Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық Техникалық Университеті
«Еңбек және тіршілік қауіпсіздігі» кафедрасы
Зертханалық жұмыс №1
Тақырыбы: «Сәтсіз жағдайларда көрсетілетін алғашқы көмек»
Оқытушы_______________
ғыл.атағы
_______________________
«___»____________2006 ж
Студент________________
Мамандығы_____________
Тобы___________________
Алматы 2006
КІРІСПЕ
Ќауіпсіздендіру ережелері µндірістік ж±мысшыларына бірінші кµмек кµрсетуді ќарастырады.
Кез-келген ќарапайым сєтсіз жаѓдайда єбігершілік туылады, ж±рт заќымданѓан адамға кµмек кµрсетуге ±мтылады. Осындай кезде кµмек кµрсетушініњ µзі заќымдануы м‰мкін жєне заќымданѓанға кµмектіњ орнына зиян келтіреді. Жоѓарыда айтылѓан єрекеттен аулаќ болу ‰шін, заќымданѓанѓа кµмек кµрсеткенде тыныштыќ жєне ±йымшылдыќ ќажет. Алѓашќы кµмек кµрсетуді ќабылдай білу жєне оны ќолдана білу, ісіп ќызарѓан үрдістегі асќынѓан жараны басады, тым ауыр заќымданѓанда кейбір жаѓдайларда аман ќалуына єсер етеді.
¤ндірісте ж±мыс істеген ж±мыстармен байланысты, ж±мыскерлермен болатын барлыќ сєтсіз жаѓдайлар 24 саѓат ішінде тексерілуге жататыны жайлы ±мытпау ќажет. Одан кейін акт жасалады.
1 Естен танѓанда кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек
Естен танудыњ ењ жиі кездесетін себептердіњ бірі–бас миыныњ ќабынуы жєне талу.
ТАЛУ-миѓа ќанныњ жетіспеуінен болатын ќысќа уаќыттыќ кенеттен естен тану. Ол тіпті денсаулыѓы мыќты жєне салмаќты адамдар да болуы м‰мкін, ол єлсіреген ағзаның улануынан, д±рыс тамаќтанбаѓаннан, д±рыс ±йыќтамаѓаннан жєне ќатты шаршаѓаннан пайда болуы м‰мкін. Кейде талудыњ себептері ±заќ уаќыт бойы іс ќимылсыз к‰йде немесе кµп к‰н тµсек тартып жатќаннан кейін кенеттен т±рып кетуінен болуы м‰мкін. Кейбір кездерде, естен тану тыныс алатын ауада оттегініњ жетіспеуінен болады (мысалы, биік таулы жерлерде). Кенеттен пайда болатын ауру, эмоциялыќ стресс (ќанныњ т‰рі, дау жанжалды жаѓдай), ќан тамырларын кењейтетін дєрілік препараттарды ќолдану талуды шаќыруы м‰мкін.
Ессіз жаѓдай тез кµњіл к‰йдіњ нашарлауынан болады: єлсіздік белењ алады, ж‰рек айну пайда болады, бас айналу, ќ±лаќтаѓы шу немесе зыњыл. Содан кейін адам бозарады, есінейді, суыќ тер денесініњ бєрін ќамтиды жєне кенеттен естен танады. Адам кµзініњ ќарашыѓы кењейтілген, кµзініњ жарыќќа деген єрекеті баяуланѓан, тамыры єлсіз, дем алысы жиіленген, б±лшыќ еттері босањсыѓан болады. Єдетте адам есін тез жинайды.
Алѓашќы кµмек мидыњ ќанмен ќамтамасыз етуін жаќсартуѓа жєне еркін тыныс алу ‰шін баѓытталуы керек. Заќымданѓанныњ жейдесініњ жаѓасын аѓытып, кеудесін ашып жєне ішін ќысып т±рѓан киімнен босатыњыз. Егер заќымданѓан ыстыќ жерде болса, онда ауасы желдетілген бµлмеге жайѓастырыњыз, терезені ашыњыз, желдеткішті ќосып немесе есінен танѓанда далаѓа кµтеріп шыѓарыњыз. Адамды аяѓы кµтеріњкі т‰рінде жатќызыњыз. Бетіне жєне мойнына салќын су б‰ркіњіз. Жаѓынан ќаѓыњыз жєне егер м‰мкін болса, заќымданѓанѓа мүсәтірлі спиртіне малынѓан маќтаны иіскетіњіз, самайды сірке суымен с‰ртіњіз.
1.1 Бас миыныњ шайќалуы
Оныњ белгісі ретінде бас айналу, бастыњ ауыруы, ж‰рек айну, бір реттік немесе кµп реттік лоќсу, естіњ нашарлауы, ал кей-кезде естен тану жєне бас с‰йектіњ заќымдануынан кейін туындайды.
Естен танѓан кезде єрќашан тілге салмаќ т‰седі немесе лоќсыѓандаѓы массаныњ тыныс алу жолдарына єсері болады. Сондыќтан алѓашќы кµмек кµрсеткенде, ењ алдымен тыныс алу жолдарыныњ µткізгіштігін ќамтамасыз ету керек. Б±л ‰шін шалќасынан жатќан заќымданѓанды б‰йріне б±рыњыз. Алдымен оны оњ аяѓыныњ тізесін б‰гіњіз, табанын бµксесіне таќањыз; оњ ќолын бµксе астына орналастырыњыз. Одан кейін сол ќолын жєне санын абайлап заќымданѓанныњ б‰йірін бойлай денесінен алыњыз.
Б±ндай жаѓдай миѓа ќанныњ келуі, демек оттегімен қамтамасыз етілуі, тілге салмаќ т‰спейді, тыныс алу жолдарына шырыш, ќан, ќарынныњ ішіндегілері т‰спейді.
Заќымданѓан тез есіне келеді. Тоњдырудан аулаќ болу ‰шін оны сыртќы киімдермен немесе кµрпемен жабыњыз.
Егер адам 30 минут ішінде есіне келмесе, ауыр басс‰йек миы заќымданѓанның – мидыњ ауырлаѓанынан білуге болады. М±ндай жаѓдайда тез арада дєрігерді шаќыру ќажет жєне заќымданѓанды емдеу мекемесіне апару ќажет.
2 Ќызып кеткенде жєне кҮн немесе ыстыќ Өтіп кеткенде кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек
Жылу єрќашанда ағза талшығында б±лшыќ еттер ж±мыстары сияќты, клетка, єрт‰рлі органикалыќ ќоспалардыњ синтезі нєтижесінде пайда болады. Б±лшыќ еттіњ ж±мыс істеуі кезінде дене ќызуы 5-10 рет µсуі м‰мкін. Бірќалыпты дене температурасын саќтау жылу беруші жєне дене ќызуын реттеушісініњ арќасында болады.
Ќызып кету – б±л жылу балансыныњ б±зылуы, ағза ќажетті мµлшерден асќан температураны кµтере алмайды. Дене температурасы артыќ жылуды „т‰сіру” жолымен ќалпына келтіріледі. Ќызып кеткен кездегі жылуберудіњ негізгі жолы – дененіњ ‰сті жєне тыныс алу жолдары дымќылданып буланады. Ќатты терлеу нєтижесінде едєуір суды кµп жоѓалту (5-6% дененіњ негізгі массасы) сулы єлсіреудіњ себебі болатынын білу керек, ал 10%-тен кµп жоѓалтса ауыр зардаптар пайда болуы ыќтимал. Б±дан басќа, тер шыѓу органикалыќ жєне органикалыќ емес заттардыњ шыѓуымен бірге ж‰реді, б±л да к‰рделі б±зылушылыќќа єкеп соќтыртады.
Жалпы ағзаның ќызып кетуі ыстыќтыњ µтіп кетуіне єкеледі. Интенсивті жєне ±заќ уаќытты к‰н сєулелерініњ басќа єсері орталыќ ж‰йке ж‰йесініњ ауыр заќымдануымен аяќталуы м‰мкін.
Ыстыќ тыњ жєне к‰нніњ µтіп кетуініњ белгілері µте ±ќсас.
Ќызып кетудіњ жењіл т‰рінде ортаќ єлсіздікті, ±йќышылдыќты, естімеушілікті, тежеушілікті, бас ауруларын, бас айналуын, ж‰рек айнуын сезеді. Егер алѓашќы кµмек сол кезетте кµрсетілсе, б±л сезімдер сол сєтте-аќ жоќ болып кетеді.
Орташа ауырлыќтыњ к‰йі кенет адинамиямен, бастыњ ќатты ауруымен, ж‰рек айнуымен, лоќсыѓанѓа дейін жетуі м‰мкін, іс-ќимылдаѓы сенімсіздікпен ќысќа уаќытты талуменен сипатталады. Тері дымќыл жєне ќызарѓан, терлеу к‰шейеді, дене температурасы 39-40° градусќа дейін кµтеріледі, тамыр соғуы жєне тыныс алу жиілейді.
Ќызып кетудіњ ауыр формасы кезінде сандыраќтап кету, елестетушілік, ќозу, сіњірдіњ тартылуы байќалады. К‰н µтіп кетуінен заќымданѓанда ќ±лаќта шу, кµздіњ кµру ќабілетініњ б±зылуы болуы м‰мкін. Ќ±лаќтыњ бекітілуі ќысќа уаќыттыќ , одан кейін ±заќ уаќыттыќ естен танумен алмасады. Дем алу жиіленген. Тамыр соѓуы єлсіз жєне жиі соѓады, артериалды ќысым тµмендейді. Бет бозарады тіпті кµгілдір рењді болады; тері ќ±рѓаќ жєне ыстыќ немесе жабысќаќ термен ќоршалѓан; дененіњ температурасы 41-42° градусќа дейін кµтеріледі тіпті одан да жоѓары болуы м‰мкін. Б±л жаѓдай ќайѓылы зардаптарѓа ±рындырады.
Ыстыќ жєне к‰н µткенде алѓашќы кµмек кµрсету шаралары негізігнен сєйкес келеді. Ењ бастысы – уаќытты жоѓалтпай, кµмекті тез кµрсету керек, єйтпесе дем алу жєне ќан айналым б±зылуыныњ нєтижесінде µлім ќауіп-ќатері туады.
Ењ алдымен заќымданѓанды салќын жерге – кµлењкеге немесе ашыќ терезеде алдына шыѓарыњыз. Оныњ басын кµтеріњкі т‰рде жатќызыњыз, денесін ‰стіњгі киімдерден босатып, беліне дейін шешіњіз. Егер заќымданѓан естен танбаса, минералды немесе ас т±зы (1 литрге 1 кішкене ќасыќ) ќосылѓан суыќ суды ішкізіњіз.
Заќымданѓанды салќындатыњыз: орамалмен немесе газетпен желпіњіз, бетін жєне басын суыќ сумен сулањыз, суыќ дєкені мањдайѓа, тµбе аумаѓына, желке, шаптыќ, тізе асты, ќолтыќ асты, ќан жолдарына тартыњыз. Оны дымќыл аќ жаймамен орауѓа болады, дененіњ ‰стіне біраз салќын су ќ±йыњыз.
Егер адам естен танса, тыныс алу жолдарыныњ µткізгіштігін ќамтамасыз ету ‰шін, басын ќырына б±рыњыз.
Тыныс алу тоќтаѓанда тез жасанды тыныс алу жасањыз, ал ж‰рек тоќтаѓанда – ж‰рекке жабыќ массаж жасањыз. М‰мкін болѓанша тезірек жедел жєрдемді шаќыруѓа тырысыњыз немесе заќымданѓанды емдеу мекемесіне жеткізіп салыњыз.
3 Буын шыќќанда жєне сынѓанда кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек
Буын шыќќанда с‰йек ‰стіндегі буынныњ жылжуы болады. Єдетте ол буынныњ капсулдары жарылуымен ќабаттас болады. Буын шыќќанда ќысќару немесе ±зару, буындаѓы аурудыњ ±лѓаюы, тез ќозѓанда к‰шейетін, белсенді жєне тез шектеулі енжар ќозѓалыста ќиындай т‰сетін. Буынныњ пішін ‰йлесімі µзгереді: буыны шыќќан с‰йек жања єдеттегіден µзгеше жерге шыѓады. Буын шыќќанда сіњір, ќан тамырлар, ж‰йке заќымдануы м‰мкін.
Буын шыќќанда тек медицина ќызметкері орнына сала алады. Тєжірибесіз єрекеттер сіњірді, ќан тамырларды, ж‰йкені одан әрі заќымдандыруы м‰мкін.
Алѓашќы кµмек ењ алдымен жараќатталѓан жерді ќозѓала алмайтындай етіп ќою. Б±л ‰шін тањѓыш немесе тањѓыш ќалаќпен тањады. Одан кейін жараќаттанѓанды міндетті т‰рде емдеу мекемесіне апару ќажет. Ќатты ауырѓанда оѓан аналгин немесе амидопирин дєрісін беру ќажет. Ауруды жєне ісінуді тµмендету ‰шін, буын шыќќан жерге суыќ су ќ±йылѓан грелканы немесе суыќ суѓа малынѓан орамалды басынуды ќажет.
Сыну с‰йектіњ б‰тіндігін б±зуына єкеледі, оныњ сыныќтары орнында ќалуы немесе орнынан жылжуы м‰мкін. Сынулар жабыќ жєне ашыќ т‰рде болады.
Алѓашќы кµмекті кµрсеткенде, ењ алдымен егер жараќаттанѓан естен тањбаса немесе оќиѓаны кµзінен кµргендерден, жараќаттыњ жаѓдайын аныќтауѓа тырысыњыз. Биіктен ќ±лаѓанда кµбінесе омыртќа баѓаны жєне аяќ ќолдыњ сынуы, кµкірек ќуыстары жањшылѓанда – ќабырѓаныњ сынуы болады. Одан кейін жараќттанѓанды аяќ-ќолдарыныњ к‰йіне жєне ќозѓалмалыѓына айрыќша кµњіл бµліп ќарањыздар.
Егер сыну болса, жараќаттанушы ќатты ауруды сезеді, кішкентай ісік пайда болады, аяќ – ќолдарыныњ формасы µзгереді, ќанды с‰йел, ќолдыњ немесе аяќтыњ ќозѓалысыныњ б±зылуы немесе буын ішіндегі ќозѓалыс, кейде сынѓан жерде ќажалау салдарынан болатын біртегіс емес сыртында с‰йек сыныќтарыныњ ќыртылдауы естіледі.
Абайлап сыртын ±стап ќараумен ќатты ауыратын жерді аныќтањыз, ол сынудыњ жайылмауына сєйкес келеді. Естеріњізде болсын, ешќашанда µзіњіз с‰йек сыныќтарыныњ ќозѓалысын тексеріп, т‰земењіз, себебі сіз ж±мсаќ талшықтарға, ќан тамырларына, ж‰йке ж‰йесіне зиян келтіресіз жєне жараќаттанѓан адамға есінен таларлықтай ауру келтіруіңіз мүмкін.
Сынѓанѓа к‰діктенгенде алѓашќы кµмекті аныќ сынѓанда кµрсететін кµлемдей кµрсетеді. Жабыќ сыну жаѓдайында, сыныќтардыњ м±нан артыќ жылжып кетуінен, ж±мсаќ талшыќтарыныњ жараќаттанбауынан, ауруды алѓа алу шарттарды ќолдану ќажет. Ашыќ сыну жаѓдайында, с‰йек сыныќтары жараѓа т‰скенде, ењ алдымен ќанныњ аѓуын тоќтату жєне стерилденген дєкені басу керек. Осы єрекеттер ќан жоѓалтќаннан кейін естен тануды оѓан ќоса ќосымша инфицирленген жараќаттарды тоќтата алады.
Ењ бастысы – жараќатталѓан адамның аяќ-колдарының ќозѓалмауын ќамтамасыз ету. Б±л ‰шін орамалдарды, бинттерді, маќталарды, белдіктерді, жанынан шыѓарѓан тањѓыш ќалаќтарды ќолдануѓа болады.
Білек сынѓанда физиологиялыќ жаѓдайда ќолды иммобилизациялайды, яѓни шынтаќты иіп жєне алаќанмен ішіне немесе тµменге б±рыњыз. Білезікті сыртына ±стамдылыќпен апарып, саусаќтарды жартылай б‰гіп, белдіктіњ астына дєке немесе маќта тµсеу керек. Тањѓыш ќалаќты тањѓанда екі буынныњ жоѓары жєне тµмен орналасќан сыныќтары ќозѓалмау жаѓдайын жасау ќажет. Иыќ сынѓанда иыќты жєне шынтаќ буындарын, сан сынѓанда – ортан жіліктіњ ±ршыќ басы, тобыќ жєне сираќ белгіленеді. Егер сыну жабыќ т‰рде болса, орау керек, ж‰йке, ірі ќантамырларды, терініњ ќысуын тоќтату ‰шін тањѓыш ќалаќты киімге орауѓа болады.
Тањѓыш ќалаќты ќатты орау кезінде жарќаттанушыѓа ќосымша ауру келтірмеу ‰шін тез жєне сенімді болыњыз. Тањѓыш ќалаќты ќатты біраќ аќырын белгілењіз. Егер тањѓыш ќалаќ ретінде жарайтын заттар болмаса, онда ќолды кеудеге апарып бинттеуге, ал аяѓын жараќаттанбаѓан аяќќа байлауѓа болады.
Ќабырѓа сынѓанда ауруды жењілдету ‰шін кµкірек ќуысын бинтпен не орамалмен ќатты байлайды немесе жарќаттанѓанѓа ќолайлы жаѓдай жасау керек.
Егер б±ѓана сынса, оны сырт киіммен немесе орамалдыњ кµмегімен тањады.
Жамбас с‰йегі сынѓан жаѓдайда, жалпаќ таќтайдыњ ‰стіне жараќаттанѓанды арќасына жатќызып, біршама ашып, аяѓын тізесіне б‰гіп, жєне тізесініњ ‰стіне белдікті ќою ќажет.
Арќа омыртка жараќаттанѓанда ењ ќатерлі ќауіп арќа миыныњ жарым-жарты жєне толыќ айырылуы. Сондыќтан жарќаттанѓанды саќтыќпен тегіс кµлденењ бетке жатќызу керек. (еден, кењ таќтай т.б.) Ешќашанда аяѓына т±рѓызуѓа, ж‰ргізуге жєне б±руѓа болмайды.
Сынѓанда жєне буын шыќќанда алѓашќы кµмектіњ принципін жєне тєсілдерін біліп, жарќаттанѓанныњ жаѓдайын кішкене болса да жењілдетуге болады, егер жедел жєрдемді ќандайда бір жаѓдайлармен шаќыру м‰мкін болмаса, оны емдеу мекемесіне осындай жаѓдайда апару ќауіпсіз.
4 Жараланѓанда кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек
‡й т±рмысындаѓы заќымданулар тіптен єрт‰рлі. Егер саусаќтыњ кесілуі кµлемді болып келсе, онда оныњ йодпен жаѓылѓаны жеткілікті, ал баќ ќайшысымен, балтамен, арамен жєне басќа да ењбек ќ±ралдарымен заќымдалса, онда негізгі жєне дереу кµмек кµрсету керек. Оны д±рыс кµрсете білу керек. Ол ‰шін ењ алдымен, єрт‰рлі жараќаттар кезінде не істеу керек, алѓашќы кµмекті ќай ретпен жєне ќалай кµрсету керек, м‰мкін болатын ќиындыќтарды ќалай болѓызбауын білу керек.
Єрт‰рлі жараќаттардыњ µте ќауіптісі ол жараќаттанѓан жерініњ ластануы болып келеді. Ол жерге микробтар тек белгілі бір заттар арќылы ѓана емес, жараќаттанушыныњ терісі мен киімі арќылы кіреді. Сондыќтан алѓашќы кµмек кезінде 2 негізгі талапты мынадай реттер бойынша орындау керек: ќан кетуін тоќтатып жєне жараќаттанѓан жерді ластанудан саќтау керек. Б±л кµбіне жараќаттанѓан жердіњ д±рыс тазалуына байланысты, ол ‰шін стерильді материал (дєке, салфеткалар, маќта бинт) ќандай да бір дезинфицирленген ќ±ралмен тазалауѓа тырысыњыз. Жарќаттанѓан терніњ айналасын 2 -3 рет дезинфициялайтын ерітіндіге батырылып суланѓан дєке немесе маќтамен она жараќаттанѓан жерініњ шетінен алшаќтау жасау керек. Содан кейін орау ќапшыѓын бинт немесе стерильді материалды орамал немесе бет орамал кµмегімен оѓан ќыстырып жараны орайсыздар. Егер дезинфициялайтын ерітінді болмаса, онда жараны таза дєкемен жабуѓа болады жєне ‰стіне маќта ќабатын ќойып бинтпен байлау керек.
Жараны брилиантты жасылмен немесе йод ерітіндісімен жаѓылу ±сынылады, бактеридцитті пластерлермен жабыстырып, БФ-6 медициналыќ желіммен немесе „Лифузоль” аэрозолімен тазалау керек.
Кµп ж±мсартылѓан шеттері бар жараларына алѓашќы кµмек кµрсетілгеннен кейін сіреспе деп аталатын ќатерлі к‰рделенуді кµрсететін профилактикалыќ сарысуды енгізіп жараќаттанушыны міндетті т‰рде медициналыќ мекемеге жеткізу керек. Жарылѓан жара болѓан жаѓдайда ішкі м‰шелерініњ заќымдануын немесе кіріп кететін жараларды болдырмау ‰шін міндетті т‰рде дєрігер ќарау керек.
Ќ±тырѓан иттіњ тістелген жерін емдеу ‰шін ќ±тыру профилактикасы ‰шін ќолдану ќажет, ал улы жылан мен µрмекші тістеген кезде, уды бейтарап ќалдыратын ќ±рылѓылар енгізілген. Сол ‰шін б±ндай жараќат алѓанды медицина мекемесіне жеткізу керек.
Алѓашќы кµмек кµрсету кезінде мыналарды жасауѓа болмайды:
- жараны спиртпен жєне йод ерітіндісімен жууѓа болмайды – ол к‰йіп кетуі м‰мкін;
- киімніњ жабысып ќалѓан бµліктерін ‰зу;
- жараѓа ±нтаќ дєрілерді себуге, оны ќандай да бір маймен немесе сарымаймен с‰ртуге;
- маќтаны жараѓа ќою;
- бµтен денені алып тастау, ал ішкі м‰шелердіњ ќ±лауы кезінде оларды жараѓа д±рыстау.
Есте саќтањдар, жараны д±рыс тазалау жараныњ к‰рделуінен саќтап жєне жазылу мерзімін ќысќартады.
Микрохирургияныњ дамуымен дене бµліктерін ағзаны қайта қондыруға болатын м‰мкіндік пайда болды. Сєтсіз жаѓдайда ‰зілу немесе аяќ-ќол бµліктерініњ бµлінуі кезінде не істеу керек екендігін еске т‰сірейік.
Жараланѓанныњ аяќ-ќолдарды кµтеріњіздер. Ќанныњ кетуін стандартты б±рауды немесе бауды, белбеуді, орамал, бет орамалын ќолданыңыздар. Оныњ астына ќай уаќытта ќойылѓаныныныњ дєл уаќытын кµрсететін хатты ќойыњыздар. Мысалы, 13 саѓат, 45 минут. Жараны стерильді майлыќтармен немесе ‰тіктелген таза матамен ( егер стерильді материал болмаса) жауып, ќатты орањыздар, содан кейін б±рауды шешіп немесе босату керек. Есте саќтањыздар, оны бір саѓаттан кµп ќатты балап ±стауѓа болмайды. ‡зілген бµліктерін барынша кµп стерилді жаѓдайларда майлыќтарды орањыздар жєне полиэтиленді ќапшыќќа орналастырыњыздар, оны ќатты байлап жєне суыќ сумен жєне м±збен толтырылѓан кµлемді ќапшыќќа салыњыздар.
Тез арада жараланѓанды жєне ‰зілген бµлігін емдеу мекемесіне жеткізіњдер. Есте саќтањдар, иыќ пен білек жараќаттанѓан кезден 6 саѓат, ал білезікті 12 саѓат, саусаќтарды – 24 саѓат уақытқа дейін ғана ағзаны қайта қондыруға болады болады.
5 Ќан кеткенде кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек
Артериядан ќанныњ кетуі µте ќауіпті. Б±нда ашыќ-ќызыл ќан ж‰рек б±лшыќетініњ ќысќартылуымен б‰лкілдеп шапшып аѓып жатады. Ірі артериялыќ буынныњ жарќаттану кезіндегі ќан кетуініњ жылдамдыѓы (иыќтыќ, сандыќ артериялары) соншалыќты біршама минут ішінде тіпті адам µміріне ќауіп тµндіруі м‰мкін.
Егер шаѓын тамырлардан ќан кетсе, ќысатын орамалды бастыру жеткілікті болады. Ірі артериядан ќанныњ кетуін тоќтату ‰шін сенімді тєсілге с‰йену керек – ќан тоќтатќыш б±рауды бастыру. Ол болмаѓан жаѓдайда ќол асты заттарын ќолдануѓа болады – белдік, резиналыќ түтік, мыќты жіп, мыќты материалдыњ бµлігі.
Б±рауды міндетті т‰рде иыќќа, білекке, сираќќа немесе санѓа ќан кету жерінен жоѓары бастыру керек. Ол теріні ќыспас ‰шін, оныњ ‰стіне ќандайда – бір матаныњ ‰стіне немесе оныњ б‰рмесін т‰зетіп б±рауды киімніњ ‰стіне ќоюѓа болады. Єдетте 2-3 б±рауды аяќ – ќолдыњ мањайына орайды жєне одан кейін оны ќан тоќтаѓанша ±стайды. Егер б±рау д±рыс оралса, онда ќантамырдыњ соѓуы одан тµмен аныќталмайды. Б±рауды ќатты орауѓа болмайды, себебі б±лшыќ етке зиян келтіруі м‰мкін, ж‰йкеніњ ж±ќаруы, аяќ – ќолдыњ сал ауруына єкеледі жєне тіпті оныњ жаныныњ кетуі м‰мкін.
Естеріњізде болсын: б±рауды жылы кезде жарты екі – саѓаттан артыќ байламау керек, ал суыќта 1 саѓаттан артыќ емес. ¤те ±заќ мерзімде ткандердіњ сал ауруына ±шырау ќаупі бар. Сондыќтан уаќытты баќылаѓанда б±раудыњ ‰стіне ќою немесе киімніњ ‰стіне баяндама хаты ілу керек. 24 – саѓаттыќ есептегенде к‰нін жєне наќты уаќытын кµрсетіп б±раудыњ ‰стіне ќою ќажет. Мысалы, 9 ќазан, 15 саѓат 40 минут.
Егер б±рауды кµрсетілген мерзімнен артыќ ±стау керек болса, ќан тамырды саусаќпен жараќаттанѓан жерден жоѓары ќысу керек, б±рауды 10-15 минутќа шешіп, одан кейін ќайтадан оны алдыњѓысынан кішкене жоѓары немесе тµмен орау қажет. Б±л єдісті, тєртіп бойынша, б±рауды таќпас б±рын ќатты ќан кету кезінде ќолданады.
Ќан кетуін уаќытша тоќтату белгілі бір к‰йде аяќ-ќолдарды бекітумен болады; осымен оныњ артерияны ќысуына жолы т‰седі. Осылайша б±ѓана с‰йек артериясыныњ жарќаттануы кезінде ќолдарды арќасына апарады жєне оларды шынтаќ тамырларыныњ дењгейінде белгілейді. Аяќ-ќолдарды максималды т‰рде б‰ге отырып тізе асты, санды, иыќты жєне шынтаќты артерияны басу м‰мкіндігі туады. Артериялды ќан кетуініњ тоќталуынан кейін жараќаттанушыны неѓ±рлым тезірек емдеу мекемесіне жеткізу керек.
К‰ре тамырдан кеткен ќан артериалдыѓа ќараѓанда ќарќындылыѓы аздау. Заќымдалѓан тамырлардан ќара ќоњыр, ќызѓылт т‰сті ќан бір ќалыпты, ‰здіксіз сорѓалап аѓады.
К‰ре тамырдан кеткен ќанды тоќтату ќатты тартылѓан тањѓыштыњ кµмегімен ж‰зеге асады, ол ‰шін, таза материалмен немесе бинтпен оралѓан жараныњ ‰стіне бірнеше ќабатты дєкені немесе маќтаны ќойып, бинттейді.
Капиллярлы ќанныњ кетуі ‰лкен кµлемді жєне ‰стіњгі жараларда майда ќан тамырларыныњ заќымдалуынан пайда болады. Ќан баяу, тамшылап аѓады, жєне егер оныњ ораѓыштыѓы єдеттегідей болса, ќанныњ кетуі µз бетімен тоќталады. Капилярлы ќан кету кєдімгі стерилді тањѓышпен оњай тоќтатуѓа болады.
Барлыќ жаѓдайларда жара аймаѓына таѓылѓан тањѓыштыњ ‰стіне м±з кµпіршігін ќою керек.
Ішкі ќанныњ кетуі µте ќауіпті, µйткені ќан бекітілген ќуыстарда аѓылады (іш с‰зек, ж‰рек жейдесінде, бас с‰йек ќуысында), жєне дєл диагнозды дєрігер ѓана ќоя алады.
Ішкі ќанныњ кетуін ауру адамныњ т‰рінен білуге болады: ол бозарады, терісіне суыќ тер шыѓады, тыныс алуы жиілей т‰седі, тамыр соѓуы жиі жєне єлсіз. Осындай белгілерде дереу жедел жєрдемді шаќыру керек, ал оныњ келуіне дейін ауруды жатќызып жєне ќан кеткен жеріне м±з немесе суыќ су толтырылѓан бµтелкені ќойыњыздар. Ќандай жаѓдай болмасын жылытќыны ќоюѓа м‰лдем болмайды!
6 КҮйгенде кӨрсетілген алѓашќы кӨмек
¤ндіріс жєне ‰й т±рмысында термикалыќ жєне химиялыќ, сонымен бірге электр тоѓымен к‰йіп кету болуы м‰мкін. Олар сыртќы жєне терењ болады.
Сыртќы к‰йіктерде к‰йік кµлемі 12%, ал терењ к‰йікте – 6 % болѓан жаѓдайдар сєтті аяќталуы м‰мкін. Жараќатталѓанныњ µмірі уаќытында кµрсетілген шараларѓа байланысты. Сондыќтан жедел жєрдем келгенше алѓашќы кµмек кµрсету керек.
Термиялыќ к‰йіктер кезінде отты тез сµндіру керек. Біраќ ќорѓалмаѓан ќолмен сµндіруге болмайтынын есте саќтау керек.
¤ртенген киімдегі адам єдетте ж‰гіре бастайды. Оны тоќтату ‰шін тез шаралар ќолдану ќажет, µйткені ќозѓалыс жалынныњ ‰рленуіне әкеліп соќтырады.
¤ртенген киімді тез шешіп тастањдар немесе сумен, ќыста ќармен сµндіріњіздер. Адамныњ ‰стіне тыѓыз мата, кµрпе жабыњыздар. Есте сақтау керек: µртенген киім теріге жабысса, жоѓарѓы температура теріге кµбірек єсер етеді, яѓни, терењ к‰йік болуы м‰мкін. Оны болдыртпау ‰шін, µртті сµндіргеннен кейін матаны алып тастау керек.
¤ртеніп жатќан киімдегі адамныњ басына ештење орамањдар, µйткені тыныс алу жолдарыныњ б±зылуына єкеп соќтырады.
Мата ќызуыныњ уаќытын азайту ‰шін, µртті сµндіргеннен кейін к‰йген бетті суыќ сумен шаю керек, немесе 15-20 минут ќармен басып ќойыњыздар. Б±л ауруды тµмендетеді.
Пайда болѓан кµпіршіктерді ашпањыздар, µйткені к‰йікке инфекция т‰сіп кетуі єбден м‰мкін.
Егер к‰йік беті ‰лкен болса, оныњ ‰стіне бинт немесе дєке ќолданып, стерилденген тањѓыш салыњыз. ‡лкен к‰йіктерде ‰лкен ормалдармен, немсе таза тµсектермен жабуѓа болады. Оѓан 1-2 анальгин немесе амидоприн дєрілерін беру керек.
Ќойытылѓан ќышќыл, сілті немесе ауыр металдардыњ т±здарымен химиялыќ к‰йік алѓанда к‰йген адамныњ ‰стінен киімді тез шешіп тастау керек. Содан соњ, 15-20 минут бойы дененіњ к‰йген жері суыќ сумен шайылады. К‰йіп ќалѓан ауданды сода ерітіндісімен µњдеу керек (1 ст. суѓа 1 шай ќасыќ ). Егер сілтімен к‰йіп ќалса, к‰йген жерлерді лимон немесе бор ќышќылымен тазалањыз, немесе сумен араластырылѓан сірке қышқылы тазалап, ќ±рѓаќ тањѓыш салу керек.
Сµндірілмеген ізбеспен к‰йгенде сумен шаюѓа болмайды. Алдымен таза матамен ізбесті алып тастап, одан кейін сумен шайып, ќ±рѓаќ тањѓыштар салу керек.
Егер химиялыќ заттар кµзге т‰ссе, краннан аѓып жатќан сумен шайыњыздар. Заќымдалѓанды міндетті т‰рде окулист ќарау керек.
Ќандай жаѓдай болмасын химиялыќ заттармен к‰йген кезде алѓашќы кµмек кµрсетіп болѓаннан кейін, к‰йген адамды аурухана жеткізу ќажет.
Электрок‰йіктер адам талшыѓынан электр тоѓы µткен кезде пайда болады.
Барлыќ электр тоѓымен заќымдалѓандар к‰йік кµлеміне ќарамастан ауруханаѓа міндетті т‰рде жеткізілу керек. Оларды дєрігер ‰здіксіз баќылап отыруы ќажет, µйткені электртоѓыныњ ерекше єсерінен к‰йген кезден бастап бірнеше саѓатан кейін-аќ ж‰рек тоќталып ќалуы єбден м‰мкін.
7 ‡сік шалѓан уаќытта КӨРСЕТІЛЕТІН алѓашќы кӨмек
Т±рмыстыќ жєне µндірістік жарќаттардыњ арасында теріс температуралардыњ єсерінен пайда болѓан жараќаттар ерекше орын алады.
Егер ќатты жел мен жоѓарѓы ылѓалдылыќ болса, үсіктер ауаныњ (00 С-+50С) температурасында да болуы м‰мкін. Б‰кіл дене температурасыныњ тµмендеуі болѓанда жалпы салқындауы болады, жєне тізе буындарыныњ, м±рынныњ, беттіњ, ќ±лаќ жарѓаѓыныњ, білезіктіњ, табанныњ жергілікті ‰суі болады.
Алкогольді ќызу кезінде ағзаның суыќќа ќабілеттілігі жоѓарылайды, жєне адам µз істеріне баќылауын жоѓалтќаннан, ‰сіктіњ пайда болуы ќаупі µседі. Адам суыќта тар аяќ киіммен ж‰ргеннен де ауру пайда болады. Ќан айналымыныњ шеткі ж‰йесі б±зылѓандаѓы буын ауруларымен ауыратын адамдар ‰сікке кµп бейім.
Суыќ жараќаттыњ ерекшелігі мынада: тµменгі температураныњ єсерінен болатын талшыќтардаѓы үрдістер уаќытында жєне д±рыс кµрсетілген алѓашќы кµмектен кері дамуы м‰мкін. Кµп уаќыт бойы ‰сік кезінде алѓашќы кµмек кµрсеткенде дененіњ ‰сіген жерлерін ќармен уќалап дереу адамды жылы жерге жеткізу керек деп есептеген. М±ндай іс-єрекеттер м‰мкін емес. Біріншіден, денені ќармен уќалаѓаннан ‰сікті к‰шейтуі жєне м±здыњ т‰йіршіктері оны жараќаттайды, ал б±л ‰сіген жерлердіњ іріндеуі мен инфекциялануына єкеледі. Екіншіден, жылы жердегі тез жылыту талшыќтардыњ µлуіне єкеледі.
‡сік кезіндегі негізгі зақымдаулар жараќаттанѓан талшыќтардаѓы микротамырлар арасында болатыны аныќталѓан; олардыњ ќанмен жабдыќталуы тµмендейді, соныњ салдарынан олар жеткілікті оттегін алмайды. Біраќ та тµмен температурада б±л ќатты органикалыќ µзгерістерге єкелмейді. Тез жылытудыњ үрдісінде талшыќтар бірќалыпты жылытылады жєне оларды алмасу үрдістері ќалыпќа келтіріледі. Терењ ќабаттар жайыраќ жылытылады да, б±л ќалыпты ќан аѓуыныњ ќалпына келуіне жєне ‰стіњгі талшыќтардыњ ќоректенуіне, бµгет болады, б±ныњ салдарынан олар µледі.
Талшыќтардыњ µлуін болдырмау ‰шін, ‰сік кезіндегі жылыту тез болмау керек. К‰штіњ бєрін талшыќтардаѓы ќан айналымыныњ б±зылуын ќалпына келтіруге ж±мсау керек. Б±л тек баяу жылытумен ѓана болуы м‰мкін.
Жараќаттанѓан адамды жылы жерге кіргізудіњ алдында, ‰сіген жерлерге (терініњ ќатты бозарѓан жеріне) жылу жібермейтін дєке мен маќтадан жасалѓан тањѓыш ќою керек. Сонымен ќатар байламдар, орамалдар, жылы киімдер пайдалануѓа болады. Б±нымен ‰сіген талшыќтар ќоршаѓан ауадан оњашаланады да дененіњ жылу шыѓару есебінен жылыту баяу ж‰ргізіледі. Жарќаттанѓанѓа ыстыќ шєй беру жаќсы болады.
‡сіген жерлерді ешќашан ыстыќ ванналар мен ќ±рѓаќ ыстыќпен жылытуѓа болмайды. Б±л алмасу үрдістерін к‰рт к‰шейтеді де б±л талшыќтардаѓы ќан айналымыныњ ќалпына келмеуінен олардыњ некрозына (µлу) алып келеді..Егер кµмек д±рыс жєне уаќытында жасалса, кµп жаѓдайда ‰сіген талшыќтардаѓы ќанайналымын толыѓымен ќалпына келтіруге болады. Суыќтыњ ±заќ єсерінен, жєне жараќаттанѓанѓа аяќ тамырларыныњ ауруы болса, алѓашќы кµмектен кейін оны тез медициналыќ бµлімге жеткізу керек. ‡сіген талшыќтардаѓы некротикалыќ µзгерістер жиі бірден дамымайды, ал суыќтанудан кейін 3-5 к‰ннен кейін аќырындап терініњ ќатты кµгеруі негізінде ісік µсіп, кµпіршіктер пайда болады. Б±л талшыќтардыњ заќымдануын кµрсетеді жєне нєтижесінде к‰рделі салдар болуы м‰мкін. Сондыќтан кез келген жаѓдайда алѓашќы кµмектен кейін жараќаттанѓан міндетті т‰рде дєрігерге бару керек. Бет шамалы ‰сіген кезде, аѓарѓан жерлерді аќырын ж‰н матамен с‰рту керек (ќолѓаппен байламмен). Беттіњ ‰суін болдырмау ‰шін суыќќа шыѓудыњ алдында теріні кез келген жануар майымен жаѓу керек. Ќыста ашыќ ауада ж±мыс істеген кезде ењ алдымен ќауіпсіздік техникасын саќтау керек. Жылы киіну керек жєне арнайы киімніњ толыќ кешені болуы керек. ‡зіліс кезінде мекемеге кіріп жылыну керек. ‡сікке б±рын суыќ жараќаттар алѓан адамдар кµп бейім. Оларѓа абай болыњыздар.
8 Газбен уланѓан жаѓдайдаѓы алѓашќы кӨмек
Єрт‰рлі улаѓыш жєне т±ншыќтырѓыш газдардыњ адам аѓзасына єсері єрт‰рлі болады, сондыќтан єрт‰рлі уландырѓыш газдардардан улану кезінде алѓашќы кµмек кµрсету тєсілдері єрт‰рлі болады. Алѓашќы кµмекті д±рыс ±йымдастыру ‰шін уланудыњ белгілері бойынша ќандай газбен уланѓанын жєне б±ндай жаѓдайда ќандай кµмек кµрсетуді білу керек.
Уландырѓыш немесе т±ншыќтырѓыш газдармен уланѓан кезде ењ алдымен уланѓан адамды газбен б‰лінген жерден ењ жаќын ќауіпсіз ауасы таза жерге шыѓару керек. Егер уланѓан адам бас ауруынан немесе газдыњ ќатты иісінен уланѓаны сезсе, онда ол ќауіпті жерден дереу шыѓып кету керек.
Газбен уланѓан немесе ќандай да бір бµлмеде есінен танѓан адамды тапќан жаѓдайда, б±л бµлмеге саќтану ќ±ралдарсыз кіруге болмайды.
Б±л жаѓдайда оѓан кµмек кµрсетпес б±рын µзіњ де µліп кетуі есте сақтау керек. Газбен уланѓан адамды тапќан кезде кµмекке жолдастарды шаќыру керек, содан кейін дереу телефон арќылы техникалыќ баќылаушыѓа хабар беру керек.
Заќымдалѓанды далаѓа шыѓарѓаннан кейін салқындаудан саќтап ќалмыз деп суыќ еденге немесе жерге жатќызуѓа болмайды. Ќ±рѓаќ таќтайларды, арнайы киімдерді тµсеп, заќымданушыны жатќызып, арнайы киіммен жауып ќою керек.
Егер уланѓан адамды шыѓарѓан кезде ќандай газбен уланѓаны белгілі болмаса, улану белгілері бойынша аныќтау керек.
Кµміртегі тотыѓымен улану µрт кезінде, зиянды заттардың немесе газдардыњ жарылуы кезінде болуы м‰мкін. Кµміртегі тотыѓымен улануды келесі белгілермен аныќтауѓа болады:
1) ерін жєне кµздерініњ шырышты ќабыќтарыныњ, кейде терініњ де ашыќ-ќызылѓа боялады;
2) самайдаѓы ауру, ол самайдаѓы артериялардыњ ќан д‰рсілімен сипатталады;
3) тыныс алу функцияларыныњ б±зылуы уланѓан адам газбен б‰лінген атмосферадан ќашады, біраќ ќаша алмайды;
4) Аяќ-ќолдар еріксіз ќозѓалыстарымен ќозғалады.
К‰кірт сутегімен уланѓан белгілері т±мау, жµтел, ауызда металды дємніњ болуы, кµздегі ауруды жєне к‰йгенін сезіну, жасаураѓыш, ж‰рек айнуы жєне бас ауруы болып табылады. Ќатты улану кезінде уланѓан адамныњ еріні кµк т‰ске боялады, іш µту жєне ќ±су пайда болады, ж‰рек соѓуы, ќозу немесе ±йќышылдыќ, одан кейін естен тану, сіњір тартылу жєне тыныс алу жолдарыныњ сал ауруына ±шыраѓаннан кейін µліп кету м‰мкін.
К‰кірт газымен уланѓан кездегі белгілер кµздіњ тітіркенуі, жасаураѓыш, кµздіњ ќызаруы, жµтел, ќ±су болып табылады. ¤ндіріс мекемесінде газдыњ болын сезген кезде ол мекемеден дереу кету керек жєне техникалыќ баќылаушыѓа хабар беру керек. К‰кірт газымен уланѓан тапќан кезде, кµмек шаќырып, уланѓан адамды ауасы таза жерге апару ќажет, ќ±рѓаќ жерге жатќызып, арнайы киіммен жауып ќою керек.
К‡КІРТ ГАЗЫМЕН УЛАНЃАН КЕЗДЕ ЖАСАНДЫ ДЕМ АЛДЫРУЃА БОЛМАЙДЫ, ¤ЙТКЕНІ ОЛ ¤КПЕНІЊ АЃЫП КЕТУІНЕ ЄКЕП СОЌТЫРАДЫ.
Сєтсіз жаѓдай жайды дереу техникалыќ баќылаушыѓа телефон арќылы хабарлањыздар.
Азот тотыѓы кµз, м±рын, ауыз жєне µкпеніњ шырышты ќабыќтарын тітркендіреді. Кµздердіњ немесе тыныс алу жолдарыныњ тіткенуін сезген кезде, дереу сол бµлмеден шыѓып кету керек.
Азот тотыѓымен уланѓан кезде жµтел, кеудеде ауру, одан кейін ерінніњ, м±рын ±шыныњ кµгеруі, температураныњ жоѓарлауы пайда болады, уланѓан адам мазасыздыќ білдіреді, біраќ есінен танбайды.
АЗОТ ТОТЫЃЫМЕН УЛАНУ КЕЗІНДЕ ЖАСАНДЫ ДЕМ АЛДЫРУЃА БОЛМАЙДЫ, ¤ЙТКЕНІ ОЛ ¤КПЕНІЊ АЃЫП КЕТУІНЕ ЄКЕП СОЌТЫРАДЫ.
Уланѓанды ќ±рѓаќ жерге белін, жаѓасын шешіп жатќызу керек, арнайы киіммен жауып, дєрігер келгенше орнынан т±рѓызбауѓа тырысыњыздар.
9 Электр тогымен заќымданѓанда кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек
Электр ќ±ралдарын жєне кабельдерді ќолдану кезінде техниканыњ ќауіпсіздендіру ережелерін саќтамау электр тогымен заќымданудыњ себебі болуы м‰мкін.
Электр тогымен заќымданѓан кезде ењ алдымен заќымдаѓанды дереу тоќ єсерінен босату керек. Б±ныњ ењ оњай жєне зиянсыз жолы электр тогын µшіру болып табылады. Резинадан жасалѓан ќолѓап болса, заќымданѓанды сымнан ж±лып тастауѓа болады. Бос ќолмен заќымдаѓанды ќолѓа алуѓа болмайды, µйткені ол кµмек беріп жатќан адамды тоќпен соѓуы м‰мкін.
Заќымданѓанды тоќ єсерінен босатќаннан кейін, оѓан дєрігерге дейінгі кµмекті кµрсету керек. Егер заќымданушы есінен танбаѓан болса, оны ќ±рѓаќ жерге жаѓасын, белін сµгіп жатќызу керек, арнайы киіммен орап, кезекші дєрігерді шаќыру керек. Егер заќымданушы естен танса, онда оѓан дереу ќолдан дем алдыру керек.
10 Суѓа батќанда кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек
¤зендерден, кµлдерден жєне µту кезінде жєне су жинаѓыштарѓа т‰сіп кеткен кезде суѓа батып кету ќаупі тµнуі м‰мкін.
Суда адамды кµрген кезде, суѓа батќан адамды дереу судан шыѓару керек. Оныњ су киімін жєне аяќ киімін сол мезетте шешу керек. Заќымданѓанныњ аузын тазалап, саусаќтармен тілін д±рыс ќалпына т‰зету керек.
Одан кейін µкпеден суды шыѓару ‰шін тізе арќылы заќымданушыны б‰гіп, яѓни оныњ басы кеудесінен тµмен, ал іші тізеде болу керек, жєне ќолмен оныњ кеудесін 3-5 рет ќысу керек.
¤кпеден суды шыѓарѓаннан кейін, оны ќ±рѓаќ киімніњ ‰стіне арнайы киіммен орап шалќасынан жатќызу керек, ал басын ќырынан жатќызып дереу ќолдан дем алдыруѓа кірісу ќажет.
11 ЖҮрек-ќан тамыр реанимациясы
„Реанимация” немесе „тірілу” сµзі клиникалыќ µлім жаѓдайында жатќан адамныњ µмірге ќайта келуін білдіреді.
Негізгі белгілері ж‰ректіњ жєне дем алудыњ тоќтап ќалуы болѓандыќтан, тірілту шаралары ењ алдымен ќанайналым жєне тыныс алу функцияларына баѓытталѓан.
11.2 Жасанды дем алдыру
Ењ алдымен заќымдаѓанды кµлденењ жатќызып жєне тыныс алу жолдарыныњ µткізгіштігін ќамтамасыз етіњіздер. Б±л ‰шін заќымданушыныњ басын артќа ќарай бір ќолвн мањдайына келесі ќолын мойын астына ќойып иіњіздер. Егер ауыз ќуысы бµтен денелермен, шырышпен, ќанмен толтырылѓан болса, бинтпен не орамалмен оралѓан саусаќпен тазарту керек. „Ауыздан ауызѓа” тыныс алуын µткізу ‰шін заќымданушыѓа бет орамалын ќойып, м±рнын ќысып, еріндермен оныњ аузын толыќ ќамтып, жігерлі дем шыѓарыњыз. Егер сіз дем шыѓарѓан кезде заќымданушыныњ кеудесі кµтерілсе, онда тыныс алу жолдары µткізгішті жєне ќолдан дем алдыру д±рыс ж‰ргізіліп жатыр. Дем шыѓару заќымданушыда µз бетімен ж‰зеге асады. „Ауыздан м±рынѓа” тєсілін де ќолдануѓа болады. Б±л жаѓдайда заќымданушыныњ аузын жауып, дем шыѓаруды м±рнына жасайды. Жас балаларѓа ауа жіберу ауыз бен м±рынѓа бірдей жасалады.
11.3 Ж‰ректіњ жабыќ уќалап емделуі
Ж‰ректіњ жабыќ уќалап емделуі ж‰рек тоќтап ќалѓан жаѓдайда, естен танѓанда, тыныс алу мен ‰лкен артериядаѓы тамыр соѓуында, мысалы, ±йќылы артерияда тоќтап ќалѓанда керек. ¦йќылы артерияда тамыр соѓуын аныќтау ‰шін сілтеуіш жєне ортањѓы саусаќтарды кењірдектіњ ‰стіне ќойып, содан кейін кішкене басќа жаќќа жылжытып жєне мойынныњ б‰йір жаќ бетін сипањыздар. Егер ±йќылы артерияныњ тамыр соѓуы аныќталмай жатса, дереу ж‰ректіњ жабыќ уќалауына кµшіњіздер.
Заќымданушыны ќатты жерге шалќасынан жатќызыњдар (арќа астына ќалќан ќоюѓа да болады). Ќол буыныныњ алаќан бетін заќымданушыныњ тµсініњ тµмен бµлігіне ќойыњыздар. Келесі ќолдыњ алаќанын ‰стінен ќойыњдар да тµсін басыњыздар, одан кейін лезде жіберіњіздер. Басу минутына 60-80 рет жиілікпен ж‰зеге асырылады (жас балаларда 100-120 минут). ‡лкен адамдарда ж‰ректіњ жабыќ уќалауы кезінде тµсін тек ќолдыњ к‰шімен емес б‰кіл денесініњ ауырлыѓымен басады.
Б±л кезде ж‰рек омыртќа мен тµстіњ арасында ќысылады жєне ќан тамырлар ж‰йесіне ќанныњ шыѓуы ж‰зеге асады. Ќысым аяќталѓаннан кейін кµкірек ќуысы кењейеді, жєне ж‰рек ќанмен ќамтамасыз етіледі. Ж‰рек тоќтауы тыныс алудыњ тоќтауымен байланысты болса, міндетті т‰рде ќолдан дем алдыру жєне ж‰рек уќалауды ж‰ргізу керек.
Реанимациялыќ шаралардыњ тиімділігін кµкірек ќуысын ќысќанда ‰лкен артериялардаѓы тамврлардыњ соѓуы мен көз ќарашыќтардыњ кµлеміне байланысты аныќтайды. Егер реанимация тиімді болса, онда көз ќарашыќтары кењейтілмейді.
12 Заќымданушыны ќалай тасымалдау керек
Алдымен оќиѓа болѓан жерде заќымданушыныњ ќанын тоќтатып, жараќатын тању керек, с‰йектіњ сынѓан жерін белгілеу керек.
Есінде саќта: д±рыс тасымалдап жеткізбеудіњ аяѓы т‰рлі ќиыншыќтарѓа єкеліп соѓуы ыќтимал; ќатты ќан аѓу, сынѓан с‰йектіњ аѓарып кетуі т.т.
Егер сєтсіз жаѓдай елді мекеннен алыс жерде болып жедел жєрдем шаќыруѓа м‰мкіндік жоќ болса, жаяу не жолай кездескен көлікпен жеткізуге болады. Тасымалдау ќ±ралын таќтай, кµрпе, пальтолардан жасауѓа болады.
Бас, бас с‰йек, омыртќа, ж±лын, іші, жамбас с‰йек, аяќтары жараќатталѓан уаќытта шалќасынан жатќызып тасымалдайды.
Омыртќасы сынѓанда ќатты тасымалдау ќ±ралы ќажет. Егер фанера, таќтай жоќ болса заќымданушыны ішімен жатќызады.
Жамбас с‰йегі сынѓан уаќытта да катты тасымалдаѓышќа шалќасынан -жатќызады, тізесініњ астынан кµтеріп ќою керек.
Кеуде с‰йектері сынѓан уаќытта зардап шегушіні отырѓызып жеткізеді.
Ес-т‰ссіз заќымданушыны ішінен жатќызып тасымалдайды. Кеудесі мен мањдай т±сына киімдерімен кµтеріп ќою керек. Егер к‰н суыќ болса ауруды ќымтап жабу ќажет.
Жол т‰зу болѓанда аяѓын алѓа ќарата жатќызу керек, ал ол есін білмесе онда басын алѓа ќарата жатќызады. Тасмалдаѓанда аќырын ж‰ру ќажет. Тµмен жєне жоѓары шыќканда тасымалдау ќ‰ралын кµлденењ ±стауы керек.
Тасмалданушыны µте алыс жолѓа тасмалдауды жењілдету ‰шін бау, белбеу, жіптерді ќолданѓан жаќсы. Бауды 8 сияќты т‰йіп бір жаѓын иыѓына арќасынан асыра таѓып екінші ±шын тасмалдау ќ±ралына кигізеді. Тізе, балтыр, табан жіліншік заќымданѓанда кµтеріп апарады. Егер жамбасы сынѓан болса, онда тек тасмалдаушы ќ±ралымен ѓана єкетеді. Жараќаттанушыны екі адам кµтерген жењіл болады.
Егер кµмекші жоќ болса заќымданушыныњ брезентпен, плащпен, кµрпе-одеялмен с‰йрету немесе арќаѓа, иықќа салу керек.
13 Тањѓыш салу
Жараларѓа, ‰сіген, к‰йген жерлерге дєкеден, жабысќаќ б±ласырдан, орамалдан жасалѓан жєне тор-түтіктік тањѓыштар ќойылады.
Бинтпен б±рауды бастаѓанда, оны бекітіп ќою ‰шін, екі-‰ш айналдыру ќажет. Бинт оралатын жерге тегіс жєне тыѓыз жатуы керек.
Жаќсы ќойылѓан тањѓыш т‰спейді жєне д±рыс ќан айналымына бµгет бермейді.
Сираќтыњ ‰штен бір бµлігініњ немесе білезіктіњ жараќаттануы кезінде айналма немесе циркулярлыќ тањѓыш ±сынылады, м±нда бинт айналымдары бір-бірін жабады.
Иыќќа, єдетте, шиыршыќ тањѓыш ќояды. Шынтаќтан жоѓары алѓашќы 2-3 айналымды бекіткеннен кейін, орауды бинттіњ єрбір келесі айналымы алдыњѓы айналымды жартылай немесе ‰штен екі бµлігін жабатындай жалѓастыру керек.
Білек пен сираќты тµменнен жоѓарыѓа ќарай орайды да єр айналымды бинтті иіп шиыршыќты т‰рде жасайды. Б±л тањѓыштыњ ќаттылыѓын ќамтамасыз етеді.
Сираќ табаныныњ буынѓа немесе білезікке (саусаќтарды орамай) айќастырылѓан (8 тєрізді) тањѓыш ±сынылады, б±л кезде бинт айналымдары 8 саны тєрізді айќастырылады.
Тізе немесе шынтаќ буындарын да айќастырып орайды, біраќ бинт айналымдары буынныњ б‰гілетін бетінде (шынтаќты не тізелік ш±њќыр) айќастырылады.
Ќолдыњ саусаѓына шиыршыќты тањѓыш ќойылады: білезік айналасын 2-3 циркулярлы айналым жасаѓаннан кейін ені 3-4 см бинтпен буынын сыртќы бетімен саусаќтыњ ±шына ќарай, одан кейін шиыршыќтап саусаќ негізіне ќарай, сосын ќайтадан ќол буыныныњ сыртќы жаѓымен бинтті білезікке ќарай апарып бекітеді. Осылай ќолдыњ барлыќ саусаќтарын кезектеп орауѓа болады.
Егер саусаќтыњ ±шын м±ќият жабу керек болса, ќайтарылатын тањѓыш жасайды: бинттіњ тілімі алдымен саусаќтыњ сыртќы жаѓымен келеді, кейін бинтті саусаќтыњ ±шында б‰геді, алаќанныњ ‰стін жабады да тањѓышты саусаќтыњ ±шында б‰геді, алаќанныњ ‰стін жабады да тањѓышты саусаќтыњ айналасында кµлденењ айналыммен ќатырады.
Ќолдыњ буынын орау ‰шін, єсіресе басбармаќтан басќа бірден тµрт саусаќты, осындай ќайтармалы тањѓыш ќолданады, біраќ бинттіњ ені 9-10 см болу керек.
Табанныњ біріншісінен басќа, тµрт саусаѓын да осылай орауѓа болады. Бинттіњ алѓашќы айналымдарын жіліншіктен жоѓары бекітеді, содан кейін бинтті саусаќтарѓа ќарай апарады, екі не ‰ш рет ары-бері б‰гіп табанныњ айналасында кµлденењ айналымдармен ќатырады. Бинтті жіліншіктіњ ‰стінде бекітеді.
Табанныњ бірінші саусаѓына шиыршыќ тањѓыш ±сынылады. Ені 4 см бинт пайдалынады. Бинт айналымдарын алдымен жіліншіктен жоѓары циркулярлы т‰рде ж‰ргізеді, одан кейін саусаќќа ќарай апарып шиыршыќтап орайды.
Тањѓышты шешу ‰шін, ќолды денеге жаќын ±стап, бинтті тарќатады. Егер тањѓышты тез шешу керек болса, оны ќиып тастайды.
Орамалды тањѓыш, дєкелі бинт болмаѓан жаѓдайда ќолданылады. Тањѓышты ќойѓан кезде, мысалы, ќол буынына, ќолды орамалдыњ ортасына алаќанды орамалдыњ бас жаѓына ќарай ќояды. Сосын бас жаќпен ќолдыњ сырт жаѓын жауып, ±штарымен білезікте т‰йіндеп байлайды. Табанѓа да осылайша орамалды тањѓыш ќояды.
Жабысќаќ б±ласырмен маќта-дєкелік жастыќшаларды бекітуге ыњѓайлы, ‰лкен емесжараќатты жабу ‰шін, єсіресе беттіњ ж±мсаќ талшыќтары жараќаттанѓан кезде. Жараќаттанѓан єсерге ќарай б±ласырдыњ тілімдерін, єрт‰рлі форма мен кµлемде пішеді, біраќ теріге жабыстырылатын б±ласыр бауыныњ ‰стіњгі ±зындыѓы 4 см шамасында болу керек. Дененіњ шашты жерлеріне жабысќаќ б±ласырларды жабыстыру ±сынылмайды.
Торлы-түтіктік тањѓыштар µзініњ иілгіштігіне байланысты дененіњ жараќаттанѓан жеріне маќта дєкелік жастыќшаларды берік бекітеді. Торлы-түтіктік бинттердіњ 7 µлшемі бар: бос к‰йіндегі олардыњ диаметрі – 1 ден 5 см-ге дейін, орам ±зындыѓы – 20 см-ге дейін.
Торлы-түтіктік тањѓышты ќою ‰шін бинттіњ керек номерлерін тањдап алыњыз (ќолдыњ саусаѓына ‰шін - №1, табанѓа-№2. тізеге №3), орамнан сєйкес тілімді кесіп, жараѓа маќта-дєкелік заќымсыздандырылѓан материалды ќояды, екі ќолмен торлы-түтіктік бинтті іш жаѓынан созып оны дененіњ жараќаттанѓан жеріне кигізеді.