і. Метадалагічныя асновы выражаюцца як і па якім прынцыпам вывучалі гісторыю Беларусі- 1ы падход ~ суб~

Работа добавлена на сайт samzan.net:

1.  Метадалагічныя асновы і прынцыпы вывучэння гісторыі, яе перыядызацыя. Фармацыйны і цывілізацыйны падыходы да вывучэння гісторыі.

Метадалагічныя асновы выражаюцца як і па якім прынцыпам вывучалі гісторыю Беларусі: 1-ы падход – суб’ектыўны, т.е. залежыць ад самога суб’екта. 2-і – аб’ектыўны.

  Сучаснае  грамадазнаўства  выкарыстоўвае  дзве  метадалагічныя  канцэпцыі,  якія  тлумацаць  развіццё  сусветнай  гісторыі.  Першая  канцэпцыя была  распрацавана  К.Марксам,  Ф.Энгельсам  і У.Леніным.  Яна  атрымала  назву  тэорыі  фармацыйнага  развіцця  грамадства.  Сутнасць гэтай  тэорыі  заключаецца ў  наступным:  у  сусветнай  гісторыі  чалавецтва  прайшло  наступныя  фармацыі  -  першабытнаабшчынную,  рабаўладальніцкую,  феадальную,  капіталістычную  і  часткова  камуністычную  ў перыяд існавання  сістэмы  сацыялізму.  У  аснову  гэтай  перыядызацыі  К.Маркс паклаў  спосаб  вытворчасці  матэрыяльных  багаццяў,  які  выкарыстоўваўся  грамадствам  на  працягу  цэлай  гістарычнай  эпохі.

  Другая  канцэпцыя  была  распрацавана  такімі  даследчыкамі  з  ліку гісторыкаў,  філосафаў   і  сацыёлагаў, як  М.Вебер,  О.Шпенглер,  К.Ясперс, А.Тойнбі,  М.Данілеўскі,  М.Кандрацьеў,  П.Сарокін  і  інш.  Гэтыя  даследчыкі  XІX-  XX стст. у  галіне  грамадазнаўства  даказвалі,  што  гісторыя  грамадства  звязана  найперш  з  развіццём  рэлігіі,  культуры,  духоўнасці;  з індывідуальнасцю і непаўторнасцю  чалавечай  асобы,  такімі нематэрыяльнымі  паняццямі  як  «дух  народа»  ў  той ці  іншы  гістарычны перыяд.  Такі  падыход  да  тлумачэння  гісторыі  атрымаў  назву  цывілізацыйнага.  Паняцце  «цывілізацыя»  звязана  з  паняццем  «грамадзянскі». У  эпоху  антычнасці  гэтае  паняцце  з’явілася  у  філасофіі  Арыстоцеля  і працах  філосафаў-стоікаў,  якія падзялілі  прыроду чалавека  на  два пачаткі:  натуральны  /naturalis/  і  грамадзянскі  /civilis/.

  У эпоху Рэнесансу італьянскія гуманісты пазначалі тэрмінам «цывілізаванасць» пераход чалавечай гісторыі ад стану варварства і дзікунства да культурна-грамадзянскага стану і дзяржаўнага жыцця.

  У  XІX ст.  у  навуцы  склалася  наступнае  разуменне  паняцця  «цывілізацыя»:

  1.Цывілізацыя   і  цывілізаванасць  -  гэта  такое  развіццё  грамадства, калі «ідэя  Бога»  і  «дух  народа»  складаюць  адзінае  цэлае.

  2.Цывілізацыя - гэта гістарычная стадыя, этап у гісторыі ўсяго чалавецтва, напрыклад, традыцыйная , індустрыяльная, постіндустрыяльная цывілізацыя.

  3.Цывілізацыя  -  гэта  канкрэтна-гістарычнае,  этна-культурнае  ўтварэнне,  ўласцівае  гісторыі  амаль  кожнага  народа  і  кантынента,  напрыклад,  антычная,  егіпецкая,  усходнеславянская,  заходнееўрапейская, кітайская,   індыйская  і  г.д.  цывілізацыя.

2. Прадмет вывучэння гісторыі ў кантэксце цывілізацыйнага, рэгіянальнага развіцця, як складовай часткі ўсх-славянскай і агульна-еўрапейскай гісторыі.

  Гисторыя - навука аб минулым и сучасным, аб людзях, якия дзейничаюць у часе и прасторы. Прадмет – асноун. гістар. падзеі са стараж. часоў да нашых дзён. Задачы: 1. выяўленне заканамернасцей, тэндэнцый і перспектыў сац.-экан., паліт. і культ. развіцця бел. зямель, 2. вывучэнне паліт, экан., сац., культ. працэссаў са сатараж. часоў да нашых дзён., 3. маральная ацэнка мэт, шляхоў, сродкаў і вынікаў разв. Бел. у розныя эпохі, 4. фарміраванне логікі і стыля гістар. мышлення.

Да гістар. навук адносяцца этнаграфія і археалогія.

  Перыядызацыя: I. 100 000 г. таму – 9 ст. н.э. першаб.-абшчынны лад (каменны век (35т. – 3т. да н.э.) – мацярынскі; бронзавы (канец 3т. – пач. 2т. да н.э.) – бацькоўскі; жалезны (7ст.да н.э. – 5ст. н.э.) – суседскі род), II. 9ст. – 1861 г. – феад. лад; III. 1861 – 1917 – капіталіст. лад; IV. 1917 – 1991 – сацыялістычны лад; V. 1991 – да нашых дзен – стварэнне Беларускай Дзяржаўнасці..

Асноуныя функцыі гісторыі Б.:

1.  Пазнавальная
2.  Выхаваучая
3.  прыкладная (вопыт)

3. Айчынныя гістарычныя школы

1Польская – разглядала сваи интэрэсы. Личыла што на нашай зямли лицвинау быть не далжно , личыли бел.земли састауной часткай польшы(Сянкевич)

2.Расійская гістарыяграфічная школа. Забаранялася беларуская мова, а толькі была руская.

3.Савецкая пасля 1917 – разглядвалася як састауная частка ссср. Моцна идыялизавана (завышаласяроля КПСС) Ластоуски, Луцкевич, Гурло Бурбис, Цетка, Уласау, Колас, Купала.у школах вывучали гисторыю ссср, на гист.бел.давалася тольки 6 гадзин у год да 8 класса, и 8 гадзин у 9-10 класссах.

4.1991 Беларуская (суверенная) – Штыхау, Станович, Люты, Сакалоу, Бич, Ткачоу.

4. Крыніцы вывучэння гісторыі Беларусі.

Усе крыніцы па гісторыі Беларусі падзяляюцца на дзве групы:

1. Тыя што утварыліся да узнікнення пісьменнасці: а) матэрыялы археалагічных раскопак; б) лінгвістычныя матэрыялы, беларуская і стараславянскія мовы і тапаніміка (назвы вёсак, мястэчак, гарадоў, рэк, азёр і г.д.); в) вусная народная творчасць – казкі, быліны, прымаўкі, легенды, песні.

2. Тыя што утварыліся пасля узнікнення пісьменнасці: заканадаўчыя акты, матерыялы справаводства, эканоміка-геаграфічныя і статыстычныя матэрыялы, летапісы і хронікі, мемуарная, навуковая і публіцыстычная літаратура, матэрыялы перыядычнага друку, кіна-фота- i фонадакументы.

З пісьмовых, лінгвістычных, археалагічных, антрапалагічных і этнаграфічных крыніц вядома, што Беларусь прайшла доўгі і складаны шлях свайго развіцця.

5.Матэрыяльная і духоўная культура першабытнага грамадсттва.

  Каменны век.  Позні палеаліт (35-8 тыс. гг. да н. э.)

Чалавек навучыўся здабываць і  падтрымліваць агонь, будаваць прымітыўнае жыллё, авалодаў спосабамі палявання на буйных жывёл. З крамянёвых адшчэпаў вырабляліся прылады працы 20 тыпаў - рубіла, востраканечнікі, нажы, скрабкі; касцяныя іглы і г.д. Праабшчыны неандэртальцаў ужо клапаціліся аб суродзічах, хавалі памёршых, ажыццяўлялі калектыўныя работы. У познім палеаліце ўзнікла мастацтва. На сценах пячор, дзе жылі краманьёнцы, захаваліся малюнкі жывёл – аб’ектаў палявання. З іклаў маманта выразаліся статуэткі жанчын, выявы жывёл, птушак і рыб.У побыце былі касцяныя праколкі, іголкі, кінжалы, рагавыя жэзлы і інш. Асабліва прыгожыя вырабы знойдзены  беларускімі археолагамі пры раскопках ў Юдзінаве і Елісеевічах.

  Бронзавы век ( 2-1тысячагоддзе да н.э.). Разам з каменнымі пачаліся выкарыстоўвацца медныя і бронзавыя прылады працы. На тэрыторыю Беларусі медзь і бронза паступалі з Каўказа і Прыкарпацця праз абмен паміж плямёнамі.На тэрыторыі Беларусі пераважна ў магільніках знойдзена каля 80 бронзавых, некалькі медных рэчаў. Пачынаецца паўсюднае распаўсюджанне жывёлагадоўлі і першабытнага земляробства, прычым удзельная вага жывёлагадоўлі была больш значная. Насельніцтва разводзіла буйную і дробную рагатую жывёлу, коней, свіней.  Невялікія ўчасткі зямлі апрацоўваліся каменнымі і рогавымі матыкамі. Жалі крамянёвымі сярпамі, зерне расціралі з дапамогай ручных зерняцёрак. Больш разнастайным па вызначэнню стаў гліняны посуд. Змянілася форма пасудзін. Іх дно было акруглым, затым сплошчаным і, нарэшце, зусім плоскім, што тлумачыцца з’яўленнем ачага з роўным подам і стала. Разам з тым узнікла маёмасная няроўнасць, вылучалася рода-племянная знаць.

  Жалезны век (1 тысячагоддзе да н.э. – 5 ст. н.э.). Пачынаюць рабіць вырабы з жалеза для гаспадаркі, побыту і ваеннай справы. Здабываць жалеза на тэрыторыі Беларусі пачалі ў 700-600-я гады да нашай эры, а ў паўночнай яе частцы на тры-чатыры стагоддзі пазней. Месцы здабычы жалезных руд размяшчаліся часта на берагах рэчак. Старажытныя майстры-металургі не маглі атрымаць такой высокай тэмпературы, пры якой плавіцца жалеза. Аднак яны вынайшлі больш просты спосаб здабываць яго з балотных руд. Балотную руду “варылі” ў пячах-домніцах. Такая печ рабілася з гліны і мелу ў папярэчніку 0,5 м. Ля самага дна знаходзіліся адтуліны, куды ўстаўляліся гліняныя трубкі – соплы. У прымітыўную домніцу засыпалі пластамі драўляны вугаль і раздробленую балотную руду. Вугаль падпальвалі і праз соплы ўздымалі халоднае “сырое” паветра. Пагэтаму працэс, які адбываўся ў печы, даследчыкі называюць сырадутным. Тэмпература падымалася да 1200 градусаў. Руда страчвала кісларод і пераўтваралася ў жалеза. Часцінкі яго апускаліся на дно печы, спякаліся і ўтваралі порыстую жалезную масу – крыцу. Калі печ астывала,  крыцу даставалі, а потым у кузні награвалі ў горане і плюшчылі цяжкімі молатамі, каб выціснуць рэшткі шлака. Так атрымлівалася якаснае “крынічнае” жалеза.

Многія каменныя і бронзавыя прылады працы былі заменены жалезнымі. З дапамогай жалезнай сякеры можна было ачышчаць ад лесу значныя дзялянкі, якія былі неабходны для падсечнай (ляднай) сістэмы земляробства, характэрнай для ранняга жалезнага веку. Ссечаныя дрэвы спальвалі і попелам угнойвалі глебу. У яе высявалі зерне і баранавалі “сукаваткай”, якую рабілі з верхавіны дрэва.Вырошчвалі проса, пшаніцу, бабы. Калі ўраджай рэзка зніжаўся, дзялянку пакідалі і пераходзілі на іншую, загадзя падрыхтаваную. Кінутае поле зарастала хмызняком і травой, станавілася “лядай”. Ляднае земляробства паступова ператваралася ў галоўны занятак старажытных плямён. Развіццё земляробства павысіла гаспадарчае значэнне жывёлагадоўлі (гадавалі рабочую жывёлу).

Жалеза з’яўлялася асноўным матэрыялам, з якога выраблялі зброю – наканечнікі стрэл, баявыя сякеры, нажы і інш. З дапамогай жалезных сякер і цяслаў уводзілі больш трывалыя, чым раней, жылыя і гаспадарчыя пабудовы. Жалезныя прылады працы забяспечалі далейшае развіццё іншых галін хатняга рамяства – апрацоўку дрэва, косці і рога жывёл. Значнага развіцця дасягнула апрацоўка бронзы і іншых каляровых металаў, з якіх звычайна выраблялі ўпрыгожанні. Ва ўсіх плямёнах  пастаяннымі заняткамі сталі прадзенне і ткацтва, шыццё адзення, пляценне ды выраб глінянага посуду ручным спосабам (без прымянення ганчарнага круга). Разлажэнне першаабшчынных адносін, сутычкі паміж родамі і плямёнамі знайшлі адлюстраванне  ў характары ўмацаваных пасёлкаў, рэшткі якіх называюцца гарадзішчамі.

6. Прысвойваючая(спажывецкая) і вытворчая гаспадарка. Тэрыторыя Беларусі ў старажытных геапалітычных умовах(4тыс. да н.э. – 9 ст. н.э.)   

  Першыя людзи на тэр Бел. з’явилися 100-35 тыс.г. да н.э.(100 тыс г.назад да н э знаходзили рэчы), на поудни Бел. – неандэртальцы. Свяцилавичы и Абидавичы – 2 стаянки, заснаваныя неандэртальцами. На змену неандэрт. прыходзяць краманьёнцы(45-30 тыс г.да.н.э.) – их стаянки: Юравичы и Бердыж(Гомельская вобласць) у пинским раёне стаянка Камень, Хатомель(Столински раён), Бярэсце(Брэсцкая крэпасць). 4тыс.г.да н.э. – аграфинския плямёны(назвы рэк и азер: Нарач, Нарыу..)Барысфен-Днепр. Венеды и Будзины – плямены.

  Прысвойваючая гаспадарка – людзи брали усе гатовае ад прыроды(паляванне, рыбалоуства, збиральництва). Вытворчая гаспадарка – людзи сами ствараюць умовы для дзейнасци( жывёлагадоуля, земляробства).

  100 000 г. таму – 9 ст. н.э. першаб.-абшчынны лад (каменны век (35т. – 3т. да н.э.) – мацярынскі род (Днепра-Дзвінскі,Верхня-Дняпроўскі,Нёманскі,Нарвенскі), першыя стаянкі – Бердыш (26т.г. да н.э., Чачэрскі р-н Гом. вобл.), Юравічы (23т.г. да н.э., Калінкавічы, Гом.вобл.), Камень (Пінскі р-н), Камень (Кобрын,Гом.вобл.), Бярэсце (в.Лысінка) –Палеаліт(35-8тыс. да н.э)здабыча агню, будаванне жылля, спожывецкі від гаспадаркі; Мезаліт(8-5 тыс. да н.э.) з’яўленне: лук, стрэлы, зернецёрка, прысвайваючая гаспад.(збіральн., паляванне),Неаліт (5-3 тыс. да н. э.) востраканечны гліняны посуд, сякера, матыка, серп; бронзавы (канец 3т. – пач. 2т. да н.э.) – бацькоўскі – склалася падсечна-агнявое земляробства (высякалі, спальвалі лясы), з’яв. пласкадонны посуд; жалезны (7ст.да н.э. – 5ст. н.э.) – суседскі род), навуч. дабываць жал. руду, выплаўл. яе ў сырыдутных домніцах(зроблены з гліны),ворыўнае земляр.(выкарыст. рала і саха), узнікненне маемастнай няроўнасці, пачын.будав. умацаваныя паселішчы(гарадзічшы).Апошні ледавік– 5-13тыс.год.таму.Плямёны: 4тыс.г.да н.э.-Угравічы(Цэнтр.-Васт.Белар., р.Нораў, в.Нарач), 3-2тыс.г.да н.э.-Балты(Пдн.-Усх.Бел.), 4ст. да н.э.- Венеды,Будзіны, 4ст. да н.э.–7ст. н.э – Готы,Гуны, 6ст. н.э. –Славяне(ад р.Эльбы(Германія) да Ніжняга Дуная,Сяр.Дняпра,Дона і Чорнага Мора (заходняслав.-палякі,чэхі,славакі, паудн.слав.-балгары,сербы,харваты,славенцы,македонцы,чарнагорцы, усходнія-беларусы,русскія,украінцы.

7. Пачатак рассялення славян на тэрыторыі Беларусі і славянізацыя балтаў.

   III – II ст.ст. да н.э. Рассяленне балтау. VI – IX ст.ст. н.э. – славян.

  Больш-менш сталае пражыванне чалавека на Беларусi прасочваецца сто-сорак тысяч гадоу назад.  Сляды яго знойдзены у  Быхаускiм  i Веткаускiм раенах. Паселiшчы людзей размяшчалiся пераважна на берагах буйных рэк:  Прыпяць, Днепр, Сож. 26-23 тыс. гадоу таму назад  было  дзве  такiх стаянкi на Гомельшчыне.  Самая старажытная стаянка чалавека каменнага веку знаходзiлася каля  вескi  Юравiчы Калiнкавiцкага раена, знойдзены рэшткi вогнiшча.  Другая стаянка адкрыта на правым беразе Сожа,  каля вескi Бердыж Чачэрскага раену.  У 6-8 ст. на тэрыторыі Беларуси склалася некалькі аб’яднанняў усходніх славян. Славяне асiмiлiравалi балта i  вынiку славяна-балцкага заемадзеяння знiклi новыя этнiчныя супольнасцi:  Прарадзімай плямён – крывічоў з’яўляецца тэрыторыя паміж Віслай і Одэрам( там жылі балты ў той час) Крывічы (р.Зах.Дзіна,Одер,Вісла, Пау. Част. Б., центр Полацк 862г., першы князь Рагвалод; радныя па крыві). Дрыгавічы – бассейн Днестра і Дуная, аселі на палессі. Дрыгавічы (р.Дунай, паміж Прыпяццю і Дзвіной, цэнтр Турау 980 г., першы князь Тур).Радзімічы – аселі ў бассейнах рэк Сож і Днестр, Радзімічы (Паун. усход, р. Сож і Днепр, цэнтр Гомель) паўляне, драўляне, валыняне знаходзіліся ў Камянецкім районе (паўднёвыя землі Беларусі)

8. Грамадскі лад усходніх славян VIII-IX стст.

  У ІХ ст. на тэрыторыі сучаснай Беларусі жылі ўсходнеславянскія (крывічы, дрыгавічы, радзімічы) і роднасныя ім па паходжанню з адзінай індаеўрапейскай асновай балцкія (літва, яцвягі, дайнова) плямёны. Лінгвісты даказваюць, што з распадам індаеўрапейскай супольнасці з яе спачатку выдзелілася балта-славянская групоўка, якая потым распалася на 2 галіны. Так гістарычна склалася, што балты першымі асвоілі беларускія землі. К моманту прыходу славян яны знаходзіліся на апошняй стадыі першабытнасці. Разлажэнне родаплемянных адносін у славян ішло больш імкліва, чым у балтаў.

  Трывалай, стабільнай этнічнай мяжы паміж славянамі і балтамі не было. Кожны з іх жыў сваім кампактным этнічным масівам, паміж якімі мелася вялікая кантактная зона, у якой этнасы жылі "чересполосно' ці адзін пры другім. Узаемаадносіны славян і балтаў у гэтай зоне насілі цесны міралюбівы характар. Сведчаннем таму з'яўляецца захаванне славянамі балцкай гідраніміі (назваў рэк і азёр) і шырокае распаўсюджванне змяшаных шлюбаў.

  Адбываецца этнічная інтэграцыя русі (усходнеславянскіх плямёнаў) з літвой і астатнімі балтамі, у выніку чаго ідзе сціранне этнічнай мяжы паміж этнасамі, у якім перамогу (найперш этнакультурную) атрымлівае носьбіт больш высокай культуры. Ідзе асіміляцыя балтаў славянамі. Чым далей на паўночны захад, тым менш адчувальны быў гэты працэс. Жамойты захавалі сваю балцкасць. Славянізацыя балтаў у гэтай кантактнай зоне актыўна ішла да 12-13 ст, але не была завершанай і працягвалася ў наступныя стагоддзі, набыўшы ўжо форму беларусізацыі.

  3 другога боку, славяне ўбіралі ў сябе элементы культуры і мовы балцкіх народаў.                                                                                                   

  Істотнай рысай развіцця ўсходніх славян і балтаў на тэрыторыі Беларусі быў зацяжны характар шматукладнасці іх грамадскай гаспадаркі. Тут у IX ст., а месцамі яшчэ пазней, ужываліся і перапляталіся тры асноўныя сацыяльна-эканамічныя ўклады: родаплемянны, рабаўладальніцкі і феадальны, які паступова станавіўся пануючым.

  У гістарыяграфіі Беларусі ў пасляваенныя гады ўсталяваўся стэрэатып, паводле якога сацыяльна-эканамічныя адносіны ў IXст. былі феадальнымі, а феадалізм як фармацыя пачаўся на Беларусі менавіта з IX ст. Гэты стэрэатып грунтоўна аспрэчваецца некаторымі гісторыкамі. Так, развіццё феадальных адносін у жыўшых на Беларусі балтаў пачалося пазней, чым у славян. У канцы XII - пачатку 13 ст. яны толькі знаходзіліся на стадыі складвання раннефеадальнага грамадства                                                                           

  Дынаміка развіцця славян і балтаў была такая, што цяжка высветліць, калі канчаецца ваенная дэмакратыя і пачынаецца феадалізм. Утваралася шматукладнае грамадства, дзе феадальны ўклад паступова пераважаў над іншымі (родаплемянным і рабаўладальніцкім). Сацыяльная рознаўкладнасць - характэрная рыса многіх грамадстваў, якія ў сваім развіцці выйшлі за межы першабытнай абшчыны.

  Існуюць сведчанні аб вялікай колькасці рабоў з краін Усходняй Еўропы, у тым ліку славянскіх, у IX—X стст. Але адсутнічаюць даныя аб значным выкарыстанні працы рабоў у сельскагаспадарчай вытворчасці. Праца рабоў тут, відавочна, не магла канкурыраваць з працоўнай дзейнасцю вольных земляробаў.

  Асноўны пласт старажытнабеларускага грамадства складалі сяляне. Яны сяліліся ў невялікіх сёлах-"весях". Адміністрацыйным і рэлігійным цэнтрам некалькіх весяў было вялікае сяло-пагост. Жыллём служылі невялікія наземныя зрубы, радзей - паўзямлянкі. У кутку ля ўваходу размяшчалася нізкая глінабітная печ без трубы, якая тапілася “ па-чорнаму".

  Сялянская гаспадарка (“дым") вялася сям'ёй. Спачатку гэта была вялікая патрыярхальная сям'я, ці "дворышча", калі бацькі і іх жанатыя сыны сумесна вялі гаспадарку на зямлі. Вялікія сем'і месцамі захоўваліся на Беларусі на працягу некалькіх стагоддзяў феадальнай эпохі. У другой палове тысячагоддзя назіраецца працэс распадзення вялікіх сем'яў. Жанатыя сыны аддзяляюцца ад бацькоўскай гаспадаркі і ўтвараюць малыя сем'і, якія вядуць самастойную гаспадарку.

  Для гаспадарчага жыцця вясковай сям'і быў характэрны натуральны ўклад. Сельскі жыхар сам задавальняў свае асноўныя патрэбы. Сяляне не толькі выраблялі ўсе неабходныя прадукты харчавання, але пралі і ткалі, шылі адзенне і абутак, будавалі жыллё і гаспадарчыя пабудовы, рабілі няхітрую мэблю, посуд і г.д. Разам з тым частку неабходных прылад працы, інструментаў, упрыгажэнні сяляне набывалі ў рамеснікаў і дробных гандляроў, абменьвалі іх на вырабленыя ў сваёй гаспадарцы прадукты харчавання.

9. Станаўленне раннефеадальных дзяржаўных утварэнняў усходніх славян на тэрыторыі Белрусі: Кіеўская Русь, Полацкае і Тураўскае княствы, іх узаемаадносіны, барацьба з крыжацкай агрэсіяй і набегамі ардынцаў

  Старажытнаруская дзяржава (Кіеўская Русь) –раннефеадальная дзяржава-манархія ўсходніх славян.  Яе гісторыя пачынаецца з 862 г.Сеўшы на прастол у Кіеве, Алег пачаў будаваць крэпасці як апорныя пункты для ўпраўлення і збора даніны, а таксама абароны рубяжоў Русі ад ворагаў. Сабраўшы вялікую ланіну з драўлян, Ігар вырашыў, што гэтага мала. Ён адпусціў дружыну і з невялікай яе часткай вярнуўся. Гэта выклікала абурэнне ў драўлян. Яны схапілі Ігара каля горада Іскарасцень і казнілі яго. Сын Ігара Святаслаў правіў да 972 г. У 30-я гады ХІІ ст. Кіеўская Русь як адносна адзіная дзяржава прыпыніла сваё існаванне.  Полацкае і Тураўскае княствы – першыя раннефеадальныя дзяржавы-манархіі на тэрыторыі Беларусі. Самым буйным і магутным княствам ў раннім сярэднявеччы з’яўлялася Полацкае княства, якое займала звыш трэці тэрыторыі сучаснай Беларусі. Пасля гібелі вялікага князя кіеўскага Святаслава Ігаравіча паміж яго сынамі Яраполкам і Уладзімірам успыхнула барацьба за кіеўскі прастол. У ХІ ст. Кіеўская Русь падзялілася на тры часткі на чале з Кіевам, Полацкам і Ноўгарадам, якія сапернічалі паміж сабой.  Найбольшай магутнасці Полацкае княства дасягнула пры Усяславе Брачыслававічу (1044–1101). Выканаўчая ўлада ў Полацкім княстве належала князю. Тураўскае княства ўтварылася ў ІХ–Х стст(980). У 988 г. вялікі кіеўскі князь Уладзімір Святаслававіч аддаў Тураў свайму сыну Святаполку. Тураўскае княства было ўключана Яраславам Мудрым у склад Кіеўскага.У 50-я гады ХІІ ст. Тураў выйшаў з падпарадкавання Кіеву, і ў ім усталявалася самастойная княжацкая дынастыя.

10. Развіццё феадальных адносін у зах.Еўропе і ўзровень сац.-эк.развіцця бел.зямель у перыяд сярэднявечча.

Феодальная система хозяйствования является универсальной для Евразии. Её характерные черты:
- Господство натурального хозяйства.
- Феодальная собственность на

- Личная зависимость крестьян от землевладельца.
- Внеэкономическое принуждение крестьянина к труду (от почти рабства до сословного неравенства).

-Присвоение феодалами прибавочного продукта выступало в форме следующих видов феодальной ренты:
a)отработочная рента (барщина);
b) продуктовая рента (натуральный оброк);
c) денежная рента (денежный оброк).
I. духовенство (высшее) - высшая феодальная знать;
II. военное дело - монополия феодалов;
III. сельскохозяйственный труд - крестьяне;
IV. горожане: купцы, ремесленники, художники, нотариусы, юристы - не имели прав.
  Станаўленне феадалізму - доўгі і складаны працэс. І ў познеантычным, і ў варварскім грамадстве ўзнікалі перадумовы для фарміравання феадальных адносін. Гістарычна склалася так, што ў Заходняй Еўропе станаўленне феадалізму адбывалася ва ўмовах ўзаемадзеяння рымскага і варварскага грамадстваў. Класічным прыкладам такога варыянта развіцця з'яўляецца Галія (цяпер - Францыя), дзе феадалізм зацвердзіўся ў VIII-ІХ стст.                                                                                               

  Асноўным сродкам вытворчасці і асноўным багаццем пры феадалізме з'яўлялася зямля, якая знаходзілася ў манапольным распараджэнні феадалаў. Феадал даваў сялянам зямлю ў трыманне. Селянін не з'яўляўся ўласнікам зямлі, але толькі яе трымальнікам на пэўных умовах. Яго эканамічная залежнасць ад феадала выражалася ў выглядзе рэнты (адпрацовачнай, прадуктовай ці грашовай) - працы ці плацяжоў на карысць феадала. Але на зямлі, што атрымаў у карыстанне, селянін вёў самастойную дробную гаспадарку, меў ва ўласнасці дом, хатнюю жывёлу і прылады працы, з дапамогай якіх ён апрацоўваў свой участак і раллю феадала.  Варвары разбурылі высокатаварную гаспадарку антычнасці. На раннім этапе феадалізму панавала натуральная гаспадарка; абмен быў нязначным, гандлёвыя сувязі не развітымі; рамяство яшчэ толькі пачынала аддзяляцца ад сельскай гаспадаркі. У буйных памесцях пераважала адпрацовачная рэнта і звязаная з ёй паншчынная сістэма гаспадарання. Шырока распаўсюджваўся таксама натуральны аброк з сялян, якія знаходзіліся ў больш лёгкай залежнасці. Грашовая рэнта была развіта яшчэ слаба.

  Характэрнай рысай сацыяльна-палітычных адносін, якія склаліся ў Еўропе да сярэдзіны ХІ ст., была непарыўная сувязь паміж феадальнай уласнасцю на зямлю і палітычнай ўладай феадала. Буйная вотчына ўяўляла сабой не толькі гаспадарчую адзінку, але і як бы маленькую дзяржаву - сеньёрыю. У дачыненні да насельніцтва сваіх уладанняў феадал быў не толькі землеўладальнікам, але і адміністратарам - сеньёрам, у руках якога знаходзілася ўлада, суд, сродкі прымусу. Такая арганізацыя грамадства абумовіла панаванне ў Еўропе ў Х-ХІ стст. (у некаторых краінах і пазней) палітычнай  раздробленасці. Феадальная іерархічная лесніца складалася з караля, які лічыўся вярхоўным сеньёрам усіх феадалаў; буйнейшых свецкіх і духоўных феадалаў з ліку тытулаванай знаці: герцагаў, графаў, архіепіскапаў і епіскапаў, абатаў буйнейшых манастыроў; землеўладальнікаў рангам ніжэй - баронаў; а таксама дробных рыцараў. Асновай васальных адносін з'яўлялася феадальнае зямельнае ўладанне - феод, ці па-нямецку лен, які васал трымаў ад свайго сеньора                                                                                                        

   Устанаўленне феадальных адносін у Еўропе ў ІХ-ХІ стст. у цэлым прывяло да ўздыму эканомікі і скачка ў развіцці прадукцыйных сіл. Усталяваліся парадак і кантроль за арганізацыяй вытворчасці. І феадал, і селянін былі зацікаўлены ў павелічэнні прадукцыйнасці працы і памераў прадукцыі. Развівалася рамяство, паступова яно аддалялася ад сельскагаспадарчых заняткаў, адраджаліся на новай феадальнай аснове рымскія гарады, узнікалі новыя пасяленні, рынкавыя цэнтры, парты для рачнога і марскога гандлю.

11. Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае перадумовы фарміравання ВКЛ. Роля ўсходнеславянскіх зямель у працэсе дзяржаўнага будаўніцтва ВКЛ.

  Для заходніх зямель Русі ХІІ–ХІІІ стагоддзі былі перыядам феадальнай рздробленасці. Знясіленае бясконцымі войнамі і міжусобіцамі, Полацкае княства ўсё больш аслаблялася, што адразу ж выкарысталі знешнія ворагі. Заходнім і паўночна-заходнім землям Русі пачала пагражаць сур’ёзная небяспека – агрэсія нямецкіх феадалаў. Яшчэ большая небяспека навісла над княствам быў заснаваны Тэўтонскі Ордэн. Яшчэ адным фактам аслаблення заходнерускіх зямель стала мангола-татарскае нашэсце. Пагроза з захаду ад крыжакоў, з поўдню і ўсходу – ад мангола-татараў адрадзіла аб’яднальную тэндэнцыю ў гэтых землях. Феадалам спатрэбілася аб’яднаць сілы для ўзмацнення прававога рэгулявання феадальных адносін, уніфікацыі феадальнага прыгнёту, спынення перабежкі сялян ад аднаго феадала да іншага, прымацавання іх да зямлі. Аб’яднальнай сілай заходнерускіх княстваў выступіла ўлада вялікіх князёў літоўскіх. У першай палове ХІІІ ст. ствараецца цэнтралізаваная раннефеадальная Літоўская дзяржава з моцнай вялікакняжацкай уладай.

  Яе ўзнікненне звязана з імем вядомага літоўскага князя Міндоўга, як сведчаць хронікі, сына буйнейшага феадала Літвы. Яму ўдалося аб’яднаць большасць літоўскіх княстваў. Такім чынам, у ХІІІ ст. складаюцца перадумовы ўзнікнення ў Еўропе новага дзяржаўнага ўтварэння – ВКЛ.  Працэс аб’яднання ў ВКЛ быў працяглы і складаны. Ён адбываўся больш за стагоддзе – з 2-й чвэрці ХІІІ ст. па 3-ю чвэрць ХІV ст. Пэўную ролю ў ім адыграў узаемны палітычны інтарэс. Шляхі, спосабы і акалічнасці далучэння асобных зямель да ВКЛ былі розныя. У адных выпадках тэрыторыя далучалася пры дапамозе ваеннай сілы, у іншых – шляхам дынастычных шлюбаў, у трэціх – на аснове пагадненняў паміж літоўскімі і рускімі князямі. Усё залежала ад узроўню развіцця, ступені палітычнай кансалідацыі той ці іншай зямлі. Адыгравалі ролю знешнепалітычныя, геаграфічныя і часовыя фактары. Так паступова ішоў працэс уключэння заходнерускіх зямель у палітычнае жыццё літоўскай дзяржавы, якая па меры свайго росту ператварылася ў ВКЛ.

12. Асаблівасці сац.-эк. Развіцця бел.зямель у ВКЛ.

  Пачаткова вялікі князь літоўскі лічыўся вярхоўным уласнікам усёй зямлі. Паступова ўся зямля ў  ВКЛ падзялілася на катэгорыі ў залежнасці ад таго ці іншага ўладальніка. Частыя войны паставілі вялікага князя літоўскага ў залежнасць ад феадалаў, якім ён вымушаны быў раздаваць землі. Гэта прывяло да моцнага скарачэння княжаскіх зямель. Таму каб павысіць прыбытковасць маёнткаў, Жыгімонт II Аўгуст у 1557 г. абвясціў аб правядзенні рэформы. Цяпер уся зямля, маёмасць сялян і самі сяляне сталі ўласнасцю феадала У XIV–XVI стст. адбываецца значны рост гарадоў і гарадскога насельніцтва. Гарады былі цэнтрамі рамяства і гандлю. Галоўным органам адміністрацыйнага кіравання горада быў магістрат. Ён складаўся з Рады і суда. Крымінальныя справы разбіраліся судом. Судзі выбіраліся гараджанамі. Насельніцтва гарадоў фарміравалася за кошт беглых сялян, а таксама з рамеснікаў, пераселеных феадаламі ў горад.  У XIV–XVI стст. развіваецца ўнутраны і знешні гандаль гарадоў Беларусі.Такімі былі асноўныя асаблівасці сацыяльна-эканамічнага жыцця Беларусі ў XIV–XVI стст. Мацнела феадальная залежнасць сялян ад феадалаў. Поўнай уласнасцю феадалаў была “чэлядзь нявольная”. Яна не вяла сваёй уласнай гаспадаркі і жыла пры дварах феадалаў.

  Асноўную частку насельніцтва складалі “цяглыя” сяляне ўсіх найменняў. Яны мелі меньшую ступень асабістай залежнасці ад ўладальніка..

  Уся зямля, якой карысталіся ўсе жыхары сяла, лічылася маёмасцю сялянскіх абшчын. Абшчына несла адказнасць за своечасовае выкананне сялянскіх павіннасцяў.

  За карыстанне зямлёй сяляне былі абавязяны плаціць уласніку пэўную рэнту.

     Прывілей 1447 г. пачаў працэс юрыдычнага абгрунтавання прыгоннага права ў Вялікім княстве Літоўскім. Ён зацвярджаў, што сяляне, якія пражылі на зямлі феадала 10 год, становяцца “непахожымі”, старажыхарамі.

  Людзі служэбныя складалі даволі шматлікую катэгорыю насельніцтва. Па сваім эканамічным палажэнні яны былі блізкія да цяглавага сялянства. Галоўнай іх павіннасцю была вайсковая служба.

  Цяпер уся зямля, маёмасць сялян і самі сяляне сталі ўласнасцю феадала ці дзяржавы ў залежнасці ад таго, на чыёй зямлі яны сядзелі. Прынятыя ў хуткім часе статуты 1566 і 1588 гг. устанавілі спачатку 10-, а потым 20-гадовы тэрмін вышуку беглых сялян і вяртання іх гаспадарам. Гэта азначала канчатковае юрыдычнае афармленне прыгоннага права на Беларусі і ва ўсім Вялікім княстве Літоўскім.

  Рамеснікі адной спецыяльнасці былі аб’яднаныя ў цэхі.

 

 13. Цэнтралізатарская палітыка і ўмацаванне ўлады вялікіх князёў. Крэўская ўнія

  Ягайла не змог перамагчы цэнтрабежныя тэндэнцыi i адолець палiт. крызiс сваiмi сiламi i зрабiў стаўку на знеш. сiлу – Польшчу. К кан. XIV ст. складваюцца ўмовы зблiжэння ВКЛ i Польшчы (гэтага патраб. i знеш. небяспека – Тэўтонскi ордэн). Польск. феад. пратэндавалі на Валынь, Падолію, Галіцкую Русь. У 1385 г. 14 жніуня  было падпiсана пагадн. мiж ВКЛ i Польшчай – Крэўская ўнiя. Ягайла стаў польскiм каралём. Па сваiх умовах унiя была iнкарпарацыяй ВКЛ у Польшчу i вяла да катал. экспансii на бел.-лiт. землях, землі літ. і рускія далучаліся да польс. кароны. У 1386 г. Якайла выбраны каралем і прыняу катал.. Незадав. уніяй (самаст. існав. ВКЛ прыпынялася) бел.-лiт. феад. пачынаюць барацьбу супраць унii. Ягайла праводзіць пракатал. паліт. У1386-1387 акаталічваюцца літ. феад.. Узнікае грам.-паліт. рух, які перарастае у 1-ю грам. вайну 1386-1387гг.. Рух  ўзначалiлi Андр.Альгердавiч – на першым этапе, Вiтаўт, сын Кейстута – на другiм. Барацьба Вітаута з Ягайлам была накірав. на адстойванне дзярж. суверэн. ВКЛ. Вітаут абапірауся на літ.-бел. баярства і на шыр. колы насельн.. Гал. сілай Ягайлы было польс. войска.  Барацьба вялася з пераменным поспехам і завярш. падпiс. Востраўскага пагаднення (5 жніуня 1392) аб падзеле ўлады памiж Ягайлам i Вiтаўтам. Яна значна карэкцiравала Крэўскую ўнiю: ВКЛ было гарантавана адасобл. дзярж. iснаванне, але ў саюзе з Польшчай i пад верхаўладзем польск. караля. Вітаут прызнаны ВкнЛ і яму былі вернуты спадч. уладанні: Трокі, Гародня, Бярэсце і Луцкая зямля. Ен дау клятву быць верным каралю, карал. і Польскай Кароне. Ен імкнууся замацав. свае пазіц. у ВКЛ з дапам. цэнтраліз. і зрабіу стауку на літ. феад.. Князь ВКЛ – Вітаут - апошні цэнтралізатар, які ліквідавау сіст. абл. спадч. княжання і замяніу яе інстыт. намесніцтва – намеснікамі прызнач. у зах.руск. княствы прадст. цэнтр. улады, пераваж. літ. паходж.. Але поунай цэнтр. ен не дасягнуу. Некат. надзельн. княствы атрымалі абл. прывілеі у якасці гаранта сваіх правоу. Але ж перам. у Грунвальдскай бітве 1410г. узняла паліт. ролю ВКЛ і адлюстравалася на асабіст. статусе Вітаута. Вітаут робіць спробы дасягнуць поун. суверэніт. і нават  ператвар. ВКЛ у каралеуства. Юрыдычна палiт. самаст. ВКЛ была аформлена падпiс. Гарадзельскай унii 1413 г. (на р.Буг), але ўсе роўна пад уладай польск. караля. З аднаго боку Вітаут быу зацікаул. у захав. незал. ВКЛ і манаполіі на уладу у ім, а з др. боку не мог адмовіцца ад пагадн. з Польшчай. Таму Гарадз. граматай былі дараваны правы той частцы феадалау, што прынялі катал. і польс. гербы. Літ. феад.-катол. займалі выш. пасады і знаходзіліся у гаспад. радзе. Кіраўніком выканаўчай улады ваяводства быў ваявода, пасада якога з'яўлялася пажыццёвай. Ён зацвярджаўся з ліку буйных феадалаў каралём і вялікім князем разам з панамі-радай. У лік галоўных службовых асоб ваяводства ўваходзілі кашталян, гараднічы, ключнік і канюшы. Кашталян кіраваў гарнізонам галоўнага замка ваяводства і прыпісаным да яго апалчэннем. Гараднічы ажыццяўляў непасрэдны кантроль за рамонтам і ўтрыманнем замка, а пры адсутнасці кашталяна - кіраваў замкавым гарнізонам. Ключнік ведаў зборам падаткаў, а канюшы - станам канюшняў і ўтрыманнем коней. На чале павета знаходзіўся стараста, які меў такія ж паўнамоцтвы, як і ваявода, але ў адміністрацыйных межах павета. Сярод павятовых пасад выдзяляліся таксама пасады харужага і маршалка. На харужага, які з'яўляўся знамяносцам, ускладваліся таксама функцыі па зборы феадальнага апалчэння павета. Непасрэднае камандаванне апалчэннем у час баявых дзеянняў ажыццяўляў маршалак, які ў мірны час кіраваў работай павятовага сейміка. Правасл. феад. бел. апынуліся у яшчэ больш нераунапр. станов. У 1413 г. у Новагародку было прынята рашэнне аб стварэнні уніяцкай царквы. Аднак з гэтага нічога не атрымалася.  Імкн. літ. феад. да дал. узмацнення сваіх пазіцый вылілася у ідэю ствар. літ. каралеуства. Але яна не здзейнілася, бо памер Вітаут. Т.ч.  аднаул. літ. прастола, ліквідац. абл. княжанняу, выбарнасць ВкнЛ на асн. Кр. уніі, колькас. рост, паліт. і  маем. узвыш. баярства і шляхецтва, яго нежаданне мець неабмеж. уладувял. князя – сведчылане толькі аб поспехах у справе цэнтр., але і аб паступ. набыцці ВКЛ статусу неабмеж. канстытуц. манархіі.

14. Барацьба з Тэўтонскім ордэнам. Грунвальдская бітва і яе вынікі.

  У 1408 годзе на нарадзе польскага караля Ягайла і вялікага князя літоўскага Вітаўта было прынята рашэнне аб вайне з крыжакамі. Яна адбывалася 1409-1411 гадах і атрымала назву Вялікай. Галоўнай падзеяй вайны стала адна з буйнейшых бітваў сярэднявечча, якая адбывалася 15. ліпеня 1410 года пад Грунвальдам(цяперашняе Дуброўна на тэрыторыі суч. Польшчы)паміж аб’яднанымі саюзніцкімі сіламі польска-літоўска-беларускага войска і Тэўтонскім ордэнам.Войскі ВКЛ налічвалі 40 харугваў баявых атрадаў колькасцю ад 60 да 600 коп’яў. (кап’ё- рыцар-вершнік, збраяносец-парабак і лучнік) Харугвы ВКЛ узначаліў вялікі князь літоўскі Вітаўт(“Гром переамогі”). Польскае каралеўства выставіла 50 харугваў-кіраўнік Ягайла. У аб’яднаным войску былі харугвы з Украіны, руская дружына з Ноўгарада Вялікага, атрад з Чэхіі над кіраўніцтвам будучага героя …… Войска налічвала каля 40 тыс. Чалавек. Войска крыжакоў мела больш 30 тыс.воінаў, у іх было лепшае ўзбраенне, кіраваў імі вялікі магістр Тэўтонскага ордэна Ульрых фон Юнгінген.

  Параженне Тэўтонскага ордэна азначала крах 200-гадовай крыжацкай агрэссі у Европе. Перамога над крыжакамі значна павысіла аўтарытэт ВКЛ і Польскага каралеўства сярод іншых краін.

 

15. Суперніцтва ВКЛ з Маскоўскай дзяржавай. Лівонская вайна.

  З канца XV ст. абвастрыліся адносіны паміж ВКЛ і Расійскай дзяржавай. К канцу XV ст. амаль скончылася палітычнае аб’яднанне паўночна-усходняй Русі пад уладай Вялікага князя Маскоўскага. Маскоўскі Вялікі князь прэтэндаваў на ролю адзінага праваслаўнага гасудара – абаронцу інтарэсаў праваслаўнага насельніцтва. У 1500 г. канчаткова былі разарваны адносіны паміж Рускай і Літоўскай дзяржавамі. Ваенная кампанія 1500–1503 гг. складвалася надта няўдала для Вялікага княства Літоўскага. У выніку у 1503 г. было заключана перамір’е тэрмінам на 6 гадоў. ВКЛ вымушана было адмовіцца на карысць Масквы ад усёй верхнеокскай Украіны, ад Чарнігава-Северскай зямлі, у тым ліку і ад Гомеля, ад значнай часткі Смаленскай і Віцебскай зямель.

  19 жніўня 1506 г. ў Вільні памёр Аляксандр Казіміравіч. 8 снежня 1506 г. Жыгімонт быў абраны польскім каралём. Абедзве дзяржавы адразу пачалі рыхтавацца да новай вайны. Ваенная кампанія пачалася ў вясну 1506 г. Але ж вырашальнай бітвы так і не адбылося. Вайна 1506–1508 гг. скончылася “адвечным мірам”, што быў заключаны ў Маскве 8 кастрычніка 1508 г. Аднак Васілій Ш меў на мэце захоп Смаленска. У 1514 г. Смаленск капітуляваў. У 1537 г. было заключана перамір’е на 5 гадоў да 25 сакавіка 1542 г. Яно працягвалася да самай Лівонскай вайны. Значна пагоршылася пасля 1537 года знешнепалітычнае становішча ВКЛ 25-гадовая Лівонская вайна(1558-1583), якую веў за выход да Балтыйскага мора Маскойскі цар Іван IV. Ён лічыў беларускія землі сваей вотчынай і імкнуўся вярнуць іх у склад Маскоўскай дзяржавы. Выхад да Балтыйскага мора закрывалі Польша, ВКЛ, Лівонія(Лівонскі ордэн). Вайна вымусіла ісці на заключэнне дзяржаўнай уніі ВКЛ з Польшчай у мэтах абароны і вызвалення захопленных маскоўскімі войскамі зямель. У 1558 г. маскоўскія войскі распачалі баявыя дзеянні супрать ордэна. Магістр ордэна папрасіў паратунку ў ВКЛ. ВКЛ ўзяло пад апеку Лівонію → цэнтр баявых дзеянняў- бел.землі.Маскоўскія войскі імкліва пайшлі ў наступленне. У 1562г. яны стаялі каля стен Віцебска, Дуброўны, Оршы, Копысі, Шклова. На пачатку зімы 1563г. вялікія сілы рускіх ратнікаў рушылі на Полацк. На чале з Іванам IV(Жахлівы). З 31.01.1563-16.02.1563 аблога Полацка. У 1594г. Расійская дзяржава ўзнавіла вайну. Мэтай чарговага паходу маскоўскага войска стала авалоданне Менскам і Новагародкам. Пад Чашнікамі на рацэ Уле велікакняжацкае войска гетмана Мікалая Радзівіла разграміла ўдвая большы абоз баярына Шуйскага.Пачалася пазіцыйная вайна. У канцы 1570-х гг. Пасля утварэння РП ваенны паход за вяртанне ўсходніх зямель узначальваў кароль Стафан Баторый.

  У 1512 г. яны ўзнавіліся, а ў 1514 г. маскоўскае войска, авалодаўшы Смаленскам, рушыла ў глыб ВКЛ у напрамку Друцка і Оршы. Прыпыніць гэту 80-тысячную армію павінна было крыху большае за 30 тыс. велікакняжацкае войска на чале з вядомым палкаводцам, найвышэйшым гетманам Вялікага княства Літоўскага Канстанцінам Астрожскім. Сутычка паміж гэтымі далека не раўназначнымі па колькасці сіламі адбылася 8 верасня 1514 г. на рацэ Крапіўне пад Оршай. Перамагло войска Вялікага княства. Гэта дазволіла на пэўны час спыніць памкненні Васіля III авалодаць cyседнімі заходнімі тэрыторыямі. Пасля бітвы пад Оршай вайна цягнулася яшчэ 8 гадоў. У 1522 г. было заключана мірнае пагадненне паміж Масквой і Вільняй, па якім Смаленск замацоўваўся за Вялікім княствам Маскоўскім. Апошняя ў першай палове XVI ст. вайна, у якой Вялікае княства Літоўскае адваявала толькі Гомель, адбылася ў 1534—1537 гг. Пасля гэтага 20 гадоў паміж Літоўскім і Маскоўскім вялікімі княствамі ваенных канфліктаў не адбывалася.

  1512-1522 --- 3 вайна

  1534-1537 ---- 4 вайна

Вынікі Лівонскай вайны для ВКЛ:

   1.Саюз з Польшай        

   2.Падрыв эканомікі і палітычнай стабільнасці дзяржавы.

16 Эвалюцыя ВКЛ ад адзинауладдзя да саслоуна-прадстауничай манархии (15в-1569 г.)

  2 палова 14-1 палова 15.Вялікі князь-заканадаучая, выканаучая, судовая, ваенная улада.

  Сярэдзіа і др.палова15.ст.Рада(агульны сойм)-Спачатку дарадчая, затым заканадаучая, распарадчая улада

  Заканадаўчыя акты(Прывілеі 1447,Судзебнік 1468,Статуты 1529,1566,1588) замацоўвалі геты дзяржаўна-палітычны лад.Згодна статусных нормаў галоўным кіраўніком княства лічыўся вялікі князь літоўскі. Ён узначальваў узброеныя сілы, мог абвяшчаць вайну, заключаць мір, уступаць у саюзы з іншымі дзяржавамі.

  Прывілеем 1447г. Казімір дараваў феадалам розных катэгорый усе правы і вольнасці, якімі ў Каралеўстве польскім валодалі адпаведныя саслоўі. Дзякуючы гэтым уступкам Вялікі князь страціў уладу над значнай часткай насельніцтва, якая трапіла пад уладу землеўладальнікаў- Сяляне, аддадзеныя прыватным уласнікам, вызваляліся ад дзяржаўных павіннасцей. Вялікі князь страціў крыніцу папаўнення казны і быў пастаўлены ў матэрыяльную залежнасць ад землеўладальнікаў-феадалаў, да якіх вымушаНы быў звяртацца, калі зусім спустошвалася казна. Феадалы ж атрымалі магчымасць дабівацца ад князя ўсё новых правоў, вольнасцей і прывілеяў.

  Прывілей 1492 г. устанавіў, што толькі рашэнні гаспадара з паны-радай адаюць сілу закону, які быў абавязковым і для самога вялікага князя. Ён не меў права іх мяняць без згоды з радай. Прывілей 1506 г. пайшоў яшчэ далей: ён увёў катэгарычнае правіла - усе законы і распараджэнні агульнага характару павінны выдавацца князем толькі са згоды паны-рады. У Статуце 1529 г. гаварылася аб неабходнасці выдаваць прывілеі выключна на вальным сейме.

  у XIV - XVI стст. у Вялікім княстве Літоўскім склалася дакладная і акрэсленая сістэма  саслоуна-прадстаўнічай манархіі.

17. Этнічная сітуацыя на бел.землях у перыяд утварэння ВКЛ. Усходнеславянскі этнічны падмурак ВКЛ.

  Як лічыцца, што маглі быць розныя варыянты далучэння тых ці іншых народнасцей, да тых ці іншых дзяржаў.Некаторыя гісторыкі разглядаюць гіпотызу: частка ВКЛ, а яшче Турава-Пінскага княства магла быць далучана да Лідска-Валынскага княства, і гэта значыць, што гісторыя пайшла іншым шляхам, і землі маглі уваходзіць у сучасную Украіну. Есць канцепцыя, што сапраўды паўночная частка Беларусі магла быць далучана да Наўгародскай зямлі, і таксама яна пайшла сваім шляхам у гісторыі і г.д. Усе ж патрэбна адзначыць, што данныя плямены, данныя народнасці, якія пачалі засноўвацца на Беларускіх землях дзяржаўныя утварэнні, і Полацкае княства і Турава-Пінскае княства і Літва. Яны былі бліжей адзін да аднаго Чым скажам да Валынскіх зямель або да Кіеўскага княства. Іх аб’ядноўвала і мова агульная, і культура, і сваеасаблівасці, якія выпрацоўваліся, і эканамічныя фактары. Можна сказаць, што будучы роднаснымі Полацкае княства, Турава-Пінскае княства і Літва аб’ядналіся ў ВКЛ. Этнічны фактар, тое што дадзенныя народы пратерліся адзін да аднаго, былі даволі блізкія. Насельніцтва ВКЛ называла сябе ліцвінамі. Ліцвіны былі асноўнымі жыхарамі ВКЛ.Зах.частка Віцебскай вобл. і усх. частка Магілеўскай вобл. называліся, як белая Русь-Беларусь.Аднак пад час войнаў з Маскоўскай дзяржавай нашы, якія трапілі ў палон называлі сябе ліцвіны-беларусы. Тым не менш на центральнай часцы Беларусі і паўдневай, заходняй адназначна-ліцвіны. Гэта мы бачым і ў шматлікіх запісах вялікіх людзей: Тадэвуш Касцюшка:”Я-не паляк, я -ліцвін”.А.Міцкевіч-“Мая айчынна-Літва”. .Назву  Літва ў 1840 г  забаранілі. Пасля гэтага вырашана было даць не этнічную, а геаграфічную. У выніку   наша тэрыторыя адтрымала назву  “Паўночна-заходні край.”

18. Асноўныя канцэпцыі паходжання бел.народа.

   Этнас – устойлівая супольнасць людзей, якая склалася гістарычна на пэўнай тэрыторыі, мае агульную мову, культуру.Першыя народы на Беларусі- балцкія плямёны. На бел.землях тады ўжо жылі Ўграфінскія плямёны, але балты іх выцеснілі.   Славяна-балцкая канцэпцыя

Славяне і балты жылі мірна, заснавалі одну дзяржаву, назваліся крывічы-палачане, гэта асноўная гіпотэза Г.Штыхава

  Угра-фінская канцэпцыя (Маслоў)

Уграфіны смаглі выстаяць пад час пранікнавення балцкіх плямен і, такім чынам, славяне прышоўшы асіміляваліся з уграфінамі.

   Крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкая канцэпцыя(Я.Карскі)

Славяне змаглі вытесніць балтаў заснавалі сваю дзяржаўнасць як чыстыя славяне, без прімесей народаў.

   Новая канцэпція

Рыбаков, Грэкаў і Карнейчык лічаць, што прыйшла нейкая народнасць індаеўрапейскай моўнай сям’і і заснавала старажытную рускую народнасць. Прыйшла індаеўрапейская супольнасць, пасялілася ў ракі Русіна, і пачала называць сябе Русінамі → утварылі старажытную Русь, якая распалася на 3 усходнеславянскіх народа: беларусы, рускія, украінцы.

  Нядаўна з’явіліся некаторыя даследаванні Алексаў”Полацкая зямля” 1966г. выдання. У гэтай кніжцы ен падзяліў народы Азіі і Еўропы на іранамоўную групу, палічыў, што дадзеная група асела і развівалася на тэрыторыі сучаснага Крыма-Кубань-Дон. Выдзеліў фінамоўную групу. Да яе аднес народы сенняшняй Расіі (Вялікі Ноўгарад, Паволжа, Масква, Суздаль, Растоў, Калуга, Тула) і частка тэрыторый сучаснага Санкт-Пецярбурга. Балцкамоўная группа, да яе адносіцца тыя балты, і тыя славяне, якія асіміляваліся з адной індаеўрапейскай групы і сюды занес тэрыторыю сучаснай Украіны(Кіеў), усю Беларусь і 4-ая частка Літвы.

19. Галоўныя гіпотэзы паходжання назвы Беларусь

  У гістарычных дакументах 12 ст. тэрмін Белая Русь ужываўся ў дачыненні да Уладзіміра-Суздальскага княства, а з 13-14 ст.- да Маскоўскіх, Смаленскіх, Пскоўскіх зямель. Белай Руссю называлі  Наўгародскія, Пскоўскія , Кіеўскія і Чарнігаўскія землі.У 18 ст. назва  ўсталявалася і замацавалася на землях Полацкага, Віцебскага, Мсціслаўскага, Мінскага, Смаленскага рэгіёнаў. У канцы 19 ст. Назва распаўсюдзілася на ўсю тэрыторыю сучаснай Беларусі.  

  І гіпотэзу ўтварэння назвы Белая Русь выдвінуў У.Караткевіч. Беларусь ад таго, што у людзей белага колеру твар, валасы, вопратка і блакітныя вочы.

  ІІ гіпотэза: шмат азер, шмар рэк, чыстая вада-белая

  ІІІ гіпотэза: Поўдзень-чырвоны; Поўнач-чорны; Усход-жоўты, блакітны; Захад-белы, Беларусь на захаде. Заходні напрамак свету характэрызаваўся белым колерам.

  ІV гіпотэза: Белая, чыстая хрысцьянская вера

  V гіпотэза: У ВКЛ прывілігаванае насельніцтва, на нашых землях жылі наші продкі, змагаліся адстояць незалежнасць, мы свабодныя, незалежныя→белыя

20. Фарміраванне этнічнай тэрыторыі Беларусі  у 14-15 стст. Эканамічныя и палітычныя фактары кансалідацы беларускага этнасу.

  Мова-асноунае і галоунае любога этнасу.Для бел. мовы характэрна дзеканне, цеканне.Падобна мова на старабеларускую.Месяцы і нядзелі адпавядаюць сучаснасці.

  У другой палове XIII ст. на тэрыторыi сучаснай Беларусi i суседнiх усходнiх i паўночных зямель пачынаецца працэс фармiравання беларускай народнасцi - гiстарычна складзенай устойлiвай супольнасцi людзей, якая характарызуецца агульнасцю мовы, побыту, культуры, рыс псiхiкi i этнiчнай самасвядомасцi, якiя перадаюцца з пакалення ў пакаленне, а таксама наяўнасцю саманазвы. Працэс фармiравання гэтых этнiчных прыкмет працягваўся амаль чатыры стагоддзi i праходзiў пад уздзеяннем шмат якiх фактараў: сацыяльна-эканамiчнага, палiтычнага, геаграфiчнага, царкоўна-рэлiгiйнага i iнш.

  Аб'яднанне на працягу XIII-XIV стст. раздробленых зямель у складзе Вялiкага княства Лiтоўскага, падначаленне адзiнай вярхоўнай уладзе прывяло да iх тэрытарыяльнай кансалiдацыi i паслужыла штуршком для складвання этнiчнай тэрыторыi беларусаў - тэрыторыi кампактнага рассялення народа, з якой звязаны яго фармiраванне i развiццё. Этнiчная тэрыторыя адпавядала арэалам распаўсюджвання асноўных старажытных продкаў беларусаў - лiтвы, дайновы, яцвягаў, крывiчоў, дрыгавiчоў i радзiмiчаў i ўяўляла сабой у XIV-XVI стст. ужо дастаткова аднародную ў этнiчным сэнсе (монаэтнiчную) зону.

  Палiтычны, эканамiчны фактары з'яўлялiся "фонам", на якiм адбывалася фармiраванне i развiццё беларускага этнасу. Палiтычная i сацыяльна-эканамiчная iнтэграцыя ў межах адной дзяржавы стварыла амаль што аднолькавыя ўмовы для этнакультурнага развiцця розных зямель, прывяла да нiвелiроўкi мясцовых асаблiвасцяў. У першую чаргу i хутчэй моўная i культурная нiвелiроўка адбывалася ў гарадах, асаблiва ў найбольш значных. Там мацней, чым у сельскай мясцовасцi, адчувалiся сувязi памiж асобнымi часткамi краiны.

21. Візантыйская імперыя, яе геапалітычнае становішча і духоўны ўплыў на славян

  Сталіцай Візантыйскай Імперыі быў горад Канстанцінопаль, найбуйнейшымі гарадамі лічыліся Александрыя,Бейрут, Ліван.

  У Візантыі быў шырока распаўсюджаны гандаль,асабліва шаўковыя і льняныя вырабы.

  Значнымі дасягненнямі мы абавязаны майстру Сірыі Калійніку,які вынайшаў Грэчаскі агонь – сумясь,якая гарэла на вадзе.Сакрэт  гэтага агню вельмі вялікі, таму хто пытаўся раскрыць тайну,таго казнілі.

  Вядомым вучоным ў Візантыі лічыўся Леў Матэматык – астраном, які прадсказваў будучыню па нябесным свяцілам.

  Пракопій Кесарыйскі напісаў тайную гісторыю – сапрауднае становішча Візантыі.

  Была заснавана школа:

-Пачатковая (пры манастырах вучылі чытаць,пісаць,лічыць)

-Сярэдняя (вучылі заможных людзей)

-Вышэйшая (вучыліся тыя, хто меў найбольшыя здольнасці ў сярэдняй школе)

  Культура Візантыі была на высшым узроўні, падцверджанне таму знамяніты Сафійскі Сабор

22. Духоўнае жыццё ўсходніх славян у эпоху ранняга сярэднявечча. Паганства (язычніцтва)

  Першымі рэлігіямі на Беларусі лічыліся фетышызм, татэмізм і анімізм.

   Былі такжа і язычніцкія вераванні. Галоўным Богам Паўднёвая і цэнтральнай часткі Беларусі быў Бог Неба – Род.

  Першы намеснік Рода быў Бог Сварог. Бог зімняга сонцастаяння – Каляда, Бог летняга сонцастаяння – Купала, Бог ураджайнасці – Ярыла, Бог матэрыяльнага дабрабыту – Дажбог, Бог грому і маланкі – Пярун, Бог вайны – Святавіт, Бог падземнага царства – Зніч, Бог вятру – Стрыбог, Бог холаду – Зюзя.

   У перыяд матрыярхату прысутнічалі такія багіні як Цёця – апякунка сямейнага счасця, Лада – багіня лета, Вясна – багіня цяпла, Ляля – багіня любві і прыгажосці.

  У перыяд патрыярхату – Вялес – бог жывёлагадоўлі і гандлю, Жыжаль – бог кавальскага агню, Пераплут – бог вінадзелля.

23. Прыняцце хрысціянства і распаўсюджанне пісьменнасці на бел. землях.

  Хрысціянства было прынята ў 988 годзе вялікі кіеўскім князем Уладзімірам  Святаславічам ( Краснае Сонейка ) . У 992 г  яго сын князь Ізяслаў заснаваў у Полацку епархію – Вялікую царкоўную акругу. Рагнеда (адна із жонак Уладзіміра ) і Ізяслаў сталі першымі хрысціянамі ў Полацкім княстве. Хрысціянства на працягу некалькіх стагоддзяў распаўсюджвалася ў саперніцтве з язычніцтвам . Доўгі час з 9 па 13 ст. яны існавалі разам, бо язычніцтва мела глыбокія і старажытныя карані.

  Распаўсюджваецца і пісьменнасць. У 863 г  браты Канстанцін і Мяфодзій стварылі кірылічную азбуку. Яна налічвала 43 літары. Былі распаўс. Берасцяныя грам. (бярозавая кара з літар. надрапанымі на ёй).

  Першая пісьменнасць належыць канцу 10 ст. У першай палове 11 ст.  пачалося летапісанне – запіс падзей па гадах у храналагічнай паслядоўнасці. У пачатку 12 ст. манахам Нестарам была створана “Аповесць мінулых гадоў”.   Першай кнігай лічыцца Тураўскае евангелле (11 ст.) на бел. землях. На пачатку 12 ст. – Полацкі летапіс. 13 ст. – Тураўскі і наваградскі летапіс.

  Культ. деячы: Еўфр. Полацкая– заснав. муж. і жан. манастыр, дзе перапіс. царк. кнігі. 1-ая жан. ва усх. славян, якую правасл. царква абвясціла святой. Кір. Тураўскі каля 1182 або – рэліг. асветнік, тур. епіскап, пісаў “словы” – звароты да вернікаў, малітвы-споведзі, аповесці-прытчы і г.д.

  Помнікі мур-га дойлідства: Сафійскі сабор – пабуд. у сяр.XI ст., Спаса-Праабражэнская царква,пабуд. па замове Ефр.Полацкай ((там захоу-ца мошчы святой Ефр.);Захав-ся Барысаглебская (Каложская) царква,пабуд.у ХII ст. у Гродне; Помнік абаронч. дойлідства – 5-ярус., вышын. каля 30 м, Камянецкая вежа, пабуд. у ХIII ст. на Брэстчэне. Крыж Е.Полацкай ,зроб. майстар. Богшам па яе заказу у 1161г. Крыж выраб. з кiпарысавага дрэва, яго паверхня абклад. залатымi, а бакi – сярэбр. пласцiнамi з выбiт. на iх надпiс. кірыліцай.

24.   Асаблівасці развіцця духоўнай культуры беларускіх зямель у ВКЛ. Месца і роля беларускай культуры ў духоўным жыцці  ўсходніх славян і ў агульнаеўрапейскім культурна-цывілізацыйным працэсе.

  Свядомы жыццёвы выбар зрабіла ўжо ў 12-гадовым узросце дачка полацкага князя Прадслава, унучка знакамітага Узяслава Чарадзея.Даведаўшыся аб намеры бацькі зарчыць яе з будучым мужам княжычам, яна выбрала служэнне Богу і тайна збегла з дому ў жаночы манастыр, дзе атрымала імя Ефрасіння.пазней яна заснавала жаночы і мужчынскі манастыры,у якіх перапісваліся царкоўныя кнігі.Пад яе кіраўніцтвам быў пабудованы Спаскі манастыр. Ужо на схіле жыцця Ефрасіння Полацкая здзейсніла рэлігійны подзвіг – адправілася ў падарожжа на святую зямлю – Іерусалім, дзе і памерла.З цягам часу цела перавезлі ў Полацк. Ефрасіння Полацкая была першай жанчынай ва ўсходніх славян, якую праваслаўная царква абвясціла святой.

  Крыж Ефрасини Полацкай – Л Богша

  Выдатным рэлігійным асветнікам з’яўляўся тураўскі епіскап Кірыла. Ён на пэўны час замураваўся ў манастырскай вежы і жыў пустыльнікам – у ізаляцыі ад другіх людзей.Кірыла Тураўскі не толькі чытаў тут кнігі,але і пісаў “словы” – звароты да вернікаў, малітвы, споведзі, аповесці-прытчы, якія маюць павучальны характар.

  Симион Полацки

  Барысаглебская царква

  Камянецкая вежа

25. Эвалюцыя форм дзяржаўнага і сацыяльна  - палітычнага ладу на бел.землях пасля Люблінскай уніі і ўваходжанне ВКЛ у склад РП да канца XVIII ст.

  Утварэнне новай дзяржавы РП звязана са становішчам бел. зямель у складзе ВКЛ і паліт.становішчы унутры Польскага каралеўства. Бел.-літ.-укр. шляхта імкнулася да набыцця польскіх  шляхецкіх вольнасцей. У ВКЛ склалася надзвычай цяжкае становішча ў сувязі з Лівонскай вайной, што паграджала стратай незалежнасці. Паміж Лівонскім ордэнам і ВКЛ быў заключаны саюз. Але захаваць свае землі ў час вайны орэн не змог. Яны былі захоплены Даніяй, Швецыяй, а частка адышла да ВКЛ. Тады Іван Грозны перанёс ваенныя дзеянні на землі Бел, што паграджала Вільні. Польшча рашуча дамагалася уніі. Польская шляхта жадала падпарадкаваць ВКЛ у якасці багатага прыдатку да Польшчы і атрымаць для сябе новыя землі. Кіраўніцтва каталіцкай царквы разлічвала пашырыць уплыў каталіцызму на ўсход. Урад княства спрабаваў дамовіцца з Іванам Грозным, але безвынікова. ВКЛ апынилася перад пагрозай развалу. У такіх умовах кіруючыя колы ВКЛ згадзіліся прыняць удзел у сейме. Люблінскі сейм пачаўся 10 студзеня 1569г. 1 ліпеня 1569г. акт уніі паміж ВКЛ і Польшчай быў падпісаны. Па ўмовах уніі дзве дзяржавы аб’ядналіся ў адну. Вышэйшым агульным органам улыда станавіўся сойм. Кіраўнік атрымаў тытул караля Польскага і ВКЛ. Дзяржавы не мелі права па-асобку праводзіць знешнюю палітыку. Асобнымі ў ВКЛ і Польшчы захоўваліся: адміністацыйны апарат , заканадаўства, судовая арганізацыя,войска, тытул, пячатка з сімвалам дзяржавы, мова афіцыйнага справаводства. Вынікі Люблінскай уніі заключаліся ў тым, што ВКЛ разам з Польшчай утварылі агульную РП.

26. Статуты ВКЛ. Працэс сацыяльнай і палітычнай кансалідацыі прывілеяваных саслоўяў у XVI ст.

  Статуты ВКЛ былі напісаны на старабеларускай мове

  І статут быў напісаны па законам у 1529 г . Першы Статут ВКЛ 1529 г. вызначыў старажыльства ўжо дзесяцігадовым тэрмінам. Статут абмяжоўваў і тэрмін адыходу ад феадала для сялян, якія мелі на гэта права - за тыдзень да дня ўсіх святых (Юр'еў дзень на Русі) і на працягу тыдня пасля яго, калі скончацца ўсе сельскагаспадарчыя работы. Статут устанавіў таксама для сялян плату феадалу пры выхадзе - "пажылое", памер якога вызначаўся ў 5 коп літоўскіх грошаў. Гэта вельмі вялікая на той час сума - за 1 капу літоўскіх грошаў можна было купіць чатыры каровы. Увабраў у сябе прывілеі Казіміра ў 1447 г.Ён уключаў законы і  правы на нашых землях. Нічога чужога, замежнага. Каб стварыць статут, павінна группа людзей – камісія.На чале камісіі  стаяў канцлер ВКЛ – Аляксандр Гальштольд. Асноўную ролю адыграў Ф. Скарына. Па статуту было сфарміравана 13 раздзелаў, 244 артыкулы ( шлюбна-сямейнае права, крымінальнае права ).

  ІІ статут – 1566 г на чале з Мікалаем Радзівілам Чорным і падканцлерам Астафіем Валовічам . Пад іх кіраўніцтвам камісія стварыла ІІ статут ( 14 раздзелаў і 367 артыкулаў ). Роля: спроба аддзяліць суд ад выканаўчай улады, якая не адбылася, але былі ўведзены земскія суды, асобу адваката, які мог захішчаць падсуднага,увялі рэзумцыі нявіннасці.

  ІІІ статут- 1588 г узначаліў  камісію канцлер  Астафій Валовіч, які быў у час Чорнага падканцлерам. Яго намеснікам быў Леў Сапега (напісаў прадмову да ІІІ статута). ІІІ статут меў 14 раздзелаў і 488 артыкулаў. З дапамогай статуту ажыццявілі паддзел уладаў: сойм лічылі заканадаўчай уладай, князь – выканаўчая ўлада, галоўны трыбунал – судовая ўлада.

27. Сацыяльна-эканамічнае жыццё ў ВКЛ. Аграрная рэформа 1557 г і яе вынікі.

  Эканамічнае жыццё на землях ВКЛ заключалася ў паддзяленні зямлі на: памесную (феадал дае зямлю за службу ) і вотчынную (перадавалася па наследству )и землі царквы. У 1557 г. Жыгімонт II Аўгуст правёў у сваіх вялікакняжацкіх уладаннях аграрную рэформу, якая мела на мэце ўпарадкаваць сялянскае землекарыстанне, каб павялічыць свае даходы. Праект рэформы быў распрацаваны ўпраўляючымі каралевы Боны, маці караля, якая ажьццявiла гэтую рэформу ў сваіх уладаннях (Кобрынская і Пінская эканоміі) яшчэ ў 30-40-я гг. XVI ст. Вынікам рэформы было шырокае распаўсюджанне новага віду феадальнага гаспадарання - фальваркова-паншчыннай сістэмы. Заснаваны на працы прыгонных сялян, фальварак быў ужо арыентаваны на рынак. Фальваркі спарадычна з'яўляліся на беларускіх землях з другой паловы XV ст., што было звязана з рэзкім ростам попыту на збожжа на рынках Заходняй Еўропы, на якую была арыентавана эканоміка ВКЛ, і жаданнем феадалаў атрымаць як мага большыя прыбыткі ад пасеваў збожжавых культур шляхам удасканалення дваровай гаспарадкі. Згодна з "Уставай на валокі" (дакумент аб правядзенні рэформы), праводзілася новае землеўпарадкаванне Каб упарадкаваць землекарыстанне і павіннасці сялян, была ўведзена адзіная стандартная мера зямельнай плошчы – валока (21,36 га ), з якой ад сялян патрабаваліся аднолькавыя падаткі і павіннасці.  Сялянскія гаспадаркі атрымалі 1 валоку на дзве сям’і і сярэдні сялянскі надзел складаў 10,6 га – паўвалокі , лепшыя землі адышлі пад панскія фальваркі. Спачатку аграрная рэформа была праведзена толькі ў вялікакняжацкіх памесцях і толькі ў заходніх ваяводствах. Ва ўсходніх беларускіх ваяводствах яна не праводзілася. Адной з асноўных прычын з'яўлялася тое, што там былі горшыя ўмовы для развіцця збожжавай гаспадаркі: балоцістыя і пясчаныя Глебы, аддаленасць ад балтыйскіх портаў і інш. Не спрыялі і знешнепалітычныя абставіны: улады ВКЛ баяліся, што любыя перамены, рэформы ва ўсходніх рэгіёнах княства будуць выкарыстаны праваслаўнымі сепаратыстамі для аддзялення і пераходу пад уладу Масквы.

28. Сацыяльна-палітычнае развіццё бел.гарадоў у XV-XVIIIст. Магдэбургскае права.

  Стан гарадоў у 15 – 18 стст. вызначауся тым, што каля 40% усіх гарадоў былі прыватнауласніцкімі, г. зн. знаходз. ва уласнасці феадалаў. Насельніцтва прыватных и  дзяржаўныых  гарадоў імкнуліся пазбавицца. ад феад. залежнасці, што праяулял. у барацьбе жыхар. за пашыр. сваих праў.  Практычна ўсе гарады ў 16- 17 ст атрымалі магдэбургскае права (права на самакіраванне) (Яго назва паходзіць ад нямецкага  горада Магдэбурга, які першы ў гісторыі  атрымаў такое права ў 13 ст.). Адасобленныя часткі горада, якія знаходзіліся пад уладай магната або царкоўнай установы  называліся юрыдыкамі. На іх не распаўсюджвалася ўлада органа гарадскога самакіравання – магістрата. Кіруючыя пасады ў магістраце (кіраўнік-войт, старшыня гарадской  рады-бургамістр і інш) захопліваліся прадстаўнікамі багатых гарадскіх вярхоў, якія перакладвалі асноўныя падаткі на плечы простых гараджан. Магдэбургскім правам карысталіся таксама некаторыя мястэчкі, іх колькасць пастаянна павялічвалася. Першым вольным горадам на сучаснай тэрыторыі. Бел. стала у 1390 г. Бярэсце. Самы старажытытны горад  Бел.- Полацк  набыў Магдэбургскае права у 1498 г. Минск – сучасная сталіца Бел. – атрымаў права на самакіраванне ў 1499 г., Пинск – 1581, Лида – 1587, Вицебск – 1597, Гродна – 1496, Слуцк – 1441

29.  Рамяство і гандлёвыя сувязі падчас знаходжання бел.земляў у складзе РП. Мануфактурная вытворчасць.  Фарміраванне саслоўяў. Юрыдычнае і эканамічнае становішча сялян 18 -19 ст

  Рост абмену прадуктами памиж гарадами и вескай, пашырэнне таварна-грашовых адносин прывяли у да колькаснага росту гарадоу – УРБАНИЗАЦЫЯ. Значными цэнтрами рамествау были Берасце, Вицебск, Пинск, Магилеу. Адбывалися кирмашы. У 18 ст. Цэхавая арганізацыя прамысловай вытворчасці пачынае Ўступаць мануфактурнай вытворчасці. Мануфактурамі  ( манус – рука, фактура – выраб ) называлі капіталістычныя прадпрыемствы, заснаваныя на ручной працы і шырокім яе падзеле. Мануфактура з’яўлялася пераходнай формай вытворчасці ад рамяства да фабрыкі. У адрозненне ад цэха на мануфактурах выкарыстоўвалася наёмная праца і існаваў яе падзел. Мануфактуры ўзнікалі перш за ўсё ў малых гарадах і мястэчках, таму што ў буйных гарадах значную канкурэнцыю ім складалі цэхі. Першыя мануфактуры з’явіліся ў 10 -30-х гг 18 ст. Гэта Налібоцкая і Урэцкая  скляныя мануфактуры. Урэцкая стала першым прадпрыемствам па вырабу люстэрак ва усей РП (у мінскай вобласці). Шырокую вядомасць набылі Слуцкая і Нясвіжская мануфактуры шаўковых паясоў, у Карэлічах – ткацкая (шпалеры, абрусы, палатно для аббіўкі сцен)

30. Уключэнне бел.зямель у склад Расійскай Імперыі ў выніку падзелаў РП. Паўстанне Т.Касцюшкі.

  РП у 18 ст была слабой дзяржавай як у ваенных умовах, так і ва ўладзе. Кароль і князь не маглі вызначыць галоўныя задачы для дзяржавы, таму абапіраліся на сойм , але і ён быў не надзейны. Адна з прычын падзелу РП заключалася перш за ўсё ва ўнутрыпаліт. становішчы самой дзяржавы. Яно характарызавалася як паліт. крызіс або бязладдзе. Такі стан стаў вынікам злоўжывання шляхецкімі вольнасцямі. На пасяджэннях сейма яшчэ з другой пал. XVIст. дзе-йнічала права “ліберум вета”. Згодна з ім, калі хоць адзін дэпутат сейма выступаў супраць, то рашэнне не прымалася, а пасяджэнне сейма спынялася. З 1652 па 1764г. па гэтай прычыне былі сарваны 48 сеймаў з 55. Другой з прычын з’явілася тое, што барацьба народаў ВКЛ за св. дзяражаўнасць аслабляла РП і ў эк., і ў па-літ. адносінах. У гады Паўночнай вайны (1700-1721) РП стала “заездным дваром і карчмой” для іншаземных войскаў. Такое ўнутрыпаліт. становішча дазволіла суседнім дзяржавам умешвацца ў яе ўнутр. справы. Цяжкае становішча РП скарысталі яе суседзі – Расія, Прусія і Аўстрыя. Усе тры дзяржавы імкнуліся да новых тэрытарыяльных захопаў, былі зацікаўленыя ў падзенні Рэспублікі. Пасля доўгіх перагавораў Расія, Прусія і Аўcnрыя прыйшлі да рашэння падзяліць паміж сабой землі РП.

  Першы падзел 1772г. – частка земляў Польшчы адышла да Аўстрыі і Прусіі, усх. Частка Віцебскай вобласці, усх.частка Гомельскай і ўся Магілёўская – да Рас.Імперыі. 3 мая 1791г. была абвешчана Канстытуцыя, першая ў Еўропе. Яна ліквідавала падзел РП на ВКЛ і Польшчу. Канстытуцыя закладвала аснову для вывядзення краіны з паліт. крызісу.

  У студзені 1793г. -  другі падзел РП. Уся цэнтральная частка Беларусі адышлаў склад Рас.Імперыі. Спробай захаваць незалежнасць РП стала паўстанне 1794г. на чале з ураджэнцам Бел. генералам-лейтэнантам Т.Касцюшкам. У ВКЛ на чале паўстання стаяў палкоўнік Ясінскі. Але паўстанне было падаўлена рас. войс-камі пад кіраўніцтвам Суворава.

  У 1795г. было падпісана пагадненне аб трэцім падзеле РП. Да Расіі адышлі  ўсе бел.землі.

  Узначальвау паустанне на Беларуси – Я.Ясински

  Адмена прыг права на Беларуси – Казимау

31.Асаблівасці сац.-эк. развіцця Беларусі і асноўныя напрамкі палітыкі самадзяржаўя ў Беларусі пасля уключэння у склад Расийскай имперыі.

  Пасля 3 падзелау РП да Расіі былі далучаны бел. земли з насельництвам больш 3 млн чал.На працягу кароткага тэрмину часу царызм (На чале з Кацярынай 2) ожыцяўляў рад мерапрыемстваў, каб умацаваць сваю уладу.

1.  Тэрытарыяльна-адміністрацыйны падзел зямель ВКЛ, ствараліся генерал-губернатарствы.Літоўская(Мінская, Гродненская, Віленская), Беларуская (Віцебская, Магілёўская)
2.  прысяга Екацерыне 2. Усе саслоўі, якія мелі землі, павінны былі прысягнуць Екацерыне 2. Тыя, хто адказаўся атрымалі тэрмін 30 дзён, каб з’ехаць за мяжу дзяржавы.
3.  Разбор шляхты. – прадстаўленне дакумента на валоданне зямлі. Хто не прадстаўляў дакументаў, тых пераводзілі ў саслоўе сялян.
4.  Паўстанне 1830-1831 г.( 10000 ўдзельнікаў паўстання лішыліся земляў, было вырашана накіраваць на бел.землі ваеначальнікаў, фаварытаў, якія прадстаўлялі расійскую палітыку на нашых землях.)
5.  Быў заменены падатак падымны на падушны.
6.  Уніяты(80 % веруючых) пераводзілі прымусова ва праваслаўе
7.  1840 г – адмена назвы ВКЛ, увядзенне назвы паўночна-заходні край. Замена расійскімі законамі 1588 г 3 статута, забіралі ў рэкруты на 20 г.
8.  Увядзенне яўрэйскай аселасці.

32. Крызіс феадальна-прыгонніцккай сістэмы,адмена прыгоннага права на Беларус

  Прычыны адмены прыгон. права:

1.Сац.-эк. адсталасць, незадавол. сял. у выніках працы.

2. Ваенна-тэхн. адсталасць, паражэнне у Крым. Вайне

3. Жаданне урада прадухіліць сял. бунт шляхам рэформы.

  Мэтай сялянскай рэформы 1861г. з'я л. адмена прыгоннага права. Пайсці на гэту рашучую меру цара Аляксандра прымусила сведамленне сац.-эк. ва-енна-тэхн чнай адсталасц краины, якая асаблива выразна праяв лася ходзе Крымскай вайны(1853-1856), а таксама не-бяспек хуткага нарастання антыпрыгонн цкага сяля-нскага руху, што пагражау перерасц сялянскую рэ-валюцыю. 19 лютага 1861г. Аляксандр падп са "Ман фест" "Палажэнн " аб вызваленн памешчыц-к х сялян ад прыгоннай залежнасц . Яны атрымал , хоць не адразу, асабистую волю, правы чалавека, фармальна незалежнага ад пана. Селянін мог сам звяртацца у дзярж. Установы, заключаць гандлёвыя здзелки , пераязджаць у горад, записвацца у сас-лоуі мяшчан купцоу , паступаць на службу ці наву-чальную установу. У гэтых адносинах рэформа 1861г. каранным чынам змяняла становишча сялян. Пакольки памешчык траціу уладу над вёскай, "Палажэнн 19 лютага" прадугледжвалі новы парадак к равання сяля-намі , Паводле закона селянин павинен бы заплациць памешчыку выкуп за зямлю, за св. свабоду. Выкуп асабистай свабоды быу замаскраваны шляхам завышэння цаны на зямлю. Неабходных для выкупу грошай у сялян не было, а памешчык хацел атрымаць іх адразу. Выйсце з гэтага становишча забяспечыу урад: пры выкупе сяляне плацілі 20% адпаведнай сумы, а астатн я 80% памешчыкам давала дзяржава. Сяляне на працягу 49 гадоу павінны былі выплачваць не толькі суму долгу, але вялікія працэнты за пазыку. Выкупныя плацяжы спаганялися да першай расийскай рэвалюцы 1905-07гг., Каб памешыкі не застал ся адразу пасля рэформы без рабочых рук, "Палажэнням 19 лютага 1861г." прадугледжвалася, што выкупиць св. надзелы сяляне не магл раней, чым праз 9 гадоу . Увесь гэты час яны личылися "часоваабавязанымі " па-в нны был за карыстанне надзелам, як раней, адбы-ваць паншчыну або плац ць памешчыку чынш. Размеркаванне зямлі памиж памешчыкам і сялянам прадугледжвалася "Устауным граматам ". Паустанне 1863г. прымусила царски урад прыняць пэуныя захады з мэтай адцягнуць ад удзелу бел. лит. сялян.

  У кастрычнику 1863г. генерал-гебер-натар М.М.Мурауёу , які кіравау падауленнем паустання на Беларуси Литве, падпісау загад аб выдзяленн сялянам, абеззямеленым у 1846-56гг., 3-дзесяцинных сямейных надзела ; сялянам, яких памешчык пазбавил зямли пазнейшыя гады, надзелы вярталися цалкам. Нягледзячы на паражэнне паустання, царски урад не адважыуся адняць у бел. лит. сялян тыя льготы, якия были им дадзены 1863г. У цэлым адзначаныя меры стотна аблягчал становишча сялян у зах. губернях у параунанн з иншым рэгиёнам Расии садзейничали больш хуткаму развиццю на Беларусі і Літве капіталістычных адносін.

   Прадугледжвалася захаваць права уласнасці дваран-памешчык. на зямлю, а сял. даць асабістую вольнасць без надзялення іх зямлею. Адмена прыгон. Права - сведчанне працэсу мадэрнізацыі, пераход ад феадал. да бурж. адносін. Памешч. страцілі паліцэйскую і суд. уладу  над сял., вызваляліся ад усякай адказнасці за выплату сял. падаткау і выкананне павіннасцей на карысць дзярж.. За гэта адказвалі самі сял. на аснове “кругавой парукі”(калектыунай адказнасці). Сял. не атрым. зям..пры раздзеле зям. памешч. пакінулі сабе самыя лепш. зем., што прывяло да церазпалосіцы. Парадак размеркавання зямлі замацоувауся у “устауных граматах”. Сял. за свой зям. надзел на працягу 9 г. выплачвау грошы памешч., так каб ен паклаушы яе у банк пад 6% гад., мог атрым. штогод сумму роуную гад. чыншу, які ен атрымлівау да рэф.. 20%-сял. плацілі памешч., 80%-дзярж. На прац. 49г. сял. павінны дз.выплаціць гэтую сумму, і працэнты за пазыку.да поунага выкупу зям. сял. лічыліся “часоваабавязаннымі”Вынікі: памешчыкі на тэр.Б трымалі больш паловы зям..

33. Шляхі развіцця капіталістычных адносін. Спецыфіка прамысловага перавароту ў Беларусі. Будаўніцтва чыгунак,  фарміраванне пралетарыяту і буржуазіі. Узнікненне індустрыяльнага грамадства ў другой палове 19 ст.

  19 ст. Характэрызуецца рэзкім пад’ёмам сельскай гаспадаркі, эканомікі ва ўсім міры. У Расійскай Імперыі назіраліся змены ў палітычным жыцці. Адбываецца пераход ад мануфактуры да маш вытворчасти Бел. 60-90 гг. вызначалася прамысловай рэвалюцыяй.,якая прыйшла сюды разам з развіццем капитализму. Развиццё прамысловасці сведчыла аб тым, што побач з феадал. сац-эканам. укладам ўзнікае капиталистычны. Гэтыя суадносины были прыкладна 63% (феад) супраць 37%(капит-ы шлях развицця). Машынная вытворчасць патрабавала высокаквалификаваных майстроу, таму прымусовая праца неписьменных прыгон. сялян, якая пераважала на памешчыцких прадпрыемствах, пачала саступаць месца выкарыстанню квалификаванай  вольна-рабочай силы на гарадских прамысловых прадпрыемствах.Пачалося фармираванне новых сац пластоу – буржуазии. Хомск, Косава – першыя суконныя фабрыки. Першы паравы рухавик – гомельки маентак графа Румянцаву. Пасля вайны 1812г назіраўся хутки рост гараоў и их насяленне. Тлумачыўся ён не стольки эканам. фактарами, кольки існаваннем “мяжы яурэйскай аселасци”. Важную ролю у працэссе урбанизацыи Б. адыгрывали мястэчки. Пераважная большасць мястэчак належала памешчыкам. Перавод вёски у разрад мястэчка патрэбна было атрымаць дазвол у губернатара. Да сяр 19 ст. істотную ролю у таварна-грашовых адносінах адыгрывалі кирмашы. Яны праводзилися у мястэчках и гарадах у пэуныя дни, звязаныя з царк. святами.

У 1862г. на паун.-зах. частцы бел. тэрыторыі пракладзена 1 чыгунка Пецярбург-Варшава, якая праходзила праз Вильню, Гродна, Беласток.У 1880-1890 г. пачаўся рух па Палеских чыгунках,якія уключалі. Станцыі Мазыр, Кобрын, Жабинка, Пінск,Лунинец,Гомель, Брэст.

34. Расійскі шлях палітычнай мадэрнізацыі. Буржуазные реформы 60-70 гг. 19ст., асаблівасці іх правядзення на Беларусі.

  Рэформа 1861г. ликвидавала гал. перашкоду, што стрымливала развиццё капитализму Расии, - прыгоннае права. Аднак гэтага было недастаткова. Каб рухацца да сапрауды буржуазнага грамадства, Расии были патрэбны иншыя рэформы дзярж. палит. ладу. У 60-70-я гг. урад Аляксандра2 прыняу шэраг пастаноу аб правядзенн таких рэформ: Выники агр рэф 1861: захаванне феад адносин (иснаванне буйнога памешч землеуладання; буйныя плацяжы; цераспалосица.), развицце капиталистычных адносин (пашырэнне вольнанаемнай працы; пераход да прадпрынимальницкай гаспадарки; расслаенне  грамадства на багатых, сярэдних и бедных ) земскай, судовай, гарадской, вае-ннай, у гал не нар. адукацы друку. Самай радыкаль-най была судовая рэформа (20 листапада 1864г.). Новы суд будавауся на бессаслоуных прынцыпах. Были абвешчаны нязменнасць суддзяу , незалежнасць суда ад администрацы , вусны хар, спаборнасць галоснасць судовага працэсу. Значна скарацилася само судаводства. На Бел. суд. Рэформа пачалася тольк 1872г. з увядзення миравых судоу . Миравыя суддзи назначалися министрам юстыцы . Акруговыя суды, прысяжныя за-сядацел прысяжныя павераныя з'яв л ся зах. губернях 1882г. Сп с прыысяжных засядацеля зацвяр-джа ся ладам . Земская рэформ (1 студзеня 1864г.) прадугледжвала стварэнне паветах губернях выбар-ных устано (земства ) для к ра н цтва мясцовай гас-падаркай, нар. адукацыяй, мед. абслуго ваннем насе-льн цтва ншым справам непал т. хар-ру. Але Бел. сувязи з падзеями 1863-64 гг. уводзиць выбарныя становы урад не адважыуся. Гарадская рэформа (пры-нята 1870г., Бел. - 1875г.) абвяшчала прынцып усесаслоунасц пры выбарах органа гарадскога сама-к равання - гарадской думы гарадской управы. Але высоки маёмасны цэнз выключа з удзелу выбарах большую частку жыхароу горада давау уладу куп-цам, прадпрымальникам, уладальн кам нерухомасц . Ваенная рэформа пачалася 1862г., кал был твора-ны 15 ваенных акруг скарочаны тэрм н службы да 7-8 гадо . У 1874г. з увядзеннем усеагульнай во нскай пав ннасц Рас был рэал заваны буржуазныя прын-цыпы камплектавання арм . Усе мужчыны з 20-гадо-вага зросту пав нны был служыць войску. Тэрм н службы пан жа ся да 6 гадо у сухапутных войсках 7 - на флоце. Уводз л ся льготы для людзей, як я мел адукацыю. Тыя, хто скончы ВНУ, служыл 6 меся-ца , г мназ - 1,5 года, гарадск я вучыл шчы - 3г., па-чатковыя школы - 4 г. Буржуазны хар-р нас л таксама школьная (1864г.) цэнзурная (1965г.) рэформы. Шко-ла абвяшчалася сесасло най, павял чвалася коль-касць пачатковых школ, уводз лася пераемнасць роз-ных ступеня навучання. Новы цэнзурны статут знач-на пашыры магчымасц друку. Буржуазныя рэформы распачаліся ў 1862 г. Ваенная рэформа-было вырашана замяніць рэкруцкую павіннасць на 15 гаговы тэрмін службы ( 7 гадоў на сушы, 8 гадоў у флоце)Тыя, хто закончыў Вуз, служылі 6 мес. На прызыў не шлі святары ( дух.справа).Земская рэформа  1864г.-Сутнасць: выбранне кіруючых органаў ( не назначэнне)Існаваў маёмасны цэнз. Земствы ахоўвалі здароўе, займаліся гаспадаркай і асветай. Судовая рэформа 1864г.- Прадугледжвала ўвядзенне інстытутаў адвакатуры і судоў прысяжных. Школьная рэформа 1864г.- ўводзілася сістэма розных ступеняў навучання: пачатковыя(вучылішча і царкоўныя школы), сярэднія( класічныя і рэальныя гімназіі). Гарадская рэформа 1875г. абвяшчала прынцып усесаслоўнасц пры выбарах органа гарадскога самакіравання- гарадской думы, гарадской управы, збіраліся падаткі з гараджан.Цэнзурная рэформа 1865г.- пашырала друкаванне(газета Мінскі лісток 1886г.) У 1880-1890г. Адбыліся контр-рэформы, якія звялі на нет усе рэформы. Яна яшчэ больш урэзала ўсе правы, якія былі пры рэформах. 

35.Шляхецкія паустанні і іх уплыў на палітыку самадзяржаўя ў беларуских губернях. Паўстаннее 1830-1831 гг. Паўстанне К.Калиноўскага 1863 г.

  У лістападзе 1830г. у Варшаве шляхецкімі рэвалюцыянерамі было паднята паўстанне супраць расійскага панавання. Галоўнай прычынай паўстання была незадаволенасць шляхты падзеламі РП, парушэнне расійскімі уладамі польскай Канстытуцы 1815г.Эмилия Плятар. Польская шляхта імкнулася дабіцца незалежнасці РП у межах 1772г.Найбольш радыкальная частка арыстакратыі ажыцяшленне сваіх мэтаў звязвала з падрыхтоўкай і паўстаннем супраць царскіх улад пры падтрымцы сялян.Іх называлі чырвонымі. Частка буйных памешчыкаў, якія спадзяваліся дасягнуць сваёй мэты без удзелу сялян называліся белымі.Кіраўніком чырвонай плыні рэвалюцыянераў быў Вікенцій Канстанцін(Кастусь) Каліноўскі. Ён паходзiў з сям’i збяднелага шляхцiца Гродзенскай губернi, скончыў Пецярбургскi ўнiверсiтэт. Вярнуўшыся ў 1861 г. на радзiму, К. Каліноўскі стварыў у Гродне нелегальную рэвалюцыйную арганiзацыю і стаў восенню 1862г. Старшынёй Літоўскага правінцыяльнага камітэта.. Выдаў разам з Ражанскім і Урублёўскім 7 нумароў падпольнай рэвалюцыйнай газеты на беларускай мове “Мужыцкая праўда”.Паўстанне было намечана на лета 1863г. Расійскае самадзяржаўе пранюхала пра гэта, таму сталі прызываць у армію тых, хто хацеў удзельнічаць у паўстанні. Паўстанне пачалося ў студзені 1863г. Чырвоныя хацелі падняць народнае паўстанне, звергнуць самадзяржаўе.Выступалі за дамоўленнасць з урадам Англіі і Францыі( каб Англія зрабіла націск на Расійскую дзяржаву, каб яны адказаліся ад зямель, якія адышлі ў склад Расійскай Імперыі пасля 3 падзелу Рэчы Паспалітай. Паўстанне было разгромлена. Каліноўскі стаў рыхтаваць новае на вясну 1864г. Але адзін чалавек не вытрымаў дапросаў і расказаў, дзе хаваецца Каліноўскі. Яго схапілі і арыштавалі. Там ён напісаў Пісьмо з-пад шыбеніцы.

36.Народніцкі и сац-дэмакратычны рух на Беларусі ў 2 пал.19-пач.20 ст.

  Народніцкі Рух звязаны з народнымі арганізацыямі ў Пецярбургу ў 1876г. У 1877 г. Утварыўся гурток, якім кіраваў Велер. У 1879 г. Утварыліся дзве арганізацыі Чорны перадзел і Народная воля. Чорны перадзел выступала за адбіранне зямлі ў памешчыкаў і аддачу яе сялянам.лідар арганізацыі – Пляханаў.У Пецярбургу і ў Маскве былі рэпрэсіі супраць гэтай арганізацыі. Народная воля набывала вагу. 1 сакавіка 1881 г.- тэрарыстычны акт супраць імператара Аляксандра 2.(Ігнат Грынявіцкі)У 1884 г. Створана арганізацыя гоман (марчанка, Ратнер)Утвораная ў Вільні ў 1897 г. Партыйная арганізацыя – Бунд – усеагульны яўрэйскі рабочы саюз. У 1898 г. – РСДРП – расійская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя ў Мінску.У 1902 г.ПСР – партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў(эсэры). БСГ - Стваральнікі і кіраўнікі: Луцкевічы, Іваноўскі, Бурбіс, Лёсік, Буйло, Ластоўскі, Колас, Цётка.

37.Рэвалюцыя 1905-1907 гг. Пачатак парламантарызму.Лютаўская рэвалюцыя 1917 г. Беларускі нацыянальны рух і яго роля ў рэвалюцыйным працэсе пачатку 20 ст.

  Сац. напружанасць у гарадах вёсках стварыла спрыяльныя мо-вы для радыкал зацы рабочага сялянскага руху, стварэння пал т. партый. На тэр-ры Бел. дзейн чал агульнарас йск я, польск я я рэйск я парты . Станаўленне бел. пал т. партый стрымл валася слабай нац. свядомасцю беларуса . Аднак у к.1902г. на базе гурт-коу , якія дзейн чал В льн , М нску, Пецярбургу, была створана Бел. рэвалюцыйная грамада, якая у 1903г. прыняла назву БСГ. У 1903-04гг. на Бел. был створа-ны Палеск Па ночна-Зах. кам тэты РСДРП.  Разв ццё класавых супярэчнасцей набл жала рэвалю-цыйную с туацыю кра не.У пач. 20 ст супярэчнасці ў грамадстве абвастрыліся таксама ў сувязі з эканамічным крызісам 1901-1903 г.  і паражэннем царскай Расіі ў Руска-японскай вайне 1904-1905 г. Такім чынам, існаванне буйнага памешчыцкага землеўладання і недбходнасць расчысціць зямлю для свабоднага развіцця капіталізму, наяўнасць у пач. Пачаткам першай рас. рэвалюцы з'яв л ся падзеі 9 студзеня 1905г. у Пецярбургу, кал была растраляна 140-тысяч-ная дэманстрацыя на чале з папом Гапонам. Заг нула 1200 чал-к, было паранена 5 тыс. Гэтая падзея атрыма-ла назву "Крывавая нядзеля". Вера у добрага цара была развеяна. Пратэст супраць гэтай акцыі выказалі працо ныя Бел. У М нску, Гродне, Гомел , Полацку, Смаргон праходз л дэманстрацы . Рабочыя 30 гара-доу мястэчак удзельн чалі у гэтай барацьбе. З пал т. партый найбольш акты на дзейн чал Бунд, РСДРП эсэры. Працяг пал т. выступлення рабочых быу звя-заны са святкаваннем 1 Мая правядзеннем мітынга салі дарнасці з рабочымі Варшавы, Адэсы. Летам 1905г. узмацн ся сялянск рух. 6 жн ня 1905г. М ка-лай падп са Ман фест аб увядзенн Рас парла-мента.20 ст. такога найбуйнейшага перажытку сярэднявечча, як царскае самадзяржаўе, нявырашанасць нацыянальнага пытання прывялі дп рэвалюцыі 1905-1907 г. Яна з’яўлалася буржуазна-дэмакратычнай. Чарговым этапам дэмакратычных пераўтварэнняў на шляху ўсталявання буржуазных адносін стала рэвалюцыя ў лютым 1917 г. Яна была выклікана таксама 1 сусветнай вайной і яе трагічнымі наступствамі.У Расіі бурж.дэм рэвалюцыя прайшла ў некалькі этапаў: у 1905-1907 г, і ў лютым 1917 г.  Яны вырашалі задачы дэмакратычнага характару: звяржэнне самадзяржаўя, ліквідацыя феадальна-прыгонніцкіх перажыткаў, буйнага памешчыцкага землеўладання, знішчэння нац. прыгнёту,выхадам краіны з вайны шляхам заключэння дэмакратычнага міру. Крывавая нядзеля 9 студзеня г.(растрэляна мірняе шэсце),весна-лета эканамічныя забастоукі, кастрычнік-усерасійская стачка.17.10.1905г.-маніфест Мікалая ІІ(дзярж. дума-заканадаучы орган,свабода друку , слова, сходаў) 18.10.1905г.Мінск-Курлоускі растрэл мітынга(так сама у Віцебске).Сялянскі рух расце(в. Пінкавічы-пад кіраун.Я.Коласа), салдацкі рух расце(у Бабруйскай,Брэсцкай крэпасцях,Баранавічы).Снежань 1905г.-кульмінацыя(на Беларусі падаулены выступленні).1906г.-спад руху рэвалюцыі. 31) Беларускі нац. Рух (ІІ-я палова ХІХ-1914 г.) Дзейнасць Бел. Сац. Грамады.

38.Этнічная структура насельніцтва Беларусі ў 17-19 ст. Фарміраванне самасвядомасці бел. народа.

  Этнічны склад насельніцтва ў 17-19 ст па падліку даследчыкаў: ліцвінаў беларусау-73%, яўрэі-13,8%, ўкраінцы(паларосы)-4,7%,рускія-4,3%, палякі-2,5%, цыгане-0,5%, татары-0,5%, усе іншыя-0,7%(жамойты, латышы, немцы, фіны)Пасля Люблінскага сойма1569 г. пашырылася паланізацыя.Магнаты ВКЛ праводзілі палітыку ліцвінскага сепаратызму.Радзівілы, Сапегі, Вішнявецкія размаўлялі на роднай бел.мове і мелі дачыненне да развіцця бел.культуры.Яны стараліся, каб улыў палякаў зменшыўся. Калі бел.землі ўвайшлі ў склад Рс.імперыі, то праводзілася русіфікацыя. Распачалі апазіцыйны рух супраць расійскага самадзяржаўя. Па-першае, прыгоннае права тармазіла развіццё краіны. Першы рух, які вызначыўся як апазіцыйны супраць прыгоннага права – декабрысцкі.Мікіта Мураўёў узначаліў декабрысцкі рух у Мінску. Таварыства філаматаў(аматары навукі)-1817 г.створана пры Віленскім універсітэце (удзельнікі – Сыракомля, Міцкевіч, Руцкевіч, Дамейка)У 1820 г. Студэнты аддзяліліся ад філаматаў і стварылі іншае таварыства-прамяністы, узначаліў яго Томас Жан.Яно займала вельмі радыкальнае становішча.Выступалі за пашырэнне праў беларусаў, супрац расійскага самадзяржаўя. Але іх расфарміравалі і замест стварылі філарэтаў (аматараў дабразычнасці).Праводзіліся праверкі, філаматаў і філарэтаў арыштавалі, накіравалі ў салдаты, таварыствы разагналі, а універсітэт зачынілі. На яго базе стварылі мед.акадэмію.У 1836 г. Мед.акадэмія заснавала таварыства – дэмакратычнае таварыства, заснавальнік і кіраўнік – Франц Савіч  Пасля скасавання 1839г. ун прымусовага далучэння н ята да дзяржа най царквы правасла ныя сярод беларуса у цэлым стал значнай большасцю. Асн. маса беларуса -катол ка пражывала на В леншчыне Гродзеншчыне. У В ленскай губерн яны 1897г. складал амаль 60%. У М нскай В це-бскай губернях удзельная вага катол ка сярод бел. насельн цтва зн жалася да 10%, у Маг лё скай - да 2%, а цэлым па кра кладала 19%.

 39. Асаблівасці складвання канфесійных адносін на Беларусі ў 16-17 ст. Брэсцкая царкоуна - рэлігійная ўнія. Рэфармацыя і контрэфармацыя, фарміраванне ўніяцкай царквы.

  988 г. – Уладзімір Святаславіч прыняў хрысціянства на русі. Канстанцінопаль хацеў, каб у Кіеве заснавалі мітраполію. У 13 ст. Суздальскае, Тверскае, Маскоўскае княствы былі заваяваны мангола-татарамі.У 1589 г. Патрыярх канстанцінопальскі Ерамей прыехаў у Маскву і правазгласіў яе ўсеярусійскім патрыяршэствам. Заснаваны мітраполіі: у Кіеве і ў Маскве, прытым Масква забрала назву Русь сабе. Рабы Божыя і рабы царскія – крэсцьяне. Адбываецца суперніцтва паміж царквой і дзяржавай. Мітрапаліт кіеўскі Рагоза сабраў епіскапаў Ецэя і Гогаля, яны вырашылі ініцыяваць аб уз’яднанні праваслаўнай царквы з каталіцкай. Было вырашана, што абрады застаюцца праваслаўныя. 1596 г. – перамовы ў Брэсце (падпісаны). Набажэнствы праводзілі на роднай мове. Клімент 8 зацвердзіў гэтыя аб’яднанні і ўтварылася ўніяцкая царква, або грэка-рымская. У 17-18 ст. на бел.землях 80 % ўніятаў. У 1839 г. Мікалай 1 наладзіў Полацкі царкоўны сабор і адмяніў уніяцтва, а ўніяты прымусова пераодзіліся ў праваслаўных. Рэфармацыя пачалася ў 16 ст. Гэта падзея адносіцца да адраджэння.Каталіцкая царква страціла сумленне, раздаваліся індульгенцыі( бумага аб адпушчынні грахоў) Адбываліся пратэсты супраць каталіцкай царквы ў зах. Еўропе, пратэстантаў сжыгалі на кастры.Марцін Лютар выступаў супраць і раіў людзям палпарадкоўвацца герцагам. Лютаранская царква лічыла, што неабавязкова наведваць касцёлы, галоўнае маліцца. Бацькі бел.рэфармацыі – Мікалай Радзівіл Чорны і Ян Чадроўскі.

40. Канфесійная сітуацыя на бел.землях у 19-пач. 20 ст. Ліквідацыя царкоўнай уніі і яе наступствы.

  Хаця некаторая частка бел.-укр.насельніцтва і падтрымала ідэі ўніі, то праваслаўе яе адвергла.Нягледзячы на тое, што ўнія мела духоўна-культурныя карані ў жыцці бел. І укр. Народаў, яе брэсцкі варыянт, які гатаваўся ў тайне ад большасці людзей меў ярка выражаны палітычны акрас.Ён прагугледжваў знікненне праваслаўя, як самастойнага рэлігійнага вераіспаведвання.Указамі Екацярыны 2 ад 1772 г. Католікам і ўніятам была дана свабода вераіспавядання, пры тым, што яны не будуць схіляць да сваёй веры праваслаўных.Гэта свабода абмяжоўвалася, правіцельства і праваслаўныя іерархіі рабілі ўсё, каб павярнуць уніятаў да рэлігіі продкаў. У выніку на працягу 1781-1783 г. у праваслаўе перайшло каля 200 тыс. уніятаў. Пасля другога падзелу РП 1793 г. пачынаецца рашучае наступленне на ўніятаў.Па ініцыятыве Екацярыны 2 была распрацавана праграма паступовай ліквідацыі ўніі.Але асноўная частка ўніятаў моцна трымалася свайго вераіспаведання.Але пры Екацярыне 2 ў праваслаўе было пераведзена 1,5 млн.уніятаў, але столькі ж пажадалі застацца ў сваёй веры.12 лютага 1839 г. ва ўніяцкім саборы у Полацку пад націскам царскага правіцельства быў падпісаны акт аб добраахвотным прыяднанні ўніятаў да праваслаўнай царквы. Пасля прыняцця правіцельствам дэкрэта аб верацярпімасці 17 красавіка 1905 г. Пачаўся масавы пераход праваслаўных беларусаў, былых уніятаў, у каталіцтва.

41.Асноўныя тэндэнцыі і дасягненні ў развіцці культуры ў эпоху Адраджэння і Асветніцтва. Роля і месца бел.культуры ў еўрапейскім культурна-цывілізацыйным працэссе.

  Развіццё культуры Беларусі ў 16-17 ст. атрымала назву Беларускае Адраджэнне.Прадстаўніком рэнесансавай культуры на Беларусі быў першадрукар, гуманіст і асветнік Францыск Скарына (каля 1490 г. – каля 1551 г.).нарадзіўся ў Полацку, дзе і вучыўся. Скончыў Віленскую гімназію і Кракаўскі універсітэт. Двойчы стаў доктарам навук( ступень бакалаўра і палучыў званне доктара медыцынскіх навук).

  У Празе Ф. Скарына пры дапамозе заможных віленскіх і полацкіх мяшчан заснаваў друкарню. 6 жніўня 1517 г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. Першадрукар выдаў пераважную частку Старого Запавету Бібліі, прычым выбраў найбольш важныя кнігі. У 1520 г. Скарына пераехаў у Вільню, дзе ў 1522 г. выйшла ў свет зборнік рэлігійных і свецкіх твораў- Малая падарожная кніга Зборнік был больш даступным шырокаму колу насельніцтва.Ф. Скарына выступіў у якасці стваральніка новага літаратурнага жанру – прадмоў .Ф. Скарына ўнёс уклад у распрацоўку беларускай літаратурнай мовы.затым -“Апостал”1525. Таксама прымае актыўны ўдзел у напісанні 3статута ВКЛ(1588). Потым Скарына хоча пачаць выдавецкую дзейнасць у Маскве,але там яго адразу не прянялі,і толькі праз 50 год яны прымаюць выхадцаў з Беларусі П.Мсціслаўца і І.Федарава. Другая друкарня была адкрыта ў Львове. Яшчэ былі такія асветнікі, як М.Гусоўскі(“Песня пра зубра”), Вісніцкі “Пруская вайна”.Прысвечана падзеям Грундвальскай бітвы.Усё гэта спрыяла пашырэнню бел.мовы.

  Выдатным дзеячам беларускай культуры быў паэт-гуманіст, прадстаўнік новалацінскай літаратурнай школы М. Гусоўскі. Атрымаў адукацыю ў Вільні, Польшчы, Італіі. Знаходзячыся ў Рыме, па замове папы Рымскага ён стварыў на лацінскай мове сапраўдны гімн Бацькаўшчыне-Песня пра зубра.

  Сымон Будны - Катэхезис

42.Нараджэнне і развіццё беларусазнаўства.Складванне бел.літаратурнай мовы.Першыя праявы бел.нац. ідэі ў мастацкай літаратуры, гістарычных і этнаграфічных іследаванняў. 

  Дзякуючы такім асветнікам, як Скарына, Гусоўскі…ішло пашырэнне бел.мовы.Яна як дзяржаўная мова ВКЛ, спрыяла яе пашырэнню. З 14ст.набыла рысы сучаснай мовы, а з 16 ст. харак-ны дзеканне, цеканне,гук (Г).Гэта мова найбольш захавалася з усіх славянскіх ,дабавіліся новыя словы(назвы месяцаў,дні тыдняў).Яна замацавалася ў прававодстве і вуснай народнай творчасці(тэатр у Смаргоні).Шмат песен, легенд, паданняў на бел.мове.Дзіцячы тэатр “Батлейка”,таксама на бел.мове. Калі Б. была у складз РП-праводзілі паланізацыю,у складз Рас.Імперыі – русіфікацыя,у гэты час бел.мова была забаронена,і толькі ў 1920-беларусіфікацыя.Творы А.Філіповіча,праца “Дыярыум”-дапмаглі больш правілно будаваць сказы,яна супраць паланізацыі. М.Сматрыцкі – “Граматыка Славянская”.У гістарычных даведках пішуцца падзеі гэтых часоу.

  Стан навуковых ведаў у пач. 20ст. Вызначыўся развіццём беларусазнаўства. Гістарычныя даследванні былі прадстаўлены працамі вядомага гісторыка і этнографа Мітрафана Доўнар-Запольскага, які абгрунтаваў палажэнне аб існаванні самабытнага бел.народу(этнасу).У пач.20 ст. Быў зроблены значны крок у распрацоўцы нац. Канцэпцыі гісторыі Беларусі. Так, Вацлаў Ластоўскі напісаў Кароткую гісторыю Беларусі.Шырокую вядомасць атрымалі працы па гісторыі славянскіх народаў Уладзіміра Пічэты.Этнаграфічныя даследаванні праводзіліся ў гэты час на Магілёўшчыне Еўдакімам Раманавым.Найбольш значным навуковым укладам у далейшае развіццё беларусазнаўства стала трохтомнае даследванне акадэміка Яўхіма Карскага.Ён даў навуковае абгрунтаванне нац.самабытнасці беларусаў, як асобнага славянскага народа, распрацаваў этнаграфічную тэорыю паходжання бел.народнасці.Аркадзь Смоліч- аўтар кнігі Геаграфія Беларусі, стала славутым навукова-папулярным апісаннем нашай зямлі.

43. Беларускае нац.-культурнае адраджэнне ў пач. 20 ст.

  Нацыянальна-культурны рух у пач.20 ст. быў прадстаўлены дзейнасцю газета Наша Ніва, якая дзейнічала на працягу 1906-1915 гг. Яе галоўнымі тэмамі былі Беларусь і лёс народа. На яе старонках упершыню ўбачылі свет паэмы Купалы “Курган і Бандароўна”, урыўкі з паэмы Новая зямля-Коласа.  Да 1914 г. Галоўным рэдактарам быў Алесь Уласаў, а з 1914 па 1916 г – Янка Купала. Пад уплывам рывалюцыі 1905-1907 г. ажывіўся друк. У Пецярбургу была ўтворана выдавецкая суполка Загляне сонца і ў наша аконца.Былі надрукаваны зборнік Жалейка – Я.Купалы, Дудка беларуская і смык беларускі – Багушэвіча.Значнай з’явай стала выданне ў Вільні братамі Луцкевічамі і Цёткай газеты Наша Доля.

  Культура Бел. ў пач. ХХст. развівалася ў цеснай сувязі з нац. рухам. Усе вядомыя нац. рухі пачыналіся са змагання за адраджэнне мовы. У пач. ХХст. у сувязі з рэвалюцыяй 1905-07гг і бурж. пераўстварэннямі ў ходзе сталыпінскіх рэформ адбыліся змены і ў развіцці адукацыі. Замест царкоўна-прыходскіх школ адкрываліся нар. вучылішчы. У гарадах з’явіліся вышэйшыя чатырохкласавыя пачатковыя вучылішчы. Было дазволена адкрыццё прыватных школ. Вырасла колькасць гімназій і рэальных вучылішч. Востры недахоп настаўнікаў прывёў да адкрыцця Першага настаўніцкага інстытута ў Віцебску, а затым у Магілёве і Мінску. Вышэйшую адукацыю можна было атрымаць толькі за межамі краіны. Большасць дзяцей школьнага ўзросту на Бел. наогул не навучалася. У пач. ХХ ст. актыўна вяліся гіст. даследаванні вядомым гісторыкам-этнографам Мітрафанам Доўнар-Запольскім, які у св. працах абгрунтоўваў палажэнне аб існаванні самабытнага бел. народа. Гісторык Ластоўскі напісаў “Кароткую гісторыю Бел.”. Шырокую вядомасць атрымалі працы Пічэты, Бюбаўскага па гісторыі славян. Этнаграфічныя даследаванні праводзіліся на Магілёўшчыне Еўдакімам Раманавым. Энцыклапедыяй бела-русазнаўства называюць сучаснікі трохтомнае даследаванне Яўхіма Карскага.  Нац.культ. рух у Бел. быў прадстаўлены дзейнасцю газеты “Наша ніва” і творчасцю новага пакалення нац. інтэлігенцыі. У версні-снежні 1906г. выходзіла газета “Наша доля”. Пасля яе закрыцця барацьбу на нац. адраджэнне ўзначаліла газета “Наша ніва”. На яе старонках упершыню былі надрукаваны паэмы Купалы “Курган” і “Бандароўна”, урыўкі з паэмы “Новая зямля” Коласа. Пачатак легальнаму бел. кнігадрукаванню паклала выдавецтва “Загляне сонца і ў наша аконца”, створанае ў 1906г. у Пецярбургу. Вялікі ўклад у развіццё бел. літ-ры ўнеслі Купала, Колас, Багдановіч, Пашкевіч, Гарэцкі. Тэатральнае жыццё было звязана з дзейнасцю Першай бел. трупы Ігната Буйніцкага. У Вільні дзейнічаў Бел. музычна-драматычны гурток Алеся Бурбіса, які ўпершыню паставіў п’есу Купалы “Паўлінка”. Найбольш распаўсюджанымі жанрамі жывапісу былі пейзажы, бытавы і партрэтны (мастакі Бялыніцкі-Біруля, Пэн, Кругер і інш.).

44. Войны 17-18 ст. і іх наступствы. Казацка-сялянская вайна, вайна РП з Расіяй.

  Войны гэтага часу былі вельмі цыжкімі, асабліва казацка-сялянская і вайна ПР з Расіяй. Такіх страт не было нават на ВАВ. Таму што былі вялікія страты (кожны 2 загінуў; да 1.4 млн.чал). Казацка-сялянская вайна(1648-1651) У РП уваходзілі землі ВКЛ і Украіны.Паміж Польшчай і ВКЛ адбывадіся непаразуменні. Што вызывала хваляванні.У гэты час на Украіне новы рух – казацтва,ужо з малых гадоў хлопцаў вучылі вайсковай справе. Запарожская сеч – дзейсная сіла, якая супрацьстаяла Польшчы. На чале Украіны выступала казацтвы, на баку Польшчы-шляхта ВКЛ на чале з Янушам Радзівілам. Казацкія загоны (сялянскія атрады) падтрымлівалі беднякі,запарожская сеч супрацьстаяла палякам, а шляхта –на польскім баку.Казацкія старшыні звярталіся да Багдана Хмяльніцкага, каб распачаць вайну. Палякі не любілі Б.Хмяльніцкага  за яго лідарства, таму згвалтавалі яго жонку і дачку. Вайна пачалася ў 1648г, працягвалася да 1651г.Сумесныя атрады РП  і Польскія войскі адваявалі правабярэжнюю тэрыторыю Украіны. Атрады украінцаў называліся загоны. Удзельнічалі яны на Палессі. На баку Польшчы-заможная шляхта ВКЛ з Я.Радзівіл-на чале.Вайна мела грамадзянскі характар.Было шмат забітых-Пінск, Лоеў(гомельская вобл.),1648г.-бітва пал Лоевам, войска Януша Радзівіла атрымала перамогу,тады і  ўсе астатнія войскі Б.Хмяльніцкага пачалі цярпець паражэнні. У 1651- 1654 г.-перамірые, рыхтаваліся да новых змаганняў.Б.Хмяльніцкі звярнуўся да Рас.цара за дапамогай і пасля 8 студзеня 1654 г. падпісалі ўнію паміж Украінай і Расіяй.Распачалася вайна супраць РП 1654-1667г. У 1655 г. была акупіравана тэрыторыя Беларусі. І толькі ў 1661 г большая частка зямель была вызвалена. У 1667 г Падзвінне і Смаленшчына заставаліся ў складзе РП. Распачаліся перамовы ў Андрусава, было заключана Андрусаўскае перамір’е і падпісанне міру. У выніку Падзвінне адышло РП, а Смаленшчына – Расіі.

45. Паўночная вайна  1700-1721 г.і яе наступствы на бел.землях.

  На пачатку гэтай вайны была створана кааліцыя дзяржаў – Паўночны саюз : Расія, Саксонія, Данія, а потым і РП. Гэты саюз накіраваны супраць Швецыі.Кожная з дзяржаў мела свой інтарэс(праход да Фінскага заліва…)Швецыя ў той час – развітая краіна, добрая сухапутная армія і флот. Княжыў тут у той час Карл 12. Для кааліцыі вайна была няўдалай, былі страчаны уніі, армія Даніі разгромлена,пад Рыгай Саксонія на чале з Аўгустам 2(у той час ен адначасова кароль Саксоніі і РП) таксама разгромлена. А затым і поўны разгром Петру 1 –гэта адна з самых важных бітваў. Пасля гэтага Карл 12 вырашыў не ісці далей, а разабрацца з РП.Расія і Петр 1 былі як мага больш зацікаўлены, каб Карл 12 быў на тэр.Беларусі, каб успець правесці рэформы, зрабіць войска больш баяздольным.Карл 12 і Аўгуст 2 сябравалі, але Аўгуст 2 вядзе перагаворы з Пятром,тады Карл вырашыў лішыць яго пасады,каб потым схіліць Польшчу да саюзу са Швецыяй і потым злучанымі сіламі выступіць супраць Расіі.Новым каралем  стаў Станіслаў Ляшчынскі,які заключыў са Швецыяй саюзны дагавор.У гэты час Петр 1 аднавіў армію, і каб не пазбавіцца свайго апошняга саюзніка,ен вырашыў дапамагчы Аўгусту 2, у РП у гэты час глыбокі ўнутрыпалітычны крызіс, грамадства падзялілася на праціўнікаў і прыхільнікаў шведаў.У ВКЛ на бок шведаў перайшлі Сапегі і Патоцкія. У рускай арміі шукалі падтрымкі Агінскія і Вішнявецкія, большасць народных мас імкнуліся дапамагчы рускай арміі, якая з цягам часу набыла моц. Карл 12 уварваўся у Саксонію, дзе пасля шэрага перамог прымусіў Аўгуста 2 падпісаць Альтранштацкі мірны дагавор, згодна якому Аўгуст 2 адмовіўся ад польскай кароны на карысць С.Ляшчынскага, ад саюзу з Расіяй, згадзіўся адклікнуць саксонцаў з рускай арміі (Расія аб гэтым не ведала).Карл 12 вырашыў разабрацца з Расіяй, ідзе ен праз бел.землі,першым на шляху быў г.Гродна. Так ен дайшоў да Мсціслаўля, але яго войскі значна парадзелі – вялікія страты. Т.к. сіл ужо няма, ен вырашыў мяняць план – павярнуў на Украіну(г.Палтава).Ен быў запрошаны гетманам Мазепа, які выступіў як саюзнік Карла 12. Яны вырашылі перазімаваць на Украіне, а потым усе на Маскву. Карл 12 даў загад, каб быў дастаўлены абоз зброі і харчу(7тыс.павозак і 16тыс.войска).На чале абоза – Левенгаўпт. Аб гэтым стала вядоіа Петру 1,ен вырашыў разграміць іх да злучэння. Бітва адбылася 28 кастрычніка 1708г. ля в. Лясной, шведы зрабілі непраходныя балоты, але ноччу, непрыкметна для шведаў, беларусы правялі расіян з Петром 1, шведы – у расплох, таму  пацярпелі паражэнне. Таму да Карла 12 дайшла толькі малая частка. Генеральная бітва адбылася 27 чэрвеня 1709г. под Палтавай – бліскучая перамога расіян. 

46.Беларусь ў вайне 1812 г.

  Прычыны вайны: Францыя імкнулася заваяваць Еўропу і ўвесь свет.Глоўная задача: разграміць Расійскія арміі, навязаць Рас.войскам генераьнае сражэнне на мяжы і дыктаваць свае правы Аляксандру 1. 12 чэрвеня 1812 г. 600-тысячная армія Напалеона без аб'яўлення вайны пераправілася у раене Коўна у межы Расійскай імперыі — на землі Беларусі і Літвы. 16 чэрвеня была занята Вільня. На чале расійскай арміі – Кутузаў.

1-я руская армія (120 тыс.) генерала Баркалая дэ Толі (штаб у Вільні) і 2-я руская армія (80 тыс.) генерала П. Баграціена (штаб у Ваўкавыску) адступалі ад заходніх граніц з мэтай злучэння. 3-я армія 33 тыс.чалавек, штаб у г.Луцку, была ў баку ад асноўных падзей.24 чэрвеня 1812 г – перайшлі Нёман, а 28 – перайшлі граніцу РП. Была 3-х кратная перавага па колькасці паміж Рас.(200) і Франц.(600).Барклай дэ Толі камандаваў усімі войскамі Расіі. Ён загадаў Баграціёну адступаць,можна было даваць бітвы, але не генеральныя.1-я і 2-я арміі хацелі аб’яднацца, але напалеон не даў ім гэтага зрабіць, разбіў іх па адзінцы.Каля гарадоў Нясвіж, Полацк, Мір, Карэлічы, Клясціцы-галоўныя бітвы, нанесены паражэнні французам.

  Каля мястэчка Клясціцы генерал Я. Кульнеў атрымаў перамогу над войскамі маршала Удзіно, які, страціўшы амаль увесь абоз і 900 палонных, быў вымушаны адступіць да Полацка. У Віцебску Напалеон хацеў звярнуцца да Аляксандра 1 аб міры, але папераду было Барадзінскае сражэнне 26 жніўня 1812 г.-захоп Масквы і адступленне з яе. У час адступлення франц.арміі восенню 1812 г адбылася рашаючая бітва пад Барысавам (р.Бярэзіна), дзе разграмілі Банапарта.Ён імітаваў пераправу ў адным месцы, а сам пераправіўся ў іншым.Загінула звыш 20 тыс. Адбыв. бітвы:г. Мінск, Карэлічы, Нясвіж, пад Полацкам, на Полечыне(в. Клясціцы)(нанесены паражэнні фр-ам.)(10т. фр. знішчаны);пад Астроуна (віцебск), пад Віцебскам, армія Баграціена-крэпасць Бабруйская, пад Магілевам(в.Салтанаука)(генерал Раеускі).Падняуся з 2 сынамі(ім не было 18)і адкінуу фр.У Віцебску Нап. звярнууся да Аляксандра 1. аб перамірыі..Дэ Толі заменены на Кутузава.Фр. падпалілі Маскву.Фр. вырашылі ісці назад.Пад Барысавам в. Студзенка адбылася адна з вялікіх бітвау.Генерал Чычагау-бітва на Бярэзіне.Нап. імітавау пераправу, а сапрауды у в. Студзенка60 т. змаглі пераправіцца.20т.-пагібла.Затанулі.Пасля гэтага Нап. у Смаргоні перадзяецца у мундзір Уланаліроускага корпуса і праз Польшчу накіруецца у Парыж. Толькі 50т. змаглі пераправіцца праз рэку У Смаргоні Напалеон пераапраноўваецца і накіроўваецца ў Парыж.Каля 1 млн.бел. насельніцтва загінула.

47. Геапалітычнае становішча і сац.-эк.сітуацыя ў Беларусі ва ўмовах 1 Сусветнай вайны. Галоўныя бітвы на бел.землях.

   Першая сусветная вайна працягвалася з 1 жніўня 1914 па 11 лістапада 1918г.  Прычынай вайны з'явілася барацьба дзвюх імперыялістычных груповак дзяржаў Траістага Саюза( Германія, Італія, Аўстра-Венгрыя) і Антанты (Англія, Францыя, Расія) за падзел калоній, рынку сбыту тавараў і крыніц сыравіны.Царски урад абъявиу ваеннае становишча. Быу уведзены ваенна-палицэйски рэжым. Забаранялася дзейнасть палит партый правядзенне митынгау, сходау шэсцяу забастовак, уводзилася ваенная цэнзура. Жнівень  -верасень  1915 г. Асноўныя сілы Германіі былі засяроджаны на Усходнім фронце, які імкліва набліжаўся да Беларусі. Стаўка Вярхоўнага га-лоўнакамандавання была пераведзена з Баранавічаў у Магілеў. У раене Вільні пачынаецца аперацыя, вядомая як «Свянцянскі прарыў». 14 верасня захапілі Вілейку і падышлі да Маладзечна. 16 -- 17 верасня у раене Ма-ладзечна, Вілейкі, Смаргоні 2-я руская армія спыніла наступленне германскіх войскаў і адкінула немцаў у раен азер Свір і Нарач. У кастрычніку 1915г. Расійска-германскі фронт стабілізаваўся на лініі Дзвінск – Паставы – Баранавічы - Пінск. Немцы акупіравалі ¼ Беларусі, дзе да вайны жыло каля 2 млн. чалавек. Наступальная аперацыя рускіх войскаў адбылася у раене возера Нарач. Распачата 18 сакавіка 1916 г. з мэтай аблягчыць становішча французскай арміі пад Вердэнам. Але дабіцца рашучых вынікаў не удалося. Гэтаму перашкодзілі не-спрыяльныя метэаралагічныя ўмовы, слабая артылерыйская падрыхтоўка.

Самым буйным з іх было паўстанне салдат у кастрычніку 1916 г. у Гомелі. У гэтым выступленні прынялі ўдзел некалькі тысяч чалавек. Паўстанцы раззброілі каравульную каманду, вызвалілі каля 800 арыштаваных таварышаў У гэтым выступленні ўдзельнічалі і рабочыя Гомеля. Летам 1916 г.  Адбылася яшчэ адна ваенная аперацыя – Баранавіцкая, яе мэтай было падтрымаць наступленне рускіх войскаў на паўднёва-заходнім фронце, вядомае пад назвай Брусілаўскі прарыў. Пад час вайны на тэрыторыи Пиншчыны размяшч падраздзяленне у каторым служыу А. Блок. Усе партыии выступали на баку царскага урада, и тольки бальшавики адмовилися падтрымать урад и прызнали карысным у интэрэсах пралетарыяту паражэнне самадзяржауя у вайне и ператварэнне имперыялистычнай вайны у вайну грамдзянскую. Спынила дзейнасть газета Наша нива. Разгарнуйся Бел камитэт дапамоги  пацярпелым вайны (браты Луцкевичы, Ластоуски) Наступствы 1 сусв вайны: Ваен становишч, баявыя дзеянни, нямец акупацыя, массавае бежанства, рэквизицыи на патрэб войск, мабилизацыя, заняпад с.х., знижэнне жыццевага узроуню.

48.Абвастрэнне сацыяльна-эканамічнага, палітычнага крызісу ў Расіі і растаноўка палітычных сіл на заходнім фронце на бел.землях восенню 1917 г. Барацьба агульнарасійскіх ліберальна-дэмакратычных і бел.нац. партый і арганізацый за выбар шляхоў грамадскага развіцця.

  Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917г у Расіі,на бел.землях адбываліся перамены у грамадска-палітычным жыцці(поўныя дэмакратычныя свабоды,дазвол ствараць партыі) гэта паслужыла прычынай абразаванія дваеўладзя: з аднаго боку рэв.дэм. улада пралетарыяту і сялянства ў выглядзе Саветаў,з другога- улада буржуазіі. На бел.землях знаходзілася 1.5 млн.вайскоўцаў,найбольшае месца займалі эсэры і бундаўцы. Пасля перамогі Лютаўскай рэвалюцыі аднавіла сваю палітычную дзейнасць БСГ. У сакавіку 1917г у Мінску адбыўся з’езд прадстаўнікоў бел.нац.арганізацый. Беларускімі прызначыліся Мінская,Гродзенская,Магілёўская,часткі Смаленскай губерніі. БНК бел.нац. камітэт,які ўзначаліў дэпутат Расіі Раман Скірмунт імкнуўся да аўтаноміі Беларусі ў складзе РФ. РСДРП лідэр Міх.Фрунзе пераконваў селян каб яны не мелі ўзглядаў і не прэтэндавалі на БНК. З розных арганізацый,якія выбіралі кіраўніка, стварылі Вялікую Беларускую Раду ВБР,якую ўзначаліў Адамовіч,намеснікі-Смоліч і Гарун.

49.Роля Кастрычніцкай рэвалюцыі ў гістарычным лёсе бел.народа. Устанаўленне сав.улады.Барацьба з германскімі і польскімі інтэрвентамі.  

  Выспяванне умоу Рэвалюцыи: Пераход улады да Саветау у вынику паустаннява умовах нздольнасти Часовага урада пераадолеть пераадолеть крызис, абвяшчэнне рэспублики саветау; Патрабаванне бальш заключыть мир без анэксий и кантрыбуцый; Патрабаванне Бальш аб перадачы зямли у руки Саветау сял дэпутатау; Патраб бальш аб культурна нац аутаномии у складзе Расии для кожнага народа. Жнивень 1917 Карнилау падняу мяцеж з мэтай вывядзення краины з крызису шляхам устанаулення ваеннай дыктатуры. ДЗякуючы бальш мяцеж быу падауленны на тэр Б. 25 кастр. (7 лiстапада) у Петрагр. бальшавiкi  узнялi узбр. паўстанне. Яно пач. з 3х залпаў «Аўроры». Рухаючая сiла паўстання – матросы, чырвонаармейцы. Час. урад (на чале з Керамскiм) не знайшоў значных сiл, кааб абаранiць Зiмнi Палац. Керамскi ўцёк, а Час. Урад арыштаваны бальшавiкамi i перапраўлены ў Петпапаўл. крэпасць (турму). А на чале з бальшавiкамi быў сфармiраваны Савет, у якi ўвайшлi Ленiн, Дзяржынскi. 25 кастр. адбыв. 2гi з’езд Саветаў, дзе перавага была на баку бальшавiкоў. Там быў прынят «Дэкрэт аб мiры i зямлi». Аб мiры - бальш. мяркавалi звярнуцца да ўсiх ваюючых краiн i заключыць усеаг. сусветны мiр. Аб зямлi – уся зямля памешчыкаў пераходзiць сялянам (але пасля яна будзе адабрана пад калгасы i саўгасы).2 лист 1917 – «Дэкларацыя правоу народнасти Расии. Галоуны орган улады бальш был на Ваенна-рэв камитэту(ВРК) Перамовы былi ў Брэст-Лiтоўску, iх узнач. Леў Троцкi. БСГ i iншыя партыi выступiлi са зваротам «Да бел. Народа», У лiст. 1917 адбыўся 3цi з’езд Саветаў сялянскiх дэпутатаў i армii зах. Фронту, раб. i cял. дэпутатаў. Iх рашэннямi быў абраны Аблвыканкам Саветаў рабочых, сял. i  салд. дэпутатаў Зах, вобласцi i фронту. Гэтым жа рашэннем быў зацвержаны адмiнiстр.-гасп. Статус Бел. як Зах. вобласцi у межах Сав. Расii. Аблвыкамзах узначальвалi: Кнорын, Мяснiкоў, Савет нар камисарау - Ландэр, Вяликая бел рада – Лесик

50.Шляхі фарміравання бел.дзяржаўнасці нац.дэм.і рэв.клас.асновах пазіцыя бальшавікоў у нац.пытанні.вынікі ўсебеларускага з’езда.

  Першы  Усебеларускi з'езд  адбыуся 5-7 снежня  1917 г. у Мiнску. На iм прысутнiчала  1872 дэлегаты, якiя былi абраны ад усiх 5-цi губерняу Беларусi. Па прадстаунiцтву i складу гэта быу у поунай меры  паунамоцны з'езд якi меу права вырашаць пытаннi аб стварэннi краевай улады.На з'ездзе была абрана Рада i фактычна аб'яулены па-за законам Аблвыканкомзах. Бальшавікі (аблвыкамзах) імкнуліся не дапусціць пачатку работы з’езда. Пасля гэтага,  17 снежня  частка разагнаных дэпутатау сабралася у дэпо Либава-Вароминскай чыгунки, праца адбывалася да 21 снежня. Яны абрали выканаучы камитэт з 10 чалавек на чале з  Язэпам Варонкай. У Брэсце дэлегацыю узначальвау Троцки, а кайзерауския войски узначалиу Гиндэрбург. На Брэст- Литоуския перамовы не прыгласили ни аднаго прадстауника ад Беларуси. Троцки заявиу, што армия будзе распушчана, вайну  савецкая улада працягваць не збираецца и пагадненне на умовах Германии падписваць не будуць. Гэтая заява прывяла да разрыву памиж немцами и сав. уладай.  Немцы пачали наступаць 18 лютага 1918г.

51. Абвяшчэнне БНР 

  ВБР, якая прадстауляла нац-дэм напрамак выступала за адзяленне Б ад Расии па узоруеурапейских дзяржау. Сацнапрамак быу прадст Бел абл камитэтам, а таксама Бел нац камисарыятам начале з Чарвяковым.  Аблвыкамзах(Мясникоу) адмоуна ставиуся да адзялення Б ад Р. ВБР пачала падрыхтоуку да Усебеларускага зъезда яки адбыуся 5-18 снежня 1917 у минску. Яны дабивалися аввяшчэня БНР. Дэлегаты БАК прапанавали аутаномию у складзе РСФСР. Савецкая Расія і Германія(Гиндэльбург, Гофман) распачалі сепарацкія перамовы ў Брэст-Літоўску. Сав.дэлегацыю ўэначаліў Леў Троцкі (1918г) 19 лютага бальшавіцкія ўлады эвакуіраваліся, 20 –Мінск аказаўся ў поўным безуладдзі. Власть на сабе взяу ВЫКАНКАМ 21 лютага выдалі 1 ўстаўную грамату, якая правазгласіла сварэнне бел.урада. на чале з Варонка 23 лютага – дзень стварэння новай арміі, немцы дайшли да Пскова. 3 сакавіка – падпісалі Брэст-Літоўскі дагавор. 9 сакавіка 1918г.  была выдадзена  2-ая ўстаўная грамата, якая абвяшчала стварэнне БНР. 25 сакавіка 1918г. была  выдадзена 3-яя ўстаўная грамата, якая  абвясціла незалежнасць БНР у яе  этнічных межах. У створаную раду ўвайшлі Серада, Скирмунт, Рычэуски, Аусяник,  Лесик акрамя Я. Варонки. Пазней сюды войдуць браты Луцкевичы, Смолич. Але усе гэта прывядзе да разрыву у радзе. Рада існуе і да нашага часу(у Канадзе ). 11 лістапада адбылася рэвалюцыя ў Германіі і нямецкія войскі былі адазваны з нашых зямель.

52.Генезіс бел сав.дзяржаўнасці 1917-1921г.  Роля і месца БССР у складзе СССР.  

  Каб аб’яднаць савецкія рэспублікі ў адзіную дзяржаву былі прапанаваны 2 варыянты: 1) прапанаваў. Сталін- ажыццявіць аутанамізацыю савецкіх рэспублік, г.з. уключыць іх у склад РФ з аутаномнымі правамі. 2)прапанаваў Ленін- утварыць новае дзяржаўнае аб`яднанне, у якое уваходзілі б на роуных правах усе савецкія. рэспублікі.Пасля кастрыч. рэв. Польша і Фінляндыя аддзяліліся ад Сав. Расіі. Аутарытэт Леніна быу большым, таму выбралі яго прапанову. 30 снежня 1918 г.бальшавікі хацелі зрабіць на савецкай аснове альтэрнатыву БССР у Смаленску.З 31снежня на 1 студзеня 1918-1919 ггпадпісалі дакументы.І 1 студзеня  абвясцілі ССРБ (кіраўнікі – Жылуновіч, Чарвякоў) 2 лютага  1919г распачалі перамовы аб аб’яднанні Літвы і Беларусі. 2-3 лютага падпісалі данныя дакументы аб утварэнні ЛітБелССР на чале з Міцкявючасам Капсукасам. 1919-1920 – сав польская вайна.31липеня 1920 – Дэкларацыя незалежн БссР. Па прычыне Рыжскага дагавору ў 1921г – Літва адышла ў склад Польшчы.30 снежня 1922г на 1 усесаюзным з’ездзе Саветаў у Маскве дэлегацыя БССР на чале з Чарвяковым падпісала дэкларацыю і Дагавор аб стварэнні СССР. БССР праіснавала да 1991 г

53. Устанаўленне аднапартыйнасці.Канстытуцыйнае афармленне савецкай палітычнай сістэмы і кіруючай ролі камуністычнай партыі. Сканцэнтраванне функцый заканадаўчай,выканаўчай і судовай улады ў руках дзяржаўна-палітычнага апарата ў 20-30 гг.Адразу пасля   

  Кастрычніцкай рэвалюцыі бальшавіцкая партыя паставіла пытанне аб аднапартыйнай сістэме. Супраціўленне бальшавікам аказалі эсэры.Але пасля арыштаў эсэры таксама спынілі існаванне. 1918-1919г. – Грамадзянская вайна,спрыяла ўстанаўленню бальшавікоў.Значны ўклад у перамогу ўнеслі рэспублікі,якія ўвайшлі ў ваенна-палітычны саюз(Беларусь,Расія,Закаўказзе,Украіна).Калі грамадзянская вайна скончылася,з’явілася патрэба стварыць нейкі іншы саюз.Пад час ваенна-паліт. саюзу быў дыктат,ваенны рэжым.Паўстала пытанне,якому саюзу быць раней. 2 праэкты: 1.Выклаў Сталін: аўтанамізацыя(рэспублікі павінны проста ўвайсці ў склад РФ,мець толькі аўтаномію,галоўная роля – РФ). 2.Прапанова Леніна: стварэнне раўнапраўных рэспублік нараўне з РСФСР.Кожная нацыя мае права на самавызначэнне. Варыянт Леніна прайшоў.30 снежня 1922г. адбылося стварэнне дадзена саюза з назвай СССР.У розныя часы ў саюз уваходзіла розная колькасць рэспублік:16,15 існавала да 1995г. Спачатку было 4 рэспублікі: РСФСР, БССР, УССР,  ЗССФР – закаўказзе (грузінская,армянская,азербайджанская). Быў назначаны старшыня ЦВК у кожнай рэспубліцы(А.Чарвякоў у Беларусі).У стварэнні СССР кіруючай была роля партыі.Прынцып дэмакратызацыі прадугледжваў поўнае падпарадкаванне малодшых арганізацый старэйшым.Пад час сабранняў, выбараў улічвалася толькі думка,якая пераважала. Галаўная пасада ў СССР у 1922г. – пасада старшыні СНК(яе заняў Ленін).Партыя – “ум,честь и совесть”.Пасля смерці Леніна ў 1924г. пасада старшыні СНК адыходзіць на другі план.З’яўляецца іншая партыя – кіраўнік партыі.Роль партыі была вельмі высокай,пасаду заняў Сталін.Пры Леніне пасада гэта была недзе 6-7ай сярод кіруючых пасад.Сталін умацаўваў уладу і павышаў роль партыі.Падзел улад (заканадаўчая-парламент,выканаўчая-СНК,судовая) не адпавядаў рэчаіснасці, таму што над усім стаяла партыя.

54. Палітычныя рэпрэсіі 30х гг.Вызначэнне грамадска-палітычнага ладу ў СССР як “дзяржаўнага сацыялізму”.Грамадска-палітычная сітуацыя ў БССР у першае пасляваеннае дзесяцігоддзе.

  Рэпрэсіі пачаліся раней,адразу пасля Кастрыч. Рэвалюцыі,іх пачалі Ленін і Троцкі, а прадоўжнікам стаў Сталін.Яны распачалі будаўніцтва канцлагероў.Партыя стрварала камандна-адміністратыйную сістэму.Выраш. шмат пытанняў па мадэрнізацыі эканомікі.Была патрэбна не толькі танная рабочая сіла,але і бесплатная(яна выконвалася за кошт арыштаваных).Разпарадкі аб колькасці ворагаў народа,якую павінны вынайсці рэспублікі.Калі не знаходзілі,то іх саміх рэпрэсіравалі,судзілі двойкі і тройкі. 2-ка: партыі-важным лічылася асабістае прызнанне.Органы НКУС выкарыстоўвалі розныя катаванні,каб заставіць прызнанне.Многа хто сам на сябе нагаворваў. У 3-ку  ўваходзілі ўлада і старшыні саветаў. 1937-1938 г – пік рэпрэсій.Рэпрэсіраваных – 600000, 358 000 – загінула.

55.Асаблівасці працэсу дэмакратызацыі грам.-паліт.жыцця ў пал.50-60 г 20 ст.

   3 сярэдзіны 50-х гг. у свеце разгарнулася навукова-тэхнічная рэвалюцыя, якая адкрыла магчымасці выкарыстання ЭВМ, новых крыніц энергіі, матэрыялаў і інш. Гэта не магло не закрануць і эканоміку СССР, а разам з тым і БССР. Пераважнае развіцце атрымалі галіны прамысловасці, якія вызначалі тэхнічны прагрэс.

  У канцы 50-х гг. адбыліся перамены у кіраўніцтве гаспадаркай, у 1958 г. быў створаны Савет народнай гаспадаркі БССР (Саўнаргас). Саўнаргасы садзейнічалі лепшаму выкарыстанню мясцовых рэсурсаў, узмацненню спецыялізацыі і г.д. Аднак з 1962 г. назіралася зніжэнне ўсіх паказчыкаў прамысловай вытворчасці. Саўнаргасы не змаглі змяніць становішча, у 1965 г. адбылося вяртанне ад Саўнаргасаў да міністэрстваў

За 1956 - 1965 гг. у рэспубліцы было ўведзена у строй звыш 450 буйных прадпрыемстваў—БелАЗ у Жодзіне, Салігорскі калійны камбінат, Магілеўскі металургічны камбінат, Полацкі нафтаперапрацоўчы камбінат, Гродзенскі азотна-тукавы завод. У Беларусі з'явіўся новы від транспарту-трубаправодны.

  1965 – ЭККАНАМИЧНАЯ РЭФОРМА Касыгина (уключэнне рын эканомики з захаваннем камандна-адм систэмы)

  БССР стала ўдзельніцай і яшчэ аднаго эканамічнага мерапрыемства, якое праводзілася у гады дзейнасці М.С.Хрушчова. Моладзь рэспублікі прыняла ўдзел у асваенні цалінных зямель. Палепшыліся жыллевыя ўмовы насельніцтва. 3 1956 па 1965 г. 3 млн чалавек атрымалі жылле. Але патрэбнасць у ім ні у той час, ні пазней так і не была задаволена. Увогуле патрэбна адзначыць, што гады хрушчоўскай «адлігі» былі адносна спрыяльнымі у сацыяльным развіцці рэспублікі.

56. Грамадска-палітычнае жыццё БССР у 70-80 г 20 ст

  5 сакавіка 1953 памёр Сталін.Пачалася барацьба за ўладу.Перавага была ў Берыя.Супраць Берыя была складзена кааліцыя .Міністр абароны Маленкоў, Конеў,Жукаў,Хрушчоў.Берыю закруцілі ў кавёр і вывезлі.Потым аб’явілі аб абвінавачванні яго і яшчэ 20 чалавек з яго каманды.Некаторыя хацелі аставіць яго ў жывых,але Хрушчоў настаяў на знішчэнні.Барацьба:па якому шляху ісці. Пасада Хрушчова зацвяржала:   першы сакратар кампартыі СССР.Крытыка культа асобы Сталіна.

  1956г. – 20 з’езд КПСС:даклад Хрушчова аб кульце асобы Сталіна, вінаватасць Сталіна.Пытанне аб рэабілітацыі невінаватых.Пачата рэабілітацыя.Было рэабілітавана аля 6000 чалавек. “Хрушчоўская адліга”.

  Пэўная дэмакратыз. у грамадстве наступіла ў часы Хрушчова.Дапускалася і шмат памылак,асабліва на міжнароднай арэне.Ён хацеў пашырыць сацыяльны лагер,праводзіў сац. рэвал.  У 1962г. Карыбскі крызіс – парог ядзернай вайны.Патрабаванне Кеннедзі вывесці ракеты з Кубы.Удалося пазбегчы цяжкіх наступстваў .Нападкі Хрушчова на работнікаў культуры:”гнілая інтэлігенцыя”.Выказваўся з крытыкай на мастакоў.

  Было шмат прабелаў у кіраўніцтве Хрушчова.Але па некаторых паказчыках СССР быў першым(касманаўтыка,выплаўка сталі,поспехі ў сельскай гаспадарцы). На 22-ім з’ездзе: задача перабудаваць камунізм. Кіраўніком стаў Брэжнеў.Пад час яго кіраўніцтва – “застойны перыяд”.Стабільнасць за кошт нафты ў Цюменскай вобласці. Нафта спасала СССР ад праблем харчавання.Гэта быў асноўны прыбытак. 7 каст. 1977г. – гімн СССР і Канстытуцыя. Ў 1982г. памірае Брэжнеў.Прыходзіць Андропаў(1982),потым Чарненка(1984),Гарбачоў(1985).Уведзены сухі закон,забаранялася прадажа гарэлкі.

57.  Спробы мадэрнізацыі сав.грам.-пал. сістэмы пад час палітыкі перабудовы. Прычыны крызісу і распаду СССР.

  Галоўныя змены у грамадска-палітычным жыцці краіны ў другой пал. 80 -- першай пал. 90-х гг. звязаны з: палітыкай «перабудовы»;

пераходам ад аднапартыйнай сістэмы да шматпартыйнасці;

  працэсам пераходу ад унітарнай дзяржавы да набыцця рэспублікамі суверэнітэту; распадам СССР і ўтварэннем СНД.

   Змены у грамадска-палітычным жыцці пачынаюцца з 1985 г., калі новым кіраўніком ЦК КПСС стаў М.С.Гарбачоў. Была аб'яў-лена палітыка, якая атрымала назву «перабудова». («Перабудова» гэта курс на паскарэнне сацыяльна-эканамічнага развіцця і дэмакратызацыю палітычнага жыцця: курс рэфармавання савецкай сістэмы.) Прыкметных асаблівасцей у рэфармаванні ўнутрыпалітычнага жыцця БССР у гэты час не назіралася. Адным з рэальных дасягненняў «перабудовы» была абвешчаная кіраўніцтвам СССР палітыка галоснасці — права на свабоду слова.    8 снежня 1991 г. кіраўнікі Беларусі, Расійскай Федэрацыі, Украіны ва ўмовах поўнага бяссілля саюзнай улады, разгортвання рэвалюцыі суверэнітэтаў падпісалі у Белавежскай пушчы пагадненне аб спыненні існавання СССР і аб стварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў (СНД), якое было зацверджана Вярхоўнымі Саветамі гэтых рэспублік. Падзенне КПСС абумовіла развал СССР.

 58. Асаблівасці ажыццяўлення новай  эканамічнай палітыкі ў БССР.

  Пад час грамадзянскай вайны 1918-1920 г існавала сістэма ваеннага камунізму, па іншаму ўвядзенне харчразвёрздкі – даваць злішлі прадукцыі на патрэбы дзяржаўнай арміі.Харч атрады – узброеныя каманды, якія забіралі не толькі злішкі, але і ўсё астатняе. Грамадзянская вайна скончылася і паўстала пытанне аб змяненні палітыкі ваеннага камунізму. 1920-1921 г сістэма ваеннага камунізму прывяла краіну да катастрофы, галадала 40 млн насельніцтва.Сяляне імкнуліся пасадзейнічаць на кіраўніцтва, выступалі за адмену ваеннага камунізму. 50 тыс салдат, на чале з Міхаілам Тухачэўскім падаўлялі паўстанне ў Тамбове. У сакавіку 1921 г  адбылася такая падзея, як Кранштацкі мяцеж. Кранштат-крэпасць, якая прыкрывала Ленінград.Сутнасць:матросы прызываліся з Паволжжа, дзе быў голад, яны зналі, што адбываецца ў іх на радзіме. Таму матросы патрабавлі адмены палітыкі ваеннага камунізму. Троцкі падавіў гэтае паўстанне. Пасля падаўлення паўсання было зразумела, што гэтак прадоўжвацца болей не можа.Па гэтаму была ўтворана група на чале з Мікалаем Бухарыным – распрацавалі новую эканамічную праграму НЭП 1921-1928. Уводзілі новыя мерапрыемствы: замена харчразвёрздкі на харчпадатак (людзі ведалі памеры падаткаў, якія патрэбна ўнесці ў дзяржаву, а злішкі прадукцыі рэлізаваліся на рынку ),  зямля аддавалася сялянам на розныя патрэбы (у арэнду, ва ўласнасць, наёмную працу), дробныя прадпрыемствы аддаваліся ва ўласнасць, змянялася зарабатная плата, ад якасці і колькасці работы працаўніка, увядзенне савецкага чырвонца 1922 г.

1920 – план ГОЭЛРО (дзярж эликтрыфикацыя)

59. Стварэнне матэрыяльна-тэхнічнай базы індустрыяльна-аграрнага грамадства.Індустрыялізацыя.Калектывізацыя сельскай гаспадаркі ў БССР.

  У 20-я гг. пачалi развiвацца розныя формы кааперацыi, паступовы пераход дробных сялянскiх гаспадарак да калектыўнай апрацоўкi зямлi на ўмовах НЭПа.. Калектывізацыя - аб'яднанне дробных індывідуальных гаспадарак сялян у буйныя калектыўныя гаспадаркі.  У канцы 20-х гг, згодна палiтыкi Камунiстычнай партыi i савецкай дзяржавы, быў ўзяты курс на паскораную калектывiзацыю ў яе вышэйшых формах. Мэта – у кароткi тэрмiн парвесцi калектывiзацыю вескi i ўзяць у яе сродкi для патрэб iндустрэялiзацыi. Пачатак рэалiзацыi такога курса паклаў хлебанарыхтоўчы крызiс, якi ўзнiк у краiне зiмой 1927—1928 гг. У гарадах пачалiся перабоi ў забеспячэннi прадуктамi, давалося ўвесцi картачную сiстэму.

    Сутнасць iндустрыалiзацii заключалася ў наступным: весцi эканамiчнае будаўнiцтва пад такiм вуглом гледжання, каб СССР з краiны, якая ўвозiць машыны i абсталяванне, ператварыць у краiну, якая выпускае машыны i абсталяванне. Быў распрацаваны першы пяцігадовы план развіцця народнай гаспадаркі Беларусі на 1928-1932 гг., у час якога планаваліся стварэнне буйной прамысловасці, рэканструкцыя ўсей народнай гаспадаркі. У строй дзеючых было ўведзена 538 прадпрыемстваў, сярод іх швейная фабрыка «Сцяг індустрыялізацыі», фабрыка «КіМ» у Віцебску, Гомсельмаш, БелДРЭС і інш. У другой пяцігодцы (1933-1937 гг.) ставілася задача развіваць машынабудаванне, рэканструяваць энергетычную гаспадарку. У строй дзеючых уступілі: Гомельскі шкляны, Крычаўскі цэментавы заводы, Мінская ЦЭЦ і інш. Задачай трэцяй пяцігодкі (1938-1942 гг.) было паскарэнне развіцця прамысловасці, машынабудавання. Але не было рэялізавана, у сувязі з ВАВ.

60. Экстэнсіўныя і інтэнсіўныя фактары развіцця эканомікі БССР у складзе адзінага гаспадарчага комплексу СССР.Курс на апераджальны рост у рэспубліцы цяжкай праысловасці.Асноўныя тэндэнцыі індустрыяльнага развіцця БССР ва ўмовах разгортвання навукова-тэхнічнай рэвалюцыі.   1946-1950г. – 4ая пяцігодка па аднаўленню разбуранай вайной сельскай гаспадаркі. 1941-1944 – пад акупацыяй тэрыторыя Беларусі.Знішчана ўся цяжкая прамысловасць.Пастрадалі не толькі прадпрыемствы, але звыш 3 млн 20 тыс чалавек загінула,кожны трэці.Да 1950г. быў адзін падыход  да страт,усе загінуўшыя ў концлагерах не ўлічваліся,тыя,хто паехаў на работы ў фашысцкія арміі,тыя,хто быў у партызанах.У сярэдзіне пяцігодкі аднаўленне было зроблена. Аказвалася дапамога з боку ААН,з боку іншых рэспублік,якія меней пастрадалі ў гады вайны.. Узнікаюць гіганты сусветнага масштабу: МАЗ,МТЗ,Мотавелазавод. Экстэнсіўныя мадэлі: - Ні за кошт якасці,а за кошт колькасці. Новая тэхнічная рэвалюцыя: -Укараненне аўтаматызацыі -Вынаходніцтва і выкарыстанне новых відаў энергіі -Вынаходніцтва і выкарыстанне новых матэрыялаў(пласмаса)

  Интэнсиуны – за кошт якасти (дасягненне навуки и тэхники)

61. Нарастанне экалагічных праблем. Чарнобыльская тэхнагенная аварыя і яе наступствы, прычыны паступовага запавольвання тэмпаў эк.росту і ўзнікненне цяжкасцей ў сац.сферы.

  Нязмерную шкоду нанесла рэспублiцы аварыя на Чарнобыльскай

  АЭС  26 красавiка 1986г.Прычына выбуху: пачалося хуткае нагрэванне вады, якая павінна была ахалоджваць рэактар, таму патрэбна было замяніць насос.Ён быў заменены, але не па інструкцыі.  З гаспадарчага абароту выведзена 300 тыс.га сельгасугоддзяу, а недабор сельгаспрадукцыi склау 3,5 млрд.руб. На сацыяльнае развiццё БССР непасрэдны уплыу аказвае i экалогiя. У  пачатку 80-ых гадоу  выкiды шкодных рэчау у атмасферу склалi 3 млн.тон у год. Узровень забруджвання рэк i азёр дасягнуу крытычнай мяжы. Пад канец  80-х гадоу  становiшча некалькi  стабiлiзавалася. Былi пашыраны паунамоцтвы Дзяржкамiтэта БССР па ахове прыроды.У 1980г. былi прыняты "Асноуныя  напрамкi аховы i аздараулення навакольнага асяроддзя i рацыянальнага выкарыстоування рэсурсау Беларусi на 1991-95г.г. i на перспектыву да 2000г."

62.Культурнае і духоўнае жыццё ў БССР.Станаўленне і развіццё  сав.бел.культуры. Палітыка беларусізацыі. Дасягненні і супярэчнасці развіцця культуры і навукі ў 30-50 г 20 ст.Адносіны да рэлігіі і царквы.

  Беларусізацыя - палітыка афіцыйных улад, якая садзейнічала нац.-культ. будаўніцтву Беларусі ў перыяд 1924-29гг. Беларусізацыя прадугледжвала цэлы комплекс мерапрыемстваў па адраджэнню бел. нацыі, культуры, школы, мовы. У гэтыя гады былі  праведзены наступныя мерапрыемствы. 1) Дзярж. был  абвешчаны 4 мовы - бел., рус., польск.,яўрэйская. Адбываўся перавод навучання  ў школах пераважна на бел. мову. Наладжваўся выпуск газет, часопісаў, падручнікаў,   кніг на бел. мове. Было  створана выдавецтва "Савецкая Бел.", адкрыта Бел. дзярж. бібліятэка. 2) Палітыка беларусізацыі  спрыяла ліквідацыі непісьменнасці  дарослага насельніцтва. У 1921г. адкрыўся БДУ. Дзейнічала С/г акадэмія ў Горках,у Віцебску-ветэрынарны інстытут. У 1922г.быў адкрыты інстытут бел. культуры, ператвораны ў 1929г. у бел. акадэмію навук. Першымі акадэмікамі сталі Купала, Колас, Жылуновіч. Паспяхова развівалася тэатральнае мастацтва. Адбывалася станаўленне Першага Бел. дзярж. тэатра. Тут ставіліся спектаклі "Паўлінка", "Тутэйшыя" па п'есах Купалы. У 20-я гг. ХХст. былі апублікаваны паэмы "Новая зямля", "сымон-музыка" Коласа. Адбывалося станаленне бел. савецкага кіно. Быў створаны першы бел. мастацкі  фільм аб грамадзянскай вайне "Лясная быль" (рэжысёр - Гарыч). Перыяд беларусізацыі аказаўся вельмі кароткім. Змена палітычнага курсу звязаная адмовай ад нэпа, прывяла да спынення палітыкі беларусізацыі.Адносіны да рэлігіі былі негатыўныя. Царквы ператвараліся ў хлявы, канюшні, частка светароў была асуджана.

63.Асноўныя дасягненні бел-мастацкай культуры і навукі ў 60-80 г 20 ст. Змена ў культ-дух жыцці бел.народа ў канцы 1980 г.

  Ужо ў др.пал.60-х гг.20ст. рэзка змацнілася ідэалагізацыя культ. жыцця. На першае месца была пастаўлена марксісцка-ленінская адукацыя, якая павінна была забяспечыць выхаванне новага чалавека з камуністычным светапоглядам. Вывучаліся ў першую чаргу гісторыя КПСС, гісторыя КПБ, навуковы камунізм. У 70-х гг. ХХст. адбыўся пераход да ўсеагульнай сяр. адукацыі. Усе школы перайшлі на кабінетную сістэму навучання, пашырылася выкарыстанне тэхнічных сродкаў у працэсе навучання прадметам. Павялічылася колькасць навучэнцаў ПТВ. Паспяхова развівалася сістэма вышэйшай адукацыі. Да 1985г. у рэспубліцы дзейнічала 33 ВНУ.На мэты навукі дзяржава выдзяляла значныя сродкі. Цэнтрам навук   рэспублікі, як і раней, з'яўлялася Акадэмія навук Бел. Выраблялася прадукцыя, якая служыла выкарыстанню энергіі  атама, асваенню космасу. Беларусы Клімук,   Кавалёнак сталі сусветна вядомымі лётчыкамі-касманаўтамі СССР. Выйшла "Хатынская аповесць" Адамовіча,здабыткам бел. літ-ры пра сучаснасць з'явіўся раман Караткевіча "Чорны замак Альшанскі". У 1974г. камедыя Крапівы "Брама неўміручасці".У 70-я гг. кінастудыя "Беларусь-фільм" выпусціла фільмы, прысвечаныя вайне (шмат-серыйная тэлестужка "Руіны страляюць", "Альпійская балада" рэжысёра Сцяпанава). У бел. музыцы вядомымі сталі оперы  "Зорка Венеры"   Смольскага "Францыск Скарына". У выяўленчым мастацтве былі створаны знакамітыя палотны Савіцкага "Пакаранне смерцю", "Партызанская мадонна". Асобае месца займае творчасць мастака Сачова, карціны якога пачалі з'яўляцца на выстаўках. Сярод манументальнага мастацтва вылучаюцца мемарыяльныя комплексы "Хатынь", "Курган Славы", комплекс "Брэсцкая крэпасць-герой.

64. Брэсцкі і Рыжскі мірныя дамовы ў гістарычным лёсе бел.народа.Беларускае пытанне пры афармленні версальска-вашынгтонскай сістэмы. Беларуская эміграцыя.
 26 кастрычніка ( 8 лістапада)1917 быў правазглашоны дэкрэт аб міры.Бальшавікі на чале з Леніным звярнуліся да Антанты , каб дамовіцца аб міры. Але Англія і Францыя адмовілася ад перамоў.У 1918г у Брэст-Літоўску пачаліся сепарацкія перамовы  з Германіяй.Кіраўніком сав.дэлегацыі быў Леў Троцкі 18 лютага 1918г.-германскія войскі распачалі новае наступленне. Бальшавіцкія войскі павінны былі адступаць. 3 сакавіка 1918г.-быў падпісаны Брэст-Літоўскі мірны дагавор.Делегацыя ад БНР( кіраўнік – Язэп Варонка), якая прыехала ў Расію, удзел у падпісанні дагавора не прыняла.Савецкая Расія і Германія падзялілі тэрыторыю беларусі. 11 лістапада 1918г адббылася рэвалюцыя ў Германіі.Новы ўрад адазваў свае войскі з акупіраваных бел.зямель.Але гэты вывад войскаў зацягнуўся да 1919 г. У жніўні 1920г. Быў падпісаны Рыжскі мірны дагавор, згодна з якім тэрыторыя зах.Беларусі адышла ў склад Польшчы.Т.я. 1 Сусветная вайна завяршылася, то патрэбна было зрабіць вынікі, таму Англія, францыя, ЗША сабраліся ў Версале-28 чэрвеня 1918г.і падпісалі мірныя дамоўленнасці. 12 лістапада 1918г.у Вашынгтоне былі падпісаны дамоўленнасці – Версальска-Вашынгтонскай сістэмы.У сувязі з гэтым, страны пераможцы мелі правы на выхад у Тіхі акеян.

 У 1926-1938г.у час Сталінскіх рэпрэсій пражывала 9 800 000 чалавек, 3,5 млн чалавек пражывала за межамі нашай краіны. 

  

65. Грамадска-палітычнае, эканамічнае, нац.-культ.становішча зах.Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.

 У адпаведнасцị з Рыжскịм мịрным дагаворам памịж сав. Р. ị Польшчай да тэрыторый апошняй былị далучаны Гродненская, а так сама значная частка Мịнскай ị Вịленскай губерняў. Гэтыя тэр. атрымалị назву Зах. Бел. У Польшчы яны называлịся Усходнịмị Крэсамị ị былị падзелены на 4 ваяводствы: Палескае, Навагрудскае, Беластоцкае ị Вịленскае. К верасню 1939г. колькасць насельнịцтва гэтых тэрыторый дасягнула 5 млн чал. Пасля далучэння да Польшчы цяжкае становịшча эканомịкị бел. губерняў не палепшылася. Прамысловасць аднаўлялася марудна ị нават у 1939 г. недасягала ўзроуню 1913. Адзịнай галịнай прамысловасцị, якая набыла значнае, была дрэваапрацоучая.Буйнейшымі прадпрыемствамі былі: Лідскі Піўзавод, Тытунёвая фабрыка, Вулкан-Энэргія спічачная фабрыка ў Пінску. Т. с. атрымала развịцце перапрацоука с/г прадукцыị, асаблịва прадукцыя жывелагадоулị. У галịне с/г Зах. Бел. з'яулялася зонай буйнейшага ў Еуропе памешчыцкага землеуладання. К 1939г. на хутары было пераселена 43% сялянскịх гаспадарак. С/г рабочыя з/п атрымлịвали амаль цалкам натурай. Асаблịва цяжкịм было становịшча беспрацоуных, большасць з якịх не атрымлịвала нịякай дапамогị, дрэннае мед. абслугоуванне ị цяжкịя умовы жыцця з'улялịся прычынай хвароб ị нов эпịдэмịй. З-за цяжкай долị дзесяткị тысяч жыхароу выязжалị у ịнш краịны на сезон работы цị эмịгравалị. З 1921 па 1939 колькасць эмịгрантау склала ≈130 тыс. чал.

66. Удзел БССР у заснаванні і дзейнасці ААН.                                                                                                                                                                                                             

  27 лістапада–2 снежня 1943г. – Тыгеранская канферэнцыя  (паўстала пытанне аб стварэнні арганізацыі  ААН, каб мела вялікія паўнамоцтвы, замацавала новае дзяленне свету пасля II сусв.вайны,была гарантам міру і бяспекі. ЗША–Рузвельд, Англія-Чэрчэль,Расія-Сталін (ад Бел.прысутнічаў Андр.Андр.Грамыка, ен прапанаваў уваход 7 сав. рэспубл.,Рузвельд і Чэрчыль былі супраць. Кан.жніўня 1944г.БССР вяла перамовы з Польшчай (усе пыт.абгрунтоўваліся з Масквой). 28 жніўня 1944г. канфер. па ствар ААН у г.Думбардан-Оксе, ЗША (кір-к дэлегацыі Грамыка прапанав.уключ.у ААН 16 рэсп. Ад СССР ). Люты 1945 –(Ялта) Крымская канферэнцыя (Рузвельд, Чэрчэль,Сталін). Вырашана: не больш 2-3 рэсп.ад СССР прыняць у ААН.    25 красавіка 1945г. у г.Сан-Францыска адбылася апошняя канферэнцыя аб стварэнні ААН (ад СССР запрошана РСФСР, але БССР і УССР прыхалі без запроса, пастаўлена пыт.аб уключэніі БССР і УССР,большасць краін падтрымала – за вялікі уклад у перамогу над фашысцкімі захопнікамі і яе саюзнікамі). БССР прадстаўляў Кісялёў. Кіраўніком ААН спачатку быў генеральны сакратар Кохе Анан, зараз Пан Гемун.

67.Роля і месца БССР на міжнароднай арэне ў перыяд канфрантацыі дзвюх грамадска-палітычных сістэм у другой палове 40-х – першай палове 80-х гг. 20 ст.

  Международно-политический статус Беларуси после Второй мировой войны изменился. 1 февраля 1944 г., накануне конференции в Думбартум-Оксе где планировалось обсудить проект Устава Организации Объединенных Наций (ООН), Верховый Совет СССР принял закон, по которому все союзные республики получили право вступать в непосредственные отношения с зарубежными государствами, заключать с ними договоры и обмениваться консульскими и дипломатическими представительствами. В марте 1944 г. был создан Народный комиссариат (с 1946 г.- Министерство) иностранных дел Беларуси. Первым министром стал К. Киселев. Из всех союзных республик только Беларусь и Украина стали членами ООН, учитывая их вклад в разгром фашизма, огромные людские и материальные потери. 26 июня 1945 г. БССР вместе с другими 50 государствами подписала Устав ООН, ратифицированный Верховным Советом БССР 30 августа 1945 г.

    Кан.лістап. – пач.снежня 1943г. – Тыгеранская канферэнцыя(паўстала пыт.аб стварэнні арганіз. ААН як “Ліга Нацый”(не магла выраш.глабальн.праблем),каб мела вялікія паўнамоцтвы, замацавала новае дзяленне свету пасля II сусв.вайны,была гарантам міру і бяспекі). ЗША–Рузвельд, Англія-Чэрчэль,Расія-Сталін(ад Бел.прысутнічаў Андр.Андр.Грамыка, ен прапанаваў уваход 7 сав. рэспубл.,Рузвельд і Чэрчыль былі супраць(“Трэба каб было некалькі замежных пасольств у кожн. рэспубл.), Сталін перагледзеў Канстыт.1936г., стварыў Мін.Замежных Спраў)

    Кан.жніўня 1944г.БССР вяла перамовы з Польшчай(усе пыт.абгрунтоўваліся з Масквой). 28 жніўня 1944г. канфер. па ствар ААН у г.Думбардан-Оксе, ЗША (кір-к дэлегацыі Грамыка прапанав.уключ.у ААН 16 рэсп. ). Люты 1945 – Крымская(Ялцінская) канферэнцыя (Рузвельд, Чэрчэль,Сталін). Вырашана: не больш 2-3 рэсп. прыняць у ААН, стварэнне пастаянна дзеючай камісіі(для падрыхтоўкі апошняй канферэнцыі). 28 красавіка 1945г. у г.Сан-Францыска адбыл.апошняя канфер.аб ствар.ААН(ад СССР запрошана РСФСР, але БССР і УССР прыхалі без запроса, пастаўлена пыт.аб уключэніі БССР і УССР,большасць краін падтрымала – за вялікі уклад у перамогу над фашысцкімі дзярж.).БССР прадстаўлялі Кісялёў,Жэбракоў-журналіст,Перцаў-гісторык,Байдукоў,Шмыгаў.Засядалі да 26чэрвеня1945.

    1946-БССР падпісала рэзалюцыю “Аб выдачы і пакаранні ваенных злачынцаў”. 1948 – БССР уступ.у сусв.арганіз.працы. 1954 - БССР уступ. у міжнар. арган.па справах адукацыі, культуры, навукі(ЮНЭСКА).У 80-я гг. міжнар. дзейнасць праходзіла у рэчыўа СССР: Варшаўскі дагавор (АВД) (1955), Савет Эканам. Узаемадапам. (СЭУ,1949). Пагадненне “Аб раззбраенні” (1959), “Аб нераспаўсюдзванні ядзернай зброі” (1963), “Акт аб бяспецы і скпрацоўніцтве” (Хельсінкі,Фін.,1975)

68. Нарастанне крызісу сав-сац.сістэмы. Распад СССР і новыя суадносіны сілаў на сусветнай арэне. Працэсы дэмакратызацыі ў БССР і складване  шматпартыйнасці падчас палітыкі перабудовы.

  У перыяд 80-х гадоў 20 ст. Паміж капіталістычнымі і сацыялістычнымі сістэмамі адбываліся не толькі палітычныя, але і эканамічныя супрацьборства. Расло незадавальненне сац.краін палітыкай СССР.У др.пал.80г распачынаецца ў сац.краінах усх.Еўропы народная рэвалюцыя, яна прайшла амаль бескроўна. Кіраўнік Румыніі быў арыштаваны. Чэхаславакія падзялілася на Чэхію і Славакію мірным пуцём.Адбыўся крах сац.сістэмы ва ўсх.Еўропе. Такім чынам у др.пал.80г.быў зроблены  выбар дэмакратычнага шляху развіцця, які быў абвешчаны ў 1985г.новым кіраўніком ЦК КПСС Гарбачовым і атрымаў назву палітыкі перабудовы. У БССР працягвала існаваць адзіная партыя КПБФарміраванне ў рэспубліцы шматпартыйнасці стала сведчаннем дэмакратызацыі грамадства.Рост грамадзянскай і палітычнай свядомасці насельніцтва прывёў да ўзнікнення ў 1989г. апазіцыйнага руху пад назвай Беларускі народны фронт за перабудову Апошняй спробай вярнуць усё на сваі месцы быў жнівенскі путч( спроба дзяржаўнага перавароту) вярхушкі партыйна-дзяржаўнага кіраўніцтва ў Маскве ў 1991г. .У 1989г адбыўся перапіс насельніцтва. Больш за 80% прызналі бел.мову, як родную.

  8 снежня 1991 – распад СССР у Белавежская пушчы кiраўнiкi Расii, Беларусi i ўкраiны (Б.Ельцын, С.Шушкевiч, Л.Краўчук), iгнаруючы вынiкi рэферэндума 1991 г., дэнансавалi дагавор 1922 г. аб утварэннi СССР i тым самым канчаткова разбурылi вялiкую i магутную дзяржаву. На руiнах СССР была створана аморфная нежыццяздольная Садружнасць Незалежных Дзяржаў.

69.  Абвяшчэнне  Рб.  Заканадаўча-прававое  афармленне дзяржаўнага суверэнітэту РБ. Утварэнне  СНД.

  Пераход да перабудовы грамадства на дэмакратычных асновах нечакана для партыйнага і дзяржаўнага кіраўніцтва СССР вывеў на першае месца нацыянальныя праблемы. Найбольшую вастрыню яны спачатку атрымалі у Прыбалтыцы, але у хуткім часе ахапілі усе рэспублікі. Уздым нацыянальнага руху выявіўся у актыўнай падтрымцы ідэі суверэнітэту. 27 ліпеня 1990 г. Вярхоўны Савет БССР прыняў Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце рэспублікі. Было абвешчана вяршэнства на тэрыторыі рэспублікі Канстытуцыі БССР і яе законаў. Гэтым быў пакладзены пачатак шляху да дзяржаўнага суверэнітэту. У сакавіку 1991 г. адбыўся рэферэндум аб захаванні СССР, у якім прынялі удзел 9 з 15 рэспублік, 7 яго ўдзельнікаў выказаліся «за». Але дзяржаўны пе-раварот у Маскве у жніўні 1991 г., які меў на мэце захаванне СССР, толькі паскорыў яго распад. 25 жніўня 1991 г. Вярхоўны Савет БССР прыняў пакет рашэнняў аб незалежнасці, палітычнай і эканамічнай самастойнасці Беларусі. У гісторыі Беларусі пачаўся новы этап - этап незалежнай дзяржавы. Разам з абвяшчэннем незалежнасцi РБ пачынаецца новы этап у яе дзейнасцi на мiжнароднай арэне.

  У снежнi 1991 г. Вярхоўны Савет РБ ратыфiкаваў пагадненне аб стварэннi Садружнасцi Незалежных Дзяржаў. У СНД увайшлi ўсе былыя рэспублiкi СССР, акрамя краiн Прыбалтыкi. Пасля лiквiдацыi СССР пачалося прызнанне РБ як суверэннай дзяржавы. РБ ажыццяўлаля працэс дагаворнага зацвярджэння гранiц з сумежнымi дзяржавамi: Польшчай, Латвiяй, Лiтвой, Расiяй i ўкраiнай. Адбылася замена назвы рэспублікі і дзяржаўнай сімволікі. 14 мая 1995 г. на рэферэндуме большасць насельніцтва нашай рэспублікі прагаласавала за ўвядзенне новых дзяржаўных сімвалаў рэспублікі, якія існуюць і се'ння: герба і сцяга. Сцяг складаецца з дзвюх гарызантальна размешчаных палос чырвонага і зяленага колеру, ля дрэўка вертыкальна размешчаны беларускі нацыянальны арнамент чырвонага колеру на белым полі. Ліпень 1994 г. – выбары прэзід. РБ (кандыдаты – Шушкевіч, Дубко, Пазняк, Новікаў, Кебіч, Лукашэнка

70. Асноўныя тэндэнцыі грам.-паліт.жыцця РБ. Шляхі ўмацавання яе дзяржаўнага суверэнітэту. Увядзенне прэзідэнтцкай формы кіравання.Вынікі рэспубліканскіх рэферэндумаў 1995, 1996, 2004.Кансцітуцыя РБ 1994 г.

  27 ліпеня 1990г.вярхоўны савет БССР прыняў Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце рэспублікі. Гэта азначала, што Беларусь выбрала ўласны шлях развіцця, хоць і не выключала магчымасці аб’яднання разам з іншымі рэспублікамі ў новы саюз.  Афаріленне дзяржаўнай незалежнасці РБ было звязана з практычным замацаваннем суверэнітэту рэспублікі. 25 жніўня 1991г.было прынята рашэнне вярхоўнага савета БССР аб наданні канстытуцыйнага статусу дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце БССР, прынятай 27 ліпеня 1990г. На наступны дзень 26 жніўня 1991г.быў прыняты закон (аб забяспячэнні палітычнай і эканамічнай самастойнасці БССР), 19 верасня 1991г.вярхоўны савет прыняў закон аб назве БССР у адпавелнасці з якім яна пачала называцца РБ. 14 мая 1995г.на рэферэндуме большасць насельніцтва нашай рэспублікі прагаласавала за ўвядзенне новых дзяржаўных сімвалаў рэспублікі-герба і сцяга. Другі рэферэндум быў 24 лістапада 1996г. На рэферэндум было вынесена 7 пытанняў: 4-прэзідэнтам РБ, 3-верхоўным саветам. Канстытуцыя РБ была прынята вярхоўным саветам 15 сакавіка 1994г. Канстытуцыя устанавіла прэзідэнцкую форму дзяржаўнага кіравання. У выніку выбараў, праведзенных летам 1994г.болей за 80% аддалі свае галасы за Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнка. У 2001г.ён паўторна быў абраны прэзідэнтам РБ.

71. Асноўныя тэндэнцыі сац-эк. развіцця РБ. Пошук шляхоў пераходу да рыначнай эканомікі.

  На шляху пераходу ад планвай сацыялiстычнай гаспадаркi да капiталiстычнай рыначнай эканомiкi зроблены крокi па стварэнню нарматыўна-прававой базы, рэфармаваннi адносiн уласнасцi, перабудове грашова-фiнансавай сiстэмы, рэарганiзацыi дзейнасцi суб`ектаў гаспадарання. Пачатак гэтых рэформ на беларусi звязаны з адабрэннем Вярхоўным Саветам рэспублiкi ў канцы 1990 г. праграмы пераходу да рыначнай эканомiкi.Рэалiзацыя праграмы праводзiлася ва ўмовах адмiнiстрацыйнага павышэння i вызвалення цэн, iнфляцыi, страты рычагоў цэнтралiзаванага кiравання, бурнымi дэзынтэграцыйнымi працэсамi на тэрыторыi СССР. Пасля развалу СССР у 1991 г. змянiлiся i падыходы да правядзення пераўтварэнняў – у аснову былi прыняты метады так званай «шокавай тэрапii». К 1994 г. правяддзенне рэформ дазволiла стварыць на Беларусi неабходны мiнiмум асноўных рыначных iнстытутаў, нарматыўна-прававых дакументаў, зрабiць новую сiстэму эканомiкi, якая ў асноўным абапiраецца на рыначныя рэгулятары. Разам з тым, беларускi рынак пацярпеў значна большыя страты, чым меў здабыткаў: разбурэнне былых эканамiчных сувязей прывяло да абвальнага спаду вытворчасцi амаль на 50 % (у параўнаннi з канцом 80-х гг.), рэзкаму падзенню курса беларускага рубля, крытычнаму стану ў забеспячэннi энергарэсурсамi. Усе гэта вызвала панiжэнне жыццевага ўзроўня большасцi насельнiцтва, рост беспрацоўя, нарастанне iншых сацыяльных праблем. Мадэль рыначных рэформ метадам «шокавай тэрапii» пацярпела правал летам 1994 г. у час выбараў першага прэзiдэнта РБ. Для пераадолення крызiсных з`яў i недахопаў, а таксама для вызначэння перспектыўных задач у правядзеннi рыначных рэформ новым кiраўнiцтвам рэспублiкi былi распрацаваны «Асноўныя напрамкi сацыяльна-эканамiчнага развiцця РБ на 1996—2000 гады». Сення ў рэспублiцы прыпынена далейшае падзенне вытворчасцi i забяспечаны некаторы рост прамысловай i сельскай гаспадаркi.

72. Геапалітычнае становішча РБ. Роля Беларусі ў станаўленні і стварэнні СНД.  Міжнароднае прызнанне суверэннай РБ.

  Беларусь, а іменна Полацк знаходзіцца ў цэнтры Еўропы. З 19 века існаваў пуць “із вараг у грэкі” і таму вельмі выгадна знаходзілася Беларусь, т.к. гэта выгадна з эканамічнага пункту гледжання. Агрэсіўную палітыку праводзіла Францыя, Германія і гд. Эпіцэнтр гэтых войнаў праходзіў на РБ, і гэта несла вялікую “─” 8 снежня 1991г.у Віскулах у Белавежскай Пушчы адбылося стварэнне садружнасці незалежных дзяржаў ( Беларусь, Украіна, Расія). 21 снежня 1991г.прэзідэнт Казахтана Назарбаеў запрасіў у Алма-Ату (Астана) на сустрэчу тых, хто хацеў увайсці ў СНД. Узбекістан, Таджыкістан, Кыргізстан, Туркменістан, Казахстан – увайшлі ў СНД. Потым прыядналіся Азербайджан, Арменія, Малдова. Прыбалтыка і Грузія не ўвайшлі. Мінск – сталіца СНД. 30 снежня 1991г.кіраўнікі пераехалі ў Мінск.  У 1993г.Грузія стала 12-тай дзяржавай у СНД.

73. Працэс стварэння саюза Беларусі і Расіі. Месца РБ у інтэграцыйных працэсах на постсав. і  еўразійскай прасторы ва ўмовах  глабалізацыі і нарастання пагрозы міжнароднага тэрарызму.

  2 красавіка 1996г. Падписали дакумент аб стварэнни супольництва суверэнных рэспублик. 2 красав. 1997 г. прэзід. Расіі і Бел. падпіс. ў Крамлі Дагавор аб Саюзе Беларусі і Расіі.. 25 снежня 1998 г. бакі падпісалі дэклар. аб дальнейш. яднанні Бел. і Расіі. 8 снежня 1999 – дагавор аб утвар. Саюзнай дзяржаў: Беларусі і Расіі.. 26 стодз. 2000 г. – дагав. увайшоў у сілу.

 

74. Духоўнае і культурнае жыццё бел.народа на мяжы 20-21 ст. Нац-культ.адраджэнне. Далейшае фарміраванне бел.нац.ідэі. Асэнсванне гістарычнага мінулага і сучаснасці ў творах літ-ры і мастацтва.

  Важнае значэнне ў культурна-нацыянальным Адраджэнні сучаснай Беларусі мае стварэнне спрыяльных умоў для развіцця і функцыяніраванія роднай мовы.У студзені 1990 гбыў прыняты закон “Аб мовах у БССР” які ўстанавіў,што дзяржаўнай мовай Беларусі з’яўляецца бел.мова. Разам з тым закон прадугледжваў права свабоднага карыстання рускай мовайУ сяр 90-х гг. на бел.мову навучання перайшлі мн школы i выш. навук. установы. На Усебел рэферэндум у 1995 г. было вынесена пытанне аб статусе руск. мовы на Бел.. Большасць нас-ва выказалася за наданне роуных правоу бел. i руск. мовам. Палажэнне аб існаванні 2-юх раунапраун. дзярж. моу у рэспубл. замацавана у Канстытуцыі РБ.. У 1991 г. Вярх.Савет прыняу таксама Закон аб куль-ры, які накіраваны на адраджэнне бел. куль-най спадчыны У галіне выш. адук. адбыл пераутварэнне шэрага дзярж. інстытутау ва універітэты i акадэміі Адб. пераход да масавай выш. адукацыі Гал. мэтай выш. школы з'явілася дасягненне сусв. стандартау у падрыхтоуцы спецыялістау выш. кваліфікацыі., Леанід  Дайнека раман «Меч князя Вячки» прысвечаны часам Полацкага княства, Раман «Жалезныя жалуды» Уладзіміра Арлова, як\ прысвящ  дзейнасць  Полаччыны. Папуляр. карыс-таюцца творы Кастуся Тарасова «Памяць пра легенды», «Пагоня на Грунвальд», «Тры жыцці Рагнеды» i шш.Генрих Далідовіч у  «Гаспадар-камень», «Па-буджаныя» расказвае пра лес дзеячау Беларускай Народнай Рэспублш (БНР). Апов. Васгля Быкава «Сцю-жа», «Сцяна».І.Шамякін(Чернобыль) «Злая зорка», аповесщ «Ахвяры», «Сатаншсю тур» i шш. аповесць Сяргея Грахоускага «А маци не спиць».

1. вервь веревка; участок земли отмеренный веревкой община в Древней Руси
2. темами которые рассматриваются безотносительно друг к другу Существуют разные подходы к к
3. Цель- рассмотреть методы определения неисправностей электродвигателей применяемых в бытовой технике
4. либо документу руку эта бумага имела на бирже вес.
5. Недостаточность клапана аорты
6. На его долю приходится 7 общего объема инвестиций 5 в сех налоговых поступлений и треть мировой торговл
7. Словарные фантомы
8. то спешим к чемуто стремимся.html
9. Вісник Дніпропетровського університету
10. на тему Фабрика рекламы Цель урока- Формирование понятия о рекламе как источнике информации
11. Понятие демографического взрыва и его причины
12. ЛЕКЦИЯ 7 1 Общая характеристика немецкой культуры 18 века
13. 1. Инвестиции ~ это долгосроч вложен капитала с целью получен прибыли Инвестиця деятть ~ это деятть физ ю.html
14. Муниципальное образование
15. з курсу Нові інформаційні технології Історичний розвиток обчислювальної техніки Інформаційн
16. Тема- Вивчення впливу електричного струму на організм людини Мета роботи- вивчити зміст небезпек від дії ст
17. Государственное регулирование деятельности предприятий. Персонал организаци
18. Реферат- Подразделения химии
19. Реалізація двохзвязного списка
20. Куда смотрят наши банки

Материалы собраны группой SamZan и находятся в свободном доступе