Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Капитал есебі
Меншікті капиталдың құрылымы
Меншікті капитал –субъект қызметінің бүкіл кезеңіне арналып бекітіледі, ол негізгі және айналым қаржысының құралу көздері болып табылады.
Меншікті капиталға жарғылық капитал, резервтік капитал және бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) жатады.
Жарғылық капитал-кәсіпорынды құру сәтінде оның қалыпты қызметін қамтамасыз ету мақсатында құрылтайшылардың ақшалай өлшеммен (негізгі құралдардың, материалдық емес активтердің айналым және ақша қаражаттарының құны және т.б.) бағаланған салымдарының жиынтығы.
Жарғылық капиталдың абсолюттік шамасы және оның баланстың міндеттемелер мен капитал бөлімінің (пассивінің) жалпы жиынтығындағы алатын үлесі-кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын бейнелейтін маңызды көрсеткіш.
Резервтік капитал-заңдық-нормативтік және құрылтай құжаттарына сәйкес кәсіпорынның жарғылық қызметуÐåçåðâòiê êàïèòàë - çà»äûº-íîðìàòèâòiê æ¸íå º½ðûëòàé º½æàòòàðûíà ñ¸éêåñ ê¸ñiïîðûííû» æàð¹ûëûº ºûçìåòi áàðûñûíäà æîñïàðëàíáà¹àí øû¹ûíäàðäû» îðíûí æàáó ìàºñàòûíäа таза табысты» есебiнен єЅрылатын кёсiпорынны» єаражаты.
Бјлiнбеген табыс (жабылма№ан зиян) бЅл – кёсiпорынны» таза табысы, ол кёсiпорынны» табысынан шы№ысын жёне за»ды тЅл№алардан Ѕсталынатын табыс салы№ын шегергеннен кейiнгi єалатын сома.
Меншiктi капитал есебiнi» негiзгi мiндеттерi:
²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» àóìà¹ûíäà æ½ìûñ iñòåéòií áàðëûº çà»äû ò½ë¹àëàð, ñîíûìåí ºàòàð çà»äû ò½ë¹à ò¾ðiíäå º½ðûëìàé-ຠ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» ðåçèäåíòòåði áîëûï òàáûëàòûí, ê¸ñiïêåðëiê ºûçìåòïåí àéíàëûñàòûí æåêå ò½ë¹àëàð æ¸íå ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» àóìà¹ûíäà òiðêåëåãåí ðåçèäåíò åìåñòåðäi» ôèëèàëäàðû ìåí ¼êiëäiêòåði áóõãàëòåðëiê åñåïòi æ¾ðãiçóãå ìiíäåòòi.
Жарғылық капитал жайлы түсінік және оның қалысптасу тәртібі
Áóõãàëòåðëiê åñåïòi» ìà»ûçäû îáúåêòiëåðiíi» áiði áîëûï òàáûëàòûí ìåíøiêòi êàïèòàë, îíû» å» áàñòû á¼ëiãi æàð¹ûëûº êàïèòàëäû» º½ðûëóûíàí áàñòàëàäû. ß¹íè, øàðóàøûëûº ºûçìåòïåí àéíàëûñóøû º½ðûëûìäàðäû» ñàí ò¾ðëi íûñàíäà º½ðûëóû îëàðäû» æàð¹ûëûº êàïèòàëûíû» º½ðûëóûíäà äà ¼çiíå ò¸í ¼çãåøiëiêòåðiìåí åðåêøåëåíåäi. Á½ë øàðóàøûëûº æ¾ðãiçóøi ñóáúåêòiëåðäi» çà»ìåí áåëãiëåíãåí ºàíøà íûñàíû áîëñà, îëàðäû» æàð¹ûëûº êàïèòàëûí º½ðóäû» ñîíøà åðåêøåëiãi áàð äåãåí ñ¼ç.
Коммерциялыє Ѕйымдар јз єызметтерiнi» негiзгi маєсаты ретiнде пайда табуды кјздейдi. Êîììåðöèÿëûº ì¾ääåìåí º½ðûë¹àí øàðóàøûëûº æ¾ðãiçóøi ñóáúåêòiëåð ¼ç åðêiìåí ºûçìåòií æ¾çåãå àñûðàäû, äàéûí ¼íiìií ñàòûï ¼òêiçåäi, áþäæåòêå ò¼ëåíåòií ñàëûº æ¸íå áàñºàäàé ìiíäåòòi ò¼ëåìäåðií ò¼ëåãåííåí êåéiíãi ºàëàòûí òàáûñûí ¼ç ºàæåòòiëiãiíå æ½ìñàéäû.
Êîììåðöèÿëûº ½éûì áîëûï òàáûëàòûí çà»äû ò½ë¹à ìåìåëåêåòòiê ê¸ñiïîðûí, øàðóàøûëûº ñåðiêòåñòiê, ¼íäiðiñòiê êîîïåðàòèâ íûñàíäàðûíäà º½ðûëóû ì¾ìêií.
Êîììåðöèÿëûº åìåñ ½éûìäàð ïàéäà òàáóäû ìàºñàò åòïåéäi æ¸íå àëûí¹àí ïàéäàíû ºàòûñóøûëàð àðàñûíäà ¾ëåñòiðìåéäi. Îëàð¹à ºî¹àìäûº áiðëåñòiêòåð, àññîöèàöèÿëàð, ñàÿñè ïàðòèÿëàð, äiíè áiðëåñòiêòåð æàòàäû. Îëàð øàðóàøûëûº æ¾ðãiçó º½ºû¹ûíà íåãiçäåëiï ìåìëåêåòòiê ê¸ñiïîðûí ðåòiíäå äå º½ðûëà àëàäû. Á½ë ê¸ñiïîðûíäàðäû» æàð¹ûëûº êàïèòàëû àçàìàòòàðäû» æ¸íå ê¸ñiïîðûíäàðäû» ¼ç åðiêòåðiìåí áåðãåí ºàðàæàòûíàí º½ðàëàäû. Á½ë ê¸ñiïîðûíäàðäû» àëäûíà ºîé¹àí ìàºñàòû - ºî¹àìíû» ðóõàíè, ì¸äåíè æ¸íå ò½ðìûñòûº ºàæåòòiëiêòåðiíå äåãåí ñ½ðàíûñòû ºàíà¹àòòàíäûðó áîëûï òàáûëàäû, ÿ¹íè îëàð êîììåðöèÿëûº ì¾ääåíi ê¼çäåìåéäi.
Êîììåðöèÿëûº åìåñ ½éûìäàð ìåêåìå, ºî¹àìäûº áiðëåñòiê, ºî¹àìäûº ºîð, ò½òûíó êîîïåðàòèâi, äiíè áiðëåñòiê æ¸íå ²Ð-íû» çà» º½æàòòàðûíäà ê¼çäåëãåí ¼çãå äå íûñàíäàð ò¾ðiíäå º½ðûëàäû. Êîììåðöèÿëûº åìåñ ½éûìäàð ê¸ñiïêåðëiê ºûçìåòïåí ¼çäåðiíi» æàð¹ûëûº ìàºñàòòàðûíà ñàé êåëóiíå ºàðàé ¹àíà àéíàëûñà àëàäû.
Ìåíøiê èåëiãiíå áàéëàíûñòû øàðóàøûëûº æ¾ðãiçóøi ñóáúåêòiëåð ìåìëåêåòòiê æ¸íå æåêå ìåíøiê ê¸ñiïîðûíäàð áîëûï á¼ëiíåòiíäiãi áåëãiëi.
Ìåìëåêåòòiê ê¸ñiïîðûíäàð¹à æàòàòûíäàð:
Ñåðiêòåñòiêòåð øàðóàøûëûº æ¾ðãiçóøi ñóáúåêòiëåðäi» iøiíäå êå» òàðà¹àíû áîëûï òàáûëàäû.
Øàðóàøûëûº ñåðiêòåñòiêòi» æàð¹ûëûº êàïèòàëû º½ðûëòàéøûëàðäû» (ºàòûñóøûëàðäû») ñàëûìäàðûíàí º½ðàëàäû. Åãå𠺽ðûëòàéøûëàðäû» çàòòàé ò¾ðäå ñàëûí¹àí ñàëûìäàðûíû» àºøàëàé áà¹àëàí¹àí º½íû 20000 àéëûº åñåïòiê ê¼ðñåòêiøêå ýêâèâàëåíòòi ì¼ëøåðäåí æî¹àðû áîëñà, îíäà ñàëûìäû ò¸óåëñiç ýêñïåðò áà¹àëàï ðàñòàó¹à òèiñòi.
Ñåðiêòåñòiêòåð òîëûº ñåðiêòåñòiê, ñåíiì ñåðiêòåñòiãi, æàóàïêåðøiëiãi øåêòåóëi ñåðiêòåñòiê, ºîñûìøà æàóàïêåðøiëiãi áàð ñåðiêòåñòiê, àêöèîíåðëiê ºî¹àì íûñàíäàðûíäà º½ðûëóû ì¾ìêií.
Òîëûº ñåðiêòåñòiêòi» ºàòûñóøûëàðû 2 æåêå ò½ë¹àäàí êåì áîëìàóû êåðåê. Æàð¹ûëûº êàïèòàëäû» ìèíèìàëäû ê¼ëåìi 25 àéëûº åñåïòi ê¼ðñåòêiøòåí ò¼ìåí áîëìàó¹à òèiñòi æ¸íå æàð¹ûëûº êàïèòàëäû» º½ðûëó ò¸ðòiái º½ðûëòàé º½æàòòàðûìåí ðåòòåëåäi. ß¹íè, æàð¹ûëûº êàïòàëäû º½ðó, àçàéòó íåìåñå ê¼áåéòó, òàáûñòû á¼ëó ò¸ðòiïòåði º½ðûëòàé æèíàëûñûíäà àéºûíäàëûï, º½ðûëòàé º½æàòòàðûíà åíãiçiëåäi æ¸íå ì½íäàé øåøiìãå áàðëûº ºàòûñóøûëàð êåëiñiìií áåðiï, º½æàòòàð¹à ºîëäàðûí ºîÿäû.
Ñåíiì ñåðiêòåñòiãiíi» æàð¹ûëûº êàïèòàëû òîëûº ñåðiêòåñòåðäi» ñàëûìäàðû àðºûëû º½ðûëàäû. Æàð¹ûëûº êàïèòàëäû» ì¼ëøåði 50 àéëûº åñåïòiê ê¼ðñåòêiøòåí ò¼ìåí áîëìàóû ºàæåò æ¸íå ¸ðáið ñàëûìøûíû» ºîñºàí ¾ëåñi áàðëûº æàð¹ûëûº êàïèòàëäû» 50 ïàéûçûíàí àðòûº áîëìàóû òèiñ.
Æàóïêåðøiëiãi øåêòåóëi ñåðiêòåñòiê. Æàóàïêåðøiëiãi øåêòåóëi ñåðiêòåñòiêòi» æàð¹ûëûº êàïèòàëû º½ðûëòàé º½æàòòàðûìåí áåëãiëåíãåí ì¼ëøåðäå ¾ëåñêå á¼ëiíãåí. ̽íäàé º½ðûëûìíû» æ½ìûñêåðëåð ñàíû 50 àäàìíàí àñïàóû êåðåê. ʸñiïîðûíäû òiðêåó êåçiíäå æàðèÿëàí¹àí æàð¹ûëûº êàïèòàëäû» êåì äåãåíäå 25 ïàéûçû ñóáúåêòiäå áàð áîëó¹à òèiñòi æ¸íå ºàë¹àí á¼ëiãi æûë iøiíäå òîëûº ñàëûíóû òèiñ. Æàð¹ûëûº êàïèòàëäû» ìèíèìàëäû ê¼ëåìi 100 àéëûº åñåïòiê ê¼ðñåòêiøòåí êåì áîëìàóû òèiñ. Êåéiíãi øàðóàøûëûº ºûçìåòi áàðûñûíäà ñåðiêòåñòiê ºàòûñóøûëàðûíû» áiðåãåé øåøiìi áîéûíøà æàð¹ûëûº êàïèòàë òîëûºòûðûëóû (¼ñiðiëói) ì¾ìêií. ̽íäàé òîëûºòûðó áiðiíøi æàðèÿëàí¹àí æàð¹ûëûº êàïèòàë òîëû¹ûìåí ò¼ëåíãåííåí êåéií ¹àíà æ¾ðãiçëåäi.
Акционерлiк єо№ам ретiнде жар№ылыє капиталы акцияларды» наєты (номиналдыє) єЅнына те» белгiлi бiр санына бјлiнген серiктестiк танылады, акционерлiк єо№амны» єатысушылары (акционерлер) оны» мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi жёне јздерiне тиесiлi акциялар єЅны шегiнде єо№амны» єызметiне байланысты болатын залалдар шегуге тёуекел етедi.
Республикамызды» экономикасында акционерлiк єо№амдар ашыє жёне жабыє акционерлык єо№амдар тѕрiнде белгiленген.
Ашыє акционерлiк єо№ам. МЅндай єо№амны» єатысушылары јздерiне тиесiлi акцияларды басєа акционерлердi» келiсiмiнсiз бјлiп бере алады. Ашыє акционерлiк єо№ам јзi шы№аратын акциялар№а ашыє тѕрде жазылу жѕргiзуге жёне оларды за»дармен белгiленген жа№дайларда еркiн сату№а єЅєылы.
Жабыє акционерлiк єо№ам. МЅндай єо№амны» акциялары тек јз єЅрылтайшылары немесе алдын ала белгiленген адамдар арасында таратылады. Жабыє акционерлiк єо№ам јзi шы№аратын акциялар№а ашыє тѕрде жазылу жѕргiзуге не оларды сатып алу№а алдын ала белгiленген тЅл№алардан басєалар№а Ѕсыну№а єЅєы№ы жоє.
Шаруашылыє жѕргiзушi субъектiлер Мемлекеттiк тiркеуден јткен кезде, єЅрылтайшыларды» салымына те» мјлшердегi немесе акциялар№а жазылу сомасына те» мјлшердегi оны» жар№ылыє капиталы єЅрылтай єЅжаттарында кјрiнiс табады.
Акционерлiк єо№амны» жар№ылыє капиталыны» мјлшерi бiр акцияны» номиналдыє єЅны, єарапайым жёне басым артыєшылы№ы бар акцияларды» ара єатынасы єо№амны» жар№ысында жазылады жёне тиiстi мемлекеттiк органдарда тiркеледi.
Акционерлiк єо№амны» жар№ылыє капиталы сатып јткiзiлген акцияларды» номиналдыє єЅны бойынша ба№аланады. Сатып-јткiзiлген акцияларды» наєты єЅныны» оларды» номиналдыє єЅнынан жо№ары болуы бухгалтерлiк есепте жеке кјрсетiледi жёне де ол акцияларды номиналдыє єЅнынан тјмен ба№а№а сатєан кезде сатып јткiзiлген акцияны» наєты єЅны мен номиналдыє єЅныны» арасында№ы айырманы» орнын толтыру ѕшiн пайдаланылады.
Cерiктестiктегi жар№ылыє капиталды» есебi
Сонымен, шаруашылыє серiктестiк ретiнде - жар№ылыє капиталы єЅрылтайшыларды» (єатысушыларды») ѕлесiне (салымдарына) бјлiнген Ѕйым танылады. ІЅрылтайшыларды» (єатысушыларды») салымдары есебiнен єЅрыл№ан, сондай-ає
шаруашылыє серiктестiктi» єызметi барысында јндiрiлiп алын№ан мѕлiктi иелену єЅєы№ы серiктестiкке тиесiлi болады.
Серiктестiктi» жар№ылыє капиталы єЅрылтай келiсiм шартында белгiленген мјлшерде, єЅрылтайшыларды» салымдарыны» негiзiнде єЅрылады.
Серiктестiк капиталыны» бухгалтерлiк есебi жал№ыз №ана меншiк иесiнi» бухгалтерлiк есебiн жѕргiзуге јте Ѕєсас келедi. Бiрає оны» басты ерекшелiгi – салын№ан капиталды», єайтарып алын№ан капиталды» жёне єатысушылар арасында№ы табысты» бјлiп таратылуыны» есебi серiктестiктi» ёрбiр єЅрылтайшысы бойынша жеке шот ашу арєылы жѕргiзiледi.
Бухгалтерлiк балансты» "Салымдар мен пайлар" бабында осы шот бойынша ашыл№ан аралыє шоттарды» єалдыєтары жеке кјрсетiлуi тиiс.
ІЅрылтайшыларды» серiктестiктi» жар№ылыє капиталына єосєан ѕлесi ретiнде аєша єаражаттары, материалдыє емес активтер, ноу-хау, негiзгi єЅралдар жердi пайдалану єЅєы№ы жёне басєа активтер єабылдануы мѕмкiн. Салым ретiнде єабылданатын ативтер серiктестiкке берiлу кѕнiнде сол кѕнгi ёдiлеттi нарыєтыє ба№асымен ба№алануы тиiс.
Жар№ылыє капиталды» бары мен єоз№алысыны» есебi Бас шоттар жоспарыны» 5 "Жар№ылыє капитал" бјлiмшесiнi» шоттарында жѕргiзiледi. БЅл бјлiмше шоттары пассивтi, кѕрделi болып табылады. БЅл шоттарда тек меншiк иелерiнi» шешiмi бойынша єЅрылтай єЅжаттарына тиiстi јзгерiстер енгiзгеннен кейiн №ана жар№ылыє капиталды» кјбеюi немесе азаюы бойынша бухгалтерлiк жазулар орындалады.
50 "Æàð¹ûëûº êàïèòàë" á¼ëiìøåñiíi» øîòòàðû áîéûíøà ºàëäûº, åãåð ê¸ñiïîðûí ¼çiíi» æàð¹ûëûº êàïèòàëûí òîëûº º½ðà¹àí áîëñà, º½ðûëòàé º½æàòòàðûíäà ê¼ðñåòiëãåí æàð¹ûëûº êàïèòàëäû» ì¼ëøåðiíå ñ¸éêåñ áîëó¹à òèiñòi.
Ò¾ðëi øàðóàøûëûº æ¾ðãiçóøi ñóáúåêòiëåðäi» æàð¹ûëûº êàïèòàëûíû» ê¼ëåìi, æî¹àðûäà àòàï ¼òiëãåíäåé, ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» çà»äûº º½æàòòàðûìåí øåêòåëåäi.
ʸñiïîðûííû» æàðèÿëàí¹àí êàïèòàëû áîéûíøà º½ðûëòàéøûëàðäû» ¸ëi ñàëûíáà¹àí ñàëûìû ò¼ëåíáåãåí êàïèòàë äåï àòàëàäû. Ò¼ëåíáåãåí êàïèòàëäû» åñåái Áàñ øîòòàð æîñïàðûíû» àêòèâòi, ê¾ðäåëi 511 "Ò¼ëåíáåãåí êàïèòàë" øîòûíäà æ¾ðãiçiëåäi. Æàðèÿëàí¹àí æàð¹ûëûº êàïèòàë òîëûº ò¼ëåíãåí æà¹äàéäà á½ë øîò áîéûíøà ºàëäûº áîëìàéäû, àë åãåð êåðiñiíøå ºàëäûº ºàëñà, îíäà á½ë æàð¹ûëûº êàïèòàëäû» òîëûº ò¼ëåíáåãåíäiãií áiëäiðåäi. Сонымен бірге бухгалтерлік есепте төленген және төленбеген капитал ұғымы бар.
Қосымша төленген капитал деп – акционерлік қоғамның меншікті акцияларының олардың номиналдық құнынан жоғары бағаға сатып өткізу нәтижесінде алынған эмиссиялық табысын айтамыз. Капиталдың бұл түрінің есебі 531 ’’Қосымша төленген капитал’’ шотында жүргізіледі. Бұл шот пассивті қарапайым шот болып табылады, ол бойынша аналитикалық есеп жүргізілмейді.
Қосымша төленбеген капитал деп – кәсіпорынның инфляцияға байланысты негізгі құралдарды, инвестицияларды және басқадай активтерді қайта бағалаудан алынған сомасын айтамыз.Мұндай капиталдың бары мен қозғалысының есебі 54 ’’ Қосымша төленбеген капитал’’ бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі.
Резервтік капиталдың қалыптасуы мен пайдаланудың есебі
Акционерлік қоғамдар және басқа да шаруашылық жүргізуші кәсіпорындар міндетті түрде пайданың есебінен резервтік капитал құрады. Резервтік капитал мөлшері акционерлік қоғамның жарғысында жарғылық капиталдың 15 %-нен кем емес дәрежеде белгіленеді.Резервтік капиталдағы қаражат алдын-ала анықталмаған зияндарды жабуға арналады. Қоғамның басқа да қаражаттары жеткіліксіз болған жағдайда резервтік капиталдағы қаражат көздері акционерлік қоғам шығарған артықшылықтағы акциялар бойынша дивиденттер төлеуге, облигациялар ппайызын төлеуге жұмсалынады. Резервтік капитал қаражатын жұмсау акционерлік қоғамныңжарғысында жазылады. Белгіленген резервтік капитал көлемі толығымен қалыптасқанға дейін акционерлік қоғам өзінің тапқан таза пайдасынан әр жыл сайын резервтік капиталға аударып отырады. Мақсатты жұмсау нәтижесінде, сомасы азайған резервтік капиталға әрбір келесі жылы таза пайданың есебінен қосымша аударымдар жасалынып отырады.
Әр жыл сайын резервтік капиталға аударылатын соманың мөлшері акционерлік қоғамның таза пайдасының 5 пайызынан төмен болмауы керек.
Резервтік капитал құру барысында «Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зиян)» шоты дебеттеліп, «Резервтік капитал» шоты кредиттеледі.
Резервтік капиталдағы қаражаттар жұмсалған кезде «Резервтік капитал» шоты дебеттеліп, «акциялар бойынша есеп айырысу» шоты кредиттеледі.
Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) есебі
Бөлінбеген табыс немесе жабылмаған зиян категориясы мазмұнын экономикалық тұрғыда сипатталған жағдайда, бұл категория кәсіпорын меншігіндегі таза активтердің өсуін және кәсіпорын қызметінің тиімділігін, салынатын салық базасын, сондай-ақ осы кәсіпорынға салынатын инвестициялық қаражаттар өрісін түйіндеу үшін қажет.Жабылмаған зиян сомасы бөлінбеген табыс сомасынан шегеріледі.
Халықаралық бухгалтерлік есеп принциптері тұрғысынан қарағанда:
Бөлінбеген табыс немесе жабылмаған зиян бухгалтерлік есеп тұрғысынан қарағанда есепке алынатын қорытындылар сапасында бухгалтердің бағалайтын нәтижесі мәнінде қаралады.
Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) кәсіпорынның бухгалтерлік балансының ең басты элементі түрінде қаралады. Есепті жылда алынған табыс көлемі кәсіпорынның меншікті қаражаттар көзін көбейтіп отыратын дәреже, ал жабылмаған зиян көлемі меншікті қаражаттар көзін азайтып отыратын дәреже сапасында танылады.
«Меншікті қаражаттар көзі» термині бухгалтерлік баланстың активті жинағынан міндеттемелер жинағын шегерген кезде пайда болады.
Акционерлік қоғамның немесе басқа шаруашылық жүргізуші заңды тұлғалардың тапқан бөлінбеген табысы «Бөлінбеген пайда(жабылмаған зиян» шотында жүргізіледі. Аталмыш шоттың кредитіндегі қалдық кәсіпорын қызметінің басталғанынан бергі нәтижесін, ал осы шоттың дебетіндегі қалдық осы жыл ыішіндегі жабылмаған зиян сомасын көрсетеді.