Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Айыппұл (штраф) — заңда белгіленген ретте және тәртіпте белгілі бір қағидаларды бұзушы тұлғаларға қолданылатын ақшалай айып салу, материалдық ықпал ету шарасы:
а) қылмыстық құқықта — жазалаудың негізгі немесе қосымша шарасы ретінде қолданылады;
ә) азаматтық құқықта – өнімдер мен тауарлар жеткізу жөніндегі келісімшарттық міндеттемелерді орындамағандығы үшін, жеке мүліктік емес құқыларға нұқсан келтірілген кезде қолданылады;
б) тұрақсыздық айыбының бір түрі;
в) әкімшілік құқықта — әкімшілік құқықтың бұзылуына кінәлі тұлғаларға судьялар, уәкілетті органдар (ішкі істер бөлімі, өрттен қорғау, санитарлық, мал дәрігерлік қадағалау және т.б.), лауазымды адамдар айыппұл тартқызады;
г) іс жүргізушілік құқықта — заңда көзделген (мысалы, сот мәжілісінің тәртібін бұзған) реттерде және мөлшерде сот айыппұл сала алады.
Бәсең сайлау құқығы (ағылш. eligibility to vote) Қазақстан Республикасы азаматтарының - Қазақстан Республикасы ның Президенті, Қазақстан Республикасы Парламентінің,Мәслихатының депутаты, немесе жергілікті өзін-өзі басқару органына мүше болып сайлану құқығы.
Здравоохранение — отрасль деятельности государства, целью которой является организация и обеспечение доступногомедицинского обслуживания населения, сохранение и повышение его уровня здоровья[1].
Представляет собой совокупность мер политического,экономического, социального, правового, научного, медицинского,санитарно-гигиенического, противоэпидемического и культурногохарактера, направленных на сохранение и укрепление физического и психического здоровья каждого человека, поддержание его долголетней активной жизни, предоставление ему медицинскойпомощи в случае ухудшения здоровья. Для осуществления этих мер создаются специальные социальные институты.
Заңнамалық акт - конституциялық заң, Қазақстан Республикасы Президентiнiң конституциялық заң күшi бар жарлығы, кодекс, заң, Қазақстан Республикасы Президентiнiң заң күшi бар жарлығы, Қазақстан Республикасы Парламентiнiң қаулысы, Сенат пен Мәжiлiстiң қаулылары;
Заңға тәуелдi нормативтiк құқықтық актiлер - заң актiлерi болып табылмайтын, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заң актiлерiнiң негiзiнде және соларды орындау үшiн шығарылған, өзге де нормативтiк құқықтық актiлер;
Заңнама - белгiленген тәртiппен қабылданған нормативтiк құқықтық актiлердiң жиынтығы;
Кодекс - осы Заңның 3-1-бабында көзделген бiртектес аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтiн құқықтық нормалар бiрiктiрiлiп, жүйеге келтiрiлген заң
Конституциялық заң - Қазақстан Республикасы Конституциясында конституциялық деп аталған, Қазақстан Республикасы Конституциясы 62-бабының 4-тармағында белгiленген тәртiппен қабылданатын заң
Еңбек келісімі
Белгілі бір жас пен білім дәрежесіне жеткеннен кейін, жұмысқа тұрғандардың әрқайсысының еңбек жолы осы құжаттан басаталады.
Еңбек шарты заңмен рәсімделген екі жақтың (әдетте "жұмыс беруші" және "жұмысшы" деп аталады), нақты бір міндеттерді өзіне ерікті түрде алу туралы жазбаша келісімі болып табылады.
Аталған міндеттемелерді нақты анықталған шарттар негізінде уақыттың белгілі бір мерзімі аралығында орындайтындықтары баяндалады. Басқа кез келген құжат еңбек келісімінің де өзіндік құрылымы мен мазмұны, рәсімдеу ережелері бар.
Еңбек келісімі жұмысқа орналасқан кезде немесе алдыңғы жасалған келісімнің кейбір шарттары (міндеттер мазмұны, еңбекақы мөлшері, жұмыс жағдайы т.б.) өзгерген жағдайда жасалады.
Келісім жасауға ұйым әкімшілігінде белгіленге тәртіп бойынша қаралған жұмысшы арызы негіз болады.
Еңбек келісімі мыналардан түрады:
Еңбек келісімін безендірудің қызметтік құжаттарды безендірудің жалпы талаптарынан көп айырмашылығы жоқ. Келісім мәтіні А4 форматты қағазда таза, түзетулерсіз басылады. Цифрлар қажет жағдайда жазбаша жазылады.
Мәслихат — тиісті әкімшілік-аумақтық бөлініс қарамағындағы аймақтың жай-күйіне жауапты жергілікті өкілдік орган. Ол сол аймақ халқының қалауын, ықтиярын білдіреді және жалпы мемлекеттік мүддені ескере отырып, қабылданған шешімдерді жүзеге асыру шараларын белгілейді әрі атқарылу барысын бақылайды.
Мәслихатты сайлау және оның пайда болуы халықаралық стандарт талаптарына жауап береді. 2001 жылдың 23 қаңтарында қабылданып, 2006 жылдың 10 қаңтарында өгерістер мен толықтырулар енгізілген «Жергілікті мемлекеттік басқару туралы» Заңына сәйкес мәслихат өкілетті орган ретінде төмендегі функцияларды орындайды:
Мәслихат сессиясы
Мәслихат өзінің өкілетін сессияда (сессия жылына 4 рет өткізіледі), өзінің тұрақты комиссиясы, мәслихат сессиясының төрағасы, бюджеттіңдепутаттар, мәслихат хатшысы арқылы жүзеге асырады. Мәслихат сессияның төрағасы мен оның хатшысын сайлайды, олардың есептерін тыңдайды, тұрақты комиссияны қалыптастырады, мәслихаттың шығындарын анықтайды, ревизиялық комиссияның актілерін бекітеді, мәслихат аппаратының құрылымын бекітеді.
Мәслихат сессиясы ашық түрде жүреді. Сессия төрағасы жергілікті атқарушы органдардың жетекшілерін шақыруға құқылы. Мәслихат өзінің мерзімінде тұрақты комиссияны құрады, онда жеті депутаттан артық болмайды. Тұрақты комиссия жылына бір рет есеп беріп тұрады. Мәслихат қызметінде ревизиялық комиссияның атқаратын рөлі жоғары. Ревизиялық комиссия мәслихат өкілетінің мерзіміне сайланады, олар жергілікті бюджеттің орындалуына бақылау жасайды. Тексеру нәтижесімен ревизилық комиссия мәслихат пен акиматты ақпараттандырады.
Мәслихат немесе оның хатшысы мәслихат сессиясында қарауға мәселелерді енгізу жөнінде уақытша комиссия құруға құқығы бар. Уақытша комиссияның құрамын, міндетін, өкілетін, құқығын мәслихат анықтайды. Уақытша комиссия жұмысына қатынасқаны үшін еңбек ақы төленбейді.
Хатшы
Мәслихат құрылымында хатшының атқаратын рөлі зор, ол мәслихаттың ағымдағы барлық жұмыстарын орындайды. Бұл лауазымды тұлға, ол тұрақты негізде жұмыс істейді. Мәслихат хатшысының оның тұрақты комиссиясының құрамында болуға құқығы жоқ. Мәслихат функциясын жүзеге асыру үшін шағын аппарат құрылады, оның құрылымы мен сандық құрамы орындалатын жұмыстың деңгейіне, сипатына, көлеміне байланысты. Мәслихат аппараты ұйымдастырушылық, құқықтық, материалды — техникалық және басқа да мәслихаттың органдарын қамтамасыз ету жұмыстарын жүзеге асырады.
Мәслихат аппараты жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекеме болып табылады.
Конституция ( латынның лат. constitutio — яғни «құрылым» сөзінен шыққан) — Мемлекеттің негізгі заңы, елдегі барлық басқа заңдарға қатысты жоғары заңды күшке ие заң немесе заңдар тобы.
Конституция осы заманғы мемлекеттіліктің маңызды белгісі, мемлекеттің бастапқы саяси және құқықтық құжаты болып табылады. Қазіргі кезде Парсы шығанағындағы кейбір абсолютті монархияларда (Сауд Арабиясында, Оманда) ғана Конституция жоқ. Мемлекеттің барлық басқа заңдары оның қағидаларына барынша сәйкестендіріле отырып қабылданады. Конституциялық қағидалардың бұзылуы өте елеулі құқық бұзушылық болып табылады.
Болжалды қолданылу мерзіміне қарай Конституция тұрақты және уақытша Конституцияларға бөлінеді. Уақытша Конституциялар елдің түпкілікті конституциялық құрылымын әзірлеу қажет болатын өтпелі кезеңде қабылданады. Кейде уақытша Конституция көптеген жылдар бойына қолданыста болады. Керісінше, тұрақты Конституцияның қолданылу уақыты өте қысқа болуы мүмкін. Қазіргі әлемдік тәжірибеде жаңа Конституция қабылдаудың түрлі тәсілдері қолданылады. Атап айтқанда, Конституцияны парламент, құрылтай жиналысы, референдумқабылдайды немесе аралас тәсілдермен қабылданады. Украинаның, Молдованың, Грузияның, Өзбекстанның қолданыстағы Конституциялары парламенттік жолмен қабылданды.Болгарияның, Румынияның, Камбоджаның, Бразилияның, Колумбияның Конституциялары Құрылтай жиналысында қабылданды. Қазақстанның (1995 жылғы), Ресейдің Конституциялары, сондай-ақ Беларусьтің Негізгі Заңының қазіргі редакциясы мемлекет басшысының басшылығымен әзірленіп, бүкілхалықтық референдумда қабылданды. Арменияның, Әзербайжанның,Литваның, Тәжікстанның Конституцияларын парламент қабылдап, кейін референдумда бекітілді.
1995 ж. 30-тамызда өткізілген бүкілхалықтық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы — конституциялық заңдардың қағидаларын тұжырымдап, бір арнаға келтірген Ата Заң, яғни мемлекетіміздің Негізгі Заңы болып табылады. Ол кіріспеден және 9 бөлімнен (98 баптан) тұрады.
Референдум (лат. referendum — хабарлануға тиісті нәрсе) — мемлекеттік маңызы бар мәселені халықтық дауысқа салу. Мұндай демокр. ин-т алғаш рет Швейцарияда қолданылды. Арнайы даярлық қажет ететін төтенше, шұғыл мәселе дауысқа салынбайды. Референдумға заң немесе халықаралық шарт жобасы, басқару сипатындағы мәселелер ұсынылады.
Референдумның негізгі екі түрі бар:
Мұндай Референдумның қорытындысы өкімет үшін міндетті болмайды. Халықар. құқықтық мәселе бойынша Референдум (көбіне плебисцит делінеді) өткізу 20 ғасырдың соңғы жиырма жылы ішінде өріс алды. Мыс., Еуропа Кеңесіне мүше болу-болмау мәселесі бойынша Франция, Дания, Норвегия, Швеция, Ирландия елдерінде Референдум өткізілді. Қазақстанда Референдум өткізу туралы шешімді ҚР Президенті қабылдайды. Оған 18 жасқа толған Қазақстан азаматы қатыса алады. Сот төрелігі, қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік, салық саясаты, бюджет, билік орындарының құзыреті, басқару нысаны, адам бостандығы мен құқығы, әкімш.-аум. құрылыс пен шекара мәселесі Референдумға негіз бола алмайды. Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы алғашқы Референдум 1995 жылы өткізіліп, халық бірауыздан Ата Заңды қабылдады.
Абсентеизм - [лат. absens (absentis) - қатыспаушы - сайлаушылардың сайлау кезінде саналы түрде дауыс беруге қатыспауы. Билік етіп отырған басқару түріне, саяси тәртіпке енжар наразылығы, өзінің құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыруда селқостық танытуы. Кең мағынада адамдардың саяси өмірге "менің ісім емес", "менің даусымнан ештеңе өзгермейді" деп немқұрайлықпен қарауы. Үйреншікті санада абсентеизм "саясаттан шаршау" түрінде көрініс табады. Бұқаралық абсентеизм қоғамды басқарудың демократиялық тетіктерін күйретіп, халықты айлалы әрекеттердің нысанына айналдыруы, "жоғарыға" тәуелді, самарқау тұлғаларды қалыптастыруы әбден мүмкін. Абсентеизм дамыған немесе дамушы демократиялық, тотаритарлық және т.б. кез келген қоғамда болуы мүмкін. Ол сая¬си институттардың тиімділігіне күмәнмен қарау, саяси мәдениеттің төмендігі және т.б. себепті болуы мүмкін.ҚР Конституциясына сәйкес, азаматтардың саяси құқықтарын еркін пайдалануларына шек қойылмайды, сонымен қатар олар саяси өмірге араласпауға, одан бас тартуға ерікті.
Жұмыс уақыты – қызметкер (жұмысшы немесе қызметші) кәсіпорынның (фирманың‚ мекеменің‚ ұйымның) ішкі тәртібінің ережелеріне сәйкес жұмыс орнында болуға және еңбек міндеттерін орындауға тиіс күнтізбелік мерзім, қызметкердің еңбек процесіне қатысу ұзақтығының өлшемі. Оған, сондай-ақ, әкімшіліктің өкімімен белгіленген нормадан тыс орындалатын Жұмыс уақыты да (мысалы‚ демалыс күндеріндегі жұмыс‚ т.б.) жатады. Еңбек заңнамасында Жұмыс уақыты жұмыс күнінің, жұмыс аптасының, жұмыс айының, жұмыс жылының ұзақтығымен өлшенеді. Жұмыс күні – қызметкердің кәсіпорында бір тәулік ішінде еңбек ететін мерзімі. Жұмыс күнінің ұзақтығы ғасырлар бойы әлеуметтік жанжалдардың нысаны болып келді. 20 ғасыр басында көптеген дамыған елдерде жұмыс күнінің ұзақтығы 10 – 12 сағат болып белгіленді. 1917 жылы Ресейде 8 сағаттық жұмыс күнін белгілеген декрет шығарылды. 1919 жылы Вашингтонда 8 сағаттық жұмыс күнін енгізу туралы халықаралық келісім жасалды. Қазақстанда да 8 сағаттық жұмыс күні қабылданған. Жұмыс аптасы– күнтізбелік апта ішіндегі еңбек ету мерзімінің өлшемі, бір аптадағы жұмыс және демалыс күндерінің санын белгілейтін Жұмыс уақыты режимі. Көптеген дамыған елдерде жұмыс аптасының нормативтік ұзақтығы заңмен ғана емес, ұжымдық шарттармен де реттеледі, кейде ұжымдық шарт бойынша белгіленген жұмыс аптасының ұзақтығы заңмен белгіленген жұмыс аптасының ұзақтығынан аз болып келеді (мысалы, Германияда). Заңмен реттеу жұмыс аптасының тұрақты ұзақтығын белгілемей, тек кәдуілгі мөлшерлемелер бойынша төленетін жұмыс сағатының ең жоғарғы мөлшерін ғана шектейтіндіктен, жұмыс аптасының заңмен белгіленген және нақты ұзақтығы арасында айырмашылық бар. Қазақстан заңдарында екі демалыс күні (әдетте, сенбі мен жексенбі) бар 5 күндік жұмыс аптасы, яки жұмыс жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы (аптасына 41 сағат)‚ қысқартылған ұзақтығы (қызметкерлердің кейбір санаттары үшін)‚ толық емес Жұмыс уақытының‚ Жұмыс уақытынан тыс мерзімдегі жұмыс‚ түнгі уақыттағы жұмыс тәртіптемелері белгіленген. Мысалы‚ 16 жастан 18 жасқа дейінгі қызметкерлер үшін ұзақтығы 36 сағаттан аспайтын‚ 14 жастан – 16 жасқа дейінгі қызметкерлер үшін 24 сағаттан аспайтын‚ зиянды еңбек жағдайындағы жұмыстарда 36 сағаттан аспайтын қысқартылған жұмыс аптасы белгіленген. 5 күндік жұмыс аптасы кезінде әр апталық жұмыстың (ауысымның) ұзақтығы кәсіпорын (фирма) әкімшілігі кәсіподақпен келісе отырып, жұмыс аптасының белгіленген ұзақтығын сақтап, бекіткен ішкі еңбек тәртібімен немесе ауысымдылық кестесімен айқындалады. Өндірістің сипаты мен еңбек жағдайларына қарай 5 күндік жұмыс аптасын енгізу тиімсіз кәсіпорындарда (фирмаларда) бір демалыс күні бар 6 күндік жұмыс аптасы белгіленеді. Жұмыс жылы – қызметкердің белгілі бір кәсіпорындағы жұмыс істеген жылы. Ол қызметкердің осы кәсіпорынға жұмысқа тұрған күнінен бастап есептеледі. Жұмыс жылы қызметкерге кезекті еңбек демалысын беру кезінде ескеріледі. Жұмыс уақытының пайдаланылу көрсеткішінің өндірістік маңызы зор. Оның құрылымын зерделеу орындаушының немесе жабдықтың ауысым бойына (немесе уақыттың басқа кезеңі бойына) жұмсайтын уақыт шығынын және олардың жұмысбастылық деңгейін‚ Жұмыс уақытының резервтерін‚ оны тығыздау мүмкіндіктерін‚ белгілі бір жұмысты орындауға жұмсалатын еңбектің ғылыми негізделген шығынын анықтау үшін қажет. Өндірісте жұмыс уақытының пайдаланылуын сипаттайтын көрсеткіштер жүйесін жұмыс уақытының балансы деп атайды. Ол, әдетте, кесте түрінде бір жылға арналып жасалады. Жұмыс уақыты — бұл қызметкердің жұмыс берушінің актілеріне және ішкі еңбек шартының талаптарына сәйкес өзінің еңбек міндеттерін орындауға кететін уақыты. Жұмыс берушінің актілеріне бұйрықтар, өкімдер, нұсқаулар, ішкі еңбек төртібінің ережелері түріндегі актілер және басқалары жатады.
Бүгінде мемлекеттің жұмыс уақытын реттеудегі рөлі түбірінен өзгерді. Еңбек жағдайлары (соның ішінде жұмыс уақытының ұзактығы да) көбінесе жұмыс беруші мен қызметкер арасындағы келісім бойынша анықталады.
Мемлекет заң жолымен жұмыс уақытының ұзақтығын ғана белгілейді (жетісіне 40 сағат). Екі жақтың өзара келісімі бойынша жеке еңбек шарттарында жұмыс уақытының ұзактығы қысқартылуы мүмкін.
Патронат - ата-анасының қам-қорлығынан айырылған келісім бойынша белгілі мерзімге шейін отбасыларға тәрбиеленуге берілген балаларды мемлекет тарапынан орналастыру - ата-анасының қамқорлығынан айырылған келісім бойынша белгілі мерзімге шейін отбасыларға тәрбиеленуге беріліен балалар мемлекетінің құрылысы.
Жалақы — еңбектің күрделілігіне, саны мен сапасына сәйкес төленетін сыйлық (табыс). Еңбекақы — қаржыландыру көзіне қарамастан , ақшалай немесе заттай түрде еңбекке төленетін ақылардың барлық түрі, сондай-ақ, әр алуан сыйақылар, қосымша төлемдер, үстеме ақылар мен әлеуметтік жеңілдіктер. Бұлардың қатарына арнаулы заңға сәйкес қызметкерлерге жұмыс істемеген уақыты (жыл сайынғы еңбек демалысы, мерекелік күндер, т.б.) үшін берілетін ақша сомасы да жатады. Е-ны нормалау негізгі екі әдіс: орталықтық және келісімшарттық реттеу арқылы жүзеге асырылады. Еңбекке ақы төлеуді орталықтан реттеу дегеніміз Е. тарифтерін, қызметкерлердің барлық категорияларына Е. төлеуге арналған бірегей тарифтік кесте қолданудың негізгі шарттарын, қызметкерлердің кәсіби біліктілігі бойынша сараланған разрядаралық кесімді коэффициенттерді, т.б. мемлекеттің тағайындауын білдіреді. Яғни Е-ны орталықтан реттеу мемл. нормалау тәсілі болып саналады. Сондай-ақ, Е-ны келісімшарт арқылы нормалау әдісі де қолданылады. Нарықтық қарым-қатынастардың, еңбек нарығының қалыптасу жағдайында Е. мөлшерін ұжымдық-келісімшарттық және жекеше-келісімшарттық реттеудің (ұжымдық және жеке еңбек келісімшарттары, шарттамалар) үлес салмағы артып келеді. Ал орталық реттеу тәртібі, негізінен, мемл. бюджет есебінен қаржыландырылатын мекемелер мен ұйымдар қызметкерлерінің еңбегіне қатысты қолданылады. Жалақының ең аз мөлшері — Қазақстан Республикасының Конституциясы кепілдік беретін меншік түрлеріне қарамастан, ұйымдарда жалданып жұмыс істейтін адамдарға төленетін ақшалай төлемдердің ең аз мөлшері. Жалақының ең аз мөлшерін Қазақстан Республикасының Парламенті жыл сайынғы республика бюджеті бойынша анықтайды.
Мемлекет жалақының ең аз мөлшеріне кепілдік береді. Соның өзінде бұл ереже олардың қызмет саласы мен ведомстволық бағыныштылығына қарамастан, экономиканың мемлекеттік секторының барлық кәсіпорындары мен ұйымдарының қызметкерлеріне, сондай-ақ жекеменшік ұйымдарда жалданып жұмыс істейтін қызметкерлерге де қатысты.
Еңбекақынын ең аз мөлшері жылға тиісті бюджет туралы Қазақстан Республикасының Заңы белгіленеді және жыл сайын қайта қаралады. Мысалы, 2005 жылы еңбекақының ең аз мөлшері жеті мың теңгені құрады.
Жалақыны нормалау мемлекет орталықтандырған және шарттық деп аталатын негізгі екі әдіс бойынша жүзеге асырылады.
Жалақыны орталықтандырылған әдіспен реттеу мемлекеттік нормалау әдісін білдіреді. Ол мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландырылатын мекемелердің, ұйымдардың қызметкерлеріне қатысты.
Жалақыны шарттық әдіспен реттеу ұжымдық және жеке еңбек шартының негізінде жүргізіледі.
Айлық тарифтік ставкалар мен лауазымдық ақылар еңбекке ақы төлеу саласындағы мемлекеттік тарифтер болып табылады.
Қазақстан Республикасында бірыңғай тарифтік сеткінің 1-разрядты тарифтік ставкасының бекітілген айлық мөлшерінен, жұмысшылар мен қызметкерлердің тарифтік коэффициенттері мен бірыңғай тарифтік біліктілік анықтамасынан тұратын республикалық тарифтік жүйесі.
Бірыңғай тарифтік сеткінің 21 тарифтік ралриды болады және олар экономикалық барлық салаларында жұмыс істеушілерге қатысты. Белгілі тәртіпші бекітіліп күштердің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамасьына (БТ-БА) сәйкес қызметкерлердің екі санаты — жұмысның және қызметкер болады.
Қызметкерлер мынадай топтарға бөлінген:
Отбасын құру ниетінсіз заңда белгіленген тәртіппен жасалған және ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттерің туғызбайтын неке.
Жергілікті атқарушы органдар- 2001 жылы 23 қаңтарда "Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқару туралы" Қазақстан Республикасының Заңы[1] қабылданды.
Аталған Заң жергілікті басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, жергілікті өкілді және атқарушы органдардың құзіретін,қызметінің ұйымдастырылуын, тәртібін, сондай-ақмәслихаттар депутаттарының құқықтық жағдайын белгілейді.
Қабылданған заңға сәйкес жергілікті атқарушы орган (әкімшілік) облыстың (республикалық маңызы бар қаланың,астананың) немесе ауданның(облыстық маңызы бар қаланың) әкімі басқаратын, өз құзіреті шегінде тиісті аумақта жергілікті мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын алқалы атқарушы орган болып табылады.
Әкім—Қазақстан Республикасы Президенті мен Үкіметінің жергілікті атқарушы органды (ол құрылған жағдайда) басқаратын және өзіне сеніп тапсырылған аумақта мемлекеттік саясаттың жүргізілуін, Қазақстан Республикасы Орталық атқарушы органдарының барлық аумақтық бөлімшелерінің үйлесімді қызмет істеуін,тиісті бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдарға басшылықты қамтамасыз ететін, Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес мемлекеттік басқару өкілеттігі берілген, тиісті аумақтың әлеуметтік-экономикалық дамуының жай-күйіне жауапты өкілі.
Облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) әкімшілік Қазақстан Республикасы атқарушы органдардың біртұтас жұйесіне кіреді, атқарушы биліктің мемлекеттік саясатьн тиісті аумақты дамыту мүлделерімен және қажеттілігімен үйлестіре жүргізуді қамтамасыз етеді.
Облыстық (республикалық маңызы бар қаланың,астананың) әкімшілікті облыс (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) әкімі басқарады.
Әкім облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) әкімшілікті әкім орынбасарларынан, әкім аппаратының басшысынан, жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдардың бірінші басшыларынан құрады.
Облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың)әкімшілікті — алқалы орган,ол занды тұлға болып табылмайды.
Облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) әкімшілігі заңдарға сәйкес: облысты (республикалық маңызы бар қаланы, астананы) дамытудың жоспарларын, экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларын, облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) бюджетті,сондай-ақ тиісті әкімшілік-аумақтық бөлініс бюджетінің атқарылуы туралы есепті әзірлейді және мәслихаттың бекітуіне ұсынып, олардың орындалуын қамтамасыз етеді; облыстық (республикалық маңызы бар қалалық, астаналық) коммуналдық меншікті басқарады,оны қорғау жөніндегі шараларды жүзеге асырады; облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) аумағында кәсіпкерлік қызмет пен инвестициялық ахуалды дамыту үшін жағдай жасайды; аграрлық сектордың ұтымды және тиімді жүмыс істеуін қамтамасыз етеді;Қазақстан Республикасы өндірісітік күштерін орналастыру схемасына сәйкес облыстың аудандық жоспарлану схемасын,облыс орталығын,республикалықмаңызы бар қалалық және астананы салудың бас жоспарларын әзірлейді, оларды облыстық (республикалық маңызы бар қалалық, астаналық) мәслихаттың қарауына енгізеді; облыстық (республикалық маңызы бар қалалық, астаналық) коммуналдық меншік объектілері мен әлеуметтік-мәдени мақсаттағы объектілер құрылысы бойынша тапсырысшы болады, коммуналдық желілер мен құрылыстарды салуға рүқсат береді; әкімшілік аудандардың аудандық жоспарлану схемаларын, аудан орталықтарын, облыстық маңызы бар қалаларды салудың бас жоспарларын әзірлейді және оларды облыстық мәслихатқа бекіту үшін ұсынады;су қүбырлары, тазарту құрылыстары, электр беру, байланыс желілері мен басқа да көліктік және инженерлік инфрақұрылымдар объектілерінің құрылысын салу мен пайдалануды ұйымдастырады;ҚР жер заңдарына сәйкес жер қатынастарын реттеуді жүзеге асырады;экологиялық сараптаманы ұйымдастырады және өз қүзіреті шегінде табиғат пайдаланылуын бақылауды, табиғат қорғау объектілерінің қүрылысы мен олардың қайта жаңартылуын жүзеге асырады; облыстық маңызы бар жолдарды ұтымды пайдалануды және күтіп үстауды қамтамасыз етеді;мемлекеттік стандарттардың сақталуын қамтамасыз етеді; облыстың (республикалық маңызы бар қаланың,астананың) аумағында қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздіктің сақталуын қамтамасыз етуді ұйымдастырады; ауданаралық(қалааралық)жолаушылар көлігі қатынасын үйымдастырады; белгіленген жалпымемлекеттік стандарттарды сақтай отырып, азаматтардың кепілдік берілген медициналық қызметке құқығын іске асыруды қамтамасыз етеді;азаматтардың тегін білім алу құқығын іске асыруды қамтамасыз етеді; халықты жүмыспен қамтуға жәрдемдесу және кедейлікпен күрес бағдарламаларын әзірлеп, мәслихаттың бекітуіне ұсынады және іске асырады; халықтың әлеуметтік жағынан дәрменсіз топтарына қайырымдылық және әлеуметтік көмек көрсетуді үйлестіреді;тарихи және мәдени мұраларды сақтау жөніндегі жүмысты ұйымдастырады, халықтың тарихи, ұлттық және мәдени дәстүрлері мен әдет-ғұрып салттарын дамытуға жәрдемдеседі;өздерінің қүзіретіне кіретін мәселелер бойынша аудандық (облыстық маңызы бар қаладық республикалық маңызы бар қаладағы аудандық астанадағы аудандық) әкімшіліктер жұмысын үйлестіреді; Қазақстан Республикасы зандарына сәйкес тиісті мәслихат қарауына қарыз алу жөнінде шешімдер қабылдау туралы ұсыныстар енгізеді;ведомствоаралық сипаттағы мәселелер бойынша консультациялық-кеңесші органдар құрады;мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындар құрады, облыстық(республикалық маңызы бар қалалық, астаналық)бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдардың штат санының лимитін белгілейді.
Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың)әкімің Премьер-Министрдің ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасы Президенті қызметке тағайындайды. Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) әкімін Қазақстан Республикасы Президенті қызметтен босатады.
Аудандық (облыстық маңызы бар қаланың) әкімшілігі Қазақстан Республикасы атқарушы органдардың біртұтас жүйесіне кіреді, атқарушы биліктің мемлекеттік саясатын тиісті аумақты дамыту мүдделерімен және қажеттілігімен үйлестіре жүргізуді қамтамасыз етеді.
Аудандық (облыстық маңызы бар қаланың) әкімшілік аудандық(облыстық маңызы бар қаланың) әкімі басқарады.
Аудандық (облыстық маңызы бар қаланың республикалық маңызы бар (астана) қаладағы аудандық, аудандық маңызы бар қалалық,кенттік,ауылдық (селолық),ауылдық (селолық) округтік әкім Қазақстан Республикасы Президенті белгілеген тәртіпте қызметке тағайындалады және қызметтен босатылады.
Заңда аудандық (облыстық маңызы бар қаланың) әкімнің,сондай ақ облыстық (республикалық маңызы бар,астана), аудандық (облыстық маңызы бар), республикалық маңызы бар (астана) қаладағы аудандық, аудандық маңызы бар қалалық, кенттік, ауылдық (селолық), ауылдық (селолық) округтік әкімдердің құзіреттері белгіленді.
Республикалықмаңызы бар (астана) қаладағы аудандық,аудандық маңызы бар қалалық,кенттік,ауылдық (селолық),ауылдық (селолық) округтік әкімшіліктер қүрылмайды.
Облыс (республикалық маңызы бар, астана), аудандық (облыстық маңызы бар) әкімінің қызметін ақпараттық-талдау түрғысынан,үйымдық-қүқықтық және материалдық — техникалық жағынан қамтамасыз етуді тиісті деңгейдегі әкім аппараты жүзеге асырады.Әкім аппаратын әкім қүрады, таратады және қайта ұйымдастырады. Әкім аппараты жергілікті бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекеме болып табылады.
Қазақстан Республикасы 2001 ж. 25 сәуірдегі Заңымен[2] облыс(республикалық маңызы бар, астана) әкімiлік қүзіретіне қосымша Қазақстан Даму Банкінің жарғы капиталына қатысу жатқызылды.
Қазақстан Республикасы 2001 ж. 10 шілдедегі Заңымен[3] астананың атқарушы органдары өкілеттіктеріне қосымша мыналар жатқызылды:коммуналдық заңды түлғаларға бекітіліп берілмеген коммуналдық мүлік тізбесін бекітеді республикалық меншікке жатқызылған акционерлік қоғамдар акцияларының мемлекеттік пакеттерін қоспағанда,Қазақстан Республикасыастанасының аумағында тіркелген акционерлік қоғамдар акцияларының мемлекеттік пакеттерін иеленуді, пайдалануды және оларға билік етуді жүзеге асырады;Астана қаласының коммуналдық меншігін иеленуді, пайдалануды және оған билік етуді жүзеге асыру.
Қазақстан Республикасы 2001 ж. 24 желтоқсандағы Заңымен[4] облыс (республикалық маңызы бар,астана) әкімшілігінің құзіретіне қосымша рыноктарда бір жолғы талондар беру жөніндегі жүмысты үйымдастыру және қамтамасыз ету жатқызылды.
ҚР 2002 ж. 21 наурыздағы Заңымен[5] астананың атқарушы органдары өкілетгіктеріне қосымша мыналар жатқызылды:"Астана—жаңа қала" арнайы экономикалық аймағының аумағына әкелінген тауарлар мен жабдықтардың құрылыс процесінде пайдаланылған фактісін растайтын құжаттарды беру;"Астана—жаңа қала" арнайы экономикалық аймағының аумағындағы қүрылыс процесіне қатысатын шаруашылық жүргізуші субъектілердің есебін жүргізу; шаруашылық жүргізуші субъектілермен"Астана—жаңа қала"арнайы экономикалық аймағының аумағында қызметті жүзеге асыру жөнінде шарттар жасасу.
Қазақстан Республикасы 2004 ж. 11 мамырдағы Заңымен[6] "Қазақстан Республикасында жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасы Заңына бірқатар өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Атап айтқанда, "әкім" үғымы редакциялық түзетілді. Жаңа редакцияда: "Әкім —Қазақстан Республикасы Президенті мен Үкіметінің жергілікті атқарушы органды(ол құрылған жағдайда)басқаратын және тиісті аумақта мемлекеттік саясаттың жүргізілуін, Қазақстан Республикасы Орталық атқарушы органдарының барлық аумақтықбөлімшелерінің үйлесімді қызмет істеуін, тиісті бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдарға басшылықты қамтамасыз ететін, Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкесмемлекеттік басқару өкілетгігі берілген,тиісті аумақтың әлеуметтік-экономикалық дамуының жай-күйіне жауапты өкілі".
Облыс (республикалық маңызы бар, астана) әкімшіліктің құзіретіне қосымша мыналар жатқызылды: Қазақстан Республикасы сәулет, қала құрылысы және қүрылыс қызметі туралы заңдарының сақталуын мемлекетгік бақылауды, құрылыс жобаларының бекітілген қала қүрылысы қүжаттамасына сәйкес іске асырылуын, қала құрылысы тәртібінің, құрылыс салудыңаумақтық ережелерінің сақталуын қадағалауды жүзеге асырады, салынып жатқан (салыну жоспарланып отырған) объектілерге мониторингті және ведомстволық бағыныстағы аумақта салынып жатқан (реконстукцияланған, кеңейтілген,жаңартылып, кұрделі жөндеуден өткізіліп жатқан) объектілердің және кешендердің жүргізілу барысы мен сапасына мемлекеттікбақылауды жүзеге асырады; республикалық бюджеттен қаржыландырылатын бағыттарды қоспағанда, халықтың санитарлық-эпидемиологнялық салауаттылығын және денсаулық сақтау саласындағы басқа да іс-шараларды қамтамасыз етеді; Қазақстан Республикасы зандарында белгіленген жагдайлар мен тәртіпте лицензиялауды жүзеге асырады; салық төлеушінің тіркеу есебіне алу орны бойынша салық органының облыстық (республикалық маңызы бар қала, астана) бюджетке толық көлемінде келіп түсетін салықтарды төлеу жөніндегі салық міндеттемелерін орындау мерзімдерін өзгерту туралы шешімдерін келіседі; Қазақстан Республикасы табиғи монополиялар туралы зандарында белгіленген шектерде табиғи монополия субъектілері қызметін бақылайды және реттейді; Қазақстан Республикасы монополияға қарсы заңдарында белгіленген шектерде тауар рыногындағы рынок субъектілерінің басым (монополиялық) жағдайына бақылау жасауды жүзеге асырады.
Облыс (республикалық маңызы бар, астана) әкімиятының бірқатар өкілеттіктері жаңа редакцияда мазмүндалды.
Өзгертулер мен толықтырулар облыс (республикалық маңызы бар, астана) әкімінің, аудан (облыстық маңызы бар қаланың)әкімшілігі,аудан (облыстық маңызы бар) әкімінің,сондай-аққаладағы аудаң, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округтік әкімдердің өкілеттіктеріне де енгізілді.
республикалық маңызы бар (астана) қаладағы аудан әкімінің қүзіретіне қатысты ереже заңнан алынып тасталынды.Занда түрлі деңгейдегі әкім аппаратының құрылу, тарату және қайта ұйымдастыру тәртібі белгіленді. Облыс (республикалық маңызы бар, астана), аудан (облыстық маңызы бар қаланың) әкімінің аппараты облыс (республикалық маңызы бар, астана), аудан (облыстық маңызы бар қаланың) әкімшілігі сәйкес қүрылады, таратылады және қайта ұйымдастырылады. қаладағы аудан, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округгік әкімдердің аппаратын республикалық маңызы бар қала (астана), аудан (облыстық маңызы бар қаланың) әкімшілік қүрады, таратады және қайта ұйымдастырады.
Қазақстан Республикасы 2004 ж. 5 шілдедегі Заңымен[7] Алматық. атқарушы органның өкілеттігі мынадай өкілеттіктермен толықтырылды: қала аумағында халықтың экологиялық қауіпсіздігін және бұзылған табиғи экологиялық жүйелерді қалпына келтіруді қамтамасыз ету; Қазақстан Республикасы зандарында белгіленген тәртіппен қалада жалпымемлекеттік және халықаралық іс-шаралар өткізу үшін қажетті жағдайлар жасау; Алматы қаласы арқылы өтетін транзиттік автомобиль көлігінің жүру сызбасын белгілеу.
Қазақстан Республикасы 2004 ж. 20 желтоқсандағы Заңына[8] сәйкес Қазақстан Республикасы астанасының жергілікті атқарушы органның өкілеттігінен "ҚР заңнамасына сәйкес өзге өкілеттіктерді жүзеге асыру" алынып тасталынды. Бірқатар өкілеттіктер жаңа редакцияда мазмұндалды.
Осы заңда жергілікті Алматық. атқарушы органның өкілеттігінен бюджеттен тыс қор құру және оны басқаруды жүзеге асыру, сон дай-ақ "ҚР заңнамасына сәйкес өзге өкілеттіктерді жүзеге асыру"алынып тасталынды. Алматық. атқарушы органы өз кезегінде мынадай қосымша өкілеттіктер алды:Алматықаласын дамытудың бас жоспарының іске асырылуын және мониторингін қамтамасыз ету;жергілікті мемлекеттік басқарудың типтік қүрылымына сәйкес Алматы қаласының басқару схемасын жергілікті өкілді органдарға бекітуге ұсыну.
Облыс (республикалық маңызы бар, астана) әкімшілігі, аудан(облыстық маңызы бар қаланың) әкімшілігі, сондай-ақ аудан (облыстық маңызы бар)әкімінің, қаладағы аудан, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округтік әкімдердің өкілеттіктері жаңа редакцияда мазмұндалды.
2004 ж. 21 желтоқсандағы Заңымен, облыс (республикалық маңызы бар, астана) әкімшілігінің құзіретіне қосымша Қазақстан Республикасы Үкіметі бекітетін жергілікті атқарушы органдардың штаттық санының жалпы лимиті шегінде, аудан (облыстық маңызы бар) бюджетінен қаржыландырылатын атқарушы органдардың штаттық санының лимитін белгілеу және аудан (облыстық маңызы бар) әкімиятына жеткізу.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік органдары (2001-2005 жж.)
унитарлық мемлекет — мемлекеттік немесе ұлттық-мемлекеттік құрылыстың бір түрі. Оның территориясы әкімшілік-аумақтық бөліктерге (аймақтарға, облыстарға, округтерге, аудандарға, департаменттерге және т.б.) бөлінеді. [1]
Федерация пішімінен айырмашылығы: бір конституциясы, бір жоғары өкілеттік органы, бір үкіметі, т.б. болады, бұл оның бүкіл ел территориясына орталық билік ықпалын күшейту үшін қолайлы ұйымдық-құқықтық алғышарттар жасайды.Территориясы федеративтік бірліктерге бөлінбейтін мемлекеттік құрылыстың тұрі. Біртұтас мемлекеттің құрамында жекелеген, тіпті дербес мемлекет атрибуттарын иеленетін (мысалы, біртұтасУкраинадағы Қырым Республикасы) автономды ұлттық — мемлекеттік құрылымдар болуы мүмкін. Әкімшілік территория бірлік статусын иеленуші біртұтас мемлекеттің құрамдас бөліктері орталық органдар қабылдайтын заңдардың негізінде басқарылады, олардың жер аумағы жергілікті органдар мен тұрғындардың келісімінсіз жалпы мемлекет заңның күшімен өзгертілуі мүмкін. Біртұтас мемлекеттің орталықсыздандырылған және орталықтандырылған түрлері болады. Оның біріншісіне аймақтық басқару органдары орталық билік органдарына тәуелсіз түрде құрылатын әрі олардың арасындағы заңи қарым-қатынастар орталыққа бағыныштылық принципінсіз жүзеге асатын мемлекеттер (мысалы, Ұлыбритания, Жаңа Зеландия, Жапония,Испания, Италия) жатады. Ал екіншісіне аймақтық органдардың орталыққа бағыныштылығы орталық тағайындайтын лауазымды басшылар арқылы жүзеге асатын Біртұтас мемлекеттер (мысалы, Нидерландтар, Қазақстан, Өзбекстан) жатады. ҚР-ның Конституциясында “Қазақстан Республикасы — президенттік басқару пішіміндегі біртұтас мемлекет” делінген (2-бап). Мемл. орталық билік ел территориясының тұтастығын, қол сұғылмаушылығын және бөлінбеуін қамтамасыз етеді. Мемлекеттің әкімшілік-территория құрылысы, астананың орналасатын жері мен статусы заңмен белгіленеді.
Бипатри́д (от лат. bis- дважды и греч. -πατρίς, родительный падеж πατρίδος —отечество, родина) — в международном праве физическое лицо, имеющее одновременно гражданство двух или более государств, при котором каждое из указанных государств может требовать от данного лица выполнения его гражданских обязанностей.
Мәміле — азаматтар мен заңды ұйымдардың азаматтық құқықтар мен міндеттер белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеті. Мәміле жасау үшін ұсыныс, ниет, екінші тараптан келісім керек. Ниет үш түрлі тәсілмен білдіріледі:
Мәміле түрлері
Заңнамада Мәмілелерді екі түрге бөледі: біржақты Мәміле және шарт. Біржақты Мәміленің жасалуы үшін бір ғана тараптың ықтияры жетіп жатыр. Мысалы, өсиет қалдырушы өз ықтиярымен қалаған адамына мұрагерлік құқық береді. Мәміле ауызша да, жазбаша да жасалады. Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын тұлғалардың арасында және жеке тұлғалар арасында 100 айлық есептік көрсеткіштен асатын сомаға Мәміле жазбаша жасалады. Жазбаша Мәміле тараптардың қол қоюымен, ортақ бір құжат толтыру жолымен және хат, жеделхат алмастыру жолымен де жасалуы мүмкін. Заңда немесе тараптардың келісімімен көзделген жағдайда жазбаша Мәмілені нотариат арқылы куәландыру қажет. Жылжымайтын мүлікке қатысты жасалатын мәмілелер мемлекеттік тіркеуді талап етеді. Мәміленің жарамдылығына қажетті алғышарттар ретінде мына талаптар сақталуға тиіс:
Мәміленің ақылы және ақысыз, мерзімді және мерзімсіз түрлері болады. Мерзімді Мәміленің ерекшелігі белгіленген мерзімнің міндетті түрде келетіндігінде. Кейде Мәміле бойынша құқықтар мен міндеттер қандай да бір алдын ала келісілген оқиға болған кезде туындайды, ал оқиғаның болуы-болмауы екі ұшты мәселе. Яғни келісілген құқықтар мен міндеттердің жүзеге асуы оқиғаның болуына тікелей тәуелді болса, мұны шартты Мәміле деп атайды. Сондай-ақ өзара сенімге негізделген фидус. Мәміле де (лат. fіducіa — сенім арту) болады. Тапсыру, комиссия, мүлікті сенімгерлікпен беру тараптардың арасындағы бір-біріне сенушіліктің арқасында іске асады. Тапсырыс келісімінде сенім артушы мен сенім ар-қалаушы кез келген уақытта шарттан бас тартуға құқықты.
Санкция, ықпалшара (лат. sanctіo – аса қатаң қаулы) — құқық,тық норманың бір бөлігі, шаруашылық және қаржы қызметін қалыпты жүргізу ережелерін, келісімді, шарттық немесе басқа да міндеттемелерді бұзушыларға қатысты мәжбүрлеу жолымен ықпал ету шаралары. Мынадай түрлерге бөлінеді: әкімш.-құқықтық Санкциялар (айыппұл‚ қамауға алу); тәртіптік-құқықтық Санкциялар (қызметін төмендету‚ жұмыстан босату); қылмыстық-құқықтық Санкциялар (ірі көлемдегі айыппұлдар‚ бас бостандығынан айыру); мүліктік Санкциялар (шығынның орнын толтыру‚ айыппұлдар‚ тұрақсыздық айыптары‚ мәміленің күшін жарамсыз деп тану‚ т.б.). Халықаралық Санкция — мемлекет өзінің халықар. міндеттемелерін немесе халықар. құқық нормаларын бұзғанда осы мемлекетке қолданылатын ықпал ету шаралары. Банктер тапсырыскерлеріне несие ережелерін бұзғаны үшін қолданылатын экон. және басқа ықпал ету шаралары несие Санкциясы деп аталады. Шаруашылық шарттардың (өнімді жеткізу, т.б.) бұзылғаны үшін қолданылатын ықпал ету шаралары (айыппұл, тұрақсыздық айыбы, өсімақы) тиісті ережелермен және жеткізілімнің ерекше шарттарымен, қағидалармен және жарғылармен айқындалады.
Медициналық көмек сұрап келген кезде анықталған айғақтар туралы ақпарат, азаматтың денсаулық жағдайы, оны тексеру және емдеу кезінде алынған оның дерті туралы диагноздармен басқа мәліметтер. Кәсіптік, қызметтік және басқа да міндеттерді орындау кезінде, бөтен біреулер білмеуге тиісті деректерді білген адамдардың, дәрігерлік құпияны құрайтын деректерді жариялауына жол берілмейді.
Дәрігерлік құпияны жария ету (144-бап)
Қылмыстың тікелей объектісі-дәрігерлік құпияны қамтамасыз етуді реттейтін қоғамдық қатынастар. Қылмыстың жәбірленушісі-сырқатқа ұшыраған пациент. Қылмыс объективті жағынан әрекетсіздік арқылы пациенттің сырқаты немесе медициналық куәландыру нәтижелері туралы мәліметті кәсіптік немесе қызметтік қажеттіліксіз жария ету арқылы жүзеге асырылады. Арнаулы нормативтік-құқықтық актілер дәрігерлік құпияның жария етілмеуін реттейді. Бірақ-та оны сақтауға міндетті адам ондай құпияларды ешбір негізсіз жария етеді, яғни әрекетсіздікке жол беріледі. Қылмыс құрамы формальдық, ал дәрігерлік құпия жария етілген сәттен бастап аяқталған деп танылады.
Субъективтік жағынан қылмыс қасақаналықпен істеледі. Қылмыстық ниет-әр түрлі болуы мүмкін: кек алу, қызғаныш немесе басқадай арам пиғылдар.
Қылмыстың субъектісі-арнаулы медициналық қызметкер (дәрігер, медбике, фельдшер, т.с.с.).
Кінәсіздік презумпциясы мен аса сипатты белгісі мынада, азаматтардың құқықтары
мен бостандықтары жарияланып қана қоймай, оларға әртүрлі кепілдіктер. Олар саяси, құқықтық және
ұйымдастырушылық кепілдіктер болып бөлінеді. Осылардың ... ... ... ... Ол ... ... пен ... іс
жүзіне асыру тәртібін, олардың қорғау шараларын, ... ... ... ... нормалары, нормативтік актілер. Бұл
бағытта мемлекеттік органдардың қызметі елеулі орын алады. ... ... мен ... ...өкілеттілігі де маңызды.
Қолданылып жүрген Қазақстан " Адам және ... " деп бөлімінде
нақтылай түскен.
Жалпы кепілдік дегеніміз қамтамасыз ету деген мағынаны білдіреді. Ал заң
кепілдігі ... - ... ... заңдар арқылы мемлекеттің
субъективтік құқықтардың жүзеге асырылуын қамтамасыздандыру құралдары мен
тәсілдері. Бұл ең ... ... өз ... мен ... сот
арқылы қорғау, білікті заң көмегін алу құқықтары, тағы ... ... ... презумпциясын қосу керек: заңыз тәсілмен алынған
айғақтардың заңды күшінің болмайтындығы, қылмыстық ... ... ... ... үқсастығына қарай... ... бір ... ... үшін ... ... немесе
әкімшілік жазаға тартуға тыйым салу тағы басқа. Өкінішке орай, кезінде
қолында билігі бар құрылымдар мен ... ... ... ... теріс орындауының кесірінен жазасын өтеп қайтқан ешбір кінәсіз
адамдарды қылмыскер деп танудың ... ... ... Ұзақ ... бойы
заңгерлер мен ғалымдар кінәсіздік презумпциясының өзіне күдік туғызды. Ал
белгілі бір кезеңдерде ол өзінің мәнін мүлдем жойды. ... ... ... ... жөнінде түсінік жоқ. Осыған қарамастан ... ... ... ... ... терминдердің
мағынасы"
Адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен танылғанша ол
жасалған қылмысқа ... емес деп ... "- деп ... (77-бап, 3-
тармақ, 1-ші тармақшасы).
0. айыпталушы өзінің кінәсәздігін дәлелдеуге міндетті ... ... ... ... кез ... ... ...қарастырылады;
0. заңсыз тәсілмен алынған айғақтардың заңды күші болмайды;
1. ешкім де өзінің жеке мойындауы негізінде ғана сотталуға тиіс ... ... ... бір жәйт - ... ...өзіне-өзі, өз жұбайына
(зайыбына) және заңмен белгіленген шектегі жақын туыстарына қарсы ... ... ... Діни қызметшілер өздеріне сеніп сырын ... ... ... міндетті емес. Сөйтіп, бұрын қолданылып келген қалай
болса да айласының түп тамырына балта ... ... ... ... ... ... ... сот әділдігін
жүзеге асырудың конституциялық ... ... ... оны сот ... басшылыққа алуға тиіс. "Өзіне заңмен көзделген соттылығың оның
келісімінсіз ... ... ... ... ... ... ... істердің соттылығын анықтағанда
өзіндік ерекшелігі, күрделілігі, істің қоғамдық мәні, оны тез және тиімді
шешудің қажеттілігі ... ... іс ... ... ... іс ... кодесінің нормаларында көрсетілгендей, Конституцияньвд
77-бабының 3-тармағы 3-тармақшасының негізінде іс ... ... ... ... ... ... Республиканың барлық аумағында тікелей қолданылатын конституциялық
нормалар мен ... және ... да ... ... актілердің
нормалардан үстемдігін белгілейтін 4- баптың 2- ... ... ... және оның ... заңда көрсетілгенге сәйкес келмейтін, оның бұзған
келісімі жоқ кезде сотты болушылығын анықтауды ... ... ... 3-
тармағы 3-тармақшасының конституциялық нормасын бұзу ретінде қарау керек,-
деп тұжырымдайды Қазақстан ... ... ... 1997 ... ... №3 ... презумпциясының құқықтық негізі – Қазақстан Республикасы
Конституциясының 77-бабы, онда былай делінген: ... ... ... күшіне енген сот үкімімен танылғанша ол жасалған қылмысқа кінәлі емес
деп ... ". Бұл ... ... іс ... ... 19-шы ... былайша берілген:
әр адам оның қылмыс жасағандығы үшін ... ... ... ... ... кінәсіз деп саналады;
айыпталушының кінәлілігіне сейілмеген күдік оның пайдасына
түсіндіріледі;
қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңдарын қолдану кезінде ... ... де ... ... ... тиіс;
айыптау үкімін болжамдарға негіздеуге болмайды және ол дәлелдердің
жеткілікті жиынтығымен расталуы тиіс.
Презумпциянын ... ... ... ... оның ... ... береді. Осы презумпцияның мәнін құрайтын мына тұжырымдар:
а) айыпталушының қылмыс жасауға кінәлі екені алдын ала ... ... ... қаралған кезде дәлелденуге тиіс;
ә) айыпталушыны сотқа беру оның кінәлі екені ... ... ... ... қою үшін ... ... табылмайды;
б) айыптау үкімі жорамалдарға негізделе алмайды және сотталушының
кінәлі екені іс ... ... ... ... жағдайда ғана шығарылады.
Қаралып отырған принциптің мәнін сипаттай келіп, И. Д. ... ... ... "Осы ... бәрі бір қатарда тұр және бір-бірімен ажырамас
________________________
1Мемлекет және құқық негіздері". Алматы, 2001 ж. 188 ... ... ... ... ... оның мазмұнын толық
білдіреді"1.
Кінәсіздік презумпциясы әлі де дәлелденбеген нәрсені ... ... ... болмайтындығы туралы идеяға негізделген. Принциптің терең
ізгілік, адамгершілік мәні ... ... Ю. И. мен ... ... ... ... –
қылмыстық сот ісін жүргізудің принципі ғана ... ол ... ... ... ... ... ... сот ісін жүргізуде кінәсіздік презумпциясы ықпалының шептері
мынадай құқық ... ... ... ... ... ... ... анықталғанға дейін оны кінәлі деп
санамау жөніндегі талапты қылмыстық сот ісін жүзеге асырушы ... мен ... ... бәрі ... ... ...кінәсіздік презумпциясының принципі ... ... ғана ... ... ... ... ... және азаматтығы жоқ адамдарға да қатысты;
б) кінәсіздік презумпциясының принципі істі ... ... және ... ... ... ... жалпы қылмыстық іс жүргізу құқық
қатынасына ықпал етеді;
в) айыпталушының еңбек қатынастары тек айыптау үкімі ... ... әрі ... ... ... ... ... енгенде ғана
тоқтатылады;
г) соттың айыптау үкімі заңды күшіне енгенге дейін адамды оқу ... ... адам ... және ... ...кезде оны тұрғын үйге деген құқығынан
айыруға болмайды (адамның келісімінсіз тұрғын үйді айырбастауға, жалға
беруге, жаңа тұрғындар ... ... ... ... адам ... үй алу ордеріне жазылуға тиіс).
_________________
1Перлов И.Д. Об основах уголовного судопроизводства. М., 1960. С ... Ю. И., ... А.М. ...... обеспечения
обвиняемому права на защиту. М., 1986. С 46
Кінәсіздік презумпциясынан, қылмыскерге ... ... ... ... ... айыпталушыға қолданылмауы керек. Айыпталушы
қамауда ... да, үйге ... ... кдтысуға қүқығы сақталып, жүмыстан
босатылуы немесе оқудан шығарылуы мүмкін емес.
Барлық айыптаушыларға ... ... ... ... ... ... керек болған жағдайда, бақылап қолдану
керек.
Кінәсіздік презумпциясының негізінің мазмұны бойынша ол ... ... ... ... ... –демокративті, гумманизмді
және Қазақстан Республикасының құқықтық іс жүргізудің заңдылығында көрніс
табатын ... ... ... ... ... ... ... Республикасының Конституциясы тұңғыш рет сот
төрелігінің негізгі принциптерін құрады. Сот төрелігі принциптері біртұтас
сот ... ... мен ... ... ... ететін құқықтық
нормалардан тұрады. Бұл ретте сот төрелігі принциптерінің соттар туралы
заңдарының ... адам және ... ... қорғауды
қамтамасыз етуде ... рөл ... айта кету ... ... ... ... : ... кінәлі екендігі заңды
күшіне енген сот үкімімен танылғанша ол жасалған қылмысқа кінәлі емес деп
танылады".
Кінәсіздік ... ... ... - оның ... ... ... ... жүйесіндегі орны мен маңызын ... ... өзге ... ... ... ...мыналар:
1. адамды мемлекет атынан айьгаты деп тану - соттың ерекше ... ... ... ала тергеу барысында айыпталушы ретінде тарту оның кінәлі
немесе кінәсіз екені туралы соттың шешім қабылдауына бөгет
______________________________________
1Уголовный ... С.Д. ... ... 2003 ... ... ... ұқсас еместігі;
4. адамды кінәлі деп тек соттың заңға сәйкес шығарған үкімі ... ... ... айыптау үкімін қылмыс жасалуына сотталушының ... ... ... ... ... ... ғана шығаруға болады;
6. қадағалау ретінде соттың істі тоқтату туралы қаулысьша, неғүрлым ... ... заң ... ... ...бойынша айыптау
үкіміне, жазаның жүмсақтығына немесе сотталушының ... ... де ... ... ... соттың ақтау үкіміне, яки ... ... ... шағым жасау, наразылық білдіру мүмкіндігі.
Кінәсіздік презумпциясының маңызы мынада:
а) оны ... ... мен ... ... қате пікірге, сыңаржақтылыққа,
айыптау бейіміне жол бермеу;
ә) материалдық және іс жүргізу қүқығы нормаларының қалай болса ... жол ... ... ... тек ...адамға қолданылуына себептеседі .
Жауапкершілікті белгілейтін ... ... ... жаңа
мңндеттемелер жүктейтін немесе олардың жағдайын ... кері ... Егер ... ... ... ... ол үшін... алынып тасталса немесе жеңілдетілсе, жаңа заң қолданылады. Бүл да
адамдарға берілетін кепілдіктерді толықтыра түседі.
Осыдан әркімнің қүқық ... ... ... қүқығы және өзінің
қүқығы мен бостандықтарын, қажетті қорғанысты қоса алғанда, заңға ... ... ... ға қақылығы туындайды. Қорғалу тәсілдерін
азаматтар өз еркімен таңдай алады, мысалы, сотқа ... ... ... ... тағы ... ... принципі дегеніміз, өзіне қатысты іс қозғалған
адам (әкімшілік құқық ... оның ... ... ... ... және істі ... уәкілетті органның (лауазымды адамньщ)
күшіне кірген қаулысына анықталмайынша кінәсіз деп ... ... адам ... ... ... ... ... емес.
Бұл тезисті растау үшін Әкімшілік Құқық туралы ... ... онда ... ... ... адамның кінәсін анықтау міндеті
уәкілетті органға (лауазымды адамға) ... ... ... ... ол ... Республикасының
Конституциясын және заңдарын бүзған жағдайда немесе өзінің жарғысьшда
белгіленген мақсаттар мен ... тыс ... неше ... ... прокуратура, ішкі істер органдарының үсынысы немесе ... ... сот ... үш ... алты айға ... мерзімге
тоқтатылуы мүмкін. Біздің алдымызда өз кінәсін дәлелдеуге міндетті ... ... ... тұр. Мұны... ... да дәлелдейді:
заңды күшіне енген сот үкімі бойынша кінәлі екендігі танылмайынша адам
кінәсіз деп саналады1.
Кінәсіздік ... - ... ... Бұл қағида бойынша сот арқылы
кінәсі белгіленіп ... адам ... деп ... да, ... ... қолданған кезде төмендегі қағидаларды басшылыққа
алуы тиіс:
1. Әр адам оның қылмыс жасағандығы үшін ... ... ... ... көзделген тәртіппен дәлелденбегенге дейін кінәсіз деп
саналады;
2. Ешкім де өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге тиіс емес;
3. Айыпталушының кінәлілігіне ... ... оның ... ... және ... іс ... заңын қолданған кезінде
пайда болған күмәндер де айыпталушьшың пайдасына шешілуі тиіс.
4. Айыптау үкімін болжамдарға ... ... және ол ... жеткілікті жиынтығымен расталуы тиіс.
Осындай түжырымдардың мазмүны ... ... да ... ... А. ҚР ... іс ... құқығы, Алматы, Жеті- жарғы. 1999ж.
2Мемлекет және құқық негіздері" Алматы, 2001 ж.
Қазақстан Республикасының жоғарғы сотының "Қылмыстық процесті жүргізуші
органдардың ... ... ... ... өтеу жөніндегі
заңнаманы қолдану тәжірибесі туралы" 1999 жылы 9 ... ... жеке ... ... қол ... ... ... заңсыз іс-
әрекеттерімен келтірілген зиянды өтеу ... ... ... ... ... жатқызылды:
бұлтартпау шараларын немесе заңда көзделген өзге де іс жүргізу
мәжбүрлеу шараларын қолдану;
қылмыс жасады деген сезік бойынша немесе қылмыс жасауға әрекет
етті деген ... ... ... қылмыс жасауға әрекет етті деген сезік
бойынша ұсталған адамды немесе бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алу
белгіленген адамды оның өмірі мен ... ... ... ... ... соттың шешімі болмаған жағдайларда сот -психиатриялық
немесе сот - медициналық сараптама жүргізу үшін күзетке ... ... ... ... ... - ... көрсету;
қатыгез немесе адамдардың ар-намысын кемсітетін қарым-қатынас жасау;
іс жүргізу әрекеттерін оларға ... ... ... ... ... ... жағдайларда жүргізу;
- қылмыстық процеске қатысатын адамдардың ар-намысын кемітетін
немесе қадір-қасиетін қорлайтын ... ... ... ... ... ... жеке өмірі туралы, сондай-ақ кұпия сақтағысы келген жеке
сипаттағы өзге де мәліметтерді Қылмыстық іс жүргізу кодекстерінде
көзделмеген мақсаттарда пайдалану және ... ... ... ... ... ... іс қозғалған
адам (әкімшілік құқық бұзушылық туралы), оның кінәсі заңда белгіленген
тәртіпте дәлелденбейінше және істі ... ... ... ... ... ... қаулысымен анықталмайынша кінәсіз деп саналады.
Жауапқа тартылған адам өзінің кінәсіз екендігін дәлелдеуге міндетті ... ... ... үшін ... ...... ... Кодекстің 273-
бабына жүгінейік, онда құқық бұзушылық жасаған адамның кінәсін анықтау
міндеті уәкілетті ... ... ... ... ... бірлестіктің қызметі ол Қазақстан Республикасының
Конституциясын және өзінің жарғысында ... ... ... тыс ... неше ... ... ... прокуратура, ішкі
істер органдарының ұсынысы ... ... ... ... ... 3 ... 6 айға ... мерзімге тоқтатылуы мүмкін. Біздің
алдымызда өз кінәсін дәлелдеуге міндетті емес екендігін көрсететін ... Мұны ... ... ...Конституциялық баптар да дәлелдейді.
2.3. Кінәсіздік презумпциясы - заңдылық қағидат.
Кінәсіздік презумпциясы - заңдылық қағидат. Бұл ... ... ... ... ... ... адам ... деп саналмайды.
Сондықтан да судья заңды қолданған кезде төмендегі қағидаттарды басшылыққа
алуы тиіс:
Әр адам оның қылмыс жасағандығы үшін ... ... іс ... көзделген тәртіппен дәлелденгенге және соттың заңды күшіне енген
үкімімен белгіленгенге дейін кінәсіз болып саналады;
2. Ешкім де өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емес;
Айыпталушының ... ... ... оның ... Қылмыстық және қылмыстык іс жүргізу заңын қолдану кезінде
пайда болған күмәндер де айыпталушының пайдасына шешілуі тиіс.
4. ... ... ... негіздеуге болмайды және ол ақиқат
дәлелдердің жеткілікті жиынтығымен расталуы тиіс1.
Қоғам мен адамдардың ... ... ... ... және қүқықтық
тәртіпті нығайту үшін мемлекет жүзеге асыратын шараларды орындауда басты
рөл атқаратын қүқық қорғау органдары (прокуратура, алдын ала ... ... ... ... мен сот ... ...Бүл мемлекеттік қүқық
қорғау органдары мен соттың атқаратын қызметтері бірдей
Ко́декс (лат. codex — книга) — законодательный акт, содержащий систематизированные нормы какой-либоотрасли или нескольких отраслей. Структура кодекса часто отражает систему отрасли.
Сама же кодификация — процесс, направленный на сбор разрозненных, дефрагментированных норм в единый нормативный комплекс.
Часто кодексы в системе права страны занимают первичное значение по сравнению с другими нормативными актами. Например, несмотря на то, что кодексы в Российской Федерации имеют статус Федеральных Законов, в них напрямую устанавливается, что прочие нормативные акты (в том числе и другие ФЗ) не должны противоречить положениям кодекса.