Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Agrobacterium tumefaciens Conn, топырақ бактериясы қоздыратын шекілдеуікті жеміс ағашының тамыр ісігі (рак) ауруына тән белгілер-
Ascochyta imperfecta Peck, (жоңышқаның) аскохитоз ауруының белгілері:Ауруға шалдыққан өсімдік жапырақтары бірден түciп, кейін олардың бетінде пикнидалар пайда болады. Қураған сабақта шар тәрізді қалың қабықты қоңыр түсті, төбесінде саңылауы бар пикнидалар ұлпаға батып орналасады.Жапырақ бетінде түзілетін дақ үстінде саңырауқұлақ пикнидалары тек жоғары ылғалдылықта түзіледі.
Ascomycetes класына жататын саңырауқұлақтар қоздыратын дәнді дақылдар аурулары: Ақ ұнтақ; Қастауыш; Нигроспороз
Ascomycetes класының Erysiphales қатарына жататын Erysiphe graminis саңырауқұлағы қоздыратыр ақ ұнтақ ауруына шалдығатын дақылдар: Күздік және жаздық бидай; Қара бидай
Ascomycetes класының Erysiphales қатарына жататын Podosphaera leucotricha саңырауқұлағы қоздыратын алманың ақ ұнтақ ауруына тән белгілер- Ауруға шалдыққан жапырақтардың бетінде бозғылт ақ ұнтақ өңез пайда болады. Дерт шалған ағаштың жас өркендерінің бетін ақ немесе бозғылттау, ұнтақты өңез басады. Дерт шалған гүл шанақтары мен гүл тостағаншаларын, күлте жапырақшалары мен гүл сағақтарын да ұнтақты өңез басады.
Ascomycetes класының Pleosporales қатарына жататын Venturia inaequalis саңырауқұлағы қоздыратын алманың таз қотыр ауруына тән белгілер - Таз қотыр кеселіне жеміс ағаштарының жапырақтары, гүлінің тостағанша жапырақшалары, жеміс сағағы және жемістері шалдығады
Ascomycetes класының Pleosporales қатарына жататын Venturia pirina саңырауқұлағы қоздыратын алмұрттың таз қотыр ауруына тән белгілер- Дақтар көбіне астыңғы бетінде пайда болады
Basidiomycetes класы, Ustilaginales қатарының Tilletiaecae тұқымдастарына жататын саңырауқұлақтар қоздыратын астық дақылдарының аурулары: Бидайдың қатты қара күйесі; Қара бидайдың қатты қара күйесі; Ергежейлі қара күйе
Basidiomycetes класы, Ustilaginales қатарының Ustilaginacea тұқымдастарына жататын саңырауқұлақтар қоздыратын астық дақылдарының аурулары: Арпаның тозаңды қара күйесі; Сұлының тозаңды қара күйесі; Қара бидайдың тозаңды қара күйесі
Deuteromycetes класының Sphaeropsidales қатарына жататын Sphaeropsis malorum Peck, саңырауқұлағы қоздыратын қара рак ауруымен залалданған алма ағашының жапырақтарындағы белгілері- Жапырақ бетінде алғашында түсі қоңыр, шеңберлі дақ түседі. Дақ ортасы ақшылданып, кейін сұрланады. Күзде дақ бетінде қара түсті пикнидалар түзіледі.
Deuteromycetes класының Sphaeropsidales қатарына жататын Sphaeropsis malorum Peck, саңырауқұлағы қоздыратын қара рак ауруымен залалданған алма гүлдеріндегі белгілері - Залалданған гүлдердің күлте жапырақтарында аурудың белгісі "күйік" түрінде білінеді. Гүлдері қоңырайып, жиырылып, аталық пен аналықтары қараяды. ) Кейін гүлдерде саңырауқұлақ пикнидалары пайда болады.
Deuteromycetes класының Sphaeropsidales қатарына жататын Sphaeropsis malorum Peck, саңырауқұлағы қоздыратын қара рак ауруымен залалданған алма жемістеріндегі белгілері - Залалданған гүлдердің күлте жапырақтарында аурудың белгісі "күйік" түрінде білінеді. Мумияланған жеміс қатайып, беті пикниданың көптігінен бұдырланып, қараяды. Залалданған қабық астында алғаш көлемі аса үлкен емес қоңыр дақ түсіп, ұлғаяды.
Erwinia amylovora Winsl.et al. Бактериясы қоздыратын бактериялы күйігіне шалдыққан шекілдеуікті жеміс ағаштарындағы белгілер-
Erwinia amylovora Winsl.et al. Бактериясы қоздыратын бактериялы күйігіне шалдыққан шекілдеуікті жеміс ағаштарының жемістеріндегі белгілер- Кейін дақтар қызыл-қоңыр түске еніп, ақшыл түсті экссудат түзіледі. Жаздың бастапқы кезеңінде залалданған жемістер қарайып, қыртыстанып, ағаш басында жапырақтар сияқты түспей ілініп тұрады. Жаздың екінші жартысында залалданған жеміс бетінде бастапқыда демді, жасыл енетін дақтар түзеді.
Gymnosporangium tremelloides Hartig. және G.sabinae Wint. саңырауқұлақтары қоздыратын алма мен алмұрттың таты ауруларына тән белгілер- Жапырақтың жоғарғы бетінде қызғылт, қызыл-сары дақтар пайда болады. Жапырақтың жоғарғы бетіне түскен дақтардың бетінде майда қара ноқаттар – спермагонийлер (пикнидалар) түзіледі.Жапырақтың астыңғы бетінде, дақтардың тұсында топтанып пайда болатын ұзынша өскіндер – эцийлер көрінеді.
Monilia fructigena Pers. Саңырауқұлағы қоздыратын шекілдеуікті жеміс дақылдарының жеміс шірігі (монилиоз) ауруына тән белгілер- Залалданған жеміс бетінде қоңыр дақ пайда болады. Залалданған жеміс бетіне түскен дақ ұлғайып бip-бipiмен қосылып, кейін жеміске тұтас тарайды. Жемістің жұмсақ ұлпалары шipiп, жеуге жарамай, кейін олар қарайып мумияланады.
Nectria galligena Bres. саңырауқұлағы қоздыратын шекілдеуікті жеміс ағаштарының кәдімгі (европалық) рагі- Залалданған мүшелерде тeгic, ақшыл түсті жастықша тәрізді саңырауқұлақтың конидиялары түзіледі. Аурудың екі түрі (жабық және ашық) болады. Жабық түрінде ағаштың жарасы шормен түгел жабылып, тек кiшiгipiм саңылау қалады.
Ақ ұнтақ, аскохитозға қолданылатын фунгицид:БАЙЛЕТОН;РОВРАЛЬ ФЛО
Ақ ұнтақ.Ауру қоздырғышы-Erisiphe cichoracearum саң.(Ascomycetes кл.Erisiphales қат. ) Клейстотеций түрінде саңырауқұлақтар өсімдік қалдықтарында сақаталды. Вегетация кезінде конидийлер ауа арқылы және жауын-шашын тамшыларымен таралды. Кәдімгі қияр мозаикасы.Ауру қоздырғышы- Cucumis virus вирусы.
Арпаның қара күйе аурулары: Тасты қара күйе; Жалған тозаңды қара күйе; Арпаның тозаңды қара күйе
Қара бидайдың қара күйе аурулары: Қатты қара күйе; Қастауыш; Сабақ қара күйесі
Асбұршақтың аскохитоз ауруын қоздыратын саңырауқұлақтың латынша атауы: Ascochyta pisicola.Ascochyta pisi.Ascochyta pinodes
Асбұршақтың аскохитоз ауруының түрлері: Бозғылт аскохитоз,Қоңыр аскохитоз,Тұтасқан аскохитоз
Асбұршақтың бактериялық күйігінің белгілері:Ауруға шалдыққан өсімдік мүшесінің бетінде айналасы суланған майлы жиекпен көмкерілген ортасы қаралау дақ түзіледі.Өсімдіктің төменгі жапырақтары мен жас, шырынды мүшелері залалданып, ауру бipтe-бipтe жоғарғы жапырақтарға таралады. Жеміс сағағының түтіктерімен бактериялар дәнге өтіп, тұқым бетінде сарғыш дақ түрінде пайда болады.
Асбұршақтың пероноспороз ауруының белгісі:Өсімдік жапырағының үcтіңгi бетінде пішіні дөңгелек, түсі – ашық-жасыл, сарғыш жайылған дақтар пайда болады. Жапырақтың астыңғы бетінде, дақтардың тұсында күлгін-сұр түсті өңез түзіледі.Өсімдіктің сабағы мен бұршаққабында дақтар жайылып орналасып, реңі хлорозды болып, бетінде сұр түсті конидиятасушылардан тұратын өңез қалыптасады
Аскохитоз ауруына шалдыққан қияр жемістерінің бойындағы белгілері Ауруға жеміс "ыстыққа піскен" кейіп алып, бірақ қатты күйін сақтап, пикнидалармен жабылып, түсі қарайып, қурайды,Ауруға шалдыққан ұлпалар жұмсарып, талшықтанып, ыдырап, бетіне сүт тәрізді немесе ашық-қоңыр түсті шырыш (экссудат) бөлінеді,Кейде жеміс бетінде диаметрі 3-5 мм ойық жара пайда болады
Астық дақылдарына тән тат аурулары: Сабақ таты; Қоңыр тат; Сары тат
Астық дақылдарының қара күйе ауруының қоздырғыштары:Саңырауқұлақтар; Базидиомицеттер;Облигатты паразиттер
Астық дақылдарының саңырауқұлақтар қоздыратын аурулары: Қара күйе; Тат аурулары; Тамыр шірігі
Астық дақылдарының септориоз ауруын қоздыратын саңырауқұлақтың латынша атауы: Septoria tritici; Septoria nodorum; Septoria graminum
Астық дақылдарының сызықты (сабақ) тат ауруын қоздыратын Puccinia graminis саңырауқұлағына тән ерекшеліктер: Паразит әр иелі, толық циклді; Аралық иесі – бөріқарақат және магония; Вегетация кезеңінде урединиспоралардың бірнеше ұрпағын береді
Астық дақылдарының сызықты (сабақ) таты ауруының белгілері: Дертке шалынған өсімдіктің сабағында, жапырағында, жапырақ қынабында, масақша қауызында, мұртшаларында пішіні сопақтау, қоңыр түсті тат бөртпелері пайда болады; Дертке шалынған өсімдіктің сабағында, жапырағында, жапырақ қынабында, масақша қауызында, мұртшаларында пішіні сопақтау, қоңыр түсті тат бөртпелері пайда болады; Дертке шалынған өсімдіктің сабағында, жапырағында, жапырақ қынабында, масақша қауызында, мұртшаларында пішіні сопақтау, қоңыр түсті тат бөртпелері пайда болады
Ауру қоздырғышы –Sclerotinia libertiana саң.(Ascomycetes кл.Helotiales қат.)Аскохитоз.Ауру қоздырғышы-Ascochyta cucumis саң.(Deuteromycetes кл. Scphaeropsidales қат). Қиярдың зәйтүн дағы (кладоспориоз). Қоздырғышы Cladosporium cucumerinum Ell et Arth,. (Deuteromycetes кл, Hyphomycetales қат.) Қиярдың сұр шірігі. Ауру қоздырғышы - Botrytis cinerea Pers. (Deuteromycetes кл, Hyphomycetales қат.). Күресу шаралары: ауыспалы егістікті пайдалану, зақымданған жапырақтарды, өсімдік қалдықтары мен арамшөптерді жою, жылыжайларда 20-25С температура мен тиісті ылғалдылықты сақтау, жылыжайлар мен көшетжайларда топырақтың жоғарғы қабатын (5-7см) ауыстыру, өсіп даму кезеңінде аурудың алғашқы белгілері байқалғанда «Тізім...» бойынша фунгицидтерді пайдалану қажет.(Антрополь,Рофраль,Топас,Софраль,Ридомиль Фолд)
Ауруға шалдыққан ағаштардың гүлдері кенеттен қарайып, солып, бipaқ түспей ілініп тұрады. Жас бұтақтар мен жапырақтар ұшынан бастап қарайып, кейін жапырақтары ширатылып, қурап, бipaқ түспейді. Ағаш қабығында қоңыр-жасыл немесе қара-қоңыр түсті шеті көмескі демді дақтар пайда болып, көлденең кесіндісінде қоңыр-жасыл немесе қоңыр түcтi ұлпалар көрінеді.
Бактериялар қоздыратын аурулар-сақиналы шірік, қара мойнақ
Беде бактериозы ауруы қоздырғышының және аурудың таралу ерекшеліктері. Жоғары ылғалдылық пен 18-20°С деңгейіндегі температурада бактерияның инкубациялық кезеңінің ұзақтығы 6-10 күнге созылады. Өсімдік бойына ауру қоздырғыш бактериялар жапырақ саңылаулары арқылы енеді. Инфекция өсімдік қалдықтары және тұқымы арқылы таралады.
Беде татын, ақ ұнтағының, переноспориозының белгілері: Тат: жапырақ, сабақ қоңыр ұнтақталған бөртпе түрінде, Ақ ұнтақ: жаздың екінші жартысында залалданған мүшелерде ақ ұнтақты өңез түрінде, Переноспориоз: диффузды және жергілікті, диффузды өсімдік өсуі саябрлап, жапырақтары хлорозданып, төмен қарай ширатылады; жергілікті жапырақ үстіңгі бетінде сарғыш немесе ақшыл дақтар п.б, ал астыңғы бетінде күлгін сұр өңез түзіледі.
Беде татында өтетін қозд-ң кезеңі:Uromyces striatus саң-ғы. Бір иелі паразит. Спермогонийлары қызыл-қоңыр,сопақша,эцийлері табақша тәрізді,эйиоспора-ры көп бұрышты кейде дөңгелек. Урединиоспора-ры дөңгелек н/е элипс тәрізді, диаметрі 20-25мкм, қабығы сары,тікенекті,3-4өнгіш саңылауы б/ды. Телиоспора-ры дөңгелек жұмырт.тәр-ді,қалың қабықты,сары-қоңыр түссіз сабаққа орн-қан төб-нде өнгіш саңылау-ры бар.ауруі белгісі жап,сабақта қоңыр ұнтақталған бөртпе түрінде білінеді. Телиоспора қыстап көктемде ауруды таратады.
Беде фузариозының репродуктивті мүшесі: негізгі және қосымша тамыр.
Беде фузариозының симптомы: қоздырғышы фузариум оксиспорум саңырауқұлағы. Негізгі тамырдың жоғарғы бөлігі мен қосымша тамырларда қара қоңыр сулы н\е құрғақ дақтар п\б, өзек ұлпалары үгітіліп, өсімдік қурайды. Негізгі түктері залалданған өсімдік сабағының көлденең кесіндісінде қарайған сақина б\ды.
Беде ісігінің қозд.қыстап шығатын орындар. Ауру аскоспоралар арқылы тарайды. Қарамықтар топырақта өміршеңдігін 5-6 жыл сақтайды.
Беде ісігінің симптомы. Қоздырғышы Sclerotinia trifoliorum Eriks. (Ascomycetes класы, Helotiales ќатары) саңырауқұлағы. Жапырақтар ширатылады, сұрғылт түстенеді, ал тамыр мойыны қоңырланып бүлінеді. Зақымданған өсімдіктер өліп қалады. Зақымданған жерлерде қара қарамықтар пайда болады. Ауру өсімдіктер топырақтан жеңіл жұлынады. Өсімдіктердің өліп қалуы ошақ-ошақ болып байқалады. Ауру аскоспоралар арқылы тарайды. Қарамықтар топырақта өміршеңдігін 5-6 жыл сақтайды.
Беденің таралған ауру-ры: беде ісігі,бактериозы,фузариоз,мозайкасы,тат,ақ ұнтақ,пероноспорз, паразиті-арамсояу,вироз-ры, қоңыр-сары дақ,аскохитоз,
Бидай сабағының қара күйе ауруына тән белгілер: Өсімдіктің сабағында, жапырақтарында және жапырақ қынабында ұзындығы 2 мм-ден бірнеше см-ге дейін жететін, пішіні біраз дөңестеу болып келетін жолақтардың пайда болады; Жолақтар алғашында ашық түсті болғанмен де бірте-бірте қарайып, қорғасын түсті күйге енеді; Залалданған ұлпа кепкен кезде эпидермисі шытынап жарылып, телиоспоралардың қара массасы көрінеді
Бидайдың ергежейлі қара күйе ауруына тән белгілер: Залалданған масақтар тығыздау, сәл қысқалау, пішіні өзгеріп, бұратылып келеді; Залалданған өсімдіктер шамадан тыс түптеніп, көптеген сабақ (5-50 дана) түзеді; Дертке шалдыққан өсімдіктер сауларына қарағанда 2-4 есе аласа
Бидайдың қара күйе ауруларының түрлері: Тозаңды қара күйе; Қатты қара күйе; Ергежейлі қара күйе
Бидайдың қатты қара күйе ауруын қоздыратын саңырауқұлақ: Tilletia caries; Tilletia tritici; Tilletia laevis
Бидайдың қатты қара күйе ауруына тән белгілер: Залалданған масақтар түсі көкшіл реңді жасыл түске енеді; Ауру масақта дән орнына «қара күйе сорустары» деп аталатын пішіні дөңгелек қара түзілім пайда болады; Залалданған дәнді жаншыса, одан «сүт» орнына сұрғылт реңді триметиламин иісті (консервленген шабақ тұздығының иісі) сұйық шығады
Бидайдың қатты қара күйе ауруының қоздырғыштары: Tilletia caries ;Tilletia laevis
Бидайдың тозаңды қара күйе ауруына тән белгілер: Гүл бөліктерінің және масақшалар қауызының ыдырап, телиоспоралардан тұратын қара масса түзілуінің нәтижесінде залалданған өсімдіктердің масақтары күйген сияқты күйге енеді; Қылтанақты бидай сорттарының қылтанақтарының пішіні өзгеріп, бұратылып қалады; Залалданған жапырақ қынабынан шығарда масақ телиоспоралар массасы жұқа мөлдір қабықшамен қапталған
Бұршақ аурулары: мозайка, бактериялық күйік, антракноз, тат, ақ ұнтақ, ақ шірік, тамыр шірігі, пероноспороз.
бұршақ дақылдары-ң апотеци, клейстотеций, спора түзетін ау-ры: ақ ұнтақ, антракноз, тат ауруы.
Бұршақ дақылының бұрышты дақ, деформацияланатын мозайка ауруының инфекция қоры: бұршты дақ:вегетация кезеңінде инфекция қоры- жаңбыр тамшысы ж/е желмен таралатын эксудат. Деф.моз. инфекция қоры: көп жылдық бұршақ тұқымдас шөптер.
Бұршақ дақылының деформациялау мозайкасының симптомы. Жапырақтаң қыртыстанып, бұйраланып, сепкілді мозайкалануымен білінеді. Аурудың даму барысында жапырақтағы хлорозды дақтар ағарып, селдірейді. Кесел тез өрбігенде өсімдік мүшелері деформацияланып, дәні майдаланып, сарғыштанады. Ауру қоздырғышы pea enation мозайк вирусы. Қоздырғыш бітелермен таралады.
Бұршақ татының бір үйлік қозд.тарының спораларының түрлері. Uromyces pisi Uromyces phaseoli деген қоздырғыштары бар. Uromyces fabae саңырауқұлағы бір иелі. Урединийспоралары мен телиоспоралары бір клеткалы. Урединийспоралары шар тәрізді, бір клеткалы.
Бұршақ тұқ. шөптердің тат ауру-ң споралары: эциоспоралар; урединиоспоралары 1 клекалы,шар тәр. Тікенекті,ашық қоңыр,көлемі 20-30х 18-25мкм; телиоспоралары 1клеткалы,қоңыр,тегіс,қабығы қалың,көлемі25-40х 19-28мкм.
Бұршақ тұқ.шөптердің бактериоз,фузариоз, тат ауыруының белгілері: Бактериоз:нег.жап-та дамиды.Жап-ң төм.бетінде сулық дақ п/б.Ылғалды ауа райында дақтан экссудат шығып кейін ол қатып, ақшыл жұқа қабыршаққа айналады. Дақ айналасы сары жиекпен жиектеледі.Ұлғайған дақ қоңырланып, қараяды. Кепкен дақтар жарылып, үгітіледі де, орнында тесік ұалады.Қарқанда дамығанда өсімд.қурайды.Дақ-р өсім-ң бар-қ бөлігінде түзілуі мүм.Фузариоз:Өскін-ң тұқ.жарнақ асты иіні мен тамыр ұшы залал-са,ұлпа-р қоңырланып, өсімд.жансызданады.Ересек, 2-3жыл-қ өсімд-де фузариоз,солу,тамыр шірігі кезд. Нег.тамыр-ң жоғ.бөлігі мен қосымша тамыр-да қара-қоңыр құрғақ н/е сулы дақ-р п/б-ды,өзек ұлпа-ры үгітіліп,ыдырап өсімд.қурайды.Нег.түтік-рі залал-ған өсімд. Сабағы-ң көлденең кесіндісінде қарайған сақина байқалады. Ылғалды ауа райында сабақ нег-де жеңіл ақ өңез түз-п,онда қызғылт н/е сарғыш түсті с.құлақ спора тасушы-ры көрінеді.Тат: Өсімд.гүлдей бастағанда ауру білініп жап-та,сабақта,бұршаққапта, ірі, ашық-қоңыр урединийлер п/б.Ө-ң бар-қ жер үсті бөлігі, әсіресе жап-ғы залал-ды.Ауруға шалд-қан мүш-де майда,сары эцийлер,кейін урединийлер,күзге қарай терий бөртпе-рі түз.Алғ.ө-ң төм.жап-да білінеді.Ө-к бұтақтанған кезде ауру қатты дамып, түз-тін тұқ.саны мен сапасы кемиді.
Бұршақ-ң вирусты аурулары: Сары теңбіл. Қытайбұршақ теңбілі. Деформациялаушы теңбіл.
Бұршақ-ң саңырауқұлақ қозд. Ауру түрлері: Ас бұршақтың жалған ақ ұнтақ ауруы. Құтай бұршақтың ақ ұнтақ ауруы. Үрме бұршақ аскохитозы.
Бұршақтың аскохитоз түрлері. Асбұршақтың аскохитозы үш түрлі болады: бозғылт, қоңыр, тұтасқан. Бозғылт аскохитоз қоздырғышы Ascochyta pisi. Залалданған мүшелерінде қоңыр жиекті бозғылт дақтар п\б. Жапырақ пен бұршаққапта дақтар дөңгелект
Бұршақтың тамыр шірігінің залалдануын күшейтетін факторлар. Ылғалдылығы төмен аудандард көп кездеседі. Аурудың дамуына төмен ылғалдылық, 18-25С топырақ темпер, тұқымды терең ж\е мерзімінен кеш себу қолайлы жағдай туғызады.
Бұрышты дақ, аскохитоз, мозаика ауруының вегетациялық кезеңде таралуы: жауын шашын және желмен таралады, мозаика вирус бітелер арқылы.
Бүрш.тұқ. дақылдар-ң антрокноз ауруы-ң белгі-рі:Colietotrichum lindemuthianum с.құлағы.Респ-да кең таралған,өсім-к бұршаққабында,сабағында,сағағында,жап-да қызыл жиекті, қоңыр дақ п/б-ды,дақ бетінде қызғылт н/е қоңыр-сұр конидия массасы түзіліп,дақ жарылады.Бұрш-қап бетін-гі дақ-р бір-бірімен қосылып тұқымға дейін өтетін терең ойық жара п/бо-п,кейін қатайып,күңгірттеніп,қыртыстанады.Сабақ залалданған бөлңгңнен сынып,өсімд.жансызданады.Өскін ауруға шалдықса егіс-к сиреп,зияндылық артады,өнім сапасы,шығымы томендейді.
Вирус бітелер арқылы өсімдіктен өсімдікке таралып,арамшөптердің ( дала қалуен т.б.) тамырында қыстайды.
Гоммоз-Bacillus туысының бакт- Ауруға шалд-н өс-ктің жапырағы хлорозданып (түссізденіп), бірте-бірте жойылады, Ауру қарқынды дамығанда тамыржеміс түгел шipiп, өс-к қурап қалады, тамыржемісінің ұшынан басталып, кейін тамыржемістің жоғарғы бөлігіне қарай жылжиды. Қызылша жапырағының бактериялды дағы-bacilius mucoudes-Ауруға шалд-н қызылша өсімдігінің жапырағының бетінде қара-қоныр жиекті түсі ашық-қоңыр, пiшiнi әртүрлі, селдір дақтар түзіледі, Жас өс-кте дақтар майда (диаметрі 1-3 мм), ал өсіп-жетілгенде ipілey (2-8 мм) болады,Зал-ған ұлпалар кейін кеуіп, үгітіліп түсіп, жапырақта дақ орнында тесіктер пайда болады, сондықтан ауруды "тесікті дақ ауруы" деп те атайды. рак-agrobacterium tumefacins-тамыржемісте жіңішке тамырмен жанасытан әр-түрлі пішінді буылтықтар,ісіктер п.б.
Дақтардың беті зәйтүн қоңыр түсті өңезбен көмкерілген.
Дәнді бұршақ аскохитозының симптомы. Өсімдіктің топырақ үсті мүшелерінде түрлі дақтар пайда болып, олардың бетінде пикнидалар түзіледі; Өсімдік мүшелерінде қоңыр жиекті бозғылт дақтар пайда болады; Өсімдіктің жапырағы, сабағы, бұршаққабы залалданып, олардың бойында дөңгелек немесе бұрыс пішінді, шектелген, түсі қара қоңыр, ортасы қаралау, диаметрі 0,5-8 мм дақтар түзіледі.
Дәнді бұршақ дақылдарының ақ ұнтақ симптомы. Қоздырғышы –Erysiphe pisi Syd. (Ascomycetes класы, Erysiphales ќатары) саңырауқұлағы. Қоздырғыштың бейімделген түрлері асбұршақты, үрме бұршақты, қытай бұршағын, аңқаны, жемдік бұршақты, эспарцетті, сиыржоңышқаны, жасымық пен ноуќатты залалдайды. Ауруға ұшыраған өсімдіктің жапырақтары мен сабақтарында мицелиден, конидиитүзгіштен, конидиялардан тұратын, алғашқыда ақ түсті өңез пайда болады. Кейін өңез тығызданып қараяды, қоздырғыштың өсімдік қалдықтарында қыстап шығатын сатысы клейстотецилер түзіледі. Өсімдіктердің өсу кезеңінде ауру конидилермен тарайды. Аурудың таралуына өсу кезеңінің екінші жартысында өсімдіктердегі тургорлық қысымның төмендеуі, жоғары температура және орташа ауа ылғалдылығы қолайлы жағдай туғызады.
Дәнді бұршақ дақылдарының аскохитоз ауруының белгілері: Өсімдіктің топырақ үсті мүшелерінде түрлі дақтар пайда болып, олардың бетінде пикнидалар түзіледі.Өсімдік мүшелерінде қоңыр жиекті бозғылт дақтар пайда болады. Өсімдіктің жапырағы, сабағы, бұршаққабы залалданып, олардың бойында дөңгелек немесе бұрыс пішінді, шектелген, түсі қара қоңыр, ортасы қаралау, диаметрі 0,5-8 мм дақтар түзіледі
Дәнді бұршақ дақылдарының переноспороз ауруының белгілері. Өсімдік жапырағының үcтіңгi бетінде пішіні дөңгелек, түсі – ашық-жасыл, сарғыш жайылған дақтар пайда болады; Жапырақтың астыңғы бетінде, дақтардың тұсында күлгін-сұр түсті өңез түзіледі; Өсімдіктің сабағы мен бұршаққабында дақтар жайылып орналасып, реңі хлорозды болып, бетінде сұр түсті конидиятасушылардан тұратын өңез қалыптасады. Аурудың шектеулі және диффузиялық түрлері бар. Шектеулі пероноспороз жапырақтың жекелеген бөліктерін зақымдайды. Пероноспороздың диффузиялық жолмен дамитын түрі жапырақты, сабақты және бұршаққаптарды зақымдайды. Оларда сарғыш-қоңыр дақтар пайда болады. Жапырақтың астыңғы бетінде киізге ұқсаған саңырауқұлақ өңезі түзіледі. Диффузиялық жолмен дамығанда аурудың қоздырғыштары тұқымды да зақымдайды. Ауру зақымданған тұқым мен өсімдік қалдықтарынан тарайды. Ауру өсімдіктер нашар өсіп, жапырақтары өледі және өнім түсімі азаяды.
Дәнді бұршақ дақылдарының переноспорозбен залалдануы.....көмегімен болады. Peronospora manchurica Syd,. P. pisi Syd. (Oomycetes класы, Peronosporales ќатары) саңырауқұлағымен заладанады.
Дәнді бұршақ дақылын аурулардан қорғау шаралары. Төзімді сорттар енгізіп, жоғарғы агротехниканы сақтау. Фосфор, калий тыңайтқыштарын үстеп енгізу. Ауыспалы егісті сақтау, тұқымдық егістікті тауарлықтан алшақ отырғызу. Себер алдында тұқымды бенлат, дерозал, агроцитпен өңдеу. Арамшөптермен күрес.
ДӘНДІ БҰРШАҚ ДАҚЫЛЫНЫҢ САҢЫРАУҚҰЛАҚ ҚОЗДЫР. АУРУ ТҮРЛЕРІ. Ас бұршақтың жалған ақ ұнтақ ауруы; Құтай бұршақтың ақ ұнтақ ауруы; Үрме бұршақ аскохитозы.
Дәнді бұршақдақылдарының аскохитоз, бұрышты дақ, деформацияланған мозаика қоздырғышы: Бозғылт аскохитоз – Ascohyta pisi, қоңыр аскохитоз – A.pinodes, тұтасқан аскохитоз – A.pisicola; бұрышты дақ – Pseudomonas phaseolicola; мозаика-Pea enation mosaic.
Дәнді бұршақтың тат ауруына себепші жағдайлар. Қоздырғыштары Uromyces (Basidiomycetes класы, Uredinales
Дәнді бұршақтың фузариоз ауруының инфекция қоры. Аурудың қоздырғыштары өсімдік қалдықтары мен топырақта сақталады.
Дәнді бұршақтың фузариоздық солу белгілері. Қоздырғышы Fusarium oxysporum Schl. (Deuteromycetes класы, Hyphomycetales ќатары). Қытай бұршағын, асбұршақты, мал азықтық бұршақты, сиыржоңышқа мен бөрібұршақты залалдайды. Өсімдік дамудың барлық кезеңінде зақымданады. Зақымданған өсімдіктердің тамыры мен тамыр мойны қоңырланып, шіриді. Тамыр қиындысында өткізгіш ұлпалардың қарайып кеткендігі байқалады. Өсімдіктің өсуі баяулайды. Жерден жеңіл жұлынады. Аурудың қоздырғыштары өсімдік қалдықтары мен топырақта сақталады.
Дәнді дақылдардың бактерия қоздыратын аурулары: Қарлы зең; Жүгері собығының бактериозы; Сары немесе шырышты бактериоз
Дәнді дақылдардың қара-қоңыр дағы ауруымен өсімдік масағының залалдану белгілері: Тұқым қауызы ашық-қоңыр түске боялып, оның бетінде қоңыр жиекті сопақша дақ пайда болады; Пісіп жетілген дәннің ұрығы қараяды (қара ұрық); Залалданған бөліктер кейін мол қара түсті мақпал өңезбен көмкеріледі
Дәнді дақылдардың қара-қоңыр дағы ауруының өскін кезіндегі белгілері: Залалданған өсімдік колеоптилінің жас ұлпаларында сары, ашық-қоңыр түсті сызықшалар немесе дақтар пайда болады; Залалданған өскін үш тамырдың орнына бipeyiн ғана түзеді; Сабақ айнала залалданып ұлпалары шipiп, қисаяды
Дәнді дақылдардың қара-қоңыр дағы ауруының түтіктенуден дәннің пісіп-жетілу кезеңіндегі белгілері: Залалданған тамыр мойны мен сабақтың етегінде қара-қоңыр дақтар пайда болады; Сабақтың етегіндегі буындары шіріп, қара-сұр өңезбен көмкеріліп, өсімдік жапырылады; Жапырақ бетінде алғаш қоныр, кейін қоңыр-сұр немесе ашық-қоңыр дақтар түзіліп, олардың үстінде зәйтүн-қоңыр немесе қара-сұр өңез түзіледі
Дәнді дақылдардың қастауыш ауруының белгілері:Дақыл масағында дән орнына ipi, склероцийлер түзіледі; Гүл шоғырында дән орнына ipi, қapa қарамықтар (склероцийлер); Дақыл масағында түзілетін склероцийлер сия-күлгін, кейін қара түске айналып, ұшы масақшадан (4 см) шығып тұрады
Дәнді дақылдардың саңырауқұлақ аурулары: Қастауыш; Ақ ұнтақ; Арпа жапырағының жолақты дағы
Дәнді дақылдардың сары немесе шырышты бактериоз ауруының белгілері: Өсімдік жапырағын бойлаған ақ немесе сары түсті жолақтар түзіліп, кейін жапырақтар ширатылып, шырыштанады; Масақтар көбіне жапырақ қынабынан шықпай тығыздалып, шырыштанады; Ауруға шалдыққан өciмдіктің сабақтары иіліп, өcyi баяулайды
Дәнді дақылдардың сызықты (сабақ) таты қандай дақылдарды залалдайды; Бидай; Арпа; Сұлы
Дәнді дақылдардың тамыр шірігі ауруының түрлері: Гельминтоспориозды; Офиоболезді; Церкоспоролезді
Күздік дақылдардың қарлы зең ауруының белгілері: Жапырақтарында сулы дақтар пайда болып, олардың бетінде алғашында ақ, кейін қызғылт түсті жеңіл өңез түзіледі; Залалданған жапырақтар қурап, кейде өсімдіктің түптену буыны жансызданып, көпшілік жағдайда өсімдік түгел жойылады; Ауруға шалдыққан өсімдіктер тобы жойылып, егістікте дақылсыз алаңқайлар пайда болады
Дәнді дақылдардың тат ауруларының аралық ие өсімдіктері: Бөріқарақат; Магония; Маралоты
Дәнді дақылдардың тат ауруының қоздырғыштары: Саңырауқұлақтар; Базидиомицеттер; Облигатты паразиттер
Дәнді-бұршақ дақылдарының бактериалдық аурулары:Бактериалық күйік,Бактериалдық солу,Бактериалдық ісік
Дәнді-бұршақ дақылдарының вирус аурулары: Сары теңбіл.Қытайбұршақ теңбілі, Деформациялаушы теңбіл.
Дәнді-бұршақ дақылдарының тамыр шірігі ауруының қоздырғыштары:Rhizoctonia,Erysiphe. Helminthosporium
Дерт шалған жемістерінің бетінде пішіні дөңгелек, бозғылт реңді, жиегі жіңішке ақшыл сызықпен көмкерілген дақтар түзіледі
Дертке шалынған жеміс ағаштарының жапырақтарының бетіне сарғылттау, майлы дақтар түседі. Дақтар кейін жасыл реңге енеді де, бетінде мақпалды өңез пайда болады.
Жоңышқаны ауру-дан қорғау шара-ры:шаруаш-ты ұйымдастыру ж/е агротех-қ шара-р нег.орын алады.Тұқым-қ егісті қорғау үшін вегетация кезеңінде химия-қ шара-р қолд-ды.1.ауруға төзімді сорт-р шығару,енгізу; 2.тұқ-қ материал-ды аурудан сау өсім-ден даярлап,қызумен өңдеп,жақсы желденетін қойма-да сақтау; 3.Тұқ.мат-ды себер алдында 80%ТМТД,с.ұ.-3-4кг/т; 50%бенлат,с.ұ.-3кг/т фунгицид-ң сулы ерітінді-мен ылғылды әдіспен өңдеу; 4.ауыспалы егісті сақтау; 5.тұқ.танап-ды азық-тан, ал жаңа егістік-ді бұрынғы-нан алшақ орнал-ру; 6.көп.жыл-қ шөп-ді өсіру тех-сын-тұқ.себу мөлшерін,тереңдігін сақтап,мерзімінде егу,егістікті өсімдік тығыздығынан қадағалау,микро-макро тың-р Р мен К мөлшерін устемелеу,уақытылы суару.арамсояумен залалданған егіс бөлік-рін 2-3м аумақта толығымен орып,сәйкес гербицид-мен өңдеу.Вирус ж/е с.құлақ-ң инфекция қор-рын жинақтаушы егістік пен жол шетін-гі арам шөп-ді жою.Тұқым-қ танап-ға вирус,бактерия инфекциясын тасымалдаушы насеком-ға ж/е басқа да ауру-ға қарсы күресуде рұқсат берілген пестицидтерді қолдану.Өсімд.қалдлық-рын жою.
Жоңышқаның ақ ұнтақ, қоныр дақ, тат қоздырғыштарының қыстайтын түрі: Ақ ұнтақ: өсімдік қалдықтарында клейстотеций түрінде қыстайды. Қоңыр дақ: апотеций өсімдік қалдығы мен аңызда қыстайды. Тат: телиоспора мен уредений өсім.қалдығында, ал суттігенде эций қыстайды.
Жоңышқаның бактериялы және вирусты ауру түрлері: жоңышқа солуы(вилт) бактериясы, мозаика вирусы.
Жоңышқаның бактериялық солуының таралуы: насекомдар, топырақ өндеуде қолданылған құрал сайман, сабақ кесінділері, төменгі температура әсерінен болған жарықтар арқылы таралады.
Жоңышқаның қоңыр дақ, мозаика, тат ауруының инфекциялық қоры: Қоңыр дақ: апотеций, Мозаика: далалық шырмауық, жабайы беде, ақ түйежоңышқа. Тат: сүттіген.
Жоңышқаның қоңыр дақпен залалданған симптомдары: Қоздырғышы - Pseudopeziza medicagines (Ascomycetes класы, Helotiales қатары) саңырауқұлағы. Залалданған жапырақ бетінде шашыраңқы орн\н, айқын көрінетін дөңгелек, шеті иректелген, диаметрі 1-3мм қоңыр дақтар п\б. Жапырақтарда, сабақтарда, бұршақтарда әр түрлі, кішігірім, қоңыр-сары дақтар пайда болады. Күзге қарай зақымданған мүшелерінде апотецийлер пайда болады. Олар жоңышқа мен өсімдік қалдықтарында қыстап шығады. Көктемде апотецийлерден бөлініп шығатын аскоспоралар жоңышқаны зақымдайды. Ауру тұқым мен шөптің өнімділігін төмендетеді.
Жоңышқаның паразиті арамсояудың сыртқы белгілері. Cuscuta текті гүл тоғышарлары. Сабақтары жіңішке, жіп тәрізді. Арам шырмауық жарықсүйгіш, көбінесе өсімдіктің орталық және төменгі бөліктерінде тығыз оратылып дамиды. Аязға төзімді. Сабақтары мен тұқымдары қыстайды, ал тұқымның өнгіштігі 5 жылға дейін сақаталады.
Жоңышқаның пероноспороз,қоңыр дақ,ақ ұнтақ ауруы-ң белгіліері: Перноспороз: Peronospora aestivalis c.құлағы.Залалдау 2түрлі: Диффузды-өсімд.өсуі саябырлап,жап-ры хлорозданып төмен қарай ширатылады да, астыңғы бетінде қалың қоңыр-күлгін өңез п/б.Өсім-р ергежейленіп,гүлдемей қурайды.Жергілікті-жап-ң үстіңгі бетінде жайыоған сарғыш н/е ақшыл дақ-р п/б-ып,астыңғы бетінде күлгін-сұр өңез түз-ді.Жап-р мезгілінен бұрын қурап түсіп қалады.Ақ ұнтақ:Erysiphe medicaginis с.құлағы.залалданған мүш-де ақ ұнтақты өңез түрінде біліне бастайды.Кейін қара нүкте тәрізді клейстотецийлар түз-ді. Жап-ң ассимиляциялық беті кішірейіп,өсімд-ң өсуі саябырлап, жап-ры қурап, түсіп, азықтық шөптің қоректік сапасы төмендеп,өнімі кемиді.Қоңыр дақ:Pseudopeziza medicaginis с.құлағы.Өсімд-ң өсуі саябырлап,бұрш-ры аз байланып жап-ры,гүл-рі,түйін-рі,бұрш-ры түсіп қалады.Ылғалды аур райында жақсы дамиды.Жап-р мезгілсіз түсіп, шөп-ң сапасы төмендейді, тұқымы жетілмей әлжуазданады.
Жоңышқаның сары дақ, мозаика, жалған ақ ұнтақ белгілері: Сары дақ: алғаш төменгі, кейін жоғары жапырақтарда сарғыш, хлорозды, жайылған дақ п.б. Мозаика: өс.к жапырақта әр түрлі ашық жасыл мозаика түзіледі, жапырақ деформацияланады. Жалған ақ ұнтақ: диффузды және жергілікті, диффузды өсімдік өсуі саябрлап, жапырақтары хлорозданып, төмен қарай ширатылады; жергілікті жапырақ үстіңгі бетінде сарғыш немесе ақшыл дақтар п.б, ал астыңғы бетінде күлгін сұр өңез түзіледі.
Жоңышқаның таралған ауру-ры: пероноспороз,қоңыр дақ,ақ ұнтақ,сары дақ,аскохитоз,тат,вилт,мозайка,фузариоз, паразиті-арамсояу,бактериоз-р,вироз-р.
Жүгері бактериозы ауруына тән белгілер: Жас өсімдіктерінің жапырақтарында алғашында ашық-жасыл, кейін сарғыш түcтi сызық жолақты дақтар пайда болады; Дертке шалынған өсімдік мүшелерінің залалданған учаскелерінде экссудат бөлінеді; Кеселге шалдыққан өсімдіктің түтіктерін бітеп, тамыр арқылы келетін қоректік заттар мен су жоғарғы бөліктерге жетпей, өсімдік солып қалады
Жүгері собығы мен дәндерінің зеңденуін қоздыратын саңырауқұлақтар: Penicillium sp. Саңырауқұлақтары; Aspergillis sp. Саңырауқұлақтары; Cladosporium herbarum Link, саң.
Жүгері собығыныңсаңырауқұлақ қоздыратын аурулары: Фузариоз; Диплодиоз; Нигроспороз
Картоп
Картоп Альтернариоз ауруына тән белгілер-өсім-ң жапырағы, сабағы кейде түйнектері залалданады. Жапырақ бөлік-ң шетінде қара-қоңыр дақтар түзіліп, оның бетінде қаразәйтүн түсті мол мақпалды өңез п.б.
Картоп Вирустар қоздыратын аурулар-жолақты мозаика, қатпарлы мозаика, сепкілді мозаика, жапырақтың ширатылуы
Картоп Фитофторозға тән белгілер- C) Төменгі жапырақтарының шеткі бөлігінде қара-қоңыр дақтар пайда болып, залалданған жапырақтар солып, қарайып, қурайды,D) Жапырақтың астыңғы бөлігінде жеңіл ақ өңез түзіледі,F) Түйнек кесіндісінде ішке қарай таралған «тіл» тіл тәрізді, сарғыш-қоңыр ұлпалар түзіледі
Картоп Рак ауруына тән белгілер- A) Өсімдікте алғаш ақ, кейін қоңыр бұлтықтар түзіледі,C) Картоп мүшелерінде түсті қырыққабаттың гүл шоғырына ұқсас бұлтықтар түзіледі,E) Сабақ залалданғанда бұлтықтар тамыр мойнында, ал ісіктер жапырақ қолтығында түзіледі
Картоп Жолақты теңбіл ауруына тән белгілер-өсім-ң төменгі жапырақтарында мозаика түрінде білініп, біртіндеп жоғарыларына жылжып, кейін жолақты некроздар мен дақтар п.б. жапыр.морт сынып, түсі қоңырланып, қурап түсуі мүмкін немесе жіңішкеріп жансыз-н сағағыменнегізгі сабақта ілініп тұрады.
Картоп Кәдімгі таз қотыры ауруына тән белгілер-картоп түйнегі шалдығады. Түйнек бетінде татты-қоңыр залалдану аймақтары п.б-п, олар бір-бірімен бірігіп түйнек беті бұдырланып, қабыршақтанады. Залал-н бөліктер қрңырланып, аурудың сыртқы белгілері әртүрлі білінеді, сондықтан оны тегіс, ойық және дөнес таз-қотыр д.бөледі
Картоп Қара мойнақ ауруына тән белгілер- B) Өскін нашар дамып, сарғайып, солады,D) Жапырақтары ширатылып қара-қоңыр түске енеді,F) Тамыр мойны шіріп, өсімдік топырақтан оңай жұлынады
Картоп Сақиналы шірік ауруына тән белгілер-ауру өсім-ң жапырағы орта жүйкесін бойлай ширатылып қурайды. Кеселге тән белгі-туптің бір жақты солуы, жеке жапырақ-ң немесе сабақтың қурауы. Картоп түйнегінің кесіндісінде түтіктер сақинасының сары түсі қоңырға өзгергені байқалады. Кесіндіні сәл шаншыса, одан ботқа массасы бөлінеді.
Картоп Қатпарлы теңбіл ауруына тән белгілер-жапыр-ң жүйке аралығындағы паренхима ұлпасы қарқынды дамып, қатпарланып төмен қарай ширатылады. Алғашқы жылы ауру белгісі аса білінбей, ал екінші, үшінші жылдары заладанған өсім-ң өсуі саябырлап, буынаралықтары қысқарып,жапыр-ы бұйраланып, хлорозданады. Жапыр-ы мен сабақ-ы сынғыш, мерзімінен ерте қурайды. Ұлпа-ң ылғал сақтау қызметі төмендейді.
Картоп Құрғақ шірік аурына тән белгілер-Түйнектің бетінде сәл басылған майда дақтар пайда болып, олар үлкейіп, қыртыстанып, түрлі-түсті ақ-сұр, қызғылт, сарғыш саңырауқұлақ спора тасушыларынан тұратын көпщікше өңезбен жабылады.
Картоп Макроспориоз ауруына тән белгілер-жапырағы мен сабағы залалданады. Гүл түйіні түзілуі қарсаңында жапырақ бетінде ірі, қара-қоңыр, дөңгелек немесе бұрышты шеңберленген дақтарда жеңіл өңез байқалады. Дақтанған ұлпа кейін үгітіліп, тесіліп, өсімдік төменгі жапыр-нан бастап бірте-бірте сарғаяды.
Картоп Ризоктониоз ауруына тән белгілер- A) Өсімдік тамырында, жер асты сабағында, түйнектерінде қоңыр дақ пен ойық жаралар пайда болады,D) Сабақтың төменгі бөлігі «ақ сирақ» деп аталатын ақшыл-сұр қабықшамен жабылады,H) Түйнек бетінде түсі қара, дөңестеу, пішіні мен көлемі әртүрлі түйіршіктер түзіледі
Картоп Сепкілді теңбіл ауруына тән белгілер-жас жапыр-да ашық-жасыл түсті, сепкілді дақтар п.б. өсім-ң кейбір сорттарында қара, майда некрозды дақтар түзіліп, басқа-да ауру-ң сыртқы белгілері білінбейді
Картоп Фитопатогенді саңырауқұлақтар қоздыратын аурулар-картоп ісігі, макроспориоз, альтернариоз, ризоктониоз, түйнектің құрғақ шірігі
Картоп Фитофтороз ауруының белгілер- C) Төменгі жапырақтарының шеткі бөлігінде қара-қоңыр дақтар пайда болып, залалданған жапырақтар солып, қарайып, қурайды,D) Жапырақтың астыңғы бөлігінде жеңіл ақ өңез түзіледі,F) Түйнек кесіндісінде ішке қарай таралған «тіл» тіл тәрізді, сарғыш-қоңыр ұлпалар түзіледі
Қиярдың ақ ұнтақ ауруларының белгілері. Өсімдік жапырағының төменгі бетінде (көбіне) қызғылт-сұр өңез түзіледі. бетінде ашық-қоңыр түсті, қосымшалары бар клейстотецийлер пайда болады Клейстотеций ішінде пiшiнi дөңгелектеу, түсі сарғыш бip қалта түзіліп, онда 5-8 түссіз аскоспоралар болады
ќатары) текті саңырауқұлақтар. Ұзаққа созылған қыс пен салқын көктем жаздағы жаңбырлы ауа райында тез дамиды. Сиыржоңышқа, бұршақ, аңқа, үрме бұршақта тат ауруы қоздырғышының барлық даму сатылары өтеді. Қоздырғыш бір қожалы, толық жолмен дамиды. Өсімдік қалдықтарында телии қыстайды. Uromyces рisi Schrot қоздырғышы асбұршақ пен ноғатықты зақымдайды. Бұл дақылдарда урединилер мен телии дамиды. Аралық қожасы – сүттіген.
Кәдімгі қияр теңбіліне шалдыққан жемістерінің бойындағы белгілері Жемісте сары-жасыл теңбілділік байқалады Жеміс түгел сары-жасыл түсті болып, кейбір жағдайларда қияр жемісінің өз түci (қоңыр-жасыл) дөңес дақ түрінде сақталады Ауру жемістер хлорозданып, түгел ағарып, жасыл түс тек майда сүйел түрінде болуы мүмкін
Кәдімгі қияр теңбіліне шалдыққан өскіндер бойындағы белгілері Залалданған өскіннің тұқым жарнағы сарғайып, ересек өсімдіктерде хлороз байқалады Heгiзгi жүйкені бойлаған ұлпалар ашық-жасыл, ал жүйке аралықтарында сары түcтi дақтар пайда болады. Жапырақтар қыртыстанып өсімдіктің өcyi саябырлап, кейде қурайды. Өсіп-жетілген өсімдіктердің жапырақтары хлорозданып, жеке бөліктері қурап, жансызданады.
Кила, фомоз, переноспороздың вегетация кезеңінде таралуы-
Көп жылдық бұршақ тұқымдас шөптердің ісік ауру шалдығуына себепші жағдайлар.
Көп жылдық бұршақтың саңырауқұлақ қоздыратын ауру түрлері: фузариоз, аскохитоз,переноспориоз,сары дақ,қоныр дақ,ақ ұнтақ.
Көпжылдық бұршақ дақылдары-ң шөптердің ақ ұнтақ ауруының белгілері:Өсімдік мүшелерінде ақ ұнтақты өңез түрінде біліне бастайды.Өңезде қара нүкте тәрізді клейстотецийлер түзіледі.Өңез үстінде түзілген клейстотецийлердің пішіні шар тәрізді, диаметрі 100-125 мкм қарапайым қосымшалары бар.
Көпжылдық бұршақ тұқ. шөптердің ақ ұнтақ қоздырғышының формалары, латынь:Erysiphe communis f.тedicaginis;Erysiphe communis f.onobrichidis;Erysiphe communis f.trifolii.
Көпжылдық бұршақ тұқ. шөптердің пероноспорозы-ң жергілікті формасының белгілері:Жапырақтың үстіңгі бетінде жайылған сарғыш немесе ақшыл дақтар пайда болып.Жапырақтың астыңғы бетінде күлгін-сұр өңез түзіледі. Залалданған жапырақтар мезгілінен бұрын қурап, түсіп қалады.
Көпжылдық бұршақ тұқ.шөп-ң ауру инфекциясына қарсы шаралар: шаруаш-ты ұйымдастыру ж/е агротех-қ шара-р нег.орын алады.Тұқым-қ егісті қорғау үшін вегетация кезеңінде химия-қ шара-р қолд-ды.1.ауруға төзімді сорт-р шығару,енгізу; 2.тұқ-қ материал-ды аурудан сау өсім-ден даярлап,қызумен өңдеп,жақсы желденетін қойма-да сақтау; 3.Тұқ.мат-ды себер алдында 80%ТМТД,с.ұ.-3-4кг/т; 50%бенлат,с.ұ.-3кг/т фунгицид-ң сулы ерітінді-мен ылғылды әдіспен өңдеу; 4.ауыспалы егісті сақтау; 5.тұқ.танап-ды азық-тан, ал жаңа егістік-ді бұрынғы-нан алшақ орнал-ру; 6.көп.жыл-қ шөп-ді өсіру тех-сын-тұқ.себу мөлшерін,тереңдігін сақтап,мерзімінде егу,егістікті өсімдік тығыздығынан қадағалау,микро-макро тың-р Р мен К мөлшерін устемелеу,уақытылы суару.арамсояумен залалданған егіс бөлік-рін 2-3м аумақта толығымен орып,сәйкес гербицид-мен өңдеу.Вирус ж/е с.құлақ-ң инфекция қор-рын жинақтаушы егістік пен жол шетін-гі арам шөп-ді жою.Тұқым-қ танап-ға вирус,бактерия инфекциясын тасымалдаушы насеком-ға ж/е басқа да ауру-ға қарсы күресуде рұқсат берілген пестицидтерді қолдану.Өсімд.қалдлық-рын жою.
Көпжылдық бұршақ тұқ.шөптердің қоңыр дақ ауруының белгілері:Жапырақ бетінде шашыраңқы орналасқан, айқын көрінетін дөңгелек, шетi иректелген, диаметрі 1-3 мм қоңыр дақтар пайда болады.Дақ үстінде майда, түci қоңыр, дөңгелек апотецийлер дөңес түрінде көрінеді.Сабақтағы дақтардың пішінi сопақша, көлемі – 4-5 2-3 мкм
Көпжылдық бұршақ тұқ.шөптердің пероноспороз ауру форма-ң белгілері: Өсімдіктердің өcyi тежеліп, жапырақтары хлорозданып, төмен қарай ширатылады.Жапырақтарының астыңғы бетінде қалың қоңыр-күлгін өңез пайда болады.Өciмдіктep көбіне ергежейленіп, гүлдемей, біртіндеп қурайды.
Күнбағыс сұңғыласының латынша атаулары. Күнбағыс сұңғыласы - Orobanche cumana Wallr. Бұтақты сұңғыла - Orobanche ramosa. Египет сұңғыласы - Orobanche aeqypthiaca Pers.
Күнбағыс сұңғыласының сипаттамасы. Күнбағыс сұңғыласы - Orobanche cumana Wallr. Сабағында қабыршақ тәрізді жапырақтары болады.Тұқымы домалақ, қара-қоңыр түсті, желмен оңай таралады. Ұрықтан жіңішке өскін дамып, ие-өсімдік тамырына сорғышының көмегімен жалғанады да, осы тұсы жуандайды.
Күнбағыстың ақ шірік ауруына тән белгілер.Ауру қоздырғышы-Sclerotinia libertiana саң.(Аscomycetes кл. Helotiales қат.) Жас өсімдіктердің тұқым жарнағында, жапырақ және сабақ негізінде қалың, түci ақ киізді өңез түзіледі. Сабақтың жоғарғы бөлiгi иіліп, жапырақтары солады. Ауруға шалдыққан өсімдік себет түзбейді.
Күнбағыстың егістігін залалдайтын паразит,сұңғыласының түрлері-(күнбағыс,бұтақты,египет). Күнбағыс сұңғыласы - Orobanche cumana Wallr. Өсіп дамудың алғашқы кезінде зақымданған күнбағыс нашар өседі. Кешірек зақымданғанда аурудың белгілерінің білінбеуі мүмкін. Сұңғыланың гүл салатын сабақтарында желмен жеңіл тарайтын 1500-ге дейін тұқымдары бар қорапшалар дамиды. Сұңғыланың тұқымдары күнбағыстың нашар тазартылған тұқымымен де тарайды. Бұтақтанбайтын тұқымы жанында сұңғылаға шалдыққыш өсімдіктердің бөлінімдері болғанда ғана өнеді. Сұңғыланың өскіні күнбағыстың шалдыққыш сұрыптарының тамырына гаустории арқылы жабысып, қожайын-өсімдіктен су мен минералдық заттарды алады. Кейін осы жерде гүл беретін сабақтар дамитын бүршіктері бар түйнек қалыптасады. Күнбағыстың төзімді сорттарында сұңғыланың өскіні дами алмай өліп қалады. Бұтақты сұңғыла - Orobanche ramosa. Сабағының сирек қабыршақтары бар, жіңішке, төменгі жағы жуан, қатты бұтақтанады. Гүлдері ұсақ, көкшіл-күлгін. Тұқымдары дөңгелек пішінді. Көптеген өсімдік түрлерін қырыққабатты, қышаны, асқабақты, сәбізді, күнбағысты және басқаларын зақымдайды.Египет сұңғыласы - Orobanche aeqypthiaca Pers. Сабағы биік (35см дейін), ашық түсті, жер астындағы бөлігі бұтақтанған. Гүлдері ірі, диаметрі 23-27мм, түтікше-құйғы тәрізді, көгілдір реңді ашық-күлгін түсті. Тұқымдары дөңгелек пішінді. Картопты, күнбағысты, қызанақты, қырыққабатты және басқаларын зақымдайды.
Күнбағыстың жалған ақ ұнтақ (пероноспороз)ауру түрінің сипаттамасы. Ауру қоздырғышы – Plasmopara helianthi саң.(Ооmycetes кл. Peronosporales қат.)Өсімдіктің өcyi күрт саябырлап, сабақтары жіңішкеріп, биіктігі 15-30 см болып, тамыр жүйесі нашар дамып, майда хлорозды жапырақтар негізгі жүйкесінің бойымен ширатылады. Өciмдiктiң өcyi саябырлап, сабағының биіктігі 50-100 см болып, жуандап, буынаралығы нашар дамиды, жапырақтары бүрісіп, үстіңгі бетінде бұрышты дақтар, ал астыңғы бетінде ақ өңез түзіледі Жақсы өciп-жетілген өсімдікте білінеді. Жапырақтың үстіңгі бетінде ipi, бұрышты, майлы, ашық-жасыл түсті дақтар түзіліп, ал астыңғы бетінде – өңез пайда болады.
Күнбағыстың сұр шірік ауруына тән белгілері.Ауру қоздырғышы- Botrytis cinerea саң. (Deuteromycetes кл.Hyphomycetales қат. ) Себеттің астыңғы бетінде майлы дақ түрінде байқалады. Залалданған өсімдік бөліктері кейін қоңырайып, беті сұр өңезбен жабылып, оның үстінде қара склероцийлер түзіледі де, өсімдік қурайды. Өсіп жетілген өсімдіктердің сабақ етегінде сызықшалар пайда болып, ұлпалары қоңырайып, кейін сұр өңез бетінде қоңыр дақтар түзіледі.
Күнбағыстың тат ауруына тән белгілер.Ауру қоздырғышы-Puccinia helanthi саң.( Basidiomecetes кл.Uredinales қат.) Өсімдік жапырағының үстінгі бетінде дөңестеу, түсі қызғылт-сары дақтар пайда болып, кейін олар шар тәрізді спермагонийлерге айналады .Жапырақтың астыңғы бетінде майда, қызыл-сары реңді, пішіні табақша тәрізді эцийлер түзіліп, тipшiлігi өте қысқа эциоспоралар пайда болады.Өсімдігінің дамуы саябырлап, тұқым өнімі 14-38%, ал майлылығы 4-12% төмендейді.
Қара күйе ауруына шалдығатын астық дақылдары:Бидай; Қара бидай; Арпа
Қияр ауруларының қоздырғыштары. Қиярдың тамыр шірігі- Fusarium solani, F.culmorum, Rhizoctonia solani, Pythium debaryanum; Қиярдың ақ ұнтағы-Erysiphe cichoracearum D. Erysiphe communis Fr. Sphaerotheca Fuliginea Poll.(Ascomycetes класы, Erysiphales қатары); антракнозы - Colletotrrichum lagenarium E. (Deuteromycetes, Melanconiles); аскохитозы - Ascochhita cucumis Fautr et Roum.(Deuteromycetes, Sphaeropsidales); Зәйтүн дағы- cladosporium cucumerinum Ell et Arth. жалған ақ үнтағы -Pseudoperonospora cubensis Rostov,(Oomycetes, Peronosporales); сұр шірігі бактериозы -Pseudomonas syringae Yong et al.
Қияр ауруларының таралуы. Бактериоз .Ауру қоздырғышы-Pseudomonas syringae бактериясы. Инфекцияның негізгі көзі тұқымдар. Бактериялар өсімдік қалдықтарында сақталып қалады. Вегетация кезінде таралады (жауын тамшыларымен суғару суымен, насекомдармен). Жалған ақ ұнтақ.Ауру қоздырғышы-Pseudomospora cubensis саң. (Ооmycetes кл. Peronosporales қат.) Саңырауқұлақтар мицелия және ооспоралар түрінде өсімдік қалдықтарында сақталады. Ауру инфекциялары жауын-шашынмен және ауамен таралады.
Қиярдың Pythium,Fus,Rizoctonia саң.қоз.тарына тамыр шірік ауруына тән белгілер. Өскіннің тамыры шipiп, өсімдік жапырылады .Сабақтың тұқым жарнақтан төмен бөлігі жіңішкереді де өскін кенеттен жапырылады. 1-2 нағыз жапырақты өскіндердің сабағы жапырақ астынан жіңішкеріп, шіриді.
Қиярдың ақ шірік (склеротиоз) ауруына тән белгілер.Дақтардың бетінде қара түсті, майда пикнидалар пайда болады,Ылғалды ауа райында дақтар қызғылт түске енеді,Алғаш сулы ақшыл-сұр түсті пикнидалары бар дақтар байқалады, кейде олар кeyiп, жарылады
Қиярдың антракноз ауруына тән белгілер. Жапырақ жиегіне таман орналасқан дақтар бip-бipiмeн қосылып, ұлғаяды Ылғалды ауа райында дақтар қызғылт түске енеді,Ылғалды ауа райында жапырақ жүйкелерінің бетінде саңырауқұлақтың конидиялы спора тасушыларынан тұратын қызғылт өңез түзіледі.
Қиярдың антрокнозбен залалданатын органдары – кесел белгісі жас және ересек өсімдіктердің барлық жер үсті бөліктерінде, әсіресе жемісінде айқын білінеді.
Қиярдың аскохитозбен залалданатын орындар Тұқым-жарнақтың жиегін жағалай майда, ашық-қоңыр түсті, майлы дақтар түзіліп, тез ұлғаяды Залалданған бөліктен шырыш (экссудат) бөлінеді,Ауруға шалдыққан өскін солып, қурап, жойылады.
Қиярдың аскохитозына тән сыртқы белгілер Ауру өсі.ң барлық мүшелерін залалдайды. Алғашқыда сабақта сопақша н.е дөңгелек пішінді дақ п.б. Басында олар ашық сары түсті болады, кейін қоңырланады. Кейін оларда пикнидтер түзіледі ж/е кебуіне қарай дақтар ағарады. Қоздырғыш өсімдік қалдықтарында сақталады.Жаңбыр тамшылары мен жәндіктер топырақ арқылы тарайды.
Қиярдың бактериалдарына тән белгілері
Қиярдың бұрышты дақ ауруларына тән белгілер.Тұқым-жарнақтың жиегін жағалай майда, ашық-қоңыр түсті, майлы дақтар түзіліп, тез ұлғаяды Залалданған бөліктен шырыш (экссудат) бөлінедіТұқыАуруға шалдыққан өскін солып, қурап, жойылады.
Қиярдың вирус қоздыратын аурулары. Ақ ұнтақ, жасыл теңбілі, сары(ақ)теңбілі
Қиярдың вирусты ауруы Кәдімгі қияр теңбілі Қиярдың жасыл теңбілі Сары (ақ) теңбіл
Қиярдың дақ түзетін аурулары қиярдың тамыр шірігі, қиярдың антракнозы, қиярдың аскохитозы, қиярдың зәйтүн дағы, жалған аұ үнтағы. Сүр шірігі.
Қиярдың ересек ө-нің тамыр шірігіне тән белгілер. Ауру қоздырғышы- Fusarium solani( Deuteromycetes кл.Hyphomycetales қат)., Rhizoctonia solani (Deuteromycetes кл.Mycelia sterilia қат.), Рythium debaryanum (Ооmycetes кл. Peronosporales қат.) және тағы басқа саңырауқұлақтар. Өсіп-өнген өсімдіктердің жапырақтары астыңғысынан бастап сарғайып, өсімдік солады. Сабақ нeгiзі мен тамырлары қоңырайып, талшықтанып, жас тамырлардың шашақтары түзілмейді. Ауру өcімдіктің түтіктерінде паренхималық клетка қабықшасынан көптеген өскіндер түзіліп, өсімдік бойымен судың жүруіне кедергі жасайды.
Қиярдың жалған ақ ұнтағына тән белгілері. Жапырақтың төменгі бетінде, дақ астында конидиятасушылар мен конидиялардан тұратын қалың, күлгін-сұр түсті өңез түзіледі. Ауруға шалдыққан жапырақтар морт сынғыш келіп, үгітіліп, түседі Орта ылғалдылығы жоғары болған жағдайда, әcipece жылыжайлар мен көшетханаларда, ауруға шалдыққан өсімдік жапырақтары шіриді.
Қиярдың жапырақтағы аскохтозы ауруына тән белгі Сарғыш немесе қоңыр, дөңгелек дақтар пайда болады. Өсімдік сабағының негізінде кесел шipiк түрінде білініп, залалданған бөлік мақта тәрізді ақ өңезбен жабылады,Ылғалды ауа райында жапырақ жүйкелерінің бетінде саңырауқұлақтың конидиялы спора тасушыларынан тұратын қызғылт өңез түзіледі.
Қиярдың жасыл мозаикасы.Ауру қоздырғышы-Cucumis virus 2Smith. вирусы.Бұл вирус насекомдармен таралмайды,бірақ олар өсімдік шырынымен жұғады.Кептірілген ө-к шырынында 1жыл сақталады.Сары мозаикасы. Ауру қоздырғышы- Cucumis virus 2A вирусы.Күтіп-баптау кезінде вирус ө-ң шырынымен таралады.Сары мозаика жасылға қарағанда зиянды.
Қиярдың өңез түзетін ауруы қиярдың ақ үнтағы,қиярдың сүр шірігі,
Қиярдың саң ауруы Тамыр шірігі ,Ақ ұнтақ ,Жалған ақ ұнтақ
Қиярдың саң қоз/н аурулары. Қирдың тамыр шірігі, ақ ұнтағы, антракнозы, аскохитозы, зәйтүн дағы（кладоспориоз）.жалған ақ ұнтағы, сұр шірігі.
Қиярдың саңырауқұлақ ауруларының түр құрамы,аурудан қорғау. Жалған ақ ұнтақ.Ауру қоздырғышы- Pseudomospora cubensis саң. (Ооmycetes кл. Peronosporales қат.) Ақ ұнтақ.Ауру қоздырғышы-Erisiphe cichoracearum саң.(Ascomycetes кл.Erisiphales қат. )Тамыр шірігі. Ауру қоздырғышы- Fusarium solani( Deuteromycetes кл.Hyphomycetales қат)., Rhizoctonia solani (Deuteromycetes кл.Mycelia sterilia қат.), Рythium debaryanum (Ооmycetes кл. Peronosporales қат.) және тағы басқа саңырауқұлақтар.Антракноз.Ауру қоздырғышы-Colletotrichum lagenarium саң.(Deuteromycetes кл.Melanconiales қат.)Ақ шірік(склеротиниоз)
Қиярдың тамыр шірігі дамуына қолайлы жағдайлар Жоғары ылғалдылық 60-70%,теме/а 23-25.
Қиярдың тамыр шірігінің қоздырғышы Fusarium solani, F.culmorum, Rhizoctonia solani, Pythium debaryanum
Қоздырғыштың әсерінен тамыр ұлпасы қарқынды өciп, iсік (бұлтық) пайда болады. Iciктep бастамасында жұмсақ түci ақ-сұр, кейін ағаштанып, қатып немесе ыдырап, бөлініп түседі. Бұлтықтар өткізгіш түтіктерді тығындап, жас өciмдiктep жойылуы мүмкін.
Қызанақ микроспориозының белгісі- залалданған жапырақта құрғақ,дөңгелек,щеңберлі айқын дақтар түзіледі. Олардың көлемі бірнеше миллиметрден 1,5 см дейін болуы мүмкін. Ауруға жеміс сағақтары,жемістері және өркендері шалдығадыы. Жеміс бетінде түсі қоңыр сәл басылған дөңгелектеу дақтар пайда болаып,оның үстіне түсі қара мақпалды өңез түзіледі. Кескл жемстің сағаққа тіркелген бөлігінен басталды.
Қызанақ фитофторозы (қоңыр шрік). Қоздырғышы – Phytophthora infestans dBy (Oomycetes класы, Peronosporales қатары).
Қызанақтың бактериялы арулары- бактериялы қара дақ- ауру қоздырғышы Xanthomonas visictoria dow бактериясы. Ол өсімдікке устьица және жарақат арқылы еніп,клетка аралығымен тарайды. Инфекция қоры-залалданған тұқым мен шірімеген өсімдік қалдақтары. Тұқым жарнақтың бетінде жүйкені бойлаған қара дақтар түзіледі. Жапырақтағы майда,майлвы дақылдардың түсі алғаш қара-қоғыр болып,кейін қарайып,сарғыш жиекпен шектклкді. Сабақ пен сағақтағы қара дақтар, аталған мүшелерді бойлап,созылыңқы орналасады. Бактериялы рак- Ауру қоздырғышы –Corynebacterium michiganense Jensen бактериясы. Инфекция қоры тұқым мен өсімдік қалдықтарында сақталады. Вегетация кезенінде бактерия насекомдар,жаңбыр тамшысы,суарған су,қолданылған құралдар арқылы таралады. Өсімдік кез-келген вегетациялық кезенде ауруға шалдығады. Кеселдің диффузды және жергілікті түрлері болады. Диффузды түрінде көшеттер солып,қурап, ал өсіп-өркендеген өсімдіктің жапырақтары мен өркендері солады. Өсімдік кейде бір жақты, яғни жапырақтың бір жағының жеке бөліктері солып,кейін түгел қурап,түтіктері қоңырланады. Сабақ залалданғанда,осы мүшені бойлаған қоңыр жолақтар түзіліп,кейін олар жарылады. Көлденең кесіндіде сабақ түтіктерінің қарайғаны байқалады. Залалданған жеміс пішіні бұзылып,тұқымы қарайып,өұгіштігі жойылады. Өсіп –өркендеген өсімдік қайта залалданғанда кесел жергілікті болып,барлық мүшелері ауруға шалдығады. Жапырақтарда,сағақтарда,сабақта майда,қоңыр,ойық жаралар түзіледі. Жемістегі дақтар тегіс,ортасы қоңыр,шеті ашық түспен жиектелген. Көк жемістер ортасы қара,шытынаған,майда дақтардың шеті ақ түсті болады. Піскен жемістердегі қоңыр дақтар ақ түспен жиекткліп,КӨЗ пішінін алады,ауруды сол үшін құс көзі дейді. Төбе шірігі- ауру қоздырғышы- Pseudomonas persicum Burg.бактериясы залалданған жемістің төбесінд үлкен,сұр щеңберлі дақтар пада болады да ұлпалар тез жұмсарып,шіриді. Бактериялар өсімдік қалдықтары және алқа тұқымдас арам шөртерде сақталады. Ауру насекомдар және жаңбыр тамшысы арқылы тарайды. Жеміс төбесінда алғаш майда,сулы дақ пайда болып,қоңырланып,сәл басылады. Залалданған жеміс қатайып қурайды.
Қызанақтың бактериялы рак ауруының белгісі- өсімдік кез-келген вегетациялық кезенде ауруға шалдығады. Кеселдің диффузды және жергілікті түрлері болады. Диффузды түрінде көшеттер солып,қурап, ал өсіп-өркендеген өсімдіктің жапырақтары мен өркендері солады. Өсімдік кейде бір жақты, яғни жапырақтың бір жағының жеке бөліктері солып,кейін түгел қурап,түтіктері қоңырланады. Сабақ залалданғанда,осы мүшені бойлаған қоңыр жолақтар түзіліп,кейін олар жарылады. Көлденең кесіндіде сабақ түтіктерінің қарайғаны байқалады. Залалданған жеміс пішіні бұзылып,тұқымы қарайып,өұгіштігі жойылады. Өсіп –өркендеген өсімдік қайта залалданғанда кесел жергілікті болып,барлық мүшелері ауруға шалдығады. Жапырақтарда,сағақтарда,сабақта майда,қоңыр,ойық жаралар түзіледі. Жемістегі дақтар тегіс,ортасы қоңыр,шеті ашық түспен жиектелген. Көк жемістер ортасы қара,шытынаған,майда дақтардың шеті ақ түсті болады. Піскен жемістердегі қоңыр дақтар ақ түспен жиекткліп,КӨЗ пішінін алады,ауруды сол үшін құс көзі дейді.
Қызанақтың вирус ауруларына тән белгілері- Қызанақтың стригі- Ауруды Nicotina virus 1 Smith вирусы, жемістерінде,жапырақтарында, жапырақ сағағы мен сабақтарында кейін тұтасып кететін жаралар пайда болады. Ауру әсерінен жемістер жарылып,тұқымдары сыртқа шашылып кетеді. Өсімдіктің залалданған мүшелерінде түсі қызыл-қоңыр немесе қоңыр дақтар пайда болады. Жапырақтарда ұсақ бұрышты,ал сабақ пен сағақтарда сызықша немесе жолақы дақтар түзіледі. Залалданған жапырақтар морт сынып қурайды. Көк жемістердің бетінде қоңыр,жылтыр,сопақша дақтар пайда болады. Залалданған жапрақтар қурап,сабақ оңай сынып,өсімдік ұшы жансызданады. Қызанақ мозайкасы - ауруға шалдыққан өсімдіктің транспирациясы нашарлап,өсуі саябырлап,гүлдену қарқыны бәсеңдеп, гүл түйіні мен гүлдері қурайды. Өнім сапасы төмендейді. Өсімдік жапырақтары мозайкаланып,қоңыр-жасыл,ашық-жасыл және сары бөліктер кезектесіп орналасады.
Қызанақтың мозайкасының таралуы- вирус өсімдіктен өсімдікке жұмыс қолдарымен,қолданылған құралдармен,насекомдармен таралады. Ауру қоры тұқым мен шірімеген өсімдік қалдықтарында сақталады.
Қызанақтың столруб ауруына тән белгілер- столрубқа шалдыққан өсімдіктің төбесі мен жас өркендері қызылдау немесе күлгін түсті болады. Жаңа шыққан жапырақтар пішінін өзгертіп,жоғары бағытталып,тікірейеді. Өсімдіктің төменгі жапырақтары сарғайып,жүйкелері асыңғы жағынан күлгін түске енеді. Тостаған жапырақшалары бір-бірімен қосылып,көлемі ұлғайып,пішіні Қоңырау тәрізді болады. Гүліндегі аталықтары семіп,аналығы қысқарып,кейіпсізденеді. Күлте жапырақшалары ұсақталып,түсі көбіннсе жасыл болады. Ауруға шалдыққан гүлде жеміс түзілмейді. Түйін түзілу кезінде залалданған өсімдіктің жемісі піскенде түсі қызыл-сры болып,оның төменгі бөлігі торланып,сабағы жұқарады. Жемістері қатайып,дәмсіз болады.
Қызанақтың стрик ауруымен залалданатын органдар- Стрик – Өсімдік жапырақтарын, сағақтарын,сабақтарын,жемістерін зақымдайды. Өсімдіктің залалданған мүшелерінде түсі қызыл-қоңыр немесе қоңыр дақтар пайда болады. Жапырақтарда ұсақ бұрышты,ал сабақ пен сағақтарда сызықша немесе жолақы дақтар түзіледі. Залалданған жапырақтар морт сынып қурайды. Көк жемістердің бетінде қоңыр,жылтыр,сопақша дақтар пайда болады. Залалданған жапрақтар қурап,сабақ оңай сынып,өсімдік ұшы жансызданады.
Қызанақтың стрик ауруының белгілері-. Ауруды Nicotina virus 1 Smith вирусы, жемістерінде,жапырақтарында, жапырақ сағағы мен сабақтарында кейін тұтасып кететін жаралар пайда болады. Ауру әсерінен жемістер жарылып,тұқымдары сыртқа шашылып кетеді. Өсімдіктің залалданған мүшелерінде түсі қызыл-қоңыр немесе қоңыр дақтар пайда болады. Жапырақтарда ұсақ бұрышты,ал сабақ пен сағақтарда сызықша немесе жолақы дақтар түзіледі. Залалданған жапырақтар морт сынып қурайды. Көк жемістердің бетінде қоңыр,жылтыр,сопақша дақтар пайда болады. Залалданған жапрақтар қурап,сабақ оңай сынып,өсімдік ұшы жансызданады.
Қызанақтың төбе шірігі ауруының дамуына қолайлы жағдайлар- өсімдікке су мөлшерінің жетіспеуі,әсіресе алғашқы жеміс байлану кезеңіндегі ылғал тапшылығы,сондай-ақ ыстық,құрғақ ауа райы,азот тыңайтқыштарының топырақтағы артық мөлшері және кальцийдің жетіспеуі сияқты факторлар төбе шірігінің тууына себеп тигізеді.
Қызылша ауруының қоздырғыштары:мозайка- Betae virus 2 Smith,сары ауру- Betae virus 4 Smith,таз ауруы-актиномицеттер, туберкулез-Xanthomonas beticola,гоммоз-бацилиус бакт , тамырдың фузариозды шірігі -Deuteromycetes клHuphomycetales қат Fusarium, қоңыр шірік- Deuteromycetes класының Mycelia sterilis қат Rhizoctonia solani саң, қызыл шірік- Deuteromycetes кл Mycelia sterilis қатRhizoctonia violacea саң,фомоз-Ascomycetes кл Pleosporales қат Phoma betae саң. Церкоспороз-Ascomycetes класының Mycosphaerellales қатарына жататын Cercospora beticola саң
Қызылша татының аралық өсімдігі- Basidiomycetes клUredinales қат Uromyces betae саң-қоздырғыш бір иелі, барлық даму сатысы қызылшада өтеді.телиоспора 7-8С базидияға өніп,4 базидтоспора түзеді,базидиоспора өс-ті зал-ды,спермагоний мен эций кезеңі дамиды.эциоспора желмен тарап,жап-қ бетіндегі су тамшысымен өніп,өс-ті зал-ды да, урединий түз-ді.
Қызылшаның фомозымен залалданатын/шалд-н органдары-Ascomycetes кл Pleosporales қат Phoma betae саң- Өс-ктің жапырағында ipi, пішіні – дөңгелек, ашық-қоңыр түсті, шеңберлі дақтар пайда болады, Дертке шалынған өс-ктің зал-ған жапырақтары, әcipece құрғақ, ыссы ауа райында қурайды, Дақтың бетінде майда, қара реңді нүкте тәрізді саңырауқұлақ пикнидалары түзіледі
Қызылшаның Ascomycetes класының Erysiphales қатарына жататын Erysiphe communis саңырауқұлағы қоздыратын пероноспороз (жалған ақ ұнтақ) ауруына тән белгілер:Өсімдігінің жапырақтарының бетіне бастапқыда дақ түсіп, кейін осы дақтың бетінде ақ ұнтақ өңез пайда болады.Өңез жапырақтың астыңғы және үстіңгі бетінде қалыптасады. Ауру қатты дамығанда өңез залалданған өсімдіктің сабағы мен тұқымына да тарайды.
Қызылшаның Ascomycetes класының Mycosphaerellales қатарына жататын Cercospora beticola саңырауқұлағы қоздыратын церкоспороз ауруына тән белгілер: Бұрынғы (ескі) жапырақтарға түскен дақтардың көлемі ірілеу, түci ашық-қоңыр болады.Ауа ылғалдылығы жоғары болса дақтардың екі бетінде де сұрғылт реңді, мақпал өңез түзіледі.Залалданған жапырақ бетінде ашық-сұр түсті, қызылдау немесе қоңыр жиекті, пішіні дөңгелек, майда (диаметрі 2-4 мм) дақтар пайда болады.
Қызылшаның Ascomycetes класының Pleosporales қатарына жататын Phoma betae саңырауқұлағы қоздыратын фомоз ауруына тән белгілер:Өсімдіктің жапырағында ipi, пішіні – дөңгелек, ашық-қоңыр түсті, шеңберлі дақтар пайда болады. Дертке шалынған өсімдіктің залалданған жапырақтары, әcipece құрғақ, ыссы ауа райында қурайды.Дақтың бетінде майда, қара реңді нүкте тәрізді .
Қызылшаның Basidiomycetes класының Uredinales қатарына жататын Uromyces betae саңырауқұлағы қоздыратын тат ауруына тән белгілер: 10-12 күннен соң жапырақ бетінде сары-қоңыр урединийлер пайда болады.Ауруға шалдыққан өсімдік жапырағының бетінде қызыл-сары, дөңгелек, диаметрі 2-6 мм дақтар пайда болады.Дақтың бетінде ашық-қоңыр түсті, ұсақ спермагонийлер, ал астыңғы жағында табақша тәрізді эцийлер түзіледі.
Қызылшаның Peronospora schachtii саңырауқұлағы қоздыратын пероноспороз (жалған ақ ұнтақ) ауруына тән белгілер: Кеселге өсімдік жапырағы шалдықса оның жиегі төмен қарай ширатылып, жапырақ алақаны ашық-жасыл түске еніп, қалыңдап морт сынғыш келеді.Дерт шалған жапырақтар бipтe-бipтe қурап қалады. Дертке шалынған жапырақтың астыңғы, кейде үстіңгі бетінде қалың сұр-күлгін түсті өңез пайда болады.
Қызылшаның ақ ұнтағы,фомоз,жалған ақ ұнтағы ауруының қыстайтын түрі:ақ ұнтақ- Ascomycetes клErysiphales қатарына жататын Erysiphe communis –жіпшумағы ұлпаға апресорилер мен гаусторилер арқ бекінеді,конидиялары сопақ,конидия тасушыдан оңай үзіліп,желмен тарайды.клейстотеций шар тәрізді,ішінде 5-7 қалта болады әр қалтада 4-6 аскоспора болады.клейстотеций қыстайды.фомоз-Ascomycetes кл Pleosporales қат Phoma betae саң- Өс-ктің жапырағында ipi, пішіні – дөңгелек, ашық-қоңыр түсті, шеңберлі дақтар пайда боладыДақтың бетінде майда, қара реңді нүкте тәрізді саңырауқұлақ пикнидалары түзіледі.пикнидаларда шырышты пикноспоралар п.б вегетация кезінде споралар желмен тарайды.өс-к қалдықтарында жіпшумақ,пикнидалар топ-та қыстайды.жалған ақ ұнтақ- Peronospora schachtii -1 клеткалы жіпшумағы клетка аралығымен тарайды,конидиялар жұмыртқа,эллипс тәрізді.ооспоралар жас жап-да,тұқымда түзіледі,пішіні домалақ,қабығы қалың,түсі ашақ-сары кейн қоңырланады.тұқымдақ қызылшада жіпше,өс-к қалдықтарында ооспора күйінде сақталады.
Қызылшаның бактериялы аурулары-тамыржемістің туберкулезі-Xanthomonas beticola Brown et Tow. Бакт-Дертке шалынған қызылша тамыр жемісінде көлемі әртүрлі, кейде тамыржемістің өзінен де үлкен бұлтықтар мен іcіктep түзілед, Кесел нәтижесінде пайда болатын бұлтықтар көбіне тамыржемістің мойнында немесе төменгі бөліктерінде түзіледі,Icіктep тегіс, бұдырлы немесе қыртысты болып, беті жақсы жетілген қабықпен жабылады
Қызылшаның вирусты аурулары:сары ауру- Betae virus 4 Smith-Аурудың алғашқы белгілері 2-5 жапырақты жас өс-ктерде білінеді, Зал-ған жапырақтардың жүйкелері ашық немесе сарғыш түсті болады,Сары бояу жапырақтың төменгі бөлігіне, сағағына қарай жылжып, жапырақ бетін түгел алып, қола кейде қызыл түске боялады ризомания- Ыстық, құрғақ ауа райы жағдайында ауру өс-ктер қурап, жойылады,Зал-ған тамыржемістер майдаланып жетілмей, төменгі бөліг қысқарып, деформацияланады,Ауруға шалд-н тамыржемістер қатайып, талшықтанып, түтіктері сүректеніп, вегетация кезінде құрғақ фузариозға ұқсап шіриді .мозайка-Betae virus 2 Smith-Ауруға шалд-н қызылша өсімдігінің жоғарғы жасыл жапырақтарының бетінде ақшыл, мәрмәр тәрізді, теңбіл, пiшiні сақина, нүкте, дөңгелек, жалпақ дақтар пайда болады,Дертке шалынған өс-к жапырағының бетінде кейде қатпарлы көпіршіктер және ашық-жасыл түcтi секпілді дақтар түзіледі,Дерт шалған өс-ктердің өciп, жетілуі баяулайды
Қызылшаның қоңыр шірік ауруына тән белгілер: Тамыржеміс ұшынан бастап залалданып, шipiк сыртқы жағынан iшкі ұлпаларға қарай таралып, ұлпа түсі қоңырайады,Ауру қатты дамығанда, тамыржеміс түгел, қоңыр, киізді мол өңезбен жабылып, жіпшумақ жапырақ сағағына, топ-қ бетіне де тарайды, Зал-ған ұлпалардың терең жарықтарынан торлы, түci қоңыр жіпшумақ көрінеді.Тамыржеміс түгел шipiп, жапырақтар қурайды
Қызылшаның мозайка ауруына тән белгі: Ауруға шалд-н қызылша өсімдігінің жоғарғы жасыл жапырақтарының бетінде ақшыл, мәрмәр тәрізді, теңбіл, пiшiні сақина, нүкте, дөңгелек, жалпақ дақтар пайда болады,Дертке шалынған өс-к жапырағының бетінде кейде қатпарлы көпіршіктер және ашық-жасыл түcтi секпілді дақтар түзіледі, Дерт шалған өс-ктердің өciп, жетілуі баяулайды
Қызылшаның ризомания ауруына тән белгі: Ыстық, құрғақ ауа райы жағдайында ауру өс-ктер қурап, жойылады,Зал-ған тамыржемістер майдаланып жетілмей, төменгі бөліг қысқарып, деформацияланады,Ауруға шалд-н тамыржемістер қатайып, талшықтанып, түтіктері сүректеніп, вегетация кезінде құрғақ фузариозға ұқсап шіриді
Қызылшаның саңырауқұлақ ауруларымен залалдануы- ақ ұнтақ- Ascomycetes клErysiphales қатарына жататын Erysiphe communis -Өсімдігінің жапырақтарының бетіне бастапқыда дақ түсіп, кейін осы дақтың бетінде ақ ұнтақ өңез пайда болады,Өңез жапырақтың астыңғы және үстіңгі бетінде қалыптасады,Ауру қатты дамығанда өңез зал-ған өс-ктің сабағы мен тұқымына да тарайды.клейстотеций қыстайды.жалған ақ ұнтақ- Peronospora schachtii -Кеселге өс-к жапырағы шалдықса оның жиегі төмен қарай ширатылып, жапырақ алақаны ашық-жасыл түске еніп, қалыңдап морт сынғыш келеді,Дертке шалынған жапырақтың астыңғы, кейде үстіңгі бетінде қалың сұр-күлгін түсті өңез пайда болады,Дерт шалған жапырақтар бipтe-бipтe қурап қалады .тамырдың фузариозды шірігі -Deuteromycetes клHuphomycetales қат Fusarium - Дертке шалд-н қызылшаның тамыр жемісінде бастапқы кезінде аурудың сырт белгісі керінбейді, бірақ оны бойлап тілгенде тамыр жемістің талшықтары мен түтіктерінің қарайғаны байқалады, Дақылдың тамыржемісі шipiп, iшкі ұлпалары талшықтанып бұзылады, Шіру нәтижесінде тамыр жемістің бойында түзілген қуыстар ақшыл-қызғылт реңді саңырауқұлақ жіпшумағымен толады,қоңыр шірік- Deuteromycetes класының Mycelia sterilis қат Rhizoctonia solani саң- Тамыржеміс ұшынан бастап залалданып, шipiк сыртқы жағынан iшкі ұлпаларға қарай таралып, ұлпа түсі қоңырайады,Ауру қатты дамығанда, тамыржеміс түгел, қоңыр, киізді мол өңезбен жабылып, жіпшумақ жапырақ сағағына, топ-қ бетіне де тарайды, Зал-ған ұлпалардың терең жарықтарынан торлы, түci қоңыр жіпшумақ көрінеді.Тамыржеміс түгел шipiп, жапырақтар қурайды, қызыл шірік- Deuteromycetes кл Mycelia sterilis қатRhizoctonia violacea саң) Зал-ған қызылша өсімдігінің мүшесінің бетінде ұсақ, қызыл-күлгін түсті, жіпше түйіршіктері көрініп, ұлпасының реңi қоңырайады, Тамыржемістің бетінде қалың, қызыл-күлгін түсті киізді өңез түзіліп, оның астынан құрғақ шipік көрінеді, өңез түзілуіне байланысты қызылшаның бұл кеселі киіз ауру деп те аталады,фомоз-Ascomycetes кл Pleosporales қат Phoma betae саң- Өс-ктің жапырағында ipi, пішіні – дөңгелек, ашық-қоңыр түсті, шеңберлі дақтар пайда болады, Дертке шалынған өс-ктің зал-ған жапырақтары, әcipece құрғақ, ыссы ауа райында қурайды, Дақтың бетінде майда, қара реңді нүкте тәрізді саңырауқұлақ пикнидалары түзіледі,Церкоспороз-Ascomycetes клMycosphaerellales қат Cercospora beticola саң-Бұрынғы (ескі) жапырақтарға түскен дақтардың көлемі ірілеу, түci ашық-қоңыр болады,Ауа ылғалдылығы жоғары болса дақтардың екі бетінде де сұрғылт реңді, мақпал өңез түзіледі,Зал-ған жапырақ бетінде ашық-сұр түсті, қызылдау немесе қоңыр жиекті, пішіні дөңгелек, майда (диаметрі 2-4 мм) дақтар пайда болады,тат-Basidiomycetes клUredinales қат Uromyces betae саң-Ауруға шалд-н өс-к жапырағының бетінде қызыл-сары, дөңгелек, диаметрі 2-6 мм дақтар пайда болады,Дақтың бетінде ашық-қоңыр түсті, ұсақ спермагонийлер, ал астыңғы жағында табақша тәрізді эцийлер түзіледі, 10-12 күннен соң жапырақ бетінде сары-қоңыр урединийлер пайда болады
Қызылшаның саңырауқұлақтар қоздыратын тамыр жегі ауруына тән белгілер: Дерт шалған қызылша өскінінің ұшында бастапқыда дақтар, сызықшалар пайда болып, біртіндеп қарая бастайды.Дақтар ұлғая келе қосылып, тамырша түгел қараяды.Өскіннің тамыр мойны залалданса, оның ұлпасы қарайып, шіриді.
Қызылшаның сары ауруына тән белгі: Аурудың алғашқы белгілері 2-5 жапырақты жас өс-ктерде білінеді, Зал-ған жапырақтардың жүйкелері ашық немесе сарғыш түсті болады,Сары бояу жапырақтың төменгі бөлігіне, сағағына қарай жылжып, жапырақ бетін түгел алып, қола кейде қызыл түске боялады
Қызылшаның таз ауруына тән белгілер: Ауруға шалд-н қызылша тамыржемісінің бетінде таяз, қара-қоңыр түсті, бұдырлы қабыршақтар немесе жарықтар көрінеді, Дерт меңдегенде тамыржемісінің бетіне түскен қабыршақ кeyiп, қабаттанады,Дертке шалынған қызылша тамыржемісі дұрыс жетілмей, қанттылық дәрежесі төмендейді
Қызылшаның тамыр жегінің қоздырғышы-fusarium(deut.hyphom).pythium(oom6perenos).phoma betae(deut/shaerop).Aphanomyces cochloides(oom/saproginales)/erwinia/pseudomonas/егер саң-қ залалдаса ұлпада түрлі-түстіторла,киізді жіпшумақ түзіліп,оның үстінде түрлі споралар мен қарамықтар п.б бактерия зал-са ұлпа шырыштанып,суланады.
Қызылшаның тамыр жемісін залалдайтын ауру түрлері-тамыржемістің туберкулезі-Xanthomonas beticola Brown et Tow. Бакт-Дертке шалынған қызылша тамыр жемісінде көлемі әртүрлі, кейде тамыржемістің өзінен де үлкен бұлтықтар мен іcіктep түзілед, Кесел нәтижесінде пайда болатын бұлтықтар көбіне тамыржемістің мойнында немесе төменгі бөліктерінде түзіледі,Icіктep тегіс, бұдырлы немесе қыртысты болып, беті жақсы жетілген қабықпен жабыладыГоммоз-Bacillus туысының бакт- Ауруға шалд-н өс-ктің жапырағы хлорозданып (түссізденіп), бірте-бірте жойылады, Ауру қарқынды дамығанда тамыржеміс түгел шipiп, өс-к қурап қалады, тамыржемісінің ұшынан басталып, кейін тамыржемістің жоғарғы бөлігіне қарай жылжиды. ризомания- Ыстық, құрғақ ауа райы жағдайында ауру өс-ктер қурап, жойылады,Зал-ған тамыржемістер майдаланып жетілмей, төменгі бөліг қысқарып, деформацияланады,Ауруға шалд-н тамыржемістер қатайып, талшықтанып, түтіктері сүректеніп, вегетация кезінде құрғақ фузариозға ұқсап шіриді, тамырдың фузариозды шірігі -Deuteromycetes клHuphomycetales қат Fusarium - Дертке шалд-н қызылшаның тамыр жемісінде бастапқы кезінде аурудың сырт белгісі керінбейді, бірақ оны бойлап тілгенде тамыр жемістің талшықтары мен түтіктерінің қарайғаны байқалады, Дақылдың тамыржемісі шipiп, iшкі ұлпалары талшықтанып бұзылады, Шіру нәтижесінде тамыр жемістің бойында түзілген қуыстар ақшыл-қызғылт реңді саңырауқұлақ жіпшумағымен толады,Қызылшаның таз ауруы-актиномицеттер-Ауруға шалд-н қызылша тамыржемісінің бетінде таяз, қара-қоңыр түсті, бұдырлы қабыршақтар немесе жарықтар көрінеді, Дерт меңдегенде тамыржемісінің бетіне түскен қабыршақ кeyiп, қабаттанады,Дертке шалынған қызылша тамыржемісі дұрыс жетілмей, қанттылық дәрежесі төмендейді.туберкулез ауруына тән белгі-ханзомонас ветикола-Дертке шалынған қызылша тамыр жемісінде көлемі әртүрлі, кейде тамыржемістің өзінен де үлкен бұлтықтар мен іcіктep түзіледі, Кесел нәтижесінде пайда болатын бұлтықтар көбіне тамыржемістің мойнында немесе төменгі бөліктерінде түзіледі, Icіктep тегіс, бұдырлы немесе қыртысты болып, беті жақсы жетілген қабықпен жабылады. рак-agrobacterium tumefacins-тамыржемісте жіңішке тамырмен жанасытан әр-түрлі пішінді буылтықтар,ісіктер п.б.
Қызылшаның тамыр шірігі ауруына тән белгілер: Дертке шалд-н қызылшаның тамыр жемісінде бастапқы кезінде аурудың сырт белгісі керінбейді, бірақ оны бойлап тілгенде тамыр жемістің талшықтары мен түтіктерінің қарайғаны байқалады, Дақылдың тамыржемісі шipiп, iшкі ұлпалары талшықтанып бұзылады, Шіру нәтижесінде тамыр жемістің бойында түзілген қуыстар ақшыл-қызғылт реңді саңырауқұлақ жіпшумағымен толады
Қызылшаның туберкулез ауруына тән белгі: Дертке шалынған қызылша тамыр жемісінде көлемі әртүрлі, кейде тамыржемістің өзінен де үлкен бұлтықтар мен іcіктep түзіледі, Кесел нәтижесінде пайда болатын бұлтықтар көбіне тамыржемістің мойнында немесе төменгі бөліктерінде түзіледі, Icіктep тегіс, бұдырлы немесе қыртысты болып, беті жақсы жетілген қабықпен жабылады
Қызылшаның фомоз,церкоспороз,переноспороздың жап-ғы белгілер.фомоз-Ascomycetes кл Pleosporales қат Phoma betae саң- Өс-ктің жапырағында ipi, пішіні – дөңгелек, ашық-қоңыр түсті, шеңберлі дақтар пайда болады, Дертке шалынған өс-ктің зал-ған жапырақтары, әcipece құрғақ, ыссы ауа райында қурайды, Дақтың бетінде майда, қара реңді нүкте тәрізді саңырауқұлақ пикнидалары түзіледі,Церкоспороз-Ascomycetes клMycosphaerellales қат Cercospora beticola саң-Бұрынғы (ескі) жапырақтарға түскен дақтардың көлемі ірілеу, түci ашық-қоңыр болады,Ауа ылғалдылығы жоғары болса дақтардың екі бетінде де сұрғылт реңді, мақпал өңез түзіледі,Зал-ған жапырақ бетінде ашық-сұр түсті, қызылдау немесе қоңыр жиекті, пішіні дөңгелек, майда (диаметрі 2-4 мм) дақтар пайда болады, жалған ақ ұнтақ- Peronospora schachtii -Кеселге өс-к жапырағы шалдықса оның жиегі төмен қарай ширатылып, жапырақ алақаны ашық-жасыл түске еніп, қалыңдап морт сынғыш келеді,Дертке шалынған жапырақтың астыңғы, кейде үстіңгі бетінде қалың сұр-күлгін түсті өңез пайда болады,Дерт шалған жапырақтар бipтe-бipтe қурап қалады.
Қызылшаның церкоспорозбен залалданантын органдар Церкоспороз-Ascomycetes клMycosphaerellales қат Cercospora beticola саң-Бұрынғы (ескі) жапырақтарға түскен дақтардың көлемі ірілеу, түci ашық-қоңыр болады,Ауа ылғалдылығы жоғары болса дақтардың екі бетінде де сұрғылт реңді, мақпал өңез түзіледі,Зал-ған жапырақ бетінде ашық-сұр түсті, қызылдау немесе қоңыр жиекті, пішіні дөңгелек, майда (диаметрі 2-4 мм) дақтар пайда болады,
Қызылшаның шоқа-қағат ауруына тән белгі: Кеселге шалд-н қызылша тамыржемісінің ұлпалары жансызданып шipидi де, беті түрлі-түсті ақ, сұр, қызғылт, сары, қызыл, қара өңезбен көмкеріледі, Шipiгeн ұлпалар сұрланып, қоңырайып, қарайып бұзылады да, құрғақ немесе сулы шiріккe айналады, Ауруға шалд-н тамыржемістердің қанттылығы кеміп, кейбіреулерінің құрамында аса улы заттардың түзілуіне байланысты мал азығына да жарамай қалады
Қырыққабат ауруларының белгілері – өсімдіктің тұқымы мен жас жапырақтарында сарғыш қоңыр, сарғыш сұр түсті дақтар пайда болады. Қаудандары дамымай қалады немесе қаудандары өзегінен түсіп қалады. Мезгілінен бұрын сарғайып, қурап, солып қалады. Ауру тұқымдықты егістікке отырғызғында бірден солып, дамымай қалады.
Қырыққабат ауруларының қоздырғышы – кила-plasmodiophora brassicae Wor, қара сирақ-Rhizoctonia solani Kuehn, Olpidiumbrassiae Wor, Pythium debaryanum Hesse, Alternaria, Fusarum туыстарының саңырау құлақтары, фомоз немесе құрғақ шірік-Phoma lingam Desm, жалған ақ ұнтағы-Peronospora brassicae Gaeum, фузариозы- Fusarum oxysporum, альтернариоз-Alternaria brassicae Sacc, түтікті бактериоз-Xanthomonas compestris Dowson бактериясы, шырышты бактериоз-Erwinia corotovora Holland.
Қырыққабат киласы, фомоз, переноспориоз қоздырғыштарының қыстайтын түрі – Переноспориоз ауруының қоздырғышының конидия тасушылары дихотомиялы тармақталып, сәл иілген соңғы тармақтың ұшында бір клеткалы, пішіні сопақша конидиялары пайда болады. Ұлпа ішінде түзілген дияметрі 25-30 мкм ооспоралар өсімдік қалдықтарында қыстап шығып, көктемде өсімдікті алғаш залалдайды, ал қайта залалдану конидиялармен жүреді.
Қырыққабат тұқымын өңдеуге қолданылатың фунгицид –
Қырыққабаттын бактериозына тән белгілер- А) Залалданған өскіндердің, тұқым жарнағы ашық түске боялады, F) Жапырақ шетінен бастап ортасына қарай сарғайып, жүйкелері қоңырайады, В) Өзек пен жапырақтың көлденең кесіндісінде түтіктердің қоңырайғаны айқын көрінеді
Қырыққабаттың альтернариоз ауруы – Alternaria brassicae ылғылы мол ауада жиі кездеседі. Өсімдік пісіп жетілу кезеңінде таралады. Өсімдіктің тұқым жарнағы мен сабағында және жас жапырақтарында қара некрозды сызықтар мен нүктелер пайда болады. Залалданған өсімдік қурауы мүмкін. Өсіп-өркендеген өсімдіктердің жоғарғы жапырақтарында түсі қоңыр, ірі, центрлі дақтар түзіледі, олардың бетінде күйе тәрізді өңез пайда болады. Тұқымдық қырыққабаттың бұршаққабы мен сабағы қатты залалданады. Бұршаққап бетінде қара түсті, жылтыр, шашыраңқы орналасқан дақтар түзіледі. Бұршаққаптың ұшы залалданған жағдайда саңырауқулақ диффузды таралып, ауруға шалдыққан бліктің түсі қоңырланып, жарылады. Ылғалы мол кезеңдерде дақ қара түсті, мақпалды өңезбен жабылады. Залалданған бұршаққапта түзілген тұқымдар қыртыстанып, жетілмейді.
Қырыққабаттың ауруларының қоздырғышының таралуы - насекомдар әсерінен зақымданған өсімдіктер залалданады, жел, су, жаңбыр тамшылары алқылы таралады, механикалық жарақаттар арқылы таралады. Қоймада сақтағанда залалсыздандырылмаған жағдайда, ауа алмастырылмаған жағдайда, бір қалыпты температура сақталмаған жағдайда пайда болады.
Қырыққабаттың бактериалдық ауру-ң негізгі қоздырғышы- С) Erwinia corotovora Holland,D) Erwinia aroideae Holland, F) Pseudoraonas fluoresens Mid, Xanthomonas compestris Dowson
Қырыққабаттың барлық даму фазасында залалданатын аурулары - альтернариоз, түкті бактериоз, фомоз.
Қырыққабаттың кила белгілері – өсімдік тамырында жеке ісіктер мен буылтықтар пайда болып, бір-бірімен қосылып, кейде тамыр жүйесін түгел қамтыйды. Көшеттерде буылтықтар мұқият тексергенде көрінеді, ал өсіп өркендеген ауру өсімдіктердің жапырақтары ашық-жасыл немесе сарғыш жасыл болып, кейін салбырап, қауданы жетілмейді. Егер қарқынды дамыса өсімдік қауданы мүлдем байланбайды.
Қырыққабаттың көшет кезінде залалданатын аурулары – қара сирақ, жалған ақ ұнтақ.
Қырыққабаттың қара мойнақ ауруының дамуына қолайлы жағдай-жоғарғы ылғалдылық, егістікте өсімдіктің жиілігі, азот тыңайт-ң артықшылығы, ауа температурасы-ң күрт жоғарылауы және т.б.
Қырыққабаттың қара мойнақ ауруының қоздырғышы- Rhizoctonia solani Kuehn, Olpidium brassicae, Pythium debaryanum Hesse, Alternaria, Fusarium саңырауқұлағының туыстары.
Қырыққабаттың қара сирақ ауруының ерекше сипаттамасы – ауру алғаш көшеттерде білініп, сабағының түбі және тамыр мойны қарайып, жіңішкеріп, шіріп, өсімдік жапырылып қурайды. Ауру өсімдіктің тамыры нашар даму себебінен олар топырақтан оңай суырылады.
Қырыққабаттың переноспороз ауруының ерекше сипаттамасы – аурудың белгісі жапырақтың жоғарғы бетінде ашық-сары, жайылған дақ, ал оың төменгі бетінде ақшыл-сұр, селдір өңез түзілуімен білінеді. Залалданған жапырақтар сарғайып, жансызданып, өсімдік қурайды.
Қырыққабаттың саңырауқулақ ауруларының қоздырғышы - кила-plasmodiophora brassicae Wor, қара сирақ-Rhizoctonia solani Kuehn, Olpidiumbrassiae Wor, Pythium debaryanum Hesse, Alternaria, Fusarum туыстарының саңырау құлақтары, фомоз немесе құрғақ шірік-Phoma lingam Desm, жалған ақ ұнтағы-Peronospora brassicae Gaeum, фузариозы- Fusarum oxysporum, альтернариоз-Alternaria brassicae Sacc.
Қырыққабаттың тамырын залалдайтын ауру түрі – кила, қара сирақ, фомоз.
Қырыққабаттың түкті бактериозы - Xanthomonas compestris Dowson. Барлық даму кезеңінде залалданады. Залалданған өскіндердің тұқым жарнағы ашық түске боялады. Егістікке отырғызылған көшеттерде ауру белгісі 2-3 аптадан соң білінеді. Жапырақтың шетінен бастап ортасына қарай сарғайып, жүйкелер қоңырланады. Өзек пен жапырақтың көлденең кесіндісінде түтіктердің қоңырланғаны айқын көрінеді. Ерте залалданған өсімдікте қаудан байланбай, кейде ол қурайды. Кесел қауданды жинаған кездежиі кездеседі. Бактериоз тұқымдыққа аса зиян келтіреді. Тұқымдық өсімдік ауру сәл дамығанда да қурауы мүмкін. Егістікке отырғыған тұқымдықтың өсуі саябырлап, жапырағы қарайып, сабақтарында қара сызықтар пайда болады. Бұршаққапта қара жылтыр, пішіні мен көлемі әр түрлі дақтар түзіліп, тұқым жетілмейді.
Қырыққабаттың фомозға тән белгілері – залалданған тұқым жарнағында ашық-қоңыр түсті дақтар пайда болады. Сабақтың төменгі бөлігінде, тамырда дақтар сарғыш-сұр түсті, сәл басылған. Дақтар кейін қоңырлынып, үстінде қара пикнидалар түзіледі. Ауруға шалдыққан ұлпалар үгіліп, өсімдік қурайды. Залалданған көшетті егістікке отырғызғанда аурудың дамуы жалғасып, өсуі саябырлап, ақшыл-жасыл түске еніп, төменгі жапырақтары қызғылт-күлгін болып немесе көкшілденеді. Дақтарда түзілген пикндалардан споралар шығып, басқа өсімдіктерді залалдайды. Өсіп-өркендеген ересек өсімдіктердің барлық органдарында дөңгелек немесе сопақша, түсі сұрғылт, қоңыр жиекті дақтар пайда болады да, үстіне қара пикнидалар түзіледі. Сабақ залалданған бөліктен сынады. Қоймада сақталу кезінде залалданған тұқымдықтарда ауру өршіп, қауданның өзегі шіріп, үгітіледі. Ондай тұқымдар кейін егістікке отырғызғында өспей, солып қурайды.
Қырыққабаттың шырышты бактериозға тән белгілері – Кесел сулы шрік түрнде білініп, шырыштанып, жағымсыз иісі болады. Қауданның сыртқы жапырақтары шіріп, шырыштанып қоңырланады, ал құрғақ ауарайында залалданған бөліктер кеуіп, жұқарады. Қауданның ішкі бөлігі көбінесе шіріп, өзегінде қуыс пайда болады. Мұндай қаудандар жетілмей, мезгілінен бұрын өзегінен ажырап, түсіп, жағымсыз иістенеді. Бұл аурумен көбінесе насекомдар әсерінен зақымданған өсімдіктер залалданады. Егіске отырғызылған ауру тұқымдық өсімдіктер бірден солып, қурап, шіріп, жағымсыз иісті болады.
Қырыққабаттың шырышты бактериозының дамуына қолайлы жағдай және инфекцияның таралуы – қоздырғаш егісте қырыққабат шыбыны, қандаласы және т.б. насекомдар арқылы таралады. Инфекция қоры-өсімдік қалдықтары, ауру қаудандар мен өзектер, арамшөптер және тұқым. Кеселдің дамуына 20-25С температура және 50% ауа ылғалдығы қолайлы жағдай туғызады.
Қырыққабаттың шырышты бактериозының таралуы - Бұл аурумен көбінесе насекомдар әсерінен зақымданған өсімдіктер залалданады, қоздырғаш егісте қырыққабат шыбыны, қандаласы және т.б. насекомдар арқылы таралады.
Қытай бұршақ аурулары: бактериялы күйігі, қытайбұршақ мозайкасы, ақ шірік н\е склеротиниоз, ақ ұнтақ, т.б. ақ ұнтақ ауруына ұшыраған өсімдіктің жапырақтары мен сабақтарында мицелиден, конидиитүзгіштен, конидиялардан тұратын, алғашқыда ақ түсті өңез пайда болады. Кейін өңез тығызданып қараяды, қоздырғыштың өсімдік қалдықтарында қыстап шығатын сатысы клейстотецилер түзіледі. Өсімдіктердің өсу кезеңінде ауру конидилермен тарайды. Аурудың таралуына өсу кезеңінің екінші жартысында өсімдіктердегі тургорлық қысымның төмендеуі, жоғары температура және орташа ауа ылғалдылығы қолайлы жағдай туғызады.
Қытайбұршақтың бактериялдық күйік ауруының белгілері: өсімдік жапырағының бетінде суланған бастапқыда сары-қоңыр кейін. Өсімдік сабағына түскен дақтардың пiшiні жолақты, түci қара, көлемі.жапырақтың астыңғы бетінде бактерия экссудаттары бөлініп жалтыраған
Қытайбұршақтың бактериялдық күйік ауруының белгілері:өсімдік жапырағының бетінде суланған бастапқыда сары-қоңыр кейін қара-қоңыр немесе қара түсті, майда, бұрышты, жұқа дақтар пайда болады.Өсімдік сабағына түскен дақтардың пiшiні жолақты, түci қара, көлемі әртүрлі болады.жапырақтың астыңғы бетінде бактерия экссудаттары бөлініп жалтыраған қабыршаққа айналады.
Қытайбұршақтың сұр шірік ауруының белгілері. Қоздырғышы кең бейімделген Botritis cinerea (Deuteromycetes класы, Hyphomycetales қатары) саңырауқұлағы. Көбіне өсімдік сабағы мен бұршақтарын зақымдайды. Өсімдіктің ауру мүшелерінде сұр кигіз сияқты өңезі бар қоңыр дақтар түзіледі. Кейін қара түсті саңырауқұлақ қарамықтары пайда болады. Ауру өнім түсімі мен тұқым сапасын төмендетеді. Ауру топыраққа түскен бұршақ дәндерінде сақталатын саңырауқұлақ мицелийі мен қарамықтардан тарайды.
Майбұршақ бактериозына, аскохтозға, антракнозға кешенді қорғау шаралары: өсімдікті ауруға төзімді сорттарын енгізіп, жоғары агротехника. Ауруға төзімділікті арттыру үшін фосфор, калий тыңайтқыштарын үстеме енгізу және т.б.
Мақта ветриция түзетін спора. Verticillium dahlia саң. Микросклероцийлерінің пішіні сопақшалау, сыртқы қабығы қалың, қара-қоңыр түсті ішкі бөлігі жіңішке түссіз жіпшелерден тұрады. Склероцийлер көктемде, температура 7°С жеткенде өсе бастайды. Конидиялар пішіні эллипс тәрізді, бip клеткалы, бip ядролы, көлемі 3-6 1,5-2 мкм.
Мақта вилтімен күресу әдістері.Ауыспалы егіс жүйесін сақтау. Өсімдік қалдықтарын, қозапаяны жинап жою, ескі жерлерді жырту. Мақтаның төзімділігі жоғары сорттарын өсіру. Тұқымдық материалдарды тек cay өсімдіктен жинау. Ауруға шалдыққан тұқымдарды себудің шығын мөлшерін арттыру. Өсімдіктің ауруға төзімділігін арттыру үшін алқапты минералды тыңайтқьштармен ерте бастан қоректендіру. Азотты мөлшермен қолдану. Көп суару аурулардың таралуына жағдай жасайды.
Мақта вилтінің сыртқы белгілері. Ауру қоздырғышы- Verticillium dahlia саң .Өсімдіктерде гүлдің түйнектеу кезеңі және соңғы кезеңдерде төменгі, кейінірек үстіңгі жапырақтарда ашық жасыл және сары дақтар түзіледі. Жапырақтар құрғап, төменнен жоғарыға қарай біртіндеп түсе бастайды, өсімдік сабақтары жалаңаштанып қалады. Сабақ кесіндісінде өткізгіш ұлпалардың қоңыр түске боялғанын байқауға болады.
Мақта вилтінің,гоммозының,тамыр шірігінің ауру қоздырғышы. Мақтаның вертициллезды солу (вилт)ауруының ауру қоздырғышы- Verticillium dahlia саң., Мақтаның гоммоз аурының ауру қоздырғышы-Xanthomonas malvacearum бактериясы,Мақтаның тамыр шірігінің ауру қоздырғышы- топырақта тіршілік ететін әртүрлі саңырауқұлақтар мен бактериялар туғызады.
Мақта гоммозының белгісі. Ауру қоздырғышы-Xanthomonas malvacearum бактериясы. Гоммоз өсімдіктің барлық мүшелерін, тұқым жарнақтарын, жапырақтарын, сабақтарын және түйіндерін залалдайды. Жарнақты жапырақтарда әртүрлі көлемдегі дөңгелек, майлы, жарық дақтар пайда болады. Жарнақтар көбінесе кеуіп қалады. Нағыз жапырақтарда гоммоз жүйкелердің арасына дақ түзеді, ол бұрыш түрінде болады. Гоммоз жапырақтар арқылы сабақтарына таралып, сонда сопақтау келген майлы дақтар түрінде жайылады. Қатты дамыған кезінде гоммоз дақтары сабақты сақинадай орап алады.
Мақта тұқымын өңдегенде қол-н фунгицидтер(химоя,витовакс,максим). Тұқымдарды себер алдында химикаттармен дәрілеу: ТМТД, 80% с.у., максим XL 035, c.к., витавакс 200ФФ және т. б.
Мақтаның вертициллезды солу (вилт)ауруына тән белгілер.Ауру қоздырғышы- Verticillium dahlia саң Мақта өсімдігі кенеттен солып, жапырақтары салбырап, қурайды, қауашақтағы талшық пен тұқымдар жетілмейді. Өткізгіш түтіктер қоңырланып, оларға жақын орналасқан ұлпалар күңгірттенеді. Дертке шалдыққан өсімдіктің жапырақтары бірден түгел түсіп қалады да, қауашақтары жетілмей қурайды.
Мақтаның гоммоз аурының белгілері. Ауру қоздырғышы-Xanthomonas malvacearum бактериясы.Өсімдігінің тұқым жарнағында майда, пішіні дөңгелек, майлы, қою-жасыл түcтi дақтар пайда болады. Бірте-бірте дақтар ұлғайып, бip-бipiмeн қосылып, кейде тұқым жарнағының бетін түгел алады. Залалданған ұлпалар қоңыр түске еніп, қурап, түсіп қалады да, дертті өсімдік түгел қурайды.
Мақтаның фузариоз ауруының негізгі инфекциялық қоры. Ауру қоздырғышы – Fusarium oxysporum
Мақтаның фузариоз ауруының сыртқы белгілері. Ауру қоздырғышы – Fusarium oxysporum саң.(Deuteromycetes кл.Hyphomycetales қат.) Залалданған жас өсімдіктердің тамыр мойны ұлпалары қалыңдап, буынаралықтары қысқарып, жоғарғы бөлігінде жаңа шыққан жапырақтары бүрісіп шығады. Гүл түйіні байланған кезеңде залалданған өсімдіктің жапырақтары, түйіндері, гүлдері түсіп, сабақтары қурайды. Өсімдік қауашақтану кезеңінде залалданса, онда қауашағы ашылмай, сабағы күңгірттенеді. Жаз ортасында немесе вегетация кезеңінің соңында өсімдік кенеттен солып, жапырақтары салбырап, түсін өзгертпестен қурайды, бipaқ түспей, өсімдік бойында қалады.
Өсімдікте ісік түзетінн ауру түрі-Кила немесе түйін ауруы. Плазмодиофора брацисае саңырауқұлағы қоздырады. Тамырында түйіндер п.б.
Пияз және сарымсақ аурулары – жалған ақ ұнтақ (пероноспороз), тат, мойын шірігі аурулары.
саң.(Deuteromycetes кл. Hyphomycetales қат.) Ауурудың негзгі қоры-тұқым ж\е залалданған ө-к қалдықтары.Қоздырғыш қол-н құралдар,су ж\е т.б. арқылы да таралуы мүмкін.
Сары дақ, переноспориоз, фузариоз қозд. қыстайтын түрі: Сары дақ: саңырауқұлақ өс.қалдығында қыстайды, П: жіпшумақ пен ооспора өс.қалд қыстайды, Ф: хламидоспора өс.қалд қыстайды.
Сәбіз аурулары – сулы шірік, ақ шірік, қара шірік, фомоз, ақ ұнтақ, фузариоз аурулары.
Сұлы
Сұлының тәжді тат ауруын қоздыратын Puccinia coronifera саңырауқұлағына тән ерекшеліктер: Қоздырғыш толық циклді дамиды; Аралық иесі – итшомырт; Урединиоспоралары су тамшысында және 18-20°С температурада өнеді
Сұлының тәжді тат ауруының белгілері: Вегетация кезеңінің соңында урединийлердің айналасында қара, жылтыр, беті эпидермиспен көмкерілген телий бөртпелер; Сұлының шашақтану кезеңінде жапырақтың екі бетінде дөңгелек пішінді қызғылт-сары түcтi бөртпелер; Жапырақ қынабында және масақша қауыздарында дөңгелек пішінді қызғылт-сары түcтi бөртпелер
Сызықты (сабақ) таты ауруының аралық ие өсімдік бойындағы белгісі: Жапырақтың үстіңгі бетіне қоңыр дақ болып түседі; Жапырақтың үстіңгі бетіне қоңыр дақ болып түсіп, оның бетінде сары-қоңыр түсті спермагонийлер түзіледі; Дақтың астыңғы бетінде түсі ақшыл-сары, диаметрі 2-5 мм цилиндр немесе кесе пішінді эцийлер түзіледі
Тамыр шірігі дертіне шалдыққан дәнді-бұршақ дақылдарының белгілері:Өскіннің тамыршалары, сабақшалары, тұқым жарнағы шipидi.Тұқым жарнақтарында қоңыр жаралар пайда болып, өсу нүктeci күңгірттенеді.Топырақ асты буынаралықтары мен сабақ негізі залалданып, ауруға шалдыққан мүшелері қоңырланып.
Тамыр шірік ауруын қоздыратын саң туыстары. Fusarium solani, F.culmorum, Rhizoctonia solani, Pythium debaryanum және т.б саң
Тат түрлерімен заладанатын көп жылдық шөптер: жонышқа, эспарцет, беде.
Тозаңды қара күйе ауруы залалдайтын дақылдар: Бидай; Жүгері; Тары
Тозаңды қара күйе ауруына шалдығатын дақылдар:Бидай; Сұлы; Арпа
Тұқым өңдейтін препарат-р:ТМТД-80% с.ұ.,(тирам),Фундазол-%. Тұқымды суспензиялы препаратпен(10л суды 1т тұқымға). Аскахитоз,фузариоз,сұр шірік,антракноз,бактериоз,тұқ-ң зеңденуі.
Үрмебұршақтың бұрышты дағына шалдыққан органдар: барлық жер үсті бөлігі(тұқымжарнақ, тұқым,жапырақ,сабақ)
Фитофторозға шалдыққан мүшелер –
Эспарцеттің таралған ауру-ры: пероноспороз,қоңыр дақ,ақ ұнтақ,сары дақ,аскохитоз,тат,мозайка,фузариоз, паразиті-арамсояу,бактериоз-р,вироз-р.