барысында бұрамалы ойыншықтарды, қуыршақтар театрын қолдана отырып, балалар жазушыларының шығармалары бойынша шағын көріністер көрсету.
Қозғалмалы және қызықты ойыншықтарға, олардың қозғалыстары мен тәрбиешінің әрекеттерін бақылауға деген ниетті, қызықты ойын жағдайларын балалардың эмоционалды елеуін тудыру.
Балаларды шағын көріністерді көруге, ойын-сауықтарға қатысуға, жүргізушінің тапсырмаларын қарапайым қимыл түрінде орындап (қоянды қуып жету, атпен шабу, т.б.), жауап бере білуге үйрету.
ЕКІ ЖАСТАН БАСТАП ҮШ ЖАСҚА ДЕЙІНГІ
I СӘБИЛЕР ТОБЫНДАҒЫ БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН БАҒДАРЛАМА
БАЛАЛАРДЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІК МҮМКІНДІКТЕРІНЕ СИПАТТАМА
Бала өмірінің үшінші жылында дене дамуы әлі де қарқынды жүреді, алайда өткен жылмен салыстырғанда бұл үдеріс баяу өтеді. Бұл кезеңде балалардың жүйке жүйесінің қызметі жетіле түседі, осыған байланысты белсенді сергектік уақыты (6 сағ.-6,5 сағ. дейін) ұзарады. Бұл жастағы балаларда өзін дұрыс ұстау дағдылары жеңіл қалыптасады, себебі ол аз уақыт өз тілектері мен әрекеттерін тежей алады. Алайда, 3 жастағы баланың тез әсерленіп, тез шаршайтынын естен шығармау керек.
Бала өмірінің үшінші жылында жүйке жүйесінің де дамуы қарқынды өтеді. Сәби психикасындағы үлкен өзгерістер тілдің ары қарай дамуы және оның әсерінен ақыл-ойдың дамуымен байланысты. Осы жастағы балалардың сөздік қоры сан және сапасы жағынан өткен кезеңмен салыстырғанда, 3-4 есе артады. Сөздердің жеңілдетілген формалары ғана емес, сонымен қатар дұрыс айтылмайтын сөздер мүлде жоғалады; балалар барлық сөз таптарын қолдана бастайды. Баланың қалыптасқан ойлау қабілеті тілдің грамматикалық құрылымында білінеді, ол жайылма және құрамалас сөйлемдерді қолданады. Бұл жастағы балалар неге? неліктен? қайда? қашан? сұрақтарын көптеп қояды. Бұл сұрақтар дамыған танымдық қажеттілікті білдіреді.
Балалардың түрлі сөз таптарын қолдануы мен бала тілінде бағыныңқы сөйлемдер мен сұрақтардың пайда болуы ойлау қабілетінің дамуын сипаттайды; балалардың қоршаған ортадағы заттарды, құбылыстарды жеке-жеке емес, олардың арасында байланыс құра отырып, заттар мен құбылыстардың қасиеттерін түсініп, салыстыра, теңестіре отырып қабылдайтындығын көрсетеді.
Баланың айналасындағы адамдардың тілін түсінуде де елеулі өзгерістер болады. Бала өзінің айналасындағы өзіне, жан-дүниесіне тікелей байланысты сөздердің мағынасын түсінеді. Баламен тек осы уақыт туралы ғана емес, сонымен қатар өтіп кеткен уақыт жайлы да, келешек туралы да әңгімелесуге болады; мысалы, ол қайда барады, серуенде не істейді, кеше серуенде не болды, шыршаны қандай ойыншықтармен безендіруге болады, жазда орманда не жинайды, т.б. Едәуір күрделі жалпылау түрлері пайда болады, мысалы, ойыншықтар, киім сөзімен бала әртүрлі, бірақ қызметтері ұқсас заттары жалпылайды. Жалпыланған мағынаны заттың қасиеттерін білдіретін сөздер де иеленеді.
Бала өз көзімен көрмеген оқиғалар мен құбылыстар туралы ересектердің әңгімелерін түсіне алады, бірақ әңгімеде қолданылатын сөздер оларға түсінікті болуы тиіс
3 жасқа қараған бала тілінің тәрбиелік мағынасы айтарлықтай өзгереді. Үйрету барысында көрсету әлі де жетекші әдіс болғанымен, тілдің үйрету мен тәрбиелеу құралы ретінде ролі едәуір артады. Сөзбен баланың қандай да бір әрекетін тыюға, теріс қылықтарының алдын алуға, өткенді еске түсіруге, жаңа әрекеттерге үйретуге, пайымдаулары мен түсініктерін қалыптастыруға болады. Бірақ, тілді дамытудағы жетістіктерге қарамастан, балалар тілдің грамматикалық құрылымын меңгермегендіктен, тәжірибелері әлі де жеткіліксіз болғандықтан, олардың тілдері ерекше болып келеді.
3 жаста баланың дыбыстарды дұрыс айтылуы бекітілмеген, бірақ автоматтандырылған болады. Көптеген дыбыстар жұмсақ айтылады, бір сөз тіркесінде дыбыстар дұрыс айтылса, енді біреуінде қате айтылады. Бұл жастағы барлық балалар бірдей «р, л, с, ш, з» дыбыстарын дұрыс айта бермейді, айтуға тілі келмейтін дыбыстарды ауыстырып айтады немесе тастап кетеді, орнын ауыстырады. Бірақ тіліндегі кемшіліктерге қарамастан бала басқа балалардың тіліндегі кемшіліктерді байқап, оларды жөндейді. Бұл балалардың тіл дыбыстарын қабылдауы дыбыстарды айта білуінен гөрі айтарлықтай жетілгендігімен түсіндіріледі.
3 жаста балада өзін қоршаған орта туралы түрлі ұғымдар мен түсінктер қалыптасады. Бала тұрмыстық заттардың қасиеттері мен қолданылуын біледі, оларды ажыратып қана қоймай, түрін, түсін, өлшемін атайды, негізгі кеңістіктік және уакыттық қатынастарда бағдарлана алады.Балада сан (көп, аз, артық, кем, бір) туралы алғашқы түсініктер қалыптасады. Балалардың ұғымдары мен түсініктері әлі де жеткіліксіз, сондықтан қате қорытындылар жиі кездеседі.
Сенсорлық дамуы ары қарай жүзеге асады, бағдарлық-танымдық қызметте айтарлықтай өзгерістер болады. Баланың негізгі әрекетінің бірі бақылау болып табылады, оған ерекше назар аударған жөн, себебі ол сенсорлық дамудың маңызы құралы болып табылады. Егер ересектер баламен бірге бақыласа, бала сұрақтарды көп қояды, сондықтан зейінді болған жөн. Баланың қоятын сұрақтары қоршаған ортаны танып-білуге бағытталады.
Бала өмірінің үшінші жылында іс-әрекет күрделенеді және, түрленеді. Оның келесі түрлері бар: заттық іс-әрекет (пирамида, мозаика, алмалы-салмалы ойыншықтармен айналысу); сюжеттік ойындар (қуыршақпен ойнау); бақылаулар; суреттер мен кітаптарды қарастыру; еңбек әрекетінің элементтері (дербес тамақтану, киіну, ойыншықтарын жинастыру); құрылыс материалдарымен ойындар; бейнелеу өнерінің бастауы (мүсіндеу мен сурет салу). Іс-әрекет түрлерінің сәбидің ойлау қабілетін дамытуда ерекше маңызы бар. Баланың қалыпты дамуы бұл іс-әрекеттерсіз мүмкін емес.
Көптеген іс-әрекеттердің ішінде сюжетті ойындар ерекше орынды иеленеді, оның сипаты 2 жастағы баланың ойынымен салыстырғанда күрделірек болып табылады. Бала, ойнай отырып, айналасындағы адамдардың көптеген әрекеттерін бейнелей алады («жұмысқа барады», «түскі ас дайындайды», «науқас адамды емдейді»).Бала әрекеттердің біртінділігі мен өзара байланысын бейнелеп қоймай, адамдар арасындағы қарым-қатынастарды көрсететін болады. Мысалы, қуыршақпен ойнай отырып, қайырымды болады, қамқорлық жасайды немесе оған ренжиді, ескертулер жасайды, жазалайды. Рөлдік ойындардың элементтері пайда болады.
Бала өмірінің үшінші жылында дамудағы жаңалық қандай да бір істі бастамас бұрын мақсатын анықтай білу болып табылады: «Мен үй саламын», «Мен қуыршақты емдеймін». Жоспарлау элементтерінің пайда болуы - бала әрекетінде маңызды. Бұл жаста бала құрылыс материалдарымен айналысқанды жақсы көреді. Ол өзі күрделі құрылыстарды жасай алады (мысалы, гараж, оған баратын жол, шарбақтар) және олармен ойнайды.
Іс-әрекеттің жаңа түрлері: мүсіндеу мен сурет салу пайда болады. Бала қарындаш, ермексаздың көмегімен бір нәрсені бейнелеуге, үш жастың соңына қарай жол, жауын, кішкентай сақиналардың суреттерін салып, таяқшал, сақина, шелпекті илеп жасауды, бірнеше таяқшалар мен сақиналардан тұратын саңырауқұлақ пен пирамидаларды мүсіндеуге болатынын түсіне бастайды.
Іс-әрекет пен қарым-қатынас барысында балада айналасындағы адамдар мен құбылыстарға белгілі қарым-қатынасы, соған сәйкес мінез-құлқы қалыптаса бастайды. Жағымды мінез-құлықтың барлық түрлерін осы жастағы балаларда қалыптастыра бастау қажет. Осы кезеңдегі балалардың сезімдері де әртүрлі болып келеді. Олар рақаттану, қуану, өкіну, қорқу, ұялу, бауыр басу, өкпелеу сезімдерін білдіреді.
3 жас - бала дербестігінің қарқынды даму кезеңі. Дербестік баланың іс-әрекеттері мен өмірінің барлық жағында көрінеді: өзіне-өзі қызмет ету дағдылары, ойындар, ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті, қарапайым еңбек әрекеттері әбден жетіледі. Бала бойында құрбыларына оң қарым-қатынастарын білдіруі қалыптасады: жақсы көру, көмектесу, бірге жасау, қызықты затты бақылау.Дербестігінің артуына байланысты бала өзінің «Мен»-ін түсіне бастайды және ересектерге ұқсағысы келеді, сондай тәуелсіз, дербес болғысы келеді. Артық қамқорлық жасағанда, тәрбиелік тәсілдерді орынсыз қиындату салдарынан «мінез-құлық дағдарысы»: баланың мінез-құлқында жағымсыз жайттар - ерегесу, қыңырлық, еркелік пайда болуы мүмкін.
КҮН ТӘРТІБІНІҢ ҮЛГІСІ
|
Үйде |
|
|
Ұйқыдан ояну, таңертеңгі шаралар |
6.30-7.30 |
|
Мектепке дейінгі ұйымда |
|
|
Балаларды қабылдау, тексеру, ойындар, ертеңгілік гимнастика |
7.00-8.00 |
|
Таңғы ас |
8.00-8.00 |
|
Ойындар, сабаққа дайындық |
8.30-9.00 |
|
Шағын топпен ойын-сабақ |
9.00-9.15 |
|
9.15-9.30 |
|
|
Серуенге дайындық |
9.30-9.50 |
|
Серуен |
9.50-11.30 |
|
Серуеннен оралу, гигиеналық шаралар |
11.30-11.50 |
|
Түскі ас |
11.50-12.30 |
|
Күндізгі ұйқы |
12.30-15.00 |
|
Ұйқыдан ояну, сауықтыру шаралары |
15.00-15.30 |
|
Бесін ас |
15.30-16.00 |
|
Шағын топпен ойын-сабақ |
16.00-16.50 |
|
Серуендеу, қимылды ойындар |
16.50-17.40 |
|
Серуеннен оралу |
17.40-18.00 |
|
Кешкі ас |
18.00-18.20 |
|
Балалардың үйге қайтуы |
18.20-19.00 |
|
Үйде |
|
|
Серуен |
19.00-19.50 |
|
Сабырлы ойындар, гигиеналық шаралар |
19.50-20.20 |
|
Түнгі ұйқы |
20.20-6.30 (7.30) |
«ДЕНСАУЛЫҚ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
Мақсаты: дене шынықтыру жаттығуларын меңгеруге саналы қатынасын, салауатты өмір салты әдеттерін қалыптастыру.
«Денсаулық» білім беру саласының базалық мазмұны:
- ұйымдастырылатын оқу іс-әрекеті - дене шынықтыру;
- балалардың өмірін ұйымдастыру мен тәрбиелеу арқылы - өздігінен қозғалу әрекеті, мәдени-гигиеналық дағдылар, салауатты өмір салты мен сауықтыру-шынықтыру шаралары ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.
Дене шынықтыру
Мақсаты: балалардың дене сапасы мен қозғалу дағдыларының негізгі қимылдарын дамыту.
Міндеттері:
1. Балалардың денсаулығын сақтау мен нығайтуды жалғастыру, шамадан тыс шаршаудың алдын алу. Баланың балабақшада және отбасында физиологиялық және психикалық жай-күйінің қолайлы болуын қамтамасыз ету.
2. Дене шынықтыру сабағында және ертеңгілік жаттығуларды орындау барысында негізгі қимылдарды жетілдіру.
3. Ересек адамның көрсетуімен дене жаттығуларын орындауға үйрету.
Мазмұны:
Қол, дене, аяққа арналған жалпы дамыту жаттығулары: ересектердің көрсетуі мен ауызша айтуына сәйкес дене жаттығуларын орындау, гимнастикалық атрибуттарды (жалауша, шар, сақина, гантель және т.б.) қолдануға үйрету.
Негізгі қимылдар: бір уақытта үш негізгі қимылдарды орындау ұсынылады.
Жүру және жүгіру. Топқа бөлініп және бүкіл топпен, жұптасып, шеңбер бойымен, қол ұстасып, қарқынды өзгерте отырып, жүгірумен алмастырып және керісінше (тәрбиешінің соңынан), бағытты өзгертіп, шашырап, заттарды айналып өтіп, алға қарай қырындап жүру. Аяқтың ұшымен жүру. Жіптен, қырлы бөренеден, кубиктен аттап жүру.
Топқа бөлініп және бүкіл топпен түзу бағытта, әр түрлі бағытта (бірін-бірі итермей), бірінің соңынан бірі, бір қатармен тәрбиешінің соңынан жүгіру.
Доғадан, орындықпен, жолмен нысанаға дейін еңбектеу.
Ауданы 50 × 50 см, биіктігі 10 см болатын подиумға, саты-баспалдаққа, гимнастикалық қабырғаға өрмелеу.
50-60 см арақшықтыққа доптарды (диаметрі 10-15 см) екі қолмен бастан асыра және кеуде тұсынан лақтыру. Тәрбиеші лақтырған допты қағып алу.
Кішкентай доптарды, қапшықтарды 50 см арақашықтықта орналасқан нысанға дәлдеп лақтыру.
Бір орында және алға жылжи отырып қос аяқтап секіру.
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- ересектердің ауызша айтуы немесе көрсетуімен дене жаттығуларын орындауды;
- гимнастикалық атрибуттарды (жалауша, шарлар, сақина, гантель және т.б.) қолдануды;
- топқа бөлініп және бүкіл топпен жұлтасып, шеңбер бойымен, қол ұстасып, қарқынды өзгерте отырып, жүгірумен алмастырып және керісінше жүруді, аяқтың ұшымен, жіптен, қырлы бөренеден, кубиктен аттап жүруді;
- топқа бөлініп және бүкіл топпен түзу бағытта, әр түрлі бағытта, бірінің соңынан бірі, бір қатармен тәрбиешінің соңынан жүгіруді;
- доғадан, орындықпен, жолмен нысанаға дейін төрт тағандап еңбектей білуді;
- саты-баспалдаққа, гимнастикалық қабырғаға өрмелеуді;
- допты екі қолмен бастан асыра және кеуде тұсынан, алысқа лақтыру, тәрбиешінің лақтырған добын қағып алуды;
- кішкентай доптарды, қапшықтарды дәлдеп лақтыруды;
- бір орында және алға жылжи отырып қос аяқтап секіруді білуі тиіс.
Балалар өмірін ұйымдастыру және тәрбиелеу
Мақсаты: тұрмыстағы мәдени-гигиеналық дағдыларды және өз-өзіне қызмет ету дағыларын тәрбиелеу, салауатты өмір салтына жағдай туғызу.
Міндеттері:
1. Қимылды ойындар мен шынықтыру шараларын қолдана отырып, бала денсаулығын нығайту.
2. Тазалық пен ұқыптылыққа қанағаттану сезімін тәрбиелеу, ересектердің нұсқауларына зейінді болуға үйрету.
Мазмұны:
Өздігінен қозғалу белсенділігі
Балаларды кеңістікте орын ауыстыруын қамтамасыз ететін қимылдарды жетілдіруге, жүру кезінде орнықты қалыпты сақтай білуге, ептілік көрсетуге мүмкіндік туғызу. Қозғалыс бағытын сақтауға, өз қимылдарын басқа балалардың қимылдарымен үйлестіруге үйрету. Әрекет жағдайына лайықты әрекет етуге үйрету. Балалардың дербес ойынында қимыл белсенділігін реттеуге мүмкіндік беретін жағдай туғызу.
Үлкендер мен құрдастарына еліктей отырып, өздеріне таныс ертегі кейіпкерлерінің бейнесі мен қимылдарын жасайды.
Мәдени-гигиеналық дағдылар
Қолды дұрыс жууға (көбіктенгенше сабындау), құрғатып сүртуге, өз бетімен сүлгісін алып, қайта ілуге, таза және ұқыпты тамақтануға; қасық, кесе, сүлгіні дұрыс және орынды қолдануға және тамақтану кезінде аузын жауып жеуге үйрету.
Тамақтанғаннан кейін ауыз қуысын сумен шайқауды үйрету.
Өздігінен киіну және шешіну дағдыларын қалыптастыру. 2 жас 3-4 айдан бастап балалар өздігінен және белгіленген тәртіп бойынша түймесіз киімдерін, аяқ киімдерін киіп және шешіп, түймелей және бауларын байлап, шеше білулері қажет, ал 2,5 жастан кейін өздері туймелерді ағытып, қайта түймелей алады, бәтеңкесінің бауын байлап, қайта шеше алады, белгіленген тәртіппен киімдерді ұқыпты бүктеп, аяқ киімдерін орнына қояды. Балаларға өздерінің жеке заттарын: сүлгі, беторамал, тарақ, ауыз шаятын ыдысты қолдану керек екенін түсіндіру. Өздігінен (ескертусіз) мұрнын сүрту, қолының, бетінің ластығын, киіміндегі олқылықты байқау, серуеннен келген соң аяқты сүрту, кіре беріс жерге аяқ киімін шешу; ретке келтіріп ұстау - еденде жатқан затты жоғары көтеріп қою, ойнап болған соң ойыншықты орнына жинау және т.б.
Салауатты өмір салты және сауықтыру-шынықтыру шаралары
Балаларды шынықтыру таңертеңгілік серуен кезінде ультракүлгін сәуленің әсерінен ауа, су процедураларының үйлесімділігімен қамтамасыз етіледі. Жергілікті және жалпы процедуралар қолданылады.
Баланы шынықтыру қолайлы физиологиялық және психикалық жағдайда ғана жүргізіледі. Балалар жылдың салқын мезгілінде, ауа температурасы 15°С болғанда, 3-4 қабат киіммен далаға шығып, серуендей алады.
Ауа ваннасы бала күніне бірнеше рет киінгенде жүргізіледі, ұзақтығы 2-3 минуттан 6-10 минутқа дейін. Ауа және сумен шынықтыру алдыңғы топта жүргізілгендей түрде өтеді.
Сумен шынықтыруда бала ұсақ тастары бар ваннада жүреді. Су температурасы +34°С, +35°С-тан +23°С, +22°С-қа дейін әр үш күн сайын 2 градусқа төмендетіліп отырады. Басқа процедураларда су температурасы +30°С градустан +18°С, +16°С-қа дейін біртіндеп төмендейді.
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- кеңістікте орнын ауыстырып жүру кезінде орнықты қалыпты сақтауды;
- қозғалыс бағытын сақтап, өз қимылдарын басқа балалардың қимылдарымен үйлестіруді;
- қолды дұрыс жууды (көбіктенгенше сабындау), құрғатып сүртуді;
- өздігінен сүлгісін алып, қайта ілуді;
- өздігінен ұқыпты тамақтануды;
- қасық, кесе, сүлгілерді дұрыс және орынды қолдануды;
- тамақтану кезінде аузын жауып жеуді;
- әрбір тамақтанғаннан кейін ауыз қуысын сумен шаюды;
- өздігінен киіну және шешінуді, аяқ киімдерін киіп және шешіп, киімдерін түймесін ағыту, қайта түймелеу және бәтеңкесінің бауын байлап, шешуді;
- белгіленген тәртіппен киімдерді ұқыпты бүктеп, аяқ киімдерін орнына қоюды;
- өздерінің жеке заттарын: сүлгі, беторамал, тарақ, ауыз шаятын ыдысты қолдануды;
- өздігінен (ескертусіз) мұрнын сүрту, қолының, бетінің ластығын, киіміндегі олқылықты байқауды, серуеннен келген соң аяқты сүртуді, кіре беріс жерге аяқ киімін шешуді білуі тиіс.
«ҚАТЫНАС» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ
БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
Мақсаты: балалардың тілдік қатынас жасау дағдыларын, әдеби шығармалар мен халық ауыз әдебиеті шығармаларына қызығушылықтарын дамыту.
«Қатынас» білім беру саласының базалық мазмұны:
- тіл дамыту;
- көркем әдебиет;
- қоршаған ортамен таныстыру ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.
Тіл дамыту
Мақсаты: балалардың жалпыға ортақ зат есім, етістік, үстеу, сын есім және қосымшалармен пассив және белсенді сөздіктерін кеңейту, тілдің грамматикалық құрылымын, дыбыстық мәдениетті, байланыстырып сөйлеуді қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Баланың өз айналасындағы адамдарды көрнекіліксіз түсіну қабілеттілігін дамытуды жалғастыру, пассив сөздікті кеңейту
2. Балалардың өзіңдік тілін жандандыру, белсенді сөздікті қалыптастыру.
3. Балалардың сөйлеуін белсендіру, белсенді сөздіктерін қалыптастыру
4. Балаға түсінікті сөйлей білуін мадақтау, сөздегі дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету, сөйлеу интоннациясын қалыптастыру.
5. Сөйлемді қолдануға, оны грамматикалық жағынан дұрыс құруға үйрету.
Мазмұны
Тілдің дыбыстық мәдениеті
Балаларды ана тіліндегі дыбыстар мен сөздерді анық айтуға үйрету, дауыс аппаратын дамыту.
Бала тілінің түсінікті, анық, асықпай, жеткілікті дауыста айтылуын қадағалау керек. Балалардың назарын дыбыстарды, сөздерді, сөйлемді анық айтуға, сөйлеу қарқыны, дауыс күші мен биіктігіне аудару. Бала айналасындағы адамдардың сөзін естуге және тыңдауға, түрлі дыбыстарды, дауыстың қаттылығы мен айтылу жылдамдығын ажырата білуді үйренуі керек.
Бұрын меңгерген буындағы, сөздегі дыбыстарды: дауысты дыбыстар (а, у, и, о) мен айтылуы қарапайым дауыссыз дыбыстардың (м, п, б, ф, в) дұрыс айтылуын анықтау және бекіту.
Қатаң, ұяң, үнді дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету.
Түрлі дауыс жоғарылығымен, қарқынымен, биіктігімен дыбыстарға еліктеушілікке (бақ-бақ, тық-тық, з-з-з) жаттықтыру. Балалардың дыбысты анық айтып қана қоймай, сөйлеу тілінің екпіні мен ырғағын сақтауына талпыну.
Дыбыстар мен сөздерді сөз тіркестерінде бекітуді ары қарай жалғастыру. Сөйлемдегі сөздерді анық айтуға үйрету.
Сөздік қорын қалыптастыру
Баланың сөздік қорын молайту және жандандыру. 2 жастағы баланың сөздік қоры орта есеппен 250-280 сөзді құрайды. 3 жасқа қарағанда сөздік қор 3-3,5 есе артады. Өзінің киімдерін атауға үйрету - мойынорағыш, кеудеше, пальто, қолғап, жейде, көйлек, кофта, қамзол, шалбар, шұлық. Бас киім - бөрік, орамал. Аяқ киім - бәтеңке, етік, туфли. Ыдыс-аяқ - шыныаяқ, табақ, қасық, шайнек, қазан, құмыра, кесе. Тамақтың аттарын дұрыс атау: сорпа, ботқа, шырын, компот, кеспе, бауырсақ; азық-түлік: сүзбе, сүт, ірімшік, қаймақ, айран, қымыз, балық, ет, жұмыртқа, күріш, картоп, макарон, бұршақ, қарақұмық. Сөйлемде зат есіммен (доп, мысық, ыдыс) бірге әрекетті білдіретін (доп домалады, мысық ұйықтап жатыр, ыдыс сынды) сын есімді қолдануларын жетіддіру. Сын есімді қолдана отырып, затты сипаттау (үлкен үй, жақсы бала). Ересек адам өз сөзінде сөз таптарының барлық түрін қолданып, үлгі көрсете білуі керек.
Балаларда отбасында және балабақшада тілдік қарым-қатынас жасауға қажеттілікті тудыру. Ересектерге өтініш жасауға және сұрақ қоюға ынталандыру. Балалардың сөйлеу тілін дамыту: тілдік қатынастың әр түріне қатыстыру (ересектермен және құрдастарымен әңгімелесуін қолдау, сұраққа жауап беруге, сұрақ қоя білуге үйрету); тек бүгін көргендерін айтып қана қоймай, сонымен бірге жақында көшеде, учаскеде, музыка залында және т.б. жерде көргендерін екі-үш сөйлеммен айтып беруге үйрету.
Белсенді сөздікте заттардың сапасы және олармен әрекет жасаудың атауларын бекіту. Тілдегі жинақтық зат есімдерді, тілдің жалпылау қызметін меңгеруге көмектесу.
Балаларға күнделікті әрекетте ыдыс-аяқ, киім, жиһаздарды, түрлі сөз табын, заттардың белгілерін, жануарлар мен олардың төлдері, көкөніс, жеміс, өсімдік, еңбек әрекеттерін білдіретін сөздерді қолданып, жауап беретіндей сұрақтар қою. Заттар туралы қойылатын сұрақтар қарапайым болады: «Бұл кім?», «Бұл не?» (қозы, орындық) және күрделірек «Не жүгірді?» (ит), «Мысық қайда ұйықтайды?» (кілем үстінде).
Тілдің грамматикалық құрылымы
Тәрбиешінің сөйлеуін түсінуте, қарапайым сұрақтарға жауап беруге үйретуді жалғастыру.
Балаларды зат есімнің көшпе түрін пайдалануға, сын есімді өткен шақ түрінде зат есіммен және етістікпен үйлестіруге, сөз тіркестерінде сөздің жалғауына (сын есім + зат есім, зат есім + етістік) назар аударуға үйрету.
Сөз қосымшаларын қолдана білуге үйрету. Дауыс екпінімен көмегімен мақсатты жеткізе білу (баяндау, іздену, сұрақ қою және т.б.) - 2,5 жастағы балалар құрамы үш сөзден көп сөйлемдерді айтады, ал 3 жаста өз сөзінде күрделі сөйлемдерді қолданады.
Үш жастың соңына қарай бала тілдің барлық грамматикалық түрін, құрылымдарын қолданады. Бағыныңқы құрмалас сөйлемді қолдану, бірнеше сөйлемнен тұратын әңгіме құрастыру.
Байланыстырып сөйлеу.
Заттар мен құбылыстардың маңыздысын бақылауға, қарастыруға, бөліп көрсетуге, олардың арасындағы қатынасты орнатуға, сөзбен белгілеуге үйрету.
Диалогты (кейінірек монологты сөйлеу), байланыстырып сөйлеу дағдыларын дамыту.
Тәрбиешінің бүкіл топқа бағытталған сөзін балалардың мұқият тыңдауына назар аудару. Ерсектермен және құрдастарымен тілдік қатынас жасауды дамыту.
Балаларды ертегі айтуға белсенді қатысуға үйрету: бір-екі сөзбен немесе тіркесті толық айту, әңгімеге қатысу, сұраққа жауап беруге үйрету.
Балалардың пікір білдіруін мадақтау, түсініксіз жерін түсіндіру, бөліктерді анықтау және балалардың барлық сұрақтарына жауап беру Сөз мағынасын кеңейте отырып (балаға түсінікті етіп), қарапайым пікір айта білуге үйрету.
Жыл соңында суреттегі бейне жайлы, серуен кезінде көргендері туралы 2-4 сөйлеммен айтып беруге, сөзінде жақын арада болған оқиғаны айтып беруге, осы шақтағы сөйлемдерді қолдануға, болашақты қарапайым түрде бағдарлай білуін көрсетуге үйрету.
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- ана тіліндегі дыбыстар мен сөздерді асықпай, анық айтуды;
- айналасындағы адамдардың сөзін естуді және тыңдауды, түрлі дыбыстарды, дауыстың қаттылығы мен айтылу жылдамдығын ажыратуды, тәрбиешінің қарапайым сұрақтарына жауап беруді.
- белсенді сөздікте барлық сөз таптарын пайдалануды;
- құрамы үш сөзден тұратын сөйлемді айтуды, өз сөзінде күрделі сөйлемдер қолдануды;
- заттар мен құбылыстардың маңыздысын бөліп көрсетуді, олардың арасындағы қатынас орнатуды, сөзбен белгілеуді;
- көргендері жайлы 2-4 сөйлеммен айта білуі тиіс.
Көркем әдебиет
Мақсаты: көркемсөзге деген сүйіспеншілігін, қызығушылығын тәрбиелеу, шығармалардың мазмұнын түсінуге көмектесу.
Міндеттері:
1. Балаларды тақпақтарды, ертегілер мен әңгімелерді қабылдауға, әрекеттің дамуын қадағалап, мазмұнын түсінуге үйрету.
2. Тілдің эмоционалды мәнерлілігін дамыту, балаларды тақпақтарды айтуға, кітаптағы суреттерді қарауға, суреттері жайлы айта білуге үйрету.
3. Тәрбиешінің қарапайым сұрақтарына жауап бере білуді дамыту.
Мазмұны:
Балаларды жыл бойы қазақ және басқа халықтардың қарапайым мазмұнды ертегілерімен, фольклормен, қазақ және басқа халықтардың балалар шығармаларымен жазушыларымен, жазушы-классиктерімен таныстыру.
Ертегі, әңгіме, күлдіргі тақпақтарды зейін қойып, алаңдамай, құрдастарымен тыңдауға, мазмұны бойынша сұрақтарға жауап бере білуге тәрбиелеу. Балаларды өздеріне таныс күлдіргі тақпақтарды, қысқа өлең жолдарын асықпай, анық қайталауға ынталандыру.
Балалардың көркем сөзді біртұтас қабылдауын қалыптастыру: эмоционалды елгезектік, балалар әдебиеті шығармаларының мазмұны мен кейіпкерлерін түсіну. Ертегідегі, қысқа әңгімедегі оқиғаларда, шығармаларда жаңа кейіпкерлердің пайда болуын байқау, драмалық жағдайларда кейіпкерлерге жаны ашу, өзіне таныс кейіпкерлермен кездескенде қуана білуді бекіту.
Айналасындағы адамдардың сөзін көрнекіліксіз тыңдау қабілетін дамытуды жалғастыру, тұрмыстық («Айжан мысық тауып алды») немесе ертегі («Назгүлдің құсы ұшып кете жаздады», «Қыңыр мысық табанын күйдіріп алды») тақырыптарына байланысты әңгімелер тындау.
Шығарма мазмұнына эмоционалдылық білдіру, түрлі дауыс екпінін байқай білу қабілеттілігі, болған жағдайға жанашырлық білдіру, кейіпкерлер бейнесіне (тауық, әтеш, мысық) ене білу қабілеттерін дамыту. Өздеріне таныс шығармалардағы қарапайым сюжеттерді ойнап көрсете білуге үйрету.
Кітаптағы суретерді қарап, олардың мазмұны бойынша сұрақтарға жауап беруге үйрету.
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- ертегі, әңгіме, күлдіргі тақпақтарды зейін қойып, алаңдамай, құрдастарымен тыңдауды, мазмұны бойынша сұрақтарға жауап беруді;
- ертегідегі, қысқа мазмұнды әңгімедегі болып жатқан оқиғаларды, шығармаларда жаңа кейіпкерлердің пайда болуы мен олардың қарым-қатынасын байқауды;
- драмалық оқиға кейіпкерлеріне жанашырлық білдіруді, өзіне таныс кейіпкерлермен кездескенде қуануды;
- таныс шығармалардағы қарапайым сюжеттерді ойнап көрсетуді;
- кітаптағы суреттерді қарап, олардың мазмұны бойынша сұрақтарға жауап бере білуі тиіс.
Қоршаған ортамен таныстыру
Мақсаты: балаларды қоршаған ортада бағдарлана білуін кеңейту, ересектердің айтқан сөзін түсінуін, көрнекі-әрекетті ойлау және тілді пайымдаудың қарапайым түрлерін дамыту.
Міндеттері:
1. Қоршаған ортаны баланың тілі мен ойлауын қалыптастыратын, сөздік қорын жандандырып, толықтыратын, байланыстырып сөйлеуін дамытатын, дыбыстауды қалыптастыратын, қоршаған орта туралы тілді пайымдаудың қарапайым түрлерімен таныстыратын маңызды құрал ретінде қолдану.
2. Барлық балаға арналған тәрбиешінің сөзін тыңдауды және түсінуді, заттарды бақылау мен суреттер қарау кезінде мұқият болуды дамыту.
3. Балаларды тәрбиешінің айтқанын дұрыс қайталауға: заттардың аттары, қимыл-әрекеттер, түстер; бұл сөздерді өз сөзінде қолдана білуге үйрету.
Мазмұны:
Баланың қоршаған ортада бағдарлана білуін кеңейту негізінде сөздік қорын жандандыру мен тілді түсінулерін дамыту. Табиғат құбылыстары мен алуан түрлі заттар туралы алғашқы түсініктерін дамыту, заттар және құбылыстар арасындағы қарапайым байланыстарды орната білуді қалыптастыру, балаларды көрнекіліксіз қоршаған ортадағы адамдардың тілін түсінуге үйрету.
Балаларды педагогтің ауызша сөзбен көрсетуі бойынша: заттарды түстеріне, өлшемдеріне қарай тауып әкелуге («Қызыл кубикті алып кел», «Кішкентай қонжыққа ән айтып берші»), олардың орналасқан жерін ажыратуға («Ойыншық жоғары сөреде (биікте) тұр», «Жанына қой», адамдардың әрекеттері мен жануарлардың қимылына еліктеуге («Суды қалай құятынын көрсет», «Қонжыққа ұқсап жүр»).
Балалардың сөздік қорын:
- транспорт құралдары (машина, автобус), автомобиль бөліктері (кабина, рөл, дөңгелек), өсімдіктер (ағаш, шөп, гүл), жемістер (алма, алмұрт), көкөністер (сәбіз, қызанақ, қияр), үй жануарлары (қой, ешкі, тауық) мен олардың төлдерінің аттарын білдіретін зат есімдермен;
- кейбір еңбек әрекеттерін (жуу, сүрту, үтіктеу, емдеу), өзара қарым-қатынасты (беру, көмектесу, жаны ашу) білдіретін етістікпен;
- заттардың көлемін, түсін, дәмін (үлкен, қысқа, қызыл, көк, тәтті, ащы) білдіретін сын есіммен;
- үстеумен (қазір, жақын, алыс, төмен, жоғары, жылдам, баяу, қарашы) молайту.
Балаларды осы сөздерді қолдануға үйрету.
Балаларды суреттің мазмұны бойынша, серуенде көргендері туралы тәрбиешінің қойған сұрақтарына жауап беруге, тақпақтар айтуға, салынған суреттер туралы әңгімелеуге, кітаптағы суреттерді қарауға, ол жайында (екі-үш сөйлеммен) әңгімелеуге үйрету.
Суреттегі үй жануарлары (қой, сиыр, тауық және т.б.) мен оның төлдерін (қой - қозы, сиыр - бұзау, тауық - балапан) танып, атауға үйрету. Өсімдіктерді (шөп, ағаш, гүл) ажыратып, дұрыс атауға және гүлдің, шөптің, жапырақтарының түсін атауға, сыртқы түріне қарай ажыратуға, кейбір жемістер мен көкөністердің (сәбіз, қияр, алма, алмұрт және т.б.) дәміне қарай атауға үйрету. Балаларды отбасындағы, балабақшадағы, көшедегі ересек адамдардың кейбір еңбек әрекеттерімен таныстырып, оларды атау (күтуші ыдыс-аяқтарды жуып, сүртеді, анам киім тігеді, кір жуады, үтіктейді, аспазшы асханада ас әзірлейді, дәрігер балаларды емдейді, шашатаразшы шаш үлгісін жасайды, жүргізуші көлік жүргізеді және т.б.).
Айналадағы кейбір транспорт түрлерін (жеңіл және жүк автомобильдері, автобус, трамвай, троллейбус) сыртқы түріне қарап және бөлшектерін (кабина, рөл, дөңгелек, терезе, есік) ажырату.
Тәрбиеші балалармен бірге нысананы қарап, заттың бөлшектерінің (бөліктерінің) (отыратын орындықтың аяқтары, арқасы) атауларын, кейбір қасиеттерін (түс, мөлшер, түр) анықтайды, заттардың маңызы туралы сұрайды. Балалар өзінің, жақын адамдарының аты-жөнін, тәрбиешісін, тәрбиешінің көмекшісінің аты және әкесінің атымен атай білу керек; тұрмыстық заттарды білдіретін сөздерді дұрыс қолдану (киім, жиһаз, ыдыс-аяқ, ойыншықтар) және олардың қолданылуын (төсекте ұйықтауды, үстел басында тамақтанады және сабаққа дайындалады, шкаф пен сөреде - кітаптар мен ойыншықтар орналасады, тостағанға қымыз, шыныаяққа сүт, шай құяды, қасықпен тамақ ішеді) білу керек.
Балалардың заттардың санын (біреу, көп, аз, бір-бірден), олардың кеңістікте орналасуын (биік - аласа, алыс - жақын, астында, үстінде, жанында), қозғалу бағыттарын (алға - артқа) сипаттау білуді жетілдіру. Өз тілінде үстеу мен сын есімді үйлестіріп қолдану.
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- педагогтың ауызша көрсетуі бойынша: заттарды түстеріне, өлшемдеріне қарай тауып, олардың орналасқан жерін ажыратуды;
- транспорт құралдары, автомобиль бөліктері, өсімдіктер, жемістер, көкөністер, үй жануарлары және олардың төлдерінің аттарын білдіретін зат есімді қолдануды;
- кейбір еңбек әрекеттерін білдіретін етістікті, заттың көлемін, түсін, дәмін білдіретін сын есімді, үстеуді қолдануды;
- сурет мазмұны бойынша, серуенде көргендері жайлы тәрбиешінің қойған сұрақтарына жауап бере білуді;
- суреттегі үй жануарлары мен оның төлдерін танып, атай білу, өсімдіктерді ажыратып, дұрыс атау, гүлдің, шөптің, жапырақтардың түсін атап, сыртқы түріне қарай ажыратып, кейбір жемістер мен көкөністердің дәміне қарай атай білу, отбасындағы, балабақшадағы, көшедегі үлкендердің кейбір еңбек әрекеттерін атауды;
- айналадағы кейбір транспорт түрлерін сыртқы түріне қарап және бөлшектерін ажыратуды;
- өзінің, жақын адамдарының аты-жөнін, тәрбиешісін, тәрбиешінің көмекшісін атымен және әкесінің атымен атай білуі тиіс.
«ТАНЫМ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
Мақсаты: заттар, табиғат, адамдар әлеміне қызығушылықтарын қалыптастыру.
«Таным» білім беру саласының базалық мазмұны:
- сенсорика;
- құрастыру;
- қоршаған ортамен таныстыру ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.
Қоршаған ортамен таныстыру
Мақсаты: балалардың қоршаған орта, табиғат, заттар мен олардың маңызы және олармен әрекеттесуі туралы білімдерін кеңейту және қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Балаларды қоғамдық өмір құбылыстарымен және ересек адамдардың кейбір мамандықтарымен таныстыру.
2. Заттардың қасиеті мен кеңістіктік ортаны бағдарлау негізінде танымдық-тәжірибелік дербестікті (өзіндік «Мен»-ін) дамыту.
3. Балалардың барлық тіршілік иелеріне адамгершілік сезімдерін, мейірімділігін және қамқорлықтарын дамыту.
Мазмұны:
Қоғамдық өмір құбылыстары
Ересектердің еңбегіне қызығушылығын дамыту. Бала айналасына жақын адамдардың үйдегі және балабақшадағы еңбегі туралы ұғымдарын қалыптастыру. Жекелеген еңбек әрекеттерін (анам киіп тігеді, кір жуады, үтіктейді; мейірбике градусник қояды, ине салады; күтуші ыдыс-аяқ жуады; дәрігер емдейді; жүргізуші машина жүргізеді; аспазшы ас пісіреді және т.б.) тануға және атай білуге жаттықтыру.
Балалардың жекелеген еңбек үдерістері туралы ұғымдарын тереңдету, оларды еңбек нәтижесін көруге, әрекеттерді белгілі бір біртінділікпен орындауға және бұл үшін еңбекке қажетті құралдар, материалдардың бар екенін түсінуге үйрету.
Автомобильді басқару туралы қарапайым мәлімет, транспорт құралы және оның маңыздылығы туралы ұғым беру, оларды танып, атауға (жүк және жеңіл автомобильдер, автобус, трамвай, троллейбус, поезд), сонымен қатар жүк автомобилінің негізгі бөліктерін атап, ажырата білуге үйрету. Автобус, жеңіл автомобиль, трамвайға адамдар отырады, ал жүк машинасымен жүк (балабақшаға азық-түліктер) тасиды.
Адам:
- оның сыртқы денесінің ерекшеліктері (әр адамның басы, қолдары, аяқтары, беті; бетінде - көзі, мұрны, аузы бар);
- оның дене және эмоционалдық жағдайы (қарны ашты - тойды - шаршады - дем алды; ауырды - емделді; қайғырды - қуанды; жылады - күлді және т.б.);
- балаға жақын адамдардың әрекеттері («Анам тамақ пісірді», «Әжем шұлық тоқыды», «Атам газет оқыды», «Ағам сурет салды», «Әкем сағат жөндеді» және т.б.) туралы білімдерін бекіту.
Қоршаған ортадағы заттар
Баланың заттарды, нысаналарды және айналасындағы құбылыстарды зерттеу ниетіне қолдау көрсету, заттардың қолданылуымен және олармен әрекет жасаумен таныстыру.
Үй тұрмысына қажетті заттарды (киім, ыдыс-аяқ, жиһаз және т.б.), ойыншықтарды, еңбек құралдарын (сыпыртқы, сыпырғыш, күрек, су сепкіш, шелек және т.б.) қарауды ұйымдастыру. Балаларды үй тұрмысына қажетті заттарды бағдарлауға: заттарды және олардың қасиетін - қарапайым түрдегі пішінін, құрылысын, ашық түсін, көлемін танып, атауға; заттарды пішініне, түсіне, көлеміне, қолданылуына байланысты іріктеп алып, топтастыруға; қарама-қарсы белгілері бойынша (үлкен-кіші, қатты-жұмсақ) олардың арасындағы қатынасын орнатуға; бүтінді және бөлшекті (матрешкалар, қима суреттер), заттармен, материалдармен әрекет жасауды атауға, қарама-қарсы әрекеттерді (киіну - шешіну, ағыту - түймелеу) ажыратуға үйрету.
Заттарды қолдану белгілері бойынша (ас ішуге және шайға арналған ыдыс-аяқтар, қуыршаққа арналған киімдер) топқа біріктіруге үйрету.
Табиғат ортасы
Өсімдіктер әлемі. Балаларды қияр, қызанақ, сәбіз, шалқан, алма, алмұрттың сыртқы түріне, түсіне қарай атап, тануға үйрету.
Ағаштарды (1-2 түрі), шөпті, гүлді (учаскедегі, бөлмедегі гүлдейтін өсімдік) атау және ажырату, учаскедегі гүлдердің, шөптердің түстерін атай білуді қалыптастыру Балалардың зейінін ағаштың негізгі бөліктеріне (діңі, бұтағы, жапырағы) аудару, жапырақтардың түсіне, көлеміне, пішініне қарай ажыратуға жаттықтыру. Өсімдіктердің бөліктері (сабағы, жапырағы, гүлі), суару туралы ұғым беру. Өсімдіктерді күтіп-баптауға ынталандыру.
Жануарлар әлемі. Үй жануарлары (сиыр, жылқы, ешкі, қой, түйе, жылқы, ит, әтеш, тауық, қаз және т.б.) мен оның төлдерін (бота, бұзау, лақ, қозы, құлын, күшік,балапан және т.б) атауға және ажырату.
Орманды мекендеушілерді (түлкі, қоян, аю, қасқыр, тиін жэне т.б.); құстарды (торғай, қарға, кептер және т.б.) атап, ажырату және оларға тән ерекшеліктерді атап көрсету (әтештің әдемі айдары бар, қоянның ұзын құлақтары бар, аю үлкен, оның құлақтары кішкентай, әтештің шақыруы, мысық пен күшіктің шығарған дыбыстарын тыңдату).
Кейбір жануарлардың денесінің бөліктерін (басы, құйрығы, аяқтары) ажыратып атауға үйрету.
Құстарға және олардың іс-қылықтарына (ән салады, ұшады, шоқиды, су ішеді) бақылау жасау. Балаларды балықтарға (аквариумдағы), құстарға жем шашуды үйрету.
Табиғат құбылыстары
Табиғат құбылыстарына қызығушылығы мен зейінділігін арттыру.
Табиғатта жыл мезгілдерінің (көктем, жаз, күз, қыс) ауысуын және олардың ерекшеліктерін (қыста суық, қар; жазда ыстық, күн жарқырайды, көктемде сүңгілер ериді, жылғалардан су ағады, ағаштар бүршік жарады, күзде жел тұрады, жаңбыр жауады, жапырақтар сарғайып жерге түседі) байқау. Жыл мезгілін сыртқы белгілері бойынша ажырату және оларды атау.
Ауа райындағы және табиғаттағы ерекшелік өзгерістерді байқау. Ауа райы құбылысы мен оған адамдардың қатынасы (жаңбыр - дымқыл, сырт киімсіз және етіксіз қыдыруға болмайды, жаздың ыстық күнінде бас киім киеді, қыста адамдар тон, мойын орауыш, жылы етік, аң терісінен жасалған тымақ киеді және т.б.).
Тұрмыстағы су (сұйық, жылы-суық, суға шомылады, жуынады, кір жуады және т.б.), табиғаттағы су (жылғалардан ағады, сүңгілер ериді, өзен, тоған) туралы білу.
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- үлкендердің жекелеген еңбек әрекеттерін танып, атауды;
- балаға жақын адамдардың әрекеттері туралы;
- транспорт құралдары мен олардың маңызы туралы;
-ойыншықтар, жиһаз, киім, ыдыс-аяқтар, кейбір жемістерді атап, ажыратуды;
- оларды қолдану белгілері бойынша топқа біріктіруді;
- үй жануарлары (мысық, ит, сиыр, жылқы, ешкі, қой, түйе, шошқа, әтеш, тауық, қаз және т.б.) мен оның төлдерін атап, ажыратуды;
- орманды мекендеушілерді (түлкі, қоян, аю, қасқыр, тиін және т.б.); құстарды (торғай, қарға, кептер және т.б.) атап, ажырату және оларға тән ерекшеліктерді атап көрсетуді;
- жануарлардың дене бөліктерін атап, ажыратуды;
- қияр, қызанақ, сәбіз, шалғам, алма, алмұрттың сыртқы түріне, тусіне қарай атап, тануды;
- ағаштарды (1-2 түрі), шөпті, гүлді (учаскедегі, бөлмедегі гүлдейтін өсімдік) атау және ажырату, учаскедегі гүлдердің, шөптердің түстерін атауды;
- жыл мезгілін сыртқы белгісі бойынша ажыратуды және оларды атауды білуі тиіс.
Сенсорика
Мақсаты: заттардың ерекше қасиеті ретінде түсті, көлемді, пішінді атап көрсете білуге тәрбиелеу, осы қасиеттерді немесе сапаларды меңгерту.
Міндеттері:
1. Балаларды заттардың сенсорлық қасиетгеріне зейіндерін аударуға үйрету, біркелкі нысаналардың көлемі, пішіні, түсі бойынша ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтаудың қарапайым жолдарын қалыптастыру.
2. Балалардың өздеріне жақсы таныс нысаналардың ерекшеліктерін жеткізе алуы үшін заттардың белгілерін өз еріктерімен қолдануларын бекіту.
3. Зат құралдарымен әрекет жасауларын, ұсақ қол моторикасын дамыту.
Мазмұны:
Заттық әрекет
Зат құралдарын қолдануларын үйретуді жалғастыру. Арнайы су толтырылған немесе суы жоқ ыдыстардан шарларды, жүзіп жүрген ойыншықтарды қармақпен аулау үшін ауды, ожауды қолдануды ұсыну. Еңбек құралына ұқсайтын ойыншықтарды қолдану Өз әркеттерінде зат құралдарды балалармен тәжірибелік міндеттерді шешу мақсатында өз еріктерімен ойын және тұрмыстық әрекеттерде қолдануларын мадақтау. Қол мен саусақ ұштарының қимылдары және сенсомоторлық кеңістіктік «көз - қол» үйлесімділігін дамыту.
Балаларды біркелкі заттарды сенсорлық белгілері бойынша (көлем, пішін, түс) топтастыруға, ауызша нұсқау (үлкен, кіші, осындай, осындай емес) мен үлгіге сүйене отырып, тапсырмаларды орындауға үйрету.
Балаларды негізгі 8 түс (қызыл, қызыл сары, сары, жасыл, көк, күлгін, қара, ақ), 5 пішін (дөңгелек, шаршы, үшбұрыш, тік төртбұрыш, сопақша,), түрлі көлем (үлкен, кіші) бойынша заттарды топтастыруға үйрету.
Балалар жылдың басында көлемі (үлкен - кіші), пішіні (шаршы - дөңгелек, үшбұрыш - сопақша және т.б.), түсі (қызыл - көк, сары - қара, қызыл сары -күлгін және т.б.) бойынша көзге бірден түсетін біркелкі заттарды, содан соң заттардың көлемі, пішіні (дөңгелек - сопақша, тік төртбұрыш - шаршы), түсі (қызыл - қызыл сары, көк - күлгін) бойынша бір-біріне ұқсайтындарын топтастыруға үйрету.
Сенсорлық қасиетті анықтауға арналған тапсырмалар ұсыну: саңырауқұлақ түсі мен үстелдің түсін; 5 геометриялық пішінді ұяларға сәйкестендіру. Қасиеттері жағынан ұқсас және әртүрлі заттарды салыстыру. Екі түрлі заттан белгілі бір қасиеті бойынша заттарды таңдауды жүзеге асыруды үйрету.
Заттың 2-3 қасиеттеріне бір мезгілде бағдарлану арқылы алдымен бір түсті, кейіннен әр түсті 4-5 және одан да көп сақиналардан тұратын пирамидаларды өлшемі жағынан кему ретімен орналастырып жинау әрекеттерін мадақтау; 3 бір түсті біртіндеп кішірейетін алмалы-салмалы бөлшектерден (куб, конус, цилиндр) тұратын мұнара құрастыру.
3 және біртіндеп саны азаятын бөлшектерден түрлі-түсті (қызыл, жасыл, көк, сары, қызыл сары, күлгін және т.б.) пирамида құрастыру, заттың көлемін, түсі мен пішінін білдіретін сөздерді түсінуді бекіту.
Екі қасиеті кезектесіп отыратын (түсі мен пішіні, пішіні мен көлемі, көлемі мен түсі және т.б.) ұстаным бойынша пирамиданы жинауды; алмалы-салмалы 2-3 геометриялық пішіндерден тұратын түрі мен түсі әртүрлі мұнаралар құрастыруға үйрету.
Жыл соңында әртекті заттарды түсі, түрі, көлемі бойынша салыстыра келе, 3-4 сенсорлық қасиетті таңдай отырып, сәйкестендіре білуді бекіту.
Бейнелеу өнері, құрастыру әрекеті түрлерінде заттардың сенсорлық қасиеттерін ескеруге, заттар мен құбылыстардың сенсорлық қасиеті мен сапасын вариативті түрде қолдана білуге үйрету.
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- сенсорлық белгілері бойынша біркелкі заттарды топтастыруды;
- 8 негізгі түсті заттарды топтастыруды;
- екі түрлі заттан белгілі бір қасиеті бар затты таңдауды;
- 3 және саны біртіндеп азаятын бөлшектерден түрлі түсті (қызыл, жасыл, көк, сары, қызыл сары, күлгін және т.б.) пирамида құрастыруды;
- екі қасиеті кезектесіп отыратын (түсі мен пішіні, пішіні мен көлемі, көлемі мен түсі және т.б.) ұстаным бойынша пирамида жинауды; алмалы-салмалы 2-3 геометриялық пішіндерден тұратын түрі мен түсі әртүрлі мұнаралар құрастыруды;
- 3-4 сенсорлық қасиеті бар заттарды таңдауды, түсі, түрі, көлемі бойынша сәйкестендіруді;
- іс-әрекеттер әр түрінде заттардың сенсорлық қасиеттерін ескере білуі тиіс.
Құрастыру
Мақсаты: балаларды құрылыс материалдарының негізгі түрлерімен таныстыру және қарапайым құрастыру іскерліктерін дамыту.
Міндеттері:
1. Түрлі құрылыс материалдары, жеке құрылыс материалдар бөлшектерінің пішіні, көлемі, олардың құрастыру қасиеттері туралы ұғымдарын қалыптастыру.
2. Кеңістікті бағдарлау, қарапайым құрылыс салу, оларды қалпына келтіре білуді дамыту.
Мазмұны:
Құрылыс материалдарынан және «Лего» тәрізді ірі құрылыс бөлшектерінен құрастыру.
Балаларды түрлі түстегі және түрдегі геометриялық пішіндері (куб, призма, пластина, кірпіштер) бар ағаштан, пластмассадан жасалған құрылыс материалдарының жиынтығымен таныстыру.
Құрылыс үлгілерін қарап, оның бөліктерді атап көрсетуге, қандай бөлшектерден құралғанын анықтауға, үйдің, машинаның, жиһаздардың құрылысының жетіспейтін бөліктерін таба білуге үйрету.
Үстел үстінде орналасқан материалдармен (кубиктер, кірпіштер), олардың әр түрлі пішіндерімен, көлемімен және орнықтылығымен таныстыру. Кірпіштерді көлденеңінен орналастыруға (жіңішке, кең жолдар, поезд, қоршау), кірпіштерді бірінің үстіне бірін қоюға (мұнара), текшелерді кірпіштермен қатар қоюға (үстел, орындық, диван, трамвай, көпір, төбешік) үйрету. Кірпіштерді түрліше орналастыра отырып (қақпа, үй) құрастыру, жасалған құрылысты атау. Балаларға бөлшектерді түзу сызық бойына орналастыру және «қысқа - ұзын», «жіңішке - жуан» кеңістіктік белгілерді ескере отырып, біріктіруге үйрету.
Жиһаздың түрлі нұсқасын құрастыруға үйрету. Екі-үш құрылысты (үстел және орындықтар, үстел және диван және т.б.) бірден жасау. Балаларды құрастырудың ерекшелігін ескере отырып, материалдарды алдын ала іріктеп алудың қажеттелігіне назарын аударту.
Қарапайым құрастыру дағдыларын бекіту: бірінің үстіне бірін қою, жанына қою.
Қарапайым құрылыс жасап, құрылыс ауқымына сәйкес сюжетті ойыншықтарды қолдана отырып, олармен ойнау
Құрылысты бөлшектеп бұзып, қорапқа ұқыпты салуға үйрету.
Қағаздан құрастыру
Балаларға қағазбен жұмыс істеудің жұмарлау және жұлу тәсілдерін көрсету. Оларға кесектеліп жұмарланған және жыртылған қағаздан «бейне» (ит, бауырсақ, құс және т.б.) көре алуға көмектесу.
Балалармен бірге қарапайым құрастыру жасау (мысалы, балалар жасыл шөпті қағазды жырту арқылы жасайды және оған бақбақ гүлін (қағазды кесектеп), құстарды орналастырады.
Тәрбиеші мен балалардың жасаған панноларын топ бөлмесін безендіруде қолдану.
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- құрылыс материалдарының негізгі түрлерін (текшелер, кірпіштер, пластиналар) ажыратуды;
- кірпіштерді көлденеңінен бірінің үстіне бірін қоюды;
- қарапайым құрылысты атауды, құрылыс ауқымына сәйкес сюжетті ойыншықтарды қолдана отырып, олармен ойнауды;
- құрылысты бөлшектеп бұзып, қорапқа ұқыпты сала білуі тиіс.
«ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ БАЗАЛЫҚ
МАЗМҰНЫ
Мақсаты: балаларды сурет салуға, мүсіндеуге, музыкаға, ән айтуға, қарапайым аспаптарда ойнауға қызығушылықтарын арттыру; әсемдікті түсінуді, балалардың эмоционалдық әлемін дыбыстармен, бояулармен, пішіндермен молайтуды қалыптастыру.
«Шығармашылық» білім беру саласының базалық мазмұны:
- сурет салу және желімсіз жапсыру;
- мүсіндеу;
- музыка ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.
Сурет салу
Мақсаты: Баланы сурет салуға, мүсіндеуге ынталандыру және жағдай жасау.
Міндеттері:
1. Бейнелеу өнеріне қызығушылықтарын арттыру.
2. Түс, сызық, дақтарды қолдана отырып, қоршаған ортадағы нақты шындық құбылыстарын бейнелеу жолдарына үйрету.
3. Сурет салуға арналған материалдар туралы ұғымдарын толықтыру.
Мазмұны
Балалардың бейнелу өнеріне қызығушылықтарын арттыру, сурет салуда, мүсіндеуде түрлі заттар мен құбылыстарды бейнелеуге болатыны туралы түсініктерін бекіту. «жаңбыр тамшылайды», «жапырақтар жерге түсті», «қар жауып тұр», «ормандағы аңдар» және т.б. құбылыстарды көрсететін бояулар мен сызықтарға назар аударту.
Таныс заттардың, кейіпкерлердің бейнелерін тану, не (кім) бейнеленгенін, не істеп жатқанын (Сәуле шай ішіп отыр) түсіну.
Қол қимылдарын дамыту Түрлі-түсті қарындаштар және бояулармен (гуашь) сурет салуға үйрету.
Қарындаш пен қылқаламды үш саусақпен, қатты қысып ұстамай, түзу, түйық сызықтарды сурет салудың қарапайым элементі ретінде қағаз бетіне жеңіл түрде түсіру. Қарындаш немесе қылқалам ұстаған қол қимылын бақылау. Қағаз бетінде сурет салу қимылдарын реттеу, бұл қимылдарды ырғақты түрде қайталау, қарындаш пен қылқаламды қысып ұстау күшін реттеу (қағаз бетінен қолды үзбеу, қарындашты қатты қысып ұстамау, қылқаламның түгіне салмақ салмай жүргізу), қылқаламның түгін бояуға сулап алу, артығын ыдыстың шетіне жағу, қылқаламды суға жуу, оны шүберекпен кептіру.
Сурет салуға өз жұмысының нәтижесі ретінде қарауға баулу.
Балаларды қазақтың ою-өрнектерімен безендірілген кесе, табақтарын қарап, өз пікірлерін айтуға үйрету.
Ашық түсті бояуларға эмоционалды пікірлерін білдіру. Қарама-қайшы түстерді үйлестіріп, бейнелерді бере білуге үйрету («Үйдің терезесіндегі жарық», «Шыршадағы шамдар»). Дақтарды қағаз бетіне жағу.
Қағаз бетіне тігінен, көлденеңінен, түзу және толқын тәрізді сызықтар сызуға үйрету. Қалыптан тыс тәсілмен сурет салуға үйрету: қағазды екіге бүктеп, бір бетіне бояу жағып, екінші жартысына түсіру.
Балалардың қарапайым дөңгелек пішінді заттарды бейнелей білуін бекіту. Сызықтардың мәнерлілігін, бояу жағудың үйлесімділігін («Күн жарқырайды», «Гүл басын иді» және т.б.) байқауға үйрету. Қағаз бетін, қуыршаққа арналған көйлектің кескінін сызықтармен, жағыстармен әсемдеуге үйрету.
Балаларды ересектермен бірге әрекет етуге (ересектердің салған суреттерін толықтыру) қызығушылықтарын тудыру. Өз еркімен бояудың түсін, қағаз бетінің түсін таңдауға ынталандыру. Бояулармен, қарындаштармен эксперимент жүргізуге ниеттендіру.
Бейнелеу өнері әрекетінің нәтижесіне қызығушылық танытуын мадақтау. Балалардың жұмысын қарау және талдау. Таныс заттар мен кейіпкерлерді табу. Кеңістікті бағдарлауға («Аспанда күн жарқырап тұр», «Үйдің жанында шырша өсіп тұр» және т.б.) үйрету.
Белгілі бір ережелерді орындауға үйрету: түзу отыру, тек қағаз бетіне сурет салу, қағазды жұмарламау, қарындашты тықылдатпау, бояуды ұқыпты қолдану, оған қылқаламның түгін ғана батыру, сабақ аяқталған соң материалдарды жинау.
Жылдың соңында балалар бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- таныс заттардың, кейіпкерлердің бейнелерін тануды, не (кім) бейнеленгенін, не істеп жатқанын түсінуді;
- түрлі-түсті қарындаштармен және бояулармен (гуашь) сурет салуды;
- қағаз бетіне тігінен, көлденеңінен, түзу және толқын тәрізді сызықтар сызуды;
- қарапайым дөңгелек пішінді заттарды бейнелеуді, сызықтардың мәнерлілігін, бояу жағудың үйлесімділігін байқауды,
- сурет салудың белгілі бір ережелерін орындауды білуі тиіс.
Желімсіз жапсыру
Мақсаты: қарапайым жапсыру әрекеттерінде тәжірибе жинақтауға көмектесу.
Міндеттері:
1. Ересектермен бірлесіп, затты желімсіз жапсыруды түсінуге және құрылымына қарай жеке бөліктерден бейнелер құрастыруға үйрету.
2. Жапсыру барысында фланелеграф, қағаздың бетін дұрыс қолдануға үйрету.
3. 2-3 бөліктен тұратын түрлі заттарды құруға үйрету.
Мазмұны:
Балаларды дайын пішіннен жасалған, фланелеграфта бейнеленген таныс заттарды атауға, қарапайым композиция құруға үйрету.
Фланелеграфқа қарама-қарсы түстегі («Мерекелік от шашу») дайын пішіндерді орналастыру, заттың бейнесін құрастыру («Күн мен шырша», «Үй мен қақпа», «Өрістегі қойлар»).
Бөліктердің орналасу ретіне көңіл бөлу, фланелеграфты біресе алаңқайға, біресе аспанға, т.б. айналдырып, қолдануға үйрету.
Мәнерлілік құралы ретінде және мазмұнды байыту мақсатында сурет салу мен жапсыруды кіріктіру.
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- дайын пішіннен жасалған, фланелеграфта бейнеленген таныс заттарды атауды, қарапайым композиция құруды;
- фланелеграфқа қарама-қарсы түстегі («Мерекелік от шашу») дайын пішіндерді орналастыруды, заттың бейнесін құрастыруды («Күн мен шырша», «Үй мен қақпа», «Өрістегі қойлар»);
- бөліктердің орналасу ретіне көңіл бөлуді, фланелеграфты біресе алаңқайға, біресе аспанға, т.б. айналдырып, қолдануды;
- мәнерлілік құралы ретінде және мазмұнды байыту мақсатында сурет салу мен жапсыруды кіріктіруді білуі тиіс.
Мүсіндеу
Мақсаты: мүсіндеуге қызығушылықтарын арттыру, сазбалшықпен жұмыс істеудің қарапайым дағдыларын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Бейнелеу материалы ретінде сазбалшықтың сапасы туралы ұғым беру.
2. Ересектердің көрсетуі мен есінде сақтағаны бойынша илеуде қарапайым заттар мен құбылыстарды бере білуге үйрету. Сазбалшықпен жұмыс жасаудың қарапайым дағдыларын қалыптастыру.
Мазмұны:
Сазбалшықтың қасиетімен (жұмсақ, кесектерге бөлуге, ойып жасауға, илеуге болады) таныстыру. Сазбалшықты ұқыпты қолдануға, тақтайша үстінде илеуге және техникалық тәсілдерге үйрету: үлкен кесектен кішкене кесегін бөліп алу, тақтайша үстінде домалату, алақан арасына салып, домалақтау, бөліктерді бір-бірінің үстіне, жанына қою, ұсақ бөліктерін шымшып алу (дәмді бауырсақтар). Қарапайым заттарды илеп жасауға үйрету: таяқша, діңгек, шұжық, шар, содан соң қалаш, дөңгелек және одан күрделісі - пирамида, саңырауқұлақ.
Балаларды шыныаяқ, табақты илеп жасауда сазбалшық кесегін саусақпен басып, тереңдетуге, заттардың ұқсастықтарын табуға, кесектерді (мұнара) біріктіруге үйрету.
Илеуге арналған материалдарды қолдану ережелерімен (арнайы тақтайша үстінде илеу, қолды дымқыл шүберекпен сүрту, дайын болған бұйымды тұғырға орналастыру, үстел үстіне материалды жинау) таныстыру.
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- сазбалшықтың қасиетін;
- сазбалшықты ұқыпты қолдануды, тақтайшада илеуді;
- үлкен кесектен кішкене кесегін бөліп алуды, алдымен тақтайша үстінде, содан соң алақан арасына салып домалақтауды;
- домалақтауды, бөліктерді бірінің жанына бірін, бірінің үстіне бірін қойып, ұсақ бөліктерін шымшып алуды;
- қарапайым пішінді заттарды илеуді білуі тиіс.
Музыка
Мақсаты: музыкаға қызығушылықтарын және оның бейнелі мазмұнын ажырату қабілеттіліктерін дамыту.
Міндеттері:
1. Музыкаға эмоционалды сезімдерін тәрбиелеуді жалғастыру, мазмұнына назар аударту, зейін қойып тыңдау, жеке шығармаларды айыра білуді тәрбиелеуді жалғастыру.
2. Балалардың, сенсорлық қабілеттерін, ән айта білуін, қимылдардың қарапайым ырғағын қалыптастыру.
Мазмұны:
Музыка тыңдау. Музыка тыңдауға қызығушылық тудыру. Балаларды түрлі сипаттағы музыкалық шығармаларды: ән, полька, марш, вальс, сабырлы және көңілді әндер мен пьесаларды тыңдауға үйрету. Музыкалық шығармаларды шын көңілімен, алаңдамай тыңдауға, әнді, музыкалық пьесаны аяғына дейін тыңдауға, оларды есіне сақтап, тануға үйрету. Әнде не жайлы айтылғанын түсіну. Қоңыраудың жоғары және төмен дыбысталуын, фортепианоның дыбысталуын, түрлі ырғақты ажыратуға үйрету. Әр түрлі музыкалық аспаптарда орындалған таныс әуендерді тындауды ұйымдастыру, бұл әуендерді тануға үйрету. Домбыра мен сырнайдың, сыбызғы мен дабылдың дыбыстарын ажырату.
Бірінші жарты жылдықта балалар әнді 2-4 минут бойы арасында үзіліс жасап тыңдайды. Екінші жарты жылдықта 4-5 минут бойы арасында үзіліс жасап тыңдайды. Үзіліссіз орындалатын музыканың ұзақтығы жыл басында 50 секундты, екінші жарты жылдықта 1-1,5 минутты құрайды.
Жыл бойында 10-12 пьеса, 3-4 ән тыңдау және музыка сүйемелдеуімен 2-3 әңгіме айту ұсынылады.
Ән айту. Ән айтуға қызығушылықтарын тәрбиелеу. Тәрбиешінің дауыс ырғағына еліктеп, ән сөздері мен жеке буындарды айтуға үйрету. Аспаптардың шығаратын дыбысына жэне әннің сазына келтіріп, ересектерге қосылып ән айту. Қысылмай, өз дауысымен ән айтуға, бірге бастап, бірге аяқтауға, басталуы мен аяқталуын тыңдауға үйрету. Әнді жеке және топпен айтуға көмектесу; әннің сөзін есіне сақтау.
Жыл бойында 10-12 ән ұсынылады.
Музыкалық-ыргақтық қимылдар. Музыка сипатына (марш - би) сай қимылдауға үйрету. Екі бөлімді пьесадағы қимылдардың, дыбысталу күшінің (қатты - баяу) өзгеруін, оның басталу мен аяқталуын сезіну.
Музыкалық сүйемелдеумен биде және ойындарда қол ұстасып, жұптасып, қарапайым би қозғалыстарын орындау: шапалақтау, бір уақытта аяқпен тарсылдату, жартылай отыру, аяқтан аяққа тербелу, әнді сахналауда («Құс ұшып барады», «Мысықтар ұйқыда» және т.б.) қимылдардың жеке элементтерін қолданып жүру және жүгіру. Күрделі емес қимылдар бірізділігін естерінде сақтау.
Сылдырауық, сылдырмақпен бірқалыпты ырғақты, түрлі бейнелік-ойын қимылдарын бере отырып, заттармен қимыл жасауға үйрету. Би билеуде шеңбер құруға, шеңбер бойымен қол ұстасып жүруге, әннің мәтіні бойынша түрлі қимылдар орындауға үйрету.
Жыл бойында айналып, жұптасып немесе еркін сапқа тұратын 10-ға жуық би ұсынылады. Әнмен немесе музыкалық аспаптармен сүйемелденетін ойындарға емін-еркін қатысу («Қуаласпақ», «Жасырынбақ», «Соқыр теке»).
Жыл бойына 7-ге жуық сипаты бойынша түрлі жаттығулар (атрибуттармен және атрибуттарсыз) ұсынылады.
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- түрлі сипаттағы ән, полька, марш, вальс, сабырлы және көңілді әндер мен пьеса сияқты музыкалық шығармаларды тыңдауды;
- музыкалық аспаптар домбыра, сылдырауық, сылдырмақтарды;
- әннің не жайлы екенін;
- әндегі сөздерді тәрбиешімен бірге айтуды;
- музыка сипатына сай қимыл жасауды, қимылды музыкамен бастауды;
- би қимылдары: шапалақтау, бір уақытта аяқпен тарсылдату, жарым жартылай отыру, аяқтан аяққа тербелуді орындай білуі тиіс.
«ӘЛЕУМЕТТІК ОРТА» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ БАЗАЛЫҚ
МАЗМҰНЫ
Мақсаты: әлеуметтік ортада өзін-өзі ұстау ережелері мен дағдыларын меңгеруге көмектесу. Балалар мен үлкендер, құрдастар арасындағы тілектестік қатынастарын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Әлеуметтік норма мен ережелерге сай балалардың мінез-құлқын қалыптастыруды жалғастыру. «Жақсы деген немене, жаман деген немене» туралы ұғымдарын қалыптастыру.
2. Балалардың жақын адамдарына және құрдастарына сенімділік танытуын, үлкендерді тыңдауға талпынуларын дамыту.
Мазмұны:
Адамгершілік нормалары туралы түсінік
Қарапайым әлеуметтік ережелер мен талаптарды меңгеру негізінде үлкендермен және құрдастармен өзара қарым-қатынасын түсінуге қалыптастыру. Балаларды бір-бірінің әрекеттеріне қатысты өнегелі баға беретін қарапайым пікірлерін айтуға үйрету.
Мінез-құлық дағдылары
Балаларды үлкендермен, құрдастарымен сәлемдесуге, қоштасуға, өтініш пен алғыс білдіретін сөздерді (рақмет, өтінемін) қолдана білуге үйретуді жалғастыру.
Көшеде және бөлмеде өзін-өзі ұстау мәдениетінің қарапайым ережелерін орындау іскерліктеріне тәрбиелеу: отырғызылған жасыл шөпті таңтамау, қоқысты арнаулы орындарға тастау, дәретхана мен қол жуғышты ұқыпты қолдану, тамақты тауыспай жатып үстел басынан тұрып кетпеу, тамақтанып болған соң «рахмет» айту, ойын кезінде, үстел басында, жатын бөлмеде, киініп-шешіну барысында бір-біріне кедергі жасамау, айқайламау керек. Заттары мен ойыншықтарына ұқыпты қарауға тәрбиелеу.
Балаларды тәрбиешілері мен тәрбиешінің көмекшілерінің аты-жөнін және өзінің атын атауға үйрету.
Ересектер және құрдастармен озара іс-әрекеті
Балабақшаға жаңадан келген баланы жақындарынан бөлініп қалуды басынан өткізуге, өзгерген өмір жағдайларына ойдағыдай бейімделуіне көмектесуді, балабақша педагогтері мен ата-аналар жағынан эмоционалды қолдау көрсетулерін, мейірімді зейінділік пен қамқор болуларын қамтамасыз ету.
Құрдастарына жанашырлық пен зейінділіктерін білдіру (ойыншықтарын бөлісу, орын беру), өтініштеріне құлақ асу, оларға көмектесу іскерліктерін бекіту. Дөрекі, қызғаншақ болмауға тәрбиелеу.
Құрдастарымен байланысқа түсуге көмектесу, балаларды бір-бірімен ойын кезінде бірге ойнауға, қарапайым қатынасу тәсілдеріне, өтініш жасау, басқа балалармен ойыншықтарын айырбастау іскерліктерін үйрету.
Балаларды құрдастарымен бірге ортақ жұмыста (екеулеп қуыршақты қолына ұстап серуенге алып шығу, еденде отырып допты бір-біріне домалату, құрдасын жұбату) қатынас жасау қызығушылықтарына ынталандыру.
Педагогтермен және құрдастарымен бірлесіп әрекет ету үшін жағдай тудыру: ойындар, ертегілерді, тақпақ, өлеңдерді сахналау, музыка әуеніне байланысты қимылдар жасау және т.б.
Баланың заттармен, ойыншықтармен қимыл әрекет жасау кезінде үлкендерді тыңдауға және естуге талпындыру, үлкендердің өтініштеріне әлі жететін тапсырмаларды орындауда (шкафқа киімдерін жинау, жерде жатқан затты жоғары көтеріп қою, т.б.) ересектермен бірге әрекет ету мен қатынас жасау қажеттілігін қолдау және дамыту.
Баланың жақын адамдарының, құрдастарының түрлі жағдайларын (қуану, қайғыру, ашулану) эмоционалды сезіну және көру қабілеттерін дамыту.
Баланы басқа адамдар (ересектер, құрдастар) өкпелі, көңілсіз, ренжулі болса, оларға жаны ашу сезімдерін оятып, баланың әрбір мейірімділік сезімдеріне қолдау көрсетіп, қатынаста болып мадақтап отыру көзделеді.
Бала өзін «Мен сурет саламын», «Мен серуендеуге шығамын» деп бірінші жақта айтуға, сыртқы келбеті бойынша (киімі, шашы), өзінің жынысын ажыратып («Мен - ұл баламын!», «Мен - қыз баламын!») айтуға мүмкіндік туғызу.
Бала өзін жақсы көрсетуге талпынуға байланысты және жарқын эмоционалды бояумен, жалпы өзін-өзі жоғары бағалауын; баланың әрекеті мен қылықтарын оң бағалауын, қолдау,
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- бір-бірінің әрекеттеріне байланысты өнегелі баға беруде қарапайым пікірлерін айтуды;
- ересектермен, құрдастарымен сәлемдесуге, қоштасуға, өтініш пен алғыс білдіретін сөздерді қолдануды;
- көшеде және бөлмеде өзін-өзі ұстау мәдениетінің қарапайым ережелерін орындауды;
- тәрбиешілер мен тәрбиешінің көмекшілерінің аты-жөнін және өзінің атын атауды;
- құрдастарына жанашырлық пен зейінділіктерін білдіру (ойыншықтарын бөлісу, орын беру), өтініштеріне құлақ асу, оларға көмектесуді,
- заттармен, ойыншықтармен қимыл әрекет жасау кезінде үлкендерді тыңдауға және естуге талпындыру, үлкендердің өтініштеріне әлі жететін тапсырмаларды орындауда үлкендермен бірге әрекет етуді;
- жақын адамдар мен құрдастарының түрлі жағдайларын эмоционалды сезініп, көре білуі тиіс.
ОЙЫН ІС-ӘРЕКЕТІНДЕГІ БАЛАНЫҢ ДАМУЫ
Мақсаты: балалардың ойын әрекеттерін үнемі байыту. Балаларды ойын барысында белгілі рөлді орындауға бағыттап, сюжетін дамыту. Сюжетті-рөлдік ойындардың алғышарттарын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Балаларды сергек, көңілді күйге бөлеу, тыныш және өздігінен ойнауға үйрету.
2. Ойын барысында балалардың сенсорлық қабілеттерін, ересектермен және бір-бірімен тілдік қарым-қатынасты дамыту.
3. Ойында жолдасының көңілін аулау, тілектес болу сезімдерін, бірге ойнау, ойыншықтарды бірлесіп қолдана білуді дамыту.
Мазмұны.
Тәрбиешімен бірлескен ойында балалардың заттар және ойыншықтармен әрекет жасау біліктерін бекіту. Ойын әрекеттерін қалыптастыру, оларды қарапайым сюжеттерге («Анасы баласын тамақтандырады», «Күтуші бөлмені жинады», «Жүргізуші көлік жүргізеді») біріктіруге үйрету. Рөлдік ойындарда балалардың мінез-құлың мәдениетінің қарапайым түрлерін қалыптастыру: белгілі рөлге сай әрекет жасауға талпындыру (ана, жүргізуші, дәрігер). Баланың жас ерекшелігіне сай келетін ойыншықтар, атрибуттар ұсына отырып, екі-үш бөлімдік ойын әрекеттерін қалыптастыру. Әрекетті ойыншықтың бірінен екіншісіне ауыстырып, ойында 2-3 біртінді эпизодты орындауға үйретуді жалғастыру («Қуыршақ ұйықтап жатыр, серуендеп жүр, тамақтанып отыр»).
Ойынға ойыншықтар мен атрибуттар таңдап алуға, ойыншықты өзімен бірге ойнайтын серіктесі ретінде қолдануға үйрету. Рөлдік ойынға ауысқанда, әрекеті тек өзі үшін ғана емес, сонымен бірге серіктес ойыншығы үшін де бейнелеуге, әңгіме жүргізе білуге үйрету.
Балалардың бастамасы бойынша туындаған ойынды қолдау. Ойында орынбасар-заттар қолдануға, бірлесіп, бірігіп ойнауға (2-3 баладан) ынталандыру.
Ойында балалардың қатар отырып ойнауы, бірге ойнауы, жолдастарына мейірбанды болуы: бірге ойнай білу, басқа балаға кедергі жасамау керектігін түсіну біліктерін қалыптастыру. Балалардың бір-бірімен жағымды эмоционалды қатынасын дамыту. Тәрбиешінің ұйымдастырған қарапайым бірлескен ойындарына қатысуды үйрету.
Тәрбиешінің еліктеуге құрылған қуыршақтармен театрландырылған ойындарды қолдауы.
Балалардың қуыршақтармен сахналау, сюжетті-рөлдік ойындарын молайту (отбасы, балабақша). Балаларды осындай ойындарға белсенді қатыстыру: тәрбиешінің тапсырмасы бойынша белгілі әрекеттерді орындау, сұрақтарға жауап беру, әңгімелеу. Қарапайым ойындарға - ертегілерді драмалауға («Шұбар тауық», «Қолғап») үйрету. Осы ойындарды қолдау, бастама көтеру, балаға театрландырылған, драмалау ойын тәжірибесін өздері ойлап шығаратын ойындарға ауыстыруға көмектесу.
Балалардың белсенділігіне сүйене отырып, бөлме, жиһаз, үйі құрастыратын құрылыс ойындарына қатыстыру. Балаларды ойынның сюжетін дамыту үшін құрылыс материалдарынан (кірпіштер, кубиктер, пластиналар) құрылыс салуға ниеттендіру. Балаға орынбасар зат ретінде қолданатын материалдарды пайдалануға беру. Пікір айтуларын мадақтау.
Балаларды тәрбиешімен бірге қарапайым мазмұнды, күрделі емес қимылды ойындар ойнауға қызығушылығын тудыру. Оларды түрлі ойын жаттығуларының көмегімен жандандыру. Балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, шағын топпен, содан соң барлық балаларды қатыстырып, ойнауға үйрету. Біртіндеп ережесі күрделірек және қимыл түрлерін алмастыратын, рөлдерді орындайтын ойындар енгізу.
Қимылдарды жетілдіретін (жүру, жүгіру, лақтыру, домалату) ойындарды қолдау. Балаларды кейбір кейіпкерлердің қарапайым бейнелі әрекетін (қоян сияқты секіру, балапан сияқты дән шоқу, су ішу және т.б.) көрсете білуге үйрету.
Балалардың дидактикалық ойыншықтармен ойнауға қызығушылықтарын арттыру. Балалардың зейінін, ойлау қабілетін, толық түрде қабылдауын, қиялын, ұсақ қол моторикасын дамытуға мүмкіндік беретін және заттардың түсін, түрін, көлемін бағдарлауын дамытуға арналған ойындар жүргізу қажет.
Заттарды түсі мен көлеміне қарай (6 түсті үлкен, кіші шарлар) таңдауға және салыстыруға, шарды сол түстес, сол шамалы қақпаға домалатуға (үлкен шарды биік қақпаға, кіші шарды аласа қакпаға, қызыл шарды - қызыл қақпадан және т.с.с); мұнараға сақиналарды кішірею ретімен 2-3 түсті кезектестіре отырып жинау.
Зат құралдармен әрекет жасай білуді бекіту.
Құммен, сумен, қармен ойнауда балалардың осы материалдардың қасиеттері туралы білімдерін бекіту.
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- екі-үш бөліктен тұратын ойын әрекеттерін орындауды, оларды күрделі емес сюжетпен біріктіруді;
- қарапайым рөлдерді орындауды;
- әрекетті ойыншықтың бірінен екіншісіне ауыстырып, ойында 2-3 біртінді эпизодты орындауды;
- ойынға ойыншықтар мен атрибуттар таңдап алуды, ойыншықты өзімен бірге ойнайтын серіктесі ретінде қолдануды;
- ойында орынбасар затты қолдануды, бірлескен ойынға қатысуды, өздігінен ойнау үшін (2-3 баладан) бірігуді;
- ойында тек балалардың жанында емес, сонымен қатар басқа балалармен бірге ойнап, құрдастарына мейірбанды болуды;
- ойыншықтармен сахналау және ойындарға белсенді қатысуды,
- ойынның сюжетін дамыту үшін құрылыс материалдарынан құрылыс салуды;
- тәрбиешімен бірге қарапайым мазмұнды, күрделі емес қимылды ойындарды,
- кейбір кейіпкерлердің бейнелі әрекетін бере алуды;
- дидактикалық ойыншықтармен ойнауға қызығушылықтарын көрсете білуі керек.
ЕҢБЕК ІС-ӘРЕКЕТІНДЕГІ БАЛАНЫҢ ДАМУЫ
Мақсаты: балаларды ересектермен бірге және өздігінен еңбек әрекеттеріне қатысуға тәрбиелеу, өзіне-өзі қызмет ету мен қоршаған ортада тәртіп сақтаудың қарапайым дағыларын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Ересектердің тапсырмаларын орындауға қызығушылықты, тілегін, белсенділікті қалыптастыру.
2. Қиындықты жеңе білуді дамыту, дербестікті тәрбиелеу.
3. Ересектердің еңбек әрекеттеріне қызығушылығын, көмектесе білу ниетін тәрбиелеу.
Мазмұны:
Балаларды киіну, шешіну, жуыну үдерістерінде дербестікке ынталандыру. Балаларды киінуте, шешінуге, үлкендердің көмегімен киімін, аяқ киімін шешуге (түймесін ағыту, бәтеңкесінің бауын шешу), шешкен киімдерін бүктеуге, киімі мен аяқ киімін дұрыс киюге үйрету. Киімдеріндегі олқылықтарды байқауға, үлкендердің көмегімен өзін тәртіпке келтіре білуге тәрбиелеу. Тазалық пен ұқыптылыққа қанағаттану сезімдерін дамыту.
Балаларды қарапайым шаруашылық-тұрмыстық еңбекке қатыстыру. Алдымен тәрбиешінің көмегімен, кейін бақылаумен үстел мен орындықтарды қою, үстел үстіне қасықтарды, нанға арналған ыдысты, сулыққа арналған ыдысты қою; сабаққа қажетті қарындаштар, тақта, шүберектерді қою, ойыннан соң ойыншықтарды, суреттерді, кітаптарды жинастыру, құстарға арналған астаушаларды жуу, құстар мен балықтарға жем шашу, өсімдіктерді суару, тәрбиешімен бірге учаскеге ойыншықтарды шығару, учаскені жинастыруға қатысу (жапырақтар, тастар, таяқтарды жинастыру), қардан құрылыс жасау.
Балаларды тапсырманы орындаудың басы мен соңғы нәтижесінің арасында байланыс орнатуды үйрету.
Зат құралдарымен таныстыру, құралдармен таныстыру, баламен іскерлік түріндегі ынтымақтастық үдерісінде құралдармен орындалатын қарапайым әрекеттерді (қалақшамен құм алу, тарақпен шаш тарау) орындауға үйрету.
Балалар жылдың соңында бағдарлама материалдарын меңгеру нәтижесінде:
- ересектердің көмегімен киімін, аяқ киімін шешуді;
- шешкен киімдерін бүктеуді, киімі мен аяқ киімін дұрыс киюді;
- киімдеріндегі олқылықтарды байқауды, үлкендердің көмегімен өзін тәртіпке келтіруді;
- үстел мен орындықтарды қоюды;
- үстел үстіне қасықтарды қоюды;
- нанға арналған ыдысты, сулыққа арналған ыдысты қоюды;
- ұйымдастырылған оқу іс-әрекетіне қажетті қарындаштар , тақта және т.б. қоюды;
- ойыннан кейін ойыншықтарды, суреттерді, кітаптарды жинастыруды, құстарға арналған астаушаларды жууды, құстар мен балықтарға жем шашуды;
- өсімдіктерді суаруды;
- тәрбиешімен бірге учаскеге ойыншықтарды шығаруды, телімді жинастыруға қатысуды (жапырақтар, тастар, таяқтарды жинастыру), қардан құрылыс тұрғызуды;
- тапсырманы орындаудың басы мен соңындағы нәтиже арасында байланыс орнатуды білуі тиіс.
МЕРЕКЕЛЕР МЕН ОЙЫН-САУЫҚТАР
Республика күні, 8 наурыз, 22 наурыз жалпы халықтық мереке күндері балаларға арнап ертеңгіліктер өткізіледі. Ертеңгілікті өткізу барысында балалардың мерекелік, қуанышты көңіл күйлерін көтеріп, көшелердегі әдемі безендірулерді көрсету және бөлмедегі әшекейлерге көңіл бөлдіру керек. Балаларға жалаушалар, жұлдызшалар, әуе шарларын көрсете отырып, оларды сап түзеп жүретін, ән айтатын, қызықты қуыршақ театрын, ересек топ балаларының орындауларын көретін, мерекемен байланыстыру.
Балалардың дербестік әрекеттерін белсендіретін қызықты сахналау мен ойын кезеңдері бар жаңа жылдық шырша мерекесін ұйымдастыру.
Жыл бойына кезекті ойын-сауықтар өткізіледі. Үстел үсті, көлеңкелі және қуыршақ театрын қолданып шағын сахналауды көрсету ұйымдастырылады. Сахналауды зейін қойып қарауға, қарапайым дыбысқа еліктеуді орындауға үйрету (иттің үруі, жылқының кісінеуі, қойдың маңырауы).
Көңілді ойындар, ермектер ұйымдастыру, тәрбиешінің ұсынысына эмоционалды (қол шапалақтау, шақыру, тығылу және т.б.) үн қатып және оларды шын көңілмен орындауға үйрету. Алдымен еліктеу арқылы, содан соң ауызша айту бойынша қарапайым драмаланған қимылдарды («қоян секіреді», «қоян ұйықтап жатыр», «балапан дән шоқиды» және т.б.) тәрбиешімен бірлесіп орындау.
АТА-АНАЛАРМЕН ЖҰМЫС
Бағдарлама мазмұнын іске асырудың маңызды шарттарының бірі - мектепке дейінгі ұйымдар мен отбасының балаларға қоятын талаптарының бірлігі.
1 жастан 3 жасқа дейінгі балалардың ата-аналарымен ынтымақтастық отбасының тәрбиелеу әлеуетін тиімді қолдану негізінде құрылады.
Міндеттер:
1. Балабақшаның педагогикалық ұжымы мен отбасының күшін балаларды жан-жақты үйлесімді дамыту, денсаулығын сақтау және нығайтумен байланысты міндеттерді шешуге біріктіру.
2. Бала мүддесіне сай тәрбиеленушілердің отбасымен өзара түсінушілігін және сенімін, ынтымақтастығын орнату.
3. Ата-аналардың қажеттілігін, қызығушылығын, педагогикалық құзыреттілік деңгейін ескере отыра, ағартушылық-кеңестік жұмысты іске асыру.
Жұмыс түрлері:
- баланы отбасында тәрбиелеу жайлы сауалнама жүргізу;
- баланың ата-аналармен және отбасы мүшелерімен балабақшадағы және отбасындағы қарым-қатынасын бақылау;
- ата-аналар үшін электронды және қағаз түріндегі психологиялық-педагогикалық кеңестер;
- балалардың тілін, саусақ моторикасын, қимыл белсенділігін дамыту бойынша жеке ұсынылатын парақшалар;
- ата-аналардың барлық білім беру салалары бойынша дербес және ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерін ұиымдастыруға қатысуы.
Ата-аналармен өзара сыйластыққа жағдай жасау: әрбір ата-ананың аты-жөнін білу, тыңдай білу, қызықтыратын сұрақтарға жауап беру, шын ниетін, тілектестігін білдіру. Ата-аналардың балаларымен қарым-қатынас жасау түрлерін анықтау (беделімен басымдылық көрсету, дербестігіне қысым жасау), жеке қабілеттерін көрсету арқылы баланың табиғи мүмкіндіктерін көрсету. Отбасы тәрбиесінің бес білім беру саласының мазмұнына сәйкес болуына әсер ету. «Денсаулық» білім беру саласы мектепке дейінгі ұйымның күн тәртібіне сәйкес гигиеналық дағдыларды қалыптастырып, денсаулықты шынықтыру мен дамытуға жағдайларымен қамтамасыз етуге бағытталады. «Қатынас» білім беру саласы ана тілінде халық ауыз әдебиетімен таныстыру арқылы қарым-қатынас мүмкіндіктерін құру бойынша ата-аналармен біріккен жұмыстарды ұйымдастыру көзделеді. «Таным» білім беру саласы ата-аналарға бірлескен ойын, практикалық іс-әрекеттер арқылы балалардың танымдық қызығушылығы мен әуесқойлығын қанағаттандыру бойынша кеңестер беруге, ата-аналарды отбасы жағдайында баланың шығармашылық өсуіне мүмкіндік құруға үйретуге, заттарды қолданып музыканы тыңдау жағдайларымен қамтамасыз етуге бағытталады. «Әлеуметтік орта» білім беру саласы ересектермен қарым-қатынас барысында өзін-өзі көрсете білуге жағдайлар құруға, өзін бағалай білуін қалыптастыруға бағытталған.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. РҚ МЖЖБС 1.001-2009. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпы міндетті білім беру стандарты. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту. Негізгі ережелер.
2. Типовая программа воспитания и обучения в детском саду. Алма-Ата: «Мектеп». 1988.
3. Б. Баймұратова, М. Сәтімбекова және т.б. Балбөбек. Қазақ балабақшаларына арналған бағдарлама. Алматы, 2006.
4. Г.Г. Григорьева, Н.П. Кочетова, Д.В. Сергеева и др. - 4-е изд., перераб. - М.: Просвещение, 2001.-253 с.
5. Визель. Т.Г.. Аномалии речевого развития ребенка. - М.:1995.
6. Григорьева Г.Г., Кочетова Н.П., Сергеева Д.В. и др. - 4-е изд.,перераб. - М.: Просвещение, 2001.-253 с.
7. Григорьева Г.Г., Груба Г.В. и др. Педагогика раннего возраста. - М.: 1998.
8. Доман Г.И. и др. Как развить интеллект ребенка. - М.: 1998.
9. Богина Т.Л., Казакова Т.Г., Тимофеева Е.А. и др. под ред. Годиной Г.Н., Пилюгиной Э.Г.. М.: 1987. Воспитание и обучение детей младшего дошкольного возраста.
10. Васильева М.А. Программа воспитания и обучения в детском саду М.: 1985
11. Гербова В.В., Казакова Р.Г., Кононова И.М.и др., Под ред. Г.М. Ляминой. Воспитание и развитие детей раннего возраста. М. 1981.
13. Жукова О.С.. Как вырастить умного ребенка. СПб.: Издательский дом «Нева», 2004.
14. С. Кенжеахметұлы. Традиции и обряды казахского народа. Алматы: 2004.
15. Козырева Л.М.. Развитие речи детей до 5 лет. Ярославль. Академия Развития.
16. Ковригина М.Д.. Сестра-воспитательница яслей и младших групп детских садов. М.: Медицина. 1977.
17. Панько Е.А., Поздеева Т.В.. Дошкольное учреждение - семья: вместе развиваем способности и одарённость ребёнка. - М.: Издательство «Белый ветер», 2004.
18. Павлова Л.Н. Раннее детство: развитие речи и мышления. - М.: 2000.
19. Шишкина В.А., Дедулевич М.Н.. Двигательное развитие детей раннего
возраста. - 2006.
20. Тонкова-Ямпольская Р.В., Фрухт Э.Л., Голубева Л.Г., Печора К.Л., Пантюхина Г.В. Оздоровительная и воспитательная работа в доме ребенка. М.1990.
21. Қазақ балалар поэзиясының антологиясы. - Алматы, 2002.
22. Е. Дүйсенбай. Санамақ. - Алматы, 1996.
ҚОСЫМША
1 ЖАСТАН БАСТАП 2 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН
ҰЙЫМДАСТЫРЫЛҒАН ОҚУ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ
«Денсаулық» білім беру саласы
Жүру, жугіру, тепе-теңдікке арналған жаттығулар үлгісі
Бір жастан - бір жас алты айға дейінгі кезең
Түзу бағытта, жол бойымен (ені 30-25 см, ұзындығы 2-3 м), линолеумнен жасалған жол бойымен (ені 30 см, ұзындығы 3-5 м), гимнастикалық тақтайтың үстімен (ені 30-25 см) нысанаға жету, үлкендердің көмегімен және көмегінсіз жәшікке көтеріліп (биіктігі 10-15 см), одан қайта түсу; еденде жатқан лентадан (жіптен, таяқтан) аттау.
Бір жас алты айдан екі жасқа дейінгі кезең
Орындықтар, кубиктер, кеглилер арасымен, кубиктерден, кеглилерден, шығыршықтардан, таяқшалардан (еденнен 5, 10, 15 см биік) шығыршықтан шығыршыққа аттау; еңкіш тақтай үстімен жоғары, төмен, тәрбиешімен бірге гимнастикалық орындық үстімен жүру; қолына зат ұстап, бағытты өзгертіп жүру, доптың соңынан (домалатып жібергеннен кейін) жүру, жәшікке немесе гимнастикалық орындыққа (биіктігі 20 см) шығу, түсу; еліктеп жүру (солдат, тышқан, ит, құс, аю сияқты).
Ойындар: «Ойыншықты бері әкел», «Жол бойымен жүріп өт», «Аяқты жоғары көтер», «Итті қуып жет», «Тез, маған қарай жүгіріңдер», «Допты қуып жет», «Құлап қалмай жет», «Біз көңілдіміз».
Еңбектеу мен өрмелеуге арналған жаттығулар үлгісі
1 жастан бастап 1 жас 6 айға дейінгі кезең
Төрт тағандап жіптің, таяқшаның, доғаның, орындықтың астынан (биіктігі 50 см) түзу бағытга еңбектеу; бөренеден асып түсіп еңбектеу; параллель қойылған екі жіптің арасынан (жол бойымен) еңбектеу. Арақашықтығы 2 м-ге дейін еңбектеу. Шығыршықтың ішіне еңбектеп өту. Баспалдақ сатыға жоғары, төмен өрмелеу (биіктігі 1 м).
1 жас 6 айдан 2 жасқа дейінгі кезең
Еңбектеп келе жатып гимнастикалық орындықтың үстінен асып түсу және оның астынан еңбектеп өту; домалап бара жатқан доптың артынан еңбектеу, еңкіш тақтай, гимнастикалық орындық бойымен жоғары еңбектеу. Диаметрі 15-20 см бөренеден өрмелеу, 35-40 см биіктікке керілген жіптің астынан еңбектеу. Өкшені өкшеге қойып баспалдаққа (биіктігі 1-1,5) жоғары, төмен өрмелеу.
Ойындар: «Сылдырмаққа дейін еңбектеу», «Шығыршыққа еңбектеу», «Көпір бойымен еңбектеу», «Сақиналарды жина», «Жіпті қуып жет».
Лақтыру мен домалатуға арналған жаттығулар үлгісі
1 жастан бастап 1 жас 6 айға дейінгі кезең
Допты бір қолмен және қос қолдап ұстау; мөлшері әр түрлі доптар мен шарларды жинап, оларды себетке (жәшікке) салу; шарларды домалату; допты екі қолмен алға лақтыру. Допты алға қарай домалату (отырып, тұрып). Допты төменге, алысқа лақтыру.
1 жас 6 айдан 2 жасқа дейінгі кезең
Допты (құм толтырылған қапшықты) гимнастикалық орындықтан (лентадан) баланың кеуде тұсынан бір қолмен және қос қолдап асыра лақтыру; допты қос қолдап домалату; допты тәрбиешімен бірге жұптасып (диаметрі 20-25 см) домалату; белгіленген жерге допты салу; допты көлденеңінен нысанаға (50-60 см арақашықтықта, диаметрі 50 см кем емес) дәлдеп лақтыру; оң және сол қолмен допты (диаметрі 6-8 см) алысқа лақтыру.
Биік емес төбешіктен допты домалату, допты тәрбиешіге, балаға домалату және лақтыру; допты алға, жоғары лақтыру, баланың кеуде тұсынан келетін керілген жіптен ралақтыру.
Ойындар. «кім алысқа лақтырады?», «Төбешіктен домалат», «Допты бер», «Алысқа лақтыр», «Допты лақтыр да, қуып жет».
Жалпы дамыту жаттығулары: қолды жоғары көтеріп, төмен түсіру; қолды алға созу, қолды арқаға алып бару, бүгу және қайта жазу; қолдың саусақтарын сермеу, айналдыру; алақандарын жоғары төмен бұру; қолдың саусақтарын бүгу, ашу, саусақтарды жұмып, ашу, ұсақ заттарды саусақтарымен іліп алу; заттарды бір-біріне беру арқылы отырып және тұрып онға, солға қарай бұрылу, алға еңкейіп және түзулену; сүйемелдеу арқылы тізені бүгіп жүру.
Балалардың өз еріктерімен түрлі қимылдарды қолданып арбалармен, машиналармен ойналатын ойындар.
Қимылды ойындар: «Құстар қанаттарын қағады», «Кіші және үлкен», «ағаштар тербеледі», «Фонарлар жанады», «Қуырмаш», «Көбік», «Қонжық орманда қыдырды», «Жасырынбақ», «Кім қалай жүреді?».
«Таным» білім беру саласы
1 жастан бастап 1 жас 6 айға дейінгі кезең
Көмекші құрал-жабдықтарды қолданып ойналатын ойындар: «Сақинаға қолынды жеткіз», «Қап, қармағым», «Сыңғырла қоңырау», «Шарға қолыңды жеткіз», «Балғамен шегені соқ», «Қуыршақты қыдырту».
Қол қимылдарының үйлесімділігін дамыту:
Бір көлемдегі сақиналарды пирамидағы өткізу.
Қарама-қарсы екі өлшемдегі сақиналарды пирамидаға өткізу.
Қарама-қарсы үш өлшемдегі сақиналарды пирамидаға өткізу.
4-5 сақиналарды пирамидаға өткізу.
Астаушадан шарларды (6-8 шар) домалату.
Тесікке тығынды салу және суырып алу.
Заттар салынған цилиндр қорабын ашып, жабу.
Заттардың түрін, көлемін ажыратуға арналған
дидактикалық ойындар:
Пирамидалар
Матрешкалар
Қарама-қарсы екі түрдегі заттарды бағдарлау: шар, куб
Қарама-қарсы үш-төрт өлшемдегі заттарды бағдарлау: шар, куб, кірпіштер, призма
Суреттермен ойын-сабақтар:
«Сенің сүйікті ойыншықтарың»
«Бұл не?»
«Қонжықтарға арналған суреттер»
1 жас 6 айдан 2 жасқа дейінгі кезең
Көмекші құрал-жабдықтарды қолданып ойналатын ойындар: «Түтікте не жатыр?», «Қуыршақ қонаққа келді», «От шашу», «Үлкен және кіші доптар», «Күшікті машинамен қыдыртамыз».
Қол қимылдарының үйлесімділігін дамыту:
Екі орындық дидактикалық ойыншықтарды жинау.
Көлемі жағынан кему бойынша заттарды жинау.
Үш көлемдегі заттарды іріктеу.
Түстерді, түрлерді ажыратуға арналған дидактикалық ойындар:
Пішіндері ұқсас заттарды бағдарлау.
Заттардың пішіндерін тесіктердің пішіндеріне сәйкестендіру.
Есту зейінділіктерін дамытуға арқашан дидактикалық ойындар: «Не естіледі, тыңдайық», «Кім шақырды, тап».
Құммен, сумен ойындар.
Суреттермен ойын-сабақтар: «Қуыршақ Сәуле өзінің киімін көрсетеді», «Бұл ненің дауысы?».
«Қатынас» білім беру саласы
Тіл дамыту мен қоршаған ортамен таныстыру бойынша сабақ үлгілері
Жан-жануарларға (ит, мысық, балапан, аквариумдағы балықтар, тордағы құстар), көліктерге (автомобиль, трамвай) бақылау жасау.
Ойыншық-заттарды атай отырып, көрсету, қимыл үстіндегі заттарды көрсету, саханалау, ойыншықтарды жасырып, оларды табу.
Заттардың бейнесі салынған суреттерді қарау (кубтың жан-жағына, бірнеше суреттердің арасынан). Алдымен заттардың, қимыл үсіндегі заттардың жеке салынған суреттермен, ал бір жарым жасында қарапайым сюжеттермен таныстырады.
1 жастан бастап 1 жас 6 айға дейінгі кезең
Заттарды атай отырып, көрсету («Сиқырлы қапшық», «Мына үйде кім тұрады?»; қапшықтағы немесе себеттегі заттарды жасыру және оларды іздеп тауып, атау.
Заттар және олардың қимылдарын көрсету: қуыршақ (куыршақты тамақтандыру, ұйықтату, шомылдыру, машинада қыдырту, қуыршақ Сәуле өлең айтып, билейді), әтеш (жүреді, ән айтады, дән шоқиды), күшіктер (жүгіреді, үреді, тістейді, қантты қағып алады), мысықтар (жеңіл жүреді, пырылдайды, тырнайды, сүт ішеді, шармен ойнайды), қоян (секіреді, қорқады, сәбізді кеміреді), құстар (ұшады, дән шоқиды, шырылдайды), жүзетін ойыншықтар (балық, үйрек, қайық және т.б.).
Ойындар: «Қуыршақтың көйлегін жуамыз», «Мен жасырынамын, сен мені тап», «Атын атап, шақыр».
Сахналау ойыны: «Қонжық үйіне келді, ал құстар ұшып кетті»
«Кім не істеп жатыр?», «Мысық бізге қонаққа келді», «Қуыршақ Сәуле және мен», «Қуыршақты шомылдырамыз», «Кім қалай шақырады?» «Ғажайып суреттер» көрсету
1 жас 6 айдан 2 жасқа дейінгі кезең
Сюжетті көрсетілім: «Қоянның үйі», «Айнұр мен балапан», «Мысықтың баласы мен қағаз», «Айгүл мен әтеш», «Қуыршақ Сәуленің туған күні», «Мысық пен күшікке арнап үй салу» (ірі құрылыс материалдарынан), «Қонжық науқастанып қалды», «Қуыршақ науқастанып қалды», «Қуыршақтың көйлегін жуып, үтіктейміз» және т.б.
Тірі жан-жануарларды көрсету: тордағы құстарға, аквариумдағы балықтарға бақылау жасау.
Бақылау: балабақша теліміне мақсатты серуен («Не көргенімізді атайық» ойыны, көліктер мен құстарға бақылау жасау); топқа «саяхат», топтағы макеттерді, ойыншықтарды, суреттерді және т.б. қарау.
Кітаптар көрсету.
Тапсырмаларды орындау.
Дыбыстарға, сөздерге, сөйлемдерге еліктеу: а) «Кім қалай шақырады?» (аңдардың дыбыстарына еліктеу),; б) «Келесіге жеткіз» (айт та, қайтала); в) тақпақтар айту («Қуырмаш», «Қазым-қазым қаңқылда» және т.б.).
Көп мәрте көргендері туралы әңгімелеу.
Ойындар. «Жасырынбақ», «Бізге біреулер қонаққа келді», «Тауық пен балапандары», «Атқа мініп қыдырамыз».
Тақпақтар, өлеңдер, ертегілер тізімінің үлгісі
(тәрбиешінің қалауы бойынша)
Халық тақпақтары: «Қуырмаш», «Бесік жыры», «Әлди-әлди, әлди-ай» (үзінді), «Өс-өс», «Қаз-қаз бас», «Тәй-тәй».
Қазақ жазушыларының өлеңдері: Ұ. Есдәулетов «Тәй-тәй қуыршақ», «Құлын», «Жаңбыр», Ш. Смаханұлы «Шыбық ектім аулаға», А. Торғаев «Шөжелерім», Р. Қунақова «Күн күркірегенде», М. Әлімбаев «Қозы», Қ. Толыбаев «Сені өсірген баптап кім?», А. Сопыбеков «Қораз», Т. Шаханов «Түйе».
Ертегі мен әңгімелер: «Торғай мен түлкі», «Мысық неге тамақ ішкен соң жуынады?», «Шалқан», «Әке мен бала және ескі құмыра» және т.б.
«Шығармашылық» білім беру саласы
Музыкалық репертуар
Әуендер: «Құлыншақ» әні Ө. Байділдаевтікі, «Бипыл» халық әні және т.б.
Әндер: «Тәй-тәй» әні Т. Әдбіқадырованыкі, «Тұсау кесу» халық әні, «Пойыз» әні К. Қуатбаевтікі, «Әтеш» әні Б. Дәлденбаевтікі, «Ойыншықтар» әні И. Нүсіпбаевтікі, «Анашым» Ө. Байділдаевтікі, «Төлдер» Б. Ғизатовтікі, «Кел балақай» әні «Сылдырмақ» әні А. Тоқсанбаевтікі, К. Қуатбековтікі, «Аламойнақ» әні Б. Байкенжеевтікі, «Ерке күн-ау, ерке күн» әні К. Шілдебаевтікі, «Құс және оның балапандары» әні Е. Тиличееванікі, «Әлди-әлди» қазақтың халық әні және т.б.
Ойын жаттығулары, ойындар: «Қуырмаш», «Топ-топ» әні К. Қуатбаевтікі, «Біз ойнаймыз, ойнаймыз» әні Б. Құрманғалиевтікі, «Аяғым-ай, аяғым» әні Ж. Тұрсынбаевтікі, «Добым менің» сөзі Ж. Смановтікі, т.б.
Билер: «Топ-топ», «Бөбектер биі» әні К. Қуатбаевтікі, «Біз ойнаймыз, ойнаймыз» әні Б. Құрманғалиевтікі, «Бала, бала, баламыз» Б. Қадірбекованікі, «Сылдырмақтар» әні М. Раухвергердікі, «Еркем-ай» қазақ халық әні, «Епті аяқтар» әні Б. Дәлденбаевтікі, «Серіппе» әні Ә. Бестібаевтікі, «Ойыншықтар» И. Нүсіпбаевтікі және т.б.
2 ЖАСТАН БАСТАП 3 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН
ҰЙЫМДАСТЫРЫЛҒАН ОҚУ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ
«Денсаулық» білім беру саласы
Дене шынықтыру
Бағытты өзгерте отырып, шашырап, заттарды айналып, алған жан-жаққа жанама қадаммен жүру.
Түзу бағытта, түрлі бағытта (итермелемей), 30-40 с аралығында (тоқтамай) баяу, қарқынды өзгерте отырып жүгіру.
Төрт тағандап, түзу (арақашықтығы 3-4 м), тақтай үстінде, еденде жатып, еңкіш тақтай үстімен, гимнастикалық орындық үстімен еңбектеу). Қақпаның, арқанның астынан еңбектеп өту (биіктігі 40-30 см).
Бала өзіне ыңғайлы тәсілмен бөренеден асып өту, баспалдақ сатыға, гимнастикалық қабырғаға жоғары, төмен өрмелеу.
Сырғанау, лақтыру, сермеп лақтыру. Бір және екі қолмен тәрбиешіге, бір-біріне, доғаның астынан, тұрып немесе отырып (арақашықтығы 50-100 см) допты домалату. Допты екі қолмен төменнен, кеудеден, басынан асырып, жіптен, арақашықтығы 1-1,5 м болтын баланың кеуде тұсына, баланың бойына сай керілген жіптен лақтыру.
Допты, толтырылған қапшықты, шырша жанғақтарын оң және сол қолмен алысқа; арақашықтығы 1 м екі қолмен, оң және сол қолмен көлденеңінен нысанған дәлдеп лақтыру.
Тәрбиешінің 50-100 см арақашықтықтан лақтырған добын тосу.
Секіру. Бір орында жаймен алға жылжи отырып, жіптен қос аяқтап (сызықтан), екі параллель сызықтан (10-30 см) қос аяқтап секіру. 10-15 см биіктікге орналасқан затқа жоғары секіріп, қолын тигізу.
Тепе-теңдік жаттығулары. Жіптің, сызықтың арасымен (арақашықтығы 25-30 см) жүгіру, түзу жолдың (ені 20 см, ұзындығы 2-3 м) бойымен, заттарды аттай отырып (биіктігі 10-15 см) түзі бағытта, тақтай, гимнастикалық орындықтың, тегіс бөрененің (ені 20-25 см), төрт аяқты гимнастикалық орындықтың, бір басы 20-30 см биіктікке аздап жоғары көтерілген еңкіш тақтай үстімен жүру. Баяу қарқынмен айналу (қолға зат ұстап).
Саптағы жаттығулар. Бір қатарға (тәрбиешінің көмегімен), екеуден (жұптасып), шеңбер болып тұру.
Жалпы дамыту жаттығулары.
Иыққа және қолға арналған жаттығулар. Қолды алға, жоғары, жан-жаққа созу; оны кеудеге айқастыру және жан-жаққа ажырату. Қолды артқа, арқаға апару; қолды бүгу және қайта жазу. Қолды алдында, басынан асыра шапалақтау, алға-артқа, жоғары-төмен қолды құлаштап сермеу.
Денеге арналған жаттығулар.
Жанында тұрған (отырған) балаға затты беріп, оңға-солға бұрылу. Алға және жан-жаққа еңкею. Еденде отырып аяқты кезекпен бүгу және жазу. Еденде арқасымен жатып аяқты жоғары көтеріп, түсіру. Тізерлеп тұрып, өкшесіне отырып, қайта тұру. Аяққа арналған жаттығулар. Бір орында жүру. Бастапқы түрегеп тұрған қалыптан аяқты тізеден (таянышқа сүйеніп) бүгу.
Сүйеніштен ұстап тізені бүгіп отыру, аяқтың ұшын көтеріп тартылу. Бір аяқты алға созып өкшесімен қою. Аяқтың саусақтарын қимылдату (отырып).
Қимылды ойындар
Жүріп және жүгіріп: «Қуыршақта қонақта», «Допты қуып жет», «Жол бойында», «Арықтан аттап», «Кім баяу?», «Таяқтан аттап өт», «Мені қуып жетіңдер», «Торғайлар мен автомобиль», «Күн мен жаңбыр», «Құстар ұшып барады», «Затты әкел», «Көбік», «Поезд», «Ұшақтар», «Итті қуып жет», «Автолмобиль».
Еңбектеп: «Сылдырмаққа дейін еңбекте», «Қақпаға», «Сызықты басып кетпе», «Сақ бол», «Маймылдар».
Лақтырып, тосып алу: «Доп ортада», «Допты домалат», «Допты тосып ал», «Қақпаға дәлде», «Дәл тигіз», «Себетке түсіру» .
Секіріп: «Менің көңілді добым», «Ақ қоян отыр», «Құс ұясында», «Арықтан аттап», «Алақаңды қойып секір», «Қоңырауды сылдырлат», «Доп сияқты секір», «Жүгіріп-секіру», «Сұр қоян жуынады».
Кеңістікті бағдарлау: «Қай жерден дыбыс шығады?», «Жалаушаны тап».
Әр түрлі қимылдармен және әндермен: «Поезд», «Қоян», «Жалауша».
Сырғанау: үлкендер балаларды мұз жолдарымен сырғанатады. Биік емес мұз төбешіктен үлкендердің көмегімен қатырма қағазбен, жұқа тақтаймен, клеенка төсенішпен сырғанату.
Шанамен сырғанату: үлкендердің балаларды сырғанатуы. Шанаға отырғызып төбешіктен сырғанату. Шанамен ойыншықтарды сырғанату. Ересектердің көмегімен бірін-бірі сырғанату әрекеті.
Велосипедпен жүру: үлкендердің көмегімен және көмегінсіз үш дөңгелекті велосипедке отырғызу, одан қайтып түсіру. Балалардың велосипедті жүргізу және рөлге ие болу әрекеттеріне қолдау көрсету.
Мәдени-гигиеналық дағдылар
Ойындар ұйымдастыру: «Қуыршақты жуындырайық» - жеке бас гигиенасына қажетті заттарды қолдануға үйрету сулық, сүлгі, сабын, тарақ және т.б. таныстыру. «Қуыршақты ұйықтатайық» ойыны - төсек-орын және киімдерді қолдану дағдыларын дамытады.
Дербес қимыл-қозғалыс әрекет
Дербес қимыл-қозғалыс әрекетін дамытуға арналған ойындар: «Дыбыс арқылы тап», «Шарға дейін созыл», «Кедергілерден өт», «Затты ал», «Күн мен түн».
«Таным» білім беру саласы
Сенсорика
Түрлі пішіндер мен пирамидаларды құрастыру. Саңырауқұлақ, түрлі пішінді дөңгелек, үшбұрыш, шаршы, тіктөртбұрыштардың жапсырмаларын қолдану. Қораптағы тиісті саңлауларға заттарды орналастыру. Ұсақ қол қимылдарына арналған материалдармен жұмыс жасау. Үш орындық дидактикалық ойыншықтарды жинауға, шашуға, өткізуге, тізуге, салуға, алуға арналған ойындар.
Ситуациялық ойындар: «Жіпке аяқ киім үлгілерін тізу», «Панноға түстерін таңдай отырып гүлдерді ілу».
Ойындар: «Үй саламыз», «Саңырауқұлақ терейік», «Әркімге өз үйі», «Қуыршаққа таспа сатып әперейік», «Жасырынған қоянды тап».
Қоршаған ортаны тану
Дидактикалық ойындар: «Жұбын тап», «Қай ағаштың жемісі», «Түстерді таңдап ал», «Ұқсас ыдысты, киімді, ойыншықты тап», «Ауа-райына, мезгілге қарай қуыршақты киіндір», «Ас үй», «Емхана», «Құстар мен жануарларды күту», «Сәулені тамақтандырамыз», «Жауабын тап та, ата», «Қуыршақтың ыдыс-аяғын жуамыз», «Ойыншықтарды жуу», «Нені қайда қоямыз?», «Біздің ыдыс-аяғымыз», «Адамдар қандай көлікпен жүреді?».
Табиғи материалдармен ойын: «Ғажайып қалта», «Гүлді осы түстегі вазаға сал», «Дәміне қарай тап», «Түсіне қарай тап».
Бақылау: аула сыпырушы жұмысына (ауланы қардан тазарту), транспорт қозғалысын.
Суреттер қарау: заттар мен қимылдардың, қарапайым сюжеттердің жеке салынған суреттерін, жалпы сюжеттерге біріктірілген бірнеше суреттер қарау.
Ойыншықтардың көмегімен қарапайым сюжеттерді сахналау (мысалы, сотқар мысықтың табанын күйдіріп алғаны сияқты, т.б.).
Құрастыру
Ересектердің көмегімен және өздігінен түрлі пішіндегі шығыршықтардан көліктерге арнап көпір, ұсақ және ірі қуыршақтарға арнап жиһаз (үстел, орындық, диван), қақпа, дуал, сәкі, төбе, кішкене көпір, әр түрлі жолдар, трамвай бағыты, поезд, үш-төрт кубиктерден құстарға арналған үйшіктері бар мұнара, алты кубиктерден немесе кірпіштерден саты құрастыру.
«Қатынас» білім беру саласы
Тіл дамыту ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің тақырыптар үлгісі:
Бақшаға мақсатты серуен
Дидактикалық ойын: «Тапсырма»
Дидактикалық жаттығу: «Жоғары-төмен»
Дидактикалық ойын: «Кім не істейді?»
«Шалқан» ертегісін әңгімелеу
Дидактикалық жаттығулар: «Кім не жейді?», «А деп айт»
Балалар бақшаға барғаны туралы ұжым болып әңгіме құрастыру
Дидактикалық ойын: «Қандай?»
Заттардың түстерін атау және ажырату
Дидактикалық жаттығу: «Паровоз»
Дыбыстарды айту мен есту зейінділігін дамытуға арналған жаттығулар
(«Бұл ненің дыбысы, тап?»)
«Сылдырлайды мөлдір су» өлеңін оқу
Заттармен тәжірибе жасау: батады, батпайды, жүзеді
Ш. Смаханұлы «Добым менің» өлеңін оқу
Қоянды бақылау
О. Бегалин «Қазым, қазым, қаңқылда» шығармасын оқу
Дидактикалық ойындар: «Таны да ата», «Тап та, ата»
М. Төрежанов «Бесік жыры»
Автомашина, автобус, трамвай (ойыншықтар) қарау
Дидактикалық ойын: «Осыларды жаса», «Құлыншақ»
Дидактикалық жаттығулар: «Бөпенің тісі ауырады», «Қошақан»
Сюжетті суреттер қарау
А. Барто «Жалауша» өлеңін оқу
Дидактикалық жаттығу: «Қонақ». Тәрбиешінің сиыр мен мысық туралы әңгімесі.
Бөлме өсімдіктерін қарау
С. Қалиев «Ұры мысық» өлең шумағын оқу
Сәуле қуыршағының киімдерін қарау
Қуыршақты серуенге киіндіру
Дидактикалық ойын: «Сәулеге киімін шешуді үйретеміз»
Дидактикалық жаттығу: «Машиналар»
Дидактикалық ойын: «Бұл қандай пішін?»
Дыбыстарды айтуға арналған жаттығулар
Дидактикалық ойын. «Бізге кім келгенін тап»
Дидактикалық ойын: «Шешуін тап та, ата»
Дидактикалық жаттығулар «Ботақан»
Дидактикалық ойын: «Алыс-жақын»
Дидактикалық жаттығу «Бақа, бақа балпақ»
Дидактикалық ойын. «Мамық жүнді балапан»
А. Бартоның «Қар» өлеңін оқу
Дидактикалық ойын «Қар түйіршіктері»
Ж. Карбозиннің «Жасаймын шана» шығармасын оқу
Дидактикалық ойын: «Биік - аласа»
Дидактикалық жаттығулар: «Ненің дауысы?», «Атқа мініп шабайық»
Б. Данабековтің «Бұзау» шығармасын оқу
«Бауырсақ» ертегісін әңгімелеу
Дидактикалық ойын: «Қуыршаққа арнап бөлме дайындаймыз»
Дидактикалық жаттығу: «Қар бүршіктері»
Дидактикалық ойын «Қонжықтың бөлмесі»
Сахналау-ойыны. «Қаз бен құлыншақ»
Ә. Дүйсенбиевтің «Мысық» өлеңін оқу
Балықтарды бақылау
Ұ. Есдәулетовтің «Тәй-тәй, қуыршақ» өлеңі
Ертегі, әңгімелерді кейіптендіру
Құстарға бақылау жасау
«Құстарды біз қалай қоректендірдік?» тақырыбына (тәрбиеші балалармен бірге) әңгіме
Дидактикалық ойын: Не жоқ?
Қуыршақ Сәулені шомылдыру
Дидактикалық ойын: «Үйректің балапандары»
О. Бегалиннің «Қаз бен балалары» шығармасын оқып, әңгімелеп беру
Дидактикалық ойын: «Нені қайда қоямыз?»
«Ешкі мен қасқыр» ертегісін әңгімелеу
Заттардың қасиеттерімен таныстыру
Дидактикалық жаттығу: «Кеме»
Дидактикалық жаттығу: «Кішкентай күн сәулесі»
Балықтарға бақылау жасау. «Балалар балықтарға жем шашады» тақырыбында суреттер қарау
Дидактикалық жаттығулар: «Ғажайып қорап», «Шешуін тап», «Қанша?»
Е. Өтетілеуов «Көктемде» шығармасын оқу
С. Қалиевтің «Ұры мысық» өлеңін оқу
Дидактикалық жаттығулар: «Кім не істеп жатыр?», «Су»
Бөлме өсімдіктерін қарау
С. Сауытбековтың «Лақтың кеңесі» шығармасын оқу
Дидактикалық жаттығу: «Маса»
А. Бартоның «Ойыншықтар» топтамасынан үзінді оқу
Дидактикалық ойын: «Кімге не керек?»
Дидактикалық ойын: «Кім не жейді?»
«Айсұлу мысықтың баласын тауып алды» тақырыбына әңгімелеу (көрсетусіз)
«Балалар тауықтар мен балапандарға жем шашады» тақырыбында сурет қарау
Дидактикалық жаттығу: «Балапанды шақыр»
Сиыр мен бұзауды, ешкі мен лақты салыстыру
Дидактикалық ойын: «Не жоқ?»
Ұ. Есдаулетовтың «Құлын» өлеңін оқу
Дидактикалық жаттығулар: «Бұл не, тап», «Не қайда отыр?»
Бақбақ гүлін қарау
Фонематикалық ойындар: «Кім қалай шақырады?», «Кім шақырды?», «Не, қандай дыбыс шығарады?»
Тыныс алу жаттығулар: «Үлпілдек жүнге үрле», «Көбікке үрле»
Үлкендердің көмегімен ойналатын дидактикалық ойын: «Төлдерін тап та, ата»
«Дүкен», «Ойыншықтар», «Отбасы», «Үй жануарлары және жабайы аңдар», «Үй құстары», «Гүлдер», «Жәндіктер: құмырсқа, көбелек, аралар» тақырыптарына кітапшалар карау.
Тәрбиешінің таңдауы бойынша ұсынылған көркем әдебиет
Шығармалары
Халық ауыз әдебиетінің балаларға арналған түрі: «Қуыр-қуыр-қуырмаш»
Поэзия: А. Торғаев «Шөжелерім», Т. Ерғабылов «Бөбек тілегі», Ұ. Есдәулетов «Тәй-тәй қуыршақ», М. Әлімбаев «Кішкентай баланың тақпағы», М. Төрежанов «Бесік жыры», «Қуыршақ» және т.б.
Проза: Б. Данабекова «Бұзау», О. Бегалин «Қаз бен балапандары», «Әке мен бала және ескі құмыра» ертегісі, Ж. Қуанышбекова «Сыйлық», Ә. Шынбатыров «Бал мен мұз», Ж. Карбозин «Жасаймын шана», Қ. Сарыбаев «Ақ мақта», Е. Ашықбаев «Балабақшада» (үзінді), А. Меңжанова «Тазалықтың досы» (үзінді), А. Шаяхметов «Бүлдірген», С. Сауытбеков «Лақтың кеңесі», К. Оразбекұлы «Кім ойнайды?», Т. Молдағалиев «Жазда», Е. Өтетілеуов «Көктемде», «Бауырсақ», «Шалқан» (орыс халық ертегілері), т.б.
Педагог бұл тізімді өзгертіп, оны аймақтың салт-дәстүрге байланысты шығармалармен толықтыруына болады.
Мәнерлеп оқу. Қазақ және басқа халық ақындарының өлеңдерінен үзінділер оқуға үйрету: С. Қалиев «Ұры мысық», Ж. Сарсенбаев «Ақ лақ». «Қуырмаш», «Бесік жыры», «Қу түлкі», «Шырша», «Қонжық», «Доп», «Жаңбыр».
Түрлі халық ертегілерін тыңдау және сахналау. «Мысық неге тамақ ішкен соң жуынады» (қазақ ертегісі), «Бауырсақ», «Шалқан», «Түлкі мен әтеш», «Үш аю» (орыс ертегілері), «Қияр мен капуста» (неміс ертегісі).
«Шығармашылық» білім беру саласы
Сурет салу
Қарындашпен сурет салу: Ұзын жолдар. Әртүрлі түстегі қақпалар. Жіп орамы. Мерекелік отшашу. Күн терезеге күлімдейді. Алтын күн аспаны. Әр түрлі түстегі сақиналар. Сүңгі-мұздар. Бауырсақ жол бойында домалайды. Түрлі-түсті жіптер. Шөптер. Табақтағы құрт. Вазадағы шиелер. Егістіктегі бақ-бақтар. Қуыршақтың көрпесіндегі ою. Күртедегі түймелер.
Бояумен және қылқаламмен сурет салу: Жау-жау жаңбыр. Аспан. Су. Біз серуендеп жүрміз. Орамалды безендіру. Сағат. Машинаның дөңгелекгері. Түрлі-түсті моншақтар. Жапырақтар түсуде. Қызыл-сары жапырақтар. Топ-топ басайық. Ақ ұлпа қар. Жапалақтап қар жауды. Үйдің терезесіндегі жарықтар. Жарқыраған шамдар. Шыршаның шамдарын жағамыз. Маймақ маң-маң басады. Қоян секіреді. Қуыршақ Сәуленің көйлегін безеңдіреміз. Ормандағы аңдар. Пияз. Қар кесегі. Балықтар жүзеді. Шағылысқан күн сәулесі.
Әуе шарлары. Жаңбыр мен күн. Гүлдер өседі. Шөптегі қоңыздар. Бояумен өз еріктерінмен сурет алу.
Саусақпен сурет салу: құмның бетіне доптар мен адамның бейнесін салу.
Қағазға жүзімнің бұтағын, үлкен қарбыз бен апельсиндердің суретін салу.
Желімсіз жапсыру
Көлікті, үйді, ұшақты, гүлдерді (түймедақ пен бақбақ гүлдері), қазақтың ұлттық бас киімдерді (бөрік пен тақия) геометриялық пішіндерден (үшбұрыш, шаршы, дөңгелек, сопақша, төртбұрыш) құрастыру.
Мысық (күшік) доппен ойнайды. Ұшақ. Аққала. Мерекелік отшашу. Өрістегі қойлар.
Пирамидалар, паровоз бен вагондар, бесік арба, қараторғай үйшігі.
Дайын пішіндерден пирамиданы, вагондары бар паровозды, түрлі пішіндегі машиналарды, арбаны, құстың ұшсын, анама арналған орамалға «Құс тұмсық», «Көз» симметриялы оюларын, жаңа жылдық шыршаны, үлкен және кіші жалаушаларды, ыдыстағы жемістерден әзірленген сусынды, қазақтың «құрақ» ұлттық ою-өрнегімен безендірілген алашаны, алаңқайдағы балапандарды құрастыруға үйрету.
Мүсіндеу
Құстарды қоректендіреміз немесе тышқанға ін жасаймыз. Қуыршақтың тәттілері. Құймақ. Тиіннің жаңғақтары. Шарлар. Дәмді бауырсақтар.
Үйшіктің бөренелері. Кесектер. Қуыршаққа, қоянға арналған сый-сияпат. Әтешке арналған бұршақ. Ұшақ. Дуалдың бағанасы. Дуал. Саты. Сылдырмақ. Аққала. Балапан. Құс. Шырша. Түрлі жидектер. Үлкен-кіші доптар.
Қуыршақтың әшекейлері: білезік, жүзік, қол сағаты. Тұрмыстық заттар: шыбықтардан тоқылған себет. Жиһаздар: орындық, үстел, диван.
Анама тоқаш пісіремін. Итке арналған табақ. Мұнара. Бауырсақ. Тәрелкедегі алма. Тәтті тоқаш. Саңырауқұлақтар. Қоңыздар. Өз еріктерімен мүсіндеу.
Музыкалық репертуар
Тыңдау: Қ. Ыдырысовтың сөзіне жазылған А. Нұрымұлының «Топ-топ» әні, Т. Сопиеваның сөзіне жазылған С. Оспанованың «Сәби» әні, Г. Греневич әуеніне және С. Прокофеваның сөзіне жазылған «Таң» әні, В. Моцарт «Қоңыраулар үні», Л. Хамиди «Маршы», Д. Кобалевскийдің әуеніне жазылған «Алғашқы вальсі», сөзі мен әуені А.Әубәкірованың «Менің мысығым» әні, М. Оразбаеваның халық әуеніне жазылған «Әлди» әні. «Ұшақ», «Құлыншақ», «Саңырауқұлақ» әні М. Раухвергердікі, «Машина» әні К. Қуатбаевтікі, «Тәтті бала» әні Г. Сопиеваныкі, «Қыс» әні В. Карасеваныкі, «Балдырған» әні Ж. Меймандосовтікі, «Ақ тайлақ», «Бәйге» әні Б. Құсайыновтікі, «Ана әлдиі» әні А. Меңжанова, «Анашым», «Құлыншақ» әні Ө. Байділдаевтікі, «Келді мамыр», «Құлыншақ» әні Б. Дәлденбаевтікі, «Ойыншықтар» әні И. Нүсіпбаевтікі, «Қамажай» қазақтың халық әні, өңдеген К. Қуатбаев.
Ән айтпу және әнге қосылу: музыкалық репертуарлар: - Бердияровтың сөзіне жазылған «Сұр қоян» әні, Б. Жүсіпәлиевтің әуеніне жазылған «Ойна сәби» әні, Л. Абельянның әуеніне О. Ақынбековтың сезіне жазылған «Доп» әні, Т. Вилкорейскийдің әуеніне жазылған Б. Жақыпованың «Менің ойыншықтарым» әні, Луконинаның әуеніне және Л. Чадованың сөзіне жазылған «Күннің көзі қыздырады» әні, Л. Фасхутдинованың «Жаз» әні, Балящеваның сөзіне жазылған «Күзгі ән», М. Еремееваның «Етік» әні, Е. Шаломонованың «Шырша туралы әні», А. Филепенконың әуеніне және С. Мокшанцеваның сөзіне жазылған «Күзгі жапырақтар биі» әні, Васильеваның әуеніне және Митличенконың сөзіне жазылған «Бақалар әні» әні, қазақтың ұлттық әні «Айгөлек», М. Норданскийдің өңдеуіндегі орыстың халық әні «Алма» әні, И. Нүсіпбаеваның әуеніне жазылған Ж. Смақовтың «Қызыл ту» әні және К. Қуатбаевтың «Поезд», «Топ-топ» әні.
Музыкалық ырғақтық қозғалыстар: қол қимылдары «хлоп-хлоп». Аяқ қимылдары «Топ-топ». Денені оңға және солға бұру. Басты оңға және солға еңкейту. Қолды сермеп шеңбер бойына жүру. Би қимылдары: аяқты өкше мен басына ауыстыру, аяқты бір орнында, шеңбер бойында және шашыраңқы тарсылдату.
Ырғақтық қозғалыстарға арналған музыкалық репертуарлар: К. Козырев пен Е. Өтетілеуовтың «Бота мен бұзау» әні, Б. Дәлденбаеваның «Қызық мысық» әні. Степаненконың әуеніне жазылған «Айнал», Вилькорейскийдің әуеніне жазылған «Достас», Г. Вихареваның «Күнді мен саламын» және «Біздің аяғымыз не істей алады?» әндері, Л. Антюфееваның «Жаңбыр» әуені, Р. Шуманның «Көбелек» әуен, А. Петрованың «Қуыршақтарға арналған әлди» әні, әні мен сөзі А. Меңжанованың «Не қайда?» әні, Н. Әлімқұлов пен А. Матменнің «Ойыншықтар» әні, А. Нұрымұлы мен У. Есдәулетованың «Топ-топ қуыршақ» әні, «Пойыз» әні К. Қуатбаевтікі, «Серуендеп, би билейміз» әні Э. Раухвергердікі, «Біз ойнаймыз, ойнаймыз» әні Б. Құрманғалиевтікі.
Жаттығулар мен музыкалық ойындар: «Жасырынбақ», орыс халық әні «Зығыр», ойынның авторы Т. Бабаджан; «Сылдырмақтар» М. Раухвергердің музыкасы, ойынның авторы Т. Бабаджан; «Көңілді жасырынбақ» В. Петрованың музыкасы, ойынның авторы Н. Кругляк және В. Петрова; «Қояндар» орыс халық әні, «Көжек» өңдеген М. Красева, «Көжегім» өңдеген Н. Римский-Корсаков, Т. Бабаджанның ойыны, «Көңілді қаздар» орыс халық әні, ойынның авторы Н. Комиссарова мен В. Петрованыкі; «Марш» Э. Царлованың музыкасы, «Бубен, сылдырмақ» украин халық әуені; «Жүреміз-жүгіреміз», «Епті қолдар» Е. Тиличееваның музыкасы, «Шарлар» И. Кишконың музыкасы, «Барабаншылар» В. Ребикованың музыкасы, «Қуыршақтар Ұйықтайды және билейді» Я. Степанованың музыкасы.
Би билеу. «Бөбектер биі» әні К. Қуатбаевтікі, «Полька» әні Ә. Бестібаевтікі, «Жайдарман» қазақтың халық әні - өңдеген К. Қуатбаев, «Аяғым-ай, аяғым» әні Ж. Тұрсынбаевтікі, «Арша» Б. Қыдырбекованікі, «Серіппе» әні Ә. Бестібаевтікі, «Бипыл» қазақтың халық әні.
Мерекелік ойын-сауықтар мен ермектер: «Күз сыйы», «Жаңа жылдық шыршаның кереметтері», «Анамызға гүл сыйлаймыз», «Жазғы ермектер».
Қазақстан Республикасы Білім және
ғылым министрінің м.а.
2009 жылғы 21 қыркүйектегі № 439
бұйрығымен бекітілді
Мектепке дейінгі кіші жастағы
(3 жастан бастап 5 жасқа дейінгі)
балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған
«зерек бала» бағдарламасы
Мектепке дейінгі кіші жастағы (3 жастан 5 жасқа дейін) балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Зерек бала» бағдарламасы ҚР МЖМБС талаптарына сай жаңа бағдарламалар кешенінің жалғасы болып табылады.
Бағдарлама мазмұны баланың тұлғалық және физиологиялық, әлеуметтік, қатынастық, шығармашылық, танымдық дамуын қамтамасыз етеді.
МАЗМҰНЫ
1. Түсіндірме жазба
2. Балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру
3-4 жастағы балаларға арналған бағдарлама
3. Балалардың жас ерекшелік мүмкіндіктеріне сипаттама
4. Күн тәртібінің үлгісі
5. «Денсаулық» білім беру саласы
6. «Қатынас» білім беру саласы
7. «Таным» білім беру саласы
8. «Шығармашылық» білім беру саласы
9. «Әлеуметтік орта» білім беру саласы
10. Ойын іс-әрекетіндегі баланың дамуы
11. Еңбек іс-әрекетіндегі баланың дамуы
4-5 жастағы балаларға арналған бағдарлама
12. Балалардың жас ерекшелік мүмкіндіктеріне сипаттама
13. Күн тәртібінің үлгісі
14. «Денсаулық» білім беру саласы
15. «Қатынас» білім беру саласы
16. «Таным» білім беру саласы
17. «Шығармашылық» білім беру саласы
18. «Әлеуметтік орта» білім беру саласы
19. Ойын іс-әрекетіндегі баланың дамуы
20. Еңбек іс-әрекетіндегі баланың дамуы
21. Мерекелер мен ойын-сауықтар
22. Ата-аналармен жұмыс
23. Қолданылған әдебиеттер
24. Қосымша
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА
Қазақстан Республикасында болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер мен еліміздің білім беру саласының әлемдік білім кеңістігіне шығуы - білім беру саласында, соның ішінде мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға уақыт талабына сай өзгерістер енгізуді талап етіп отыр.
Қазіргі таңда адамзат қоғамына ғылыми жаңалықтар мен инновациялық технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі баланы тәрбиелеу мен оқыту саласын да заман талабына сай, уақыт сұранысын қанағаттандыратын жаңа бағдарламалармен, технологиялармен қамтамасыз ететін кез келді.
«ЗЕРЕК БАЛА» бағдарламасы 3 жастан бастап 5 жасқа дейінгі балаларды жан-жақты, толыққанды дамуына, олардың физикалық және психикалық денсаулығын сақтауына бағытталған.
«ЗЕРЕК БАЛА» бағдарламасы төмендегідей ұстанымдарға сүйене отырып жасалған:
1. Оқыту мақсаты мен мазмұнының, әдістерінің әлеуметтік шарттарға сай болуы мен үздіксіз жаңарып отыруы.
2. Тәрбиелеу мен оқыту мақсатгарының қолжетімділігі, мазмұны мен әдіс-тәсілдерінің өзара байланыстылығы.
3. Дара тұлғалық, бірлестік ұстанымы.
4. Стратегиялық білім беру қағидаларының жолдарын таңдау еркіндігі және оны жүзеге асыру әдістері, түрлері және вариативтілік ұстанымы.
5. Балаларды әлеуметтік қорғау, педагогикалық, психологиялық процестерінің мазмұны мен ұйымдастырылуының әрекеттілік, тиімділік, шығармашылық қатынас ұстанымы.
6. Тәрбиелеу мен оқыту үдерісін қарым-қатынас, зерттеу-іздестіру, ересектермен және құрдастарымен ынтымақтастық негізінде құру ұстанымы.
Бағдарлама Қазақстан Республикасының жаңа МЖМБС-на сүйене отырып, мектепке дейінгі кіші жастағы баланы дамытудың негізгі мақсаттары мен міндеттерін, сонымен қатар мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың басты мақсаттарын шешуге бағытталған.
Сонымен қатар, бұл бағдарлама Қазақстан Республикасындағы мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың МЖМБС-на сай 3 жастан 5 жасқа дейінгі балалардың мүмкіншіліктерін ашуға бағытталған білім берудің бес саласы бойынша («Денсаулық», «Қатынас», «Таным», «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта») жүзеге асады.
Білім беру салаларының базалық мазмұны баланың жеке басының икемділіктері мен танымдық қабілетін, қызығушылығы мен білуге құштарлығын арттырудың негізі болып табылады.
Білім беру салаларының мазмұны қоршаған әлемнің қыр-сырын, адамдардың ішкі жан дүниесін, қоғамдық, әлеуметтік және жеке қатынастар, табиғи және маусымдық құбылыстар, техника және ойыншықтар әлемі, әдебиет, өнер, сезім, көңіл күй және т.б. қамтиды.
Ғылыми көзқарастар бойынша, ұсынылып отырған бағдарламаның жетекші психологиялық-педагогикалық бағыты - бала тұлғасының қалыптасуы мен дамуы процесін құзіреттілік басқару қағидасына сүйене отырып жүргізу болып табылады. Сонымен қатар, ұсынылып отырған бағдарламаны субъектінің іс-әрекет жүйесін орта арқылы басқаруға бағытталған тәрбиелеу мен оқытудың нәтижелерін болжау, жоспарлау және оның сапасын арттыру құралы деп есептеуге де болады.
Бағдарлама мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың базалық мазмұны МЖМБС-на сәйкес орта білім берудің нәтижесі ретінде құзіреттіліктерді: денсаулық сақтау, тілдік-қатынастың, танымдық, шығармашылық, әлеуметтік орта қалыптастыруға бағытталған.
Бағдарлама балалардың жеке басының ерекшеліктеріне қарай қарым-қатынас жасау ұстанымын басшылыққа ала отырып, дамыта оқыту мақсатын көздейді және мектепке дейінгі кіші жастағы бала тұлғасын қалыптастыру мен дамыту процестерін басқару тетігімен жүзеге асырылады. Бұл бағдарламаның гуманитарлық мақсатын көздейтіндігін, «ашықтығын», мектепке дейінгі оқытудың полимәдени ұстанымын басшылыққа ала отырып жасалғандығын көрсетеді.
Бағдарламада бала ойынына үлкен мән беріледі. Себебі, ойын - баланың негізгі әрекеті. Бала өмірге келісімен ойын арқылы өзін қоршаған әлемді, табиғатты таниды. Сол арқылы дамиды, өседі. Ойын үстінде игерген білім-білік дағдыларын қолдануға, жетілдіруге мүмкіндік алады. Бағдарламада баланың жан-жақты дамуын көздейтін, оның тілін жаттықтыратын, қимыл-қозғалысын жетілдіретін, белсенділігін арттыратын, басқа адамдармен қарым-қатынасын реттеп, құрдастарымен ұйымшылдығын арттыруға негіз болатын сюжеттік-рөлдік ойындарға ерекше орын беріледі.
Пәнаралық байланыс пен белгілі бір білім беру саласындағы берілетін білімдердің тұтастығына негізделген оқу материалының интеграциялануы бағдарламаның айрықша белгісі болып табылады. Интеграция педагогке оқу материалын білім берудің бір және бірнеше салалары шеңберінде біріктіруге, түрлендіруге, сонымен қатар кез келген әдістемелік тақырыпты кеңінен елестету, сезіну мүмкіншілігін береді. Сонымен қатар, оқу материалын интеграциялау - әр жас кезеңінің ауысуына байланысты білім берудің базалық мазмұнынын шоғырландыру мен бірізділік ұстанымдары арқылы жүзеге асыруға жағдай жасайды.
Бағдарламада ұсынылатын материалдарды меңгертудің бекітілген уақыт мөлшері көрсетілмейді. Бұл педагогке оқу материалын баланың жеке ерекшелігіне қарай тиісінше түрлендіріп, толықтыру мүмкіншілігін береді. Десек те, бұл оқу материалын жүйесіз қолдану деген сөз емес. Себебі, интеграциялаудың өзі белгілі бір жүйе болып табылады.
Ең бастысы, білім берудің базалық мазмұнын жүзеге асыру балаға тұлғалық-бағдарлық және жеке ерекшеліктеріне қарай қарым-қатынас жасау мен балабақшадағы тәрбиелеу мен оқыту үдерісіне ата-аналарды белсенді қатыстыру мақсатында ұйымдастырылып, жүзеге асырылғанда ғана баланың жеке басының даму сапасы жоғары деңгейге жететіндігін естен шығармауымыз керек.
БАЛАЛАРДЫҢ ТІРШІЛІК ӘРЕКЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
Педагогикалық процесс ересектердің балалармен бірлескен іс-әрекеті мен баланың өз бетінше еркін іс-әрекеті негізінде құрылуы тиіс.
Ересектер ешқандай психологиялық қысым көрсетпей-ақ, өзі сол іс-әрекетке қатысуға қызығушылық сыңай таныту арқылы балаларды ұйымдастырылған танымдық іс-әрекетке тарта алады.
Білім беру салалары шеңберіндегі ұйымдастырылған танымдық іс-әрекет әртүрлі бағытта жүзеге асуы мүмкін.
Тақырыптық орталық сынды мектепке дейінгі жастағы балалардың өз бетінше еркін іс-әрекет түрлерін орындауға арналған көпжүйелі орта ұйымдастыру (әртүрлі қызығушылықтар мен әртүрлі даму дәрежесіндегі балалардың өзін-өзі жетілдіруіне жағдай жасау).
Балалардың мүмкіншіліктері мен қызығушылықтарын ескере отырып, ұйымдастырудың әртүрлі нысандарын қолдану (жұптасып, шағын топтармен, бүкіл топпен).
Балалардың ересектермен бірлескен іс-әрекет түрлерін жүргізуге күн тәртібінен арнайы уақыт (7-30 минутқа дейін) бөлінеді.
Осы бағыттар бойынша педагогикалық процесс төмендегідей құзіреттіліктерді қамтиды:
1. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін қарым-қатынас, ойын, зерттеу-іздестіру, ересектермен және құрдастарымен ынтымақтастық негізінде құру (базистік оқу жоспарына сай әртүрлі, бірін-бірі қайталамайтын, әр сипатты іс-әрекет түрлерін ұйымдастыру).
2. Балаларды тәрбиелеу мен оқытуға бағытталған іс-әрекет түрлері:
- балалардың өз бетінше еркін іс-әрекеті: ойын, сурет салу, мүсіндеу, жапсыру, көркемдік-тілдік әрекет, құрастыру, дидактикалық ойындар мен жаттығулар, т.б.;
- ересектердің балалармен бірлескен іс-әрекеті: ойын, сурет салу, танымдық-зерттеу, тәжірибе жасау, қатынас жасау, музыкалық-сергіту, мерекелер мен сауықтар, дене шынықтыру-сауықтыру, жобалау және т.б.
Күн тәртібінде педагогтің бейресми қарым-қатынас негізіңде әр баламен жеке байланыс жасауына да уақыт қарастырылуы керек.
Сонымен қатар, күнделікті ересектермен ойнауына да арнайы уақыт бөлінуі тиіс. Бұл ойындар баланың қалауымен ұйымдастырылып, ересектер тарапынан қолдау көрсетілуі керек. Ұйымдастырылатын ойын және оқу іс-әрекеттері күн сайын өзінің ұйымдастырылу сипатымен, өткізілетін орнымен, түрлерімен ерекшеленіп, баланы жалықтырмайтындай, қызықты етіп жүргізілуі қажет.
Жоғары интеллектуалдық және физиологиялық жүктемесі ауыр ойындар мен сабақтар аптасына 1-2 сабақтан артық болмауы керек.
Оқу іс-әрекетін баланың денсаулығы мен өзін-өзі сезіну, көңіл күйі жағдайларын ескере отырып ұйымдастырған жөн. Егер бала өзін жайсыз, тіпті сәл шаршаңқы сезініп тұрса, оны оқу сабағына қатыстырмаған дұрыс. Мұндай кездерде тиісті шаралар қолданып, балаға жайлы жағдай жасау керек.
Оқу іс-әрекетінің барысында, зейінін тұрақтандыратын, оны қызықтыратын, ынтасын арттыратын тиімді әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы балалардың жұмыс істеу қабілетін арттырып отыру қажет.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті мен басқа да жұмыс түрлері баланы шаршап-шалдықтырмайтындай, жүйке жүйесіне күш түсірмейтіндей, жалықтырмайтындай бекітілген уақыт мөлшерінен ауытқымай жүргізілуі тиіс.
Күн тәртібінде емдік-шынықтыру шаралары мен психологиялық тренингтер, сергіту мен музыкалық үзіліс сәттеріне, баланың өз қалауымен еркін жүріп-түруына уақыт бөлінуі керек.
Ұйымдастырылған іс-әрекетті жүргізу барысында балаларды зеріктіріп, қызығушылығы мен белсенділігін төмендетіп алмас үшін жұмыстарды түрлендіріп, сөйлеу кезінде балаға түсінікті, көркем тілмен жеткізе білудің маңызы өте зор.
Дүйсенбі мен жұма күндері физиологиялық және интеллектуалдық жүктемесі бар іс-әрекет түрлері жүргізілмейді. Себебі, баланы демалыс күндердегі еркіндіктен кейін балабақша тәртібіне бірден араластыру оның психо-физиологиялық жағдайына ауырлық тигізуі мүмкін. Сондықтан аптаның басында баланы балабақша тәртібіне ақырын «кіргізіп», ал соңында ақырын «шығару» керек.
Егер бала шаршаса, жұмыс істеуден бас тартса, зейіні шашыраңқы болса тапсырманы міндеттеп орындатуға болмайды.
Сонымен қатар, зеріктіретін, шаршататын қажетсіз білімдер мен ақпараттардың көптігі баланың жүйке жүйесіне айтарлықтай салмақ түсіреді. Сондықтан, берілетін білім-білік дағдыларының мөлшері баланың жеке және жас ерекшеліктеріне сай берілуі керек.
Бұл кезеңде бала іс-әрекеттерді мейлінше еркін, өз қалауы бойынша жасауды, яғни, еркіндікті қалайды. Осыған орай, балаларды ұзақ уақыт, бір орында қозғалыссыз ұстауға, міндеттеп, күштеп әрекет жасауға итермелеуге болмайды. Бұл баланың психо-физиологиялық дамуында орны толмас олқылықтарға әкеліп соқтырады.
3-4 ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН БАҒДАРЛАМА
БАЛАЛАРДЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІК МҮМКІНДІКТЕРІНЕ СИПАТТАМА
Сюжетик-рөлдік ойындар - 3-4 жастағы баланың тұлғалық, интеллектуалдық, жалпы психологиялық дамуында ерекше орын алатын жетекші іс-әрекет болып табылады. Бұл кезең баланың тілге, оның дыбысталуы мен мағынасына ерекше қызығушылығымен, сезімталдығымен ерекшеленетіндіктен, баланың тілін дамытуға өте қолайлы.
Бұл жастағы балалар ересектермен қарым-қатынас жасауға өте ықыласты болады. Әртүрлі сұрақтар қойып, өздері білетін ертегілерді бар ынтасымен айтып береді. Танымдық қызығушылығы белсенді болады. Ересектермен қарым-қатынас жасау қажеттілігі қанағаттанбаған кезде, олардың арасында эмоционалдық жатырқаушылық пайда болады. Төрт жасқа қарай бала құрдасын ортақ іс-әрекетке қатысушы есебінде қабылдайды.
3-4 жасар баланың өзін-өзі бағалауы өте жоғары деңгейде болады. Бұл - біреу оның тұлғалық қасиеттерін дұрыс бағаламаған кездегі өз-өзін қорғаудың «тұлғалық» тетігі болып табылады.
3 жас пен 4 жас аралығында баланың сенсорлық процесінің - сезіну мен қабылдау түрлері қалыптасады. Фонематикалық есту, түсті ажырату, көз қырағылығы, заттардың пішінін ажырату қабілеттері жетіле түседі.
Балалар заттарды ұстап көріп танудан, көзбен көру арқылы тануға көшеді. Жаңа заттарды қарап, көзбен көріп танудан сипап-сезу, есту, иіскеп көру арқылы қабылдауға ауысады.
Сөз - 3-4 жастағы балалардың сенсорлық процестерін дамытуда жетекші орын алады. Балалардың сөздік қорын заттардың сынын, бір-бірімен қарым-қатынасын білдіретін, мазмұнды қабылдауын қалыптастыратын жаңа сөздермен байытады.
3-4 жастан бастап баланың есі еріксіз сипатта болады. Бала материалды өзі іс-әрекетке тікелей қатысу арқылы есіне сақтайды. Бұл жастағы баланың ойлау қабілеті сапалық өзгешелігімен ерекшеленеді. Оған қиял мен шындықты ажырату қиынға соғады. Ол - өзімшіл. Оған анимастикалық түсініктер тән. Айнала қоршаған заттардың бәрін өзімен салыстырады, олар да өзі сияқты ойлауға және сезінуге қабілетті деп ойлайды.
Нысандарды қарастыра отырып әдетте, ол заттың едәуір ашық бөлігін ажыратады.
Мектепке дейінгі кіші жастағы балаларда кеңістік, уақыт, сан туралы қарапайым түсініктері қалыптаса бастайды.
3-4 жасар балалар ауа райы құбылыстары мен оның салдары арасындағы қарапайым байланыстарды түсіне бастайды. Тек қана өзі ғана емес, басқа да тіршілік иелері де тағам мен судағы қажеттілігі бар екенін түсінеді. 3-4 жасар балаларда құрастыру әрекеті әлі де ойынмен бірге ұштаса отырып жүргізіледі. Әр түрлі материалдарды қолдану барысында балалар олардың қасиеттері мен құрастырудың ерекшеліктерін танып-біледі.
Бұл кезеңде балалар қарапайым қол еңбегі түрлерінің әдістерін меңгереді (бүктеу, умаждау, жырту және ұсақ-түйектерді қолдан жасау).
Төрт жасқа қарай балалар көркем шығарма мәтінін эмоционалды және тұтастай қабылдайды. Оның материалды қаншалықты түсінгендігі сөйлеу тілінде ғана емес, заттарды ажырату және ойын әрекеттері үстінде байқалады.
Бала үшін бейнелеу өнері - өзі жасаған бейнелер. Бұл бейнелер баланың өзі сияқты дербестігімен, ашықтығымен ерекшеленеді.
Мүсіндеу, жапсыру, сурет салу барысында сызықтар мен пішіндер тіріліп, баланың көз алдында жағу, сызу арқылы бейнеге айналады. Бала сызықтарды, пішіндерді, түсті дақтарды, жағуларды қолданып, қарапайым сюжеттерді бейнелей алады.
Бұл кезеңде көп балалардың музыкаға ықыласы жоғары деңгейде болғандықтан, музыка мәдениетін меңгертуге өте қолайлы.
Мектепке дейінгі кіші жаста баланың моторлық қызметтері қарқынды дамиды. Балалардың қозғалыс белсенділігі іс-әрекет дербестігінің жоғары деңгейлігімен сипатталады.
3 жастан бастап нақты және саналы қызығушылығы біліне бастайды, бұл кезеңде бала өзіндік еркі бар жеке адам екенін түсіне бастайды. Ми қызметі мен психикалық қызметі қарқынды дамуын жалғастырады, мінез-құлқында өзгерістер пайда болады. Көркем шығармаларды қабылдауы мен музыкаға деген ықыласы артады. Бұл баланың қызығушылығы мен қабілеттерін анықтауға мүмкіндік береді. Көпшілікпен ойнайтын ойындарға қызығушылығы арта түседі.
Үш жасар бала - қажымас қайраткер, ол желімдеуге, мүсіндеуге, сурет салуға дайын, бірақ ұзақ әңгімелер мен түсіндірулерді қабылдай алмайды.
3-4 жасар баланың тұлғалық дамуының базистік мазмұны өзінің көпқырлылығымен, әрдайым даму үстінде және әр жас кезеңінің өзіндік мазмұнының ерекшеленуімен сипатталады.
3-4 жастағы балалардың тұлғалық, базистік сипаттамасына құзыреттілік, эмоционалдылық, бастамашылдық, дербестік жатады.
Құзыреттілік. Бала төрт жасында әлеуметтік құзыреттіліктің белгілі деңгейіне жетеді: басқа адамға қызығушылығын білдіреді, оған сенеді, ересектермен және құрдастарымен өзара қарым-қатынас жасауға тырысады. Басқа адамдармен байланыс орнату үшін қатынасудың тілдік және тілдік емес (көзқарастар, ым, ишара, мәнерлі қылықтар мен қозғалыстар) тәсілдерін қолданады. Өзінің қай жынысқа жататынын түсінеді («Мен ұлмын», «Мен қызбын»).
Біліктілік құзыреттілігі баланың қоршаған әлемді танып-білу мақсатында әртүрлі сұрақтар қойып, белсенді қызығушылық танытуынан көрінеді. Ол әртүрлі тұрмыстық заттар мен ойыншықтарды ерекшеліктеріне (түсі, пішіні, көлемі, фактурасы, құрылымы), қызметіне қарай қолданып, байқайды. Сонымен қатар ауызша сипаттай алады (үлкен, әдемі, дөңгелек, т.б.).
Ана тілін меңгеру негізгі грамматикалық санаттар мен сөйлеу тілін меңгеруімен сипатталады.
Екінші тілді меңгеру. Мектепке дейінгі кіші жастағы бала екінші тілдің неге керек екендігін түсінбейді. Сондықтан оны меңгеруді алдына саналы түрде мақсат етіп қоймайды. Ол балалардың өзге тілді адамдармен қарым-қатынас жасау барысында қалыптасады.
Екінші тілді меңгеру процесі баланың ересектермен және басқа балалармен қарым-қатынасындағы тұлғалық, танымдық, ойын іс-әрекеті қажеттіліктерін қанағаттандыру барысында құрылады. Осы мақсаттағы қарым-қатынас баланың тілдік ортаға тікелей қатысуымен жүргізілуі керек. Бірлескен іс-әрекет қуану, ересектермен, құрдастарымен ынтымақгтасу, олармен қарым-қатынасына қанағаттану негізінде қалыптасады.
Дене қызметін дамытудағы 3-4 жастағы балалардың құзыреттілігі олардың өмірлік маңызды қозғалыс түрлерін (жүру, жүгіру, өрмелеу), қарапайым гигиеналық және өз-өзіне қызмет көрсету дағдыларын меңгеруімен анықталады.
Эмоционалдылығы. Балада ересектермен эмоционалдық қарым-қатынас жасау қажеттілігі жоғары болады. Өзінің түрлі көңіл күйі мен сезімін (қуаныш, реніш, қорқыныш, таңқалу, рақаттану, т.б.) ашық көрсетеді.
Бастамашылық баланың тіршілік әрекетінің барлық салаларында: қарым-қатынаста (ересектерге бастамашылық қарым-қатынас: сұрақтар қою, өтініш жасау, т.б.), заттық-тәжірибелік әрекет (заттар мен материалдар: бояу, қағаз, ермексаз, конструкторлармен эксперимент жасау арқылы байқап көру), өз бетінше құрастырған сюжетті-бейнелеу ойындарында көрінеді. Осы әрекеттер арқылы баланың шығармашылық қабілеті дамиды.
Дербестік - 3-4 жастағы балалардың маңызды ерекшелігі («Мен өзім», «Қолымнан келеді»). Олар барлық іс-әрекет түрлерінде ересектерге еліктеп, оларды қайталайды (өзі тамақтанады, киінеді), мақсатты бір іс-әрекетке қызығушылықпен кіріседі (ыдыс жуады, кір жуады, дүкеннен сатып алады және т.б.).
Ересектер баланың белсенділігін қолдап, ынталандырып отырумен қатар, әр кезде қауіпсіздік ережелерін сақтауы керек. Өйткені бала айтылған ескертулерді ескере бермейді, сондықтан ересектер қауіпті жағдайлардың алдын алу шараларын ұмытпағаны жөн (зақым келтіретін, жаралайтын, сынатын немесе кесетін заттарды алып қою, шкафтардың есіктерін жабу және т.с.с.).
КҮН ТӘРТІБІНІҢ ҮЛГІСІ
Балаланың мектепке дейінгі ұйымдағы
күн тәртібінің уақыты 12 сағатқа шамаланған
|
Күн тәртібінің элементтері |
Уақыты (сағ., мин.) |
|
«Сәлеметсіңдер ме, балалар!» Таңертеңгілік қабылдау. Жаттығу. Гигиеналық шаралар. Таңғы ас. Топтық қарым-қарым-қатынас: қызықты қысқа және ұзақ мерзімді іс-әрекеттерін бірігіп жобалау. Ойындар, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетіне дайындық. |
7.00-9.20 |
|
«Ойнайық та, ойлайық» Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті (үзілістерімен бірге жалпы ұзақтығы). Ересектердің балалармен біріккен іс-әрекеті. |
9.20-10.00 |
|
«Табиғат аясында» Серуенге дайындық. Серуен. Табиғатпен таныстыру, ойындар, еңбек. Серуеннен қайту. Гигиеналық және шынықтыру шаралары. |
10.00-12.20 |
|
«Ас - адамның арқауы» Түскі ас. |
12.20-13.10 |
|
«Тәтті ұйқы» Гигиениалық және шынықтыру шаралары. Жатқызу және түскі ұйқы. |
13.10-15.10 |
|
«Ұйқымызды ашайық» Ояну. Шынықтыру шаралары. Бесін ас. |
15.10-16.00 |
|
«Алақай! Ойын!» Сюжеттік - рөлдік, шығармашылық және дидактикалық ойындар. Серуенге дайындық, серуен, қимылды ойындар. Серуеннен қайту. Гигиеналық және шынықтыру шаралары. Балалардың еркін өзіндік іс-әрекеті. |
16.00-17.40 |
|
«Ас дәмді болсын» Кешкі ас |
17.40-18.00 |
|
«Ертеңге дейін...» Балалармен, ата-аналармен қарым-қатынас. Балалардың үйге қайтуы. |
18.00-19.00 |
«ДЕНСАУЛЫҚ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫ
Мақсаты: дене бітімі жақсы қалыптасқан, денсаулығын сақтауға және шынықтыруға қабілетті мектепке дейінгі кіші жастағы бала тұлғасын қалыптастыру.
«Денсаулық» білім беру саласының базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің төмендегідей түрлері арқылы жүзеге асады:
- дене шынықтыру;
- валеология.
Дене шынықтыру
Мақсаты: дене шынықтыру жаттығуларына қызығушылығын арттыру, қозғалыс ептілігі мен дағдыларын жетілдіру.
Міндеттері:
1. Жүру, жүгіру, лақтыру, қағып алу, еңбектеу және өрмелеу жаттығулары арқылы қозғалыстың негізгі түрлерін орындаудың қарапайым дағдыларын қалыптастыру.
2. Сапқа тұру мен қайта тұрғызудың қарапайым дағдыларын дамыту.
3. Дене күшінің қасиетін дамытуға, ептілікке, шыдамдылыққа, тепе-теңдікті сақтауға дағдыландыру.
4. Қол мен аяқ қимылдарын үйлестіріп, басын тік ұстап, аяғын сүйретпей нық басып жүруге үйрету.
5. Балалардың барлығы бірге, бір қарқында қозғалуына үйрету.
6. Жеке гигиеналық дағдылар мен денсаулық сақтау негіздерін қалыптастыру.
7. Дербестікке, қимылдарының мәнерлілігі мен икемділігіне, табиғи және еркін жүру мен жүгіру ептілігіне, кеудесін түзу ұстауға, тепе-теңдігін сақтауға, топтағы қатарда өз орнын таба білуге, қозғалыс пен ептілігін дамытуға дағдыландыру.
8. Балаларды спорттық ойындармен және жаттығулармен таныстыру.
Мазмұны:
Негізгі қимыл түрлерін дамыту жаттығулары
Жүру:
- сапта бір-бірлеп, бірінің артынан бірі, жұптасып;
- тізені жоғары көтеріп;
- тоқтап, отырып-тұрып, бұрылып, «жыланша» ирелеңдеп, заттарды айналып өту, аттау арқылы түрлі тапсырмаларды орындау;
- адымдап алға;
- адымдап артқа;
- төбешікке мініп, түсіп;
- еркін жүруге, қол мен аяқ қимылдарын үйлестіруге, аяқтарын сүйретпей, басын жоғары ұстап жүруге үйрету.
Жүгіру:
- сапта, арақашықтықты сақтап, әр бағытта;
- жіптен және қолдарынан ұстап, шеңбер бойымен;
- түрлі бағыттарда;
- алаңның бір жағынан келесі жағына;
- тура және айналма жолмен;
- жүгіруді жүрумен кезектестіріп, тоқтап, бағытты өзгертіп;
- бір-бірін қуып, ұстап алу;
- тез қарқынмен (10-20 м дейін);
- баяу қарқынмен үздіксіз (50-60 сек бойы);
- балаларды еркін жүгіруге, қол мен аяқ қимылдарын үйлестіруге, аяқтарын сүйретпей, басын қалыпты ұстап жүгіруге үйрету.
Секіру:
- екі аяқпен (аяқтары бірге және алшақ);
- белгілі бір затқа басымен жанап өтіп жоғары секіру;
- арақашықтығы 2-3 метр жерге дейін қос аяқпен секіру;
- бір орыннан ұзындыққа, жерде жатқан шығыршыққа секіру;
- биіктігі 15-20 см тереңдікке;
- биіктігі 5-10 см заттың үстінен;
- аяқты бүкпей, бір аяқты екінші аяқпен кезектестіріп секіру.
Дәлдеп лақтыру, домалату, қағып алу:
- бір-біріне 1,5-2 метр арақашықтықта отырып, аяқты алшақ қойып, малдас құрып отырып допты домалату;
- допты тұрып домалату;
- қақпадан өткізіп допты домалату;
- допты екі қолымен кеуде тұсынан, бастан асыра, жоғары лақтыру;
- допты екі қолымен жоғары, төмен еденге ұрып (жерге) лақтырып, қағып алу;
- көлденең нысанаға лақтыру, алысқа;
- нысанаға тігінен оң және сол қолымен лақтыру
Өрмелеу және еңбектеу:
- арақашықтығы 4-6 метр жерге тура бағытта, «жыланша» ирелеңдеп, қойылған заттардың арасымен еңбектеу;
- еденнің үстіне қойылған тақтайшалармен;
- жіппен биіктігі 40 см доғаның астынан;
- гимнастикалық қабырғаның екінші баспалдағына бекітілген көлбеу тақтайдың бойымен;
- бөренеден аттап өту;
- орындықтың астымен жорғалау;
- еденге тігінен орналастырылған шығыршықтың арасынан жорғалап өту;
- көлбеу сатымен өрмелеп өту;
- гимнастикалық қабырғаға өрмелеу және түсу;
- сатымен және гимнастикалық қабырғамен (биіктігі 1,5 м) өрмелеу.
Тепе-теңдікті сақтау:
- бір шетінің биіктігі 20-30 см көтерілген көлбеу тақтаймен жүру;
- тегістелген бөрененің үстімен жүру;
- бір орында аяқтың ұшымен көтерілу және тұру;
- бір орында тұрып екі бағытта да шыр айналу.
Сапқа тұру және сап құрылымын өзгертіп қайта тұру:
- бүкіл немесе шағын топтармен сапқа, шеңберге, қатарға тұру;
- орнында адымдап, бұрылу арқылы қатардағы өз орнын табу.
Музыкалық-ырғақтық жаттығулар
Музыка әуенімен бірлесіп, жекелей сап түзеп жүру. Музыканың басталуы мен аяқталуын ырғақты қозғалыспен көрсету. Жануарлар мен ертегі кейіпкерлерінің қимыл-қозғалысын көрсету. Би қимылдарын жасау.
Жалпы дамыту жаттығулары
Қол мен иық бұлшық еттерін нығайтуға арналған жаттығулар
Жаттығуларды құралмен немесе құралсыз орындауда қолдарын жанынан жоғарыға көтеріп, қолдарын кезекпен немесе бірге түсіру. Құралды алдынан, артынан, басының үстімен қолдарына кезекпен ауыстыру. Алдынан немесе басының үстінен шапалақтап қолдарын артына жасыру. Қолдарын алға созып, жан-жағына апару, алақандарын жоғары бұрып, буындарын көтеріп түсіру, саусақтарын қозғалту. Қолының саусақтарын жұмып ашу. Қолдарын белдеріне қою.
Аяқа арналған жаттығулар
Аяқтың ұшымен көтерілу. Аяқтың ұшын алға, жанына, артқа қою. Қатарынан 2-3 рет жартылай отыру жаттығуларын жасау. Қолдарын алға созып, қолдарымен тізесіне сүйеніп, тізесін құшақтап және басын иіп отыру. Тізесінен бүгілген аяқтарын кезекпен көтеру, тізесінен бүгілген аяқтарын бір-біріне соғып, шапалақтау. Құм салынған қапшықтарды отырған күйде аяқтарымен ұстап алу. Таяқшамен, валикпен (диаметрі 6-8 см) жан-жағына табанының ортасымен сүйеніп қосалқы адымдармен қозғалу.
Кеудеге арналған жаттығулар
Бір-біріне басының үстінен допты беру (алға және артқа).
Қолды алға көтеріп оңға және солға бұрылу. Алға, оңға, солға еңкею. Бұрылып отырып құралды артына қою және бұрылып алу. Артқа сүйеніп отырып, аяғын өзіне тарту, малдас құрып отыру, созу; тізесін құшақтап екі аяғын өзіне тарту, аяқтарын кезекпен көтеріп, оларды бір-біріне қою (оң аяғын сол аяққа немесе керісінше). Отырып алға еңкею. Тіземен тұрып алға еңкею. Арқасымен жерде жатып бір мезгілде қолы мен аяғын көтеріп, түсіру, велосипед тебісіне еліктеп аяқтарын қозғау. Жерге ішпен жатып аяқтарын майыстырып жазу (бір-бірлеп және бірге). Арқасымен жерде жатқан жерінен аунап барып ішпен жату және керісінше айналу. Ішпен жатып қолдарын жан-жағына созу арқылы иілу және иықтарын көтеру.
Спорттық жаттығулар
Шанамен сырғанау
Биік емес төбешіктерден сырғанау, бір-бірін сырғанату.
Сырғанау
Ересектердің көмегімен мұзды жолдармен сырғанау.
Шаңғымен жүру
Шаңғыларды киіп, шешу, оларды орнына қою, түзу шаңғы жолында аттап басу және сырғанау адымдарымен жүру.
Велосипед тебу
Велосипедке міну және түсу, үш аяқты велосипед тебу.
Жүзуге дайындық
Суға кіру және шомылу, су ішінде ойнау.
Дене тәрбиесінен айына 1 рет ұзақтығы 15-20 минут болатын ойын-сауық шараларын ұйымдастыру.
Валеология
Мақсаты: мектепке дейінгі кіші жастағы балалардың алғашқы валеологиялық түсініктерін қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Өзінің денесі туралы қарапайым түсініктерін қалыптастыру, өз ағзасы мен денсаулығына ұқыптылықпен қарауға дағдыландыру.
2. Мәдени-гигиеналық әдеттері мен дағдыларын кеңейтіп, жетілдіру.
3. Қоршаған ортада өзін-өзі ұстаудың қарапайым қауіпсіздік дағдыларымен таныстыру.
Мазмұны:
Салауатты өмір салты
Бала ағзасын нығайту мен шынықтыру шараларын жүргізу (беті-қолын, мойнын салқын сумен жуу, жалаң аяқ жүру, аузы мен тамағын салқын сумен шаю, суық және жылы ауа ванналары).
Түрлі гимнастикалар мен массаждар жасау (таңертеңгілік, дем алу, артикуляциялық гимнастикалар, көзге арналған гимнастика, тіс тазалау және қызыл иекке массаж жасау, нүктелі массаж).
Күн тәртібіне сәйкес балаларды күнде таза ауаға шығару.
Өз-өзіне күтім жасау дағдыларын дамыту (ауа-райына байланысты киіну, жуынып таза жүру, шашын тарау, қол орамалын қолдану).
Күнделікті тұрмыста және табиғат аясында өз-өзін ұстау тәртібі мен қарапайым қауіпсіздік ережелерін сақтау (далада өсіп тұрған жидектер мен саңырауқұлақтарды жемеу, жануарлармен байланысқа түспеу).
Бағдаршамның түстерімен, көшеде өзін-өзі ұстау мен жол ережелерін сақтаудың қарапайым дағдыларымен (көшеде қалай және қай жерден өту керек) таныстыру.
Мәдени-гигиеналық дағдылар
Өз бетінше жеңдерін түріп, қолдарын сабындап жуып, қолы мен бетін құрғатып сүртуді, тіс пастасы мен щеткасын дұрыс қолдана отырып, тісін жақсылап тазалауды, киімдерін суламауды, сүлгіні өз орнына ілуді көрсетіп түсіндіру.
Тамақтану барысында қасықты, шанышқыны, майлықты дұрыс қолдануға, (жылдың соңына қарай) тамақты аузын жауып отырып, асықпай, әбден шайнауға, нан қиқымын шашпауға, шай мен сорпаны төкпей ішуге, тамақтан соң аузын шаюға үйрету.
Қол орамалды қолдану мен дәретхананы дұрыс пайдалануға және барлық жерде тазалық сақтауға үйрету. Өзінің сырт келбетіне назар аударуға, жарасымды, таза киініп шашын әдемі тарауға дағдыландыру.
Өзінің және өзгенің заттарына ұқыптылықпен қарауға тәрбиелеу.
«ҚАТЫНАС» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫ
Мақсаты: мемлекеттік және ана тілін үйренуге дайын, ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынас жасауға талпынысы бар мектепке дейінгі кіші жастағы бала тұлғасын қалыптастыру.
«Қатынас» білім беру саласының базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің төмендегідей түрлері арқылы жүзеге асады:
- тіл дамыту;
- көркем әдебиет;
- қоршаған ортамен таныстыру.
Тіл дамыту
Мақсаты: тілдік қарым-қатынас іскерлігі мен дағдыларын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Артикуляциялық аппаратын дамыту және барлық дыбыстар мен сөздерді дұрыс айтуға әзірлеу.
2. Сөздік қорын байытып, сөйлеу барысында қолдану.
3. Тілдің грамматикасын дұрыс сақтау дағдысын қалыптастыру.
4. Өз ойларын дұрыс, қысқаша жеткізе білу дағдылырын қалыптастыру.
5. Тілдік шығармашылыққа тұрақты қызығушылығын қалыптастыру.
6. Қарым-қатынас мәдениетінің қарапайым дағдыларын дамыту.
Мазмұны:
Тілдің дыбысталу мәдениеті
Тілдегі барлық дауысты және дауыссыз дыбыстарды анық, таза айтуға үйрету. Сөйлеу қарқынын өзгерте білу ептілігін дамыту: ақырын сөйлеу, жаңылтпаштар айту.
Есту қабілеттерін жетілдіріп, тілдегі дауыс ырғағының мәнерлілігін сезінуіне мүмкіндік туғызу. Дауыс және артикуляциялық аппаратын дамыту.
Сөздік жұмыс
Қоршаған орта туралы түсініктерін қалыптастыру барысында сөздік қорын дамыту. Оны түрлі сөз таптарына (зат есім, етістік, сын есім, үстеу) қатысты сөздермен байыту.
Заттардың бөліктерін (көйлек пен жейденің - жеңі, жағасы, түймелері) ажыратып, атай білуге үйрету.
Сөздік қорын заттардың қасиеттері мен сапасын (көлемі, түсі, пішіні, қандай материалдан жасалғаны және не үшін керектігі) білдіретін сөздермен толықтыру.
Заттарды топтастыруға, оларды атай білуге үйрету (ойыншықтар: доп, машина, қуыршақ және т.б., киімдер: жейде, шалбар, тон және т.б, ыдыс-аяқтар: кесе, қасық, тостаған және т.б.).
Балалардың сөздік қорына қарама-қарсы мағыналы сөздер - антонимдерді (үлкен-кіші, жақсы-жаман, мейірімді-мейірімсіз, алыс-жақын) енгізу.
Балалардың сөздік қорын тұрмыстық заттардың атауларымен толықтыру: кір жуғыш машина, тоңазытқыш, шаңсорғыш, теледидар.
Балалардың сөздік қорын ұлттық және бұрын көрмеген «таңқаларлық» заттардың атауларымен (желпуіш, теңге) толықтырып, аттары мен қызметтерін түсіндіру.
Тілдің грамматикалық құрылымы
Балаларға сөздерді жақ, шақ, септіктерде қолдана білуге үйретуді жалғастыру.
Зат есімдер мен көмекші есімдерді байланыстырып қолдануға үйрету (үстелдің астында, шкафтың үстінде, үйдің жанында, әжесінің қасында, есіктің артында, айнаның алдында және т.б.).
Жануарлар мен олардың төлдерін (аю-аюлар, қонжық-қонжықтар, жылқы-жылқылар, құлын-құлындар) білдіретін зат есімдерді жекеше, көпше түрде айтуға үйрету.
Өздері білетін заттар мен ойыншықтарды септік жалғауларын жалғап, көпше түрде айтуға үйрету (доптардың, қуыршақтарға, қонжықтарда, т.б.).
Сөйлеу тілінде бірыңғай мүшелерді (мен атама, әжеме, апама барамын) қолдана білуге үйрету.
Байланыстырып сөйлеу
Сөзді тыңдап және оны түсіну, әңгімеге араласып, өзіне қойылған сұрақтарға жауап беріп, өзін қызықтырған сұрақтарды сұрауға үйрету.
Тәрбиешінің көмегімен ойыншық туралы, сурет бойынша 2-3 сөзден тұратын қысқаша әңгіме құрау.
Балаларға таныс әдеби шығармалар мен ертегілердің үзінділерін драмалауға қатыстыру.
Шығармашылық тілді дамыту
Шағын тақпақтар мен өлеңдерді жатқа айтуға үйрету.
Тақпақтап, ұйқасты сөздер айтып ойналатын ойындарды балалар қызығатындай етіп өткізу керек. Сол арқылы баланың тілі дамиды.
Қол мен саусақты жаттықтыруға арналған ойындар мен ойыншықтарды қатыстырып шағын оқиғалар құрастыру, өздері білетін ертегілерді драмалау.
Сөйлеу барысында дауыс ырғағы мен қарқынын қадағалап, кейіпкерлердің бейнесін, мінез-құлқын дұрыс жеткізуге жаттықтыру.
Көркем әдебиет
Мақсаты: қазақ және басқа да халықтардың ауыз әдебиеті мен балалар әдебиеті шығармаларына эмоционалдық ықыластылығын дамыту.
Міндеттері:
1. Халық ауыз әдебиеті мен Қазақстан және басқа да елдердің балалар әдебиеті арқылы адами қарым-қатынас әлемімен таныстыру.
2. Балаға айналасындағы адамдардың сырт бейнесі қаншалықты әртүрлі болса, мінез-құлқы да соншалықты әртүрлі болатындығы туралы түсінік беру. Адамдармен сенімді қарым-қатынас құра білуге үйрету.
3. Ертегі, өлең, әңгімелерді тыңдауға, ондағы оқиғалардың өрбуін бақылауға, шығарманың мағынасын түсінуге, кейіпкерлердің қарапайым қарым-қатынастарын бағалауға тәрбиелеу.
Мазмұны:
Қоршаған әлем туралы, адами сезімдер мен қарым-қатынастар туралы түсініктерін кеңейту.
Шығармалардың мазмұнын балалардың жеке тәжірибелерімен, олардың күнделікті өмірі мен қоршаған ортасымен сәйкестендіруге үйрету.
Халық ауыз әдебиеті шығармалары мен балалар әдебиетіне қызығушылығын арттыру.
Шағын тақпақтар мен өлеңдерді жатқа айтуға, оларды сахналауға қатысуға ықыластарын арттырып, қолдау көрсету.
Қоршаған ортамен таныстыру
Мақсаты: мектепке дейінгі кіші жастағы балалардың қарым-қатынастың ауызша және ауызша емес түрлерін игеру дағдыларын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Жақсылық, өзара көмек, достық туралы түсінік беру.
2. Қазақстан Республикасында тұратын халықтар мен қазақ халқының стилінде ересектермен және құрдастарымен жайдары әңгімелесе білу дағдыларын қалыптастыру.
Мазмұны:
Ересектердің аты-жөнін сыпайы түрде атап, «Сіз» деп айтуға (апай, ағай, аға, көке, апа), амандасу, қоштасу, алғыс айту секілді әдептілік қарым-қатынас мәдениеті мен сыпайлық дағдыларын қалыптастыру.
Ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынаста «көмектесуіңізді өтінемін», «менімен ойнашы» сөздерін қолдануға үйрету.
Адамдармен қарым-қатынаста ұлты мен тіліне қарамастан қайырымды әрі жайдары қарым-қатынас жасау керектігін үйрету.
Түрлі ұлт өкілдерімен сенімді қарым-қатынас орнатуына жағдай жасау.
«ТАНЫМ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫ
Мақсаты: қоршаған әлем жайлы қарапайым түсініктер мен танымдық іс-әрекеттің қарапайым дағдыларын меңгерген, игерген дағдыларын күнделікті өмірде қолдануға қабілетті мектепке дейінгі кіші жастағы бала тұлғасын қалыптастыру.
«Таным» білім беру саласының базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің төмендегідей түрлері арқылы жүзеге асады:
- қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыру;
- құрастыру;
- экология негіздері;
- қоршаған ортамен таныстыру.
Қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыру
Мақсаты: балалардың алғашқы ойлау операциялары: салыстыру, қорыту, заттар мен түсініктер арасындағы кейбір байланыстарды құру ептіліктерін қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Қарапайым сан мен санау түсініктерін қалыптастыру.
2. Заттардың көлемі мен пішіні, олардың кеңістіктік қатынастарымен таныстыру.
3. Көру, есту, зейін, ес және ойлау қабілеттерін дамыту.
Мазмұны:
Сан мен санау
Заттар көлемі, пішіні, түсі бойынша бір немесе бірнеше болатыны және олардың кеңістікте түрліше орналасатыны туралы түсінік беру.
Санамай және санын атамай бір топтың затын екінші топтың затымен беттестіру тәсілін қолдана отырып, саны мен көлемі бойынша екі тең немесе тең емес (үш көлемінде) заттардың топтарын салыстырып көрсету.
Қоршаған ортадан бір немесе бірнеше ұқсас заттарды таба білуге үйрету.
«Қанша?», «қанша артық?», «қанша кем?» сұрақтарын түсініп, «көп», «бір», «артық», «кем» «сонша», «қанша», «тең» сөздерін қолдана отырып жауап беруге үйрету.
Заттарды бір қатарға солдан оңға қарай оң қолымен орналастыруға үйрету.
Көлем
Қарама-қарсы заттардың өлшемі мен шамасы бойынша (үлкен-кіші), ұзындығы (ұзын-қысқа), биіктігіне (биік-аласа), екі бірдей заттарды бір-біріне қою және беттестіру тәсілдерін қолданып салыстыруға үйрету.
Геометриялық пішін
Геометриялық пішіндерді (дөңгелек, шаршы, үшбұрыш) танып ажырата білуін жетілдіру.
Қоршаған ортадан геометриялық пішіндерге (тіктөртбұрыш, сопақша, трапеция) ұқсас заттарды тауып, оларды тұрмыстағы заттармен (кірпіш, қияр, үйдің шатыры) сәйкестендіре білуге үйрету.
Заттар мен пішіндерді сипап сезу және көру тәсілдері арқылы зерттеу іскерліктерін дамыту.
Кеңістікті бағдарлау
Өзіне жақын кеңістіктегі бағыттарын ажырата білуін дамыту (оң-сол, алда-артта, жоғарыда-төменде, алыс-жақын, жоғары-төмен).
Оң және сол қолын ажырата білуге үйретуді жалғастыру.
Уақытты бағдарлау:
Тәуліктің қарама-қарсы бөліктерін анықтай білуін дамыту: таңертең-кеш, күн-түн.
Ересектер мен балалардың іс-әрекеттерінің өзгеруі бойынша тәулік бөлігін ажырата білуге үйрету.
Құрастыру
Мақсаты: мектепке дейінгі кіші жастағы балалардың қарапайым құрастыру дағдыларын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Қағаз бен құрылыс материалдарынан құрастыруға үйрету.
2. Өз қиялымен түрлі құрылымдар құрастыру, оларды сюжет мазмұнына қарай біріктіру, бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге үйрету;
3. Өз бетінше жеке және құрдастарымен жақсы қарым-қатынас орната отырып, ұжымдық жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру;
4. Шығармашылық қиялы мен көркемдік талғамын дамыту.
Мазмұны:
Құрылыс материалдарынан құрастыру
Түрлі-түсті бөлшектер мен пішіндерден қарапайым құрылыстар жасауды жалғастыру, бөлшектерді қатарластырып, кірпіш - пластиналарды көлденеңінен, тігінен, дөңгелек пен төртбұрыш бойына бір-біріне жақын және белгілі арақашықтықты сақтай отырып орналастыру тәсілдерін қолдану.
Биіктету немесе бөлшектерін ауыстыру арқылы құрылысын өзгерту іскерліктерін дамыту, мысалы: «Жолдар» (машиналар мен жаяу жүргіншілерге арналған кең және тар жолдар), «Лақтар мен боталарға арналған қоршаулар» (биік, аласа), «Қақпа» (биік, аласа, кең және тар).
Балаларға құрылыс материалдарының негізгі бөлшектері (текше, кірпіш, пластина, призма) мен олардың түстерін, көлемдерін атай білуге ынталандыру Құрылыс бөліктерін көлеміне қарай (үлкен-кіші, ұзын-қысқа, биік-аласа, кең-тар) ажырата білге үйрету.
Қағаздан құрастыру
Қағаздан құрастырудың бүктеу, умаждау, жырту, ширату тәсілдерін қолдана отырып, қағаз парағын көлемді өзгерту іскерліктерін қалыптастыру (мысалы, шөп, бақбақ, құстар).
Экология негіздері
Мақсаты: мектепке дейінгі кіші жастағы балалардың экология саласы бойынша қарапайым ұғымдары мен түсініктерін қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Қоршаған әлемдегі заттарға танымдық қызығушылықтарын арттыру.
2. Өсімдіктер мен жануарлар әлемі, табиғаттағы маусымдық өзгерістер туралы түсініктерін кеңейту.
3. Қоршаған әлемді түсінуге, қабылдауға оң көзқарастарын тәрбиелеу.
Мазмұны:
Балалардың өсімдіктер, жануарлар, адамдар (олардың жаны бар, тамақты, су мен ауаны сонымен қатар қамқорлықты да қажет ететіндігі) және өлі табиғат нысандары (су, ауа, жер - олардың да қамқорлықты қажет ететіні) туралы түсініктерін кеңейту.
Табиғат нысандары мен құбылыстарын (жануарлар мен өсімдіктер, жапырақтың түсуі, қардың жаууы, жауын-шашын, жел) бақылауға және осы нысандар мен құбылыстардың (күзде құстар жылы жаққа ұшып, жануарлар қысқа дайындала бастайды, көктемде қар ериді) арасыңдағы байланыстарды көре білуге үйрету.
Балаларды табиғат бұрышындағы өсімдіктер мен мекендеушілерге (құстар мен балықтар) қолдарынан келгенше қамқорлық жасауға үйрету.
Балаларды қоршаған әлемге қамқорлықпен қараудың үлгілерін (гүлдер мен жапырақтарды жұлмау, бұтақтарды сындырмау, қыста құстарға жем беру) көрсету.
Табиғаттағы маусымдық өзгерістер
Табиғатта, ауа райында, жануарлар мен өсімдіктер әлемінде, адамдардың киіміндегі қарапайым маусымдық өзгерістерді байқауға үйрету.
Табиғат құбылыстарына қызығушылығын тәрбиелеу.
Күз: Күзгі табиғатты бақылап, өзгерістерін - күннің қысқарғанын, ауа райы суытып жауған жауын-шашыннан соң жерде шалшықтар пайда болатынын, күн сирек көрініп аз жылытатынын, жапырақтардың түсіп, құстар жылы жаққа үшып кететінін белгілеу.
Қыс: Қысқы табиғатты бақылап, өзгерістерін - жылдың ең суық мезгілі екенін және қар жауатынын белгілеу.
Қармен ойнап аққала соғуға болады. Ол жылы жерде тез ериді. Қарда із қалдырып, таяқшамен сурет салуға болады.
Мұз қатты, жылтыр, жылы жерде тез ериді. «Жаңа жылдық шырша» - ең сүйікті қысқы мереке.
Көктем: Көктемгі табиғатты бақылап өзгерістерін белгілеу: күн жылып қар ериді, күннің көзі жарқырап, есімдіктер мен ағаштардың жапырақтары өсе бастайды. Жаңбыр жауады. Көктемгі жұмыстар басталады: жер аударады, гүлдер мен көкөністердің тұқымдарын сеуіп, жеміс ағаштарын отырғызады. Малдарды өріске айдайды.
Жаз: Жазғы табиғатты бақылап қарапайым өзгерістері жылы және ыстық, күннің көзі жарқырайтынын, шөптер өсіп, гүлдер гүлдейді, ағаштағы жапырақтар үлкен болып өсетінін белгілеу. Жаңбыр жауады. Жазғы жұмыстар: гүлдерді, көкөністер мен жеміс ағаштарын суарады.
Өсімдіктер әлемі
Көкөністер (сәбіз, қияр, қызанақ) мен жемістер (алма, алмұрт, апельсин) туралы түсініктерін кеңейту.
Ағаштарды танып, атай білуге үйрету: қайың, жыңғыл, терек, шырша.
Гүлдерді танып, атай білуін дамыту: түймедақ, бақбақ, бөлме гүлдері - фикус, қазоты, қынагүл.
Ағаштың діңін, бұтағын, жапырағын, ал гүлдердің сабағын, жапырағын, гүлін тауып атай білуге үйрету.
Өсімдіктерді күту тәртібі: суару және қайта отырғызу ережелерімен таныстыру (балалардың бақылаулары).
Жануарлар әлемі
Үй жануарлары (ит, мысық, ешкі, сиыр) мен жабайы аңдар (аю, қоян, түлкі) туралы түсініктерін кеңейту.
Құстар туралы түсініктерін кеңейту: әтеш, тауық, балапандар, торғай, сауысқан.
Табиғат бұрышын мекендеушілерді бақылауға (тотықұс, балықтар, тасбақа), қыстап қалатын құстарға қамқорлық жасауға үйрету.
Құстар мен жануарлардың мекені, қоректенуі, қозғалыстары мен қалай дыбыстайтыны туралы қарапайым түсініктерін қалыптастыру.
Жануарлар мен құстарды күтудегі ересектердің еңбегі туралы түсініктерін қалыптастыру.
Табиғаттағы жануарлар мен құстарды табиғат бұрышын мекендеушілердің өмірімен салыстырып, бақылауға үйрету.
Қоршаған ортамен таныстыру
Мақсаты: қоршаған ортадағы нысандар мен құбылыстарға танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Өсімдіктер мен жануарлар әлемі, табиғаттағы маусымдық өзгерістер, байланыс және көлік құралдары, қарапайым зерттеу әрекеті туралы түсініктерін кеңейту.
2. Заттар, құбылыстар мен оқиғалар арасындағы себеп-салдарлық байланыстар мен тәуелділіктерін түсінуін қалыптастыру.
Мазмұны:
Заттық орта
Айналадағы заттар, олардың сапасы, қасиеті, қызметі, неден жасалғандығы туралы түсініктерін жүйелеп, қорытындылау.
Қоршаған ортадағы заттарды және олардың көлемі, түсі, пішіні, бөліктері мен бөлшектерін бірнеше сенсорлық белгілері бойынша топтау, қарастыру, зерттеу, атау және ажырату ептіліктерін жетілдіру.
Заттарды сапасы мен қасиеттерін ажыратуға үйрету:
- сипап сезуге (тегіс - кедір-бұдыр);
- дәміне (тәтті - қышқыл);
- естуіне (сыбдырлайды - тарсылдайды), заттармен әрекеттерді атау. Түрлі заттар әлеміндегі атауларды балалар тіліне енгізіп, нақтылау, таныс емес заттардың не үшін қолданылатынын түсіндіру, заттардың тобын (ойыншықтар, киімдер, аяқ киім, ыдыс-аяқ, жиһаз) білдіретін ұғымдарды меңгеруін тиянақтау.
Қазақстанда тұратын қазақ және басқа да халықтардың тұрмыстық заттар мен топ бөлмесінің жиһаздарын дұрыс қолдану ептіліктерін жетілдіру.
Заттарға ұқыптылықпен қарау дағдылары мен ойыншықтарды, кітаптарды, ыдыс-аяқтарды сақтау ережелерін үйрету.
Байланыс және көлік құралдары
Жергілікті жағдайларды ескере отырып, көлік құралдарын (автобус, трамвай, жүк машинасы, жеңіл машина, ұшақ) танып, атауға үйрету.
Автомашинаның бөліктерін (кабина, рөл, кузов, дөңгелек) ажырата білуін дамыту.
Бағдаршамның белгілерімен, көшеде өзін-өзі ұстаудың қарапайым дағдыларымен (көшеде қалай және қай жерден өту керек) таныстыру.
Зерттеу-іздестіру әрекеті
Заттарды меңгеруге үйрету (балық аулайтын ау, сурет салуға қарындаш немесе бояулар, жіптердің көмегімен заттарды тартып алу және т.б.).
Түрлі материалдармен таныстыру (су - төгіледі, боялады; ылғал топырақтан мүсіндер жасауға болады, ал құрғақ топырақ - шашылады; қардан қар кесегін жасауға болады, егер жылы жерге кіргізсе, ол ериді, т.б.).
Тәжірибе нәтижесін көру үшін басқалардың әрекеттерін бақылауға үйрету.
Көп заттардың ішінен біреуін таңдап алуға үйрету (осы ойыншықпен ойнағым келеді, мына затты қолдана аламын).
Ақпаратпен жұмыс
Қолжетімді ақпараттармен (кітаптардан, телебағдарламалардан, фильмдерден, ересектердің сұхбаттарынан) жұмыс істеудің қарапайым дағдыларын дамыту.
Әдеби шығармалар мен олардың мазмұнына жаңа ақпарат көзі (еңбек, ойыншықтар, туыстар, ойыншықтармен қарым-қатынасы және т.б. туралы) ретінде қызығушылықтарын қалыптастыру. Өз әсерлерімен бөлісу іскерліктерін дамыту.
Менің елім - Қазақстан
Баланың шағын отаны - оның тұрғылықты жері (қаласы, ауданы, ауылы) туралы түсінік беру, аттарымен таныстыру.
Біздің елімізде қарттарға - құрмет көрсетіліп, ақылын тыңдайтынымыз туралы, ал кішілерге - қамқорлық жасалып, оларды бағып-қағып өсіретіні туралы түсінік беру.
Ересектер - жұмыс істейді, балалар - балабақшаға, мектепке баратыны туралы түсіндіру.
Адамдар үйлерде тұратыны, ал ертеде Қазақстанда жылы, ыңғайлы, басқа түрге жеңіл өзгеретін үйлер - киіз үйлерде тұрған.
Қазақстанда тұратын қазақ және басқа да халықтарының салт-дәстүрлері мен мәдениетінің негіздеріне бейімдеу.
Өмір қауіпсіздігі және жолда жүру ережелері
Жол бөліктерімен таныстыру, жаяу жүргіншілер жолы мен жол жиегіндегі тротуар жолдарымен таныстыру.
Бағдаршамның түстерімен таныстыру, қай түс қандай белгі беретіндігін түсіндіру.
Көлік жолдары мен жаяу жүргінші жолдары туралы түсінік беру:
- жаяу жүргінші тротуармен;
- балалар жолдан ата-аналарының көмегімен;
- жаяу адам көлікті аялдамада күтеді;
- көлік ішінде ешкімге кедергі жасамай, тәртіп сақтау.
Өмір қауіпсіздігі ережелерін сақтау:
- үйде және балабақшада өз қауіпсіздігін сақтау;
- үшкір заттармен ойнамау;
- электр құралдарынан алыс жүру;
- отпен ойнамау;
- таныс емес, бөгде біреуге есік ашпау;
- серуенде жүргенде ересектерден алыс кетпеу;
- өзі білмейтін саңырауқұлақтар мен жидектерді теріп, жемеу.
«ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫ
Мақсаты: өнер туындысына сезіммен қарайтын, бейнелеу өнері саласының қарапайым дағдыларын меңгеруге қабілетті мектепке дейінгі кіші жастағы бала тұлғасын дамыту.
«Шығармашылық» білім беру саласының базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің төмендегі түрлері арқылы жүзеге асады:
- мүсіндеу;
- жапсыру;
- сурет салу;
- музыка.
Мүсіндеу
Мақсаты: балалардың мүсіндеуге деген қызығушылықтарын тәрбиелеп, эстетикалық талғамдарын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Техникалық дағдылар мен іскерліктерін қалыптастыру.
2. Шығармашылық іс-әрекет процесіне, көркем шығармалар мен халық шығармашылығына эмоционалдық қарым-қатынастарын білдіруге тәрбиелеу.
Мазмұны:
Сазбалшықтың қасиеттерімен таныстыруды жалғастыру: сазбалшық жұмсақ, бөліп алуға, илеп мүсіндер жасауға болады.
Сазбалшық, қамыр, ермексаз кесектерінен үзу, жұлу, жаншу, созу тәсілдерін қолдана отырып мүсіндеуге үйрету.
Кесекті алақан арасында және жазықтықта түзу және домалақтау арқылы илеу іскерліктерін жетілдіру.
Бөліктері бірнеше заттарды мүсіндеу, дұрыс орналастыру, қатынастарын сақтау, бір-бірімен біріктіру тәсілдерін көрсету.
Кейбір заттарды, көкөністер мен жемістерді бейнелеуге үйрету: азық-түліктер (бауырсақтар, печеньелер, кәмпиттер, шұжықтар), ыдыс-аяқтар (кесе, шыны аяқтар, табақтар, тәрелкелер), ойыншықтар (доп, көжек), жануарлар (кірпі, тышқан, мысық), ертегі кейіпкерлері («Бауырсақ», «Мысықтар ойнайды»).
Жануарларды мүсіндеу тәсілдерін көрсету.
Жеке жұмыстарды ұжымдық композицияға біріктіруге үйрету.
Жапсыру
Мақсаты: қолжетімді мәнерлілік құралдарымен қарапайым бейнелер мен сюжеттерді құрастыру іскерліктерін қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Үлгіге сүйене отырып дайын пішіндерден бейнелерді құрастыра білуге үйрету.
2. Жапсыру техникасы дағдылары мен ептіліктерін дамыту.
Мазмұны:
Балаларды көкөністер мен жемістерді, азық-түліктерді, ыдыс-аяқтарды, ойыншықтар мен жануарларды бейнелеуге үйрету.
Ересектер әзірлеген ірі және едәуір ұсақ элементтерді орналастырып (алдымен қағаз бетіне құрастырып, содан соң оларды желімдеу) желімдеуге көмектесу.
Заттар мен ою-өрнектердің пішінін, түсі мен көлемін ескеріп, геометриялық пішіндерден өрнектер құрастыруда жазықтықта орналастыру заңдылықтарын көрсету (элементтердің бірізділігі мен арақашықтығын сақтау).
Әртүрлі пішіндегі қағазға қазақтың «Қойдың ізі», «Құс тұмсық», «Құс қанаты» ою-өрнектеріндегі кейбір элементтерді орналастыра білуге үйрету.
Қылқаламға желімді ұқыпты жағып алу, клеенканың үстінде пішіндерге жағу және сулықпен қолдану іскерліктерін дамыту.
Қағаздың ерекшеліктерін нақтылау: жыртылады, бүктеледі, умаждалады.
Сурет салу
Мақсаты: сурет салудың түрлі бейнелеу іскерліктері мен дағдылары арқылы мектепке дейінгі кіші жастағы балаларда эстетикалық талғамдарын тәрбиелеу.
Міндеттері:
1. Ұлттық ойыншықтармен және сәндік қолданбалы өнер туындыларымен, заттар мен өнер туындыларының эстетикалық сипаттарымен таныстыру.
2. Қарапайым заттарды, қоршаған болмыстағы құбылыстар мен ертегі кейіпкерлерін бейнелеу тәсілдерін үйрету.
Мазмұны:
Қоршаған ортаның, қазақ және басқа да халықтардың өнер туындыларының, тұрмыстық заттары мен ұлттық ойыншықтардың әсемдігіне эмоционалдық пікірін дамыту.
Түрлі бағыттарда түзу сызықтар (ленталар, жолдар) жүргізу және олары қиыстыру (шарбақтар мен сатылар) іскерліктерін дамыту.
Балаларды ертегі кейіпкерлерін, қарапайым табиғат құбылыстарын, жануарларды, ойыншықтарды, ыдыс-аяқтарды, кейбір азық-түлік өнімдерді, көкөністер мен жемістерді бейнелеуге тұжырымдау.
Дөңгелек пішінді заттарды салуға үйрету (ауа шарлары, аспанда қалқып жүрген бұлттар).
Төртбұрыш пішінді заттарды бейнелеуге үйрету (орамалдар, дастарқан, кілем, текемет, сырмақ, жалаушалар, сулықтар), оларды дөңгелек пішіндермен үйлестіру (арба, вагон, машина).
Жануарларды салудың қарапайым түрлерін көрсету (екі-үш бөлім).
Техникалық дағдылары мен іскерліктерін дамыту қарындашпен бояу, бояумен бір бағытта бояу). Заттар мен құбылыстардың бейнелерін беру барысында түрлі бағыттағы қол буыны қимылдарын дамыту.
Қазақ ою-өрнектерінің элементтерін салуға үйрету: «Қойдың ізі», «Құс тұмсық», «Құс қанаты» және дымковтық әшекейлеулер «Нүктелер», «Жапырақтар», «Қиылысатын жолақшалар».
Кез-келген ою-өрнекті пішіндерін, элементтерінің бірізділігін, олардың арақашықтығын ескеріп кеңістікте орналастырудың заңдылығын көрсету.
Балаларды дәстүрден тыс сурет салу үлгілеріне үйрету (саусақпен, алақанмен, мөртаңбалармен, таяқшамен, сорғышпен, губкамен және т.б.).
Балаларды қарындаш пен қылқаламды дұрыс ұстауға, бояумен (гуашьпен) ұқыпты қолдануға, негізгі түстермен және олардың реңктерімен таныстыруды жалғастыру.
Музыка
Мақсаты: мектепке дейінгі кіші жастағы балалардың музыкаға қызығушылығын, музыкалық әрекеттің әр түріне эмоционалдық қарым-қатынасын білдіруге талпынысын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Қарапайым табиғи дауыспен күш түсірмей, сазды ән салуға, музыкалық аспаптар мен ойыншықтардың дауыстарын естуге үйрету;
2. Би қимылдары мен музыкалық ойын әрекеттерін орындауға ынталандыру.
Мазмұны:
Музыка тыңдау
Музыкалық шығармаларға эмоционалдық қатынасын тәрбиелеу.
Музыкалық ойыншықтар мен сылдырмақтардың (қоңырау, сазсырнай, дабыл, асатаяқ, т.б.) дыбыстарын ажырата білу дағдысын қалыптастыру.
Әнде не туралы айтылғанын әңгімелеп беруге үйрету.
Ән айту
Таза дыбыстау, созып айту, бірге және жеке айту дағдыларын қалыптастыру. Дыбысталу күші бірдей бір қарқынды ән айтуға үйрету (қатты-жай). Түрлі сипаттағы әндерді орындауда қолдану.
Табиғи дауыспен әннің сөздерін күш түсірмей айтуға, музыкалық фразалар арасында дем алуға, әнді бірге бастап, бірге аяқтауға, әуенін дұрыс бере білуге үйрету. Музыкалық сүйемелдеумен және сүйемелдеусіз педагогтің көмегімен бірінші октаваның ре-ля диапазонында айтуға үйрету. Дыбыстарды биіктігі бойынша ажыратып (октава шеңберінде), басталуы мен аяқталуына әсер ету.
Музыканың түрлі бөлімдерін атамай ажырата білуін дамыту (басы, қайырмасы, т.б.).
Музыкалық-ыргақтық қимылдар
Музыканың би әуенін сезініп, түрлі халықтардың музыкаларымен қарапайым би қимылдарының элементтерін (шапалақтар, топылдату, отырулар, бұрылулар) орындауға үйрету.
Музыка әуеніне сәйкес қимылдарды ауыстыруға, шығарманың аяқталуын сезуге, жаттығуларда, ойындарда, ән айту шеңберлері мен билерде музыка әуенімен қимылдарды үйлестіруге тырысу іскерліктерін дамыту.
«ӘЛЕУМЕТТІК ОРТА» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫ
Мақсаты: қарапайым әдептілік ережелерінің негізінде қарым-қатынас пен өзара әрекетке қатысуға дайын мектепке дейінгі кіші жастағы бала тұлғасын қалыптастыру.
«Әлеуметтік орта» білім беру саласының базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің төмендегідей түрлері арқылы жүзеге асады:
- қоршаған ортамен таныстыру;
- экология;
- көркем әдебиет.
Қоршаған ортамен таныстыру
Мақсаты: қоршаған ортада өзін-өзі дұрыс ұстау қабілеттері мен әлеуметтік мәдениет негіздерін меңгерту.
Міндеттері:
1. Отаны мен отбасына сүйіспеншілік сезімін ояту және ересектерді құрметтеуге тәрбиелеу.
2. Балабақшада, көшеде, қоғамдық орындарда өзін-өзі дұрыс ұстау ережелерін сақтауға үйрету.
3. Балаларды жақын адамдарының, құрдастарының, жануарлар мен ертегі кейіпкерлерінің жағдайларына эмоционалдық қарым-қатынас жасауға ынталандыру.
Мазмұны:
Мен - кіммін?
Өзі туралы қарапайым түсініктерін қалыптастыру (менің қолым, аяғым, басым, құлағым және бетімде көзім, мұрным, ауызым бар).
Өзін құрметтеуге және өзінің дербестігін нығайтуға мүмкіндік жасау.
Балаға қарапайым туыстық қарым-қатынастары, сүйіспеншілігі мен қандай эмоциялық сезімде болатыны туралы пікірін айтуға ынталандыру (Менің әкем, анам, ағам, апам, атам мен әжем, тәтем, көкем бар. Олардың бәрі мені жақсы көреді және маған қамқорлық жасайды).
Адам - тіршілік иесі
Сыртқы физиологиялық ерекшеліктері туралы түсінік беру (әрқайсысының қолы, аяғы, басы, құлағы және бетінде көзі, мұрны, ауызы бар). Көз, құлақ, ауыз, тіс, тіл, қол мен аяқтың не үшін қажеттігін балаларға үйрету.
Өзінің эмоционалдық жағдайы туралы әңгімелеуге үйрету (қарным ашты - тойдым, шаршадым - дем алдым, ауырдым - емделдім, ренжідім - қуандым, жыладым - күлдім, т.б.).
Отбасы
Отбасы бейнеленген суреттерді қарастырып, отбасы мүшелері мен олардың әрекеттерін (анам сорпа пісіріп жатыр, әкем үй салып жатыр, атам газет оқып отыр, ағам мектепке барады) атау. Балаларды «Отбасы» ойынындағы рөлдерді (Бұл әке, ана, балалар) бөле отырып ойнауға ынталандыру.
Отбасы үшін бөлме жиһаздары мен ыдыс-аяқтарды орналастыру.
Өзінің отбасы мүшелеріне, бір-біріне қалай көмектесетіндері жайлы сұрақтарға жауап беру. Басқалардың да өз отбасы, ата-аналары, олардың өз балаларын жақсы көріп қамқорлық жасайтынын туралы түсіну.
Ересектердің еңбегі
Ересектердің еңбегі мен олардың қызметтері (тәрбиеші, дәрігер, аспаз), баланың туысқандарының немен айналысатыны, үйдегі іс-әрекеті («Әжем қатық ұйытады, наурыз көже дайындайды, шұлық тоқиды», «Анам ыдыс жуады», «Әкем орындықты жөндейді», «Апам сабақ оқиды») туралы түсініктерін кеңейту.
Көлік құралдарын түрлі мамандық иелері (жүргізуші, машинист, ұшқыш) басқаратыны туралы түсінік беру.
Ересектердің қызметін құрметтеп, оның нәтижелеріне ұқыптылықпен қарауға тәрбиелеу.
Балаларды ересектермен бірге шамасына қарай бірлесіп еңбек етуге (ойыншықтарды жинау, үстелді жабдықтау, гүлдерді суару, балықтарға жем беру) араластыру.
Балабақша
Топ бөлмесі мен балабақша ауласын еркін бағдарлай білу дағдыларын жетілдіру: балабақша ғимараты мен өз тобын қарау (тану), медициналық кабинетке, музыка залына, асханаға, көрші топқа серуен жасау.
Топтағы бөлменің (ондағы жиһаз, ойыншықтар, ыдыс-аяқтар, тірі табиғат бұрышы, кітаптар бұрышы), жатын бөлмесінің (жиһаздар мен төсек жабдықтары), жуынуға арналған бөлмелер мен киім ауыстыратын бөлмелердің жабдықтарымен таныстыру. Әр бөлме неге арналғанын түсіндіру.
Балабақшада балалар немен айналысатынын әңгімелеуге үйрету.
Өзін-өзі ұстау дағдылары
Ізеттілік дағдылары (сәлемдесу, қоштасу, көмек қабылдап, оған алғысын білдіру, өз көмегін ұсыну) мен қарапайым мәдени ережелерді сақтауға үйрету (үлкенді тыңдау, ойыншығымен бөлісу, қоғамдық орындарда мәдениеттілік сақтау).
Балабақшада, көшеде, қоғамдық орындарда өзін-өзі ұстау ережелерін сақтауға, жай сөйлеуге, өзін байсалды ұстауға үйрету.
«Болады», «болмайды», «жақсы», «жаман», «қалаймын», «қажет» сөздерінің мағынасы мен оларды орынды қолдануға үйрету.
Құрдастарымен және ересектермен ынтымақтасып әрекет ету
Өзінің, ата-аналарының, отбасының басқа да мүшелерінің аты-жөнін атай білуге және өзінің туыстары жөнінде әңгімелей білуге үйрету. Отбасы мүшелеріне мейірім мен сыйластықпен қарауға тәрбиелеу.
Балаларды құрбыларымен бірлескен әрекеттерге қатысуға, ойын барысында басқа балаларға кедергі келтірмей, бірлесіп ойнауға үйрету.
Еңбек тапсырмаларына қызығушылығын дамыту.
Адамгершілік қағидалары туралы түсінік
Өз отбасына, үйі мен балабақшасына сүйіспеншілік сезімін дамыту.
Бала бойына мейірімділік, қайырымдылық, адамгершілік және басқа да игі қасиеттердің орнығуына барынша мүмкіндік жасау. Ересектер қашан да баланы қолдап, оның жетістігіне қуанып, сәтсіздігіне қамығатыны, әрдайым оған қолдау жасап, көмектесетіні туралы түсінік беру.
Балабақшада өзін-өзі ұстау ережелерімен таныстыру.
Экология негіздері
Мақсаты: қоршаған табиғатқа қамқорлықпен қарайтын, қарапайым экологиялық түсініктерді меңгерген бала тұлғасын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Табиғат аясында өзін дұрыс ұстау ережелерімен таныстыру.
2. Жануарлар мен өсімдіктерге қамқорлық жасау дағдыларын қалыптастыру (өсімдіктерді жұлмау, жануарларға қиянат көрсетпеу, т.б.).
Мазмұны:
Өзін-өзі ұстау дағдылары
Өзінің көңіл күйі мен табиғаттан және тірі табиғат нысандарынан алған әсерлерімен бөлісу.
Адамдар табиғат аясында өзін қалай ұстауы керек: қоқыс тастамау, гүлдерді жұлмау, жәндіктерге тиіспеу, т.б.
Бала әрекетінің дұрыстығын көрсету үшін оған қолдау жасап, мақтап, жігерлендіріп отыру.
Құрдастарымен және ересектермен ынтымақтасып әрекет ету
Өз-өзіне қызмет көрсету дағдыларын жетілдіру.
Табиғат бұрышындағы өсімдіктер мен жануарларға ересектермен бірлесіп күтім жасауға үйрету, табиғатқа сүйіспеншілігін арттыру. Ересектерді сыйлауға, құрдастарымен достық қарым-қатынас орнатуға, бірлесіп жұмыс атқаруға, ойнауға, басқа адамдарға қамқорлық жасауға тәрбиелеу.
Отбасы мүшелерінің жұмыстары туралы түсініктерін қалыптастыру.
Ересектердің басқа адамдарға, табиғатқа, жан-жануарларға, жасаған қамқорлықтарын ерекше атап көрсету арқылы балаларды жақсылық жасауға ынталандыру.
Өзін-өзі ұстаудың адамгершілік қағидалары туралы түсінігін қалыптастыру
Қоршаған ортаға қамқорлықпен қарауға, өсімдіктер мен жануарларға күтім жасауға тәрбиелеу. Достарының теріс қылықтарына баға беруге, серуен кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтауға үйрету.
Көркем әдебиет
Мақсаты: халық ауыз әдебиеті мен балалар көркем әдебиеті шығармаларына эмоционалды ықыластылығын дамыту.
Міндеттері:
1. Халық ауыз әдебиеті шығармалары мен балалар көркем әдебиеті арқылы адами сезімдер мен қарым-қатынастар туралы түсінік беру.
2. Ересектермен және құрдастарымен сенімді қарым-қатынас орнатуға мүмкіншілік жасап, айналадағы адамдар да, олардың мінез-құлқы да бір-біріне ұқсамайтындығы туралы түсінік беру.
3. Ертегі, әңгімелер, өлеңдер тыңдап, шығармалардың мағынасын түсініп, кейіпкерлердің қарапайым өзара қарым-қатынасын бағалай білу дағдыларын қалыптастыру.
Мазмұны:
Өзін-өзі ұстау дағдылары
Балаларды халық ауыз әдебиеті мен танымдық-көркем әдебиет шығармаларымен таныстыру.
Әдеби шығарма кейіпкерлерімен салыстыра отырып айнала қоршаған орта, адами сезімдер мен адами қарым-қатынас туралы пікірлерін білдіруге, ойын ашық жеткізуге үйрету.
Шығарманың мағынасын түсініп, әрекеттердің дамуын бақылауға үйрету. Көркем шығармалардың суреттерімен таныстыру. Кейіпкерлердің бір-бірімен қарым-қатынасын бақылауға, оны талқылауға үйрету.
Басқа адамдар, табиғат және жануарлар туралы қамқорлығынан кейіпкерлердің іс-әрекеттері мен қылықтарын айқындау.
Құрдастарымен және ересектермен ынтымақтасып әрекет ету
Ертегілер мен әдеби шығармалардағы кейіпкерлерге жанашырлықпен қарауға, олардың сезімдері мен көңіл күйін өзінікімен салыстыра білуге үйрету.
Ересектер мен басқа балалармен жақындасу ниетін қолдап, дамыту. Құрдастарына ешқашан қиянат жасамай, тиісті жерде көмек көрсетуге тәрбиелеу. Бірлесіп, бір-бірімен татулықта ойнауға тәрбиелеу.
Өзін-өзі ұстаудың адамгершілік қағидалары туралы түсініктерін қалыптастыру
Әдеби шығармалардың кейіпкерлерінің қылықтары мен мінез-құлқын талдауға үйрету, жақсы қылықтарын атап көрсету, балаға үлкендердің оның жетістіктеріне қуанып, сәтсіздіктеріне көмек беруге дайын екенін түсіндіру арқылы адамгершілікке тәрбиелеу.
Сыпайылықтың қарапайым дағдыларын тәрбиелеу (сәлемдесу, қоштасу, кешірім сұрау, өз көмегін ұсына білу), қандай жағдайда дұрыс жасауға болатынын түсінуге мүмкіндіктер туғызу.
Ертегілер мен әдеби шығарма кейіпкерлерінің мінез-құлқын талқылау арқылы өз көзқарастарын білдіруге үйрету.
ОЙЫН ІС-ӘРЕКЕТІНДЕГІ БАЛАНЫҢ ДАМУЫ
Мақсаты: ойын бірлестіктерін құру, жалғыз және топтасып ойнау дағдыларын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Әр түрлі ойындарға қызығушылығын арттыру. Өз қалауы бойынша ойындар құру, таңдау іскерліктерін қалыптастырып, ойын барысындағы сергектігі мен қызығушылығын жетілдіру.
2. Ойындарды жүргізу түрлерін үйрету: ойыншықтармен қысқа сюжеттер құру, ойынға қажет заттарды таңдау, дидактикалық ойындар мен қозғалыс ойындарын ережелерін сақтап ойнау.
3. Ересектердің көмегімен ойыншықтар мен заттарды өз орындарына орналастыруықтарды санына, көлеміне, мөлшеріне қарай ажырату, заттардың аттарын дұрыс атау, топырақпен, сумен, қармен ойнау барысында олардың ерекшеліктері мен қасиеттері туралы білімдерін тиянақтау.
4. Басқа балалармен қатар отырып, бірлесіп ойнату арқылы бір-бірімен жылы қарым-қатынас орнату, бір-біріне кедергі жасамау, таласпай, бір тоқтамға келу, ойыншықпен кезектесіп ойнау сияқты тәртіптерді орындау арқылы үлкенмен де, құрдасымен де жақсы байланыс жасау дағдыларына үйрету
5. Тәрбиеші ұйымдастырған топтық ойындарға қатыстыру.
Мазмұны:
Сюжеттік-рөлдік ойындар
Баланың жанына жақын тақырыптар мен таныс ертегі кейіпкерлері бейнесін сомдайтын сюжеттер көрсетуге қатыстыру.
Мынадай іскерлік түрлерін қалыптастыру: қарапайым сюжеттер ойлап табу, оны құрдастарымен бірге орындау, ойын кезінде бір-бірімен байланысты бірнеше әрекет түрлерін атқару (тамақ пісіру, дастархан мәзірін дайындау, қуыршақты тамақтандыру, ұйықтату, емдеу), екі кейіпкердің қарым-қатынасын көрсету (анасы мен баласы, дәрігер мен емделуші, сатушы мен сатып алушы). Бала мен ойыншық қана қатысатын көріністе, өз атынан да, ойыншықтың атынан да сөйлеу (анасы мен қуыршақ-бөпе., дәрігер мен тісі ауырған қоян, т.б.).
Баланың өз бетінше рөлді толықтыра түсетін заттар мен көрсетілімге қажетті ойыншықтар таңдау талпыныстарын мадақтап, қызығушылығын арттыру.
Ойын барысында табиғи заттарды (топырақ, су, қар, т.б.) әр түрлі мақсатта қолдану (көпір, үй, жол салу, қардан төбешіктер, қамалдар жасау, ойыншықтарды суда жүздіру, т.б.).
Қимылды ойындар
Өз еркімен өрмелеу, еңбектеу, доп ойнау сияқты ептілігін арттыратын ойындарға белсенді қатысу іскерліктерін мадақтау.
Қозғалыс түрлерін дамытатын және ережесі күрделірек ойындарды енгізу.
Ойын ережелерін сақтау, кеңістікті бағдарлау іскерліктеріне тәрбиелеу.
Дидактикалық ойындар
Ойыншықтар мен заттарды түсіне, көлеміне, пішініне қарай ажырату іскерліктерін қалыптастыру.
Пирамидалар мен мұнараларды реттілік тәртібі бойынша түсі мен көлеміне қарай құрастыру іскерліктерін қалыптастыру.
4, 6 бөліктен тұратын суреттерді (ыдыс, ойыншықтар, т.б.) жинастыру, бөлшектелген ойыншықтарды (матрешкалар, машиналар) құрастыру.
Ойыншық құрал-саймандар қолдану арқылы қимыл-қозғалыс түрлерін жасауға үйрету (күрекпен жер қазу, қармақпен балық аулау, балғамен шеге қағу).
Ойын барысында қарапайым ережелерді сақтап, қимылдарды дұрыс орындауға үйрету: тәрбиешінің белгісімен бірдей бастап, бірдей аяқтау, рет-ретімен жауап беру. Мысалы: «Мынау не, ол қай жерде тұрады?» ойынында, 1-ші дыбысына қарай мысық екенін ажыратып, оның үйін көрсету.
Музыкалық-ырғақтық ойындар арқылы дыбыстардың ерекшелігін, биіктігін ажырата білуге үйрету. Мысалы, бұл - құстың дауысы, балапанның дауысы, домбыраның, барабанның үні, т.б.
ЕҢБЕК ІС-ӘРЕКЕТІНДЕГІ БАЛАНЫҢ ДАМУЫ
Мақсаты: мектепке дейінгі кіші жастағы балаларды еңбек әрекетіне ынталандыру, еңбекке және еңбек ету ниетіне қызығушылығын тәрбиелеу.
Міндеттері:
1. Балалардың еңбек әрекетіне қатысуға қызығушылығын тәрбиелеуді жалғастыру.
2. Ересектерге көмек көрсетуге (тәрбиешіге, оның көмекшісіне, ата-аналарына), оларға ықыласпен қарауға тәрбиелеп, сондай-ақ, олардың еңбектерінің нәтижесіне ұқыпты қарауға ынталандыру.
3. Топ бөлмесі мен балабақша ауласында тазалық сақтауға және үлкендердің тапсырмаларын орындауға үйрету.
4 Бастаған ісін соңына дейін жеткізуге үйрету.
5. Еңбегінің нәтижелеріне ұқыптылықпен қарауға тәрбиелеу.
Мазмұны:
Өзіне-өзі қызмет көрсету
Өз бетінше белгілі бір реттілікпен киімін кию, шешіну, бүктеу, ілу, түймелерін қадау, ағыту, аяқ киімінің бауын байлау, шешу дағдыларын дамыту.
Балаларды тазалыққа тәрбиелеу. Киіміндегі олқылықтарды (ағытылған түйме, қисайған жаға және т.б.) байқауға және ересектердің көмегімен оларды реттеуге үйрету.
Тұрмыстық-шаруашылық еңбек
Қарапайым тапсырмаларды орындауға ынталандыру: қасықтар мен сулықтарды, нан салғыштар мен табақшаларды орналастыру. Екінші жартыжылдықтан бастап асханада кезекшілік ұйымдастыру, тәрбиешінің көмекшісіне дастарқан мәзірін дайындауға көмектесу. Сабаққа қажетті құрал-жабдықтарын (қарындаштар қорабы, қылқаламдар, мүсіндеуге арналған тақтайшалар және т.б.) дайындауға және оларды реттеуге, ойыншықтар мен құрылыс материалдарын ойнап болған соң өз орындарына орналастыруға үйрету.
Табиғат бұрышындағы еңбек
Табиғат бұрышындағы еңбекке қатысуға талаптарын тәрбиелеу: өсімдіктердің ірі жапырақтарының шаңын сүрту, ересектердің көмегімен балықтар мен құстарды тамақтандыру, бөлме гүлдерін суару.
Табиғаттағы еңбек
Табиғаттағы еңбекке қатысу ниеттерін тәрбиелеу: гүлдер мен бақша дақылдарының ірі тұқымдарын себу, жуа мен көкөністер отырғызу, өсімдіктерді суару, көкөністерді жинау.
Жерге түскен жапырақтар мен өз ауласындағы қоқыстарды жинауға, қыста жолдар мен орыңдықтарды қардан тазалауға үйрету.
4-5 ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН БАҒДАРЛАМА
БАЛАЛАРДЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІК МҮМКІНДІКТЕРІНЕ СИПАТТАМА
Балалар ересектерге көп сұрақтар қояды. 5 жасар баланың сұрақтары ересектермен кәдімгідей байсалды әңгімелесуге бағытталады. Олар қойған сұрақтардың жауабы көп жағдайда айқын болады. Дегенмен де, сұрақтары жаңа ақпарат алуға, бірдеңені білуге деген танымдық қызығушылықтан туындауы жиі кездеседі. 4-5 жастағы балалардың сұрақтары мен хабарламалары заттар мен құбылыстар арасындағы байланыстарды түсінгендігін ересектерге көрсетуге бағытталады.
Ересектермен сенімді қарым-қатынас орнатуға деген қажеттілік туындап, олардың сезімдік жай-күйін сезу қабілеттері дамиды. Ересектермен қарым-қатынас жасаудың жаңа түрі - әуелі, танып-білуге негізделген іс-әрекеттермен (мысалы, ойындарды, заттар мен ойыншықтарға тәжірибе жасауды, табиғи материалдар мен қағаздардан құрастыруды және т.б.) қатар танымдық тақырыптағы әңгімелесу - пайда болып, дамиды.
Балалардың ересектермен қатынас жасау барысына қанағаттанбауы ересектер мен балалар арасында салқындық тудыруы мүмкін. Мұндай қарым-қатынас әрқилы түрде көрініс береді. Кейбір балалар тұйықталып, өз-өзімен болып кетсе, екіншілері мазасызданып, кез-келген нәрсеге жылай салатын болады, ал енді біреуі қыңырланып, теріс мінез көрсетеді.
4-5 жастағы балалар өз құрдастарының мазасыздықтары мен теріс мінез-құлқына жақтырмай қарап, оған деген көзқарасы да өзгереді.
5 жасқа қарай баланың өз құрдастарымен араласуға деген қажеттілігі күшейе түседі. Бірлесіп ойнау негізінде балалар қоғамы пайда болады. Сонымен қатар бала құрдастары арасындағы өзінің орнын сезіне бастайды. Сыпайы сәлемдесу және қоштасу, досын есімімен атау, адамның қызметі мен рөлі бойынша қатынас жасау сияқты (Жүргізуші, дөңгелегіңіздің желі шығып кетті. Дәрігер, ол ауырып тұр.) қарым-қатынас жасау дағдылары дамиды.
Ересектермен, өз құрдастарымен қарым-қатынас жасау балалардың өзіндік «Менін» тануға мүмкіндік береді. Осындай қарым-қатынас кезінде ғана «Мен» бейнесі қалыптасады. Бала ересектермен, құрдастарымен жақсы араласып, олар тарапынан қолдау тауып отырған жағдайда ғана жүргізілетін тәрбие жұмысы нәтижелі болады. Егер мұндай қарым-қатынас дұрыс жүргізілмей, баланың ересектермен де, балалармен де жеткілікті дәрежеде қарым-қатынас жасауына жағдай жасалмаса ашуланшақ, өз-өзіне сенімсіз, тұйық болады.
Бала өсе келе онымен бірге өзі айтқан сөздер мен атқарған іс-әрекеттеріне, өз мүмкіндіктері мен әртүрлі деңгейдегі жетістіктеріне (ойындағы, сурет салудағы, музыкадағы, сахналық көріністердегі, т.б.) дұрыс баға беру мүмкіндігі де артады.
Бес жасқа қарай бала өз іс-әрекетінің өзгеге, өзіне қалай әсер ететінін байқайды. «Егер мен жаман іс-әрекет жасасам, өзіме де өзгеге де қиын болады.
Ал мен жақсы қылық көрсетсем, өзіме де, оған да жақсы болады» деген ойды түсіне бастайды. Баланың қызығушылығы мен бағалау құндылықтары қалыптасып, ұл мен қызға тән өзіндік ерекшелігі бар іс-әрекеттерді жасауға бейімделеді, соны жасайды (мысалы, қыздар қуыршақпен, ұлдар машинамен ойнау).
Көркем шығарманы қабылдауы мен музыкаға ықыласының, қиялының, қызығушылығы мен білуге құштарлығының күрт артуы байқалады. Бұл баланың қабілеті мен талантын анықтауға мүмкіндік береді.
Бес жасқа қарай өзара қарым-қатынасы қалыптасып, топтық ынтымақтастықты едәуір сыни тұрғыдан бағалай алады, балаларда достар пайда болады.
Бес жасар бала ұзақ әңгімелерді, түсініктемелерді жақсы қабылдай алады. Сонымен қатар бұл кезде балада заттық-таңбалық қабылдау қызметі қалыптасады (әріптер мен сандарға қызығушылық).
Бес жасқа қарай баланың зейіні едәуір тұрақтала түседі, өз бетімен есте сақтау қабілеті пайда болады, қабылдау мен қиялы жетіледі, көрнекті-бейнелі ойлаудың түрлері: пікір айту, ой тұжырымын жасау іскерлігі дамиды. Түрлі пікірлер мен пайымдауларын, ақпараттарды жеткізудің құралы есебінде тілдің қызметі күшейе түседі. Тәжірибе мен зерттеу, бақылау әрекеттерімен қатар, баланың дүниетанымын кеңейтуде әңгімелеудің рөлі артады.
Бес жасқа қарай балада аяушылық сезімі пайда болады. Ертегі кейіпкерлеріне жаны ашиды, сол арқылы адамның да түрлі сезімдерін түсініп, жанашырлық таныту сезімдері пайда болады.
Мектепке дейінгі кіші жастағы (бес жасқа қараған) балалардың «жеке тұлғалық психологиялық портреті» қалыптасып, интеллектуалдық қызығушылығы артып (брі «негештер» кезеңі), құзіреттілік пен креативтілік кезеңі туады.
Құзіреттілік. Мектепке дейінгі кіші жастағы балалардың әлеуметтік құзіреттілігі оның өз құрдастарымен қарым-қатынас жасауға, әңгімелесуге деген қажеттілігінің артуымен, олардың ортасында өз орнын анықтауымен сипатталады. Бала қарым-қатынасының қажеттілігін қанағаттандыру үшін араласудың түрлі тәсілдерін (әңгімелесу, түсіну, өзіне жақын ересек адамның сезіміндегі жағдайды түйсіну, оларды аяу, назар аудару) пайдаланады.
Интеллектуалды құзіреттілік - жоғары ойлау белсенділігімен сипатталады. Бес жасар «негештер» өмірдің түрлі салаларындағы себеп-салдарлық байланыстарға (тірі және өлі табиғаттың өзгеруімен, адамдардың шығу тегімен, олардың кәсіби іс-әрекеттерімен) қызығады. Бала өзі ойға алған нәрсесі мен сол үшін атқаратын іс-әрекетін қарапайым түрде жоспарлай алатын болады.
Ана тілін меңгеру барысында оған түрлі дыбыстармен, ұйқастармен, мағыналармен ойын әрекеті тән сипатта болады.
Дене тәрбиесі құзіреттілігі салауатты өмір салтын ұстану ниеті мен қызығушылығының артуына байланысты - қажетті гигиеналық шараларды, күн тәртібін орындау, қимыл-қозғалыс белсенділігін реттеу, қозғалысын жетілдіру сияқты әрекеттерден көрініс береді.
Бес жасар баланың эмоционалдылығы қуану, ренжу, қанағаттану, өкпелеу сияқты түрлі сезімдік жағдайларын көптеген амал-тәсілдер арқылы білдіру ерекшелігімен сипатталады. Адамгершілік қасиеттерінің біреуді аяу, оның жағдайын түсіну сияқты сезімдері бала бойында қалыптаса бастайды.
Баланың еріктілігі қоғамда қалыптасқан нормалармен, мысалы, бастаған істі аяқтау (конструктор құрастыру, ойыншықтарды жинау, ойын ережелерін есте сақтап, өлеңдер мен ән сөздерін жаттау), өз іс-әрекетін сәйкестендіруден басталады.
Креативтілік балалар әрекетінің түрлері: ойында, құрастырғанда, сурет салғанда, мүсіндеуде, музыкалық әрекеттерде, сонымен қатар сөйлеу барысында едәуір айқын білінеді. Бала бір материалды, оның түрлі пішіндері мен бейнелерін әртүрлі қырынан танып, оны өзінің салған суреті мен сызған сызбаларында түрліше бейнелеуді, өзі құрастырған ертегілерде басқаша қолдануы мүмкін. Түрлі материалдармен, дыбыстармен, сөздермен тәжірибе жасауға ерекше қызығушылықпен кіріседі.
Бес жасар баланың ынталылығы түрлі ойындарды таңдау, ересектер мен құрдастарына сұрақ қою мен ұсыныс жасау, өздігінше тиімді әрекеттерді ұйымдастыру мен жүзеге асыруға ерекше белсенділік танытуы арқылы пайда болады.
Бұл жастағы баланың өз бетінше (дара) әрекет етуі өзіне қызмет етудің қарапайым түрлері (киіну, шешіну, жуыну және т.б.), жекелеген тапсырмаларды орындауы (асханада кезекшілік ету, өсімдіктер мен жануарларды күтіп-баптау), өз еріктерімен ойнайтын орта қалыптастыруы, меңгерген білімдері мен түрлі тиімді әрекеттері арқылы көрінеді.
Бес жасар баланың еркіндігі оның өз қөзқарасын қорғау, өзі қалаған нәрсені алуы, өзі ұнатқан баламен ойнауы сияқты тәуелсіз әрекеттері арқылы байқалады. Еркіндік сезімі балаға ашық, өз ойын, сезімін қысылмай жеткізу мүмкіндігін береді.
КҮН ТӘРТІБІНІҢ ҮЛГІСІ
Баланың мектепке дейінгі ұйымдағы күн тәртібінің уақыты
12 сағатқа шамаланған
|
Күн тәртібінің элементтері |
Уақыты (сағ., мин.) |
|
«Сәлеметсіңдер ме, балалар!» Балаларды қабылдау. Ойындар. Ертеңгілік гимнастика. Гигиеналық шаралар. Таңғы ас. Топтық қарым-қатынас: қызықты ұзақ және қысқа мерзімдік жұмыстарды бірлесіп жобалау. Ойындар, ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттеріне дайындық. |
7.30-9.10 |
|
«Ойнайық та, ойлайық» Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті (үзілісті қосқанда, жалпы ұзақтығы) Ересектердің балалармен бірлескен іс-әрекеті. |
9.10-10.10 |
|
«Табиғат аясында» Серуенге дайындық. Серуен. Табиғатпен таныстыру, ойындар, еңбек. Серуеннен оралу. Гигиеналық және шынықтыру шаралары. |
10.10-12.40 |
|
«Ас - адамның арқауы» Түскі асқа дайындық. Түскі ас. |
12.40-13.20 |
|
«Тәтті ұйқы» Гигиеналық және шынықтыру шаралары. Күндізгі ұйқыға жатқызу. |
13.20-15.10 |
|
«Ұйқымызды ашайық» Ұйқыдан ояну. Сергіту гимнастикасы. Шынықтыру шаралары. Бесін ас. |
15.10-16.00 |
|
«Алақай, ойын!» Сюжеттік-рөлдік, шығармашылық және дидактикалық ойындар. Серуенге дайындық, серуен, қимылды ойындар. Гигиеналық және шынықтыру шаралары. |
16.00-18.30 |
|
«Ертеңге дейін...» Кешкі ас. Балалармен, ата-аналармен қарым-қатынас. Еркін ойын. Балалардың үйге қайтуы. |
18.30-19.00 |
«ДЕНСАУЛЫҚ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫ
Мақсаты: баланың дене күшінің сапасы мен қозғалыс белсенділігін арттыру. Денсаулық сақтау құзіреттілігін меңгерген, өз денсаулығын жете түсініп қарайтын және салауатты өмір салтын сақтайтын тұлғаны қалыптастыру.
«Денсаулық» білім беру саласының базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің төмендегідей түрлері арқылы жүзеге асады:
- дене шынықтыру;
- валеология
Дене шынықтыру
Мақсаты: баланың денсаулығын сақтау және нығайту, дене жаттығуларын жасауға қызығушылықтарын арттыру, қимылдық іскерліктері мен дағдыларын жетілдіру.
Міндеттері:
1. Жүру, жүгіру, секіру, лақтыру, лақтырып тосып алу, еңбектеу және өрмелеудегі негізгі қимыл түрлерін орындау іскерліктерін жетілдіру.
2. Ұйымшылдыққа, дербестікке, шығармашылыққа, құрдастарымен өзара достық қарым-қатынаста болуға тәрбиелеу, икемділікке, шапшаңдыққа, шыдамдылыққа үйрету, тепе-теңдік қалпын сақтау іскерліктерін меңгерту.
3. Барлығы бірге, бірдей қарқынмен әрекет етуге үйрету.
4. Денесін дұрыс ұстауға, жеке бас гигиенасын сақтау дағдысы мен денсаулық сақтау негіздерін қалыптастыру.
5. Спорттық ойындармен, жаттығулармен таныстыру.
6. Белсенді қимыл-қозғалыс (қимылдың қосымша түрлерін соның ішінде емдік-сауықтыру бағытындағы қимыл әрекеттерін енгізу, өз еркімен қимыл-қозғалыс жасау үшін күн тәртібінен уақыт бөліп, мүмкіншілік жасау) уақытын ұлғайту.
7. Әр халықтың қимылды ойындарына, сабақтағы спорттық құрал-жабдықтарды қолдануға қызығушылықтарын арттыру.
8. Түрлі спорттық құрал-жабдықтармен жабдықталған, әр түрлі қимыл әрекеттерін дамытуға жағдай жасайтын қозғалыс ортасын құру.
Мазмұны:
Негізгі қимыл түрлерін дамытуға арналған жаттығулар
Жүру.
- бағытты өзгертіп қатармен;
- қарқынды өзгертіп қатармен;
- түрлі бағыттарда;
- аяқ ұшымен, өкшемен, табанның ішкі жағымен;
- қолды әртүрлі жағдайда қойып адымдап және тыпырлап жүру;
- сапта қарқынды өзгертіп шеңбер бойымен, бағытпен;
- аяқтың ұшын бір-біріне жалғау арқылы (алға, артқа);
- басқа қимылдармен алмастырып жүру.
Жүгіру:
- жұптасып және бір қатармен;
- ұстап алу арқылы;
- бір қатарға қойылған заттардың арасынан «жыланша» ирелеңдеп жүгіру;
- қарқынды жылдамдатып және ақырындату арқылы;
- бағытты өзгерте отырып;
- сызық арасы арқылы жіңішке жолмен;
- алшақ адыммен;
- жылдам, тоқтамай баяу қарқынмен (1-1,5 мин);
- жүрумен алмастыра (40-60 метр) жүгіру.
Секіру:
- аяқты бірге, алшақ қойып, біреуін - алға, екіншісі - артқа қойып, бір орында тұрып жоғары;
- бір орында тұрып оңға, солға бұрылып;
- айналып;
- бір орында тұрып 20 рет, қос аяқтап (тоқтап және жүрумен алмастырып 2-3 рет қайталау);
- арақашықтығы 2-3 метрге дейін алға қарай жылжып қос аяқтап секіру;
- 4-6 сызықтан (арақашықтығы 40-50 см) бір орында тұрып ұзындыққа секіру;
- шеңберден шеңберге секіру;
- биіктігі 20-30 см болатын тереңдікке;
- биіктігі 5-10 см болатын 2-3 заттар арқылы тізбектеліп секіру;
- бір орында оң және сол аяқпен кезектестіріп;
- 70 см-ден кем емес бір орында тұрып ұзындыққа;
- қысқа секіртпемен.
Лақтыру, қағып алу, домалату:
- допты, шарды бір-біріне таяқшалар, жіптер, сызықтар арасынан бір затқа тигізе отырып лақтыру;
- еркін бағытқа құрсауды домалату;
- допты жоғары лақтырып, қағып алу;
- допты еденге ұрып, қағып алу (қатарынан 3-4 рет);
- допты кеудеден қос қолмен бір-біріне лақтыру;
- отырып және тұрып допты төменнен, басынан асыра бір-біріне лақтыру;
- допты қос қолмен еденге ұру;
- допты оң және сол қолмен еденге ұру;
- затты тігінен және көлденеңінен дәлдеп 1,5-2 м арақашықтықта оң, сол қолмен лақтыру;
- допты қабырғаға ұрып, қағып алу.
Еңбектеу және өрмелеу:
- 6-8 метр арақашықтыққа төрт тағандап еңбектеу;
- биіктігі 40 см арқанның, доғаның, таяқтың астынан еңбектеу;
- заттар арасынан алақан мен табанға сүйене отырып еңбектеу;
- тіке және қырынан еңбектеу;
- орындық астынан ішпен еңбектеу;
- көлденең, еңкіш тақтай және орындық үстімен қолымен тартылу арқылы еңбектеу;
- бөрене үстімен еңбектеу;
- көлбеу сатының жиегінен ұстап өрмелеу;
- еденде бір қырымен тұрған сатының тақтайшаларының арасымен өрмелеу;
- гимнастикалық қабырға бойымен жоғары өрмелеп, төмен қарай қадаммен түсу;
- аяқтың ұшын бір-біріне жалғау арқылы оңға, солға;
- бір орыннан екінші орынға оңға, солға адымдау.
Тепе-теңдікті сақтау:
- жүгіру барысында тоқтап, бағытты өзгертіп, ары қарай жүгіруді жалғастыру;
- тура және шеңбер бойымен, иректеліп қойылған жіптің бойымен жүру;
- басына қапшық (салмағы 400 грамм) қойып жіптің бойымен жүру;
- қабырғалы тақтай бойымен жүру;
- гимнастикалық орындық үстіне қойылған кубиктерді аттап, сатының тақтайшалары арқылы жүру;
- көлбеу қойылған тақтайдың үстімен қолды түрлі жағдайда қойып жоғары-төмен түсу;
- көлденең және еңкіш бөрене бойымен тура және қырынан жүру;
- алдымен бір жаққа, содан соң екінші жаққа айналу (қол белде).
Сапқа тұру, сап құрылымын өзгертіп қайта тұру:
- өз еріктерімен сапқа бір қатармен тұру;
- көп емес топпен, екеуден, үшеуден және барлық топпен шеңбер болып, сап түзеп тұру;
- сап түзеу және шашырау;
-бағытқа қарап түзеліп, тізбектеліп тұру;
- оңға, солға, айнала бұрылу.
Музыкалық-ырғақтық жаттығулар
- музыка әуеніне қарай әртүрлі қимылдарды, түрлі ырғақпен орындау: ырғақты жүру, жеңіл жүгіру, тез және ырғақпен секіру, шыр айналу;
- жәй, ырғақты отырып-тұру жаттығуларын жасау;
- ұлттық би элементтерін орындау, аяқтың ұшымен тұру;
- бір аяқпен жеңіл, әдемі қозғалыс жасап секіру.
Жалпы дамыту жаттығулары
Қолға және иыққа арналған жаттығулар
Қолды алға, екі жаққа, жоғары көтеру және бір-бірлеп кезекпен түсіру. Қолды алма-кезек алға - жоғары қарай тез көтеру және және түсіру, артқа жіберу (жұлқып). Қол екі жақта, алда болғанда саусақтарды бүгу және жазу, қолдың басын айналдыру, саусақтарды біріктіру, ажырату, созу. Екі қолды кеуде тұсына қою, желкеге салу және иықты түзулеу. Қолды шынтақтан бүгіп, айналмалы қимыл жасау. Орындықтың арқасына, қабырғаға тығыз сүйене отырып, қолды екі жақтан жоғары көтеру. Таяқты, құрсауды жоғары көтеру, иықтан кейін түсіру. Жаттығуларды заттармен және заттарсыз орындау.
Аяққа арналған жаттығулар
Аяқтың ұшымен көтерілу және тұру. Екі аяқты кезекпен алға өкшемен, сонан кейін ұшымен қою, 3 рет тапылдату. Қатарынан 4-5 рет жартылай отыру. Екі қол белде, екі қолды алдыңғы жақпен екі тұсқа жіберіп, отыру. Бір аяқты тізеден бүгу, алдыға жазу, қайтадан бүгу және жерге түсіру. Аяқтың ұшын созу, табанды бүгу. Аяқ саусақтарымен арқанды жинау, құм салынған дорбаларды бір орыннан екінші орынға қою. Өкшемен таяқтың, арқанның үстіне, аяқтың ұшымен еденге сүйене отырып, қырындап жүру. Тұрған күйі аяқ саусақтарымен орамал, тағы басқа ұсақ-түйек заттарды іліп алып, басқа орынға ауыстыру. Аяқ ұшын айналдыру.
Кеудеге арналған жаттығулар
Екі қол белде, кезекпен екі жаққа бұрылғанда екі қолды екі жаққа жіберу (жұлқып және бір қалыпты).
Оңға, солға иілу, еңкею, шалқаю. Тұрған күйі екі аяқ бірге (алшақ), алға еңкею, қолдың ұшын аяқтың ұшына жеткізу, заттарды қою және көтеру. Екі қол белде, екі жаққа иілу. Отырған және тізерлеп тұрған күйі допты өз айналасында домалату. Бір аяқты алға түзулеп көтерген күйі астынан затты бір қолдан екінші қолға беру. Отырған күйі арт жаққа қолмен сүйене отырып, екі аяқты жоғары көтеріп, бүгу және жазу, төмен түсіру. Екі аяқты айқастырып, отыру және тұру. Жүрелеп тұрып, арқаны төмен қарай иіп және бүгу, кезекпен түзу аяқты бүге және жаза отырып, көтеру және түсіру. Зат ұстаған қолдарын созған қалыппен шалқасынан жатқан күйі етпетіне бұрылып жату. Етпетінен жатқан қалпы иығын, басын, қолдарын алға созып көтеру.
Спорттық жаттығулар
Шанамен сырғанау. Төбешіктен сырғанау, бірін-бірі сырғанату, шанамен төбешікке көтеру, төмен түсіп келе жатып тежеу.
Сырғанау. Өз еркімен мұз айдынында сырғанау.
Шаңғы. Бірінің артынан бірі сырғанап алға жылжу. Қиылысқан бос жерлермен жүру. Оңға және солға қарай жүріп бұрылу. Алға қарай, жартылай шырша (тура және қиғаш) сияқты аттап төбешікке шығу.
Велосипед. Шеңбер бойымен және тура жолмен екі және үш дөңгелекті велосипедпен жүру. Оңға және солға бұрылыс жасау.
Жүзуге дайындық. Суға түсу және бату, судың ішінде ойнау. Судың ішінде отырып аяқты жоғары көтеріп, төмен түсіріп қимылдар жасау. Судың түбінде (аяқты көлденең жіберіп) қолды тіреп, алға, артқа жылжу. Иекке, көзге дейін суға батырып отыру. Судан секіру. Суға бетін батыру. Суға басын батырып отыру. Өз еркімен жүзуге талпыну.
Ұзақтығы 20 минут болатын дене шынықтыру ойын-сауығын 2 айда 1 рет;
Ұзақтығы 45 минут болатын дене шынықтыру мерекелерін жылына 2 рет;
Ұзақтығы 30 минут болатын денсаулық күнін 2 айда 1 рет ұйымдастыру.
Валеология
Мақсаты: мектепке дейінгі кіші жастағы балалардың валеологиялық іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыру, салауатты өмір салтының құндылықтарын меңгеруге бейімдеу.
Міндеттері:
1. Өзінің денесі мен денсаулығына, ағзасына ұқыпты қарау дағдыларын қалыптастыру.
2. Мәдени-гигиеналық дағдылары мен салауатты өмір салты дағдыларын жетілдіру.
3. Қоршаған ортада өзін-өзі ұстау қауіпсіздік ережелерін үйрету.
Мазмұны:
Салауатты өмір салты
Өз-өзіне қарау дағдыларын (ауа райына байланысты киіну, жуыну, тарану, бет орамал қолдану, киіміндегі кемшіліктерді жөндеу), дұрыс тамақтану, аурудың алдын алу дағдыларын, еңбек пен демалысты кезектестіре білу дағдыларын қалыптастыру және дамыту. Өз еріктерімен гигиеналық шараларды орындау дағдыларын бекіту.
Бала ағзасын шынықтыру мақсатында іс-шаралар өткізу, әр түрлі шынықтыру шараларын (беті, қолын, мойнын салқын сумен жуу, жалаң аяқ жүру, салқын сумен аузын шаю, аяқ-қолына су құю) жүзеге асыру.
Күн тәртібіне байланысты күнделікті балалардың таза ауада болуын қамтамасыз ету. Ауа райына байланысты киінуге, үнемі серуендеуге, жаттығулармен айналысуға, күн тәртібін бұзбауға үйрету.
Гимнастика мен сылау (массаж) шараларын (таңертеңгілік, тыныс алу, артикуляциялық гимнастика, көзге, тіске арналған гимнастика және тіс жиегіне, қол мен табанға арналған сылау, нүктелі сылау) жүргізу.
Табиғат жағдайында адамдардың әрекеттерімен байланысты (көзге бөгде заттардың түсуінен қорғану, құлап қалу, жарақаттанудан сақтану, таныс емес адамдармен кездескенде сақтық жасау, өзіне таныс емес саңырауқұлақ пен жемістерді жемеу, таныс емес жануарлармен байланысқа түспеу, таныс емес сұйықтықтың дәмін татып көрмеу) өзін-өзі ұстау қауіпсіздік дағдыларымен таныстыру.
Қиын жағдайларда бір-біріне көмек көрсету тәсілдерімен таныстыру.
Бағдаршамның және көшедегі жол белгілерімен (жолаушы бөлігі мен жаяу жүргіншілер жолы), жолда жүру ережелерімен (жолдан қай жерден және қалай өту) таныстыру.
Мәдени-гигиеналық шаралар
Жеке басының тазалығы мен салауатты өмір салты туралы жалпы білімдері мен ұғымдарын кеңейтіп, балалардың дағдыларын жетілдіру
Дене тазалығын сақтау (көшеден келгеннен соң, дәретханадан кейін, тамақ ішер алдында қолын жуу, күнделікті жуыну, тісін тазалау, ұқыпты киіну, тарану), өз еркімен киіміндегі, шашындағы кемшіліктерді жөндеу және сабақ өтетін, ойнайтын, серуендейтін жерлерді таза ұстау сияқты пайдалы дағдыларын жетілдіру.
Балаларды үстел басында ыңғайлы, дұрыс қалыпты сақтап, асхана құралдарын, орамалды қолдануға үйрету.
Тамақтанудың мәдени дағдыларын қалыптастыру.
Сабақ өтетін, ойнайтын, серуендейтін жерлердің тазалығын қадағалау, киімдері мен ойыншықтарын, кітаптарын өз орындарына жинау сияқты пайдалы дағдыларын жетілдіру.
Өзінің және өзгенің заттарына ұқыпты қарауға тәрбиелеу.
«ҚАТЫНАС» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫ
Мақсаты: тілдік құзіреттілікті меңгерген, ана тілі мен мемлекеттік тілді меңгеруге мүмкіндігі бар және ересектермен және құрдастарымен еркін қатынас жасайтын мектеп жасына дейінгі бала тұлғасын қалыптастыру.
«Қатынас» білім беру саласының базалық мазмұны төмендегідей ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің түрлері арқылы жүзеге асады:
- тіл дамыту;
- көркем әдебиет;
- қоршаған ортамен таныстыру;
- мемлекеттік тілді, орыс және басқа тілдерді үйрету.
Тіл дамыту
Мақсаты: балалардың ана тілінің ережелері мен нормаларын меңгеруі негізінде тілдік құзіреттіліктерін қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Сөздер мен барлық дыбыстарды дұрыс айтуға даярлау және артикуляциялық аппараттарын дамыту.
2. Сөйлеу барысында сөздік қорын дамыту және оны белсенді қолдану дағдысын жетілдіру.
3. Тілдің грамматикасын дұрыс сақтау дағдысын қалыптастыру.
4. Өз ойын дұрыс тұжырымдап айту, қысқа әңгімелер құрастыру, хабарлы, сұраулы, лепті сөйлемдерді қолданып, айтылу мәнеріне қарай ажырату дауыс ырғағы бойынша ажырату іскерліктерін дамыту.
5. Тілдік шығармашылыққа тұрақты қызығушылығын тәрбиелеу.
6. Қарым-қатынас жасау мәдениетінің қарапайым дағдыларын дамыту.
Мазмұны:
Тілдің дыбысталу мәдениетіне тәрбиелеу
Сөздегі дауысты, дауыссыз дыбыстарды таза, анық айту дағдыларын қалыптастыру.
Өз бетінше сөйлеу мәнері мен дауыс күшін тиісінше өзгертіп отыру іскерлігін қалыптастыру (қатты немесе жәй, тез немесе ақырын).
Есту зеректігін қалыптастыру, сөзді мәнерлі айтуға дағдыландыру.
Артикуляциялық және дауыс аппаратын дамыту.
Сөйлеу кезінде дұрыс тыныс алуға жаттықтыру.
Фонематикалық қабылдауын дамыту (дыбысты ажырата білу).
Сөздік жұмысы
Сөздік қорын адамдардың атын, мамандықтарын, заттардың бөліктері мен бөлшектерін білдіретін - зат есіммен, еңбек әрекетін білдіретін - етістікпен, үстеумен, шылаулармен байыту.
Заттардың қасиеті мен сапасын (көлем, түс, пішін) білдіретін сөздермен толықтыру.
Баланың сөздік қорын электротехникалық тұрмыстық заттардың атауларымен толықтыру: тоңазытқыш, шаңсорғыш, қысқатолқынды пеш, теледидар, компьютер.
Жалпы жинақтау түсінігін білдіретін сөздерді (жемістер, жидектер, көкөністер, құстар, ойыншықтар, киім, аяқ киім, ыдыстар, жиһаз) сөздік қорына енгізу. Заттардың топтарын атау (ыдыс-аяқ: шай, ас үй; аяқ киімдер: жазғы, қысқы).
Сөздік қорын таңқаларлық және ұлттық заттар атауларымен толықтыру (сандық, тымақ, желпуіш, парик-жасанды шаш, теңге, қазан, арба, т.б.) және олардың қызметтерін түсіндіру.
Антоним сөздерді (үлкен-кіші, жақсы-жаман, алыс-жақын) сөздік қорына енгізу.
Үй-тұрмыстық заттары мен айнала қоршаған заттардың маңызы туралы түсініктерін кеңейту.
Заттың орнын білдіретін сөздермен таныстыру.
Тәулік бөліктерін білдіретін сөздерді енгізу.
Адамдардың көңіл күйін (көңілді, мұңлы, мейірімді және т.б.) білдіретін сөздерді қолдануға үйрету.
Сөзге қызығушылықтары мен зейінін дамыту.
Тілдің грамматикалық құрылысын қалыптастыру
Сөздерді септік, көпше және жекеше түрлерінде дұрыс айта білуге үйретуді жалғастыру.
Сөздерге жалғауларды дұрыс жалғап айтуға үйрету. Мысалы, ілік септігіндегі зат есімнің көпше түрі (ойыншықтардың, адамдардың, боталардың, қонжықтардың), етістіктің бұйрық райына (сурет сал, секір, биле, ән сал, жат), етістіктің түрлері (жату, жүру, жүгіру).
Жан-жануарларды, олардың төлдерін (үйрек - үйректер - үйректің балапаны, түйе - түйелер - бота - боталар) білдіретін сөздерді зат есімнің көпше және жекеше түрінде айту іскерліктерін дамыту.
Салалас құрмалас және сабақтас құрмалас сөйлемдерді қолдануға мүмкіндік туғызу және жай сөйлемнің құрылымын жетілдіру.
Сан есімдерді ретімен айтуға, оларды саналатын заттармен тектік, сан-мөлшерлік, есептік жағынан байланыстыруға үйрету.
Байланыстырып сөйлеу
Балалардың тыңдау және сөзді түсіну, әңгімелесе білу, сұраққа жауап беру және сұрау іскерліктерін қалыптастыру.
Тәрбиешінің үлгісі бойынша ойыншықтар мен заттар туралы және сурет бойынша әңгіме құрастыру іскерліктерін дамыту.
Өз қалауымен, тәжірибесіне сүйене отырып (суреттің мазмұнына сәйкес) әңгіме құрауға үйрету.
Өздеріне таныс және сабақта өткен шағын ертегілерді қайталап айтып беруге үйрету.
Өздеріне таныс әдеби шығармалар мен ертегілер үзіндісін драмалуға қатысу іскерліктерін дамыту.
Шығармашылық сөйлеу әрекеті
Шағын тақпақтарды жатқа айтуға үйрету.
Балаларға түсінікті қуыршақ театрының «жүргізу техникасын» қолданып, театрландырылған әрекетгерге, ойындарға - драматизациялауға, қуыршақ спектакліне қатысуға ниеттендіру.
Ойыншықтармен оқиғалар құрастыруға тарту.
Сөздік және саусақ ойыңдарына қатысуға ниеттендіру.
Ойын, өлең және сөз ұйқасын табуға белсенді қатысуға ынтасын арттыру.
Кейіпкерлердің бейнесін беру үшін сөздегі ырғақ мәнерінің тәсілдері мен қарқынын қадағалап, қолдануға үйрету.
Көркем әдебиет
Мақсаты: мектеп жасына дейінгі балалардың көркем әдебиет пен халық ауыз әдебиетіне алғашқы қызығушылықтарын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Балаларды адамдар мен балалар көркем әдебиеті және халық ауыз әдебиетінің шығармалары әлемі арасындағы өзара қарым-қатынасымен таныстыру.
2. Басқалармен сенімді қатынас орнатуына жағдай жасау, айналасындағы адамдардың әр түрлі болатынын түсіндіру.
3. Шығарманың мағынасын түсіну, кейіпкерлердің өзара қарым-қатынасы негізінде адамгершілікке тәрбиелеу.
Мазмұны:
Балаларды ертегі, әңгіме, өлеңдер тындауға, әрекеттердің дамуын қадағалауға, шығарманың мағынасын түсінуге, кейіпкерлердің қарапайым өзара қарым-қатынасын бағалауға, кейбір адамгершілік қасиеттерді (мейірімді, зұлым, батыл) сипаттауға ниеттендіру.
Балаларды қоршаған ортамен, адамдардың сезімдерімен және көркемдік-таным әдебиеті мен халық ауыз әдебиеті шығармалары арқылы өзара қарым-қатынастарымен таныстыру.
Шығарма жанрының көзқарасымен, бейнелілік пен тілдік мәнерлілігімен көркем шығармаларға түсінікті талдау жасауға үйрету.
Көркем мәнерлеу құралын (эпитет, салыстыру), заттарды суреттеуді, ертегі айтуда, оқиғаларды құрастыруда орынды қолдануға үйрету.
Көрнекіліктердің көмегінсіз-ақ өлеңдерді жатқа, мәнерлеп айтуға үйрету.
Ересектермен және құрдастармен өзінің боямаланған қатынасының үлгісін әдеби кейіпкерлердің бейнесінде беру.
Балалардың жеке тәжірибесімен және күнделікті өмірі мен айналасындағылармен шығарма мазмұнының ара қатынасын белгілеуге үйрету.
Кейбір көркем шығармалар жанрын (әңгіме, өлең, ертегі, мақал-мәтел) ажырату. Көркем сөйлеу мен оны көркем орындау қабілеттерін қалыптастыру.
Көркем шығармалардың суреттерімен таныстыру.
Ауызша шығармашылықтың алғашқы түрін меңгеруіне көмектесу.
Қоршаған ортамен таныстыру
Мақсаты: мектеп жасына дейінгі балалардың қоршаған ортамен байланысы барысында тілдік-қатынастық құзіреттілігін қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Мейрімділік, өзара көмек, достық туралы түсінік беру.
2. Үлкендермен және құрдастармен әңгімелесу, жылы шыраймен сәлемдесу, жаңа білімдерімен және әсерлерімен бөлісу іскерліктерін қалыптастыру.
Мазмұны:
Сыпайылық дағдылары: ересектерді аты-жөнімен атау, «Сіз» деп өтініш білдіру, сәлемдесу, қоштасу, бір-бірімен сыпайы түрде әңгімелесуін қалыптастыру. Күнделікті өмірде «сыпайы» сөздерді («өтінемін, көмектесіңізші», «менімен бірге ойнашы») қолдануға үйрету. Мейрімділік, өзара көмек, достық туралы қарапайым ұғымдарын қалыптастыру.
Әңгімеге қолдау көрсету, тақырыпқа байланысты сөйлесу, сөйлеушіні тыңдау, ортақ тақырыптан тыс сұрақтарға да жауап беру дағдыларын дамыту.
Әдеби шығармалар мен ертегі кейіпкерлерінің іс-әрекеті мен мінез-құлқын талқылау.
Балаларға өзге ұлт өкілдерінің тілі мен мәдениеті басқа ұлттар үшін қызық екендігін түсіндіру және өзге ұлт өкілдерімен достық қарым-қатынас орнатуға тәрбиелеу.
«ТАНЫМ» БІЛЕМ БЕРУ САЛАСЫ
Мақсаты: қоршаған әлемді қабылдауға, меңгерген білім-білік дағдыларын қолдануға қабілетті, танымдық құзіреттіліктерді меңгерген мектеп жасына дейінгі бала тұлғасын қалыптастыру.
«Таным» білім беру саласының базалық мазмұны төмендегідей ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің түрлері арқылы жүзеге асады:
- қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру;
- құрастыру;
- экология негіздері;
- қоршаған ортамен таныстыру.
Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру
Мақсаты: математикалық білім мен ұғымдар негізінде балалардың ақыл-ой қабілеттерін қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Танымдық үдерістер: түйсік, ықылас, ес, ой, қиялын дамыту.
2. Ақыл-ой әрекеттерінің тәсілдерін қалыптастыру: салыстыру, қорытындылау, талдау жасау, байланыстың себеп-салдарын анықтау.
3. 5 көлеміндегі санау дағдыларына үйрету.
4. Заттардың көлемімен, пішінімен, олардың кеңістікке қатынасымен таныстыру.
5. Қарапайым уақыт туралы түсініктерін қалыптастыру.
Мазмұны:
Сан мен санау
5 көлемінде сандық есептеу дағдысын дамыту, заттарды санауға, санды ретімен және қорытынды санын атауға, «Барлығы неше?» деген сұраққа жауап беруге үйрету.
5 көлемінде реттік санау және реттік санды атап «Қайсы?», «Нешінші?» деген сұрақтарға жауап беру дағдысын дамыту.
Теңдік және теңсіздік туралы ұғымдарын санау негізінде қалыптастыра отырып, екі топтың заттарын салыстыруға үйрету.
Заттың аз тобына қосу немесе көп заттың тобынан бір затты алу, «Қанша болды?», «Қанша қалды?» деген сұрақтарға жауап беру арқылы екі тәсілмен теңсіздікті анықтай білуге үйрету.
5-ке дейінгі сандармен таныстыру.
Заттың саны оның көлеміне және орналасуына байланысты емес екені туралы түсініктерін қалыптастыру.
Түрлі сезім мүшелері арқылы (көру, есту, сипап сезу) санауға үйрету.
Көлем
Екі заттың көлемін бір белгісі бойынша (ұзындығын, енін, қалыңдығын) салыстыру іскерліктерін қалыптастыру.
Көлемін екі белгісі бойынша (мысалы: ұзындығы мен енін, қалыңдығы мен биіктігін және т.б.) салыстыру іскерліктерін қалыптастыру.
Бірнеше заттарды (5-ке дейін) түрлі көлемде өсу және кему ретімен қойып, заттарды орналастыру ретін сөзбен айтып (мысалы, биік, төмен, өте төмен, ең төмен) салыстыру дағдыларын қалыптастыру.
Екі затты үшінші-шартты белгінің көмегімен салыстыру дағдыларын қалыптастыру.
Геометриялық пішін
Геометриялық пішіндер (дөңгелек, шаршы, үшбұрыш, тіктөртбұрыш) және денелер (куб, шар) туралы білімдерін кеңейту.
Цилиндрмен таныстыру.
Геометриялық денелер: куб пен шарды таныстыру.
Сипап-сезу қимылы мен көру арқылы пішіндер мен денелерді тексеруге үйрету.
Кеңістікті бағдарлау
Өзінің айналасындағы заттардың орналасуын (оң, сол, алда, артта, жоғарыда, төменде, алыс, жақын) анықтауға үйретуді жалғастыру.
Берілген бағыт бойынша қозғалу іскерліктерін дамыту.
Уақытты бағдарлау
Тәулік бөліктері, олардың бірізділігі туралы ұғымдарын қалыптастыру.
«Кеше», «бүгін», «ертең» түсініктерімен таныстыру, жақын күндердің аттарын ретімен айтуға үйрету.
«Шапшаң», «тез», «баяу» түсініктерін ажыратуға үйрету.
Құрастыру
Мақсаты: мектепке дейінгі кіші жастағы балалардың құрастыру іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Құрылыс материалдарынан, қағаздан, табиғи және қалдық материалдардан құрастыруға үйрету.
2. Конструктордың жаңа түрлерімен таныстыру.
3. Құрылысты өз қалауымен орнатуға, оларды сюжет бойынша біріктіру және қалпына келтіруге, бастаған жұмысын аяғына жеткізе білуге үйрету.
4. Құрдастарымен өзара жақсы қарым-қатынас орнатып, жұмыс жасау іскерліктерін дамыту;
5. Шығармашылық қиялын, көркемдік талғамын дамыту.
Мазмұны:
Құрылыс материалдарынан құрастыру
Ірі және ұсақ құрылыс материалдарынан, ойыншықтардың мөлшеріне сай түрлі көлемдегі, пішіндегі бөлшектерді қолданып құрастыру іскерліктерін қалыптастыру (мысалы, үй, жиһаз, гараж, біздің қаланың көшесі, балабақша ауласы және т.б.). Тақырыпты біртіндеп қиындатып бірнеше құрастырулар жасауды ұсыну (мысалы, 5-6 үй, 3-4 автобус, 3-4 автомобиль).
Құрылысты биіктетіп және қайта соғу, бір бөлшекті екінші бөлшекпен ауыстырып (биік және аласа, ұзын және қысқа, жалпақ және жіңішке) өзгерту іскерліктерін дамыту.
Негізгі бөліктерін бөліп, көлемі мен пішіні бойынша ажыратып және бұл бөліктердің бір-біріне қатысты кеңістіктерін анықтап құрылысқа талдау жасауға үйрету.
Бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге тәрбиелеу: бастаған құрылысын аяқтау, сабақтан соң қайта бөлшектеу.
Қағаздан құрастыру
Көлемді формадағы бір парақ қағазды (умаждау, жырту, ширату) қайта жасау, қағаздан кесек, шиыршық, ілмек құрастыру, бөлшектерін бір-біріне желімдеу, композиция жинау, типіне қарай «пластиктерден» түрлі бейне жасау (анаға, әжеге арналған гүлдер, толқындар, жүзімнің бұтағы, қар кесегі, құстар, бақбақ, кірпілер отбасы) іскерліктерін бекіту.
Тіктөртбұрыш қағазды бұрыштары мен жақтарын беттестіріп (жалаушалар, альбом, үй, автобус, мерекелік ашық хат), теңдей етіп бүктеу іскерліктерін тудыру.
Бөлшектің негізгі пішініне мысалы, ашық хатты безендіру, үйге - терезе, есік, құбыр, автобусқа - дөңгелек, терезе, есік, орындыққа - арқасын желімдеу іскерліктерін дамыту.
«Оригами» түрі бойынша қарапайым пішіндерді қағаздан бүктеуге үйрету.
Табиғи және қалдық материалдан құрастыру.
Табиғи материалдардан (қабықтан, бұтақтан, жапырақтардан, бүршіктерден, талшыннан, жаңғақ қабығынан, сабаннан) ұсақ-түйектер жасауға үйрету.
Қалдық материалдардан (сіріңке қорабы, катушка) ұсақ-түйектер жасау іскерліктерін қалыптастыру.
Конструктор бөлшектерінен құрастыру
Конструктордың «Лего», «Пазлы» сияқты жаңа түрімен ойындар арқылы құрылыс орнату
Балаларды бөлшектерді бекіту мен құрылыс жасау тәсілдерін меңгеруге талаптандыру.
Экология негіздері
Мақсаты: балалардың экологиялық сана-сезімінің негізін қалыптастыру, қоршаған элеммен үйлесімді өмір сүрудің қажет екені туралы түсініктерін жетілдіру
Міндеттері:
1. Қоршаған орта нысандарына танымдық қызығушылықтарын арттыру.
2. Өсімдіктер және жануарлар әлемі, табиғаттағы маусымдық өзгерістер туралы ұғымдарын қалыптастыру.
3. Табиғи нысандар мен құбылыстарға бақылау жасауға үйрету.
Мазмұны:
Адамдар, жануарлар, өсімдіктер, сонымен қатар баланы қоршаған өлі табиғат нысандары туралы ұғымдарын кеңейту.
Баланың шамасына қарай тірі тіршілік иелерін (табиғат бұрышындағы құстар, балықтар және т.б.) күтіп-баптауға үйрету.
Қоршаған табиғаттың сұлулығына, байлығына тамсану, қызығу, оған мейірімділікпен қарауға, сақтауға, қорғауға тәрбиелеу.
Қарапайым заңдылықтар мен тәуелділіктерді түсінуге үйрету (мысалы, егер күн суық болса, жылы киіну, қараңғы түскенде шамды жағу).
Табиғаттағы маусымдық өзгерістер
Табиғаттағы, ауа-райындағы, жануарлар мен өсімдіктер әлеміндегі, адамдардың киіміндегі қарапайым маусымдық өзгерістерді байқауға талпындыру.
Табиғат құбылыстарын өз еріктерімен бақылауға, себеп-салдарына тән сұрақтар қоюға, қоршаған табиғатқа қызығушылық білдіруге тәрбиелеу.
Табиғат пен табиғат күнтізбесіндегі ауа-райы жағдайына (жаңбыр, қар, тұман, бұршақ, қырау) бақылау нәтижелерін айта білуге үйрету.
Күз. Күзгі табиғатты бақылау, қарапайым өзгерістерді атау: күн қысқарады, ауа-райы суытады, жаңбыр жауып, жерде шалшық сулар пайда болады, күн сирек шығып, жылуы аз болады, жапырақтар түседі, құстар жылы жаққа ұшады, жәндіктер болмайды, жабайы аңдар ұйқыға кетеді.
Қыс. Қысқы табиғатты бақылау, қарапайым өзгерістерді атау: өте суық жыл мезгілі, қар жауады. Қардан аққала жасап, құрылыс соғып ойнауға болады. Ол күн жылынғанда еріп кетеді. Қар бүршігі өзгеше әдемі. Қардың үстіне таяқшамен сурет салуға, із қалдыруға болады. Мұз қатты, тайғанақ, жылы жерде еріп кетеді. Қыс мезгіліндегі ең сүйікті мереке «Жаңа жыл шыршасы». Табиғат құбылыстары: қар жауу, аяз.
Көктем. Көктемгі табиғатты бақылау, қарапайым өзгерістерді атау: күн жылына бастайды, қар ериді, күннің көзі жарқырайды, шөп шығады, қарлығаштар ұшып келеді, жаңбыр жауады. Көктемгі жұмыс басталады: жер жыртып, егін егеді. Гүлдер мен көкөністердің ұрықтарын егіп, жеміс ағаштарының көшеттерін отырғызады. Малды өріске жібереді.
Жаз. Жазғы табиғатты бақылау, өзгерістерді атау: күн тек жылы ғана болып қоймай, сонымен қатар ысиды, күн жарқырайды, гүлдер гүлдейді, шөптер өседі, ағаштардағы жапырақтар үлкейеді, жазғы жаңбыр жауады. Құстар мен жәндіктер көбейеді. Жайлауда жер көгеріп гүлдер қаптайды. Жеміс-жидектер піседі. Адамдар әр түрлі жұмыстар істейді: гүлдер мен көкөністерді, жеміс ағаштарын суарады. Малды өрісте бағады.
Өсімдіктер әлемі
Көкөністер (сәбіз, қияр, қызанақ, пияз, қырыққабат, картоп) және жемістер (алма, алмұрт, апельсин, лимон) туралы ұғымдарын кеңейту.
Өсімдіктер түрлерінің (қылқан жапырақтылар - 4 түрін, бұталар - 2-3 түрін, шөптесін өсімдіктер - 2-3 түрін, саңырауқұлақтар - 2-3 түрін, бөлме өсімдіктері) аттарын атай білуге үйрету.
Қызғалдақ, түймедақ, бақбақ, раушан және бөлме өсімдіктері - фикус, қазоты, қынагүл гүлдерін танып, атай білу іскерліктерін дамыту.
Ағаштың - діңін, жапырақтарын, бұтақтарын, гүлдің - сабағын, жапырақтарын, гүлдерін тауып, атай білуге үйрету.
Бөлме өсімдіктері мен гүлзарлардағы өсімдіктерді шамасы келгенше күтіп-баптау: суару, көшетін отырғызу ережелерімен таныстыру.
Өсімдіктер әлемінің өзіндік ерекшелігі мен оның тіршілік ету ортасымен байланысы туралы түсіндіру, кейбір өсімдіктердің өсіп жетілуі (орманда, бақта, бақшада өсетіні) туралы түсінік беру.
Өсімдіктердің сыртқы ортаға бейімделуі: олардың жапырақтары, көшеті, мұртшалары, сабағы арқылы көбейетіні, өсімдіктердің жарыққа қарай жылжи алатыны, өрмелейтіні, жармасатыны, бұрылатыны, кейбір өсімдіктердің гүлдері кешке жабылып, таңертең қайтадан ашылатыны туралы түсіндіру.
Өсімдіктердің түрлері (жапырақты, қылқан жапырақты, дәрілік, өсімдіктердің жеуге жарайтын және улы) болатыны туралы түсіндіру. Өсімдіктердің иісі болады, гүлдейді, жеміс береді.
Өсімдіктердің өсуі мен жағдайының жақсы болуына жарық, ылғал, ауа, қалыпты температура қажет екендігімен таныстыру. Адамдардың күтімінсіз бөлме және бау-бақша өсімдіктері ауырады, солады, қурайды, сарғаяды, өліп қалады.
Бөлме және бау-бақша өсімдіктерін өсіруге, оларды күтіп-баптауға талпындыру.
Жануарлар әлемі
Қазақстандағы үй жануарлары мен жабайы аңдардың тіршілік әрекеті туралы ұғымдарын кеңейту.
Үй жануарлары (қой, ешкі, сиыр, жылқы, түйе, есек, шошқа, ит, мысық) туралы ұғымдарын қалыптастыруды жалғастыру.
Жабайы аңдар (аю, қоян, түлкі, тиін, кірпі, қарақұйрық, қосаяқ) туралы ұғымдарын қалыптастыруды жалғастыру.
Әтеш, тауық, балапан, шымшық, сауысқан құстары туралы ұғымдарын қалыптастыру.
Табиғат бұрышын мекендеушілерге (тотықұс, балықтар, тасбақа) бақылау жасауға үйрету.
Жануарлар мен құстардың немен қоректенетіні, қалай қозғалатыны, қандай дыбыс шығаратыны туралы қарапайым ұғымдарын қалыптастыру.
Ересектердің жануарлар мен құстарға жасаған қамқорлығы туралы қарапайым ұғымдарын қалыптастыру.
Табиғат бұрышын мекендеушілер мен табиғаттағы жануарлар мен құстардың тіршіліктерін бақылауға, салыстыруға үйрету.
Жануарлар әлемінің өзіндік ерекшелігі мен оның тіршілік ету ортасының байланысы туралы түсіндіру.
Кейбір қосмекенділер (құрбақа), бауырмен жорғалаушы (кесіртке, тасбақа), жәндіктер (көбелек, қаңқыз, құмырсқа, инелік) туралы түсінік беру.
Жануарлардың тіршілігіне қорек, ауа, су, жылу керектігі туралы ұғым беру.
Түрлі жануарлардың ерекшеліктерінің сипаттамасы туралы түсінік беру.
Ерекшеліктері: желбезек, құйрық, тұмсық, тіл, жүн, қауырсын, қабыршық, сауыт, құлақтар, қанат, тұяқ.
Қозғалу тәсілдері: секіреді, ұшады, өрмелейді, жүзеді, жүгіреді, шабады.
Мекендейтін ортасы: өзен, теңіз, шөл, ін, апан, ағаш діңі.
Жануарлардың қорғануы: жиырылады, ызылдайды, тістейді, айқайлайды, қашады, бүркенеді.
Жануарлар төлдерін қалай қорғайды: қоректендіреді, қамқорлық жасайды, үйретеді.
Қоршаған ортамен таныстыру
Мақсаты: қоршаған ортаны танып-білуге қызығушылықтарын дамыту.
Міндеттері:
1. Өсімдіктер мен жануарлар әлемі, табиғаттағы маусымдық өзгерістер, қозғалыс пен байланыс құралдары, қарапайым зерттеу-іздеу әрекеттері туралы ұғымдарын кеңейту.
2. Заттар арасындағы байланыстардың себеп-салдарын, құбылыстар мен оқиғаларды түсіну іскерліктерін қалыптастыру.
3. Заттар әлемі туралы түсініктерін қалыптастыру.
Мазмұны:
Заттық әлем
Заттар әлемін меңгеру және оларды қолдану.
Заттарды қарап, зерттеу.
Өзін қоршаған заттарды көлеміне, түсіне, пішініне, бөлшектеріне, сапасына, қызметіне, ерекшеліктеріне қарай ажыратып, оларды қолдану іскерліктерін жетілдіру.
Балаларға таныс емес заттардың маңызын, олармен әрекет жасау тәсілдерін (су құйғыштың жоғары жағындағы тесіктері арқылы су құйып, тұмсығынан жерден өсімдіктің түбінен суару үшін керек) түсінуге үйрету.
Қоршаған заттардың құрылысы, оның қандай материалдан жасалғаны (шыны аяқпен шай ішетіні, оны су құйылатындай терең етіп, тұтқа - шыны аяқты ұстауға ыңғайлы болу үшін керек, шыны аяқты жеңіл болу үшін фарфордан немесе шыныдан жасайды) туралы түсініктер беру.
Балабақша бөлмесінде, аулада еркін бағыт-бағдар жасау, топ бөлмесінде және тұрмыста заттарды дұрыс қолдану іскерліктерін жетілдіру.
Электротехникалық тұрмыстық заттар: тоңазытқыш, шаңсорғыш, қысқатолқынды пеш, теледидар, компьютермен таныстыру. Заттарға ұқыпты қарау дағдыларын қалыптастыру, ойыншықтарды, кітаптарды, ыдыс-аяқтарды сақтау ережелерін үйрету.
Заттар мен нысандардың (ыдыс-аяқ, киім, аяқ киім, бас киім, жиһаз) қызметтері, ерекшеліктері (көкөніс, жеміс, жидек, жануарлар және т.б.), қандай материалдан жасалғаны (шайдың ыдыстары - фарфордан, асхана құралдары - металдан), маусымдық белгілері (қыстық, жаздық киім немес аяқ киім) бойынша топтастыру.
Саз балшықтан, ағаштан, металдан, шыныдан, матадан, пластикадан жасалған заттарды ажырату.
Ұлттық киімді, әшекейлерді неден және қалай жасалатынын түсіндіру.
Бір заттың алуан түрі болатынын (түрлі ойыншықтар, әр түрлі түстегі, үлгідегі, мөлшердегі, түрлі материалдардан тігілген көйлектер) түсіндіру, оларға бағдар жасауға үйрету.
Қозғалыс және байланыс құралдары
Түрлі қоғамдық және жеке көлік түрлерімен, жүк көлігінің түрлерімен, түрлі жүкті тасуға арналған машина кузовының түрлерімен (самосвал, сүт таситын, фургон, пошта таситын, өрт сөндіруші, жедел жәрдем медицина көлігі) көліктің құрылысы, оның жүгінің сипаты мен мағынасына байланысы туралы айтып таныстыру.
Жергілікті жағдайға байланысты көлік құралдарын (автобус, трамвай, жүк көлігі, жеңіл көлік, поезд, ұшақ, кеме) танып, атай білуге үйрету.
Автокөліктің бөліктерін (кабинасы, рөлі, кузовы, дөңгелектері) ажырату іскерліктерін дамыту.
Адам өмірі мен еңбегін жеңілдететін көліктің маңызын түсінуге үйрету.
Бағдаршам белгілерімен, жолда жүру ережелерімен, жаяу жүргіншілер жолы, көше жиегіндегі жолдармен (тротуар) таныстыру.
Экономика
Үй экономикасы туралы алғашқы ұғымдарын қалыптастыру.
Отбасы бюджеті туралы қарапайым түсінік беру. Үнемшілдік, адамдардың еңбегімен келген ақшаға, табиғат қорына, қоршаған заттарға ұқыпты қарау түсініктерін талқылау.
Адамдардың ниеті мен мүмкіндіктері және қажеттілігін қанағаттандыру үшін өзара байланысын түсіндіру.
«Тауар», «ақша», «құн», «базар», «қожайын» түсініктерін ажыратуға көмектесу.
Еңбектің нәтижесінде пайдалы және қажетті өнім (киім, аяқ киім, жиһаз, ойыншықтар және т.б.) алатынын түсіндіру,
Баланың жеке тәжірибесімен, күнделікті өмірмен және қоршаған ортамен экономика туралы түсініктерінің арақатынасын белгілеуге үйрету.
Зерттеу-іздестіру әрекеттері
Қарапайым себеп-салдар байланысын белгілеу, зерттеу және іздестіру жұмыстарын жүргізуге үйрету.
Белгілі тізбекпен заттарды зерттеуге үйрету.
Зерттеу және іздестіру әрекеттерінің нәтижесін көру үшін іздеуді аяғына дейін жеткізуге үйрету.
Түрлі материалдармен, олардың қасиеттерімен және сапасымен таныстыруды жалғастыру.
Еңбекке, бейнелеу өнеріне арналған құрал-жабдықтарды, заттарды қолдануды үйретуді жалғастыру.
Көп заттардың ішінен пайдалы бір затты таңдап алу іскерліктерін дамыту (мына затты қолдана аламын, ал мына зат осы жерге керек).
Заттардың орнын алмастыра білуге үйрету.
Қарапайым зерттеу жүргізу мен іздестіру әрекеттерін орындау қызығушылығына тәрбиелеу.
Ақпаратпен жұмыс
Қарапайым ақпарат көздерін қолдану дағдыларын жетілдіру.
Ересектермен әңгімелесуге, әдеби шығармаларға, телехабарларға, компьютерлік ақпараттар және олардың мазмұнына қызығушылығын қалыптастыру.
Балалардың мәдени әлемін жаңа білімдермен, ақпараттармен байыту мақсатында ересектермен әңгімелесу, әдеби шығармаларға, телебағдарламаларға, компьютерлік ақпарттар мен оның мазмұнына қызығушылықтарын арттыру.
Балалармен, ересектермен қарым-қатынас жасау барысында қызықты ақпараттар алмасу.
Менің елім - Қазақстан
Отанына, оның өткені мен бүгініне қызығушылығын, сүйіспеншілігін арттыру.
Мемлекеттік рәміздермен таныстыру (Әнұран, Ту, Елтаңба).
Елордасы - Астанамен таныстыру.
Адамдардың баспаналары (киіз үй, пәтер, т.б.), олардың айырмашылықтарымен таныстыру, өзінің мекен-жайын жаттату.
Қалалар мен ауылдар, олардың ерекшеліктері, үлкен қалалардағы сәулетті орындар туралы мағлұмат беру.
Еліміздің әскері. Батыр, ел қорғайтын, ержүрек жауынгерлер. Танкішілер, ұшқыштар, теңізшілер туралы түсінік беру.
Көп ұлтты еліміздің халқы мен олардың мәдениетімен таныстырып, қызығушылығы мен сыйластығын тәрбиелеу.
Өмір қауіпсіздігі мен жолда жүру ережелері
Жол бөліктерімен таныстыру, жаяу жүргіншілер жолы мен жол жиегіндегі тротуар жолдарымен таныстыруды жалғастыру.
Бағдаршамның түстерімен таныстыруды жалғастыру. Қайсысы қандай белгі береді?
Жол қиылысымен, «Жаяу жүргінші жолы» және «Медициналық көмек пункті» жол белгілерімен таныстыру.
Көлік жолдары мен жаяу жүргінші жолдары туралы түсінік беруді жалғастыру.
Жаяу жүргінші тротуармен, балалар жолдан ата-аналарының көмегімен, жаяу адам көлікті аялдамада күтеді, көлік ішінде ешкімге кедергі жасамай, тәртіп сақтау.
Өмір қауіпсіздігі ережелерін сақтау:
- үйде және балабақшада өз қауіпсіздігін сақтау;
- үшкір заттармен ойнамау;
- электр құралдарынан алыс жүру;
- отпен ойнамау;
- таныс емес, бөгде біреуге есік ашпау;
- серуенде жүргенде үлкендерден алыс кетпеу;
- өзі білмейтін саңырауқұлақтар мен жидектерді теріп жемеу.
«ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫ
Мақсаты: эстетикалық талғамын, қиялын, шығармашылық қабілетін қарастыратын шығармашылық құзіреттілігін меңгерген мектеп жасына дейінгі бала тұлғасын дамыту.
«Шығармашылық» білім беру саласының базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің төмендегідей түрлері арқылы жүзеге асады:
- мүсіндеу;
- жапсыру;
- сурет салу;
- музыка.
Мүсіндеу
Мақсаты: мүсіндеуге қызығушылығын қалыптастыру негізінде көркемдік талғамын жетілдіру.
Міндеттері:
1. Заттардың ерекшеліктеріне тән түрлі пластикалық материалдардан мүсіндеу іскерліктерін дамыту.
2. Заттарды бейнелеу тәсілдері мен мәнерлеу құралдарын өз еркімен таңдап алуға үйрету.
3. Шығармашылық әрекеттер үдерісіне, көркем шығармаларға, халық шығармашылығына жағымды қатынасын білдіру іскерліктеріне тәрбиелеу.
Мазмұны:
Алақан арасына салып түзу және домалақтап ширату іскерліктерін жетілдіру.
Саз балшықтың, қамырдың, ермексаздың, қардың кесегінен мүсіндеуге және мүсіндеудің түрлі ширату, жалпайту, пішіннің шетін шымшып жалғастыру тәсілдерін қолдана отырып бейнелер жасауға үйрету.
Сазбалшықтан пішіннің негізгі бөлігін созуға (құстың тұмсығы, қоянның құлағы), пішіннің үстін тегістеуге, бөліктерді біріктіруте, оларды қысу және жағуға (шыны аяқтың тұтқасы), толық пішінді беру үшін ішіне қарай басуға (табақ, кружка) үйрету.
Балаларды бейнелік ойыншықтарға, бейнелеу өнері заттары мен сәндік-қолданбалы өнерге талпындыру.
Заттардың бірнеше бөліктерін тепе-теңдік қалпын сақтап, бөліктерді бір-біріне біріктіру арқылы мүсіндеудің тәсілдерін көрсету.
Балаларға түрлі материалдарды қосып (ермексаз, саз балшық, табиғи және қалдық материал) мүсіндеуге үйрету, шығармашылық қиялын дамыту.
Балалардың көлемді пішіндер мен қарапайым композиция мүсіндеуге қызықтыру.
Адамдар мен жануарларды мүсіндеудің түрлі тәсілдерін көрсету.
Жеке жұмыстарын ұжымдық композицияға біріктіру жолдарын үйрету.
Стектерді қолданып жұмыс істеуге үйрету.
Жапсыру
Мақсаты: мәнерлі бейне мен жапсыру әрекеттерінің сюжетін құруда эстетикалық талғамын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Балаларға қарапайым пішіндерді қиып және өз еркімен, шығармашылық пен қиялын таныта отырып, үлгіге қарап бейне құрастыруға үйрету.
2. Заттардың халықтық сәндік-қолданбалы өнерімен және оларды орындау техникасымен таныстыру.
Мазмұны:
Қайшымен жұмыс жасау ережелерімен таныстыру.
Шаршы мен тіктөртбұрышты қиғаш сызық бойынша кесуге, шеңбер мен сопақшаны жіңішкелеп ортасынан кесу, содан соң жалпақ жолақша етіп кесуге үйрету.
Адам мен жануарлардың пішіндерін, едәуір күрделі заттарды бейнелеуге үйрету.
Ұсақ бөлшектерді құрастырып және желімдеуге, яғни заттардың бейнесін алдымен қағаз бетіне қойып алып, содан соң оларды желімдеуге үйрету.
Заттар мен өрнектердің пішіндеріне байланысты жазықтықта орналасу зандылықтарын, элементтердің бірізділігі мен олардың арасындағы арақашықтықты сақтауын көрсету.
Домалақ, шаршы, жолақшадағы өсімдіктер пішінінде және басқа да пішіннен геометриялық элементтерден өрнек құрастыру тәсілдерін көрсету.
Қылқалам мен желімді пайдаланып, клеенкадағы пішінге ұқыпты жағу, су орамалды қолдану іскерліктерін дамыту.
Қағаздың: жыртылатыны, оңай мыжылатыны және желімнің: желімденетіні, ұқыптылықпен қолдануды қажет ететін мүмкіндіктері туралы ұғымдарын бекіту.
Ұжымдық композиция қалай құру керектігін үйрету.
Жапсыруға қызығушылықтарын дамыту.
Қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнері - кілемге жапсырумен таныстыру.
Балаларды түрлі бейнелеу материалдарын (жапсыру мен сурет салу) үйлестіріп жапсыруға үйрету, шығармашылық қиялын дамыту.
Сурет салу
Мақсаты: мектепке дейінгі кіші жастағы балаларға қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды бейнелеу тәсілін үйрету негізінде эстетикалық талғамын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Заттар мен өнер шығармаларының, халық ойыншықтарымен және сәндік-қолданбалы өнер шығармаларының эстетикалық қасиеттерімен таныстыру.
2. Қарапайым заттар мен қоршаған ортаның құбылыстарын, ертегі кейіпкерлерін бейнелеу тәсілдерін үйрету.
3. Қазақ және басқа халықтардың сәндік-қолданбалы өнерін сурет салуда қолдануға үйрету.
Мазмұны:
Заттарды, адам мен жануарларды, табиғат құбылыстарын, өздеріне таныс ертегі кейіпкерлерін бейнелеуге үйрету.
Сәндік-қолданбалы өнердің кейбір түрлерімен, керамикалық ыдыстармен, балалар көркем әдебиеті шығармаларының суреттерімен, атақты қазақ және басқа суретшілердің көшірмесімен, кіші пішіндегі мүсінмен таныстыру, олардың мазмұнын түсіне білуге үйрету.
Балаларды күрделі заттардың суретте ораналасқан бөліктерін (жоғарыда, төменде, бір жағымен, екінші жағымен) бейнелеу барысында және оларды көлемі бойынша үйлестіре білуге үйрету.
Адамдар мен жануарлардың суретін салу тәсілдерін көрсету.
Балаларды негізгі түстермен және олардың реңктерімен, қағаз бетін бағдарлап, сурет салу тәсілдерімен таныстыруды жалғастыру.
Көлеміне байланысты жазықтыққа ою-өрнекті орналастыру заңдылықтарын, элементтердің бірізділігін және олардың арқашықтығын сақтауларын көрсету.
Халық ойыншығының сарыны бойынша, керамикалық ыдыс-аяққа, дөңгелекке, жолақшаға, шаршыға, дайын пішінге өрнектің элементтерінің суретін салуға, өрнектің элементін ырғақты орналастыру, симметрияны сақтауға үйрету.
Қазақ халқының және дымковтық ойыншықтардың ою-өрнектерінің элементтерін салуға үйрету.
Сурет салудың техникалық дағдыларын бекіту: қаламмен, қылқаламмен (акварелдік бояу, гуашь) тек бір бағытта - жоғарыдан төмен немесе солдан оңға қарай, бояуды ырғақпен жағу, бүкіл пішінді үзік сызықпен сызу, сұлбаның шегінен шығып кетпей, қылқаламмен жалпақ сызық жүргізу, ал жіңішке сызықты, түктің ұшымен немесе қылқалам сабынының ұшымен нүкте арқылы суреттерді бояу.
Музыка
Мақсаты: балалардың эстетикалық талғамын қалыптастыру, музыкалық шығармашылық әрекеттер түріне эмоционалдық қатынасын білдіруге талпындыру.
Міндеттері:
1. Кейбір музыкалық мәнерлілік құралдары туралы музыкалық қабылдау ұғымдарын қалыптастыру.
2. Музыкалық аспаптардың дыбысталуын ажыратуға үйрету, даңғырлатып ойнайтын оркестрге қатысу.
3. Би қимылдарын орындауға, музыкалық ойын әрекеттеріне талпындыру.
4. Түрлі сипаттағы музыкалық шығарманы ажыратуға, кейбір балалар композиторларының шығармаларын атауға үйрету.
5. Сазды әуенмен, күшенбей, мәнерлі, табиғи даусымен ән айтуға үйрету.
6. Адамгершілік-эстетикалық сезімге тәрбиелеу.
Мазмұны:
Ән тыңдау
Түрлі сипаттағы (көңілді, көңілсіз, жылдам, баяу) музыкалық шығарманы қабылдауға үйрету.
Музыкалық шығарманы аяғына дейін тыңдау, шығарманың бөлімін ажырату, музыканың сипатын анықтау іскерлігін дамыту.
Әнде не туралы айтылғанын әңгімелеу іскерлігін дамыту.
Музыкалық ойыншықтар мен аспаптарды (асатаяқ, домбыра, қобыз, барабан, сылдырмақ, дабыл және т.б.) ажырату іскерліктерін дамыту.
Музыкалық шығармалар мен олардың жанры туралы ұғымдарын қалыптастыру.
Дыбыстардың биіктігі, дыбыстау ұзақтығы, ырғақ пен тембр туралы ұғымдарын қалыптастыру.
Ән салу
Жеке және хормен ән айту, дыбысталуын созып, дауыс ырғағын таза келтіріп айту дағдыларын қалыптастыру.
Бір қарқында (жылдам - баяу) бірдей дыбыстау күшімен (қатты - ақырын) ән айтуға үйрету. Түрлі сипаттағы әндерді орындауды қолдану, секірмелі және әдемі сазды қарқынмен дауысты бере білуге үйрету.
Табиғи дауыспен ән салуға, күштенбей, сөзі мен дыбысты таза және анық, кіріспе музыкадан кейін әнді бастауға, музыкалық сөздің арасында тыныс алуға, әнді бір уақытта бастап аяқтауға, сазды дұрыс бере білуге, әннің аяғын саздылық етуге үйрету.
Кварта аралығында, музыка сүйемелдеуімен және сүйемелдеуінсіз ән салу. Дыбыстарды биіктігі бойынша (октава шегінде) ажырату, басы мен аяғын сезіну.
Балалар композиторларының шығармаларын, халық музыкасын, бағдарламалық шығармалар мен олардың авторларының аттарын атап, тани білуге үйрету.
Музыкалық-ырғақтық қимылдар
Жаттығулар, ойындар, хороводтар, билер, би шығармашылығы. Музыка сипатына сай қимылдарын өзгерту, пьесаның соңын сезіну, музыка сипатына қимылды үйлестіруге талпыну іскерліктерін дамыту.
Музыканың түрлі бөліктерін: ән бастамасы, қайырмасын ажыратуға үйрету.
Би қимылдарын, музыкалық ойын әрекеттерін орындауға талпындыру.
Би қимылдарымен, би билеу, ойын және хороводтармен таныстыру.
Музыка сипатының алмасуын сезінуге үйрету.
Таныс әннің мазмұнын сахналауға қатыстыру.
Балалар музыкалық аспаптарында ойнау
Ересектердің домбырада, сазсырнайда, қобызда, аккордеонда, металлофонда, ксилофонда және басқа да түрлі музыкалық және даңғырлақ аспаптарындағы ойнауын тыңдау іскерлігіне тәрбиелеу. Күрделі емес ырғақта үшбұрышта, румбада, табақшада өз еріктерімен орындау іскерліктерін дамыту. Шулы оркестрге қатысуын талпындыру. Балалар музыкалық аспаптарын танып, атай білуге үйрету.
«ӘЛЕУМЕТТІК ОРТА» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫ
Мақсаты: қарапайым әдептілік ережелері мен қағидаларының негізінде қарым-қатынас пен өзара әрекетті құра алатын, әлеуметтік құзыреттіліктерді меңгерген бала тұлғасын қалыптастыру.
«Әлеуметтік орта» білім беру саласының базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің төмендегідей түрлері арқылы жүзеге асады:
- қоршаған ортамен таныстыру;
- экология;
- көркем әдебиет.
Қоршаған ортамен таныстыру
Мақсаты: балаларда әлеуметтік құндылықтар мен мәдениет негіздерін қалыптастыру, қоршаған әлемнің қыр-сырын түсінуге талпынысын арттыру.
Міндеттері:
1. Ұлтжандылық, Отаны мен отбасына деген сүйіспеншілігін, ересектерді құрметтеу сезімін қалыптастыру.
2. Әрекеттердің әр түріне қызығушылықтары мен қажеттіліктерін дамыту.
3. Ересектер мен құрдастарының арасында өзін-өзі ұстау мәдениетінің дағдыларын қалыптастыру.
Мен - адаммын
Өзі және өзінің жағдайы туралы түсініктерін кеңейту. Өзін-өзі танудағы талаптарын мадақтау. Дене мүшелері (қол, аяқ, бас және т.б.), көру, есту, дәм сезу, сипап сезу мүшелері не үшін қажет.
Мен қандай көңіл күйде боламын (қуанамын, ренжимін, ашуланамын және т.б.).
Өзін-өзі дұрыс бағалау қажеттілігін қолдау.
Өзіне, өз күшіне сенімін нығайтып, өзіне құрметі мен дербестігін дамытуға мүмкіндік туғызу.
Өзінің қолынан келетіні, жақсы көретіні, не сезетіні, жақын әлеуметтік ортасы, қарапайым қарым-қатынастар туралы ойлап, өз ойын айта білуге үйрету. Құрдастарының арасында өз жағдайын, басқа балалардың өзіне қарым-қатынасын білуге үйрету.
Адам - тіршілік иесі
Өзін адам әлемінің өкілі ретіндегі алғашқы түсініктерін қалыптастыру.
Жақын әлеуметтік ортасы, қарапайым туыстық және қоғамдық қарым-қатынастар туралы білімдерін қалыптастыру.
Адамдардың дем алатыны, қозғалатыны, тамақтанатыны, өсетіні, әңгімелесетіні туралы түсінік беру.
Адамдардың бір-біріне ұқсастығы мен айырмашылығын сыртқы белгілеріне қарап ажырата білуге үйрету: басы, қолы мен аяқтары, тері және шаш қабаты, көздері мен шаштарының әр түрлілігі. Адамдардың бірдей ішкі құрылыстары (жүрек, асқазан, өкпе) бар.
Адамдардың бір-бірімен айырмашылықтары мен ұқсастықтары бар (сырт келбеті, әдеттері, түрлі сезімдер мен көңіл күйлерді сезінеді).
Адамның өсуі үшін қажетті шарттар - су, жарық, жылу, тағам, қозғалыс пен демалыс, күтім мен махаббат. Адамдар бірдей сезімдерді сезінеді: қуаныш, ауру, өкініш.
Өзінің дене бөліктері мен мүшелерінің кейбір қызметтерін түсінуге үйрету: көз, құлақ, ауыз, тіс, тіл, қол, аяқ.
Отбасы
Отбасы бейнеленген суреттерді қарастырып, отбасы мүшелерін, қызметтері мен қарым-қатынастарын (немен айналысады, бір-біріне қандай қамқорлық жасайды, қайда баруы мүмкін және т.б.) атауға ынталандыру.
Ойын жағдайларында отбасы үшін бөлмені жабдықтау: жиһаздар мен ыдыс-аяқтарды орналастыру, отбасылық қарым-қатынастар мен үлкендердің еңбегін ойын әрекеттерінде көрсету.
Балаларды өзінің отбасы, жақсы көретін адамдары, олардың жақсылығы мен қайырымдылығы туралы әңгімелеуге ынталандыру. Өзінің отбасы мен бір-біріне қалай көмектесетіндері жайлы сұрақтарға жауап беру. Басқа балалардың да өз отбасы, ата-аналары, олардың өз балаларын жақсы көріп қамқорлық жасайтыны туралы түсіну.
Ересектердің еңбегі
Ересектердің еңбегі мен олардың қызметтері (тәрбиеші, аспаз, сатушы, дәрігер, құрылысшы, пошташы) туралы түсініктерін кеңейту.
Түрлі мамандық иелері (жүргізуші, ұшқыш, машинист, капитан) әртүрлі көлік құралдарын басқаратыны туралы білім беру.
Балабақша
Балабақша қызметкерлері туралы білімдерін кеңейту.
Балабақша ішінде орналасқан жатын бөлме, асхана, ас үй, кір жуатын, т.б. бөлмелерімен таныстыру. Қай бөлме неге арналғандығын ажыратуға үйрету: бұл бөлмелерде не жұмыс істейтінін сұрау, әр бөлмедегі жұмыс туралы, оған қажетті құрал-саймандардың атын, неден жасалғандығын, айту, көрсету, түсіндіру. Қайда?, кімде?, қандай?, кім?, не істейді? сұрақтарына дұрыс жауап беру.
Заттарды, кабинеттерді бір-бірімен салыстыруға (кең, тар, жарық, үлкен, т.б.) үйрету. Заттардың мөлшерін (ұзындығы, ені, биіктігі, жуандығы) шартты белгілердің көмегімен салыстыруға үйрету.
Бөлме өсімдіктері мен жануарлардың тіршілігі және олардың өсуі мен дамуына қолайлы жағдайларын туғызу қажеттілігі туралы нақты ұғымдарын қалыптастыру.
Өсімдіктердің көптүрлілігі мен оларға әртүрлі күтім керектігі (суару, жапырақтарды сүрту) туралы білімдерін бекіту.
Тірі табиғат бұрышын мекендеушілер мен өсімдіктердің белгілерін білдіретін сөздерді қолдануға үйрету. Бейнелеу өнеріндегі қол еңбек бұрышы, көркем шығармашылық, музыка бөлмесіндегі ұлттық музыка аспаптары (домбыра, қобыз) туралы түсінік беріп, олармен таныстыру. Домбыраның сыртқы бейнесін сызуға, суретін салуға үйрету.
Алаңмен, аумақпен таныстыру. Балабақша ауласын көгалдандыру, гүлзарлар балабақша келбетін көркейтетіні туралы түсіндіру.
Ағаштар, гүлдер және құстардың белгілеріне қарай анықтап және ажырату іскерліктерін дамыту. Маусымдық өзгерістерді байқауға, балабақшаның сыртқы және ішкі безендірулеріне көңіл аударуға үйрету.
Өзін-өзі ұстау мәдениеті
Ұлттық педагогика негіздеріне сүйене отырып өзін-өзі ұстау мәдениеті дағдыларын меңгерту.
Құрдастарымен келіспеушілік болған жағдайда, татуласуға, өзіне ұнамайтын теріс қылықты өзгеге жасамау керектігін түсіндіру, ортақ шешімге келіп, бір-бірімен татуласу дағдыларын үйрету.
Әрқашан ізеттілік көрсетіп, сәлемдесу, алғыс білдіру, көмегін ұсыну сияқты жағымды әрекеттер жасауға дағдыландыру.
Қарапайым әдептілікті сақтауға әдеттендіру. Үлкеннің алдын кеспеу, сөзін бөлмеу, кішілерге қамқор болу, ойыншыққа таласпау, қоғамдық орындарда өзін мәдениетті ұстау, т.б.
Ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынасы
Кішіге - ізет, үлкенге - құрмет көрсетуге тәрбиелеу. Өзінің тегінің шежіресіне қызығушылығын ояту.
Ата-анасы, отбасы мүшелері мен өзінің аты-жөнін дұрыс айтуға үйрету.
Отбасылық мерекелер мен оны өткізуге дайындыққа белсенділігін мадақтау.
Құрдастарымен жақсы қарым-қатынас орнатуға, олардың бір-бірімен қарым-қатынасын бағалауға, кім кіммен жақын дос, олар не үшін бір-біріне жақын деген мәселелер туралы көзқарастарын білу дағдыларын қалыптастыру.
Адамгершілік қағидалары туралы түсінік
Әрқашан, қандай жағдай болмасын өз-өзін мәдениетті ұстау керек екендігін ұғындыру.
Өзінің жақындарына, балабақшасына, еліне, жеріне, достарына, елімізді мекендейтін басқа ұлт өкілдеріне сүйіспеншілігі мен сыйластығын қалыптастыру. Өзін, өзінің қадір-қасиетін бағалауға тәрбиелеу. Ересектердің балаға әрі - сыншы, әрі - қолдаушы екендігін ұғындыру.
Экология негіздері
Мақсаты: тірі және өлі табиғат нысандарына оң көзқарастарын тәрбиелеу мақсатында қарапайым экологиялық түсініктерді меңгерту.
Міндеттері:
1. Өсімдіктер мен жануарлар дүниесі туралы білімдерін кеңейту.
2. Табиғат пен адамдар арасындағы байланыс туралы түсінік беру.
3. Қоршаған табиғаттың сұлулығын көре білуге тәрбиелеу, оған қызығушылығын, сүйіспеншілігін арттыру.
4. Табиғатты қорғау дағдыларын қалыптастыру.
Мазмұны:
Өзін-өзі ұстау мәдениеті
Өзін-өзі тану, табиғаттағы өз орнын білуге талпынысын қолдау. Өзіне, өзінің мүмкіншіліктері мен күшіне сенуіне жағдай жасау. Белсенділігін арттыру, өзін бағалауға дағдыландыру.
Табиғат, ондағы адамның рөлі, табиғатты қорғаудағы адамдардың әрекеттері, өзінің сезімдері туралы әңгімелеуге үйрету.
Ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынасы
Өз-өзіне қызмет етуі мен тірі табиғат бұрышындағы, балабақша ауласындағы, еңбек түрлерін атқару барысында ересектермен, құрдастарымен жағымды қарым-қатынас орнату талпыныстарын қолдау.
Күнделікті өмірде айналасындағы адамдарға қамқорлық жасау дағдыларын меңгертуді жалғастыру.
Адамгершілік қағидалары туралы түсінік
Өсімдіктер мен жануарлар әлемін танып-білуге сүйіспеншілігін арттыру, оларды сақтауға, қорғауға талпыныстарын қолдау.
Табиғат әлеміне жылы сезімін тәрбиелеу, оны аялауға, күтіп-баптауға тәрбиелеу.
Өсімдіктер мен жануарлар адамның қамқорлығына зәру екендігін ұғындыру.
Ересектер мен құрдастарының табиғатқа жасаған теріс қылықтарын көре білуге, содан нәтиже шығаруға тәрбиелеу.
Көркем әдебиет
Мақсаты: балалар көркем әдебиеті мен халық ауыз әдебиеті шығармаларының туындылары арқылы баланың эмоционалдық ортасын дамыту.
Міндеттері:
1. Әдеби шығармалар арқылы өзара қарым-қатынастар мен адами сезімдер әлемімен таныстыру.
2. Әдеби шығармалардың кейіпкерлерінің қарым-қатынасы мен өзін-өзі ұстауын талқылауға, өз көзқарасын білдіруге тәрбиелей отырып әдебиетке қызығушылығын ояту.
Мазмұны:
Өзін-өзі ұстау мәдениеті
Адами сезімдер мен қарым-қатынастар әлемінен сыр шертетін ертегілер мен әдеби шығармаларды тыңдауға, ондағы оқиғалардың дамуын бақылауға, мазмұнын түсінуге, кейіпкерлердің қылықтарын бағалап, өзінің қарым-қатынасын білдіруге тәрбиелеу. Сол арқылы мәдени мінез-құлық ережелерін сақтауға үйрету.
Балабақшада, қоғамдық орында өзін мәдениетті ұстауға баулуды жалғастыру.
Көркем әдебиет шығармаларындағы жағымды өнегелерге қарап өзінің тәртібін реттеуге үйрету.
Шығарма кейіпкерінің басқаларға жасаған қамқорлығын көрсету арқылы балаға әсер қалдыру.
Ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынасы
Балаларға ойдан шығарылған кейіпкерлері мен олардың ішкі жан-дүниесіне жан ашуға үйрету. Өзінің және басқалардың эмоционалдық күйлері және шығу себептері арасындағы байланыстарын адамдардың сезімі мен қарым-қатынастарын білдіретін көркем әдебиеттерді қолдана отырып, табуға ынталандыру.
Қазақ және басқа да халықтардың ертегілері мен әдеби шығармаларының мазмұны арқылы ер (күшті, батыл, ер-батыр, қамқор) және әйел (мейірімді, нәзік, сұлу, ару) адамдардың қылықтарының ерекшеліктерін бағалауға үйрету.
Құрдастарымен және ересектермен бірлескен іс-әрекет барысында қарым-қатынас ережелерін сақтауға үйрету. Досына қамқорлық жасап, қолдан келгенше көмектесуге үйрету.
Балалардың бір-бірімен дау-жанжалдар барысында «келісу» және осы дау-жанжалдың шешу «татуласу» тәсілдерін іскерліктерін қалыптастыру.
Ойындарда рөлдік диалогтерді балалардың аша білуіне, қарым-қатынастарда сыпайылықты сақтау (сөзді бөлмеу, мұқият тыңдау, келісу) іскерліктеріне мүмкіндіктер туғызу.
Ересектерді құрметтеуге, кішілерге қамқорлық жасауға тәрбиелеу.
Адамгершілік қағидалары туралы түсінік
Әдеби кейіпкерліктердің өзін-өзі ұстауы мен қылықтарын талдауы мен бағалауы негізінде мейірімді, қайырымды және басқа да игі қасиеттерді бойына сіңіруіне үйрету.
Тұлға аралық қатынастарының адамгершілік қағидаларымен және әлеуметтік ортадағы өзін-өзі ұстау ережелерімен таныстыруды жалғастыру.
Сыпайылықтың қарапайым дағдыларына (амандасау қоштасу, кешірім сұрау және өзінің көмегін ұсына білу) тәрбиелеу. Қарым-қатынас негізінде туындайтын әр түрлі жағдайларды (жақсы мен жаманның, солай еткім келеді және осылай істеу қажет, неліктен осылай болды) түсінуге мүмкіндік туғызу.
Ертегілер мен әдеби шығармалар кейіпкерлерінің адамгершілік қасиеттерін бағалау және оларға өзінің қатынасын білдіру іскерліктерін қалыптастыру.
ОЙЫН ІС-ӘРЕКЕТІНДЕГІ БАЛАНЫҢ ДАМУЫ
Мақсаты: серіктестік қатынас жасаудың алғашқы іскерліктерін меңгерген, бір-бірімен, ересектермен жағымды қатынас жасауға қабілетгі, әлеуметтік белсенді бала тұлғасын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Әртүрлі ойындар ойнауға қызығушылығын арттыру, өз бетінше ойын таңдауға, жалғыз және топтасып ойнауға, ойын бірлестіктерін құруға ынталандыру.
2. Ойын әрекетінің тәсілдерін үйрету: белгілі бір сюжетті басқа баламен бірігіп көрсетуге қатыстыру, ойынға қажетті заттар мен ойыншықтарды таңдап алу, дидактикалық және қимыл-қозғалыс ойындарына қажетті ойын материалын дұрыс таңдап, орынды қолдану іскерліктерін дамыту.
3. Ойын біткен соң ойыншықтар мен конструкторларды өз бетінше тиісті орындарына орналастыру дағдыларын меңгертуді жалғастыру.
4. Топырақ, су, балшық және қармен ойнау арқылы олардың қасиеттері туралы түсініктерін тиянақтау.
5. Басқа балалармен ойнау барысында бір-бірімен татулықта, бірлікте болуға тәрбиелеу. Құрдастарымен, ересектермен жылы қарым-қатынас жасау дағдыларын дамыту.
Мазмұны:
Сюжеттік-рөлдік ойындар
Тәрбиешінің қатысуымен бір-бірімен қарым-қатынасқа түсетін 2-3 рөлдік қойылымдарға қатысуға ынталандыру.
Басқа балаларға рөлдерді ұсыну, оған қажетті заттар мен атрибуттарды таңдап беру, рөлді орындау іскерліктерін көрсетуге дағдыландыру. Ұсынылған рөлдерді ойнау барысында өзін-өзі ұстаудың мәдени дағдылары мен адамгершілік, мейірімділік, қамқорлық қасиеттерін көрсету іскерліктерін жетілдіру. Күнделікті өмірде көріп жүрген көріністерді жасау іскерліктерін дамыту. Мысалы: «Дүкенде», «Балабақшада», «Ауруханада», т.б.
Тәрбиешінің көмегімен өздеріне таныс ертегілер мен әдеби шығармалардан сюжеттер көрсету барысында көркемдік-образдық бейнелеу құралдарын (екпін, ым-ишара, жүріс-тұрыс, т.б.) пайдалануға үйрету. Көріністерге ойыншықтар мен театр қуыршақтарын қолдану іскерліктерін қалыптастыру.
Ересектердің көмегімен ойынға ыңғайлы жер таңдау, оны ұйымдастыру іскерлігін қалыптастыру. Сюжеттік-рөлдік ойындарға табиғи заттарды да пайдалану іскерліктерін қалыптастыру.
Қимылды ойындар
Секіру, жүгіру, лақтыру, қағып алу іскерліктерін дамытатын доппен, шармен, секіртпемен ойнауға қызығушылығын арттыру.
Ептілікті, шапшаңдықты, тапқырлықты, кеңістікті бағдарлауды қажет ететін, ережелері күрделірек, қимыл түрлерін өзгертіп отыратын ойындарды ойнау іскерліктерін дамыту. Ойын ережелерін бұзбауға дағдыландыру.
Судың айналасы мен орман-тоғайларда ойнау іскерліктерін қалыптастыру. Ересектердің көмегінсіз турниктер мен әткеншектер ойнауға үйрету.
Дидактикалық ойындар
Заттардың қасиеттері туралы түсініктерін жинақтауға бағытталған дидактикалық ойындар ойнауға үйрету. Заттарды сыртқы белгілеріне қарай үйрету. Заттардың функционалды қызметтеріне қарай заттарды топтастыру іскерліктерін дамыту: ыдыс-аяқ-шай, асхана, асүй; жазғы және қысқы аяқ киім. Бірдей заттар мен әртүрлі заттарды іріктеу, заттарды өсу, кему ретімен орналастыру іскерліктерін дамыту. Ойынға жүргізуші ретінде қатысуға ынталандыру.
Ойын барысында танымдық есептерді шешу арқылы зейін қоя білу, есте сақтау, байқағыштық қабілеттерін дамыту.
Музыкалық-дидактикалық ойындарда дыбыстардың биіктігін ажыратуға, түрлі жануарлардың дауыстарына еліктеп «қаз-қаздың балапандары, ешкі-лақтар, қарға-қарғаның балапандары» жоғарғы және төменгі дыбыстарды айта білуге үйрету.
Ойынға қатысушыларды дауыс тембріне қарай ажырату, бірнеше музыкалық аспаптардың (металлофон, сыбызғы, асатаяқ, қобыз, барабан, сылдырмақ, бубен, т.б.) даусын анықтау. Мысалы, «Бұл ненің даусы?» ойыны.
Әннің мәтініне сәйкес бубенге ырғақты соққылармен музыканың қатты және ақырын дыбысталуын бере білуге үйрету.
Металлофонда әннің өзгеретін ырғағын тәрбиешіден соң қайталап орындау іскерлігін дамыту.
ЕҢБЕК ІС-ӘРЕКЕТІНДЕГІ БАЛАНЫҢ ДАМУЫ
Мақсаты: балаларды еңбек әрекетіне қатыстыру, оған оң көзқарастарын тәрбиелеп, алғашқы еңбек дағдылары мен іскерліктерін қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Еңбекке және еңбек ету ниетіне тәрбиелеу.
2. Жеке және ұжымдық тапсырмаларды орындауға үйрету.
3. Тәрбиешінің көмегімен жұмысты бөліп алуға келісу, бірлескен тапсырманы өз уақытында аяқтау іскерліктерін қалыптастыру.
4. Тапсырмаға жауапты (бастаған істі аяғына дейін жеткізу ниеті мен іскерлігі, адал және сапалы орындау) қарауын қалыптастыру.
4. Балаларға еңбектің маңыздылығын түсіндіру.
5. Жолдастары мен ересектерге көмек көрсету талабын көтермелеу.
6. Өзінің және ересектердің еңбегін бағалауға үйрету.
Мазмұны:
Өзіне-өзі қызмет көрсету
Өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын жетілдіру: белгілі тәртіп бойынша киініп шешіну, киімінің түймесін қадау, аяқ киімінің бауын байлау. Заттарын ұқыпты бүктеуге, киімдерін ілуге, аяқ киімін тазалап, шкафқа қоюға, шкафтың есігін жабуға үйрету.
Ұқыпты, мұнтаздай таза болуға тәрбиелеу: үлкендердің көмегімен киімдерін ретке келтіру - тазалау, құрғату.
Тұрмыстық-шаруашылық еңбек
Балаларды өз бетінше топ бөлмесін ретке келтіруге үйрету: конструкторлар мен ойыншықтарды орындарына жинау, оларды жуу, қуыршақтың киімдерін жуу. Тәрбиешіге кітаптарды, қорапшаларды желімдеуге, үстел мен орындықтардың шаңын сүртуге көмектесу.
Асханада кезекшілік міндетін өз бетінше орындауға үйрету: табақшаларды орындарына қою, шыны аяқты табақшасымен бірге қою, нан салғышты, майлықты, асхана құралдарын (қасық, шанышқы, пышақ) ажыратып қою.
Екінші жарты жылдықта сабаққа материалдарды дайындау кезекшілік міндетін орындауға үйрету: құрал-жабдықтарды дайындау, сабақтан соң оларды жинау.
Табиғат бұрышындағы еңбек
Өз беттерінше бөлме өсімдіктерін суару, жапырақтардың шаңын сүрту, балықтарды коректендіру, астауды жуу, оларға су құю және жем шашу.
Бөлме өсімдіктерінің көшеттерін отырғызуға, аквариумның суын ауыстыруға, қыстап қалатын құстарды қоректендіруге көңілін бөлу.
Еңбек құралдарын таза, ұқыпты ұстауға үйрету.
Табиғаттағы еңбек
Өсімдіктерді өз беттерінше суару іскерліктерін қалыптастыру.
Гүлзарлар мен бақшада жұмыс істеуге үйрету (жүйек жасау, тұқым себу, көшет отырғызу, суару, түбін қопсыту, егінді жинау).
Жолды қардан тазалауға, орындық үстінен қарды сыпыруға үйрету.
Қыс мезгілінде табиғат бұрышындағы құстардың азығы болатын өсімдіктерді өсіруге қатыстыру (тамыр жемістерді отырғызу, сұлы егу).
Қолданған еңбек құралдарын ретке келтіруге (тазалау, кептіру, өз орына қою) үйрету
МЕРЕКЕЛЕР МЕН ОЙЫН-САУЫҚТАР
Қазақстан Республикасының күні - «Еліміздің туған күні»
Тәуелсіздік күні
Білім күні
Қазақстанда тұратын ұлттардың тіл мерекесі
Жаңа Жылдық мереке
8 Наурыз - «Аналар мерекесі»
Қазақстан халықтарының бірлігі күні - «Достық күні»
Жеңіс күні
Балаларды қорғау күні
Мақсаты: айнала қоршаған әлем мен өмірлік құбылыстарды сезінуге қабілетті, қарапайым шығармашылық іскерліктер мен дағдыларды меңгерген бала тұлғасын қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Мерекелер мен ойын-сауықтарға қызығушылығы мен оған қатысуға ынтасын арттыру;
2. Елжандылық пен азаматтық сезімдерін қалыптастыру, қоғамдық өмірге араласуына талпынысын тәрбиелеу.
Мазмұны:
Балаларды меркелер мен ойын-сауықтарға белсенді қатысуға араластыру.
Серуенде жүргенде мемлекеттік мерекелер қарсаңында қаланың, көшелер мен үйлердің қалай безендірілгенін бақылау.
Мереке қарсаңында топ бөлмесін безендіру. Мерекеге дайындығын мадақтап, бірлесіп жасаған жұмыстары мен оның нәтижесіне қуану сезімдерін қолдау.
Мерекелік ойын-сауықтар мен кештерге қатысып өз өнерлерін көрсетуге: өлең оқуға, ән салуға, би билеуге, ойын ойнауға, ертегі кейіпкерлерін сомдауға қатысуға талпыныстарын қалыптастыру.
Өз қолдарынан туысқандары мен балабақша қызметкерлеріне арнап сый-сияпаттар мен мерекелік шақыру билеттерін дайындау, ойыншықтар мен әшекей бұйымдарын жасауға талпыныстарын қалыптастыру. Ересектерді мерекемен құттықтауға үйрету.
Спорттық ойындар мен іс-шараларға (жаздық, қыстық) белсенді қатысып, түрлі жаттығуларды орындауда, спорттық жарыстарда өздерінің ептілігі мен шапшаңдығын, зеректігін танытуына мүмкіндік жасау.
Ересектер ұйымдастырған ойын-сауық түрлеріне қызығушылығын арттыру (қуыршақ театры, музыкалық және әдеби композиция, концерт, ән кештері, ертегі, телебағдарламалар мен мультфильмдер көру).
Түрлі сайыстарға, жұмбақтар шешуге, тақырыптық кештерге, ән байқауларына, театрландырылған көріністерге қатысу белсенділіктерін арттыру.
АТА-АНАЛАРМЕН ЖҰМЫС
Мектепке дейінгі жастағы балаларды тәрбиелеу отбасында және мектепке дейінгі ұйымдарда жүргізіледі. Отбасы мен мектепке дейінгі ұйымдардың алдына қойған мақсаттары мен міндеттері ортақ. Ол - салауатты да саналы ұрпақ тәрбиелеу.
Отбасы бала үшін - өмірлік маңызды әлеуметтік орта. Бұл ортаның маңызы өте зор. Себебі, отбасы - баланың эмоционалдық қорғаны, психологиялық жан тыныштығының саясы, өмірлік тірегі. Отбасының жылылығы мен махаббаты - баланың өзіне сенімін арттырып, болашағына нық қадам жасауына зор ықпал етеді.
«ЗЕРЕК БАЛА» бағдарламасы тәрбиешілерге отбасымен ынтымақтаса отырып, бала тәрбиесінде оң нәтижелерге жету жолында бағыт-бағдар береді.
Мақсаты: ата-аналарды олардың құзіреттіліктерінің қалыптасуы мен жүзеге асырылуы, оны баланың жас ерекшелігіне қарай қолдану, баламен қалай қарым-қатынас жасау жөнінде арнайы мамандандырылған кеңестермен қамтамасыз ету.
Міндеттері:
1. Әр баланың отбасымен серіктестік қарым-қатынас орнату.
2. Баланы дамыту мен тәрбиелеу барысында күш біріктіру.
3. Ортақ қызығушылықтар мен туындаған қиыншылықтарда бірлесіп шешім қабылдау, бір-бірін қолдау.
4. Ата-аналардың тәрбиешілік шеберлігін, білімдерін ынталандыру мен байыту, өзіндік педагогикалық мүмкіндіктеріне сенімін арттыру.
5. Балаларды жақындарына сыйластық сезімімен қарауға тәрбиелеу.
Мазмұны: ата-аналардың бала тәрбиесіндегі оң көзқарастары мен дұрыс бағдарын және баланың ата-анасына, жақындарына мейірімі мен сыйластығын қалыптастыру.
Ашық, еркін қарым-қатынас жасауға жағдай жасау. Баланың балабақшадағы өмірімен танысуға, құрдастарымен қарым-қатынасын байқауға, баласының әртүрлі іс-әрекет жасау үстіндегі (ойын, еңбек, компьютер, тамақтану, серуендеу кезінде, бассейнде, спорт залындағы) жағдайын бақылап көруіне мүмкіндік беру. Балалардың ересектермен бірлесіп әртүрлі жұмыс түрлерін: мүсіндеу, жапсыру, сурет салу, ойын, би, т.б. жасауына жағдай жасау.
Тәрбиешілер ата-аналарды білім беру процесіне қатыстырып, ұйымдастырылған іс-әрекет пен сабақтан тыс іс-әрекет түрлерінің жүргізілу барысын көрсетеді. Осылайша, ата-аналар балаларын басқа қырынан тану мүмкіншілігіне ие болады.
Ата-аналар мен педагогтердің үздіксіз қарым-қатынасы (диалог). Тәрбиешілер отбасы мүшелеріне бүгінгі болған маңызды оқиғалар мен балалардың жетістігі, әрекеті туралы айтып отырады. Ата-аналар мен тәрбиешілер балаға қатысты барлық мәселелерде (әлжуаз, жетілуі мен дамуында ауытқушылықтары бар, көңіл күйі тұрақсыз балалар туралы) бірлесе отырып шешім қабылдайды. Балаға ата-анасы оны қандай болса да жақсы көретінін сезінетіндей эмоционалдық тыныштық пен қамқорлық ортасын қалыптастыру жөнінде ақыл-кеңестер береді. Педагогтер баланы жан-жақты дамытуға, оның білуге құштарлығын арттыруда, есі мен зейінін тұрақтандыруда, тілдік қатынасы мен сөздік қорын байытудағы отбасының мүмкіншіліктерін анықтайды. Сонымен қатар, отбасы мен тәрбиешілер бірлесе отырып баланың бойындағы ерекшеліктері мен қабілетін ашып, талантын шыңдауға күш салады.
Тәрбиеші ата-аналармен қарым-қатынас жасаудың тиімді түрлерін қолданады. Мысалы: тренингтер, пікірталастар, практикумдер, әңгімелер, лекциялар.
Арнайы мамандар мен ата-аналардың оңаша әңгімелесуіне жағдай жасау (психолог, логопед). Ата-аналарды психолог, логопед, медицина қызметкерлерінің, қосымша сабақтар жүргізетін мамандардың жұмыстарымен таныстырып, баланың дамуындағы ерекшеліктері мен кедергілері туралы мәлімет беріп отырады.
Тәрбиешінің балалардың үйдегі өмірімен танысуы. Отбасының бала тәрбиесіндегі қиыншылықтарын, жіберген қателіктерін, ата-аналардың тұлғалық ерекшеліктері мен көзқарастарын, балалардың жеке ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік алады. Отбасының құпиясын жария етпей, қиыншылықтарды ата-аналармен бірлесіп шешеді. Қажет болса, арнайы мамандардың қызметіне жүгінеді. Бала тәрбиесінде оң нәтиже көрсетіп жүрген отбасылардың тәжірибесін басқаларға үлгі қылады.
Жұмыс түрлері
Рөлдік ойындар
Педагогикалық сырсандық (отбасы мен балабақшаның бала тәрбиесі жөнінде тәжірибе алмасуы)
Жеке әңгімелесу
Балалар мен ересектердің қазақ және басқа халықтардың дәстүрлерін қолдана отырып бірлескен көңіл көтеру, демалыс уақыты
Ұлттық нақыштағы отбасылық кештер
Танымдық-викториналық ойындар
Педагогикалық тренингтер
Пікірталас клубы
«Сенім» клубы (ата-аналардың арнайы мамандармен оңаша әңгімесі)
Көрмелер ұйымдастыру
Ақпараттық және тақырыптық стендтер мен фотомонтаждар
Радиохабарлар, бейнефильмдер
Конференциялар
Лекциялар
Баланың отбасылық жағдайымен танысу мақсатында үйіне бару
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. «1 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беру бағдарламасының мазмұнының базалық минимумы». - Астана қ., 2004.
2. «Балбөбек» бағдарламасы. Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясының республикалық баспа бөлмесі. - Алматы қ., 1999.
3. Қазақ балалар әдебиетінің кітапханасы (бірнеше томдық). Алматы, Жалын, 1989 ж. М.Әлімбаев, Қ. Мырзалиев, Ө. Тұрманжанов, Е. Өтетілеуов.
4. Халық педагогика негіздері. С. Ғаббасов, Алматы, 1985 ж.
5. Төленбаев С, Өмірбекова М. Ою-өрнектер кұрастырудың тәсілдері. Алматы: Қанағат ЛТД; Қазақстан, 1993.
6. С.С. Лебедева, Л.М. Маневцова Управление инновационным дошкольным образовательным учреждением в условиях социального партнерства, Санк-Петербург, «Детство-пресс», 2005.
7. Средообразовательный процесс и становление личности, Материалы международной научно-практической конференции, Костанай, 2003.
8. В.И. Мигаль, Е.А. Мигаль, Управление современной школой, Изд. «Учитель», 2005.
9. Майлз Дауни Эффективный коучинг. Уроки тренера коучей. М., 2005.
10. Т.Н. Князева Я учусь учиться. Психологический курс развивающихся занятий для младших школьников. М., АРКТИ, 2004.
11. Инновационное обучение. Стратегия и практика. МГУ им. Ломоносова, М., 1994.
12. Л.Н. Галигузова, Е.О. Смирнова Ступени общения: от года до семи лет. М., Просвещение, 1992.
13. Алиева Т.И., Арнаутова Е.П., Протасова Е.Ю. Программно-методическое пособие, М.: 1999.
14. Арнаутова Е.П. «Педагог и семья», М.: 2002.
15. Арушанова А.Г. Речь и речевое общение дошкольника. М.: 2002.
16. Давидчук А.Н. Индивидуально-ориентированное обучение младшего дошкольника. М.: 2000.
17. Новоселова С.Л. Развивающая предметная среда. М.: 2002.
18. Рунова М.А. Физкультурное и спортивно-игровое оборудование для детей. М.: 2000.
19. Реуцкая Н.А. Игровое оборудование для дошкольной организации. Аннотированный перечень. М.: 1999.
20. Павлова Л.Н. Раннее детство: развитие речи, мышления. М.: 2000.
21. Пилютина Э.Г. Познавательное развитие. М.: 2000.
22. Парамонова Л.А. Детское творческое конструирование.
23. Петрова В.А. Музыка - малышам.
24. Шулешко Е.В. Наглядно-дидактическое пособие по обучению грамоте.
25. Пищулин В.Г, Смирнов И.П. Новые подходы, квалификация, мастерство. М.: 2008.
26. Доронова Т.Н. Младший возраст. Планирование работы с детьми. М.: 2007.
27. Гризик Т.Н. «Познаю мир». М.: 2008.
28. Скаткин М.Н. «Как учить творчеству», журнал «Педагогика». № 8, 2004.
29. Тестов В.А. «Жесткие» и «мягкие» модели обучения. Журнал «Педагогика». № 8, 2004.
30. Савенков А. Исследовательские методы обучения в дошкольном образовании / Журнал «Дошкольное воспитание». № 12, 2005.
31. Кайкенова Ж.К. Системный подход к подготовке учителя новой формации / Журнал «12-летнее образование». №6, 2006.
32. Жаменова К.Х. Сущность психолого-педагогического сопровождения / Журнал «12-летнее образование». № 7, 2006.
33. Исмагамбетова Л.Ж. О проблеме здоровьесберегающей среды. Журнал «12-летнее образование». № 6, 2007.
34. Фуряева Т. «Диагностика начального дошкольного воспитания». Журнал «Детский сад от А до Я». №5 - М.: 2006.
35. Белкина В.Н., Искатова Т.Г., Диагностика педагогического регулирования взаимодействия детей раннего и дошкольного возраста. Журнал «Детский сад от А до Я». №2. - М.: 2006.
36. Ежкова Н.С. Диагностика ценностных ориентаций детей младшего дошкольного возраста. Просвещение: № 5, 2006.
37. Урунтаева Г.А. Дошкольная психология. М.: 2000.
38. Ежова Н.Н. Научись общатъся. Феникс. - Ростов-на-Дону, 2005.
39. Оверчук Т.И. 120 ответов на вопросы. М.: 2002.
40. Честнова Н.Ю. «Настольная книга педагога детского сада», Феникс, Ростов-на-Дону: 2005.
41. Вассерман Ф.Я. Управление качеством обучения на основе ИКТ. Алматы, 2008.
42. Француазо Дольто. На стороне ребенка. М.: 1999.
43. Шерон Лин Каган. «Стандарты раннего детства в Америке». Перевод стандарта. 2005.
44. Хелен Пенн. «Стандарты Великобритании». Алматы, 2003.
45. Рудольф Герр. «Образование в Германии». М.: 2004.
46. Каптерев П. «О природе детей». М.: 2005.
ҚОСЫМША
Қосымшада бейнелеу өнері, көркем әдебиет шығармалары, музыка, қимыл-қозғалыс және дидактикалық ойындарының тақырыптар үлгісі берілген. Бұл тәрбиешіге ұсынылған материалдардан іріктеу немесе тәжірибесі, педагогтің кәсіби құзыреттілігі, ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінің ерекшеліктері, аймақтың өзгешелігі, балалардың құрамы есебінен өзгертулер енгізу мүмкіндігін береді.
Педагогтер ұсынылған тақырыптар мен шығармалардың қажет санына артық немесе керісінше аздығымен кездесуі мүмкін. Алайда артық тақырыптардан таңдау жеңіл, ал азына ұқсас тақырыптарды қосу қажет. Дегенмен, шығармалар мен ойындардың мазмұны бағдарламаның қағидалары мен ұстанымдарына және базалық мазмұна сай болуы шарт. Бейнелеу мен мүсіндеу өнері туындылары, ұлттық қолданбалы өнер шеберлерінің еңбектері, үй тұрмыстық заттары мен киім-кешектердің суреттерін қарастырып, көркем әдебиет пен ауыз әдебиеті шығармаларының мазмұнымен таныстыруда баланың жас ерекшеліктері мен білім беру салаларының мазмұнына лайықталып берілуі керек.
II СӘБИЛЕР ТОБЫ
(3 жастан бастап 4 жасқа дейін)
СУРЕТШІЛЕРДІҢ СУРЕТТЕР КӨШІРМЕСІНІҢ ҮЛГІСІ
Ә. Қастеев «Киіз үйді әшекейлеу»
Ә. Қастеев «Наурыз»
Ә. Қастеев «Ауылда»
Ә. Қастеев «Жайлауда»
А. Ғалымбаева «Дәмді шай», «Дастарқан»
М. Кенбаев «Текемет басу»
В. Токарев «Көктем ертегісі»
В. Яценко «Көктем»
Ю. Кугач «Отбасы»
И. Левитан «Алтын күз»
И. Хруцкий «Гүлдер мен оның жемісі»
П. Кончаловский «Натюрморт»
В. Васнецов «Алёнушка»
И. Панов «Ағашқы қар»
Кітаптағы Ю. Васнецов, В. Лебедев, Ю. Коровин, Е. Рачеевтің суреттері. Тұрмыстық заттар, шеберлердің сәндік-қолданбалы өнер бұйымдарын, ұлттық тұрмыстық және мерекелік киімдерді қарастыру.
МҮСІНДЕУ БОЙЫНША ТАҚЫРЫПТАР ҮЛГІСІ
Заттық мүсіндеу
Таяқшалар
Бауырсақтар
Әжеме арналған моншақ
Шұжықтар
Сақиналар
Бауырсақ
Шыныаяқ
Печенье
Кірпіге арналған алмалар мен жидектер
Қалаштар
Тоқаштар
Білезік
Жаңғақтар
Шелпектер
Саңырауқұлақтар
Ұшақ
Кесе
Қарға арналған күрек
Сылдырмақ
Мандариндер мен апельсиндер
Үлкен-кіші сәбіздер
Пирамида
Аққала
Табақ
Ұзын құлақ сұр қоян
Бота
Құстар
Үйрек
Құмға арналған қалақ
Сюжеттік мүсіндеу
Бауырсақ жол бойымен домалап келеді
Құстар дән шоқуда
Мысықтың баласы доппен ойнайды
Көп ұшақтар (ұжымдық)
Өз бетінше мүсіндеу
Жамила апаға арналған тағамдар (бауырсақтар, печенье, тоқаштар, кәмпиттер)
Жаңа жыл шыршасын сәндеу (шарлар, моншақтар, т.б.)
Қоян мен кірпіге арналған сыйлықтар (сәбіздер, алмалар, саңырауқұлақтар)
Біздің ойыншықтар (қоян, қуыршақ, құс, сылдырмақ)
СУРЕТ САЛУ ТАҚЫРЫПТАРЫНЫҢ ҮЛГІСІ
Заттық сурет салу
Түрлі-түсті ленталар
Түрлі-түсті орамалдар
Түрлі-түсті қарындаштар
Сақина мен домалақтар
Қар кесегі
Әжеме арналған моншақтар
Саты
Қақпа
Кірпіге арналған алма мен жидектер
Саңырауқұлақтар
Үшақ
Сылдырмақ
Мандариндер мен апельсиндер
Үлкен-кіші сәбіздер
Пирамида
Аққала
Табақ
Үзын құлақ сұр қоян
Құстар
Үйрек
Тікенекті кірпі
Арба
Машина
Сюжеттік сурет
Бұлт күнді жапты
Қоңыр күз
Ағашқа ақырындап қар жауып тұр
Мерекелік от шашу
Жарқыра жаңа жылдық шырша
Күн жарқырап, шөп өсті
Бақбақ
Балапандар көкшалғында
Жол бойымен арба келеді
Сәндік сурет
Жолақшалы кілем
Әдемі көйлек
Кесені әшекейлеу (қазақ ұлттық ою-өрнегінің элементін ортаға салу)
Қазақ ұлттық ою-өрнегінің екі элементінің суретін салу (жолақшаға) Бет орамалды әшекейлеу (қазақ ұлттық ою-өрнегін шаршының бұрыштарына салу)
Табақты әшекейлеу (домалаққа, сопақшаға қазақ ұлттық ою-өрнегін салу)
Алжапқышты әшекейлеу (киімнің жиегіне қазақ ұлттық ою-өрнегін салу)
Өз бетінше сурет салу
Шыршаға арналған әшекей (шарлар, моншақтар)
Қоянға арналған әшекей (сәбіз, қырыққабат)
Сүйікті ойыншықтар (қоян, құс, сылдырмақ)
Кірпіге арналған әшекей (алмалар, саңырауқұлақтар)
ЖАПСЫРУ БОЙЫНША ТАҚЫРЫПТАР ҮЛГІСІ
Заттың жапсыру
Әжелерге арналған түрлі-түсті моншақтар
Табақтағы алмалар мен жемістер (сопақша пішінде қиылған қағаз бетіне)
Саңырауқұлақтар
Табақтағы қияр мен қызанақ (дөңгелек пішінде қиылған қағаз бетіне)
Саты
Қақпа
Ұшақ
Сылдырмақ
Пирамида
Аққала
Ұзын құлақ сұр қоян
Қазақ қызы
Қуыршақ
Құс
Машина
Сюжеттік жапсыру
Жапырақтар түсіп жатыр
Кірпілер отбасы (үлкен және кішкене кірпі)
Тәрелкедегі құрттар
Шырша оттары
Бақбақтар
Көгалдағы балапандар
Арба жол бойымен келеді
Сәндік жапсыру
Жолақшалы кілем
Әдемі көйлек
Кесені әшекейлейміз (қазақ ұлттық ою-өрнегінің элементін ортаға жапсыру)
Кілемді әшекейлейміз (жолақшаға қазақ ұлттық ою-өрнегінің екі элементін жапсыру)
Беторамалды әшекейлейміз (қазақ ұлттық ою-өрнегін шаршының бұрыштарына жапсыру)
Өз бетімен жапсыру
Түрлі-түсті қазақ көрпелері (түрлі геометриялық пішіндерден қазақ өрнектерін құрастыру)
Домалақ заттарға не жатады? (алма, шарлар, моншақтар)
Шаршы заттарға не жатады? (жалаушалар, кубиктер, бет орамалдар)
Мен анама не сыйлаймын? (түрлі-түсті моншақтар, алмалар, жемістер, саңырауқұлақтар)
Сүйікті ойыншықтар (ұшақ, сылдырмақ, пирамида, қуыршақтар, машина)
Сүйікті жануарлар (қодық, құлыншақ пен бота)
ЗЕРТТЕУ-ІЗДЕСТІРУ ӘРЕКЕТТЕРІНЕ АРНАЛҒАН
ТАПСЫРМАЛАР МЕН ОЙЫНДАРДЫҢ ТАҚЫРЫПТАР ҮЛГІСІ
Қардың суға ғажайып өзгеруі
Қардың еруі.
Түрлі-түсті сүңгілер (суды бояп, қатыру).
Құммен және қармен ойындар
«Құмдағы жолдар мен өрнектер», «Жолдағы аяқтардың іздері» (қар бетіндегі түрлі аяқ киімдердің іздері, ойыншық дөңгелектің немесе шананың іздері, ойыншықтар үйіне дейін кең және тар көшелерді таптау).
Сумен ойындар
Түрлі заттарды (қайықтар, жаңқалар, кемелер) су құйылған ыдыстарға, шалшық суларға, бұлақтарға жіберіп, олардың қалай жүзетінін және «толқын» мен «желді» жасайтынын бақылау. Бояуларды сумен араластыру (керемет тамшылар).
Кішкентай доптар, үрмелі резеңке ойыншықтар, пинг-понгтің шарлары Су құйылған ыдыста бататынын-батпайтынын бақылау. Әртүрлі поролон губкаларын суға салу және оларды сығып алу. Ыдыстағы суды келесі ыдысқа ауыстырып құю. Резеңке ойыншықтар мен бөтелкені суға салып ауаларын шығару және ауаның қалай шығатынын бақылау.
Сабын және көбік сумен ойын
Су құйылған ыдыста сабынды көпірту.
Қағазбен ойындар
Қағазды умаждау, «қар кесегін жасау», олармен ойнау. Қайшымен түсті қағаздан жіңішке таспа қиып алып, қатты қағаз, желпуіш немесе үрлеу арқылы жасалынған «желдің» көмегімен ұшыру, «ұшуын» бақылау.
Көлеңкемен ойындар
Қол, ойыншық, заттардың бейнелерінің көлеңкелерімен тәжірибелер жасау:
КӨРКЕМ ӘДЕБИЕТ ШЫҒАРМАЛАР ТІЗІМІНІҢ ҮЛГІСІ
Жануарлар әлемі
М. Әлімбаев «Мысық пен тышқан»
Ө. Бесекеева «Кірпі» (жаттау)
С. Қасымов «Үй жануарлары»
I. Жансүгіров «Жануарлар дүниесі»
«Құлын, қозы, лақ» қазақ ертегісі
А. Барто «Төбет» (жаттау)
«Түлкі мен қасқыр» ертегі
«Мысық неге тамақ ішкен соң жуынады» литва халық ертегісі
«Маша мен маймақ», «Мысық, әтеш және түлкі», орыс халық ертегісі
«Су жүрек қоян», «Әтеш-әтеш» орыс халық ертегісі (жаттау)
К. Ушинский «Көжек пен кірпі»
Өсімдіктер әлемі
Т. Молдағалиев «Жапырақтар»
М. Әлімбаев «Ұшты, ұшты»
Ә. Табылдиев «Көкөністер»
Т. Шопашев «Анар», «Алша»
Қ. Мырза Әлі «Асқабақ пен қияр»
Өлі табиғат
М. Әлімбаев «Кемпірқосақ»
К. Көпішев «Сырғанақ»
Қ. Баянбаев «Сырғанақ»
А. Асылбеков «Қыс»
М. Әлімбаев «Жаңбыр»
М. Жаманбалинов «Күркіреді күн, күн»
Қолдан жасалған әлем
М. Әлімбаев «Менің ойыншықтарым»
Ж. Смағұлов «Қуыршақ»
Ә. Табылдиев «Машина»
С. Маршак «Доп», «Кім сақинаны табады?»
А. Барто «Ойыншықтар»
Ш. Смаханұлы «Добым менің»
К. Чуковский «Телефон»
Өзіңді-өзі таны
Ж. Құрманалиев «Жылауық», «Батыр»
Н. Жанаев «Бөпем ұйықтасын»
М. Әшімбаев «Кім сотқар»
Адамдар қарым-қатынасының әлемі
Қ. Байзақов «Сыйлап сәлем беремін»
Қ. Мырза Әлі «Құттықтау» (жаттау)
Ө. Тұрманжанов «Сіз», «біз» деген жылы сөз»
«Үш аю» украин халық ертегісі
Қоғам
Менің үйім, менің отбасым
«Үш жалқау» қазақ халық ертегісі
М. Әлімбаев «Сен кімнің ұлысың?»
С. Көбеев «Қарттар мен балалар»
Л. Толстой «Бәрінен де жақсы»
М. Төрежанов «Әжесін қайсысы жақсы көреді?»
А. Сопыбеков «Біздің отбасы»
С. Мәуленов «Ата ақылы»
Адамдар еңбегі
А. Шынбатырова «Автобуста»
Н. Сералиев «Балабақшада»
М. Алимбаев «Кілем-алаша» (жаттау)
Ж. Карбозин «Дәрігер» (жаттау)
Ә. Дүйсекеев «Біздің үйде»
Қоғамдық өмірдің құбылысы
З. Александрова «Шырша жыры»
Т. Мұратов «Наурыз мерекесі»
А. Қалманбетов «Отаным»
Е. Өтетілеуов «Отан»
Мезгілдер
Ш. Ахметов «Бұл қай кезде болады?»
Қ. Мүсірепов «Күз»
Қ. Баянбаев «Қыс»
Н. Әлімқұлов «Жаздыгүні»
Ө. Ақыпбеков «Көктем»
МУЗЫКАЛЫҚ ШЫҒАРМАЛАР ТІЗІМІНІҢ ҮЛГІСІ
Ән тыңдау
А. Қоразбаев «Әже әлдиі»
Е. Хасанғалиев «Сылдырмақ»
М. Омаров «Бөпешім мен көкешім»
Ш. Ахметов «Бұл қай кезде болады?»
Е. Өміров «Бала жұбату»
Н. Тілендиев «Бесік жыры»
О. Байділдаев «Не деу керек?», «Мысық»
Д. Ботбаев «Күз әуені», «Жаңбыр жауды»
«Қамажай» қазақ халық әні
М. Омаров «Әнші балапан»
А. Асылбеков «Бауырсақ»
М. Старокадомский «Қуыршақ»
Б. Дәлденбаев «Төлдер»
И. Нүсіпбаев «Балдырғандар жыры»
А. Меңжанова «Жаңбыр»
А. Асылбеков «Бауырсақ»
Д. Ботбаев «Құлыншақ»
Н. Потоловский «Құлыншақ»
И. Нүсіпбаев «Балдырған жыры»
С. Елеуов «Апатайым анашым»
Г. Эрнестакс «Паровоз»
М. Красев «Қонжық», «Шырша»
П.И. Чайковский «Көктемгі серуен»
Ән айту
Б. Дәлденбаев «Барабан», «Қоян»
Ғ. Жұбанова «Ойыншық»
И. Нүсіпбаев «Ойыншықтар»
Ж. Жүсіпалиев «Поезд»
Қ. Шілдебаев «Құлын»
Ә. Бейсеуов «Қошақаным қайда екен»
Б. Қадырбеков «Құттықтаймын ана»
Ж. Жүсіпалиев «Ақ әжем»
Д. Ботбаев «Күзгі жаңбыр»
Ж. Жүсіпалиев «Күз жомарт»
Д. Ботбаев «Күз әні», «Апорт деген тәтті алма»
К. Дүйсекеев «Жау-жау жаңбыр»
Д. Мацузин «Зырлайды шанамыз»
Л. Хамиди «Дала аппақ», «Шырша жыры»
И. Нүсіпбаев «Біздің балабақшамыз»
Музыкалық-ырғақтық қимылдар
Ж. Түрсынбаева «Біз сарбазбыз»
А. Бетібаева «Көңілді би»
Т. Тоқсанбаева «Жалауша»
«Алақаныңды көрсет» латвия ұлттық полькасы
«Шақыру» украин халық әуені, өңдеген Г. Теплицкий
Ю. Слонова «Туған күн», «Біз сарбазбыз», «Жаңа жыл»
«Қуыршақтармен би» украин халық әуені, өңдеген Н. Лысенко
«Шармен би», «Торғайлар мен автомобиль», М. Раухвергера.
«Сылдырмақтармен би» өндеген А. Быканова
«Жалаушалармен жаттығу» латвия халық биі
«Прятки» орыс халық әуені, өңдеген Р. Рустамов
«Сапожки» орыс халық әуені, өңдеген Т. Ломова
«Бипыл» қазақ халық биі
Үйректер биі
Аңдар биі
Қояндар биі
Т. Попатенко «Қоян мен аю»
И. Штрауса «Полька» Гүлдермен қимыл жасау
ҚИМЫЛ-ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫ ТІЗІМІНІҢ ҮЛГІСІ
«Құлыншақтар»
«Тышқандар»
«Тиіп кетпе»
«Тыныштық»
«Қонаққа барамыз»
«Саяжайға барамыз»
«Қақпаға кір»
«Жоғары-төмен»
«Қияр»
«Мысық пен тышқан»
«Әткеншек»
«Аю апанында»
«Тез орныңа бар»
«Бақшадағы тауықтар»
«Өз үйіңді тап»
«Үш аю»
«Бос орын»
«Орамал»
«Бәйге»
«Секір-шапалақта»
«Бермеймін»
«Аяқтар»
«Аяғыңды суға батырма»
«Құрбақалар»
«Қақпаға дәлдеп тигіз»
«Қапшықты кім алысқа лақтырады»
«Жоғары лақтыр»
«Нысанаға дәлде»
«Құрсаудан өтіп, сылдырмаққа жет»
«Мысықтың баласы мен балалар»
«Көпірге дейін еңбекте»
«Батпақ арқылы»
«Тауық пен балапандар»
«Маймақ көпірмен келеді»
«Шыр айнал, құлама»
«Кең қадаммен»
ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР МЕН ЖАТТЫҒУЛАР ТІЗІМІНІҢ ҮЛГІСІ
Тіл дамыту
Тілдің дыбысталу мәдениетін дамыту
«Қандай дыбыс естіп тұрсың?»
«Міне, осылай дыбыстар айтылады»
«Дауыстап - баяу»
«Аттар -тұяқтарымен тарсылдатады»
«Мылжың» және басқалар
«Шар жарылды»
«Қар бүршігі»
Тілдің грамматикалық құрылысын қалыптастыру
«Анасын табуға көмектес»
«Не қайда жатыр?»
«Не болды, не қалды?»
«Сиқырлы қалта»
Сөздік қорын дамыту
«Бұл кім? Бұл не?» (зат есім)
«Кім не істейді?» (етістік)
«Қандай екенін айт?» (сын есім)
«Бұл қай кезде болады?» (үстеу)
«Еркелетіп ата»
Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру
«Біреу және көп»
«Пішініне қарап ата»
«Қайсы көп, қайсы аз?»
«Не өзгерді?»
«Бұл не, ойлан тап?» (дөңгелек, үшбұрыш, шаршы)
«Зат қандай пішіннен құралған?»
«Не қайда тұрады?
«Қай жерде тұрғанын айтам, сонда орналастыр»
«Бұл қай кезде болады?» тәулік бөлігі
«Керісінше айт» (оң - сол, алға - артта, жоғары - төмен, алыс - жақын, биік - аласа)
«Қайсы ұзын, жоғары, жалпақ, жуан?»
«Ретімен орналастыр», үш түрлі өлшемде (мысалы, биік - төмен - өте төмен)
Сенсорлық тәрбие
«Бұл не, ойлан тап?» (геометриялық пішін)
«Түсін ата»
«Пішінін ата»
«Көлемін салыстыр»
«Түсіне қарай орналастыр»
«Пішіне қарай орналастыр»
«Көлемін қарай орналастыр»
«Мұнараны жина»
«Пирамиданы жина»
Мозаикамен ойын
М. Монтессори ойындары
Қоршаған ортамен таныстыру
«Бұл не? Бұл кім?»
«Не өзгерді?»
«Жыл мезгілдері»
«Күз сыйлығы»
«Бөлмені жабдықтаймыз»
«Қуыршақты киіндіреміз»
«Қуыршаққа шешінуді үйретеміз»
«Қуыршақты шомылдыру»
«Қуыршақты ұйықтату»
«Жанды суреттер»
«Шай демдейміз»
Өзі және отбасы туралы білімдері
«Мен»
«Менің көңіл-күйім»
«Мен және менің отбасым»
«Менің ойым»
Адамгершілік қағидасы мен ғогамдық қарым-қатынасы туралы ұғым
«Кім көңілді, көңілсіз, ашулы?»
«Өз туыстарыңды таны» (суреттері бойынша)
«Бүгін өзімді не үшін мақтар едім?»
«Біз анамызға қалай көмектесеміз?»
«Біз қалай ойнаймыз»
ОРТАҢҒЫ ТОП
(4 жастан бастап 5 жасқа дейінгі балалар)
СУРЕТШІЛЕРДІҢ СУРЕТТЕР КӨШІРМЕСІНІҢ ТІЗІМ ҮЛГІСІ
Ә. Қастеев «Киіз үйді безендіру»
А. Ғалымбаев «Дәмді шәй», «Дастарқан»
М. Кенбаев «Текемет басу».
В. Токарев «Көктем ертегісі»
В. Яценко «Көктем»
Б. Окороков «Шекарашылар»
П. Фомин «Мамырдың басы»
Ю. Кугач «Сенбі күні», «Отбасы»
И. Левитан «Алтын күз»
И. Хруцкий «Гүлдер мен оның жемісі»
Г. Нисский «Қар үстінде»
П. Кончаловский «Натюрморт»
В. Васнецов «Алёнушка»
В. Серов «Шабдалды қыз»
И. Панов «Алғашқы қар»
Кітаптағы Ю. Васнецов, В. Лебедев, Ю. Коровин, Е. Рачеевтің суреттері. Тұрмыстық заттар, шеберлердің сәндік-қолданбалы өнер бұйымдарын, ұлттық тұрмыстық және мерекелік киімдерді қарастыру.
МҮСІНДЕУ БОЙЫНША ТАҚЫРЫПТАР ТІЗІМІНІҢ ҮЛГІСІ
Заттық мүсіндеу
Қиярлар
Бауырсақтар
Печеньелер
Ірімшік салынған нандар
Дәмді алмалар мен жидектер
Үлкен және кішкентай саңырауқұлақтар
Үлкен және кішкентай сәбіздер
Апельсиндер мен лимондар
Арба
Баян сұлу аруы (ұзын көйлекті қыз)
Бұйра тоқты
Тотықұс
Сәнқой түлкі
Батыл әтеш
Аққоян
Күбі
Аққу
Мимозаның бұтақтары
Үйрек
Аққала
Пирамида
Кесе
Табақ
Әдемі табақ
Кірпі
Сюжеттік мүсіндеу
Үйрек пен балапандары
«Түлкі мен оқтау» ертегісінің желісімен (түлкі мен оқтау, түлкі мен үйрек, түлкі мен қаз)
Ботаның отбасы
Кірпінің отбасы
Қысқы шеңберде айтылатын әңдер (ұзын тонды қыздар) - ұжымдық жұмыс
Құстар ауласы
Өз бетінше мүсіндеу
Достарыма арналған тағамдар (алма, саңырауқұлақ, сәбіз, т.б.)
Әжеме арналған тағамдар (бауырсақтар, печеньелер, ойықтар, кәмпиттер)
Жаңа жылдық шыршаға арналған безендірулер (жұлдызшалар, шарлар, алқалар, т.б.)
Сүйікті ойыншықтар (түлкі, әтеш, пирамида, қоян, мысықтар).
СУРЕТ САЛУ ТАҚЫРЫПТАР ТІЗІМІНІҢ ҮЛГІСІ
Заттық сурет салу
Дәмді алмалар
Үлкен және кішкентай сәбіздер
Үй
Пирамида
Арба
Түсті шарлар
Апельсиндер мен лимондар
Ақшақар
Аққала
Секеңдеген лақ
Бұйра тоқты
Шырша шарлары
Тотықұс
Сәнқой түлкі
Батыл әтеш
Аққоян
Мысық
Гүлдейтін жеміс ағашы
Ерке мимоза
Менің анам
Көктемгі гүлдер (бәйшешек, бақбақ, қызғалдақ, қоңыраугүл)
Сюжеттік сурет
Алтын күз (ағаштар мен бұталар)
Бақшадаға алма ағаштары
Күз бейнесі (саңырауқұлақтар)
Мерекеге дайындық
Мерекелік от шашу
Аквариумдағы балықтар
Біздің әсем шыршамыз (шырша мен ойыншықтары)
Қысқы табиғаттағы шыршалар
Қысқы пейзаж
Қарлы ертегі
Гүлді алма ағаштары
Бақбақтар
Сәндік сурет
Қазақ оюларының элементтерін (жолақшада) салу.
Орамалды әшекейлеу (қазақ ұлттық ою-өрнектерін шаршыға салу).
Табақты әшекейлеу (қазақ ұлттық ою-өрнектерін дөңгелек пен сопақшаға салу).
Торсықты әшекейлеу (қазақ ұлттық ою-өрнектерін тіктөртбұрышқа салу).
Тақияны әшекейлеу (қазақ ою-өрнектерін жолақша мен дөңгелекке салу).
Қамзолды әшекейлеу (қазақ ою-өрнегін киімнің жиегіне салу).
Алжапқышты әшекейлеу (қазақ ою-өрнегін киімнің жиегіне салу).
Қазақтың ұлттық бас киімін әшекейлеу (сәукеле).
Сырмақты әшекейлейік.
Өз бетінше сурет салу
Не салғым келсе, соны саламын
Қандай заттың пішіні дөңгелекке ұқсайды?
Қандай заттың пішіні шаршыға ұқсайды?
Түрлі-түсті үшбұрыштар
Ертегілер елінде (реңктер мен шағылысулар)
Күн шуақтары (жылы түстердің реңктері)
Ай шуақтары (суық түстердің реңктері)
Анама суретімді сыйлаймын
Сүйікті ойыншығым (балалардың таңдауымен)
Мені қызықтыратын жануарлар (балалардың таңдауымен: қоян, түлкі, тоқты, мысық).
ЖАПСЫРУ БОЙЫНША ТАҚЫРЫПТАР ТІЗІМІНІҢ ҮЛГІСІ
Заттық жапсыру
Піскен алмалар
Қияр мен қызанақтар
Үлкен және кішкентай сәбіздер
Үй
Пирамида
Арба
Апельсиндер мен лимондар
Ақшақар
Аққала
Бұйра тоқтылар
Шыршадағы шарлар
Әдемі құс
Түлкі-түлкішек
Алтын айдарлы әтеш
Ақ көжек
Мимоза бұтағы
Бәйшешектер
Жалаушалар
Сюжеттік жапсыру
Саңырауқұлақтар
Жолдағы бауырсақ
Шыршадағы алқалар
Ұшақтар ұшып барады
Аквариумдағы балықтар
Ашықхаттағы әдемі гүлдер
Көгалдағы балапандар
Поезд (ұлсымдық жұмыс)
Гүлденген көгал (ұжымдық жұмыс)
Сәндік жапсыру
Қазақ оюларының элементтерін құрастыру (жолақшада).
Орамалды безендіру (қазақ ұлттық ою-өрнектерін шаршыға құрастыру).
Табақты безендіру (қазақ ұлттық ою-өрнектерін сопақшаға және дөңгелекте құрастыру).
Торсықты безендіру (қазақ ұлттық ою-өрнектерін тіктөртбұрышқа құрастыру).
Тақияны безендіру (қазақ ұлттық ою-өрнектерін жолақша мен дөңгелектерге құрастыру).
Камзолды безендіру (киімнің жиектеріне қазақ ұлттық ою-өрнектер құрастыру).
Алжапқышты безендіру (киімнің жиектеріне қазақ ұлттық ою-өрнектер құрастыру).
Қазақтың ұлттық бас киімін безендіру (сәукеле).
Сырмақты безендірейік.
Өз бетінше жапсыру
Не қаласам, соны қиып, жапсырамын
Қандай заттың пішіні дөңгелекке ұқсайды?
Қандай заттың пішіні шаршыға ұқсайды?
Түрлі-түсті үшбұрыштар
Құттықтау ашықхаттары
Анама не сыйлаймын?
Сүйікті ойыншығым
Сүйікті жануарлар (балалардың таңдауы бойынша: қоян, түлкі, тоқты, мысық және т.б.)
ЗЕРТТЕУ-ІЗДЕСТІРУ ӘРЕКЕТТЕРІНЕ АРНАЛҒАН
ТАПСЫРМАЛАР МЕН ОЙЫНДАРДЫҢ ТАҚЫРЫПТАР ҮЛГІСІ
Қармен және мұзбен ойындар
Қардан мүсіндер жасап, қар лақтырысып ойнау. Қардың суға айналуы және суды қатыру. Түрлі-түсті мұздар (суды бояп, қатыру).
Сабын сумен және көбікпен ойындар
Сабын көбікті жіберу, түтік арқылы сабын суға үрлеу.
Айнамен ойындар
«Шағылысқан күн сәулелерін жіберу», «Күнді ұстап ал», «Айнада не бейнеленген?».
Сумен ойындар
«Батады - батпайды», «Жүзеді - жүзбейді», Бояуларды араластыру (керемет тамшылар).
Жарықпен және көлеңкемен ойындар
«Көлеңкелі театр», «Кімнің көлеңкесі қызықты», «Бұл кімнің көлеңкесі, тап», «Жасырынбақ» (фонардың көмегімен қараңғыда затты іздеу).
Шынымен ойындар
«Әлем, түсін өзгертеді» (түрлі-түсті шыны арқылы қарау). «Құпиялы суреттер» (түрлі-түсті шыны арқылы суреттер қарау: қандай бейнелер көрінбей қалады). «Бәрін көреміз, бәрін білеміз» (үлкейткіш шыны арқылы қарау).
Дыбыстармен ойындар
«Сылдырмақтар», «Дыбыс шығаратын бөтелкелер» (ішін суға, құмға толтырған немесе бос бөтелкені балғамен ұрса, қандай дыбыс шығарады?), «Не сықырлайды, не даңғырлайды?»
КӨРКЕМ ӘДЕБИЕТ ШЫҒАРМАЛАР ТІЗІМІНІҢ ҮЛГІСІ
Жануарлар әлемі
С. Боранбаев, «Лақ»
Т. Рахимов «Ақ лақ»
С. Сауытбеков «Лақтың кеңесі»
Ә. Дүйсенбиев «Ақ тайлақ»
Т. Жексенбай «Лақ пен бұлақ» «Бақа мен балық»
С. Михалков «Сүзеген Серкеш»
С. Қасиманов «Төрт түлік»
«Ат пен есек» қазақ ертегісі
«Бұлан» түркімен халық ертегісі
«Адасқан құмырсқа» қазақ халық ертегісі
«Тауық пен қоян» африка халық ертегіс
«Мақтаншақ қоян» өзбек ертегісі
М. Жаманбалинов «Кім не жейді?»
С. Көбеев «Құстың ұясы»
О. Асқар «Мысықпен тілдесу»
Өсімдіктер әлемі
Т. Молдағалиев «Жапырақтар»
М. Әлімбаев «Қоңыраугүл»
К. Ахметова «Алтын дән»
К. Баянбаев «Қойбүлдірген»
Ю. Тувим «Көкөністер»
М. Төрежанов «Шие тергенде»
Б. Әдетов «Ағаштың беті»
Т. Молдағалиев «Өрік гүлдеп»
Қ. Елемес «Бір тал шөп» (ертегі)
Ж. Әбдікерейұлы «Жауқазын»
Н. Құмар «Тәтті алма»
Өлі табиғат
М. Әлімбаев «Кемпірқосақ», «Мұз сүңгісі»
К. Көпішев «Мұз айдыны»
И. Суриков «Қыс» (жатқа айту)
Б. Жақып «Сырғанақ»
«Жаңбыр, жаңбыр», «Кел көктем» орыс халықтарының тақпақтары (жатқа айту)
Қолдан жасалынған әлем
Ә. Дүйсенбиев «Тентек доп»
Н. Әлімқұлов «Барабан»
Ә. Табылдиев «Кеме» (жатқа)
А. Барто «Барабан» «Кеме» (жатқа айту)
Е. Благинина «Жалауша» (жатқа айту)
Қ. Мырза Әли «Ойыншықтар»
Б. Ысқақ «Ойыншықтар»
Ғ. Өкеев «Топ, топ, добым»
Ш. Смаханұлы «Қуыршақ»
Ж. Смақов «Сылдырмақ»
«Қолғап», украин халық ертегісі (түсінік айту).
Б. Житков «Мен не көрдім»
Өзіңді таны
М. Әлімбаев «Ренжіме»
К. Ушинский «Күте біл»
С. Қалиев «Машинаны анам әкелді»
Адами қарым-қатынастар әлемі
Ә. Дүйсенбиев «Бір күні өзен басында»
Б. Данабеков «Қайырымды бала»
Н. Қадырбаев «Түсінісу»
В. Маяковский «Жақсы деген немене ...»
«Екі қомағай қонжық» венгер халық ертегісі
«Қаздар мен аққулар» орыс халық ертегісі
«Әтеш пен бұршақ дәні» орыс халық ертегісі (түсінік айту).
Қоғам
Менің үйім мен отбасым
Н. Исахметов «Әже»
Ә. Тәжібаев «Менің атам»
Ш. Перро «Қызыл телпек»
П. Воронько «Бәліш»
Адамдардың еңбегі
Ө. Тұрманжанов «Еріншек егінші мен еңбекқор құмырсқа»
Ы. Алтынсарин «Әке мен бала»
М. Әлімбаев «Жұмыстың жаманы жоқ»
Ф. Оңғарсынова «Зергер»
С. Оспанов «Бақыт деген немене?»
С. Мәуленов «Бәрі-бәрі жұмыста» (жатқа айту)
М. Әлімбаев «Жаңбыр»
К. Ыдырысов «Тіл алғыш жауын»
Ы. Алтынсарин «Бұл кім?»
А. Барто «Көмекші» (жатқа айту)
Қоғамдық өмірдің оқиғалары
К. Ыдырысов «Менің елім», «Жайлауда»
М. Әлімбаев «Асфальттағы суреттер»
Ә. Дүйсенбиев «Ашық күн»
С. Дүйсенбиев «Шырша да жылайды»
С. Қалиев «Аққала» (жатқа айту)
А. Барто «Жалауша» (жатқа айту)
Мезгілдер
Ә. Табылдиев «Жыл мезгілдері» (жаттау)
Ш. Ахметов «Бұл қай кезде болады?»
Ә. Табылдиев «Кемпірқосақ»
Б. Әбілов «Көктем сәні»
I. Жансүгіров «Жаз»
А. Асылбек «Көктем» (жаттау)
МУЗЫКАЛЫҚ ШЫҒАРМАЛАР ТІЗІМІНІҢ ҮЛГІСІ
Ән тыңдау
Е. Құсаинов «Менің сүйікті атам», «Көңілді арбакеш»
А. Меңжанова «Әлди-әлди»
«Әй-әй бөпем» халық әні
Қ. Шілдебаев «Домбыра»
Б. Жүсіпалиев «Көңілді марш»
Б. Жүсіпалиев «Қуыршақтың мұңы»
И. Глинка «Полька»
«Қамажай» қазақ халық әні
А. Қоразбаев «Кеш жарық»
«Үкілім-ай» халық әні
Е. Хасанғалиев «Күн дидарлы Қазақстан»
Д. Ботбаев «Күз әуені», «Қыс әні»
Б. Балденбаев «Қош келдің, Аяз ата»
А. Мамыров «Мен сағындым»
В. Моцарт «Қоңыраулар үні»
Е. Хасанғалиев «Анаға сәлем»
«Ақсақ құлан» қазақ халық әуені
С. Мұхамеджанов «Бүгін қай күн»
И. Нүсіпбаев «Домбырасыз ән қайда?»
Д. Ботбаев «Наурыз айы»
Н. Тілендиев «Көгершіндер әні»
Ә. Беспаев «Батыр бала Болатбек»
Оркестрлік нұсқа «Табиғат әуендері»
Вивальди «Қыс» (үзінді)
Ән айту
Ө. Байділдаев «Балақан да, балапан»
Н. Тілендиев «Бесік жыры»
Б. Қадырбекова «Құттықтаймын ана»
Б. Аманжолов «Тәтті нан»,
Д. Ботбаев «Жаңбыр»
И. Сапарбаев «Ойыншықтар»
Қ. Шілдебаев «Кірпі», «Қыс»
Ө. Байділдаев «Мысығым»
Л. Хамиди «Шырша жыры», «Дала аппақ»
И. Нүсіпбаев «Қандай суық қыс деген», «Біздің балабақшамыз»
Т. Тайбеков «Мен бақшаға барамын»
А. Асылбеков «Біз өмірдің гүліміз»
Ә. Бейсеуов «Ақ мамам»
Б. Байқадамов «Кел, билейік»
Балалар музыкалық аспаптарында ойнау
«Қамажай» қазақ халық әні
«Айгөлек» қазақ халық әуені
«Жоғары және төмен дыбыстарды тап» металлофонда
«Жаңбыр» - шапалақтап, үшбұрышта
«Тышқан» - шапалақтап, сылдырауықта
«Күшігім» - шапалақтап, дабылда
«Светит месяц» - орыс халық әуені
В. Моцарт «Қоңыраулар үні»
«Калинка» - орыс халық әуені (үшбұрышта, сылдырауықта, маракаста,металлофонда).
«Суық және жылы жел» - металлофонда
«Барлық бала жиналды» - балалардың қалаған аспаптарында ойнау
«Кернегей» - шапалақтап, сылдырауықта
«Наурыз» - шапалақтап, сылдырауықта
Музыкалық-ырғақтық қимылдар
Е. Өміров «Сылдырмақпен ойын»
Қ. Шілдебаев «Жүгіру»
Е. Андосов «Біз билейміз»
«Жаңбыр», «Күн пен түн» қазақ халық әуені
«Бала бақшада» жұптасып билеу
«Наурыз той» қазақ халық әуені, жұптасып билеу
Е. Тиличеева «Марш»
И. Гуммель «Жүгіру»
«Вертушки» - украин халық әуені
«Матрёшкалар»
«Жапырақтар биі»
«Доп, секіртпе, ұшақ»
«Ах вы, сени» орыс халық әуені
«Гномдар» ұлдарға арналған би
Шөжелерім
«Құыршақтар» биі
Шабандоз ұлдарға арналған биі
Е. Брусиловский «Батырлар биі»
Т. Алинов «Бақа»
К. Қуатбаев «Түлкі мен қаздар»
Мельникова «Жаса, елім» (жұптасып)
Д. Ботбаев «Күз әуені»
Б. Бәлденбаев «Қош келдің, Аяз ата»
«Табиғат әуені» оркестрлік нұсқасы
«Ақсақ құлан» қазақ халық әуені
А. Бестібаев «Бесік жыры», «Вальс»
ҚИМЫЛ-ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫ ТІЗІМІНІҢ ҮЛГІСІ
«Бірінші болу»
«Белгіні тыңда»
«Алыптар мен ергежейлілер»
«Қақпа»
«Сыйлықтар»
«Кептерді қуып жет»
«Түсті автокөліктер»
«Өз жұбыңды тап»
«Біз көңілді балалар»
«Бірінші бол»
«Жапалақ»
«Поезд»
«Аттар»
«Құстар мен мысық»
«Қояндар»
«Қарғалар»
«Секіріп - бұрыл»
«Қорықпаймын»
«Допқа дейін жеткіз»
«Кім көп таспа жинайды?»
«Кеглиді соқ»
«Кім алысқа»
«Шарлар мен бағаналар»
«Лақтырып қағып ал»
«Қағып алып лақтыр»
«Екі ұшты нысана»
«Нысанаға тигіз»
«Қоймадағы тышқандар»
«Туннель ішімен еңбектеу»
«Кешікпе!»
«Көжектер»
«Сақинаны лақтыр»
«Құстардың ұшып келуі»
«Биік пен аласаның артында»
«Көбелектер, бақалар»
«Көпірдегі лақтар»
«Құлатып алмай, апар»
«Қиын өткел»
ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР МЕН
ТІЛ ДАМЫТУ ЖАТТЫҒУЛАР ТІЗІМІНІҢ ҮЛГІСІ
Дыбыстық және артикуляциялық аппаратының дамуы
«Қатты-ақырын-сыбырлап»
«Тез-ақырын»
«Аттар тұяқтарымен тарсылдатады»
«Болтушка» и другие
Сөйлеу барысында дұрыс тыныс алуын дамыту
«Сабын көбіктері»
«Шарды үрле»
«Құс мамығын үрле»
«Шар жарылды»
«Ақшақарлар ұшады»
«Жаңылтпаштар»
Тілдің дыбысталу мәдениетін дамыту
«Не дыбыстайды?»
«Әртүрлі сөздерді жинақта»
«Берілген дыбыспен сөздерді ата»
«Сөзде берілген дыбысты белгіле»
«Тазша балаға дыбыстарды айтып жібер»
«Сөздер ұқсас дыбыс шығарады ма?»
«Міне, осылай дыбыстарды атайды»
«Дыбысталатын сағат»
«Жаңғырық»
«Таза айту»
Грамматикалық сөздің құрылысын қалыптастыру
«Сендердің тілектерің - біздің тілегіміз»
«Кімнің үйі?»
«Кімде не бар?»
«Біреу және көп»
«Не қайда жатыр?»
«Тапсырма»
«Кім жоқ?, Не жоқ?»
«Дүкен»
«Айгүлге серуенге бару үшін не жетіспейді?»
«Сиқырлы қалта»
«Ұзақ сөйлеммен айт»
«Нені қайда салады?» (қантты - қант салғышқа және т.б.)
Сөздік қорын байыту
«Кім? Не?» (зат есімдер)
«Кім не істейді?» (етістіктер)
«Бұл қай кезде болады?» (сын есімдер)
«Бұл қай кезде болады?» тәулік бөліктері, жыл мезгілдері
«Қай жерде не бар?» (үстеу)
«Сөзді айтуға көмектес»
«Бір сөзбен айт»
«Керісінше айт»
«Бұл қай кезде болады?»
«Биік (ұзын, үлкен, кең, жуан) не болады?»
«Еркелетіп ата»
«Сипаттамасы бойынша таны»
«Сөз қос»
«Сөзді өзгерт»
Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру
«Қанша болды? Қанша қалды? Арлығы қанша?»
«Кімге қанша?»
«Кімде сонша?»
«Қандай ойыншық жасырынды?»
«Сандарды таны»
«Не өзгерді?»
«Кім тез жинайды?»
«Не екенін тап?» (шеңбер, шаршы, үшбұрыш, тіктөртбұрыш, текше, шар, цилиндр)
«Заттар қандай пішіндерден құралады?»
«Қай жерде не бар?»
«Мен айтқан жерге қой»
«Бұл қай кезде болады?»
«Кеше - бүгін - ертең»
«Керісінше айт» (тез - ақырын және т.б.)
«Не ұзын, биік, кең, жуан?»
«Ретімен орналастыр», бес көлемінде (мысалы, жоғары, төмен, төменірек, ең кішісі)»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Бұл кім? Бұл не?»
«Не өзгерді?»
«Зоологиялық фриздер»
«Биологиялық фриздер»
«Заттық фриздер»
«Жыл мезгілдері»
«Ауылшаруашылық қызметкерлері не әкелді?»
«Нанды қалай өсіреді?» «Бізге күз не әкелді?» «Кімге не?»
«Қайдан сатып алуға болады?»
«Біз автобустамыз» («Біз дәрігердеміз», «Біз дүкендеміз», «Біз кинотеатрдамыз»)
«Жануарларды қалай күту қажет?»
«Гүлдерді күтеміз»
«Сиқырлы қалта»
«Жылы - суық»
Өзі және отбасы туралы білімі
«Мен»
«Менің сезімдерім»
«Менің отбасым»
«Менің ойларым»
«Менің әдеттерім»
«Мен білемін, үйренемін»
Адамгершілік нормалар мен қарым-қатынастары туралы түсініктері
«Кім көңілді, мұңды, ашулы?»
«Өз туыстарыңды таны» (суреттерінен)
«Бүгін өзімді не үшін мақтар едім?»
«Бүгін өзімді не үшін кінәлар едім?»
«Қандай болдым? Қандаймын? Қандай боламын?»
«Жақсы әдет»
«Жаман әдет»
«Құстарға қалай көмектесеміз?»
«Біз қалай ойнаймыз?»
«Дәмді-дәмсіз, пайдалы-зиян»
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрінің м.а. 2009 жылғы 21 қыркүйектегі
№ 439 бұйрығымен бекітілді
Мектепке дейінгі ересек жастағы
(5 жастан 6 жасқа дейінгі)
балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған
«Біз мектепке барамыз» бағдарламасы
МАЗМҰНЫ
1. Түсіндірме жазба
2. Мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру
3. Балалардың жас ерекшелігіне сипаттама
4. Күн тәртібінің үлгісі
5. «Денсаулық» білім беру саласының базалық мазмұны
6. «Қатынас» білім беру саласының базалық мазмұны
7. «Таным» білім беру саласының базалық мазмұны
8. «Шығармашылық» білім беру саласының базалық мазмұны
9. «Әлеуметтік орта» білім беру саласының базалық мазмұны
10. Ойын
11. Еңбек
12. Мерекелер мен ойын-сауықтар
13. Ата-аналармен жұмыс
14. Пайдаланылған әдебиеттер
15. Қосымша
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА
Қазақстанның білім беру жүйесін жаңарту жағдайында мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жаңа Жалпыға міндетті білім беру стандартын енгізу және мектепке дейінгі ұйымдағы, соның ішінде 5-6 жастағы балалар үшін, педагогикалық процесті бағдарламалық-әдістемелік қамтамасыз ету әзірлемелерін дайындау қажеттілігі туындап отыр.
Мектепке дейінгі ересек жастағы (5 жастан бастап 6 жасқа дейінгі) балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Біз мектепке барамыз» ұсынылып отырған бағдарламасы мектепке дейінгі 5-6 жастағы балаларды тәрбиелеу мен дамытудың мазмұндық аспектілерін ашады.
Бағдарлама түрлі өмір жағдайларында жинақталған тәжірибені қолданудың басты көрсеткіші ретінде балалардың негізгі құзыреттіліктерін қалыптастыру міндеттерін шешуге бағытталған.
Бағдарлама классикалық және отандық мектепке дейінгі педагогика әзірлеген мектепке дейінгі ересек жастағы балаларды оқыту мен тәрбиелеу тәсілдеріне, ішінара «Балабақшадағы тәрбиелеу мен оқытудың типтік бағдарламасының» базалық қағидаларына сүйенеді.
Бағдарлама құрастырушылары мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жаңа Жалпыға міндетті білім беру стандартының негізгі қағидаларын бейнелейтін, бүгінгі күн талаптарына жауап беретін жаңа бағдарламалық құжатты әзірлеуді мақсат етіп қойды.
Бағдарлама, ең алдымен, оқыту әдістемесін ғана емес, сонымен бірге, бақылау мен бағалау, өз іс-әрекетін жобалау мен баланың дамуын болжау әдістерін меңгерген шығармашыл педагогке арналған.
Ұсынылып отырған бағдарлама мазмұны позитивті әлеуметтенуді қамтамасыз етуге және балаларға негізгі құзыреттіліктерді меңгертуге, сонымен қатар әлеуметтік ортадағы оң қарым-қатынасқа қабілетті шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған.
Бағдарламалық материалды іске асыруда басты бағдар педагог пен тәрбиеленуші қарым-қатынасының құзыретті жүйесіне өту болып табылады. Құзыреттілікті танымдық мәселелерді дербес шешуге, өз айқындамасын анықтауға және адамға қоғамдағы өмір сүру нормалары мен ережелерін орындауға қажетті даму деңгейі ретінде қарастыра отырып, бағдарлама құрастырушылары, бұрынғы мектепке дейінгі балаларға арналған бағдарламаға қарағанда, осы бағдарлама әрбір мектеп жасына дейінгі баланың жеке мүмкіндіктеріне бағытталған деп есептейді. Бала бағдарламалық материалды меңгергенде өзінің іс-әрекетін өзі жоспарлауды, мақсат қоюды, оған қол жеткізу жолдарын табуды үйренуі тиіс.
Бағдарламада мектепке дейінгі білім беру мазмұнының алдыңғы және кейінгі сатылармен сабақтастығы айқын көрінеді.
Балалардың қажеттілігіне бағытталған педагогикалық процесті ұйымдастыруға жаңаша қарау бағдарламаны құрастыруда тәрбие міндеттерін біртіндеп күрделендіруді және оқу іс-әрекетін ұйымдастырудың түрлері мен әдістерінің алуан түрін қолдануды қажет етеді. Мұндай жол барлығы түсіндірілетін және, көбінесе, баланың орыңдаушылық қасиеттері қалыптасатын оқытумен салыстырғанда, шығармашылық қабілеттілікті, дербестікті, дамытуға бағытталған.
Бағдарламаны іске асырудың негізгі міндеттері:
- бала бойында маңызды шешуші құзыреттіліктерді қалыптастыруға мүмкіндік туғызатын қолайлы пәндік дамытушы орта құру;
- тәжірибелік, танымдық, шығармашылық тәжірибе мен бала әрекетінің басқа да түрлерін қалыптастыру;
- патриоттық және Қазақстанның мәдени-тарихи дәстүрлері негізінде тәрбиелеу арқылы бала бойына жалпы адамзаттық, мәдени және адамгершілік құндылықтарды дарыту;
- көп этникалық және көп мәдени мегаполисте ұлтаралық қатынастарды үйлестіру процесінде маңызды звено болып табылатын ұжымда ұлтаралық қатынас мәдениетін қалыптастыру;
- баланы дүниежүзілік және жалпыұлттық құндылықтар рухында дамыту мен тәрбиелеу мақсатында отбасы мен мектепке дейінгі ұйымның бірлескен мүмкіншіліктерін пайдалану;
- әр баланың тұлғалық қасиеті және оны ауыспалы өмір жағдайында әрі қарай сәтті дамыту мақсатында өзін-өзі тану, өз ойын еркін білдіру және оны іске асыру дағдыларын жетілдіру;
- салауатты өмір салтын қалыптастыру мақсатында бала денесінің толыққанды дамуы үшін қолайлы кеңістік құру;
- әр баланың интеллектуалдық қабілеттері мен шығармашылық әлеуетін дамыту;
- мектепте білім алуға жан-жақты дайындау.
Мектепке дейінгі ересек жастағы баланы тәрбиелеу мен дамытудың нәтижесі - үлкендермен және құрдастарымен қарым-қатынасқа түсе алатын, негізгі құзыреттілікті және дене тәрбиесі, салауатты өмір салты негіздерін меңгерген, мектепте оқуға даяр тұлға болып табылады.
Бағдарлама бес білім беру саласын («Денсаулық», «Таным», «Қатынас», «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта») қамтиды және баланың мектепте білім алуға бағытталған әлеуеттік мүмкіндігін ашуды көздейді.
Бағдарлама мазмұнын іске асыру белгілі бір мақсатқа бағытталған, бір-бірімен тығыз байланысты дербес бөлімдерден тұратын білім беру салаларының жұмысын жүргізу болып табылады.
«Денсаулық» білім беру саласында балалардың денсаулығын нығайтуға, салауатты өмір салтының ережелерін саналы түрде сақтауын қалыптастыруға, бала ағзасы мен маңызды қозғалыс дағдыларының функционалды мүмкіндіктерін жетілдіруге бағытталған педагогикалық жұмыстардың шарттары мен мазмұны, міндеттері белгіленген.
«Қатынас» білім беру саласында байланыстырып сөйлеуін, мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың тілдік әрекетке жеке қабілеттерін, мазмұнды диалог пен монолог құра білу іскерлігін, сауат ашу және жазуды меңгеруге дайындау мақсатында тілдік шығармашылығын көрсетуге бағытталған жұмыстардың мазмұны мен міндеттері қарастырылады.
«Таным» білім беру саласында баланың қоршаған ортада бағдарын кеңейтіп, толықтыру, салыстыру, талдау, жалпылау, байқау, үлгілеу, қарапайым іздеу әрекеттерін, табиғатты қорғау тәсілдерін меңгеруін, түрлі ақпарат көздерімен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған педагогикалық жұмыстардың міндеттерін, мазмұны мен шарттарын айқындап көрсетеді.
«Шығармашылық» білім беру саласында баланың қоршаған ортаға деген эстетикалық қатынасы мен ұлттық, классикалық және қазіргі көркем құралдардың дамуымен бірге қалыптасуы қарастырылады. Балалар шығармашылығы мен әрекеттерін біріктіру арқылы балалардың көркемдік қабілеттері қалыптасады. Балалар шығармашылығы - өзін, өзінің мүмкіндіктері мен қоршаған ортаны танитын және оларға өзінің көзқарасын білдіретін ерекше әлем.
«Әлеуметтік орта» білім беру саласында әлеуметтендіруді қоғамдық қатынастар жүйесіне енуге қажетті балалардың әлеуметтік-мәдени тәжірибелерінің дамуы ретінде қарай отырып, еңбек және білім, білік, дағдыларын, қағидалар, құндылықтар, салт-дәстүрлер, ережелер, тұлғаның әлеуметтік қасиеттерін қалыптастыру мәселелері қарастырылады.
Сонымен қатар, бұл сала кіріктірілген сипатта төрт білім беру саласының мазмұнын іске асырады. Балалар әрекеттерін түрлендіруді ұйымдастыру негізінде олардың үлкендермен, құрдастарымен қарым-қатынас жасауда қарапайым өзін-өзі бақылау мен реттеу дағдыларын қалыптастырады.
Бағдарламада балалардың мәдени дағдылары, білімділігі, тұлғаның әлеуметтік қасиеттерінің дамуы және бірлесіп жұмыс жасауын, қоршаған ортаға қамқорлық, бәсекелестік және ынталылық, дербестік пен тәуелсіздік, әлеуметтік ортаға икемділік, мәдени және экологиялық сауаттылықты қалыптастыруға басты орын берілген.
Бағдарлама тәрбиешілерге, әдіскерлерге, мектепке дейінгі ұйымдардың меңгерушілеріне, мектеп жасына дейінгі балалардың ата-аналарына арналған. Бағдарламада базистік оқу жоспарына сәйкес ұзақтығы 25-30 минут болатын 15 сабақ (ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті) қарастырылған.
Бағдарламаның оқу-әдістемелік кешені педагогтерге білім беру салаларын кіріктіру және қазіргі білім беру технологияларын таңдауда шығармашылықпен жұмыс істеуін қамтамасыз ете отырып, ұйымдастырылған оқу-іс-әрекетіне жаңаша қарауды ұсынады.
Әрбір білім беру саласының мазмұнында мектеп жасына дейінгі ересек жастағы балалардың базалық білім, білік, дағдыларды меңгеру деңгейі бойынша күтілетін нәтижелер аныкталған.
Бағдарлама балаларды мектепте оқуға ойдағыдай бейімделуінің мазмұнын таңдау және жағдайларын анықтау негізінде балабақша мен бастауыш мектеп арасындағы сабақтастық міндеттерін шешуді қарастырады.
Бағдарлама құрылымы
Бағдарлама түсіндірме жазба, мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру, күн тәртібінің үлгісі, базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу-іс-әрекетінде жүзеге асатын бес білім беру салаларының бағдарламалық мазмұнынан тұрады.
Бағдарламада ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің әр түрі бойынша бағдарламалық материалды меңгеру көрсеткіштері ұсынылады.
Қосымшада:
1) қимылды ойындардың шамалық тізімі;
2) ұсынылатын көркем әдебиет шығармалары;
3) сурет салу, жапсыру, мүсіндеуден сабақтардың шамалық тақырыптары;
4) өнермен таныстыру үшін шамалық шығармалар;
5) музыкалық репертуар мен музыкалық-дидактикалық ойындар беріліп отыр.
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЕРЕСЕК ЖАСТАҒЫ
БАЛАЛАРДЫҢ ТІРШІЛІК ӘРЕКЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
Мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру барысында жүргізілетін ойындар мен сабақтар балаларды дербестікке тәрбиелеуге негізделеді. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің түрлеріндегі режимдік кезеңі процесінде ересектермен және құрдастарымен мәдениетті қарым-қатынас жасауға әдеттендіру ары қарай жалғаса береді.
Баланың денсаулығын нығайтуға, дене және ақыл-ой қызметінің жұмысын жақсартуға, жүйке жүйесін сақтауға бағытталған іс-шараларды балалар шаршап-шалдықпайтындай, жарақаттанып қалмайтындай, жалықпайтындай етіп ұйымдастыру керек. Сонымен қатар, осы кезеңде күн тәртібін сақтауды қамтамасыз ететін шаралар кешенін жүргізу, жеке бас гигиенасын сақтау, қоғамдық орындағы мінез-құлық мәдениеті мен өз-өзіне қызмет жасау дағдыларын меңгерту өте маңызды.
Әртүрлі қозғалыс түрлеріне жаттықтыра отырып, балалардың оны түсініп, дұрыс, дәл орындауы қадағаланады. Бұл мақсатты жүзеге асыруда арнайы ережелері бар қимыл ойындары ойнатылады.
Балалардың күнделікті тұрмысын ұйымдастыру барысында бала дербестігінің, өзінің және құрдастарының өзін-өзі ұстау мінез-құлқының артқандығын сезіне білуі, яғни ересектер тарапынан қамқорлыққа мұқтаждығының азайғандығын ескеру қажет. Киініп-шешіну, тамақтану, жуыну уақытының қысқаруы есебінен бала еңбегі мен ойынына, қимыл-қозғалысын дамытуға, өз бетінше көркемдік шығармашылықпен айналысуға бөлінетін уақыт мөлшері артады.
Ересек топта ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінің түрлерін жүргізу уақытының көлемі артып, берілетін бағдарламалық материалдар күрделене түседі. Күрделі мазмұнды материалдарды меңгерту барысындағы ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті (сауат ашу, математика, тіл дамыту) күннің бірінші жартысында жүргізіледі. Себебі, бала бұл уақытта мейлінше сергек, әрі белсенді болады. Оқу материалын балаға ойын арқылы жеткізіп, оны жалықтырып алмас үшін дер кезінде сергіту жаттығуларын жасату керек. Баланың эмоциясын және қимылдарын дамытуға әсер ететін жас ерекшелігіне сай тиімді әдістер мен тәсілдерді қолдану керек.
Бейнелеу шығармашылығынан, драмалау ойынан, сахналаудан тұратын балалардың түрлі дербес көркем әрекетін ұйымдастыру қажет. Өнімді іс-әрекет түрлерімен айналысу сабақтарында балаларды құралдар, атрибуттар әзірлеуге қатыстыру.
Ойын іс-әрекеті алуан түрлі бола түседі, балалар жаңа заттардың қолданылуын, олармен әрекет жасау түрлерін, адамдармен қарым-қатынасқа түсу жолдарын меңгереді. Тәрбиешінің алдында түрлі ойындарды қолдану, шығармашылықты, дербестікті, ерік сапаларын дамыту міндеттері тұр.
Жыл соңында ересектер тобындағы балаларда болашақтағы мектеп оқушысы ретінде үстел ойындарын ойнауға, түрлі суреттерді қарап, суретті ойындардағы тапсырмаларды орындауға, құрастыру мен мүсіндеуге деген қызығушылықты тәрбиелеу қажет.
Бала әрекетінің жүйелі даму үлгісін көрсететін, бағдарлау мен әрекет кеңістігін ашатын, вариативтілігімен және баланың тікелей қатысуымен ерекшеленетін дамытушы орта құру оқыту мен тәрбиелеу процесінде өте маңызды рөл атқарады. Заттық дамытушы орта балалардың бір-бірімен, ересектермен қарым-қатынасын дамытуға бейімделіп жасалады. Сондықтан оның балалардың денесін, әлеуметтік, эстетикалық және танымдық дамуын қамтамасыз етуге қолайлы, әрі ыңғайлы болуы ескеріледі.
Топта еңбек әрекетінің әр түрін жүргізуге қолайлы жағдай жасалуы керек. Еңбек әрекеті арқылы баланың өз-өзіне қызмет ету дағдылары қалыптасады. Осы мақсатта әртүрлі еңбек әрекеттерін ұйымдастыруға болады. Мысалы, тұрмыстық-шаруашылық еңбек пен табиғат аясындағы еңбек түрлерін жеке және ұжымдық тапсырмалар мен кезекшілік түрінде ұйымдастырған жөн. Еңбек ету барысында балалардың жұмысын мадақтап отыру арқылы оны жігерлендіріп, еңбек етуге қызығушылығын арттырып отыру көзделеді.
Балаларды дамыту мен тәрбиелеуде нәтижеге жету үшін педагог пен ата-аналардың бірлесіп жұмыс жасауы маңызды рөл атқарады. Тәрбиеші балаға қатысты мәселелерді бірігіп шешу мақсатында ата-аналармен ынтымақтастық қатынас орнатып, оларды топтың өмірі мен қызметін ұйымдастыруға белсенді қатыстырып отыруы керек.
БАЛАЛАРДЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІГІНЕ СИПАТТАМА
Бес-алты жасқа қараған балалардың дамуында елеулі өзгерістер болады. Бала денесінің салмағы шамамен айына 200 г, бойының ұзындығы 0,5 см артады. 5-6 жасында баланың бойы - 116 см, денесінің самағы - 21,5 кг жетіп, кеуде қуысының көлемі 67 см жетеді.
Баланың мінез-құлық әрекетін реттеуде бас ми қыртысының рөлі артады. Жоғары жүйке жүйесінің қызметі жетіледі. Балалардың қимыл белсенділігі артып, негізгі қимыл әрекеттерін жетік меңгереді. 5-6 жастағы балалардың қозғалысы, көбінесе, жігерлі, әрі нақты болып, әсемдік пен жеңілдікке ие болады. Балалар жүгіріп келіп биіктік пен ұзындыққа тоқтамай секіруді, заттарды нысананы көздеп дәл лақтыруды беріліп орындайды. Олар допты бір қолымен қағып ала алады, бір орында тұрып, аяқтарын кезектестіріп секіре алады.
Бес-алты жасында саусақ қимылдарының жетілгендігі соншалық, бала өздігінен қағаздан түрлі пішіндерді (дөңгелек, сопақша, тіктөртбұрыш, т.б.) қия алады, адам мен жануарлар мүсіндерін жасап, қарындашпен, бояумен еркін сурет сала алады.
Бес жастағы бала психикалық дамудағы елеулі өзгерістермен ерекшеленеді.
5-6 жастағы баланың әлеуметтік даму ситуациясы ересектермен қарым-қатынас жасаудың ситуациядан тыс-жеке тұлғалық түрінің пайда болуымен ерекшеленеді. Дамудың алдыңғы кезеңінде қатынас мазмұны ситуациядан тыс болады, яғни сол ситуация шеңберінен шығады, теориялық болады. Ересек адам бала үшін білім көзі болып қана қоймай, сонымен қатар әлеуметтік қарым-қатынастардың, адамның іс-әрекетінің мәні мен нормалары жөніндегі білім көзі де болып табылады. Бала қарым-қатынас, моральдық нормалар жайлы сұрақтар қоя бастайды. Бұл жастағы бала өз күйзелісін, пікірі мен бағалауды ересектердің пікірімен ара салмағын анықтай алады. Мұндай қатынастың басты мотиві - өзара түсіністік пен әсерлену.
Бұл кезеңде баланың айналаны танып-білуге құштарлығы артқаны соншалық, ол үлкендерге қоршаған әлем туралы өзін қызықтырған сан алуан сұрақтар қоя алады. Ересек адам бала үшін жаңа білім көзі, күмәндәнудің шешімін табатын эрудит болады.
Егер 4-5 жастағы балалар ересектермен жан-жануарлар, машиналар, табиғат құбылыстары жайлы әңгімелессе, ал мектепке дейінгі ересек жастағы балалар мінез-құлық мәдениеті ережелері, өзі және ата-аналары жайлы әңгімелескісі келеді. Жетекші мотив тұлғалық мотивке айналады. Қатынас жасаудың негізгі қозғаушы күші, нақты атқаратын қызметіне қарамастан, адам болып саналады
Бес-алты жастағы бала өзін барлық жағынан «жарылыс» (бұл, әсіресе, балабақшаға баратын балаларға тән) түрінде көрсете алады. Құрдастар ересектерден асып өтіп, бала өмірінде ерекше орынға ие болады. Қарым-қатынастың негізгі мазмұны іскерлік ынтымақтастық пен біріккен ойын әрекеті арқылы ашылады. Балалардың қарым-қатынасы, әсіресе, сабақ және ойын әрекеті үстінде айқын көрінеді. Бала құрдастарының әрекетіне сынай қарап, іштей қызғанады, оларды өзінше бағалайды және үлкендердің бағалауын өзіндік әсермен қабылдайды. Кейбір жағдайда құрдасының сәтсіздіктеріне бірге қамығады. Бірақ мұндай қатынас тұрақты бола бермейді. Ол өз мүмкіншіліктері мен жетістігіне мақтанып, өзін басқадан биік ұстайды, өзгені қызғанады, оны өзіне бәсекелес санайды. Қарым-қатынасында жиі жанжалдасып қалу сипат алады. Ызақорлық пен қымсыну сезімінің пайда болуы әсерінен қарым-қатынас шиеленісе түседі. Әрдайым өзінің артықшылығын дәлелдеу мақсатында басқа балаларды өзімен салыстырып отырады. Қарым-қатынаста үлкендердің де, құрдастарының да оның пікірімен санасқанын, өзіне сыйластықпен қарағанын қалайды. Сонымен қатар, өзара қарым-қатынасында түсініспеушілік пен жанжалдарды болдырмаудың жолын табуды меңгеру арқылы баланың қарым-қатынас құзіреттілігі қалыптасады.
5-6 жаста сюжетті-рөлдік ойындар өзінің кемеліне жетіп, толысады. Балалардың сомдауы арқылы жасалған адамдар арасындағы қарым-қатынас ойынның негізгі мазмұнын құрайды. Балалар 3-4 адамнан құралған тұрақты ойын бірлестігін құрады. Рөлдік ойындарда бала сомдап тұрған кейіпкерінің атынан басқа кейіпкерлермен сөйлеседі. Осылайша баланың мазмұнды сөйлеу тілі қалыптасады, рөлдік қарым-қатынастардың мәні ашылады. Қойылымдағы қимыл-әрекеттер ықшамдалып, баланы жалықтырмайтындай қысқа, рет-ретімен, орынды қойылып, сюжеттің мазмұны ашылатындай болуы керек. Осы жастағы балаларға не жайлы ойнағандықтарын білуге ұмтылу тән. Ертегі, кино, мультфильмдерден көріністер, ең бастысы, қоғамдық сюжеттер ойында басты орын алады.
Осы кезеңнің маңызды жаңалығы - мінез-құлық еркіндігі. Барлық психикалық процестер (қарапайымнан күрделіге дейін), қатынас жасай білу мектеп жасына дейінгі баланың негізгі іс-әрекеті - ойында дамиды. Мысалы, ойында рөл атқара отырып, бала ойын міндетіне барлық өзінің тезаралық, импульсивті әрекеттерін бағындырады. Ойын барысында бала, ересектердің тікелей тапсырмасын орындағаннан гөрі, зейіндерін жылдамырақ шоғырландырады, көбірек есте сақтайды. Балалармен ойнай отырып, олардың талап-тілектерін ескереді, келіспеушіліктерді шешеді, жаңа жоспар құрады және оны іске асырады. Басқа сөзбен айтқанда, қатынас жасай білуге үйренеді. Ауыстырғыш заттармен ойнай отырып, шартты кеңістікті көз алдына ойша елестетеді. Көз алдына елестетін кеңістіктегі әрекет практикасы шығармашыл қиялды дамытуға мүмкіндік жасайды. Өнімді іс-әрекет түрлері - сурет салу, құрастыру ойынмен бір тұтасқан. Бала сурет сала отырып, қандай да бір сюжетті ойнайды, текшелерден құрастыра отырып, оны ойынға енгізеді. Мектепке дейінгі ересек жаста өнімді іс-әрекет нәтижесі дербес мәнге ие болады, сөйтіп ол ойыннан біртіндеп арылады.
Бұл кезеңде мінез-құлықтың жаңа маңызды еркін түрі пайда болады. Бала бұрын өзінің эмоционалдық көңіл-күйін кез келген ортада еркін көрсетсе, енді өзінің іс-әрекетінде тәртіп нормалары мен қағидаларын сақтайды. Дегенмен де бұл кезеңде өзін-өзі ұстай білу дағдысы қалыптасу сатысында болады. Алғаш рет «өзін қалай ұстау керек?» деген сұрақ туады. Бала санасында өз әрекетін реттеп отыратын өзін-өзі ұстау тәртібінің үлгісі құрылады. Сол үлгі арқылы бала өз әрекетін реттеп отырады. Өз мүмкіншіліктерін, нені істей алатындығы мен істей алмайтындығын сезеді, өзгелермен қарым-қатынаста өз орнын біледі, өз әрекетін ғана емес, ішкі жан күйінің тербелістерін (қуаныш, реніш, қобалжу, толқу, т.б.) де сезінеді, үлкендердің талаптарын түсініп, өз пікіріне сай келсе саналы түрде орындай алады. Психологтардың пайымдауынша, бес жастан кейін олармен «келісуге», тапсырмалар беруге, жаңа іспен қызықтыруға болады.
Дәл осы кезеңде өзін-өзі ұстаудағы еркіндік бала психикасының дамуы мен жан дүниесінің қалыптасуының көзі болып табылады. Бала нені қаласа, соған жетуге тырысады. Оның өзін-өзі ұстауы айналасындағы жағдайға байланысты емес, өз шешіміне қарай болады. Осы құбылыстар бала дамуының барлық саласында көрініс табады және бекітіледі.
Дүниетанымдық түсініктері. 5-6 жастағы балалар қоршаған әлем мен өзі туралы тұрмыстық түсініктерді біледі. Күнделікті тіршілік түсініктері - бұл күнделікті сөйлеу тілімен байланысты ұғымдар. Осыған орай мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың түрлі дүниетанымдық мәселелер туралы өзіндік түсініктері бар. Жағдайдан тыс-тұлғалық қарым-қатынас пен сюжеттік-рөлдік ойындардың нәтижесінде баланың үлкендердің өзара қарым-қатынасы мен әлеуметтік жағдайы туралы түсініктері қарқынды дамиды. Сөздік-қисынды ойлау қабілеттерінің дамуы кейбір түсініктердің нақты-бейнелі мазмұнының абстрактілі, ерікті салыстырмалы түрін жасайды. Өзін ерекше бағалап, өзінің «мен»-дігін жақындарынан да, достарынан да оқшау қояды.
Бұл кезеңде бала жаны тез жараланғыш келеді. Сонымен қатар көптеген балаларда ашуланшақтық, ұялшақтық, ызақорлық, өзін-өзі көрсетуге құмарлық сияқты қасиеттер пайда болады. Үлкендер бұл өзгерістерді дер кезінде байқап, тиісті шаралар қолданбаса, ол бала бойында өмір бойы сақталып қалуы мүмкін.
Баланың ойлау қабілеті. Ішкі психологиялық өмірі мен өзін-өзі реттеуінің қалыптасуы - танымдық салада бірқатар жаңа құрылымдардың пайда болуымен байланысты. Ең алдымен, бала ортақ түсініктер бойынша әрекет ету қабілетін меңгереді, оқиғалар мен құбылыстардың себеп-салдарлық қарым-қатынасын құра алады.
Бұл кезеңде баланың қоршаған әлемді түсінуге талпынысы артады және әлем туралы алғашқы түсінігінің кескіні пайда болады. Алайда, бұл қисынды түсінік емес, небары көрнекі-бейнелі ойлау ғана.
Көрнекі-бейнелі ойлау - ойлау қабілетінің кең тараған түрі. Ол тікелей затқа емес, сол заттың бейнесі мен баланың зат туралы түсінігіне бағытталған. Ойлау қабілетінің бұл түрінің маңызды шарттарының бірі - ойын. Ойын арқылы балада бір затты екінші заттан айыра білу дағдысы қалыптасады. Жаңа бейне жасау мүмкіншілігі туады. Бұл мақсатты осы кезеңнің маңызды құрылымдарының бірі - елестету арқылы іске асырады.
5-6 жаста сөздік-қисынды ойлау қабілетінің күрт дамуы байқалады. Сол арқылы балада көзге көрінбейтін заттар мен құбылыстар арасындағы байланысты түсіну қабілеті қалыптасады. Осылайша, өзі қолымен ұстап, көруге болмайтын заттар мен құбылыстардың байланысын бақылауына, түсінуіне мүмкіншілік береді. Нақты бейнелі ойлауға бағытталған түсініктен, қисынды шешім шығарып, оны сөз арқылы бейнелеуді меңгереді, оқиғалар мен құбылыстардың себеп-салдарлық қатынасын белгілей алады.
Ең бастысы, бұл кезеңде бала психикасы қалыптасу мен даму үстінде екендігін естен шығармауымыз керек.
КҮН ТӘРТІБІНІҢ ҮЛГІСІ
Баланың мектепке дейінгі ұйымдағы күн тәртібінің уақыты 12 сағатқа шамаланған
|
Күн тәртібінің элементтері |
Уақыты (сағ., мин) |
|
«Сәлеметсіңдер ме, балалар!» Балаларды қабылдау, тексеру, ойындар, ертеңгілік гимнастика. Гигиеналық шаралар. Таңғы ас. Ойындар, ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттеріне дайындық. |
7.30-9.10 |
|
«Ойнайық та, ойлайық» Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті. |
9.10-10.40 |
|
«Табиғат аясында» Серуенге дайындық. Серуен. Табиғатпен таныстыру, ойындар, еңбек. Серуеннен оралу. Гигиеналық және шынықтыру шаралары. |
10.50-12.50 |
|
«Ас - адамның арқауы» Түскі ас |
12.50-13.20 |
|
«Тәтті ұйқы» Гигиеналық және шынықтыру шаралары. Күндізгі ұйқыға жатқызу. |
13.20-15.10 |
|
«Ұйқымызды ашайық» Ұйқыдан ояну, шынықтыру шаралары. Бесін ас. |
15.10-16.00 |
|
«Алақай, ойын!» Сюжетті-рөлдік, шығармашылық және дидактикалық ойындар. Серуенге дайындық, серуен, қимылды ойындар. Гигиеналық және шынықтыру шаралары. |
16.00-17.40 |
|
«Ас - адамның арқауы» Кешкі ас |
17.40—18.00 |
|
«Ертеңге дейін...» Балалармен, ата-аналармен қарым-қатынас. Балалардың үйге қайтуы. |
18.00-19.00 |
«ДЕНСАУЛЫҚ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ
БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
Мақсаты: денсаулық сақтау құзіреттілігін қалыптастыру. Өз денсаулығына саналы көзқарасын тәрбиелеу, денсаулықтың адамға табиғаттың берген басты құндылығы екенін түсіну, қозғалыс белсенділігін дамыту және дене сапаларын қалыптастыру.
Мектепке дейінгі ересек жастағы «Денсаулық» білім беру саласының базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің төмендегідей түрлері арқылы жүзеге асады:
- дене шынықтыру;
- валеология.
Дене шынықтыру
Мақсаты: баланың денсаулығын сақтау және нығайту, дене жаттығуларын жасауға қызығушылықтарын арттыру, қимылдау біліктерін жақсартуға тырысу, оларды дұрыс және дәл орындай білуге үйрету.
Міндеттері:
1. Денсаулығын нығайту, балалардың денесінің жалпы дайындығын жақсарту, қимыл-қозғалыс арқылы биологиялық қажеттілігін қанағаттандыру, жағымды эмоционалды көңіл-күй ортасын жасау;
2. Күнделікті өмірге қажетті қимыл түрлерін, оларды дұрыс орындау дағдыларын қалыптастыру;
3. Дене сапаларын: ептілік, үйлесімділік қабілеттерін дамыту, шыдамдылығын шыңдау;
4. Балаларды спорттық ойындар және жаттығулармен таныстыру арқылы ойын техникасын меңгерте отырып, жаңа дағдыларды меңгерту;
5. Балаларды жинақылыққа тәрбиелеп, ынталы іскерлігін арттыру, құрдастарымен достық қарым-қатынасын қолдау;
6. Жас ерекшелігіне қарай толыққанды дамуына, ағзаның қоршаған ортаға бейімделу қабілетін, дене және ақыл-ойдың қабілеттілігін арттыруға жағдай жасау;
7. Белсенді қимыл іс-әрекеттеріне және оған қажеттілікке қызығушылықтарын арттырып, дене шынықтыру сабақтары мен ойындардың, негізгі гигиеналық талаптар мен ережелердің пайдасы туралы түсініктерін қалыптастыру.
Мазмұны:
Негізгі қимыл түрлерін дамыту жаттығулары
Ортаңғы топта үйренген жаттығуларды қайталап, балалардың біліктері мен дағдыларын жетілдіру және бекіту.
Негізгі қимыл жаттығулары
Жүру:
- түрлі қарқында бір қатармен, екі қатармен, аяқтың ұшымен, өкшемен жүру жаттығуларын белгі бойынша орындау;
- бүгілген тізені жоғары көтеріп, жартылай отырып;
- заттарды аттап, заттар арасынан;
- қолды түрлі қалыпта ұстап (жоғары, алға, жанына, желкеде);
- тәрбиешінің белгісімен тоқтап;
- қозғалыс бағытын өзгертіп, заттар арасымен;
- шашырап, заттар арасымен;
- жүгіруді алмастыра;
- адымдап алға қарай жүру;
- «жыланша» ирелендеп;
- сызық және шеңбер бойымен қол ұстасып, жіптен ұстап, жіпті басқа қолға ауыстырып қысқа және кең адымдап;
- 3-4 м жерге дейін көзін жұмып.
Жүгіру:
- бір қатармен, шашырап, жұптасып, түрлі қарқында;
- шеңбер бойымен, қол ұстасып, келесі жақта бұрылыс жасап;
- заттарды аттап, тізені жоғары көтеріп жиі және кең адымдап заттар арасымен;
- заттар арасымен шашырап;
- «жыланша» ирелеңдеп, кедергілер арасымен;
- жұптасып, тізбектеліп, бастаушыны ауыстыра отырып, сапқа қайта тұрып;
- кедергілерден өтіп;
- 1,5-2 мин түрлі жылдамдықпен - баяу, жылдам, орташа қарқынмен тоқтамай, орташа жылдамдықпен 60-100 м;
- қағып алу және айлалы түрде;
- баяу қарқынмен кедергілер арасымен 2 минут тоқтамай;
- 320 м қиылысқан жермен баяу;
- белгіленген жерге дейін жылдамдыққа, (арақашықтығы 20 м) жүгіру;
- бірнеше рет сап түзеу арқылы жылдамдыққа жүгіруді баяу жүгірумен алмастыру;
- барынша тез 20-30 м арақашықтыққа (жылдың аяғында 5,5-5 секундта 20 метрге, 7,5-8,5 секундта 30 метрге);
- 120-200 метрге 2-3 рет жүрумен алмастырып;
- екі, үш қатарға сапқа қайта тұрып (жол бойында кеглиді алу);
- ирелеңдеп жүгіру (10 метрден 3 рет).
Секіру:
- бір орында тұрып, алға қарай;
- тізенің арасына қапшықты қысып, қос аяқтап;
- қос аяқтап заттар арасымен (арақашықтығы 4 м), 5-6 заттың үстімен (биіктігі 15-20 м), оң және сол қырымен;
- жіптің үстінен;
- түзу бағытта (ара қашықтығы 6 м)
- оң және сол аяқтарымен кезектесіп заттар арасымен (арақашықтығы 3 м);
- оң және сол аяғын кезектестіріп;
- 20 см-биіктіктегі зат үстіне;
- алға қарай бір аяқтан екінші аяққа (арақашықтығы 3-4 м);
- бір орыннан ұзындыққа (80 см кем емес);
- жүгіріп келіп ұзындыққа (100 см кем емес);
- жүгіріп келіп биіктікке (биіктігі 30-40 см кем емес);
- шахмат тәрізді қойылған ағаш кірпіштерден (арақашықтығы 50 см), толтырылған доптардан (5-6 дана) қос аяқтап секіру;
- алаңның ортасына қойылған жіптің оң және сол жағынан 4 м қашықтыққа алға жылжып;
- ұзын және қысқа секіртпемен қос аяқтап, ыршып-ыршып, бір аяқтан екінші аяққа алға айналдыра отырып және қос аяқтап ыршып секіруді алмастырып алға, артқа секіру;
- теңселіп, айналып, бір орында тұрып секіртпемен;
- қысқа секіртпемен алға жүріп (арақашықтығы 8 м) қос аяқтап;
- арақашықтығы 40 см құрсаудан келесі құрсауға бір аяқтап және қос аяқтап;
- қос аяқтап, аяқтың оң және сол қырымен (3 рет), одан соң 180 градусқа бұрылып секіру.
Лақтыру, қағып алу, домалату:
- қос қолмен допты жоғары, жіптің үстінен лақтыру, допты еденнен ыршытып жоғары лақтырып қос қолмен қағып алу (10 реттен кем емес) допты қабырғаға ұрып және еденнен ыршытып қос қолмен қағып алу;
- допты заттар арасымен және түзу бағытта домалату;
- 3-4 м арақашықтықта допты, қапшықты, тасты, асықты нысанаға дәлдеп лақтыру;
- 3-4 м арақашықтықтан қапшықтыты тік нысанаға иықтан асырып, оң және сол қолмен лақтыру;
- қапшықтарды себетке, алысқа көздеп тастау, бір қолымен қапшықты, екі қолмен допты төменнен құрсауға лақтыру;
- допты екі қолымен бір-біріне (арақашықтығы 1,5-2 м) басынан асыра лақтыру;
- тізбектеліп және тізерлеп тұрып допты екі қолымен бір-біріне басынан асыра лақтыру;
- 3 м арақашықтықта тізбектеліп допты төменнен қос қолдап, кеудеден және төменнен лақтырып, тосар алдында қолды шапалақтау;
- допты қос қолдап заттар арасымен (4-5 м арақашықта) алға қарай алып жүру;
- алға қарай жылжып қос қолмен допты лақтырып, қайта қағып алу (арақашықтығы 4-5 м);
- сақинаны лақтырып таяққа кигізу;
- допты қос қолмен себетке лақтыру;
- кішкентай допты бір қолымен лақтырып, екі қолмен тосып алу;
- допты бір қолмен еденнен ыршытып, қос қолмен тосып алу, бір қолымен жоғары лақтырып, бір қолымен тосып алу.
Еңбектеу және өрмелеу:
- биіктігі 40 см болатын жіптің астынан қолды еденге тигізбей, жанымен еңбектеу;
- гимнастикалық орындық үстінде ішпен, арқаға қапшық қойып еңбектеу;
- еңкіш басқышпен өрмелеп гимнастикалық қабырғаға өтіп, одан қайта түсу, гимнастикалық орындық үстімен еңбектеу;
- биіктігі 50 см доға астымен қолына допты ұстап, қатарынан қойылған 3-4 доғаның астынан еңбектеу;
- қолды еденге, шеңбердің шетіне тигізбей топталып шеңбердің ішіне кіру (биіктігі 50 см);
- кеглилер арасымен допты басымен итеріп еңбектеу;
- арқаға қапшық қойып еңбектеу;
- гимнастикалық қабырғаның басына дейін бір және бірнеше тәсілмен өрмелеп, басқа аралыққа ауысып төменге түсу;
- доғаның астымен допты басымен итеріп еңбектеу;
- кедергілер арасынан және қолды еденге тигізбей доға астынан еңбектеу;
- шығыршықтарды айналдырып, олардың ішіне кіру;
- сатының қырына қойылған тақтайшалар арасынан өту.
Тепе-теңдікті сақтау:
- заттар арасымен аттап жүру;
- кедергісі бар тақтай үстімен адымдап, аяқ ұшымен жүру;
- орындық үстімен, текшелерді аттап, толтырылған доптармен, әр қадам сайын допты алға қойып, қолды арқаға немесе алдына ұстап, басына қапшық қойып жүру;
- арқан бойымен қырынан, қосымша қадаммен (өкшені арқанға, аяқ ұшын еденге);
- кедір-бұдыр тақтай үстімен жүру;
- еңкіш тақтай үстінен арқаны түзу ұстап жүру және жүгіру;
- еңкіш тақтай үстіне жүгіріп шығып, төмен қарай адымдап түсу;
- еңкіш тақтай үстімен бір қырымен қосымша адымдап жүру;
- арқан бойымен басына қапшықты қойып, бір қырындап, қосымша адымдап жүру;
- гимнастикалық орындық үстімен арақашықтығы баладан екі қадам алыс қойылған толтырылған доптардан аттау арқылы жүру;
- көлденең және еңкіш бөрене бойымен жүру және жүгіру;
- бір-бірінің қолдарынан ұстап жұптасып айналу;
- «Қарлығаш» жаттығуын орындау.
Сапқа тұру, сап құрылымын өзгертіп қайта тұру:
- сапқа бір қатармен тұру;
- сап түзеп жүруден бір және екі қатармен қайта тұру;
- бір орында және қимыл үстінде оңға, солға бұрылу;
- қатарда - қолды алға, сап түзеп жүргенде және шеңбер жасағанда -қолды жан-жаққа созып тік тұру;
- секіріп және аттап оңға, солға, айналып бұрылу;
- қатардан сапқа тізбектеліп шеңбер бойымен және үш қатарға тұру;
- шаңғымен сапқа тізбектеліп тұру, адымдап қадам басу, бұрылу;
- жүру барысында жұптасып және қайтадан бір қатарға тұру;
- педагогтің тапсырмаларын орындай отырып, сапта тұрып бір қатардан үш қатар құру, жүгіру кезінде ауысу, қимылдар жасай отырып екі қатардан бір қатарға сапқа тұру;
- саптағы бір қатардан үш, төрт қатарға қайта сап түзеп тұру.
Музыкалық-ырғақты жаттығулар:
Музыка ырғағына сәйкес түрлі қарқында қимылдар жасау. Өздеріне таныс дене жаттығуларын музыка әуенімен әсем де, ырғақты етіп орындау. Аяқты өкшеге кезектестіріп қойып, топылдату. Бір жанымен тізе бүге отырып жүру. Қарапайым музыка ырғағына сай қолды шапалақтау. Жұптасып шеңбер бойымен қозғалу. Музыка ырғағына қарай ойдан қимылдар ойластырып, шығармашылық таныту.
Жалпы дамыту жаттығулары
Қол мен иық бұлшық еттеріне арналған жаттығулар. Қолды кеудеге қою, жан-жаққа созу, қолды желкеге қою, жоғары көтеру, жан-жаққа созу. Қол саусақтарын айқастыру - «құлып», жоғары алға көтеру (алақанды сыртқа қарай айналдыру). Қолды жоғары артқа бір мезгілде және кезектесіп көтеру. Бір қолдан екінші қолға затты алға, арқаға, басына қайта қою. Қолды алға шапалақтау және арқаға қою. Қолды буыннан айналдыру. Қолдың саусақтарын ашып, жұму.
Аяққа арналған жаттығулар. Аяқтың ұшымен тұру. Аяқтың ұшын жерден алмай, өкшені жоғары көтеріп, түсіру. 2-3 рет қатарынан жартылай отырып-тұру. Қолды алға созып, қолмен тізеге сүйеніп, қолмен тізені құшақтап және басты иіп жүрелеп жүру. Аяқты кезекпен алға және жан-жаққа жіберіп отыру. Ұсақ заттарды аяқтың саусақтарымен қысып алып, орнын ауыстыру. Аяқтың басын таяққа, арқанға тірей отырып, өкшемен бір жағымен қырындап жүру. Таяқ, білікше бойымен (диаметрі 6-8 см) табанның ортасына сүйене отырып, бір қырындап өкшені өкшеге қойып жылжу. Табанды майыстыру, түзулеу, айналдыру.
Кеудеге арналған жаттығулар. Допты басынан асыра (алға және артқа) бір-біріне беру. Қолды алға созып оңға, солға бұрылу. Гимнастикалық қабырғаға бетімен қарап тұрып белінің тұсына сай қолына рейка ұстап алға еңкейіп, иілу. Гимнастикалық қабырғаға арқасымен тіреліп тұрып, қолын белінің тұсына сай рейкадан ұстап аяқты кезектестіре бүгу және тік көтеру. Алға еңкею, алақанын еденге тигізу, арқасына ұстасқан қолдарын көтеру. Тізерлеп тұрып, алға еңкею, отыру. Отыру, бұрылып затты артына қою, қайтадан артқа бұрылып затты алу. Арқасымен жерде жатып, аяқты жоғары көтеру, велосипед айдағандай аяқты қимылдату. Бір аяқпен тіреуішке сүйеніп, тіреуіштен тіреуішке өту. Ішпен жатып, аяқты бүгу, қайта жазу (алдымен бір аяқпен, содан соң екі аяқпен бірге). Шалқасынан жату, етпетіне ауысу. Етпетімен жатып қолды жан-жаққа созу, бүгу және иығын аздап жоғары көтеру.
Дене күшін арттыратын жаттығулар. Қолдарымен орындыққа сүйеніп, аяқты түзу күйінде артқа созып, қолды бүгіп жазу, 5-10 рет 5-6 метрге дейін қолмен жүру (екінші бала бірінші баланың аяғынан ұстап жүреді).
Денені нығайтуға (пресс) арналған жаттығулар. Жұптасып жасайды: қол желкеде, арқамен жату, бір бала екіншісінің баланың аяғына отырады (5-10 рет), гимнастикалық қабырғада қолдарымен тартылып тұрып, аяқтарын қосып, бұрау (5-10 рет).
Арқаға арналған жаттығулар. Топтасып алға, артқа «әткеншек» жасап домалау (5-10 рет), 5 метрге дейін қолдың көмегімен ішпен жатып еңбектеу.
Спорттық жаттығулар
Шанамен сырғанау. Төбешіктен бір-бірлеп және екі-екіден шанамен сырғанау. Шанамен төбешікке көтерілу. Төмен сырғанауда шананы тежеу. Бір-бірін сырғанату.
Сырғанау. Мұз жолымен жүгіріп келіп сырғанау. Сырғанау кезінде тізені бүгіп және орнынан тұру. Сырғанау кезінде тапсырмалар орындау.
Шаңғымен жүру. Бірінің артынан бірі кезектескен адыммен алға жылжу. Қиылысқан бос жерлермен жүру. Байыпты қарқынмен 0,5-1 км жерге шаңғымен жүріп өту. Бір орнында тұрып айналып оңға, солға аттау, екі жаққа шеңбер жасау. Шырша, жартылай шырша адымдармен төбешікке шығу. Аласа боймен төмен түсу. Шаңғыны өз беттерімен алу, орнына қою, қию, шешу, қолтығының астында алып жүру.
Велосипед және самокатпен жүру. Шеңбер бойымен және тура жолмен қос дөңгелекті велосипедпен жүру. Оңға және солға бұрылыс жасау. Оң және сол аяқпен итеріп самокатта жүру.
Жүзу. Судың таяз жерінде отырып және жатып аяқпен қимыл жасау (жоғары, төмен). Судың түбінде қолын алға, артқа сермеп жүру (аяғын көлденеңінен созып). Иек, көз деңгейіне дейін суға отыру, суға бетін батыру, суға үрлеу. Суға басын батырып отыру. Хауыздың қабырғасын екі аяқтап күшпен итеру жаттығуын жасау. Арқасымен және кеудесімен сырғанау, суда дем шығару. Баланың өзіне ыңғайлы кез-келген тәсілмен жүзу.
Судағы аэробика. Ернеуде тұрып, секіру, суда бұрылыс жасау және басқа да жалпы дамыту жаттығуларын жасау.
Спорттық ойын элементтері
Городки. Бастапқы қалыпты дұрыс ұстап тұрып, таяқты бір қырындап лақтыру. 3-4 пішіндерді білу. Городкиді 2-3 м және 5-6 м аралықтан таяқ лақтырып құлату.
Баскетбол. Кеуде тұсынан қос қолдап допты бір-біріне лақтыру. Допты оң және сол қолмен алып жүру. Допты кеуде тұсынан екі қолмен лақтыру. Ойынды топ болып үйрену.
Бадминтон. Ракетканың воланын белгілі жаққа қағып лақтыру. Тәрбиешімен жұптасып ойнау.
Футбол. Берілген бағытқа допты оң және сол аяқпен домалату. Доппен затты айналдыра жүру. Допты шұңқырға, қақпаға домалату. Допты қатарынан бірнеше рет қабырғаға соғу. Жұптасып тұрып, допты аяқпен қатарынан бірнеше рет қабырғаға соғып, аяқпен бір-біріне домалату.
Хоккей. Берілген бағытқа, қақпаға доптаяқпен шайбаны лақтыру. Жұптасып тұрып шайбаны бір-біріне лақтыру.
Өздігінен қозғалу белсенділігі
Ойынды түрлендіріп, қызықты өткізуге мүмкіндік беретіндей түрлі құрал-жабдықтармен, спорттық құралдармен жабдықталған қимыл-қозғалыс әрекетін дамытатын орта құру. Заводтық спорт құрал-жабдықтарымен қатар жүйелі түрде массажерлер, жүру мен жүгіруге арналған, ептілікті, үйлесімділікті дамытуға бағытталған жасанды құрылғыларды пайдаланған жөн.
Ойын алаңын басқа да ойындарды ойнауға ыңғайлы болатындай етіп ұйымдастыру керек. Ойындардың, қимыл-қозғалыстардың, жаттығулар түрі жазылған карточкалар жиынтығы болуы қажет.
Балаларды құрдастарымен жарыс ұйымдастыру барысында ережеге бағынуға үйрету.
Балалардың қалауы бойынша қимылды ойындар ұйымдастыруға жағдай жасау. Серуен кезінде меңгерген қимыл-қозғалыс іскерліктері мен дағдыларын жетілдіру. Серуендеу орынын дұрыс жабдықтау.
Қыс мезгілінде мұз жолдарымен сырғанау, шаңғымен жүру, хоккей ойнау, шанамен сырғанау, ал жылдың жылы мезгілінде велосипедпен жүру, футбол, бадминтон, баскетбол ойындарын ойнауға қолайлы жағдай туғызу керек. Ойын алаңдарында кедергі жолдары болғаны дұрыс.
Айына бір рет дене шынықтыру ойын-сауығын, жылына 2 рет - қыста және жазда дене шынықтыру мерекелерін ұйымдастыру.
Валеология
Мақсаты: денсаулықты нығайту, бала ағзасы мен табиғи-әлеуметтік орта арасындағы тепе-теңдігін сақтауға тиімді жағдай жасау. Балаларды салауатты өмір салтының құндылықтарына бейімдей отырып, дене және сезім мәдениетіне тәрбиелеу.
Міндеттері:
1. Балаларды валеология негіздерімен таныстырып, денсаулық туралы ғылым - «Валеология» туралы түсінік беру;
2. Өзінің денесі, оны сезіну туралы түсініктерін қалыптастыру;
З.Өзіне, өзінің ағзасы мен денсаулығына құндылықпен қарауға тәрбиелеу;
4. Салауатты өмір салты: өзіне күтім жасау, дұрыс тамақтану, аурудың алдын-алу, табиғаттағы еңбек пен демалысты алмастыру іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыру және дамыту;
5. Қиын жағдайда көмек көрсету тәсілдерін үйрету;
6. Тұрмыста, көшеде, табиғатта қауіпсіздік ережелерін сақтау дағдыларын қалыптастыру.
Мазмұны:
Сауықтыру және шынықтыру жұмыстары
Топ бөлмесінің ауасын жүйелі түрде тазартып отыру арқылы қалыпты температура ұстап отыру. Балаларды ауа райына байланысты киіндіріп, күн сайын жеткілікті мөлшерде таза ауаға шығару.
Балалармен қарапайым су процедураларын өткізу. Біртіндеп судың температурасын төмендету арқылы дене шынықтыру.
Аяққа дене температурасына қарсы су құю жаттығуларын жүргізу. Баланың денесіне түгел су құю кезінде судың бастапқы температурасы 34-35°С, ақырғы температурасы 22-24°С болады.
Балаларды гигиеналық талаптарға сай ашық өзен, көлдерде шомылдыру. Шомылу уақытының ұзақтығын біртіндеп ұзартып, 8-10 минутке жеткізу. Судың температурасын біртіндеп төмендетіп отыру.
Шынықтыру өткізу барысында дене шынықтыру құралдарын пайдалану - баланың денсаулық жағдайын ескере отырып жүргізілуі керек.
Ертеңгілік жаттығуларды (10-12 мин) орындауға қызықтыру. Балаларға жаттығуларды реттілікпен орындауға үйрету: бастапқы қалыпқа сәйкес тұру, жәй қарқынмен қол, аяқ, кеудеге арналған жаттығуларды орындау, белгіленген тәртіп бойынша дем шығару жүйесі жаттығуларын жасау.
Дұрыс дене сымбаты мен табан күмбезінің дұрыс қалыптасуына көңіл бөлу.
Серуен кезінде меңгерілген біліктер мен дағдыларды қолдана отырып, қимылды ойындар мен дене шынықтыру жаттығуларын өз еріктерімен ұйымдастыра білуге үйрету, бірлесіп, ережелерді сақтай отырып, ойнау дағдыларын қалыптастыру.
Балаларды күнделікті өмірде жыл мезгілдеріне сай табиғат ерекшеліктерін қолданып ойнауға үйрету.
Балаларды баскетбол, бадминтон, хоккей ойындарын ойнауға үйрету.
Шаңғымен, велосипедпен жүру және т.б. дағдыларын жетілдіру.
Қажет жағдайда сабақтарда ұзақтығы 3 минут болатын сергіту сәттерін ұйымдастыру: жүру, жүгіру, бір орында секіру жаттығулары, тартылу, бұрылу, еңкею, отырып-тұру, қолдың саусақтарын ашып-жұму және т.б. қиын емес жаттығулар.
Дене шынықтыру сабағында құрдастарымен әсерлі қарым-қатынас жағдайында өзінің қимылдау тәжірибесін қолдану, әртүрлі іс-әрекеттерінде шығармашылық таныту.
Дене шынықтыру мерекелеріне, мереке кезінде ұжымдық ойындарға, сауықтарға, жарыстарға белсенді қатысуға қызықтыру.
Өзінің жетістіктерін, меңгерген қимыл түрлерін, ептілігін, шыдамдылығын, батылдығын, тапқырлығын керек жерде көрсете білуге, жолдасының сәтсіздігіне жанашырлықпен қарауға тәрбиелеу.
Жетістігіне қуануға, достық қарым-қатынасын нығайтуға, кішкентай бөбектерге қамқор болуға тәрбиелеу.
Мәдени-гигиеналық дағдылар
Ұқыпты тамақтану мен үстел басында өзін-өзі ұстау дағдыларын жетілдіру.
Өзінің жеке бас гигиенасы дағдылары мен ережелерін сақтауы мен оны орындауын қадағалап отыруға дағдыландыру.
Дене тазалығын сақтауға, қолын, аяғын жууға, тісін ұқыпты тазалауға, ешкімнің ескертуінсіз-ақ тамақтанар алдында қолын жуып және тамақтанып болған соң ауыз қуысын шаюға, бет орамалын уақытылы ауыстырып, үстін, шашын ретке келтіріп отыруға, беліне дейін ылғалды сүртінуге дағдыландыру.
Өз-өзіне қызмет көрсету дағдылары мен киіміне күтім жасауға дағдыландыру.
Гигиеналық шараларды орындау кезінде балалардың бір-біріне көмек көрсетуін мадақтау.
Баланың шамасына қарай жұмыс түрлеріне (асханада, оқу бөлмесінде кезекші, тәрбиешіге көмектесу, т.б.) тарту арқылы еңбек етуге қызығушылығын арттыру.
Өзіңді таны. Адамдардың сезім мүшелері мен дене бөліктері жайлы түсінік беру. Олардың көмегімен қимылдай алады, айналадағы қоршаған ортаны таниды. Адамдардың әр дене бөлігі белгілі тәртіпте жұмыс істейді. Олардың қызметі үйлесімде болғанда ғана адам өз саулығын сезінеді. Адамның дене құрылымы күрделі. Олардың әрқайсысы өз қызметін атқарады. Біз оларға күтім жасап, әрдайым шынықтыруымыз қажет.
Жүрек, асқазан, тіл, өкпе, бүйрек адамның маңызды мүшелері болып табылады.
Сезім мүшелері. Олардың жұмысы. Сезім мүшелерінің жұмысы мен оларға күтім жасау.
Түрлі дене бөлігі мен оның қызметін сезіне білу. Не сезінеді? Қандай ықылас пайда болады? Әр уақытта біз әр түрлі жағдайда боламыз: мейірімді, ашулы, көңілді, мұңлы. Көңілді, мейірімді болған кезде, біз өзімізді жақсы сезінеміз.
Тамақтану. Ашығудың белгісі. Ашығу сезімін, шөлді қалай жеңуге болады? Тәттіні көп жеуге болмайды, денсаулыққа зиянды.
Тамақтану мәдениеті мен ережесі. Азық-түлік сапасын түсіне, иісіне, пішініне қарай ажырата білу. Дәрумендер - табиғи қорғаушылар. Су. Суды пайдалану қауіпсіздігі.
Тамақтану түрлері. Жемістер, жидектер, тәттілер, жаңғақтар, шекілдеуік, ет, балық. Олардың пайдасы мен зияны. Азық-түліктерді қолдануға дайындау ережелері: жуып-тазалау, қайнату.
Жеке тазалықты сақтау. Қолды жуу. Тісті тазалау. Ауыз қуысын шаю. Осы шаралардың маңыздылығын түсіндіру.
Киімдерін күтіп, тазалап ұстай білу. Жеке заттарын ұқыпты ұстаудың қажеттіліктері мен ережелерін түсіну. Жеке гигиеналық заттарды білу және дұрыс қолдану (сүлгі, бет орамал, тарақ).
Қоғамдық орындарда тазалық сақтау. Бөлмеде өзін-өзі ұстау тәртібін сақтау. Бөлменің ішін ұқыпты ұстау (қабырғаларды шимайламау, жарық беретін аспаптарды, баспалдақ сүйеніштерін бүлдірмеу). Үлкендерден бүлінген заттарды жөндеуге көмек сұрау.
Дала және бөлме өсімдіктерін күтіп қараудың қажеттіліктері мен ережелері. Өсімдіктердің пайдасы.
Қоғамдық орындарда өзін мәдениетті ұстай білу және қауіпсіздік ережелерін сақтау. Жалпыға ортақ құрал-саймандарды ұқыпты және дұрыс қолдана білу (жеделсатылар, телефон-автоматтар).
Аурудың алдын алу. Күн тәртібі туралы білімдерін кеңейту, оны жүйелі орындаудың денсаулықты нығайтудағы маңызын түсіндіру.
Сымбат. Әдемі сымбат денсаулықты сақгайды. Дү-рыс қалыпты сақгай білу ережелерін меңгерту
Күн, ауа және су - біздің нағыз досымыз. Табиғи факторлар көмегімен шынығудың маңызы мен ережесі. Үйқы және оның адам өміріндегі маңызы. Пайдалы және зиянды әдеттер. Темекі мен арақтың зияны.
Өзіңе және басқаға көмектес. Науқастанып, ауырған кезде дереу үлкендерге хабарлау. Науқас адамға мүмкіндігінше көмектесу.
Дененің ауырғанын жеңілдететін тәсілдер. Дененің ауырғанын жеңілдете білу: ауыртып алған жерін сипау (уқалау), салқын затты басу (су орамал), зейінін басқа жаққа аудару, жұбату, қорқынышын сейілту.
Азын-аулақ жарақаттанғанда алғашқы көмек көрсету ережесі. Дене шынықтыру жаттығулары арқылы әлсіреу кезінде 1-2 тыныштандыратын кешенді меңгеру. Оларды қай кезде қолданатынын білу.
Басқаларды ренжітпеу. Дауларды шеше білу. Қол көтеру - жанжалды шешудің тиімді тәсілі емес екендігін есте сақтаған жөн. Бірлесіп жұмыс істеу - қарсыласудан жақсы. Дөрекілер мен бұзақылардан алыс жүру қажет.
Өзінен кішілерге, әлсіздерге қамқорлық көрсету. Басқа біреудің көмектесуін күтпей-ақ, көмек керек сәтте басқаларға көмектесу.
Табиғат. Жемістер. Жидектер. Олардың пайдасы мен зияны.
Үй жануарлары. Жанауарларды күтіп-баққанда қауіпсіздік шараларын білу (мысық, ит, атжалман, құстар және т.б.).
Жабайы аңдар. Жәндіктер. Жәндіктердің келтіретін зиянын білу (шыбын, маса, тарақандар, басқа да құрт-құмырсқалар). Олардан қалай сақтанатынын білу Көшеде және бөтен үйде жануарлармен қарым-қатынас жасағанда қауіпсіздік ережелерін сақтау.
Ауа райы. Ауа райы өзгерген жағдайда өзін қалай ұстау керектігін білу (қар жауғанда, жаңбыр жауғанда, күн ысығанда, суығанда).
Қурап қалған ағаштар мен бұталардың қауіпі. Оларға өрмелеп шығуға, айналасында ойнауға болмайды. Дәрілік шөптер. Улы өсімдіктер.
Әлеуметтік өмір. Көшеде жүру ережелерін сақтау. Жол белгілерімен таныстыру: «Балалар», «Жаяу кісі өтетін өткел». Қиын жағдайда өзін-өзі ұстау тәртібі. Егер адасып қалсаң немесе бейтаныс жерге тап болсаң, полиция қызметкерлерінен, кассирден, сатушыдан және басқа да қызметкерлерден көмек сұра. Полиция көлігін ажырата біл. Үйдің есігі қағылған сәтте, есікті ашпастан бұрын кішкене тесігіне қара. Егер есіктің кішкене тесігі сыртынан жабық болса, тіпті ашпа. Пәтерден танымайтын адамға шықпа. Есікті тек құлыппен жауып қана қоймай, ысырмамен, шынжырмен жап. Бейтаныс адамның көлігіне отырма. Егер, көшеде немесе есік алдында бейтаныс адам сені алып кетпекші болса, «Мен сені танымаймын» деп дауыстап, қашып шығудың амалын жаса. Жедел сатыға (лифт) танымайтын адаммен бірге кірме.
Жаяу адам өтетін жол. Жаяу кісілер тек белгі қойылған жерден ғана өтеді. Екі жақты қозғалыста алдымен сол жаққа, жолдың ортасына жеткенде - оң жаққа қарау. Көше және жол белгілері. Өз ауданындағы көліктермен танысу. Жүріп бара жатқан кез-келген көлік адамға қауіп төндіруі мүмкін.
Үйдегі қауіпсіздік ережесі. Үйде балалар немен ойнамау керек? Бәлеге ұшырамас үшін қандай заттарды ұстамау керек? Біздің үйде не қауіпті? Электр аспабын, газды, суды қалай дұрыс қолдану керек? Үйде қандай қауіп төнуі мүмкін? Шұғыл қызмет телефондары.
Балабақша ауласы. Сенің үйіңнің ауласынан айырмашылығы қаңдай? Әр түрлі құрал-саймандарды қолдана білу ережелерімен таныстыру. Ауладағы қауіпті жерлер: өсіп кеткен бұталар, қурап кеткен ағаштар, көлік жүретін жолдар, қоқыс тастайтын жәшік. Ұқыпты және абай болу керек. Аулада өзін-өзі ұстау ережесі: ластамау, шуламау, терезеге және балкон жанына жақын ойнамау, шыны сындырмау. Жақын жердегі айналаны, балабақша орналасқан шағын ауданды, өзі тұратын үйді бағдарлай білу. Ненің қай жерде орналасқанын білу. Үйге және балабақшаға баратын мейлінше қауіпсіз жолды білу. Нақты жол бағытын білу.
«ҚАТЫНАС» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ
БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
Мақсаты: ана тілінің базалық құндылықтарын меңгерген, мемлекеттік және басқа да тілдерде мәдени-әлеуметтік өзара қатынасқа дайын, айналасындағылармен тілдесу арқылы қарым-қатынас жасауға қабілетті мектеп жасына дейінгі көптілді тұлғаны тәрбиелеу.
Мектепке дейінгі ересек жаста «Қатынас» білім беру саласының базалық мазмұны төмендегідей ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің түрлері арқылы жүзеге асады:
- тіл дамыту;
- көркем әдебиет;
- сауат ашу және жазу негіздері;
- мемлекеттік, орыс және басқа тілдерді үйрету.
Тіл дамыту
Мақсаты: мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың жас ерекшелігіне байланысты ана тілінің ережелері мен базалық нормаларын игеруі, оларды нақты жағдайларда қолдана білу іскерлігін қалыптастыру, негізгі коммуникативті қабілеттерді меңгерту.
Міндеттері:
- мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың активті және пассивті сөздік қорын қалыптастыру (тілді түсіну және сөйлеу);
- дыбыстарды дыбысталу, тілдік естілу артикуляциясын сақтап айту мен сөздерге дыбыстық талдау жасау біліктілігін дамыту;
- сөйлеу барысында тілдің грамматикасын сазтауға үйрету;
- әңгімелеу (монологтік ) және сөйлеу (диалогтік) тілін қалыптастыру;
- дыбыстың айтылуын дұрыс есту қабілетін дамыту мен дыбысты айту барысында дұрыс тыныс алу тәртібін сақтау;
- тілдің мәнерлілігін арттыратын ырғақтық құралдарын қолдану іскерлігін арттыру;
- көркем әдебиетпен таныстыру;
- балаларды сауат ашуға және жазуға дайындау.
Мазмұны:
Тілдің дыбысталу мәдениетін тәрбиелеу. Тілдің дыбысталу мәдениетінің барлық қырын жетілдіру. Дыбыстардың айқын артикуляциясын меңгерту. Дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету. Тілдік естуін дамыту (тілдегі дауысты және дауыссыз дыбыстарды ажырата білу іскерлігі, дыбыстың сөздегі орнын анықтау, сөздегі дауысты дыбыстарды ажырату, сөздегі буын саны мен сөйлемдегі сөздер санын анықтау). Берілген дыбысқа сай сөздерді айтылуына қарай салыстыру іскерлігін жаттықтыру. Сөзге дыбыстық талдау жасау дағдыларына үйрету.
Сөздік жұмыс. Мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың сөздік қорын қоршаған орта туралы білімдерін қалыптастыру барысында дамыту. Тілін зат есім, етістік, сын есім, сан есім, есімдіктер, үстеулер, демеуліктер, салалас және бағыныңқылы шылаулармен толықтыру.
Жалпы ұғым. Жалпылауыш сөздерді қолдана білуге үйрету (киімдер, аяқ киімдер, бас киімдер, ыдыс-аяқ, жиһаз, электр құралдары, спорт жабдықтары, музыкалық аспаптар, көкөністер, жемістер, жидектер, гүлдер, ағаштар, саңырауқұлақтар, құстар, балықтар, жануарлар, жәндіктер және т.б.). Түрлі заттарды атай білу, синоним, антоним сөздерін таба білу, белгілі бір заттың белгілерін білу іскерлігі. Қажетті сөздерді дұрыс түсіну және қолдануын қалыптастыру, оларды өз тәжірибесінде белсенді қолдану. Сөзге қызығушылығы мен зейінін арттыру.
Тілдің грамматикалық құрылысын қалыптастыру. Тілдің грамматикалық дұрыстығын қалыптастыру. Жай, салалас және сабақтас құрмалас сөйлемдерді қолдана білуге жаттықтыру. Дауыс ырғағына қарай сөйлем түрлерін ажырата білу іскерлігін дамыту (хабарлы, сұраулы, лепті), оларды тілінде қолдану.
Бала тілін морфологиялық қырынан қалыптастыру. Етістіктерді дұрыс қолдана білу, сөздерді септіктер мен шақтарда үйлестіріп, кеңістікке қатынасын білдіретін сөздерді дұрыс қолдана білу іскерліктерін бекіту. Балаларды зат есім, сын есім, етістіктердің күрделі түрлерін жасауға жаттықтыру.
Түбірлес сөздерді (бақша, бақшашы, бақшада), етістіктерден (бардым, барамын, барғым келеді) жасауға және қолдануға жаттықтыру.
Сөздердегі дұрыс емес дауыс ырғағы мен дауыссыздардың кезектесуіндегі қателерді байқауға үйрету.
Жаңа сөз түрлерінің пайда болуына, қызығушылығы мен сыни қатынасына, дұрыс сөйлеуге талпынысын арттыру, қателерін жөндеу іскерлігі мен грамматикалық нормаларын білу қажеттілігіне тәрбиелеу.
Әңгімелеуге үйрету (монологтік тіл). Негізгі ойды дұрыс жеткізе білу, монологтік мәтіндерді байланыстырып айту, мәтін мазмұнын дұрыс, рет-ретімен айту, белгілі бір түсінікті сипаттап, хабарлы сөйлем түрінде жеткізе білу шеберлігін қалыптастыру.
Сөйлеу мәдениетіне үйрету. Таныс емес ортада, көпшілік алдында сөйлей білуге, өнер көрсетуге үйрету (мерекелерде, өзге топ балаларының және ата-аналардың алдында).
Сөйлеу тілінің қалыптасуы (диалогтік). Өзіне қаратылып айтылған сөздерді тыңдап түсінуге, әңгімені қолдауға, сұрақтарға жауап беруге және сұрауға, әңгімелесу кезінде өзін мәдениетті, әдепті, байсалды ұстау іскерліктерін дамыту. Өзге балалардың әңгімесінің маңыздылығына әсер етіп, бір-бірінен жаңалықты білуге ықыласын арттыру.
Шығармашылықпен әңгімелеу. Тәрбиешінің ұсынған «Күз», «Менің досым» тақырыптары бойынша әңгіменің жалғасы мен аяғын ойлап табу іскерліктерін үйрету.
Тәрбиешінің ұсынған тақырыптарын («Қыс қызығы», «Менің сүйікті күшігім», «Қыс келбеті», «Менің атам», «Жарқын жаз» және т.б.) бір-бірімен байланысқан сюжет бойынша суреттеу мен әңгімелер ойлап табуға, сөйлемдеріне бейнелеу сөздерін, эпитеттер, салыстырулар қолдануға үйрету.
Өмірден («Менің анам», «Наурыз - көктем мерекесі», бақылау бойынша («Көңілді тамшылар»), сурет бойынша (Ә. Қастеевтің «Дала») әңгімелер құрастыру іскерліктеріне үйрету.
Көркем әдебиет
Мақсаты: мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың әдебиетке өнердің бір саласы ретінде қызығушылығын қалыптастырып, сауатты оқырман тәрбиелеу.
Міндеттері:
- балаларды көркем әдебиеттің халық ауыз әдебиеті жанрымен және шығармаларымен таныстыру;
- баланың шығарма мазмұнын меңгеріп, оларды дұрыс түсінуін қамтамасыз ету;
- көркем сөздерді дамытудың негізгі тәсілдерін үйрету;
- қазақ өнерінің бастауына баулу.
Мазмұны:
Балаға жеткілікті деңгейде мәтінді талдау, шығарманың ерекшелігі туралы түсінік беру арқылы әдебиет теориясының кейбір қарапайым ұғымдарын жеткізе отырып, әдебиетке қызығушылығын ояту.
Көркем шығармаларды қалай қабылдайтынын, оларға қалай әсер ететіндігін байқап, шығарма туралы балалардың пікірін ескеріп, қажет болғанда түзетулер енгізіп, баланың адамгершілік әлеуетін қалыптастыру.
Шығармалардың жанрларын анықтай білуге (өлең, әңгіме, ертегі), тілдің көрнекті бейнелілігінің үлгілерін (айқындау, теңеу және т.б.) байқауға үйрету.
Бағдарламада берілген шығармалардан үзінділер жаттау (өлеңдер, шағын ауыз әдебиетінің жанрлары), тақырыпқа сай шығарманы таңдай білуге (түсінік айту) үйрету.
Қазіргі көркем шығармаларды енгізу есебінен балалар оқуының шеңберін кеңейту.
Ұлттық әдеби шығармалармен, жазушылардың, ұлттық тілді жақтаушылардың немесе нақты аймақтың жазушыларының шығармаларымен таныстыру.
Бірігіп тыңдау дағдыларын, сұрақтарға ұйымдасқан түрде жауап беруге және оқығаны туралы сұрауға, талқылауға, суреттерді мұқият қарап, таныс мәтіндермен сәйкестендіруге тәрбиелеу.
Көркем тілдік және театрландырылған ойын әрекеттері арқылы балалардың дербестігін қалыптастыру, олардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Әдеби сюжеттер бойынша драмалық-ойындарын сахналаудағы рөлдерді орындау тәсілдеріне үйрету.
Көркем әдебиеттің күнделікті өмірге қажеттілігін сезіндіріп, көркем шығармаларды іріктеуге, кітаптар әлемінде өзіне қажет көркем шығарманы таңдай білуге дағдыландыру.
Кітапқа ұқыптылықпен және құнттап қарауға дағдыландыру. Кітапты құрметтеуге үйретіп, оның адам өміріндегі рөлін түсіндіру.
Сауат ашу және жазу негіздері
Мақсаты: мектепке дейінгі ересек жастағы балаларға сауат ашу негіздері мен алғашқы оқу дағдыларын меңгерту, жазуға дайындау.
Міндеттері:
- тілдің негізгі бірліктері туралы түсінік беру (дыбыс, буын, сөз, сөйлем);
- қоршаған ортадағы дыбыстардың түрлілігін айтылған сөз арқылы таныстыру;
- қатаң, ұяң дауыссыз дыбыстарды есту арқылы ажырата білуге жаттықтыру;
- баспа әріптерімен таныстыру.
Мазмұны:
Алғашқы оқу дағдыларын қалыптастыру. «Сөз» және «дыбыс» «буын», «жуан және жіңішке дауысты дыбыс» туралы алғашқы түсінік беру.
Тілдегі дауысты және дауыссыз дыбыстардың негізгі ерекшеліктерімен таныстыру.
Балаларға сөздегі дыбыстардың бірізділігін құра білуге үйрету.
Қатаң және ұяң дауыссыз дыбыстарды ажырата білу іскерліктерін жаттықтыру.
Дыбыстық құрылымы әртүрлі үш-төрт сөзге дыбыстық талдау жасауға үйрету, дыбыстардың айтылу ерекшеліктерін (еріннің, тіл мен жақтың қатысына қарай) талдау.
Әріптер таңбасымен (баспа әріп) таныстыру.
Буындарды оқудың негізгі механизмі туралы практикалық түсінік беру, яғни, оқу барысында буындағы дауысты дыбысқа сүйену арқылы жаттықтыру.
Жай сөйлемдерден буындарды және жеке сөздерді оқуға жаттықтыру.
Сөйлем туралы алғашқы түсініктерін қалыптастыру (жалаң және жайылма сөйлемдер құру, оларды дұрыс әрі нақты айта білуге, сөйлесу барысында жеке сөйлемдерді ажырата білу, сөйлемді сөздерге бөліп, олардың санын анықтай білуге жаттықтыру).
Жазуға дайындық. Дәптерді, қолды, қарындашты үстел үстіне қою және жазу кезіндегі ережелермен таныстыру.
Қарындашты дұрыс ұстауға үйрету.
Ұзын-қысқа таяқшалар мен ирек сызықтарды сызу арқылы ұсақ қол қимылдарын дамыту.
Сызбалар (штрих) жасауға үйрету.
Кеңістікті анықтай білу және қағаз бетінің жазықтығын бағдарлай білу іскерліктерін (графикалық диктант) үйрету.
Сурет салу арқылы әріп элементтерін құрайтын ырғақты қарапайым жиектерді сала білуге үйрету.
Жазу барысында қол қозғалысының ырғақтылығын сақтай білуге жаттықтыру.
Әріптердің таңбалары туралы білімдерін қалыптастыруды жалғастыру, дыбыстарды әріптермен сәйкестендіру іскерліктерін дамыту.
«ТАНЫМ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ
БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
Мақсаты: жас ерекшелігіне сай танымдық іс-әрекет дағдыларын меңгерген, әлемнің тұтас бейнесін түсінуге, ақпаратты күнделікті өмірлік мәселелерді шешуде қолдануға қабілетті тұлғаны қалыптастыру.
Мектепке дейінгі ересек жаста «Таным» білім беру саласының базалық мазмұны төмендегідей ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің түрлері арқылы жүзеге асады:
- қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру;
- қоршаған ортамен таныстыру;
- экология негіздері;
- құрастыру.
Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру
Мақсаты: мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың көңілін заттардың саны мен қоршаған орта құбылыстарына аударту негізінде математикалық ойлауын қалыптастыру.
Міндеттері:
- зейін, ес, түйсік, шығармашылық қабілеттерін, қиялын, ойлау вариативтілігі сияқты танымдық үдерістерін дамыту;
- танымдық қызығушылықтарын дамыту барысында белсенді оқу іс-әрекеттерін қалыптастыру;
- ақыл-ой әрекетінің (талдау, жинақтау, салыстыру, қорыту, топтастыру, үлгі жасау, құрастыру, байланыстың себеп-салдарын орнату) тәсілдерін үйрету;
- мектеп жасына дейінгі баланың сөздік қорына математикалық атауларды енгізу, сабақта алған білімдері мен іскерліктерін күнделікті өмірде қолдану;
- заттардың әр түрлі топтарын санау, оның саны мен сапасын анықтау дағдысын үйрету, олардың бір-бірімен арақатынасын анықтау;
- кеңістікті, уақытты қағаз бетінде бағдарлау дағдыларын дамыту;
- геометриялық пішіндер мен денелер, өлшемдер туралы түсініктерін қалыптастыру.
Мазмұны:
Көп. Санның белгілі бір заттың өлшемін көрсететін көрсеткіш екендігі жайлы түсінігін қалыптастыру.
Көп элемент бір заттан, сонымен қатар, тұтас топтан құралатыны туралы түсініктерін дамыту.
«Көп», «аз», «біреу» деген ұғымдармен таныстыру. «Бір» деген ұғымның бір ғана заттың санын ғана емес, сонымен қатар бүтін бір топтың жиынтығын да білдіретіндігін ұғындыру.
Көп заттың ішінен белгілі бір ерекшеліктеріне қарай заттарды іріктеп алып топтастыру қабілетін дамыту.
Көп және оның құрамы арасындағы қатынастарды орнату іскерліктерін жаттықтыру. Бүтін өзінің бөліктерінен үлкен екендігін, бірдей сандардың өзара бірыңғай сәйкес екендігі туралы түсінік беру.
Сан және санау. 10 саны көлеміндегі сан мен цифр туралы ұғымдарын қалыптастыру. Оларды танып және атау іскерліктеріне үйрету.
Көрнекі негізінде 10 санының пайда болуымен таныстыру.
10 көлеміндегі санды тура және кері санауға үйрету.
Сөздік қорына математикалық атауларды енгізіп, «Қанша?», «Нешінші?» сұрақтарына дұрыс жауап беру іскерліктерін қалыптастыру.
10 көлеміндегі сандарды қасында тұрған сандармен салыстыруға, теңсіздіктен теңдік алуға (теңдіктен теңсіздік алуға), саны азға бір затты қосу, ал көп заттан бір затты шегеру арқылы («6 саны 7-ден кіші, егер 6-ға 1 затты қосса, онда екеуі тең болады», «7 саны 6-дан артық, егер 7-ден - затты шегерсе, онда екеуі тең болады») үйрету.
Қарапайым мысалдар мен тапсырмаларды орыңдауға жаттықтыру.
Теңдік туралы ұғымдарын қалыптастыру. Топтағы әр түрлі заттардың тең мөлшерін анықтау іскерліктеріне үйрету. Санау мен салыстыру арқылы санның мағынасын дұрыс қорыту («Мұнда барлық ойыншыққа тең алты сәбіз, алты қоян, алты тәрелке»).
Сан заттың көлеміне, ара қашықтығына, орналасу кеңістігіне және санау бағытына (оңнан солға, солдан оңға) байланысты емес екендігін түсіндіру.
Заттарды (алма, парақ қағаз, дөңгелек және т.б.) бірнеше бірдей бөлікке бөлуге болатыны туралы түсінік беру, бұл бөліктерді атап, бүтін мен бөліктерді салыстыруға үйрету. Бөліктен бүтін үлкен, ал бөлік бүтіннен кіші.
Қарапайым мысалдар мен тапсырмаларды орындауға жаттықтыру.
Көлем. Заттардың (5 және одан артық) ұзындығын, биіктігін, ені мен жуандығын белгілеу іскерлігіне үйрету. Заттарды көлеміне қарай өсу және кему ретімен орналастыру.
Заттардың көлемдерінің бір-бірінен айырмашылықтарын математикалық терминдерді қолдана отырып, анықтап айту шеберлігін қалыптастыру. Мысалы, («Жасыл қарындаш - ең биігі, қызыл - аласалау, сары одан аласа, бірақ көктен биігірек, ал қызғылт сары бәрінен де аласа және т.б.).
Шартты өлшемнің көмегімен екі заттың көлемін (ұзындығы, ені, биіктігі) салыстыруға үйрету.
Шартты өлшеммен өлшеуде заттың бөлігін бөліп көрсетуге үйрету, өлшенетін нысанда шартты өлшем қанша рет орналасатынын анықтау.
Шартты өлшеуіштің көмегімен заттың көлемін (ұзындығын, енін, биіктігін) салыстыру дағдыларын бекіту.
Арнайы ұйымдастырылған жағдайда заттардың ұзынырақ (қысқа), жоғары (төмен), кең (тар), қалың (жұқа) үлгісінде және оларға тең екендігін табу іскерлігіне үйрету. Баланың көзбен өлшеуін дамыту.
Геометриялық пішіндер. Геометриялық денелер - куб, шар туралы білімдерін кеңейту. Пирамида мен көпбұрыштарпен таныстыру.
Геометриялық пішіндер (дөңгелек, сопақша, үшбұрыш, шаршы, тіктөртбұрыш, төртбұрыш) мен денелерді (шар, куб, цилиндр, пирамида) дұрыс атап оларды бір-бірінен ажырату іскерліктеріне жаттықтыру.
Шаршы мен тіктөртбұрыш төртбұрыштың түріне жататыңдығы туралы түсіндіру.
Айналасына қарап геометриялық пішіндерді табу, олардың пішіндеріне талдау жасау іскерліктерін қалыптастыру. Геометриялық пішіндер мен денелерді атап, ажыратуға жаттықтыру.
Кеңістікті бағдарлау. Кеңістікті бағдарлау (оң жақта, сол жақта, жоғарыда, төменде, алдында, артында, алыс, жақын, арасында, қасында) туралы білімдерін бекіту.
Қағаз бетінде (ортасында, оң жақтағы жоғарғы бұрышта, сол жақтағы жоғарғы бұрышта, оң жақтағы төмен бұрыш, сол жақтағы төменгі бұрыш, төменде, жоғарыда, оң жақта, сол жақта) бағдарлай білу дағдыларын қалыптастыру.
Заттың қай жерде, қалай, өзіне немесе қай затқа жақын орналасқандығын ауызша жеткізе білу шеберлігін қалыптастыру.
Белгілі бір бағытта келе жатып, белгі бойынша бағытын өзгерте білуге жаттықтыру.
Уақытты бағдарлау. Уақытты бағдарлау (күн, таңертең, сәске түс, бесін, ақшам, ымырт, бүгін, кеше, ертең, бүрсігүні) туралы білімдерін бекіту.
Таңертең, күн, кеш, түн мезгілдері тәулікті құрайтыны туралы ұғымдарын қалыптастыру.
Кеше қай күн болғаны, бүгін қай күн екенін, ертең қай күн болатынын анықтап, бұрын не болғанын, одан кейін не болатыны, аптаның қай күні екені туралы түрлі жағдайларды ретімен орналастыра білуге үйрету.
Бір жыл 12 айдан тұратынын, оларды ретімен дұрыс айта білу шеберлігін қалыптастыру.
Заттың салмағын анықтау. Зат өлшемін анықтай білу сезімдерін дамыту («салмақ сезімі»).
Заттардың салмағын өлшеміне қарай тең және тең еместігін алақанына салып өлшеп, анықтауға үйрету.
Заттың салмағы оның көлеміне байланысты емес екендігін түсіндіру.
Заттарды салмағына қарай анықтай білу, оларды өлшемдеріне қарай орналастыру шеберлігін дамыту.
Заттың салмағын таразының көмегімен өлшеу дәлірек болатынын түсіндіру.
Дүкенде қолданылатын таразы туралы ұғымдарын қалыптастыру. Заттың салмағын өлшеуге қызықтыру.
Құрастыру
Мақсаты: қағаздан, құрастыру бөлшектерінен, құрылыс және табиғи материалдардан әртүрлі заттарды құрастыру дағдыларын қалыптастыру арқылы мектепке дейінгі ересек балалардың логикалық ойлауын дамыту.
Міндеттері:
- құрылыс материалдарынан, конструктор бөліктерінен, табиғи және қалдық материалдардан құрастыруға үйрету;
- өзі жоспарлаған құрылыстың құрастыру кезеңдерін жоспарлап, құрастырушылық шешім қабылдай білу іскерлігін қалыптастыру;
- қажетті бөлшекті таңдап алу, оларды тиісті орнына дұрыс қою, бір бөлшекті екінші бөлшекпен ауыстыру шеберліктерін қалыптастыру (тығыз, қасына, қашығырақ);
- желіммен, қайшымен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіру;
- құрастырған затын безендіруге үйрету арқылы ұқыптылыққа, әдемілікке баулу;
- шығармашылық қиялы мен көркемдік талғамын дамыту.
Мазмұны:
Құрылыс материалдары мен конструктор бөлшектерінен құрастыру. Әр түрлі пішіні мен көлемі бойынша пластинаның, қырлы бөрененің, цилиндрдің (ұзын, қысқа, жалпақ, жіңішке, шаршы және үшбұрыш) жаңа бөлшектерімен, олардың ерекшеліктерімен таныстыру.
Құрылыс жиынтығының элементтерін атау, олардың міндеттері мен құрастыру қасиеттері бойынша бір бөлігін басқа бөліктермен ауыстыру іскерліктеріне үйрету.
Конструктордың бөлшектеріне тән және негізгі бөліктерін атауға, оларға талдау жасауға, оның құрастыру нысанының реттілігін сақтауға үйрету.
Үлкен емес жазықтықты үлкен етіп біріктіру, кірпіштердің, қырлы бөренелердің араларын бірін-біріне жиі қойып құрылысты берік ету, биіктігі қиын құрылысты бөлу сияқты құрастырудың жаңа әдістерін меңгерту.
Құрастырудың жаңа әдістерін меңгерте отырып, үлкен емес жазықтықты үлкен бір майда бөліктерді біріктіріп үлкен және берік етіп жасау шеберлігін қалыптастыру.
Ұйымшылдықпен жұмыс істеу, құрылыстарын ортақ оймен біріктіру, құрбыларымен жұмысты бөліп алып орындау іскерліктерін бекіту.
Ойдан шығарып, шығармашылық ынта білдіру, ауызша суреттеу, берілген тақырып бойынша, талапқа байланысты, сурет, фотосурет бойынша құрылыс салуға үйрету.
Қағаздан құрастыру. Қағазды ортасынан, төртке бөліп бүктеу, түрлі бағытта, тегістеп бүктеу іскерліктеріне үйрету.
16 бірдей бөлікке қиғаштай бөлінген (бұрыштарының басын дәл қосу) Ұсақ-түйектерді дайындауда шаршы қағазын бүктеу іскерліктерін қалыптастыру.
Қағазды қатпарлап бүктеуге және симметриялық пішіндерді кесуге, қағаздан құрастыру әдістерін (конусты жартылай айналдырып бұрау, тіктөрбұрышты цилиндрге, шаршыны кубке өзгерту, шырмау) қолданып көлемді формадағы жазық материалды өзгерту іскерліктерін бекіту.
Ұжымдық сюжеттік құрастыру сезімдерін ояту.
Дайын пішілген кескіндермен жұмыс жасау, күрделі емес сызба сызу, қайшымен нұсқаны тілік етіп кесу мен ойып алу іскерліктерін қалыптастыру.
Шығармашылық ойлау мен қиялын дамыту.
Табиғи және қалдық материалдардан құрастыру. Табиғи және қалдық материалдардың түрлерімен және пенопласт, поролон, сым темір, пластиканың қасиеттерімен таныстыру.
Ұсақ-түйек заттар мен сіріңкенің қораптарынан әртүрлі үйлестіру жолдары арқылы құрастыру іскерліктерін қалыптастыру.
Желімнің, сіріңкенің, ермексаздың көмегімен жеке бөлшектерді жалғау дағдыларын қалыптастыру.
Түрлі ұсақ-түйектер дайындауда табиғи материалдарды орынды қолдану іскерліктерін қалыптастыру.
Шығармашылық қиялын, ұсақ-түйек заттар жасауды көрнекіліктерді қолдану арқылы және ойдан шығару, өзінің көз алдына елестету арқылы жасау іскерлігін дамыту.
Экология
Мақсаты: бала санасына экологиялық түсініктер мен адам - табиғаттың бір бөлігі екендігін жеткізу. Адамның өмірі оның жеке басының жағдайы мен қоршаған әлеммен үйлесімді байланысында екендігін түсінетіндей құндылықтар жүйесін қалыптастыру.
Міндеттері:
- мектеп жасына дейінгі балалардың қабылдауына сай келетін қарапайым экологиялық білім беру;
- табиғат әлеміне танымдық қызығушылығын арттыру;
- табиғи нысаналар мен құбылыстарды бақылау дағдыларын қалыптастыру;
- табиғат аясында өзін-өзі ұстаудың қарапайым жолдары мен күнделікті өмірде табиғатты жүйелі түрде пайдалану дағдыларын дамыту;
- өзінің табиғатқа қарсы жасаған іс-әрекетінің аяғы немен аяқталатынын көру, сезіну дағдыларын қалыптастыру;
- табиғат әлеміне адамгершілікпен және қамқорлықпен қарауға тәрбиелеу.
Мазмұны:
Өлі табиғат заттары мен құбылыстары. «Өлі және тірі табиғат» туралы түсінік беру.
Өлі табиғат заттарын адам қолымен жасалған заттардан ажырата білуге үйрету.
Тұман, найзағай, бұршақ, шық, қырау, тамшы, кемпірқосақ және т.б. табиғи құбылыстар туралы білімдерін кеңейту.
Судың қатты, сұйық, газ тәрізді үш күйде болатындығымен таныстыру.
Өлі табиғаттың түрлері: көмір, құм, балшық, мұнай, гранит туралы және олардың қасиеттері мен қажеттіліктері туралы білім беру. Оларды ажыратып, атай білуге үйрету.
Табиғаттағы маусымдық өзгерістер. Табиғаттағы маусымдық күз мезгіліндегі өзгерістерді (күн қысқарды, түн ұзарды, жапырақтар түсу, тұман, қырау, жаңбыр, жел, шыбын-шіркейлердің біртіндеп жоғалуы, жыл құстарының жылы жаққа ұшып кетуі, кейбір жануарлардың ұйқыға кетуі, астық жинау, қысқа жеміс-жидектерді дайындау), қыс мезгіліндегі маусымдық өзгерістерді (күн қысқарып, түн ұзарады, аяз, қар жауу, өзендер мен су қоймаларына мұз қату, қарлы жер, жапырақсыз ағаштар мен бұталар, қалалар мен елді мекендер көшелерін қардан тазалау, жабайы аңдар мен қыстап қалған құстарды қоректендіру), көктемдегі маусымдық өзгерістерді (күн ұзарып, түн қысқара бастайды, ағаштар бүршік жарады, алғашқы шөптер, бәйшешек шығады, жыл құстары ұшып келеді, жәндіктер пайда бола бастайды, кейбір жабайы аңдар қысқы ұйқыдан оянады, жан-жануарлар төлдейді, дәнді дақылдар мен көкөністерді сеуіп, көшеттерін отырғызады), жаздағы маусымдық өзгерістерді (күн өте ұзақ, түн қысқа, күннің ысуы, өсімдіктердің өсуі, жануарлардың, жәндіктердің, құстардың тіршілігі, бақшадағы мәдени өсімдіктерді күтіп-баптау) бақылап, ерекшеліктерін ажыратып айта білу дағдыларын қалыптастыру.
Өсімдіктер әлемі. Ағаштар, бұталар, шөптер туралы ұғымдарын қалыптастыру. Қыс мезгіліндегі өсімдіктер тіршілігімен таныстыру.
Ағаштар мен бұталардың бірнеше түрін ерекшеліктеріне қарай (жапырағына, жемістеріне, діңіне) ажыратып, атай білуге үйрету.
Жемістер мен көкөністер туралы түсініктерін кеңейту. Оларды ажыратып, жемістерді бөлек, көкөністерді бөлек топтастыруға, аттарын дұрыс атай білуге үйрету.
Өсімдіктердің тірі табиғатқа жататындығын, оған да басқа тірі денелер сияқты өсіп-жетілуі үшін арнайы жағдайлар (топырақ, жарық, жылу, су) керек екендігін түсіндіру. Өсімдіктердің адам өміріндегі маңызын түсіндіру.
Бөлме өсімдіктері туралы білімдерін кеңейту. Оларды ерекшеліктеріне қарай ажыратып, атауларын дұрыс айтуға үйрету.
Өсімдіктің көбею жолдарымен (тұқым, қиынды бұтақшалары, түйін, т.б.), өсімдіктердің дұрыс жетілуіне кері әсер ететін жағдайлармен (жарықтың, жылудың, ылғалдылықтың, тыңайтқыштардың жетіспеушілігі, т.б.) таныстыру. Өсімдіктердің өсіп-жетілу жолдарымен (тұқым, бүршік жару, жапырақтары мен сабағы, гүл), өсіру тәсілдерімен және оларды күтіп-баптау (жерге отырғызу, суару, жерді қопсыту, отау, құнарландыру) түрлерімен таныстыру.
Өсімдіктердің әр алуан жерлерде (дала, шалғын, орман, бау-бақ және т.б.) өсетіні туралы түсініктерін қалыптастыру. Кейбір дәрілік өсімдіктер түрлерімен (жолжелкен, өгейшөп, мыңжылдық, түймедақ) және олардың емдік қасиеттерімен таныстыру. Аймақтың табиғат ерекшеліктеріне тән өсімдіктері (түйетабан, сексеуіл, бетеге, қараған, ебелек (қаңбақ), жүзген) туралы түсініктерін қалыптастыру.
Қызыл кітапқа енген өсімдіктермен таныстыру, олардың қандай жерде өсетіндігі жайлы түсінік беру.
Жеуге жарамды (қозықұйрық, ақ саңырауқұлақ, қайыққұлақ, қызғылтсары саңырауқұлақ,) және улы саңырауқұлақтардың кейбір түрлері туралы түсінік беру.
Өсімдіктер әлеміне ұқыпты қарауға, өсімдіктерсіз тіршілік атаулы өмір сүре алмайтындығы туралы түсінік беру.
Жануарлар әлемі. Жабайы аңдардың тіршілігі туралы түсініктерін кеңейту.
Күз-қыс, көктем-жаз мезгілдерінде аңдардың сыртқы келбеті мен тіршілігінің ерекшеліктерін сипаттап (мекендейтін жері, түсі, азығы, қысқа дайындығы, кейбір аңдардың қысқы ұйқыдан тұруы, түлеуі, ұя салу, көбеюі), атай білуге үйрету.
Қазақстанды мекендейтін жабайы аңдармен (құлақты кірпі, саршұнақ, қарсақ, даладағы тасбақа, қосаяқ, құлан), олардың сыртқы келбетімен, мекендейтін жерімен, Қазақстандағы Қызыл кітапқа енген жануарлармен (арқар, киік, барыс, қарақұйрық) таныстыру, оларды сыртқы келбетіне қарап ажырата білуге үйрету.
Қазақстанда қыстап қалатын (бозторғай, сауысқан, қарға, сарышымшық, кептер) және жыл құстары (көкек, қарлығаш, қараторғай, ұзақ) туралы ұғымдарын қалыптастыру. Оларды белгілеріне қарай ажыратып, атай білуге үйрету.
Табиғат бұрышындағы жануарлар тіршілігімен, ондағы объектілерге қажетті құралдармен таныстыру.
Балалармен бірге табиғатты бақылау күнделігін толтыру.
Үй жануарлары мен үй құстарының түрлерімен, олардың ерекшеліктерімен таныстыру. Мысалы, түйе, қой, жылқы, сиыр, ешкі, тауық, қаз, күрке тауық және т.б. Үй жануарларының адам өміріне қажеттілігін, оларды өсірудің маңыздылығын түсіндіру.
Қазақстанның өзен-көлдері, ондағы балықтар (жайын, тыран, алабұға, көксерке, сазан) туралы түсініктерін қалыптастыру, оларды ерекшеліктеріне, тіршілігіне қарай ажырата білуге үйрету.
Кейбір жәндіктердің түрлері мен тіршілігі, олардың мекендейтін жерлері туралы түсініктерін қалыптастыру.
Бүкіл тіршілік атаулының бір-бірімен тығыз байланысы мен «азық тізбегі» туралы түсінік беру.
Жануарлар әлемінің адам өміріндегі маңызын түсіндіру.
Балалармен бірге табиғатты бақылау күңделігін жүргізу.
Табиғат аясында өзін-өзі ұстау ережесі. Жануарлар мен өсімдіктердің барлық түрлерін сақтаудың қажеттілігінің себептерін түсіндіру.
Тірі табиғат бұрышындағы жануарлар мен өсімдіктерді күту ережелерімен таныстыру. Оларға қамқорлықпен ұқыпты қарауға дағдыландыру.
Саңырауқұлақ теру жолдары және кейбір жеміс түрлерімен таныстыру.
Табиғат аясында өзін-өзі ұстаудың қарапайым ережелерін (ағаштардың жапырақтарын, гүлді жұлмау, гүлзарларды таптамау, ұяларды бұзбау, қоқыс тастамау және т.б.) сақтауды үйрету.
Табиғатты шамасы келгенше (табиғат аясындағы демалыстан кейін қоқыстарды жинау, бұлақ көзін ашу, өсімдіктер мен жануарларға қамқорлықпен қарау, тірі табиғат бұрышындағы объектілерді күтіп-баптау, қыстап қалатын құстарға көмек беру және т.б.) қорғау, оны сүю сезімдерін ояту.
Табиғат аясындағы демалыста, еңбек ету барысында қоршаған ортаға өзінің іс-әрекеті арқылы әсер ететіндігі туралы түсінік беру.
Қоршаған ортамен танысу
Мақсаты: коммуникативті-танымдық қызметін дамыту, қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарға қызығушылығын арттыру.
Міндеттері:
- балалардың қоршаған заттар, олардың сапасы мен қасиеті, қолданылуы туралы түсініктерін жүйелеу және қорытындылау;
- адамдардың қоғамдық өмірі мен қоршаған әлемнің тұтастығы туралы түсінігін, заттардың, оқиғалар мен құбылыстардың бір-бірімен байланысы туралы тәуелділігін анықтай білу іскерлігін, эксперимент жасау дағдыларын қалыптастыру;
- балалардың танымдық белсенділігін, ақыл-ой қабілеттері мен білуге құштарлықтарын арттыру;
- өмірдегі қауіпсіздік ережелерінің негіздерімен таныстыру.
Мазмұны:
Бала, оның отбасы, үйі. Туыстық байланыс туралы түсінігін қалыптастыру, өз жасын, өзінің, ата-анасының толық аты-жөнін білу, басқа отбасы мүшелерін, балабақшасының (нөмірі) және тобының атын, үйден балабақшаға келетін жолды айыру қабілеттерін қалыптастыру.
Отбасылық мерекелер, дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, туып өскен жеріне деген құштарлығын қалыптастыру. Балаларды отбасылық мерекелер мен салтанаттарды ұйымдастыруға қатыстыру.
Өзінің ата тегін, ата-баба шежіресін білуге қызығушылығын арттыру. Ата-аналарымен, туысқандарымен сырт келбетіндегі ортақ ұқсастықтарын айыра білуге үйрету (көз, мұрын, шашының түсі, т.б.).
Жақындарына деген мейірімділік пен сыйластық сезіміне тәрбиелеу. Отбасындағы ерекше құрмет пен қамқорлық ата-әжелер мен отбасының ең кенжелеріне тиесілі екендігін ұғындыру.
Халықтық дәстүрге негізделген үлкендерді сыйлау адамгершілік тәрбиесін сақтауға үйрету.
Өзінің балалық шағының оқиғаларына, болашағына, осы шаққа бағасы, өзінің сезімін сөзбен жеткізу мен мәнін түсіну қызығушылықтарына ынталандыру.
Баланың сана-сезімін «мен және менің сенімім, әдептілік әліппесі туралы ұғым, мен және менің қоршаған ортаға қатысым (құқық және міндет)» бағыттары бойынша қалыптастыру.
Заттар әлемін меңгеру, кеңістікті бағдарлау. Заттар, олардың белгілері мен ерекшеліктері туралы ұғымдарын қалыптастыру. Балаға таныс әртүрлі заттардың атауларын қайталау және қорытындылау, таныс емес заттар мен олардың атқаратын қызметін түсіндіру. Заттардың қандай материалдан жасалғандығын (қағаз, шыны, металл, тері, ағаш) анықтап, сипаттама беріп (мөлдір, қатты, жұмсақ, тегіс), оның сапасы мен ерекшелігін дұрыс анықтай білуге үйрету.
Айналадағы заттар, құрылыс материалдары арасындағы міндет пен байланысты, оның неден жасалғандығы туралы түсінік беру.
Заттарды түсіне, көлеміне, пішініне, міндетіне қарай салыстырып, топтастыра білуге үйрету.
Тұрмыстық техника, оның қызметі, қолдану ережесі туралы түсінік беру.
Бөлменің сәнді, әрі қолайлы жабдықталғандығын көріп-сезіне білуге, заттар мен олардың безендірілуіне талғаммен қарауға үйрету.
Кез-келген зат адамдардың еңбегімен келетіндігі туралы түсіндіріп, оларға ұқыптылықпен қарауға үйрету (ойыншықтар, жиһаздар және т.б.).
Балабақша жақын орналасқан шағын ауданда, балабақша ауласында (балабақша, дүкен, емхана, пошта, мектептің қайда орналасқанын) еркін бағыт-бағдар ұстай білу іскерліктерін жетілдіру.
Көлік, байланыс құралы. Көлік құралдарының көп түрлілігі жайлы түсінік беру (суару көлігі, жедел жәрдем, өрт сөндіретін көлік, қар тазалайтын көлік).
Көлік түрлерін ерекшеліктеріне қарай топтастырып (жерде, суда, ауада), атқаратын қызмет аясына қарай (арнайы, жүк таситын, адам таситын) салыстыра білуге үйрету.
Үйден балабақшаға, кинотеатрға, дүкенге қандай көлікпен баруға болатынын, ата-аналары қандай көлік түрін жүргізетіні туралы білімдерін бекіту.
Көлік құралдары, олардың қызметінің маңыздылығы, негізгі бөлшектерінің атқаратын қызметі туралы ұғымдарын кеңейту.
Телефон, компьютер, теледидар, радионың қызметтерімен, оларды қолданудың бірнеше қарапайым ережесі туралы білімдерін бекіту.
Поштаның байланыс мекемесі екендігі, оның маңыздылығы (хат, телеграмма, сәлемдеме жіберу, оларды қабылдау, жеткізу), пошта қызметкерлерінің еңбегі, хабарларды жылдам жеткізуге арналған көлік туралы ұғымдарын қалыптастыру.
Адам өмірінде байланыс құралдарының қажеттілігін түсіндіру.
Үлкендердің еңбегі. Әр түрлі мамандық иелері мен олардың еңбегінің ерекшеліктері, маңызы туралы түсініктерін кеңейту.
Балабақша қызметкерлерінің еңбегі туралы (меңгеруші, шаруашылық меңгерушісі, тәрбиеші, бала күтуші, аспаз, аула сыпырушы, медбике, жүргізуші) ұғымдарын қалыптастыру. Адамдардың еңбектеріндегі өзара байланыстарды (жүргізуші азық-түлікті балабақшаға әкелді, шаруашылық меңгерушісі оны қабылдап алып, асханаға берді, аспаз түскі асты дайындады, көмекші тамақты топқа әкеліп балаларды тамақтандырды) байқауға үйрету. Балабақша қызметкерлеріне құрметпен қарауға тәрбиелеу.
Айнала қоршаған заттар, ойыншықтар адамдардың еңбегімен жасалғандығы туралы, оған ұқыпты қарау керек екендігін түсіндіру.
Балаларды мектеппен және балалар кітапханасымен, олардың сыртқы келбетімен, сынып бөлмелерімен, мұғалім мен кітапханашының жұмыстарымен таныстыру.
Республикамыздағы өнеркәсіп орындарының жұмысы мен жұмысшылырының атқаратын жұмысы жайлы түсініктерін қалыптастыру (мысалы: шахтер, металлург, тігінші, сән үлгісін жасаушы, т.б.). Олардың еңбегін құрметтеуге үйрету.
Құрылыс және түрлі құрылыс мамандықтары (суретші-әрлеуші, ағаш шебері, кранда жұмыс істеуші, балташы) және құрылыс көліктерінің міндеттері туралы ұғымдарын қалыптастыру.
Ауылшаруашылық саласы мамандары (диқан, егінші, тракторшы, комбайншы, бағбан, қойшы, малшы, сауыншы және т.б.) еңбегімен таныстыру. Ауылшаруашылығына арналған көліктердің маңызы туралы түсінік беру.
Нан пісіру кезеңдерімен таныстыру. Азық-түлік тағамдарын, нанды қадірлеуге, қастерлеуге тәрбиелеу.
Қала тұрғындары үшін ауылшаруашылық мамандары еңбегінің маңызды екендігін жеткізу (қала мен ауыл арасындағы байланыс).
Еңбек үдерісі мен нәтижесіне жалпылау негізінде түрлі мамандықтар (мұғалім, ұшқыш, эстрада әншісі, жаттықтырушы, дирижер, құтқарушы, сынықшы-дәрігер, ит жаттықтырушы, сән үлгісін жасаушы және т.б.) туралы түсініктерін қалыптастыру
Менің Отаным - Қазақстан. Еліміздің рәміздері. Отан туралы, мемлекеттік және халықтық мерекелер туралы білімдерін кеңейту. Елбасы мен оның қызметі туралы түсінігін қалыптастыру.
Мемлекеттік рәміздер (Елтаңба, Ту, Әнұран) туралы білімдерін кеңейту. Оларды танып, құрметтеуге тәрбиелеу. Маңыздылығын түсіндіру. Әнұранды орындау барысында ережені (Әнұранды орындарынан тұрып, сол қолды жүректің тұсына қойып, ер кісілер бас киімін шешіп) сақтауға үйрету. Республика күні мерекесін тойлауға белсенді (әндер мен өлең-тақпақтар жаттау арқылы) қатысу.
Мемлекеттік және қоғамдық мерекелерге (Қазақстан Республикасы күні, Тәуелсіздік күні, 8 Наурыз, Наурыз мейрамы, Отан қорғаушылар күні, Балаларды қорғау күні) ертеңгіліктер мен ойын-сауықтарда өлең-тақпақтар жаттату, би билеу арқылы белсенді араластыру.
Қазақстан халықтарының салт-дәстүрлерімен, әдет-ғұрыптарымен таныстыру. Туған елінің, қазақ (орыс, татар, т.б.) халқының тарихы, мәдениеті, тұрмысы туралы алған білімдерін байыту, тереңдету.
Қазақтан Республикасында тұратын басқа ұлт өкілдеріне құрметпен қарауға тәрбиелеу.
Елордамыз Астана қаласы, Бәйтерек, Ақорда, Бейбітшілік пен келісім сарайы, Океанариум, т.б. сияқты негізгі мәдени орындары туралы ұғымдарын қалыптастыру.
Өзі тұратын қала, елді мекен, аймақтарындағы мәдени орындар мен ескерткіштерді таныстыра отырып, туған жеріне деген мақтаныш сезімін ояту.
Қазақстанмен шекаралас жатқан мемлекеттермен, халқымен, олардың мәдениеті, әдет-ғұрпы, дәстүрімен таныстыру.
Республикамыздың табиғат байлықтары мен жеткен жетістіктері (тыңайған жерлерді игеру, табиғи тас көмір мен мұнай, темір кенінің көздері, Байқоңыр ғарыш аймағы және т.б.) туралы ұғымдарын қалыптастыру.
Өз еліне деген мақтаныш сезімін қалыптастыру.
Қазақстан Республикасының әскері. Ел қорғаудың қиын да, ардақты міндет екендігін түсіндіру арқылы Қазақстан Республикасы әскері туралы мәлімет беру. Әскер өмірінен, қызметінен түсінік беретін суреттер, альбомдар, басқа да материалдар көрсету.
Әскер сарбаздарының ержүрек, тапқыр, күшті, ақылды болатындығы туралы ұғым беру.
Сарбаздың, басқа да әскери адамдардың сырт бейнесі, киім үлгілері мен әскери техника туралы түсінік беру.
Ұлы Отан соғысы жылдарында ел қорғаған қазақстандық қаһарман батырларымыз - Б. Момышұлы, Ә. Молдағұлова, М. Мәметованың жасаған ерліктері жайлы түсінік беру.
Ұлттық әскердің маңызын (Отан қорғау) түсіндіру.
Әскерлерге айбынды ерлігіне құрметпен қарау қызығушылықтарын дамыту.
Жолда жүру ережелері мен өмірлік қауіпсіздік негіздері. Жолда жүру ережелері туралы алған білімдерін бекіту.
Қиылыс жол мен «Жолаушылар өтетін жол», «Қиылыс жол», «Тамақтану пункті», «Телефон», «Автомобиль тоқтайтын орын», «Медициналық көмек орны» көрсетілген жол белгілерімен таныстыру.
Жолаушылар өтетін жол белгілерімен, көлікте өзін-өзі ұстау ережелерімен таныстыру:
- жолаушыларға арналған жолмен жүруге рұқсат етіледі; жолаушыларға арналған жолдың оң жағымен жүру, жолаушылар көшеден тек ала жолақ бар жерден немесе белгі қойылған жерден ғана өтуі тиіс;
- екі жақты жолдан өтетін кезде алдымен солға, жолдың ортасына жеткенде солға қарау керек, жолаушылар көлікті арнайы аялдамаларда күтеді;
- балалы жолаушылар көлікке алдыңғы алаңнан кіруіне болады, көлікте әркім өзін сабырлы ұстап, басқа жолаушыларға кедергі жасамау керек.
Қауіпсіздік ережелердің маңыздылығын түсінуін қалыптастыру. Техника қауіпсіздік ережелерін сақтау (үлкендердің рұқсатынсыз кесетін және үшкір заттарды ұстамау, электр құралдарын қолданбау, отпен ойнамау, таныс емес адамдарға есікті ашпау), қажет жағдайда «Жедел жәрдем», өрт сөндіру қызметі мен полиция телефондарының нөмерін тере білу іскерліктерін үйрету.
Серуен кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтау. Таныс емес адамдармен қарым-қатынас жасамау, бұралқы иттерден сақтану, суға шомылу ережелерін сақтау (үлкендердің рұқсатынсыз суға түспеу, жағада шомылу), орманда (үлкендерден алыс кетпеу, таныс емес жемістер мен саңырауқұлақтар термеу).
«ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ
БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
Мақсаты: мектепке дейінгі ересек жастағы балаларды өнер әлеміне баулу, эстетикалық талғамын, шығармашылық құзыреттілігі мен қиялдау қабілетін дамыту, жан құбылысын, сезімі мен ойын көркем түрде жеткізе білу талпынысын жетілдіру.
«Шығармашылық» білім беру саласының базалық мазмұны төмендегідей ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің түрлері арқылы жүзеге асады:
- сурет салу;
- мүсіндеу;
- жапсыру;
- музыка.
Сурет салу
Мақсаты: мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың шығармашылық құзыреттілігінің қалыптастыру міндеттеріне сәйкес бейнелеу өнерінің мазмұнын толықтыру, сурет салудың барлық түрлеріндегі іскерліктерін жетілдіру, бейнеленетін бейнелерді түсіну қабілеттерін тәрбиелеу мен эстетикалық сезімдерін қалыптастыру.
Міндеттері:
- заттар мен қоршаған ортадағы құбылыстарды түсінуі мен затқа қарап, пішінін, заттардың қатынасын, бөліктерінің орналасуы мен түсін бейнелеу тәсілдеріне үйретуді жалғастыру;
- қиялын, байқағыштығы мен әлемді бейнелі қабылдауын дамыту;
- бейнелеу өнерінің техникаларын, іскерлігі мен дағдыларын қалыптастырып, сурет салу барысында дұрыс отыру, қылқаламмен және қарындашпен жұмыс істеу дағдыларын бекіту;
- бейнелеу өнерінің материалдары мен құралдарының қасиеттерімен таныстыру: гуашь және су бояулар, жай, түсті, көмір қарындаштары, ақ, түсті және боялған қағаздар;
- іс-әрекет мәдениетіне тәрбиелеу, ынтымақтастық дағдыларын қалыптастыру, ұжыммен жұмыс істеуге үйрету;
- балалардың аналитикалық-синтетикалық қабілеттерін дамыту: қойылған міндеттерге сәйкес өз жұмысының нәтижесін бағалай білу іскерлігі.
Мазмұны:
Затқа қарап сурет салу
Балаларды елестету және заттарға қарап гүлдер, көкөністер, күрделі емес ойыншықтар сұлбасын өздеріне тән ерекшеліктерін сақтай отырып салуға үйрету.
Пішіндер (шеңбер, сопақша, тіктөртбұрыш) туралы білімдеріне сүйене отырып негізгі пішінін, заттар мен олардың бөліктерінің үйлесімділігін нақты беруге, бөліктердің салыстырмалы көлемі мен орналасуына, түстер туралы біліміне (қызыл, қызылсары, сары, жасыл, көк, күлгін, қоңыр, қара, ақ және олардың реңктері) сүйене отырып заттардың түстеріне, өз талғамымен түстерді таңдауға үйрету. Акварельмен жұмыс істеу тәртібімен, бояудың қажетті қоюлығын алу үшін акварель бояуын су тақтайшасында сумен араластыра білуге үйрету, бояуларды араластыруға, колоритті беру үшін бояулардың үйлесімділігі мен қағаздың түсін таңдаумен таныстыру, заттардың шынайы түстері мен бейнелетін затқа өзінің қарым-қатынасын қолдана білуге үйрету.
Бірнеше біркелкі заттардың мөлшеріндегі ерекшеліктерін (үлкен және кішкентай үйлер, ағаштар, көкөністер, жануарлар мен олардың төлдері және т.б.) жеткізе білу іскерліктерін қалыптастыру.
Түрлі жануарларға тән ерекшеліктерді байқау және олардың суреттерін сала білу іскерліктерін қалыптастыру. Жануарлардың бейнелерін жеңіл қозғалыстар мен қалыптарды бейнелеу арқылы мәнерлі бере білуге үйрету. Балаларға жүн мен қауырсынға тән бейнелерді келесі тәсілдер: түрлі штрихтар, түрлі басулар, қатты қылқаламмен, тушь арқылы сала білуге үйрету. Қажетті түсті алу үшін қарындашты әртүрлі басып қолдануға, қарындашпен жеңіл контурларды салуға үйрету.
Құстардың сыртқы бейнесі, барлық құстардың сыртқы ерекшеліктеріне қарамастан құрылымы жағынан ұқсастығы, пішіні мен бөліктерінің шамаларынан жалпы түсініктерін қалыптастыру. Суретте түрлі құстарға тән ерекшеліктерін бере білуге үйрету.
Суретте адамның қарапайым қимылдарын, қозғалу барысындағы қол мен аяқтарының қалыптарын бере білуге үйрету.
Серуен кезінде байқағандары бойынша ағаштарды, үйлерді, трамвай мен автобустарды және мереке күндерінен, қарапайым табиғат суреттерінен алған әсерлерін салғызу.
Ағаштардың бұтақтары (қызыл тал, шырша, мимоза, терек), жапырақты немесе гүлдеген бұталарға, кейбір дала және бақша гүлдеріне (түймедақ, бақбақ, қызғалдақ, лалагүл) қарап сурет салу.
Сәндік сурет салу
Қарапайым пішіндерде (шеңбер, сопақша, шаршы) өрнектерді құрастыра білу іскерліктерін бекіту. Дөңгелектерде, розеталарда, үшбұрыштар мен алтыбұрыштарда ортасы мен жиектерін көрсете отырып сәнді өрнектерді құрастыру. Пішіндері мен түстері әртүрлі 2-3 элементті алмастырып, ақ және түрлі-түсті фондарды қалауынша қолдану. Геометриялық пішіндер мен өсімдік элементтерінен өрнектерді ырғақпен орналастыруға үйрету (шеңберлер, үшбұрыштар, ирек сызықтар, жуан және жіңішке сызықтар, жағыстар, нүктелер, гүлдер, жидектер, жапырақтар және т.б.).
Балаларға түрлі материалдар: қарындаштарды (графитті және түсті), бояуларды (гуашь, акварель) қолдануды үйрету.
Қарындаштармен сурет салу барысында саусақтарға күш түсірмей, көлбеу ұстау қажет, штрихтарды біркелкі жеңіл қимылмен бір бағытта әрі-бері сызу.Сызықты контурдың сыртына шығаруға болмайды.
Бояумен сурет салу барысында қылқаламды бояуға жақсы сіңіру қажет. Қағазға жуан сызықтарды сызарда қылқаламды көлденең, ал жіңішке сызықтар мен нүктелерді сызу үшін тігінен ұстап, суреттерді бояғанда бір бағытта солдан оңға қарай, жоғарыдан төмен қарай, қиғашынан жүргізіледі, қылқаламмен қағазға басып салу тәсілдерін қолдануда (жапырақтар мен гүлдерді салу), қағаздың ортасын, бұрыштарын, жоғарғы, төменгі, оң және сол жақтарын ажыратуға үйрету.
Түрлі халықтардың қолданбалы өнеріне тән өрнектердің элементтерімен және түстердің үйлесімділіктерімен таныстыру. Қазақ мәдениетіндегі зергерлік, ағашты ойып, өрнектеу, киімге кестелеп және алтынмен тігу өнерлері туралы түсінік беру. Табиғат күйлері, гүлдер, қауыздар, төселіп жатқан өркендер мен дәндердің қазақтың әшекей өнеріндегі киіз басу, кілем тоқу, тоқыма заттарында кездесетінін атап өту.
Түзу сызықтардың түрлі байланыстарымен құрылған қазақтың «Ілгек», «Жұлдыз» өрнектерінің суретін салу. Элементтерді пішіндер мен сұлбалардың ортасы мен шеттеріне орналастыра білуге үйрету. Қазақтың оюларының көптүрлілігі туралы түсініктерін кеңейту, ерекшеліктері мен оларға тән элементтерін қолдана отырып құрастыра білу іскерліктерін дамыту. Қазақ оюларының элементтерін құрастыру: имек және доға пішіндерінен құрастырылған «Қызғалдақ гүлі», «Қойдың ізі», «Құстың қанаты» өрнектерін сұлбаларға орналастыру. Қазақ оюларына тән түрлі түстердің үйлесіміне құрылған тапсырмаларды орындау, таныс элементтерден композициялар құрастыру, ұжымдық жұмыстарды орындау.
Орамалдарды, сулықтарды, сүлгілерді ұлттық сәнді маталардың желісімен суреттерді салу барысында іскерліктері мен шығармашылық қабілеттерін дамытуға мүмкіндіктер туғызу. Элементтерді кезектестіру арқылы маталарға өрнектер құрастыру (жолақша, торлы өрнек, ірі және кіші пішіндерді 2-3 элементті кезектестіру арқылы бүкіл парақты толықтыру) іскерліктерін дамыту.
Қазақ ою-өрнектерінің сипаты (арқар мүйіз, сонымен қатар, бес бейнелік пішіндер, қиықтар) мен оның үйлесімділігін бере отырып, жапсырылған және қатырма қағаздан жасалынған көлемді пішіндерді (қораптар, бокалдар және т.б.) безендіру. Заттарды балалардың ойынша безендіру.
Гжель ыдыстарымен таныстыру. Гжель суреттеріне тән жиектемелермен, гүлдермен және жапырақтармен шыны аяқтарды, табақтарды, шәйнектерді, қант салғыштарды (жапсырылған заттар немесе қағаздан қиылған сұлбалар) әшекейлеу.
Дымков ойыншықтарымен (аттар, лақтар, шелектер), ағаштағы ас тақтайшалары, панно, сәнді табақтарды городец көркем суретімен таныстыру. Ұжымда жұмыс істеуге, халық шеберлерінің еңбегін құрметтеуге тәрбиелеу.
Сюжетті сурет салу
Бір мазмұнға біріктіре отырып бірнеше заттардың суреттерін (табиғат суреттері, қоршаған ортадағы оқиғалар, мерекелер, адамдардың еңбегі, ертегі, әңгіме, өлең, әндер мен мазақтамалардың сюжеттері) бейнелей білуге үйрету.
Қазақ халқының өмірін, тұрмысын, еңбегін білдіретін қазақтың ертегілері мен аңыздарының желісімен суреттер салу («Қаңбақ шал», «Ақсақ құлан» және т.б.). Кейіпкерлердің өзара қарым-қатынастарын бейнелеуге үйрету. Кейіпкерлердің әрекеттерін бейнелеу. Қарапайым психологиялық сипаттамаларын құру, заттардың кеңістікте бір-біріне жақын, бірге және т.б. орналасуын бере білу.
Суреттегі түстік қатынастарды жеке шешуге: табиғат пен ұлттық өнердің орнын қарама-қарсы және үйлесімді байланыстарына еліктеп бояуларын таңдауға, жыл мезгілдерін, тәулік уақытын, әрекеттердің орнын түстермен бейнелеуде өзінің қатынасын бере білуге, бұлыңғыр немесе шуақты күнді, мерекелік от шашу, кешкі өзендегі жарығы жанған кеме және т.б. қағаздың түсіне сәйкес бояуларды таңдауға үйрету, түстердің қарама-қарсы және пастелді гаммаларын қолдану.
Бейнелерді бүкіл параққа, бір сызықтың бойына, жалпақ жолақшаға (жақын, алыс) орналастыру іскерліктерін қалыптастыру. Қағаздың төменгі жолақшасына жердегі заттарды, жоғарғы бөлігіне жоғарыдағы заттарды орналастырып кеңістіктік қатынасын бере білуге үйрету.
Ойдан салу және ұжымдық жұмыстарды қолдану.
Балаларды өнермен таныстыру
Балаларды бейнелеу өнер түрлерімен (кескіндеме, графика, мүсіндеу, сәнді-қолданбалы өнер) таныстыруды жалғастыру. Кескіндеме өнері туындыларымен (суреттер мен қазақ, орыс және кеңес дәуірі суретшілерінің өңдеген суреттері), портреттермен, пейзаждармен таныстыру. Суретшінің әр жыл мезгілінде (алтын күздің көп түстілігі мен көктемнің тұнықтығын) табиғат сұлулығын қалай көрсеткенін сезіне білуге үйрету. Шығарманың мазмұнын көріп, түсінумен қатар, суретшінің табиғатты суреттей отырып, нені жеткізгісі келгендігін (қуаныш, қайғы) қандай әсерлендіргіш құралдар пайдаланғандығын түсіне білуге үйрету. Портреттік кескіндемемен танысу барысында суретші адамның көңіл күйін қалай беріп тұрғандығына назар аудару. Балалардың шығармаларды қарау барысында бейнеленген құбылыстарды сезіну, суретшінің жеткізбек ойын түсіне білу қабілеттерін қалыптастыру. Мысалы, жазғы таңның сұлулығынан қуанышты көңіл-күй сезіну (И. Шишкин «Қарағайлы ормандағы таң»), қоршаған орта мен жасампаз еңбек туралы (Ә. Қастеев «Қызыл үй»), қыздың ерке көңіл-күйі (И. Репин «Инелік»), бұлтты аспан мен қураған шөптің мұңды көңіл-күйі (В. Серов «Қазан»).
Аңдар бейнесін мейіріммен жылы қабылдауға үйрету (Е. Чарушин «Бұғының бұзауы», «Сәбізі бар қоян»). Бөлме ішінде өнер туындыларын орналастыру әсемдігіне көңіл бөлуге үйрету.
Қазақ халқының ұлттық өнер туындыларымен, әшекей бұйымдарымен, тұрмыстық заттарымен, ат әбзелдерімен, киім-кешегімен таныстыру. Ұлттық ойыншықтар мен әшекейлер туралы (тәрбиешінің қалауымен) түсінік беру. Шағын бейнелерді мүсіндеу (құстардың, балықтардың, жануарлар мен адамдардың) туралы түсініктерін кеңейтуді жалғастыру. Бейнені жасауда суретшінің қандай әсерлендіргіш құралдарын қолданғандығын көре білуге, бейненің мінез-құлқын анықтай білуге үйрету. Мүсінді тұғырда айналдырып, жан-жағынан анықтап қарауға үйрету. Әр түрлі материалдардан (фарфор, сүйек, керамика, ағаш, шойын, шыны, т.б.) жасалған мүсіндермен таныстырып, бұл мүсіншінің қолынан шыққан туынды екендігін әңгімелеу. Жұмыс үстіндегі мүсіншінің суретін көрсету. Мысалы: М.В. Нестеровтің «Мүсінші Вера Игнатъевна Мухинаның портреті». Мүсіндеу құралдарымен таныстыру: «Бүркіт» (ағаш), «Көжек» (фарфор). Көлемдік пішініне, қалыбына, ырғағы мен материалына көңіл аудару. Суретшінің мүсіндік портрет құралдарын қолдана отырып кейіпкердің мінез-құлқын түсінуге үйрету (даналық, ерлік, ананың қайсарлылығы). Ұлы Отан соғысының батыры Н. Әбдіровтың анасының бейнесімен таныстыру (А. Ғалымбаеваның «Батыр анасы»). Ұлттық музыка аспаптары: домбыра, қобыз, жетіген, шаңқобыз, қылқобыз, т.б. таныстыру. Балаларды балаларға арналған кітаптарын безендіру құралдарымен таныстыру. (В. Конашевичтің балаларға арналған кітабына А.С. Пушкиннің «Балықшы мен балық туралы ертегісі», С.А. Михалковтың «Сізде не бар?» шығармасына А. Пахомованың иллюстрациялары. Балалар кітаптарының қазақстандық суретшілері: график К. Пак, суретші К. Каметов, қазақтың ұлттық эпосы мен ертегілерінің суретшісі Е. Сидоркин.)
Қауырсынмен, қарындашпен, акварельмен орындалған суреттердің айқындылығы мен кітапты безендірудің ерекшеліктерін (суреттердің мәтінге сәйкестілігі, мұқаба, титул парағы, басы, соңы) ескеруге үйрету.
Жапсыру
Мақсаты: мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың эстетикалық талғамдарын, жапсырма бейнелерінің мәнерлілігін құру іскерліктеріне тәрбиелеу, балаларды безендіру және ою-өрнек қызметіне дайындау, қию тәсілдерін меңгеру барысында көру - қимыл үйлестірулерін дамыту.
Міндеттері:
- қиюдың түрлі тәсілдерін қолданып, бірнеше бөліктерден заттар құрастыру және түрлі пішіндегі геометриялық және өсімдік элементтерінен құралған өрнектерді құрастыру іскерліктерін дамыту;
- көз алдына елестету арқылы бейнелерді құра білуді жалғастыру, затқа қарап жапсыру дағдыларын қалыптастыру;
- таныс техникаларды өз еріктерімен үйлестіру, өзінің бастамасымен бейнелеудегі түрлі тәсілдерді біріктіруде жаңа техникаларды меңгеру талаптарын қолдау;
- көркем қолөнер туралы түсініктерін қалыптастыру (ағашты ою және әшекейлеу, қыш-құмыра кәсібі, тоқымашылық, қол шеберлігі және т.б.), шеберлердің қаңдай материалдармен және құралдарды қолданатыны туралы түсінік беру;
- жапсыру барысында түсті мәнерлілік құралы ретінде қолдану іскерліктеріне тәрбиелеу, қағаздың түсі мен оның реңктерін жеке таңдау үдерісінде түстерді сезе білуін жетілдіру;
- ұлттық сәндік қолданбалы өнердің салдарын жапсыру барысында қолдануға үйрету, балаларды қазақтың ұлттық өнерімен, оның түрлерімен, ерекшеліктерімен, түс және композициялық құрылымымен таныстыру.
Мазмұны:
Заттық жапсыру
Заттың құрылымының негіздері туралы балалардың білімдерін жүйелеп тереңдету (барлық заттар бөліктерден құралады, тағайындалуына қарай бөлшектер бөлініп, төменгі бөлігінде әрқашан қомақты және ірі, қалғандар - ұсақ бөліктер болады), балалардың қайшыны қолдану іскерліктерін бекіту: жолақшаларды төртбұрыштарға, шаршыларды үшбұрыштарға, шаршы немесе төртбұрыштардың шеттерін қию арқылы дөңгелек пен сопақша пішіндерді қию. Симметриялық емес сұлбаларға салынған немесе ойдағы контурларымен қию дағдыларын қалыптастыру.
Екіге бүктелген қағазды қатпарлап, түрлі бейнелерді қиюға үйрету (жапырақтар, гүлдердің күлтежапырақшаларын, көлік дөңгелектері).
Балаларды жырту тәсілімен жапсыруға, ғажайып құс, алтын балық, қызыл гүл бейнелерін жасауға үйрету.
Түзу сызықты және дөңгелек пішіндерден тұтас ойыншықтардың бейнелерін, қисық жыртылған қағаздардың бөліктерінен жұмсақ ойыншықтардың бейнелерін құрастыруға үйрету.
Қағаз бетіне әуелі ірі бөлшектерді өзіне тән ұсақ бөлшектермен толықтыра отырып жапсыру дағдыларын қалыптастыру.
Сәндік жапсыру
Ұлттық өнердің желісімен түрлі қағазда геометриялық элементтерден (шеңберлер, шаршылар, сопақшалар) өрнектер құрастыра білуге үйрету. Композиция заңдылықтарын түсінуге, өрнекті құрастырудың негізгі ұстанымдары: симметриялығы, бұрылыстар, ырғақ, кезектесу, ою элементтерін орналастыруда заттың пішініне көңіл аударуды есепке ала отырып сәнді жапсыруларды құрастыруға үйрету.
Аналар мен әжелерге сыйлықтарды, қуыршақтарға арналған киімдерді (бас киімдер, мойынорағыштар, көйлектер, жейделер, іш киімдер), ұлттық әшекейлерді, табақтарды, құмыралар мен вазаларды балалардың өз ойынша безендіруде жапырақтар мен гүлдерден өрнектер құрастыру.
Балаларға қағазды бірнеше бүктеп, геометриялық сәнді элементтер мен пішіндерді, шаршыларды, төртбұрыштарды, дөңгелектер мен сопақшаларды тең бөлуге, шаршылар мен т.б. қиғаштап қиюға үйрету.
Ортасы мен бұрыштары безендірілетін симметриялық пішіндерді екіге бүктелген қағаздардан қиюға, қатпарлап бүктелген қағаздардан қол ұстасып жүріп айтылатын әндерге, жиектемелерді, үйдің маңдайшасын безендіруге арналған шілтерлерді, топ бөлмесін мерекелік безендіруге фризалық әшекейлерді қиюға үйрету.
Ұлттық кілемдерді (сырмақ, тұскиіз, текеметтерді), ас тақтайшаларын, сүлгілерді, ыдыс-аяқ сақтайтын сөмкелерді (аяқ қап), тері белдіктерін, қымыз құятын ыдыстарды (торсық), кеселерге арналған қаптарды әшекейлеуге үйрету. Қойдың екі мүйізі - қос мүйізді «төрт айшық» өрнегі негізінде қолдану.
«Қошқар мүйіз» өрнегін түрлендіріп қолдану: жиектеме өрнек (белдік, кілемнің жиектемелері, киіз үйдің баулары), қоймүйізді жұп шиыршықтар (кілемнің ортасы, жапқыштар, сандықтың тыстары, сөмкелер), геометриялық өрнектер (кілемдер, алашалар). Қазақ өрнектеріне тән ашық түстерді қолдану: қызыл күрең, жасыл, қара, ақ, сүр, қызыл.
Бейнелерді айқын беру үшін сұлбаны қию және жыртып жапсыру тәсілдері бойынша үйрету. Жұқа бұйымдарды (сулық, шымылдықтар, қуыршақтарға арналған киімдер) әзірлеу үшін күрделі ойық (шеңберлер, жарты шеңберлер, қиықтар, шыршалар) өрнектерін қолдану. Бұйымдарды, шырша әшекейлері мен ойыншықтарын, жаңа жылдық құттықтау ашықхаттарын, топ бөлмесін безендіруге, қыс тақырыбындағы ұжымдық панно жасауға үйрету.
Сюжетті жапсыру
Балаларға жапсыруда сюжетті композиция құру Іскерлігін дамытуды жалғастыру. Балаларға қағазға заттарды орналастыру дағдыларын үйрету. Ұжымдық жапсыруда ортақ композиция құрып, қағаздың бетін толықтыруға, заттарды бір сызықтың бойымен жалпақ жолақшаға (жоғары, төмен, 2-3 жоспар), бүкіл параққа орналастыруға үйрету. Аспанды, жерді немесе өзен мен көлді (теңізді) бөлуге, жердің (аспанның) түсін таңдауға үйрету. Жаңа жылдық мерекеге залды безендіруге қатыстыру.
Жапсыруларды құрастыру барысында нысандардың көлемі бойынша қатынасын, заттардың бөліктерінің пішінін, құрылымын, қатынастарын көре білу іскерліктерін меңгерту. Сол арқылы тұрақты ойларын сақтау, өз әрекетін жоспарлау, ісін соңына дейін жеткізу іскерліктерін қалыптастыру.
Жапсыруларда әлеуметтік жағдайлар мен балалар өміріндегі оқиғаларды бейнелеуге, Қазақстанның табиғаты мен жерлестердің еңбегін бейнелейтін ұжымдық композицияларды орындауға үйрету.
Мүсіндеу
Мақсаты: мектепке дейінгі ересек жастағы балаларда мүсіндеудің көмегімен бейнелердің пішіні мен мазмұны бойынша байқағыштығы мен эстетикалық қабылдауын, қиялын, бейнелеудің тақырыбы мен тәсілдерін іріктеудегі дербестігін, бастамашылығын, тапқырлығын қалыптастыру.
Міндеттері:
- балаларды затқа қарап немесе көз алдарына елестету арқылы мүсіндеу дағдыларын дамыту, пішіндердің ерекшеліктеріне мән бере отырып үйлесімін, құрылуын, қозғалысын бейнелеу;
- мүсіндеудің тәсілдері мен пластикалық түрлері арасындағы байланыстарды құрып, балаларға заттардың түрін талдауға үйрету;
- заттардың пішіндері, олардың ерекшеліктері мен ұқсастықтары, кеңістіктегі орналасуы, өзіне тән белгілері туралы түсініктерін анықтау;
- өз еріктері бойынша заттарды мүсіндеуге, оларды бейнелеудегі тәсілдері мен құралдарын дербес іріктеуге үйрету, баланың шытармашылық белсенділігін, қиялын, зейінін, байқағыштығын дамыту.
Мазмұны:
Заттық мүсіндеу
Балаларды затқа қарап немесе көз алдарына елестету арқылы көлемі мен пішіні әртүрлі таныс заттарды, көкөністер мен жемістерге тән ерекше бөліктерді бейнелеуде барлық қол буындары мен саусақтарын дұрыс қозғалту техникасын сақтай отырып мүсіндеуге үйрету.
Бір кездері өздері бақылаған заттарды бейнелеуге, заттарды түрлі қалыптарда мүсіндеу, бейненің жеке ерекшеліктерін өздері таба білуге, заттардың ұзын және қысқа, жуан және жіңішке белгілерін бере білуге, бөліктердің салыстырмалық шамаларын саңтауға үйрету.
Заттардың қарапайым үйлесімін жеткізе білуге, бейненің қосымша бөлшектерін, оны сәнді бөлшектермен толықтыру іскерліктерін қалыптастыру.
Қарапайым қатынастарды сақтай отырып адам мен жануарлардың қозғалыстағы пішінін мүсіндеуге үйрету. Кеуде, бас және басқа да бөліктерді мүсіндей білуге, мүсіндеу тәсілдерін іріктеуде дербестікті білдіру, сазбалшықтарды бөлуге, өз жұмысын алдында тұрған үлгімен салыстыруға үйрету.
Адамның тік қалпын жасауға, бөліктердің салыстырмалы шамаларын сақтауға, мүсінделген пішіндердің бөліктерін мықтап бекітуге, оларды бір-біріне қосып, біріккен жерлерін арнайы кескіштің көмегімен тегістеуді үйрету.
Ермексаз бен балшықтың бүтін бөліктерінен ленталық тәсілмен ыдыстарды мүсіндеуге үйретуді жалғастыру. Пішіннің сыртқы жағын тегістеуге, бұйымдардың сыртын ылғал шүберектің көмегімен тазалауға, заттарды мықты етіп жасауға үйрету.
Өз бетінше тақырыптарды ойлап табу және ойын жүзеге асыру іскерліктерін дамыту. Адамның бейнесін, жануарларды, ойыншықтар мен ұлттық үлгідегі заттарды мүсіндеу дағдыларын дамыту.
Балаларға пластикалық тәсілдермен мүсіндеуге үйрету (балшықтың үлкен бөлігінен созып алу).
Заттың бір бөлігін басқа затқа терең орналастыру арқылы бекітудің жаңа тәсілдерін меңгеру.
Ортақ композиция үшін ұжымдық мүсіндеу дағдыларын дамыту.
Сәндік мүсіндеу
Балаларды халық шеберлігінен шыққан ойыншықтармен таныстырып, оларды мүсіндеуге үйрету. Халықтық ойыншықтар желісімен бейнелер жасауға үйрету. Мүсінді бейнені безендірудің тәсілдерін өз қалауы бойынша таңдауды ұсыну (рельеф, илеу, кескіштер арқылы жону, қыру).
Балаларды халық шеберлерінің еңбегімен таныстыруды жалғастыру, халықтық керамика мәнерінде ыдыс (тостағандар, табақшалар, құмандар, т.б.) жасауға үйрету, сыртын теп-тегіс етіп, күрделі рельефпен безендіріп, әшекейлеу («Оюланған кесе», «Тостаған», «Тегене», «Торсық», «Табақ» және т.б.) Түбі мен қабырғасына лента тәрізді пластиналарды орналастырып, бір-біріне іші-сыртын бекіту арқылы ыдыстар жасауды үйрету.
Затқа қарап, ұсынылған және өз ойлары бойынша сәнді мүсіндеу дағдыларын қалыптастыру.
Декоративті пластиналарды мүсіндеуге, жұмыстарында әртүрлі құралдарды қолдануға үйрету.
Сюжетті мүсіндеу
Балаларды мүсіндеудің үйреншікті әдістері мен біліктіліктерін жаттықтыру арқылы заттардың өлшемдік қатынастарын дұрыс бере білуге үйрету (қоян үлкен, ал көжек кішкентай). Бейненің ерекше қасиетін, адамның қимылын анық көрсетуге, сырт келбетін әдемі безендіруге үйрету, сюжеттерде түрлердің ерекшеліктерін, қимыл-қозғалысын, фактурасын (күрделі рельефтеу мен жапсыру арқылы) әртүрлі кескіштерді қолдана отырып жасай білу шеберлігін қалыптастыру. Кейіпкерлердің өзіне тән бөлшектерін (мұрын, ауыз, көз) жасай білу, композиция мазмұнын қосымша заттар мен элементтердің көмегімен (ағаш түбіртегінің, шөптің, гүлдің, мысықтың алдына тостаған, қыздың қолына себет) мейлінше көркемдеп жеткізе білу
Кескішпен тұтас бөліктен мүсін жасауға үйрету.
Затты тұғырға орналастыру техникасын қалыптастыру. Бірыңғай заттармен сюжеттер жасауды үйрету Бірнеше денені бір тұғырға орналастыру, бірыңғай заттардың бейнесін жасаудан, мазмұнға сәйкес әр қилы бейнелерді жасауға көшу. Балаларға таныс күнделікті өмірде балабақша мен үйде, қыдыру мен саяхат кезінде кездесетін оқиғалар сюжет тақырыптары бола алады.
Қоршаған өмір, ертегілер мен әңгімелердің, халық әндерінің мазмұны бойынша сюжеттік композиция жасауды үйретуді жалғастыру, сюжеттерді өз бетінше ойластырып, мүсіндеуде іске асыруға үйрету.
Топтық жұмыстарды орындауға үйрету.
Музыка
Мақсаты: ұлттық музыкаға сүйіспеншілігі мен тұрақты қызығушылықтарына, ән айту мен билеудің шығармашылық элементтерін, адамгершілік-эстетикалық сезімдерін тәрбиелеу, музыкалық шығарманың түрі мен мәнерлілігі туралы түсініктерін қалыптастыру.
Міндеттері:
- Қазақстан композиторларының өмірі мен шығармашылығы туралы білімдерін қалыптастыру;
- ұлттық музыкалық аспаптардың дыбысталуын ажырату;
- вокалды және аспапты музыкаға қызығушылығын арттыру, музыканың сипатын, музыкалық мәнерлілік құралдарын, олар туралы пікір айту дағдыларын дамыту;
- балаларды әнді еркін, жеңіл дауыспен, бірқалыпты мәнерлі айтуға үйрету;
- музыкалық шығарманың сипатына қимылдың үйлесімділігін музыкалық мәнерліліктің едәуір ашық құралдары арқылы үйрету және кеңістік пен уақытты бағдарлай білу іскерлігін дамыту.
Мазмұны:
Музыка тыңдау
Шығармалардың эмоционалдық мазмұнын, олардың сипатын, көңіл күйін, әсерлі реңктерін ажырату. Музыкалық шығармаға өзінің қатынасын білдіру, оның мазмұны мен сипаты туралы пікірін айту. Музыка сипатын бейненің мазмұнымен, ондағы көрсетілген көңіл күйді байланыстыра білу дағдыларын қалыптастыру.
Балаларға өмірдің кейбір құбылыстарын бейнелейтін тәсіл ретінде музыкалық өнердің шығармаларымен таныстыру. Мектепке дейінгі жастағы балаларды музыканың дыбысталуын тыңдауға, кейбір музыкалық пішіндер мен мәнерліліктің құралдарын ажыратуға үйрету. Жаңа шығармаларды өздеріне таныс шығармаларымен салыстыру іскерліктерін дамыту, өзінің өмірлік тәжірибелерін қолдану. Қазақтың ұлттық аспабының өзіндік тембрлік дыбысталуымен таныстырып, жалпы сезімдік мәнерін ғана емес, сонымен қатар, мәнерлі дауыс ырғағын ажырату.
Ұлттық, домбырада және қобызда орындалатын «Күй» жанрымен таныстыру, күйші-композитор: Құрманғазы, қобызшы Қорқыт, күйшілер Тәттімбет, Дина Нұрпейісова, Дәулеткерей Шығаев, Ықылас Дүкенов шығармашылығымен таныстыру.
Музыкалық мәнерлілік құралдары мен сипатын егжей-тегжейлі ажырату қабілетін дамыту. Домбыраның дыбысталуы бейнеленген пьесаларды әсерлі реңкі мен музыкалық мәнерлілік құралдарын белгілей отырып тыңдау. Лирикалық, вальс ырғағындағы байсалды әуендерді қабылдап, пьесаның билеуге икемді сипатын сезініп, қарқындық өзгерісін белгілеу. Музыкалық дыбысталуының сипаттамасына сүйене отырып, бейненің мазмұны мен музыкалық мәнерліліктің элементтерімен байланыстыру, шығарманы сипаттай білу. Қазақтың халық әндері мен би музыкаларының үздік үлгілерін тыңдауға тәрбиелеу.
Ән айту
Дауысы мен есту қабілеттерін дамытуға арналған жаттығуларда қиын емес әуендерді 2-3 жақын үндестікте дауысын дәл келтіріп орындауға үйрету, септима мен терция дыбыстарын ажырату, қолымен бағытын көрсете отырып, әуеннің жоғарғы-төменгі қозғалысын ажырату. Фортепианоның сүйемелдеуімен немесе сүйемелдеуінсіз, жалғыз немесе топпен айту, оны металлофонда ойнау. Әннің сипатын қабылдау, дауысын дұрыс келтіріп орындау, ырғақтық бейнесі мен динамикасын дәл беру, әннің кіріспесін, басын, қайырмасын ажырату. Мерекелік әннің шаттық көңілін көңілді жеткізіп, жеңіл, ширақ дауыспен фразалардың соңын жұмсартып айту. Мерекелік әннің шаттық көңілін көңілді жеткізіп, жеңіл, ширақ дауыспен фразалардың соңын жұмсартып айту, музыкаға сәйкес түрлі қимылдарды орындау. Сезіммен, ырғаққа сәйкес, ырғақтық бейнесін сақтай отырып, сөздерді анық және фразалар арасында дұрыс дем алып, музыкалық кіріспеден соң бірден бастап айтуға үйрену. Қазақ халқының музыкасын әндерде қабылдау.
Музыкалық-ырғақты қозғалыстар
Жаттығулар
Музыка сипатының өзгеруіне сәйкес қозғалыстарды өзгерту, марш сипатын анық ырғақтық жүріспен, музыканың ширақ сипатын жеңіл, ырғақты жүгіріспен беру, қозғалысты музыкамен сәйкестендіріл жартылай отыруларды («серіппені») анық, ырғақты орындау, қимылдарды музыкамен келістіріп, бөлшек адымды би қимылын меңгерту. Шапалақтаумен ырғақтық қимылдарды орындау, түрлі бағыттарда секіріп қозғалу іскерліктерін бекіту, тізені көтеріп жүгіруді орындау. Қазақтың би қимылдарының элементтерін орындау. Қазақтың «Бетеге» биінің элементтерімен таныстару, қол, аяқ және бас қимылдарымен жұмысты жалғастыру, ауыспалы адымды жетілдіру, қазақ және орыс ұлттық билерінің элементтерін орындау, музыка сипатын би қимылдарында беру.
Ойындар мен қол ұстасып шеңбер бойында айтылатын әндер
Әуеннің осы немесе басқа вариациясының сипатына сәйкес негізгі қозғалыстардың (жүру, жүгіру) түрлерін өзгерте отырып қозғалу, музыка сипатына сәйкес ойын әрекеттерін орындау, қол ұстасып шеңберде айтылатын әндермен шеңберді айналып жүру, музыкалық тіркестерге сәйкес қозғалыстарды өзгерту, жылдамдық пен ептілікті білдіру, пьесаның аяқталуын белгілеу, ұлттық ойындардың көңілді сипатын бере білу, дауыстардың биіктіктерін ажыратып, үлкен шеңберден кіші шеңберге қайта тұру, шашыраңқы қалыптан шеңберге жылдам ауысып кеңістікте еркін қозғалу, қол ұстасып шеңберде айтылатын әндер мен таныс би қимылдарын орындау (жеңіл секірулер, дененің бұрылысы, серіппелі отырулар). Түрлі сипаттағы музыкамен байланысты музыкалық-ойын бейнелерін: байсалды, асықпай және көңілді, шаттанған, би күйін мәнерлі жеткізу. Музыкаға сәйкес жалаушалармен немесе ленталармен қозғалу, саптағы орнын өзгерте отырып кеңістікте еркін бағдарлау: үш шеңбер, үлкен шеңбер. Сюжетті ойындарды сахналау.
Билер
Қазақ биінің қимылдарын үйрену арқылы көркем мұраның кейбір элементтерімен таныстыру. Музыкалық фразаларға қозғалыс бағытын жеңіл және әдемі ауыстыра отырып қозғалу, қазақ биінің қозғалыстарын үйренуді жалғастыру, мәнерлі орындау дағдыларын жетілдіру. Би бейнелерін қолдана отырып әндерді сахналау, би қимылдарын бере білу.
Би шығармашылығы
Таныс би қимылдарын қолдана отырып, ойдан би шығару іскерліктерін мадақтау. Музыка сипатына сәйкес таныс би қимылдарын қолданып, би ойластыру. Мәтінге сәйкес әнді жеке сахналау мен шығармашылық тапсырмаларды орындауға үйрету.
Балаларға арналған музыкалық аспаптарда ойнау
Металлофонда, ықыласына қарай басқа да аспаптарда ойнау тәсілдерін меңгеру, триола, кларнет және сыбызғыда ойнау барысында дұрыс тыныс алуын сақтау, аккордеон мен баянда ойнауда ыңғайлы аппликатураны табу, тарелкелер мен үшбұрыштың дыбысталуын бәсеңдету, дабыл мен барабанда, кастаньетты, маракасты, асатаяқты сілкіп ойнау барысында қолды дұрыс ұстау әдістерін меңгеру, аспаптардың аттарын біліп, олардың үндемдерін тану.
Жеңіл әуендерді кіші ансамбльмен уақытында қосылып ырғақтық бейнесін анық бере отырып ойнау, әуенді ойынмен бірге сүйемелдеу. Қазақтың ұлттық ұрмалы аспаптары асатаяқ, тоқылдақ, жыланбас қоңырау аспаптарында анық және тәртіппен ойнау. Ересектердің аккордеонда орындауындағы лирикалық, байсалды әуендерді тыңдау, олардың аттарын білу, қайта тыңдау барысында тану. Әуеннің ырғақтық бейнесін металлофонда жеке немесе кішігірім топпен ойнау. Жеңіл эуендерді кіші ансамбльмен уақытында қосылып, ырғақтық бейнесін анық беру. Ересектердің орындауында халық әуендерін тыңдау, олардың сипаты мен қарқынын белгілеу.
«ӘЛЕУМЕТТІК ОРТА» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ БАЗАЛЫҚ
МАЗМҰНЫ
Мақсаты: баланың қоғамдық қарым-қатынастар жүйесіне енуге қажетті маңызды адамгершілік қасиеттерін дамыту, еңбек дағдыларын, жалпыадамзаттық құндылықтардың нормаларын білу, салт-дәстүрлер мен ережелер негізінде әлеуметтік-мәдени тәжірибесін қалыптастыру.
Мектепке дейінгі ересек жастағы «Таным» білім беру саласының базалық мазмұны төмендегідей бағыттар бойынша жүзеге асады:
- экология;
- қоршаған ортамен таныстыру;
- көркем әдебиет.
Экология
Мақсаты: баланың тірі және өлі табиғат нысандарына қызығушылық пен білуге құштарлық негізінде өзін-өзі дұрыс ұстау жайлы түсініктерін қалыптастырып, оң қатынас жасауға баулу
Міндеттері:
- мектепке дейінгі ересек жастағы балаларда адамдардың мінез-құлқы мен қоршаған орта жағдайының арасындағы байланысты анықтау мақсатында түрлі ортадағы жануарлар мен өсімдіктердің тіршілігі жөніндегі түсініктерін қалыптастыру үшін жағдай жасау;
- табиғат құбылыстарын эмоционалды түрде қабылдауды, қоршаған ортаға жағымды қарым-қатынасты, табиғат сұлулығын көре білу іскерлігін қалыптастыру;
- балаларда табиғаттың бір бөлігі болып саналатын адамға және табиғатқа қамқорлықпен қарауды қалыптастыруды жалғастыру.
Мазмұны:
Табиғаттағы өзін-өзі ұстау мәдениетінің дағдылары
Табиғат құбылыстарын бақылау кезінде өз сезімдері жайлы айта білуге көмектесу, табиғат мекендеушілерін сақтап қалуда адамдардың дұрыс өзін-өзі ұстауының маңыздылығын түсінуді (егер өзенді ластаса, балықтар, балдырлар құрып кетеді, егер орманда қоқыс қалдырса, өрт шығуы мүмкін) қамтамасыз ету.
Балаларды тірі және өлі табиғатпен тереңдетіп таныстыруда олардың «тағдырының» адам әрекетімен байланысты екендігін көрсету. Жағымды мысалдар: орманды қайта қалпына келтіру, су көздерін тазарту, сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктерді қорғау. Жағымсыз мысалдар: өзендердің, көлдердің ластануы, орман ағаштарын кесу, сирек кездесетін өсімдіктерді, жануарларды, табиғат ескерткіштерін жою.
Үлкендермен және құрдастармен өзара қатынасы
Балалардың өзіне-өзі қызмет көрсету, табиғаттағы еңбек, тұрмыстық-шаруашылық қызмет дағдыларын меңгерту. Баланың қоғамда, ұжымда, мектепке бейімдеу мен өмірдің тез өзгеретін жағдайына ойдағыдай әлеуметтендіру үшін жеке басының қасиеттерін дамыту.
Балалардың үлкендермен бірлесе отырып өсімдіктердің өсіп-жетілуі мен жануарлардың мінез-құлықтарына бақылау және күтім жасау үдерістеріне жауапкершілікпен қарау іскерліктерін қалыптастыру.
Адамның биоэлеуметтік жан ретінде және оның тіршілік ету ортасы туралы қарапайым түсініктерін қалыптастыру.
Табиғаттағы адамгершілік мінез-құлық қағидалары жөніндегі ұғымдар.
Балаларда табиғатта өзін-өзі ұстау қағидалары мен ережелерін «болады, қажет, болмайды, жаман» түсініктерімен меңгеруге мүмкіндік туғызу.
Балаларды өсімдіктер мен жануарларды күтіп-баптау жұмыстарының әр алуан түрлерін бірлесіп орындауларын қамтамасыз ету. Өсімдіктер мен жануарлар тіршілігінің адамның сауатты күтіміне байланыстылығы жөніндегі түсініктерін қалыптастыру. Тірі және өлі табиғатпен қарым-қатынаста өзін-өзі ұстау адамгершілік қағидаларын, үлкендер мен құрдастарының табиғат объектілеріне қатысты теріс қылықтарын бағалай білуге үйрету.
Экологиялық қауіпсіздіктің алғашқы дағдыларын және адам денсаулығы қоршаған орта мен өзін-өзі ұстауына байланысты екендігі жайлы қарапайым түсініктерін қалыптастыру.
Қоршаған ортаға қатысты өз іс-әрекетін болжау іскерлігі мен ниетін қалыптастыруды, шамасы келгенше оны сақтау мен жақсартуға қатысуды қамтамасыз ету.
Қоршаған ортамен таныстыру
Мақсаты: қоғамдық өмірде қоршаған ортамен және құбылыстармен таныстыру негізінде балалардың әлеуметтік дағдыларын дамыту. Баланың ұжымда, қоғамда, мектепке бейімделуі ойдағыдай әлеуметтенуі үшін қажетті тұлғаның қасиетін қалыптастыру.
Міндеттері:
- қоршаған орта заттарына, адам қолымен жасалған заттарға қамқорлықпен қарау жөнінде қарапайым білім жүйесін қалыптастыру;
- қоршаған ортаның ақиқат құбылыстарына қызығушылық білдіруге тәрбиелеу, әлеуметтік байланыстарды жасауға, қазіргі өзгермелі дүниеге бірдей бейімделуге үйрету;
- заттық әлеммен және қоршаған әлеуметтік құбылыстармен байланысты адамгершілік қағидаларын, түсініктерін, өзін-өзі ұстау мәдени дағдыларын қалыптастыру.
Мазмұны:
Өзін-өзі ұстау мәдени дағдылары
Балаларды түрлі әлеуметтік жағдайларда тиісті шешім қабылдауға, өзінің және жолдастарының қылығы бойынша пікір айтуға болатынын және қажеттілігін түсінуді үйрету.
Үлкен адамдарды құрметтеу халықтық дәстүріне негізделген өзін-өзі ұстау адамгершілік қағидаларын сақтауға үйрету.
Үлкендермен немесе құрдастарымен келіспей қалған жағдайда балаларды «өзара келісуге» ниеттендіру, басқаларды тыңдай білу, олардың тілектерін, қажеттіліктерін, қиындықтарын түсіне білу, өз тілегі мен мәселесін айтуға мүмкіндік жасау, дау-жанжалдарды бірге шешуге, татуласуға үйрету.
Қоршаған ортамен таныстыру үдерісінде әдептіліктің қарапайым дағдыларын бекіту (сәлемдесу, қоштаса білу, кешірім сұрау, өз көмегін ұсыну).
Адамдардың мінез-құлықтары мен кәсіби әрекеттерін, этникалық мәдениетке ұқыптылықпен қарау, құқықтық білімдерін құрметтеу әрекеттерін балаға түсінікті болатындай гендерлік тәсілмен жеткізе отырып әлеуметтік-мәдениет негіздерін қалыптастыру.
Балалардың мінез-құлқында қарапайым этикет ережелерін бекіту, үлкендердің сөзін бөлмеу, орын беру, ойыншықтармен бөлісу, қоғамдық орындарда өзін ұстай білу сияқты этикалық құнды өзара әрекет үлгілерін қолдау.
Үлкендермен және құрдастарымен өзара қатынасы
Балаларда өз ата-тегін (жеті атасын) білуге деген қызығушылықты дамыту. Баланың өзінің әке-шешесіне, туысқандарына сыртқы ұқсастықтары (көзі, мұрны, шашының түсі, т.б.) бар екенін көре білуге үйрету. Өзара сыйластық негізінде отбасы мүшелерімен қарым-қатынас жасай білуді бекіту.
Туыстарын сыйлауға, құрметтеуге тәрбиелеу. Отбасы мүшелеріндегі үлкендер (ата мен әже) мен кішілерге қамқорлық көрсету.
Өзін-өзі дұрыс бағалап өзіне сенімінің бекуіне мүмкіндік туғызу, өзін қадірлеп дербестігін дамытуға, түрлі әрекеттерде (ойын, бейнелеу, музыкалық және т.б.) өзінің жетістіктерін нақты бағалауын дамытудағы қажеттіліктерін қолдау.
Бала санасын «Мен және менің сенімдерім, этикалық нормалар жөнінде түсініктер», «Мен және қоршаған ортаға менің қарым-қатынасым (құқықтар және міндеттер)» бағыттары бойынша қалыптастыру.
Балаларда өзін құрметтеу, әлеуметтік мәнділік сезімін, өзін таныту, өзінің қайталанбастығын, құрдастарының алдында жеке даралығын сезінуді тәрбиелеу.
Туыстық байланыс түсінігін, өзінің жасын, толық аты-жөнін, тегін, ата-анасының, отбасы мүшелерінің аты-жөнін, балабақша, топ атауын, нөмерін айта білу, үйден балабақшаға дейінгі жолды анықтау туралы түсініктерін қалыптастыру.
Отбасындағы атаулы күндер, салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, туып-өскен жерін жақсы көру жөніндегі ұғымдарын қалыптастыру. Балаларды отбасы мерекелері мен салтанаттарына дайындық жасауға қатыстыру.
Айналасындағы үлкен адамдармен және құрдастарымен өзара әрекеттестік және қарым-қатынастың түрлі жағдайларында әлеуметтік бейімделу ашықтық, әлеуметтік икемділік дағдыларын қалыптастыру. Балалардың төзімділіктерін (басқалардың өмір салтына, пікірге, мінез-құлыққа, құндылыққа, өзінен ерекшеленетін қасындағы әңгімелесушінің көзқарасын қабылдау, шыдамдылық таныту) дамыту.
Құрдастарымен және үлкендермен бірлесіп әрекет жасай білуді қалыптастыру. Топтағы балалар, олардың бір-бірімен қарым-қатынасы жөнінде түсініктерін молайту: кім кіммен көбірек қатынаста болады, ойнайды, суретті не үшін салады, кім кіммен жолдас.
Үлкендердің еңбегіне және оның нәтижесіне қызығушылықты қалыптастыру, балаларды үлкендермен бірге еңбектенуге кірістіру.
Қатынас жасау үшін әр түрлі тәсілдер мен құралдарды қолдануға жағдайлар жасау: үлкендерді аты және әкесінің атымен атау, құрдасын атын айтып шақыру, рөлдерге бөлгенде олардың атын білу («жүргізуші», «дәрігер»), тілдік және тілдік емес тәсілдерді қолданып басқа адамның көңілін өзіне аудару: «мұнда қараңыз ...», «тыңдаңызшы, өтінемін ...» деп, көзіне тура қарау, ашық жүзбен өтінішке үн қату, басқа баланың жауабын тыңдау.
Жақын туыстары мен құрдастарына сенімі мен тілектестік қарым-қатынасқа тәрбиелеу.
Балаға қандай ойыншықтар, фломастерлер, қарындаштар тигенін, рөльдер, тапсырмалар, міндеттер қалай бөлінгенін «Сен келісесің бе?», «Саған жете ме?», «Сен ренжімейсің бе?» деген сұрақтардың көмегімен анықтауды ұсыну.
Қоршаған ортаға, үлкендер мен балаларға зейіндері мен қызығушылықтарын (соның ішінде өзінің отбасы мүшелеріне) арттыру, басқа адамдарға қамқор болып мейірімділіктерін білдіру, басқа балалармен қатар және бірлесіп, бір-біріне кедергі жасамай әртүрлі әрекет түрлеріне қатысу.
Нәтижеге жету барысындағы топтың барлық мүшелерінің теңдігін білдіретін, ойындағы біріншілік құқығы мен серіктесті таңдау құқығы бар балалардың өздері белгілеген ережелерді меңгеруге көмектесу.
Әртүрлі балалармен (үлкен, кіші, құрбы, ұл бала, қыз бала, дамуында ерекшеліктері бар балалармен, балабақшаға жаңадан келген балалармен) қарым-қатынас жасау іскерліктерін дамыту
Үлкендердің еңбегіне және олардың еңбектерінің нәтижесіне құндылықпен қарауға, балалардың үлкендермен бірге еңбек әрекеттеріне қосылуға қызығушылықтарын қалыптастыру.
Баланың үлкендермен және балалардың бір-бірімен түрлі әрекеттер түрлерінде мазмұнды қатынасына жағдай жасау, ондағы баланың рөлдерді, ойыншықтарды, материалдарды таңдап алуына, еркімен шешім қабылдауына мүмкіндік туғызу.
Балаларды бақылау, салыстыру, теңестіру, өзінің және өзгенің әрекетін бағалап, ерекшеліктерін айта білу іскерлігіне, өз әрекетінің салдары өзге адамдардың эмоционалдық жағдайына әсер ететінін түсінуге тәрбиелеу.
Баланы өзін балалар қауымының мүшесі («біздің топ», «біз») ретінде сезінуге, ортақ игіліктері үшін балалардың өздері орнатқан топтың барлық мүшелеріне тең ережелерді (ортақ жұмысқа қатысуы, ойыншықтармен ойнағанда, заттар мен материалдарды қолданғанда) меңгерулеріне көмектесу. Ойын кезінде жекеленуге, серіктесін таңдауға, ойыншықты бірінші болып пайдалануға («Бұл текшелерді мен бірінші алдым»), меншігіне құқылы екенін («Бұл менің қуыршағым - мен оны үйден алып келдім») және сыйға тартудың қайталанбайтын заңын түсіндіру, өзге балалардың кеңесі мен ұсыныстарын тыңдауға, оларға жол бере білуге үйрету.
Ұл балалар мен қыз балалар сюжеттік-рөлді, театрландырылған және басқа ойын түрлеріне бірге қатысып, тапсырмаларды орындауларына мүмкіндік туғызу.
Қоршаған ортаға, үлкендер мен балаларға зейіндері мен қызығушылықтарын арттырып, басқа адамдарға қамқор болу ниеттерін білдіру.
Адамгершілік қағидасы туралы түсініктер
Балаларды әлеуметтік құзіреттілігі мен мінез-құлқын көрсететін тәртіп нормаларымен, салт-дәстүрлермен, ережелермен таныстыру арқылы тәрбиелеу. Оларды алуан түрлі әлеуметтік рөлдерді орындауға жаппай қатыстыру.
Ұлтжандылық сезімдерін - өз отбасына, балабақшасына, туған жеріне, еліне, Қазақстанда тұратын түрлі ұлт өкілдеріне сүйіспеншілігін қалыптастыру.
Баланың өзіне құрметпен қарап, мейірімді, қайырымды және басқа да ізгі қасиеттерді бойына сіңіруіне мүмкіндік туғызу, үлкендер балаларының жетістіктеріне қуанатынын, сәтсіздігіне қамығып, аяныш білдіріп, көмек беретінін түсіндіру.
Көркем әдебиет
Мақсаты: халық ауыз әдебиеті және көркем әдебиет шығармаларының мазмұнын меңгеру негізінде әлеуметтік дағдыларды, кейіпкерлердің қылықтарын талдауды дамыту.
Міндеттері:
- балаларды шығарма мазмұнын дұрыс қабылдауға, кейіпкерлерге жаны ашуға, бәсекелесуге үйрету;
- әдеби шығармаларға қызығушылықтарын арттыру, әдебиеттегі жағымды мысалдар негізінде қоршаған ортамен қарым-қатынасты құру іскерліктеріне тәрбиелеу.
Мазмұны:
Өзін-өзі ұстау мәдениетінің дағдылары
Көркем әдебиет шығармаларымен таныстыру үдерісінде сыпайылық, мінез-құлық этикеті мен мәдениетінің дағдыларын бекіту. Әдеби шығарма кейіпкерлерінің қылықтарын олардың мінез-құлқы тұрғысынан, адамгершілік нормаларға сәйкестігі жағынан талдау.
Үлкендермен және құрдастарымен өзара қатынасы
Балаларды топтағы жағдайларға байланысты адамның эмоционалдық жай-күйі мен оның себебі арасындағы байланысты, сонымен бірге көркем әдебиетті, ертегі желісі бойынша ойындарды, ән айту, сурет салу, адамдардың қарым-қатынасын және сезімдерін бейнелейтін үлкендер мен балалардың қатысуымен театрдың әр түрін анықтауға ниеттендіру.
Балалармен ұл бала (күшті, батыл, еңбексүйгіш, қамқоршы) мен қыз баланың (нәзік, қарапайым, әдемі, кішіпейіл) мінез-құлықтарына тән ерекшеліктерді талқылай отырып, көркем әдебиетті қолдану.
Адамгершілік қағидалары туралы түсінік
Әдеби шығарма кейіпкерінің іс-әрекетіне өзінің қатынасы жөнінде әңгімелей отырып, оны адамгершілік қағидалар мен түсініктер тұрғысынан бағалауға ниеттендіру.
Балаларға кейіпкерлер мінез-құлқындағы жасырын себептерді түсінуге көмектесу. Шығармалар кейіпкерлеріне жанашырлықпен, аяушылықпен қарауға тәрбиелеу.
Көркем әдебиет шығармаларымен танысу үдерісінде адамдар, олардың эмоционалдық жай-күйі, іскер және жеке қасиеттері, мүмкіндіктері, қарым-қатынас сипаты жөнінде балалардың түсініктерін молайту. Осы мақсатта шығармалар желісімен драмалау ойындарын қолдану, эмоцияларын көрсете білуді дамыту, үлкендермен және құрдастарымен қарым-қатынас жасай білу, өзара түсіністікке қол жеткізу.
ОЙЫН
Мақсаты: ойын әрекеті үдерістерінде әлеуметтік белсенділігі мен жеке дара баланы қалыптастыру және жетілдіру, балалардың ойын бірлестіктерін нығайту, өз әрекетін серіктесінің іс-әрекетімен үйлестіре білуді дамыту, білімін, іскерліктері мен өз тәжірибелерін ойын әрекетінде қолдану.
Міндеттері:
- бірлескен ойын әрекетінде жақсы әдеттер мен адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру, білуге құмарлық пен танымдық қабілеттілікті дамыту, қимылдарды жетілдіру;
- әр баланың шығармашылық бастамасын, ойынды өз бетінше құру және ойлаған ойын іске асыру, өзін ойын желісі мен ережесіне сәйкес ұстауды дамыту;
- түрлі ойындарға ойын топтарын құруға көмектесу;
- ойын үдерісінде жолдастарына тілектестік қарым-қатынасын, олармен санаса білуді, қиын жағдайларда көмекке келуді, ойын материалын қолдануда келісім жасауды, дауларды әділ шеше білуді үйрету;
- бірлескен ойында өзін-өзі ұстау ережелері мен нормаларын орындауға үйрету;
- ойыншықтар мен ойын материалдарына қамқорлықпен қарауға, өз бетімен ойыншықтарды ретке келтіруге тәрбиелеу;
- балалардың қоршаған тіршіліктің жағымды жақтарын бақылау және ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінен алған білімдері негізінде ойын мазмұнын дамыту және молайту;
- отбасы және балабақша тұрмысын, түрлі саяхатты, адам еңбегін, қоғам өміріндегі айрықша оқиғаларды бейнелейтін ойындарды қолдау.
Мазмұны:
Сюжетті-рөлдік ойындар
Балалардың өзіндік өмірлік тәжірибесін, олардың ой-өрісін, әлеуметтік өмірге қызығушылығын, өмір жайлы түрлі білімдерді кеңейту негізінде сюжеттік-рөлдік ойындардың мазмұны, сюжеттің ауқымы және рөлдермен байыта отырып, жағдай жасау.
Балаларды ұжымдық ойындарда басқарушылық іскерліктерін қалыптастыру, бірлестікке, ынтымақтастыққа көмектесу: шағын топтарға бірігу, әрекет мазмұнын бірлесіп ойластыру, рөлдерді бөлу, мақсатқа жету құралдарын табу. Белсенді балалардың басқа балаларды басынбауын қадағалау, жасық, ұялшақ балалардың ойынға қатысуына көмектесу.
Рөлдерді орындауда икемді болуды дамыту, ойында ортақ мүддеге сай ойынды дамыта білу және өзінің жеке тілектестігін көрсету.
Заттық-ойын ортасын үнемі өзгерту, ауыстыру мүмкіндігін қамтамасыз ету.
Ойындағы бала бастамасын дамыту, ойындағы шығармашылыққа еркіндік беру, ойын желісіндегі тәрбиелік мәні қажетсіз жақтарын түзеу. Ойнаушылардың арасындағы жолдастық қарым-қатынасты тәрбиелеу.
Балалар шартты түрде дайын бейнелерді, ауыстырғыш заттарды қолданатын, өзіне жақсы таныс оқиғаларды (ертегіден, фильмдерден, тұрмыстан) бейнелейтін жеке және бірлескен режиссерлік ойындарды қолдау.
Балалардың ойындағы бастамасын, ұжымдық ойында жеке дара көрінуін мадақтау.
Балалардың дене, әлеуметтік, этномәдениет жағынан дамуына көмектесетін дәстүрлі ережелі халық ойындарын қолдану.
Сахналанған және мерекелік-шеру ойындарын ұйымдастыру.
Сахналау ойындары
Мектепке дейінгі ересек жас балаларының балалар әдебиетінен (ертегілер, өлеңдер) таныс көркем шығармалары бойынша көріністерді сахналай білуін дамыту. Ол үшін арнайы атрибуттар (қуыршақ, ойыншық, костюм және көркем безендіру элементтері) қолдануға үйрету.
Тәрбиеші-режиссердің ойлаған ойына бағына білу, сонымен бірге сахналық ойында өзінің рөлін мәнерлі орындау.
Орындаушылық біліктерді жетілдіру.
Музыкалық сахналық ойындар
Балаларға қимылы, сөзі, ән айтуы, балалардың музыкалық аспаптарында ойнауы сияқты рөлдік бояуы бар сахналық ойындарлы ұсыну.
Музыкалық ойынды музыкалық-қимыл жүйесімен дайындау.
Балаларды түрлі кейіпкерлердің ұжымдық әрекетінен жеке әрекетке көшуін бейнелей білуге үйрету.
Балаларды ойын кейіпкерлерінің ерекшеліктерін, бейнелі, пантомимикалық, мимикалық және дауыс ырғақтық сипаттамаларын өздігінен таба білуге үйрету, шығармашылық қабілеттілікті дамыту.
Ойында орын ауыстырғыш заттарды, қиялдағы заттарды, «бейнеге ене білуді», сол бейнеде ойын аяғына дейін қала білуді меңгерту.
Құрылыс материалдарымен ойындар
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде алынған түрлі ғимараттардың суреттерін, фотосуреттерін құрастыру іскерліктерін пайдалануға үйрету.
Мектеп жасына дейінгі балаларды ұжымдық құрылыс жасауға қатыстыру, жұмысты бірлесіп жоспарлауға, көре білуге, мақсат қоюға, келісуге, ойлаған ойларын ортаға салуға үйрету.
Ойында табиғат материалық кеңінен қолдануға жағдай жасау: құм, саз балшық, су, қар, мұз.
Қимылды ойындар
Балалардың қалыптасқан қимыл дағдыларын жетілдіру және қимылдарды орындаудың тиімді жолдарын таңдау, жиі өзгермелі ойын жағдайларында қимыл үйлесімділігін дамыту.
Достық сезімге, шыдамдылық және ұйымдастырушылық дағдыларға, ойын ережесін орындауға, әділ болуға тәрбиелеу.
Балалардың негізгі қимылдарын жетілдіретін, дене қимылдарын қалыптастыратын өз еркімен ойнайтын қимылды ойындарын мадақтау.
Мектепке дейінгі ересек жастағы балаларды әртүрлі халықтардың ұлттық мәдениеті, салт-дәстүрлері, әдет-ғұрыптарының ерекшеліктерімен таныстыратын ойындарды қосу.
Балаларды спорттық ойындарға және эстафета ойындарына қатыстыру.
Дидактикалық ойындар
Мектепке дейінгі ересек жастағы балаларды 2-4 адамнан шағын топ құрып, дидактикалық ойындарды дербес ұйымдастыруға үйрету.
Ойын ережелерін сақтай білуге үйрету.
Ойын әрекетінің әр түрін қамтитын және балалардың жалпы дамуына көмектесетін түрлі дидактикалық ойындарды қолдану.
Ойынды таңдауда балалардың жас ерекшеліктерін ескеру.
Жалпы ережелер негізінде бірлескен дидактикалық ойындарға қатыса білуді тәрбиелеу.
ЕҢБЕК
Мақсаты: мектепке дейінгі ересек жастағы балаларды еңбек әрекетіне жүйелі қатыстыру, еңбек етуге ынтасын тәрбиелеу.
Міндеттер:
- мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың шамасы жететін еңбек түрлеріне дұрыс дағдыларын қалыптастыру;
- еңбек әрекеттерін, тапсырмаларды ыждағаттылықпен және ұқыпты орындауға үйрету;
- айналасындағы адамдар үшін маңызды еңбекте нәтижеге жетуге ұмтылуға тәрбиелеу;
- материалдар мен еңбек құралдарына құнттап қарауды дағдыландыру;
- балаларға жұмысты дұрыс және жақсы бағалауға (өзінің және жолдастарының) көмектесу. Жолдастық өзара қарым-қатынастарды тәрбиелеуді жетілдіру;
- өзінің, үлкендердің, жолдастарының еңбегін бағалай және сақтай білуді тәрбиелеу;
- ұжымдық еңбек дағдыларын қалыптастыру.
- еңбекке қызығушылық пен сүйіспеншілікті дамыту.
Мазмұны:
Өзіне-өзі қызмет көрсету
Өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын, тазалық пен тәртіп әдетін қалыптастыру.
Өзінің сыртқы түрін қадағалау қажеттілігін дамыту (өздігінен киіну және шешіну, киімді шкафқа дұрыс және ұқыпты жинау, аяқ қиімді орнына қою, су киімдерді уақытында кептіру).
Өзінің сыртқы түріндегі кейбір олқылықтарды байқауға және жөндеуге үйрету.
Өзара көмек сезімін, құрдасының киімі, аяқ киімі, сыртқы түріндегі олқылықтарды жөндеуге көмектесу ықыласын тәрбиелеу.
Үйде және мектепке дейінгі балалар ұйымында кейбір міндеттерді үнемі орындап отыруға үйрету: өзінің төсек-орнын, ойыншықтарды, кітаптарды, сурет салу құралдарын жинау, өсімдіктерді суару, үлкендерге дастархан мәзірін дайындауға көмектесу және т.б.
Тұрмыстық-шаруашылық еңбек
Мектепке дейінгі ересек жастағы балаларды топ бөлмесін (ұйқыдан кейін төсек-орынды жинау, ойыннан кейін ойыншықтарды жинап, ұқыптап орнына қою, тәрбиешімен бірге кітаптар мен ойыншықтарды жөндеу) және балабақша ауласын (жолды сыпыру, құмға су құю, қыста жолды қардан тазалау) ретке келтіріп ұстауға үйрету.
Өз бетімен және жауапкершілікпен дастархан мәзірін әзірлеуге, түскі ас кезінде үшінші тағам түрін таратып беруге, тәрбиеші көмекшісіне үстел үстін жинауға көмектесуге үйрету.
Сабаққа қажетті материалдар мен құралдарды таратуға, сабақтан кейін орнына қоюға, жапсыруда, сурет салуда қолданған қылқалам, стақан, шүберекті жууға, жұмыстан кейін үстел үстін сүртуге үйрету.
Балаларды апта сайын топ бөлмесін жинауға қатыстыру (жиһаздың, ойыншықтардың шаңын сүрту, өсімдіктердің жапырақтарын жуу).
Табиғаттағы еңбек
Табиғат бұрышындағы кезекшілік міндеттерін өз бетімен және жауапкершілікпен орындай білуді қалыптастыру (гүлдерді суару, топырақ қопсыту, қураған жапырақтарды алып тастау, тірі табиғат бұрышының мекендеушілеріне жем дайындау). Тірі табиғат бұрышындағы өсімдіктер мен жануарларға өз бетінше қамқорлық жасауға үйрету.
Балаларды төмендегі жұмыс түрлеріне қатыстыру:
- күзде үлкендерге балабақша ауласын (жапырақтарды бір жерге жинауға), көкөністерді, тұқымдарды жинауға;
- қыста тәрбиешімен бірге құстарға жем салғыш жасауға, жолдағы, алаңдағы қарды күреуге, ағаштар мен бұталардың түбіне қарды үюге;
- көктемде гүлдер мен көкөністердің тұқымдарын себуге, олардың өсуін бақылауға, ауланы жинауға;
- жазда гүлзардағы топырақты қопсытуға, арам шөптерді жұлуға, өсімдіктерді шабықтауға, оларды суаруға.
Бау-бақшада өнім жинауға; кезекшілерді күнделікті табиғат бұрышындағы бөлме өсімдіктерін суаруға, қажет болғанда топырақты қопсытып, тыңайтуға, өсімдікті басқа ыдысқа көшіріп отырғызуға, жәшіктерге қысқы-көктемгі көшеттерді отырғызуға (жасыл пияз, түбірлі көкөністер, жануарларға жасыл шөп: сұлы, кендір, салат), көшет өсіруге, табиғат бұрышындағы жануарларға жем беруге, аквариумды, құстардың торын тазалауға көмектесуге қатыстыру.
Балаларды жыл мезгіліне байланысты жұмыс түрлерінде күрек, тырма, су сепкішті пайдалануға үйрету.
Жұмыс үдерісінде өсімдіктердің өсуі мен дамуын бақылауға, өсімдіктерді, жануарларды дұрыс күтіп-бағу мен олардың жай-күйі арасындағы байланысты белгілеуге үйрету.
Қол еңбегі
Қол еңбегімен айналысу ынтасын тәрбиелеу.
Табиғат материалымен, қағазбен және қатырма қағазбен жұмыста құрастыру мен қол еңбегі бойынша ұйымдастырылған оқу іс-әрекетіндегі меңгерген дағдылар мен біліктерді қолдануға үйрету.
Сюжеттік-рөлдік ойындарға ойыншықтарды, ата-анасына, достарына, таныстарына базарлықтарды өзі дайындай білуін қалыптастыру. Еңбек үдерісінде материалдың қасиеттері жөніндегі білімдерді бекіту.
Ұйымдастырылған оку іс-әрекеті үшін құрал әзірлеуге, кітап, ойыншықтарды жөндеуге қатыстыру. Материалдарды үнемді және орынды қолдануға үйрету.
МЕРЕКЕЛЕР ЖӘНЕ ОЙЫН-САУЫҚТАР
Мақсаты: мектеп жасына дейінгі ересек жастағы шығармашыл белсенді тұлғаны, оның эстетикалық эмоцияларын, сезімдерін, қарым-қатынастары мен танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру.
Міндеттер:
- қоршаған шындықты эстетикалық қабылдауды, эстетикалық бейнелер қорын қалыптастыру;
- мемлекеттік және қоғамдық мерекелерге, ойын-сауықтарға ортақтастық сезімін, эмоционалдық ықыластылық, ұлтжандылық және азаматтық сезімдерді дамыту.
Мазмұны:
Балалармен мемлекеттік және жалпыхалықтық мерекелерді атау: Конституция күні, Білім күні, Қазақстан халықтарының тілдері күні, Қазақстан Республикасының күні, Тәуелсіздік күні, Жаңа Жыл, 8 наурыз, Наурыз мерекесі, Қазақстан халықтарының бірлігі күні, Жеңіс күні, Отан қорғаушылар күні, Балаларды қорғау күні, осы мерекелерге белсенді қатысуға араластыру.
Мемлекеттік және жалпыхалықтық мерекелер жөнінде түсініктерін кеңейту.
Балаларды мерекеге дайындыққа белсенді қатыстыру (топтағы бұйымдар, әшекейлерді дайындау).
Ертеңгіліктерге белсенді қатысуға ниеттерін дамыту.
Түрлі ойын-сауықтарды аптаның басты ерекше оқиғасы ретінде қабылдауға, сипаты және көңіл күйі бойынша ойын-сауықтарға эмоционалды үн қосуға үйрету.
Мектепке дейінгі ересек жас балаларымен спорттық мерекелер мен ойын-сауықтарды дайындауда және өткізуде дербестікті, дене шынықтыру ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде меңгерген дене машықтарын көрсете білуді тәрбиелеу.
Балалардың ойындардағы, ойын-сауықтардағы, жарыстардағы шығармашылық бастамасын көтермелеу.
Достық сезімдерді ояту, командадағы жолдастарына қолдау көрсету, өз жолдастарының жетістіктері мен сәтсіздіктеріне ортақтасу, бір-бірін сақтандыру.
Балалардың түрлі ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде алған білім, білік, дағдыларын ойын-сауық мазмұнына сәйкес белсенді қолдану.
Балалар үшін қуыршақ, көлеңке театрының көріністерін, балалар күшімен қойылған концерттер, бейнефильм, слайд көрсету, музыка, ертегі, аудиожазба тыңдауды ұйымдастыру.
АТА-АНАЛАРМЕН ЖҰМЫС
Мақсаты: ата-аналарды мектепке дейінгі ұйымдарға тарту, баланы тәрбиелеу мен дамыту үдерісінде өзара әрекеттерінің түрлі стратегияларын құру, отбасылық тәрбиені іске асыруда психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету.
Міндеттері:
1. Ата-аналарға педагогикалық білім беру, олардың педагогикалық мәдениеттерін жетілдіру, ата-ана дағдыларын қалыптастыру.
2. Ата-аналарды балабақша өміріне отбасылармен тиімді жұмыс түрлерін іздестіру мен енгізу арқылы қатысуға бейімдеу.
3. Педагогтер мен ата-аналар арасында тиімді серіктестікті құру, мектепке дейінгі ұйым қызметіне белсенді қатыстыру.
4. Өз баласының дамуы, тәрбиелеу мен білім беру саласында ата-аналардың қажеттіліктерін анықтау.
5. Отбасылық тәрбиенің үздік тәжірибелерін зерттеу, жалпылау және тарату.
Мазмұны:
Ата-аналардың психологиялық-педагогикалық білім берудің мақсаты мен міндеттерін іске асыруда өзара қарым-қатынастың ұжымдық және жеке түрлерін (дөңгелек үстелдер, іскерлік ойындар, ата-аналардың конференциялары, кеңестер, педагогикалық кеңестер, ата-аналар жиналысы (жалпы және топтық) ауызша журналдар, ата-аналар клубтары және т.б.) қолдану.
Педагогикалық білімдерінің насихатын көрнекілік үгіттеу жүйесі арқылы жүргізу: жылжымалы папкалар, видеофильмдер, жаднама-нұсқаулар, шақыру қағаздары, сурет көрмелері ата-аналар бұрыштары және т.б.
Ата-аналарға отбасылық оқу әдебиеттерінен хабардар болуға, кездесу барысында талқыланатын тақырыпқа қызықтыруға, оларды тәрбиелеудің кеңінен тараған стереотиптерін талдауға, өз тәжірибелерінің ассоциациясын құруға көмектесу.
Педагог пен ата-ананың баланы тәрбиелеу мен дамыту бойынша бірлескен әрекеттерін жұмылдыру. Балабақшада немесе үйде нақты тұлғаны тәрбиелеудегі проблемаларын шешудің тиімді тәсілдерін табу үшін оларды ашық әңгімеге шақырып, педагогтермен бірге өз ойлары мен күдіктерін бөлісу ықыластарын оятып, қызықтыруға тырысу.
Отбасыларды зерттеу бойынша диагностикалық жұмыстар жүргізу. Отбасылармен жеке және дифференциалды топтық жұмыстарда тиімді әдістері мен түрлерін қолдану.
Отбасылық тәрбиеге халықтық педагогиканың дәтүрлерін(түпнұсқаға сәйкес)енгізу. Балаларды басқа келеңсіз көріністердің алдын-алуда адамгершілік құндылықтарға негізделген отбасын құруда ата-аналарға көмек көрсету.
Отбасымен қалыпты қатынасын дамыту үшін ата-аналар және педагогтер бірлесіп іс-шаралар (ата-аналар конференциясы, кеңестер, әңгімелесу, сұрақ-жауап кештері, пікір-сайыс, ата-аналарға арналған үйірмелер және т.б.), сонымен қатар педагогтер, ата-аналар және балалармен бірлесіп (ертеңгіліктер және мерекелер, концерттер, ашық есіктер күні, викториналар, спорттық мерекелер мен ойын-сауықтар, газет шығару, бірлесіп жасаған шығармаларынан көрме ұйымдастыру және т.б.) іс-шаралар өткізу арқылы жағдай құруын жетілдіру.
Мамандармен (психолог, логопед, қосымша білім беру педагогтерімен, т.б.) жеке кеңестер беру үшін жағдай жасауды қамтамасыз ету. Ата-аналарға мамандардың жұмыстарымен танысуға, балаларының мәселелері мен олардың дамуының алға басулары туралы ақпараттар алуларына мүмкіндік беру.
Ата-аналарға мектепке дейінгі ұйымдардың ұйымдастыру тіршіліктеріне қатыстыру, олардың шығармашылықпен өзін-өзі жүзеге асыруларына жағдай жасау.
Ата-ана - әкелермен, аталармен, әжелермен қарым-қатынасының әртүрлі түрлерін қолдану. Олардың беделін көтеруге бағытталған шығармашылық, әлеуметтік маңызды әрекеттеріне балалармен бірлесе отырып қатыстыру.
Отбасылық тәрбиенің озат тәжірибиесін жүйелі жалпылау, суретті газеттер, ұжымдық жұмыстар, жинақталған суреттер түрінде ұсыну.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. «Білім туралы» Қазақстан Республикасының 27.07.2007 ж., № 319-ІІІ ҚРЗ Заңы. Астана. Ақорда
2. ҚР МЖМБС 1.001-2009. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту. Негізгі ережелер.
3. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. «1 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беру бағдарламасының мазмұнының базалық минимумы». - Астана қ., 2004.
4. «Балбөбек» бағдарламасы. Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясының республикалық баспа бөлмесі. - Алматы қ., 1999.
5. Е. Өтетілеуов, «Балақай» - Алматы қ.: Жалын баспасы, 1986 ж.
6. «Кел, ойнайық» (Әлем балаларының ойындары). Құрастырған және аударған Қ. Толыбаев. - Алматы: Өнер, 1990.
7. Гризик Т.И., Аймагамбетова К.А., Майкова Г.Ж. «Познаю мир»: Метод. рекомендации для воспитателей. - Алматы: Просвещение-Казахстан, 2007.
8. Грибовская А.А., Левченко Т.А. «Народное искусство и детское творчество»: Метод. пособие для воспитателей - Алматы: Просвещение-Казахстан, 2007 год.
9. На пороге школы: Методические рекомендации для воспитателей. Т.Н. Доронова и др. - Алматы: Просвещение-Казахстан, 2007 год.
10. Арушанова А.Г. «Речь и речевое общение детей». - М.: Мозаика-Синтез, 1999.
11. Рунова М.Н. «Двигательная активность ребенка в детском саду». - М.: Мозаика-Синтез, 2003.
12. Рыжова Н.А. «Экологическое образование в детском саду». М.: Карапуз-Дидактика, 2004.
13. Терпугова Е.А. «Валеологическое воспитание детей дошкольного возраста: методич. пособие для педагогов. - Ростов н/Д: Феникс, 2007.
14. Соловьева Е.В., Коренькова Л.Г., Копытова В.И. «Математика и логика для дошкольников»: Метод. рекомендации для воспитателей. - Алматы: Просвещение-Казахстан, 2007.
15. Парамонова Л.А. «Теория и методика творческого конструирования».-М.: Академия, 2001.
16. Шулешко Е.Е. «Наглядно-дидактическое пособие по обучению дошкольников чтению, письму, счету» - М.: Мозаика-Синтез, 2002.
ҚОСЫМША
ҚИМЫЛДЫ ОЙЫНДАР ТІЗІМІНІҢ ҮЛГІСІ
Жүгіругаарналған ойындар: «Мысық пен торғайлар», «Ұстап ал», «Жұбыңды тап», «Аттар», «Құстар мен мысық», «Ұшақтар», «Бұрыштар», «Жұптасып жүгіру», «Тышқан аулаушы», «Аққу-қаздар», «Пішін жаса», «Табан мен шортан», «Жүгіріс», «Бос орын», «Жасырынбақ», «Бәйге», «Ақ сүйек», «Көкпар», «Аюдың апаны».
Секіруге арналған ойындар: «Қасқыр мен қояндар», «Кім жақсы секіреді?», «Қоян мен қасқыр», «Түлкі тауық қорада», «Мысық пен тышқан», «Еденде қалма», «Төмпешіктен төмпешікке», «Сыныптар», «Маймылдар», «Торғай мен мысық», «Күміс алу», «Ақ қоян».
Еңбектеп және өрмелеуге арналған ойындар: «Мысықтар мен күшіктер», «Қойшы мен табын», «Құстардың келуі», «Мысық пен қаздар», «Жалауға дейін тез жүгір», «Өрт сөндірушілер», «Күрес».
Лақтыру, домалату, қағып алуға арналған ойындар: «Лақтырам, қағып ал», «Допты тордан өткіз», «Лақтырамын, ұстап ал», «Қоян мен аңшылар», «Жалаушаға лақтыр», «Түйреуішті құлат», «Допты тордан өткіз», «Құрсауға дәлде», «Кеглиді құлат», «Ақ сүйек», «Асықтар», «Алысқа лақтыр», «Таяқ-тастау».
Кеңістікті бағдарлауға арналған ойындар: «Қай жерде тығылған, тап», «Тап та, үндеме», «Кім кетті?», «Жасырынбақ», «Лақ», «Өз орнынды тап», «Тығылмақ», «Тас кімде?».
Эстафета-ойындар: «Жұлтасқан эстафета», «Кеглиге тиіп кетпей, допты әкел», «Допты сақинаға сал», «Кедергі жолдар».
Судағы ойындар: «Фонтан», «Қорапша», «Теңіз толқиды», «Туннельдегі поезд», «Суды құй», «Теңіздегі толқын», «Өкшенді көрсет», «Шеңбер ішіне кір», «Ау».
ҰСЫНЫЛАТЫН КӨРКЕМ ӘДЕБИЕТ ШЫҒАРМАЛАРЫ
Оқу мен мазмұндауға арналған шығармалар
Халық ауыз шығармашылығы: мақал-мәтелдер, жұмбақтар.
Қазақ халық ертегілері: «Мақта қыз бен мысық», «Түлкі мен маймыл», «Құлақ», «Қасқыр мен жігіт», «Шал мен дәу», «Жақсы мен жаман», «Жігіт пен мыстан», «Төрт дос», «Тапқыр бала», «Алтыншашты Тотамбай», «Қара қылыш», «Мерген атқыш», «Ақылды қыз», «Әби мен Тәби», «Ақсақ құлан» (аңыз), «Болашақ батыр» (өсиет).
Орыс халық ертегілері: «Мысық, әтеш және түлкі», «Ақымақ қасқыр», «Қорыққанға қос көрінер», «Маша мен маймақ», «Аяз», «Түлкі мен тырна», «Аққу-қаздар», «Хаврошка», «Қарша қыз», «Түлкі мен сұр қасқыр», «Аленушка мен Иванушка», «Түлкі мен қоян», «Шаруа пен аю», «Шортанның бұйрығымен».
Әлем халық ертегілері: «Үш торай» (ағылшын халық ертегісі), «Айога» (нанай халық ертегісі), «Ағайынды үш қыз» (татар халық ертегісі), «Пых» (белорусь халық ертегісі), «Күшіңе емес, ақылыңа сен» (белорусь халық ертегісі), «Көкек» (ненец халық ертегісі), «Күнге қонаққа барғанда» (словак халық ертегісі), «Екі сараң аю» (венгр халық ертегісі), «Асығам деп, күлкіге қаласың» (поляк халық ертегісі), «Ескі әмиян» (латыш халық ертегісі), Ш. Перро «Перінің сыйлығы».
Қазақстан, Ресей және ТМД елдері
жазушыларының әңгімелері
Ыбырай Алтынсарин «Аурудан - аяған күштірек», «Өрмекші, құмырсқа және қарлығаш», «Бір уыс мақта», Жәнібек Карбозин «Алша», Мәдіхат Төрежанов «Өмірдің қайнар көзі», «Бұзау», «Көмек», «Ақ лақ», «Бұлбұл»; Дүкенбай Досжанов «Жылқышының ұлы - Ардақ», Өтебай Тұрманжанов «Ақ бота», Лев Толстой «Құс», Эдуард Шим «Тас, Бұлақ, Сүңгі және Күн», «Күн шуағы»; Евгений Чарушин «Бөлтірік».
Өлеңдер: Мұзафар Әлімбаев «Менің ойыншықтарым», «Мысықтың әдеттері», «Әдептілік әліппесі»; Оразақын Асқаров «Біздің ит»; Қабдыкәрім Ыдрысов «Жайлауда»; Қадыр Мырзалиев «Өзім»; Әнуарбек Дүйсенбиев «Жоғалған зат»; Жаркен Бодешев «Алма»; Қосжан Мүсірепов «Қырсық мысық»; Сергей Есенин «Ақ қайың»; Сергей Баруздин «Бөрене»; Расул Гамзатов «Менің атам»; Георгий Ладонщиков «Аю тұрды ұйқыдан»; Корней Чуковский «Айболит пен торғай».
Әңгімелеуге арнал ған шығармалар
Халық ауыз әдебиеті
Қазақ халық ертегілері: «Түлкі мен әтеш», «Қаңбақ шал», «Шықбермес Шығайбай» және т.б.
Орыс халық ертегілері: «Шалқан», «Кірпі», «Алтын жұмыртқа», «Зәулім үй», «Бауырсақ», «Түлкі мен шаян».
Қазақстан, Ресей және басқа ТМД елдері жазушыларының әңгімелері: Мәдіхат Төрежанов «Еңбегіне қарай», «Мен оны кешірдім», «Кішкентай бағбан»; Сафуан Шаймерденов «Ине»; Евгений Чарушин «Біздің аулада»; Лев Толстой «Екі жолдас», «Арыстан мен тышқан», «Әкесі мен балалары», «Өтірікші», «Оқымысты ұл»; Константин Ушинский «Дәрі-дәрмек», «Күшіне сенбе», «Көкек»; Валентина Осеева «Жаман», «Жақсырақ»; Евгений Чарушин «Торғай»; Наталья Калинина «Қар кесегі»; Евгений Пермяк «Қол не үшін керек?»; Виталий Бианки «Түлкі мен тышқан».
Жаттауға арналған шығармалар
Халық ауыз әдебиеті: жұмбақтар, мақал-мәтелдер, санамақтар, жаңылтпаштар.
Тақпақтар: Мұзафар Әлімбаев «Күздің белгілері», «Күшік мұны білмеген бе?», «Биші есек», «Асфальттағы суреттер»; Қастек Баянбаев «Киіз үй», «Қараторғайдың үйшігі», «Бүлдірген»; Әнуарбек Дүйсенбиев «Жер ананың балалары», «Күн батарда», «Қыстың қамы», «Жаз»; Қәбдікәрім Ыдрысов «Менің елім»; Әбубәкір Қайранов «Әже»; Қадыр Мырзалиев «Ақ тас»; Рза Қунақова «Жемістер жыры»; Қосжан Мүсірепов «Алтын астық»; Сағи Жиенбаев «Жаңа жыл келді»; Ермек Өтетілеуов «Шыршаға шашу»; «Наурыз көже»; Жақан Смақов «Күн жылынды»; Тұманбай Молдағалиев «Жаз»; Алексей Плещеев «Күз», «Ауыл әні»; Ирина Токмакова «Емен»; Самуил Маршак «Шырша жыры»; Иван Суриков «Алғашқы қар»; Евгения Трутнева «Жаңа жылмен!»; Иван Никитин «Қош келдің, Қыс»; Ольга Высотская «Көктеммен тілдесу»; Евгения Трутнева «Аналар күні»; Платон Воронько «Шырша түбіндегі үй», «Тәтті нан»; Сергей Есенин «Мойыл».
СУРЕТ САЛУ САБАҒЫНЫҢ ТАҚЫРЫП ҮЛГІСІ
Заттық сурет салу
«Автобус пен жеңіл машина»
«Мен және менің анам»
«Күзетші жауынгер»
«Шекарашы мен ит»
«Аяз ата»
«Қарша қыз» оның ғажайып үйі, сүйікті жанауралары - бүғы, қоян, ит, аю және т.б.
Ертегі кейіпкерлерінің көлік құралдары - шана, машина, ұшақ және т.б.
«Қардағы жапырақсыз ағаш»
«Қазақ биі»
«Аю жаттығу жасайды»
«Петрушка билейді»
«Балалар дене шынықтырумен айналысады»
«Аяз ата шырша жанында»
Затқа қарап сурет салу
«Құмған»
«Үлкен-кіші табақтар»
«Торсық»
«Терек бұталары»
«Гүлдейтін ағаш»
«Бүршік жарған бұталар мен ағаштар»
«Гүл жамылған дала»
Сәндік бейнелеу
«Қоржынды сәндейміз»
«Қымыз құятын тостаған»
«Тостаған»
«Саздан жасалған табақ»
«Қар кесегі»
«Атама арналған тымақ»
«Сәукеле»
«Дастарқан»
«Жаулық» (қазақ өрнектері мен сәнді маталар қолданып)
«8 Наурыз ашық хаты»
«Анама арналған мата»
«Қолғап»
«Ертегідегі құстар»
«Мерекелік дастарқан»
«Сырмақты әшекейлейміз»
«Алашаны әшекейлеу»
«Қазақ ұлттық киімін киген қуыршақ»
«Кебежені өрнектеу»
«Ыдысқа әдемі сурет саламыз»
Сюжеттік сурет салу
«Бақшада алмалар пісіп тұр»
«Күздегі орман мен бақ»
«Жаңбырлы күн»
«Астық жинау»
«Үй құрылысы»
«Біздің әкеміз - шахтер»
«Гүлдене бер, Қазақстан»
«Каспиидің балықшылары»
«Байқоңырдан зымыранды ғарышқа ұшырамыз»
«Республика күніндегі от шашу»
«Көшедегі мереке»
«Менің сүйікті ертегім»
«Қызғаншақ екі қонжық»
«Қоян мен түлкі»
«Түлкі, қоян және әтеш»
«Қызыл Телпек»
«Аққу-қаздар»
«Қыстағы шуақты күн»
«Қыстағы бұлынғыр күн»
«Жаңа жылдық мереке»
«Біздің әсем шыршамыз»
«Қыста балалар аулада ойнап жүр»
«Біздің көшедегі көліктер»
«Қысқы қала»
«Кешкі қала»
«Балалар жаттығу жасайды»
«Құрылысшылар жаңа үй салады»
«Анам (әкем) мені балабақшаға апарады»
«Балалар мерекеде билейді»
«Сен жүру»
«Құстардың қайтуы»
«Көрікті көктем»
«Гүлденген бақ, шалғын»
«Туған табиғатымды не үшін жақсы көремін?»
ЖАПСЫРУ САБАҒЫНА АРНАЛҒАН
ТАҚЫРЫПТАР ҮЛГІСІ
Заттық жапсыру
«Саңырауқұлақтар»
«Күзгі жапырақтар»
«Балапандар»
«Табақтағы қияр мен қызанақ»
«Бөлме өсімдіктері»
«Ойыншықтар»
«Көлік»
«Петрушка»
«Безендірілген шырша» (ұжымдық жұмыс)
«Қуыршаққа арналған көйлек»
«Кеме»
«Қар ұлпасы»
«Ағаштағы жапырақ»
«Бұлт»
«Үлпілдек жүнді балапандар, қояндар»
«Құмыра»
«Гүл салынған ваза»
«Ертегі құсы»
«Біздің жаңа қуыршақ»
«Поезд»
«1 Мамыр мерекесіне арналған шақыру қағазы»
«Әдемі гүлдер»
«Қайындағы қараторғай үйі»
«Алдар Көсенің тоны»
«Тазша балаға арналған костюм»
«Ғарыш зымыраны»
«Ұшақ»
Сәндік жапсыру
«Әжеме арналған қамзол»
«Сырмаққа арналған өрнек»
«Табақшалар»
«Қазақстан Республикасының туы»
«Гүлдер»
«Жапырақтар»
«Күзгі кілем»
«Сәндік текемет»
«Бақ гүлдеді»
«Көктемгі кілем (гүл бақша)»
«Вазадағы әдемі гүлдер»
«Қуыршаққа арналған орамал мен кілемше»
«Мерекелік жалаушалар»
Сюжеттік жапсыру
«Ойыншықтар»
«Табақтағы жемістер»
«Біздің сүйікті аю»
«Көшедегі көліктер»
«Республика күні мерекесі»
«Күз»
«Жаңа жыл мерекесі»
«Ұшақтар шеруі»
«Қысқы орман»
«Қыс»
«Аквариумдағы балықтар»
«Көшедегі үйлер»
«Бұтақтағы құстар»
«Жайлаудағы жылқылар»
«Орман»
«Космос»
«Мен не үшін Республикамды жақсы көрем»
«Қаланың көшелері»
«Қазақстан темір жолы»
«1 Мамыр - халықтардың достығы мерекесі»
«Көктем»
МҮСІНДЕУ САБАҒЫНА АРНАЛҒАН
ТАҚЫРЫПТАР ҮЛГІСІ
Заттық мүсіндеу
«Қазақстанның сыйы - көкөністер, жемістер»
«Саңырауқұлақтар (ақ, қызғылт сары саңырауқұлақтар)»
«Ыдыс»
«Сүйікті ойыншық»
«Көкөніс (қияр, қызылша, сәбіз)»
«Жемістер» (алма, алмұрт)
«Құс»
«Үйрек»
«Әтеш»
«Ешкі»
«Қуыршақ» (дымков ойыншығының сарыны бойынша)
«Әдемі киім киген Айсұлу қуыршағы»
«Терезе алдында отырған мысық»
«Дән терген құс»
«Шанадағы бала»
«Көжек»
«Біздің аю»
«Тостаған»
«Құмыра»
«Мысық баласы»
«Ит»
«Торғай»
«Шымшық»
«Ит пен күшік»
«Алтын айдарлы әтеш»
«Қыстық тон киген қарлығаш»
«Қарша қыз»
«Аяз ата сыйлығымен балаларға мерекеге келеді»
«Жайлауда»
«Петрушка билейді»
«Қонжық ойнайды»
«Мысық жіп орамымен ойнайды»
«Тиін жанғақ кеміреді»
«Түйе жайылып жүр»
«Қоян мен сәбіз»
«Үйрек пен балапандар»
«Көңілді күшік»
«Биші Айсұлу»
«Қазақ биі» ұжымдық жұмыс
«Қуыршаққа арналған ыдыс»
«Құмыра»
Сәндік жапсыру
«Үйрек» (калинин ойыншығы сарыны бойынша)
«Дымков қуыршағы»
«Ешкі»
«Ат» (каргополь ойыншығы сарыны боынша
«Әтеш» (дымков ойыншығы сарыны бойынша)
«Кесе»
«Тостаған»
«Тегене»
«Табақ»
«Торсықтар»
«Өрнекті кесе»
«Жемістерге арналған ыдыс»
«Кілем»
«Көктем гүлдеріне арналған ваза»
«Бұғы» (дымков ойыншығы сарыны бойынша)
«Ертегі құсы»
«8 Наурыз мерекесіне арналған сыйлықты әшекейлеу»
«Декоративтік пластинка»
«Топ бөлмесін әшекейлейтін заттар»
Сюжеттік жапсыру
«Айгерім билейді»
«Қанат жалау ұстап келеді»
«Балалпандар»
«Көжектер»
«Қоян көжектерімен»
«Мысық балаларымен»
«Ит күшіктерімен»
«Айнұр құстарға жем берді»
«Сәуле қуыршақпен қыдырып жүр»
«Қуаныш мысықпен ойнайды»
«Балалар «Наурыз» мерекесінде»
«Аю (қоян) бауырсақпен кездесті»
«Ғарышкерлер ғарыш айлағында»
«Зообақ»
«Ауыл»
БАЛАЛАРДЫ ӨНЕРМЕН ТАНЫСТЫРУ
Шығармалар үлгісі:
Суреттер: Ә. Қастеев «Түркісіб», А. Мамбетов «Киіз үйде», С. Маршак «Түрлі-түсті кітап», суретші В. Лебедев; қазақ халық ертегісі «Ғажайып тон», суретші М. Алин; Л. Толстой «Үш аю», суретші Ю. Васнецов.
Графика: «Шабандоз бала» Д. Досжанов, суретші Ю. Мингазитинов.
Живопись: Ю. Васнецов «Қасқыр мінген ханзада Иван»; И. Шишкин «Таңертең»; И. Репин «Инелік»; В. Серов «Бақташы»; А. Ғалымбаева «Батыр ана».
МУЗЫКАҒА ҰСЫНЫЛҒАН РЕПЕРТУАРЛАР
Музыка тыңдау
«Самал» Е. Құсайынов, «Ақсақ құлан» халық күйі, «Туған ел» Ә. Сәрсенбаев, «Еркем-ай» - халық әні, «Шағым» К. Орф, «Күлдіргіштер» Д. Кабалевский, «Пьеса» Б. Барток. «Домбыра сазы» И. Нүсіпбаев (CD - альбом «Айгөлек», № 2 басылым), «Туған ел» Л. Хамиди (CD - альбом «Ақ желкен», № 1 басылым); «Қосалқа» Ш Дәулеткерей, өңдеген Л.Хамиди, «Аққу» Ықылас Дүкенов, «Қамажай» қазақ халық әні, «Қараторғай» қазақ халық әні, «Кемпірқосақ» Е. Құсайынов, «Ақ қайың» И. Осокина (CD - альбом «Ақ желкен», № 1 басылым). «Сылқылдақ» Тәттімбет; «Бұлбұл», «Әсем қоңыр» Д. Нүрпейісова, «Гүлдерайым» қазақ халық әні, «Вальс» К. Шілдебаев, «Бұл қай кезде болады?» Б. Ерзакович (CD - альбом «Ақ желкен», № 1 басылым).
Ән салу
Дыбыс пен естуді дамытуға арналған жаттығулар: «Торғай» қазақ халық әні, «Әткеншек» Е. Тиличеева, «Көкек» Б. Аманжолов, «Ақ білек» Б. Жүсібәлиев, «Сағат» Б. Жүсібәлиев, «Қоғай көк» Б. Жүсібәлиев.
Әндер: «Күз» К. Шілдебаев; «Қазақстан» С. Мұхаметжанов; «Әнұран» Ә. Бейсеуов; «Біздің ту» Ә. Бейсеуов; «Бақыт жыры» К. Қуатбаев. «Жасыл шырша» К. Қуатбаев, «Анашым» Е. Хасанғалиев, «Отаным» К. Қуатбаев, «Сәнқой» халық әні (CD - альбом «Ақ желкен», № 1 басылым), «Балдырғандар жыры» Е. Хасанғалиев, «Достық» И. Нүсіпбаев, «Көктем» К. Қуатбаев, «Наурыз біздің жаңа жыл» Ж. Қалжанов (CD - альбом «Айгөлек», № 2 басылым), «Гүлдер» С. Бәйтереков (CD - альбом «Ақ желкен», № 1 басылым).
Музыкалық-ырғақтық қимылдар
Жаттығулар: «Марш» К. Қуатбаев, «Марш» Т. Ломова, «Жарыс» К. Қуатбаев, қазақ халық әні «Айгөлек», «Құлыншақ» Ж. Тұрсынбаев, «Би» Қ. Тастанов, «Вальс» А. Бестібаев, «Сәби қуанышы» Е. Құсайынов.
Ойындар мен хороводтар: «Кім жылдам?» қазақ халық әуені, өңдеген Е. Андосов, «Кешікпе» орыс халық әуені, өңдеген М. Раухвергер, «Сақина салу», өңдеген Е. Брусиловский, «Көкпар» әні. К. Қуатбаев, «Айгөлек» әні Б. Қыдырбекова, «Қыс кызығы» әні И. Нүсіпбаев, «Жаңа жыл келді» әні И. Нүсіпбаев; «Түлкі мен қаздар» қазақ халық ойыны, «Соқыртеке» қазақ халық ойыны, «Жаттығу» А. Райымқұлов, «Қарлығаш» А. Жұбанов, «Би» Е. Брусиловский, «Тақия тастамақ» Б. Дәлденбаев.
Билер: «Полька» әні, «Кел. Билейік!» М. Әлімбаев (CD - альбом «Ақ желкен», № 1 басылым), жігіттер биі «Қара жорға» әуеніне Ж.М. Ақпаровтың қойылымымен, «Айгөлек» әуеніне Д. Әбиіровтің қойылымымен, «Қазақ биі» Д. Әбиіров, «Сарбаздар жыры» Б. Қыдырбеков, «Лағым» К. Қуатбаев, «Көңілді би» Е. Хасанғалиев, «Қара жорға» Л. Хамиди, «Жұптасып билеу» Е. Тиличеева, «Алма бұталарымен би» әні Б. Байқадамовтікі, «Домбырамен би» қазақ халық әні «Қыздар-ай» өңдеген Б. Дәлденбаев.
Балалар музыкалық аспаптарында ойнау
«Еркем-ай» қазақ халық әні, «Қазақ биі» қазақ халық әні, өңдеген Е. Өміров, «Бозторғай» Е. Құсайынов, «Сәулем-ай» қазақ халық әні, өңдеген О. Дәлдекбаев, «Құлыншақ» Т. Әбдіқадыров, «Қурай» Е. Құсайынов, «Батыр ұшқыш» Е. Құсайынов, «Илигай» қазақ халық әні, өңдеген Б. Дәлденбаев, «Ақ қала» Б. Дәлденбаев.
Музыкалық - дидактикалық ойын
Дыбыс биіктігін естуге арналған музыкалық - дидактикалық ойындар:
Менің балаларым қайда?
Сылдырмақ
Аю мен құс
Музыкалық лото
Кұстар мен балапандар
Тауықтар
Ырғақ сезімдерін дамытуға арналған ойындар:
Біздің саяхат
Ұзақ және қысқа дыбыстар
Әнді орналастыру
Көңілді сыбызғы
Кім қалай жүреді?
Диатоникалық естуге арналған ойындар:
Қатты және ақырын ән
Қатты - ақырын
Тембрлік естуге арналған ойындар:
Музыкалық жұмбақтар
Музыкалық үй
Бауырсақ
Есте сақтау және естуге арналған ойындар:
Ойлан да, шеш
Әнді тыңдау
Қөңілді күйтабақ
Музыкалық бейнені, қиял мен шығармашылық қабілеттерін ажыратуға арналған ойындар:
Үш көңіл күй
Үш би
Музыкалық жанұя
Теңіз - көгілдір мұхит
Музыкалық кеме
Көңілді матрешкалар
Музыка не жайында айтады?
Мұқият тыңда