Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
PAGE 74
Нияз Алсынбаев
ЙªЙГЕ СЕЛЛª
(повесть)
Автор´ан. ª¾ºр´º ž±рºтлºнгºн ваšиƒалар уйлап сыƒарылƒан, тимºк авторƒа йºки тормоштаƒы башšа шºхестºргº, улар´ыœ биографияžына бер ниндºй ´º šатнашлыƒы юš.
Летучка
Июль. Редакцияла тын алƒыžы´ э¾е. Б±лмºгº селлº šояшы иртº таœдан уš тµшº. Тµшº лº, кµн уртаžына šы´ƒан мунса хºленº еткерº. Шуƒа ла Морат, гºзиттеœ махсус хºбºрсеžе, тµшкµ аштан žуœ берºй ергº сыƒып олаƒыу яƒын šарай.
Бµгµн д±шºмбе, летучка кµнµ. Йыйылыштыœ ауыр ±тºсºгенº шиклºнмºй ине. Сºбºбе шунда- нишлºптер уныœ фельетонын шºмбе žанынан алып ташланылар. Баш мµхºрир šушты тип кенº аœлаттылар. Ни µсµн? Шул žорау´ы к±тºрергº самалай ине Морат Šондо´баев.
Йºйге осор´а к±пселек коллективтар´а летучкалар´ы кисектереп торалар. Морат бер заман, ºле яœы эшкº урынлашšан мºле ине, шул хаšта ºйтº генº башлаƒайны, Рафаил F±мºрович šырт ки¾те.
– Бºлки žе´´º, телевидениела, дµйµм летучкалар булмай ´а торƒандыр…
Был žин ºлегº бе´´еœ кеше т±гел, žºр хºлдº бер аяƒыœ менºн генº килеп кергºнžеœ. ª икенсе аяƒыœ иžº ºллº урамда, ºллº элекке эш урыныœда, уныžы миœº šы´ыš т±гел. Оšшамай икºн, ана бара юлыœ тигºнде йомшартып ºйте± ине.
-…уныžы миœº šараœƒы. Лºкин был республика гºзите. Ответственность огромная! (Ниндºй´ер мµžим фекер ºйтергº телºžº, Рафаил F±мºрович мотлаš уры¾са šы¾тыра башлай). Бе´´еœ ±´ тºртибебе´, уны žин дº, мин дº уйлап сыƒармаƒан.
Б±тºндºр µндºшмºне. Баш мµхºрир урынба¾ары Эльвира Вºкилевна ƒына, šырšты у´ƒан яœƒы´аš šы´, šы¾ыла žалды.
-Эйе, сит монастырƒа ±´ уставыœ менºн инмºй´ºр. Дµрµ¾-дµрµ¾, Рафаил F±мºрович!
Баšа ботон šы¾тырƒан. Монастырь, имеш. Эйе, žинеœ žымаš šарт šы´´ар µсµн монастырь… Хужа тынысланды, Моратšа ž±´ šатты:
-Коллега, º шулай ´а фекереœде асыšлап ±т ºле. Бе´ žине бик-бик иƒтибарлап тыœлайбы´.
Рафаил F±мºровичтыœ т±бºнžетº тµшµп µндºше±е Мораттыœ йºненº тей´е. Šай´а башšалар? ª Азат žуœ, Азат? Бына ºле генº, ун-ун биш минут элек тºмºке кµйрºткºндº, алда торƒан йыйылышты пыр ту´´ырып ташлаƒайны. Рºмил Зµфºрович та šушылƒайны. Шайтандар. ªле ауы´´арына žыу уртлаƒандар. Хºйер аœлашыла- хужа кем дº, Морат кем? Эскелек арšаžында элекке эшенºн šыуылƒан шикле бºндº…
-Ярай, асыšлап ±тºм. Минеœсº, кµн žайын планеркалар ±теп торžа, шул етº. Б±лек мµдир´ºре šарар-ºмер´ºр´е бе´гº, ябай хе´мºткºр´ºргº еткерº žºм вºссºлºм. ª дµйµм летучкалар´ыœ фай´аžы юš. Сµнки, бер-береœде тºнšитлº±, аšыл µйрºтеп маташыу коллективты тарšата. Тµркµмдºр барлыššа килº. Икенсенºн, барыбер ул кºœºштºр´е тотоусы юš. ¤сµнсµнºн, бер ижади кешенеœ икенсеžен тºнšитлºп, уныœ я´ƒанына баžа биреп маташыуы ахмаšлыš…
-Ахмаšлыš?- Баш мµхºрир´еœ былай ´а šы¾аланыšы ке±ек к±´´ºре быялалар аша žикереп сыƒа я´´ы. Хатта пелºш т±бºžенºн ƒºжºплºне± осšондары сºсрºп киткºндºй булды. Мораттан быны кµтмºгºйне.
-Эйе, Рафаил F±мºрович. Шаƒир булžынмы ул, я´ыусымы, журналистмы, žºр кем ±´енсº «аšылдан шаша». Ул бит ижад кешеžе. Йºƒни саš šына «тегелºйерºк», ненормальныйыраš. Шулай булƒас, бер псих икенсе психšа нисек кºœºш бирº алžын?
-Тимºк, бе´ барыбы´ ´а аšылƒа зºƒифтºр? Ярай,аœлашылды. Рºхмºт, коллега, фекереге´ бик šы´ыšлы булды.
Шуныœ менºн ž±´ бµттµ. Баш мµхºрир бынан ары Моратšа фºšºт «žе´» тип µндºше±гº к±сте. Яšшыƒа т±гел. А´аš, шул и¾тºлекле йыйылыштан žуœ, бºƒзе берº±´ºр килеп телºктºшлек белдереп китте ките±гº. Žай, уšыттыœ да инде šартты тинелºр. Афарин. Дµрµ¾ ºйтºžеœ. Шайтаныма кºрºкме ул летучкалар. Ана Мºскº± ба¾маларында дежур тºнšитсе лº, быныœ žымаš дµйµм йыйылыштар ´а юš. Йºшºй´ºр ´º баžа, лутсы хе´мºт хаšын µ¾тºžендºр ине.
Морат ишеккº яšыныраš урын алды. Блокнотын тотšан Гµлназ эргºžенº килеп šунды. Тºмле хушбуй е¾е аœšып китте. Šы´ ºллº ниндºй сºскºлºр, о´он керпекле ´ур-´ур к±´´ºр тµшµрº башланы.
Дежурный а´налыš байšау яžарƒа тотондо. Ул башта šулын žелтºмºйенсº генº žµйлºй ине. Тора-бара селлº šояшы тµ¾лµ šы´ыша башланы. «ªммº лºкин дº, ºммº лºкин». Шул мºƒºнºžе´ ž±´ бºйлºнешен žµйлºм žайын šы¾тыра башланы. Тутыйƒош.
Бына Гµлназдыœ тетмºžен тетергº лº сират етте. Šы´ балалар йортонан очерк я´ƒайны. Ышандырмай, žис тº ышандырмай тине дежурный. Унан, šаƒи´º ятлатšан уšытыусы ке±ек, фекерен таƒы šабатланы. Ышандырмай, коллегалар, žис тº ышандырмай.
-Балалар к±œелен тµшµнµ± µсµн, йºƒни улар´ыœ šайƒы-хºсрºтен дº, шатлыƒын да, изге µмµттºрен дº яšшыраš аœлау µсµн шул мµхиттº йºшº± кºрºктер ул, хµрмºтле коллегалар. Шулай бит?
,,Хµрмºтле коллегалар,, µндºшмºне. Žºр кем ±´ уйына сумƒан.
-Шулай бит?
Талапсан яœƒыраƒан ,,шулай бит,,те к±птºр йºнº šолаš ситенºн у´ƒарып ебºр´е. Тик нервылары йомшаƒыраšтар ƒына терт итеп šалды, уйžы´-ниžе´ баш šаššан булды. Байšаусы апай, элекке уšытыусы, халыšты уята белº. Бºлки уныœ ,,шулай бит,,ен телефон уятšысына сигнал итеп я´´ырырƒалыр? Исмаžам, эшкº žуœлаусылар кºмеп šалыр ине.
-Žиœº бер-ике йыл приютта йºшºп алырƒа кºœºш итºм, -тип шыбыр´аны Морат к±ршеžенº. Гµлназ рºсем тµшµрµ±ен šуйып дежурныйƒа тµбºлеп šатšайны. К±´´ºрендº ризаžы´лыš. А¾šы иренен б±лтºйтеп ±сегеп ултыра. ªммº,- дµрµ¾µрºге, «ºммº лºкин», дежур апай ºйтмешлºй,- быныžы ла килешº ±´енº. Сибºр, барыбер сибºр, шайтан šы´.
-Нишлºп, Морат аƒай?
-Балалар к±œелен тµшµнµ± µсµн! Йºƒни улар´ыœ šайƒы-хºсрºтен, шатлыšтарын žºм изге µмµттºрен яšшыраš аœлау µсµн…
Гµлназ пырх итеп šалды. Бына ирмºк, к±пме аšса ±´ янымда šаласаš. Юƒиžº, фатир šуртымы µсµн генº лº тотош хе´мºт хаšым китº бит. Морат šы´´ыœ уйын ишетеп торƒандай µ¾тºй žалды:
- Унда ашау-йºшº± бушлай ти, ризалаш та šуй…
Гµлназ йºнº пырхылдап кµлµп ебºр´е. Дежур апай дауам итте.
- ¥ур šы´ыšžыныу менºн Морат Šондо´баевтыœ ,,Šандала,, шºлкемендºге сираттаƒы фельетонын уšыным. Оператив я´ылƒан, у¾ал я´ылƒан.
Байšаусы апай´ыœ тауышында šорос сыœлауы. Бындай тауыш менºн хºрби енºйºтселºр´е хµкµм итºлºр, убырлы šарсыšтар´ы усаšта яндыралар. Сыƒыштыœ šалƒаны гел «бµтµрµ±»´ºн тора ине.
-ªммº, иптºштºр, был мºšºлº донъя к±рмºне. Сµнки º´ер т±гел ине! Оперативлылыš - мºƒл±мºттºр´е тикшермºй, ярым-ярты хºлдº номерƒа бире±´е аœлатмай. Юš, аœлатмай, иптºштºр!
Šаран-йылƒа районынан я´ылƒан ,,ª к±пер šай´а?,, мºšºлºžе тураžында бара ине ž±´. Морат ƒº´ºттºгесº хат тикшерергº барƒайны. Хикмºт шунда. Рай±´ºктºн ун биш кенº саšрым алы¾лыšта ятыусы Бишкµрºк ауылы к±пере емерек хºлдº, º етºкселек šыбыр´арƒа уйламай ´а. Халыš ярты йыл инде т±бºнге яšтан паром менºн йµрµй, šырыš саšрымлап урау юл ±тº…
-Зºбирº апай, бына ошо урындан ентеклºберºк žµйлºге´ ºле.
Морат урынынан тауыш бир´е.
-Нимºžен žµйлºйžеœ инде? Žинеœ я´ƒаныœ, нисек ºйтергº… биг±к дµрµ¾ т±гел.
-Бына нисек? ª ауыл халšыныœ к±мºк хаты? ª фотоž±рºттºр? Улар´ы бит žауанан алып булмай.
-Нишлºп булмаžын? Хº´ер компьютер заманы лаžа…
Телмºрсе артыƒын ысšындырƒанын аœлап шып туšтаны. Нºš ошо мºлдº Азат šул к±тºр´е лº, баш мµхºрир´еœ баш šаƒыуын рµхсºт бире± тип šабул итеп, ярžып žµйлºй башланы:
-Иптºштºр, бе´´еœ б±лек тураžында бик йылы ž±´´ºр ºйтелде. Рºхмºт, ºлбиттº. Лºкин Šондо´баевтыœ фельетоны а´наныœ иœ шºп, иœ кµн±´ºк мºšºлºžе булды! Дµрµ¾µрºге, булырƒа тейеш ине. Был žис шикžе´, коллегалар! Мин уšыным уны. Зºбирº Хºбировна, ƒºф± итеге´, Žе´ нимº žµйлºгºнеге´´е ±´еге´ ´º аœламайžыƒы´, шикелле. Морат žымаš эшлºргº кºрºк ºле…
Яœы фетнº ине был. Уны яралƒыžында уš ба¾ыу фарыз. Ž±´гº Рафаил F±мºрович šы¾ылды. ¤¾тºленºн ниндºй´ер šаƒы´ к±тºреп к±рžºтте. Žаš šына кире žалды. Тауышы ƒº´ºттºгесº сыšžа ла, хужаныœ асыулы икºнен žи´ергº була ине.
- Бына сигнал! Район башлыƒы ±´е я´ƒан! Кире šаƒыу хаты! Šондо´баев к±пер юš тип я´а, º глава менºн бишкµрºктºр к±пер тµ´µк тип я´а. Кемгº ышанырƒа? Йº ºйтеге´?
Ошо урында баш мµхºрир µ¾тºлгº ручкаžын ташлап ебºр´е. Хº±ефžе´ урын таптым тип ирº±ºн ултырƒан себен тертлºне, осоп китте. Уныœ бызылдауында бµтº донъяƒа асыу, ризаžы´лыš ишетелгºндºй ине. Žис кемгº лº ышанырлыš т±гел, юš, т±гел. Летучка ошо урында тамам булды. Šондо´баевšа šалырƒа šушылды.
Рафаил F±мºрович, коллективтаƒы йºшертен šушаматы Šы¾алаг±´, илле йºшенºсº дµрµ¾ йºшºмºгºн икºн. Был хаšта уƒа бер туƒан бажаžы асыšтан асыš ярып žалды. Эйе, ярып žалды ла šуй´ы, к±œеленº яšын алыр, ±пкºлºр тигºн уй башына ла инеп сыšманы, шикелле. Бºлки, ингºндер ´º, лºкин ºйтте лº žалды инде. Рафаилдыœ юбилейы ине. Шуны лайыšлы рº±ештº ±ткºрергº тип бисºžе ярты йыл алдан саба башланы. Фирƒºт Исмºƒилевичšа, бажаƒа, рºхмºт. О¾талыƒы бар уныœ ойоштороу яƒынан, мµмкинселеге лº. Эш шунда- былтыр šыш министр урынба¾ары итеп тºƒºйенлºнгºйне. Вазифаžынан фай´аланып, атšа´анƒан хе´мºткºр исеме бир´ертте. Телевидениенан егерме минутлыš тапшырыу эшлºтте. Šы¾šаžы, хºленºн килгºнсе яр´ам итте, рºхмºт тµшкµрµ. Был шул уš ваšытта ±´енеœ юƒары вазифаžын ра¾лау ´а булды, шикелле. Йºнºžе бына бе´ хº´ер кем! ¤фµлºге байрам табындарынан žуœ, аулаššа, районƒа šайттылар. Šºйнºžенеœ µйµнº. Бажаžын йµрµтµ±се «мерседес» янына, ул алдараš килгºйне, Рафаилдыœ и¾ке генº «жигули»žы килеп туšтаны. Был гºлсºр бокал янына йыуылмаƒан стакан ултыртыуƒа бºрºбºр ине. Рафаилдыœ кºйефе тамам бо´олдо. Шºп булды мºжлес, юбиляр ´а, туƒан-тыумаса ла арыуыš и¾ер´е. Таšмаš ºйтеп бейе± китте. Бажаныœ был йºžºттºн маžирлыƒы юš ине, шуƒа ла ситтºрºк ара-тирº šул сабып ултырƒан булды. Рафаилдыœ šы´ышып алƒан бисºžе е´нºžенº яšыныраš шылды, к±птºн ºйтергº телºгºн уй´арын бºйºн итº башланы. Тегеžенеœ кºйефе шºп ине. Шуƒа ла бик шºфšºтле šыланды:
-Эй, балды´šайым-алтынšайым! ¦¾терербе´ Рафаилыœды, ±¾терербе´! Ул шºп кеше, алтын кеше! Бары тик дµрµ¾ йºшºмºй…
Унан йоšомžорап ултырƒан бажаžыныœ пелºшенº шаяртып сиртеп алды.
-Эй, тор, граф! Žине бµйµк эштºр кµтº!
Тегенеžе šы¾ала к±´´ºрен алан-йолан килтер´е, бер нºмº лº тµшµнмºне. Лаяšыл и¾ерек ине, ºммº ап-асыš итеп ž±генергº хºле етте. Рºхмºт ºйте± юš, уятšан µсµн ризаžылыš белдергºн була. Хºстр±ш. Кµлµштµлºр. Фирƒºт Исмºƒилевич žаœƒырау кешегº µндºшкºндºй, šолаƒына šысšыр´ы:
-Алтын кеше тимен! Тик йºшºй генº белмºйžеœ, бажаšайым!
Был žµйлºше± булды ла бµттµ. Рафаил F±мºрович žаман да арыš šына бер журналдыœ б±лек мµдире булып йµрµ±ен дауам итте. Иртºн тора ла автобусšа ашыƒа. Кºлтерлºп бµткºн машинаžына кµс тµшµрмºй. ¤с туšталыш ±ткºс сыƒа. Йºйº± атлай. Киске алтыƒа тиклем ултыра. Унан йºнº автобус, йºнº µй, йºнº ƒº´ºти хºстºрлектºр. F±меркºйе шулай бер фºте±ºžе´, žº±етемсº генº ±теп бара. Уныœ žабаšташтары ана šай´ар´а ƒына эшлºмºй ´º, ана šай´ар´а ƒына т±рº булып ултырмай…
Бер нºмº лº ±´гºрмºне. Бисºžе йºнº ярты йыл кµттµ лº, ирен министрлыššа ебºр´е. Бар, žора, ±тен! Оялмайžыœ да, нийтмºйžеœ дº! Бараžыœ žºм вºссºлºм! Ул бит вºƒº´º итте. Бармаžаœ, ±´ем барам…
Нишлºžен Рафаил, бар´ы. ¦тенде, т±бºнžенде… Бажаƒа, к±рºžеœ, шул ƒына кºрºк булƒан да инде. Ти´´ºн, Рафаил F±мºровичты икенсе арыš журналƒа баш мµхºрир иттелºр. Бер йыл да эшлºмºне, министрлыššа баш белгес вазифаžына тºƒºйенлºнелºр. ¤с йылдан žуœ, бына ошо гºзиткº хужа итеп šуй´ылар. Рºхмºт, бажаƒа. Насар кеше, ºшºке кеше. ªммº ваšытында арттан этºреп ебºр´е. Йºшкº бер сама булžа ла аšыл µйрºтергº º±º¾:
-Бер мºšºл бар, бажаšайым!- Ул гел шулай шапыртып žµйлºй ине.- Ишеткºнеœ бар´ыр. Кем ºйткºнен онотšанмын, лºкин бик тºжрибºле, хатта даžи º´ºм ºйткºн. Былай тигºн. «Аšыллы кеше бер ваšытта ла ±´енº ауырлыš тыу´ырмай. Сµнки žºр проблеманы алдан к±´ аллай. Žºм мºсьºлº килеп тыума¾ борон уš, яралƒыžында юššа сыƒарып šуя».
Был боласы Šондо´баевты уйламайынсараš эшкº алды, шикелле. Буй´аš кеше, командировкаларƒа йµрµр тип тº уйлаƒайны. Шуƒа махсус хºбºрсе итеп šуйƒайны. Юƒиžº, редакцияла к±пселекте тºшкил иткºн бисº-сºсº, šы´-šырšынды алы¾ юлƒа сыƒарып булмай. Ярай, егет а´ып китмº¾ борон урынына ултыртырƒа кºрºк. Аšыллы ƒына итеп, ±´емде šы¾тырмайынса ƒына. Нисек? Яšынса žи´емлºй ул нисек икºнен. Баш кºрºк бында, баш. Šºтƒи šарарƒа килеп, Šаран-йылƒа районы хакимыныœ номерын йыя башланы.
Буй´аššа žунар асылды
Ун бер тулƒас, Морат буфетšа тµштµ. Халыš к±п кенº. Типография эшселºре, редакция хе´мºткºр´ºре, ситтºн киле±селºр. Кухня яƒынан šы´´ырылƒан май, сода, хлор е¾е бµркµлº. Бында ла э¾е, бµтº тº´рºлºр ´º асыš. Тик елдеœ º¾ºре лº юš. Šуй, бында интегеп торƒансы… Кире сыƒып китте, ±´ šатында Гµлназды тап итте.
-Ой, Морат аƒай, бе´гº инеп сыƒа алма¾žыƒы´ микºн…
-Нимº, йомош бармы?-тигºн булды аƒай кеше. Šы´ б±лмºлº ±´е генº. К±ршеžе Азалия БДУ-ƒа интервью алырƒа киткºн. Бында šояш тµштºн žуœ ƒына тµшº, шуƒа ла ºлегº елº¾ерºк. Елº¾ерºк žºм к±ркºмерºк тº. Šы´´ар šы´´ар инде. ¦´´ºре šорƒан žатып алып,- завхоздан булмай ул,- тº´рºне šаплап šуйƒандар. ¤й´ºгесº уœайлы, рºхºт. Компьютер´ан к±œелле моœ аƒыла.
-Морат аƒай, бер файлды таба алмайым.
-Žаšлаƒайныœмы žуœ компьютер´а? Бºлки йуйылƒандыр?
-Юšтыр, Морат аƒай. Бына ошо урында, ,,эш µ¾тºле,,ндº žаšлаƒайным.
Монитор алдына килеп ултырƒан Мораттыœ яуырыны аша эйелеп, нескº бармаƒы менºн экранƒа тµртµп к±рžºтте. Бына ошонда. Ир´еœ žулышы šапты, йµрºге дар¾лап китте. Šы´´ыœ šар´ай аš к±лдºгенºн сафлыš, тºненºн баяƒы ымžындырƒыс е¾ аœšыны… Žис ы´аламайынса ƒына файлды табып бир´е. Быныœ µсµн ,,урындаƒы селтºр´е,, аšтарып сыƒыу ´а етте. Ошо урында шик тыу´ы, º бºлки, к±ршенеœ йомошо žылтау ƒына булƒандыр?
Хужабикº сºй šуй´ы, тамаš ялƒап алдылар. Šы´´ыœ йºшереп кенº ±´енº šарап-šарап алыуын žи´´е. Рºхºт тº, нисектер уœайžы´ ´а ине уƒа. Хºйер, бµтµнлºй ят кешелºр ´º т±гел. Яœыраš хатта йºйге кафела к±œелле генº žµйлºшеп ултырƒайнылар. Žис ниндºй ´º яšынлашыу булманы, šы´ ±´ен нисектер яžалмараš тота ке±ек тойолдо. ¤рмºй ´º, ебºрмºй ´º. Рºмил Зµфºрович žуšмышыраš саƒында ºйтº биреп тº šуйƒайны. Šартлас, žиœº žунар сезоны асылƒан. Редакцияныœ бер žылыуšайы фатирыœа šы´а имеш. Šай´ан алынƒан ул мºƒл±мºт? Рºсми булмаƒан ышаныслы сыƒанаšтар´ан. Шулай ƒº´ºтенсº сурытып, лºкин тураžын ºйтте Зµфºрыч. Ошо Гµлназды к±´ уœында тотоуы шикžе´. Башšаса žис кем ымžынмай шикелле уƒа, šарт буй´аššа. Морат баяƒы хºбºр´е етдигº алманы. Кµлдµ лº šуй´ы. Мºгºр žунарсыžы сибºр булžа, мин риза. ª фатир µсµн борсолма, хº´ер элекке замандаƒы ке±ек теркº±гº šуйылƒан кеше торлаššа дºƒ±º итº алмай. ¤¾тº±енº, уныœ ипотекаžы ла т±лºнеп бµтмºгºн.
Гµлназ менºн яšындан бик šы´ыš танышšайнылар. Иртº я´ ине. Морат яœы ƒына урынлашып, тº±ге а´на эшлºп йµрµй. Бер кµн кискº šарайыраš Азат менºн тºмºке тартып килделºр. Унан мºšºлº я´ырƒа ултырƒайны ƒына, иламžыраƒан к±рше šы´ килеп инде. Исемен й±нлºп белмºй ´º ине ºле. О´он буйлы, нескº билле šы´ыšай. Азатты žораны, тик уныžы яуаплы сºркºтип б±лмºžенº кереп батšайны.
-Ну замучил ул мине… Сыšмай ´а сыšмай. Тик ултыра! Кисº лº килде, бµгµн дº килде. Тик ултыра! Тик ултыра!
Šы´ бер ниндºй бºйлºнешžе´ те´º башланы. Морат к±ршеžенº эйºреп мº´ºниºт žºм мºƒºриф б±леге хе´мºткºр´ºре ултырƒан кабинетšа инде.
Тº´рº янында насар кейенгºн йºш ир тора. ªйлºнеп šараны. Бик арыƒан кеше к±´´ºре ине был. Киренºн тº´рºгº боролдо, кºкере бармаƒын то¾šап к±рžºтте:
-Ана, ана! К±рºžеге´ме, šы´ыл БМВ? Улар мине аœдый! Кисºнºн бирле арттан йµрµй´ºр. Сµнки улар тегенºн(кºкере бармаš мºƒºнºле рº±ештº µ¾кº к±тºрелде), эйе-эйе, тегенºн (ошо урында тауышын ба¾а тµштµ, серле šиºфºткº кер´е), команда алƒандар!
Морат барыžын да аœланы. Алдарында бер а´ аšылƒа еœелерºк йомошсо. Я´лы-кµ´лµ осор´а ме¾кендºр´еœ хºле ки¾кенлºшº. Žºм улар редакциянан редакцияƒа, хакимиºттºн хакимиºткº, милициянан милицияƒа йµрµй башлай. Был хºл туƒандары яйын к±реп дауалауƒа žалƒансы йºки ки¾кенлºше± осоро ±теп киткºнсе дауам итº. ¦´´ºренºн žис ниндºй ´º зыян юš юšлыššа, ºммº ваšытты к±п алалар. Ялыу артынан ялыу я´алар, инмºгºн инстанциялары, к±рмºгºн т±рºлºре šалмай. ¦тенестºре, ƒº´ºттº, бик мµžим була. Мº¾ºлºн, кемдер Кипр´аƒы йортон šайтарып бире±´е ±тенº, кемдер к±ршеžен сит ил разведкаžына дº±лºт мºƒл±мºттºрен тапшырƒан саƒында тотšан, кемдер ±´ен Паганини тип и¾ºплºй. Алдында торƒан йºш ир, бахыр, э´ºрлºне± манияžынан ы´алай, к±рºžеœ. Улар ƒº´ºти булараš, бик аšыллы, хатта зыялы рº±ештº žµйлºшº. Белмºгºн нºмºлºре, ишетмºгºн хºбºр´ºре юš. Был ме¾кен дº бит ана, а¾таƒы милиция янынан, бер ниндºй тотšарлыšžы´ ±теп киткºн. Тимºк пропуск эшлºткºн кемдер аша.
-Миœº иœ ´ур т±рºге´ кºрºк!
¤¾тºлдº портфеле ята, шунда уš рµхсºт šаƒы´ы к±ренº. Морат уšып µлгµр´µ. Фºттºхов. Морат йµ´µнº бик šºтƒи, рºсми тµ¾ сыƒар´ы.
-Фºттºхов?
-Эйе!
-Žе´´еœ турала миœº хºбºр иттелºр. Нимº, žаман да дауам итºлºрме?
Теге ме¾кен Морат янына й±гереп тигºндºй килеп етте. К±´´ºрендº µмµт сатšылары ба´лап китте.
-Эйе, эйе! Дауам итºлºр! Тµндº килеп, µй янында žаƒалап ултыралар! Дауам итºлºр!
-Тºк, Фºттºхов! Тыœлайбы´! Беренсенºн, µй янында žаšлап ултырƒандар, минеœ команда буйынса ултыра! Žинеœ хº±ефžе´лекте тºьмин итº! Икенсенºн…
-Юš, Žе´ команда биреге´, Фºттºховты башšаса э´ºрлеклºмºžендºр тип.
Морат ке¾º телефонын алып тµймºлºргº ба¾šыланы, унан šаты итеп µндºште:
-Šондо´баев был. Э´ºрлº±´е туšтатырƒа! Эйе-эйе, Фºттºховты! Šарауылды ƒына šалдырыƒы´!
Тап ошо саš šы´ыл иномарка šу´ƒалып китте. Фºттºхов, ул яœынан тº´рº янына барып ба¾šайны, быны ап-асыš к±р´е. Йµ´µндº šºнºƒºтлºне± ƒºлºмºттºре саƒылды. Шулай ´а бик тµпсµр кеше булып сыšты ул. К±рºžеœ, бюрократик ойошмалар буйлап йµрµ± э´žе´ ±тмºгºндер.
-Миœº шул турала šаƒы´ я´ып биреге´! Э´ºрлº±´е туšтатырƒа тип!
Морат ба´ап šалƒан Гµлназƒа µндºште. Тегеžе šабул ите± б±лмºžенºн фирма бланкыžын алып килде. Ти´ генº я´ып бир´елºр.
-Šарауылды šалдырыу тураžында ла я´ыƒы´ инде, аƒай!
Уныžын да µ¾тºнелºр. Хº´ер, исмаžам, žºр ят машинанан šото алынмаясаš. Морат нимº тип имза žуƒырƒа белмºй саš šына уйлап тор´о ла ,,иœ ´ур т±рº,, тип я´ып šуй´ы. Канцеляриялаƒы šы´, Гµлназдыœ яšын ºхирºте, мисºт žуƒып ебºр´е. Ме¾кен йомошсо бик šºнºƒºт булып хушлашты.Уны башšаса редакцияла к±ре±се булманы. Был хºлдºн žуœ Гµлназ к±рше аƒайƒа кµн žайын йомош табып инº торƒан булып китте.
Я´ а´аƒында Гµлназ бер б±лмºлº ултырƒан Мºст±рº апай менºн фатирына килделºр. Яр´ам итешергº. ¤¾кµ šатта йºшºгºндºр´еœ канализацияžы сафтан сыƒып, žыу ба¾šайны. Žарƒайып торƒан т±бºне аšлап бир´елºр.
-Šандай матур фатир´а яœƒы´ йºшºп ятаžыœ, байƒош žымаš,-тип тел шартлатты Мºст±рº апай. Унан уйынлы-ысынлы итеп:
-Бына бит эргºœдº генº žыу žµлµгµлºй сибºр šы´ йµрµй. Ал да šуй шуны, йµрµгºн егете лº, торлаƒы ла юš,-тип Гµлназƒа ишараланы. Морат ž±´´е уйынƒа бор´о. Гµлназ апайƒа ±пкºлºгºн булды, ºммº шунан žуœ к±рше аƒайƒа нисектер икенсе к±´лектºн šарай башланы...
¤фµ урамдарында селлº хакимлыš итº. Аяš а¾тында асфальт бº±елº, ы¾малаžы сандалий´ар´ыœ табанына йºбешº. Мораттыœ тµшкµ ашšа китеп барыуы. Яšында ƒына бер шºп урынды белº ул. Гел шунда йµрµй. Тºмле º´ерлºй´ºр, хаšтары ла хаттин ашмаƒан. Иœ мµžиме, кеше а´ була, žыу ке±ек о´он сиратšа ба¾ыу кºрºкмºй. Машинаžын тоšандырып торманы. Йºйº± китте. Аƒастар´ыœ к±лºгºžенºн атларƒа тырышты.
Кºйефе шºптºн т±гел ине. Баш мµхºрир менºн иртºнге žµйлºше±´ºн žуœ, к±œелдº ниндºй´ер бушлыš хасил булƒайны. Шул žµйлºше±´е йºнº хºтеренºн ±ткºр´е.
-Ниœº халыš алдында минºн й±лºр яžарƒа маташаžыƒы´?- тип асыšтан-асыš žораны Морат хужаныœ ž±´ башлаƒанын кµтмºйенсº.
-Бына хакимиºт башлыƒыныœ рºсми яуабы. Бар, яœынан тикшер! Ž±´ бит Žе´гº ышаныу-ышанмау тураžында бармай. Миœº хат килгºн, тимºк, уƒа яуап бирергº тейешбе´.
-Улайžа, икенсе берº±´е ебºреге´!
-Юš, Žе´ бараžыƒы´. Был очень ответственный вопрос. Хаттыœ к±сермºžен канцеляриянан алырžыƒы´.
Морат бер ингºндº отпуск мºсьºлºžен дº к±тºрмºксе булƒайны, телефон шылтыраны. ªœгºмº бµткºнде аœлатып Šы¾алаг±´ ручкаžын µ¾тºлгº ташлап ебºр´е. Был ƒº´ºтте лº Фирƒºт Исмºƒилевичтан отоп алƒайны. Министрлыšта эшлºгºндº бажаžы янынан сыƒышманы. Шапыртыу šатыш шºрбºтле хºбºрен тыœлап ултырырƒа º±º¾лºнде. К±п нºмºгº µйрºнде ул. Бажаžы йомошсолар самаžы´ ялšыта башлаžа, šулындаƒы ручкаžын ырƒытып ебºрº. Уныžын да аœламаžалар, телефонын šолаƒына терºп тº´рºгº боролоп ултыра. Йомошсо žаман šыбыр´амаžа, мин киттем, кºœºшмº, тип тып итеп тороп китº ине…
Šаран-йылƒанан килгºн хатšа Морат к±´ й±гертеп кенº сыšты. Бишкµрºк ауыл хакимиºте башлыƒы я´ƒан. К±пер тµ´µлµп бµтµп бара, мºšºлºне ба¾май тороƒо´ тигºн. Fµм±мºн, быйылƒы э¾елº žыу кºмене, кисе±´ºн сыƒырƒа ла була тип µ¾тºгºн. Šы¾šаžы, к±перžе´ ´º йºшºп торорƒа мµмкин…
Юлдарыœа сºскº žибºм тиžеœ,
Ер´º гµлдºр ±¾кºн юлдар бар.
К±ктºн йондо´ алып бирºм тиžеœ,
Ер´ºн дº нур йыйыр šулдар бар…
Юлы йºйге баšса аша ±тº. Баяƒы матур йыр- Мораттыœ йºшлек йыры,- май´ан сºхнºžенº šуйылƒан радионан ишетелº.
Кешелºргº бер йылмайыу етº,
Ул йылмайыу булžа йµрºктºн…
Эй, рºхºт тº žуœ бында! Тыныслыš, сафлыš утрауы. Й±кº, šараƒай, зºœгºр шыршылар ±¾º. К±´´еœ яуын алыр´ай сºскºлºр балšып ултыра. Хуш е¾тºре танау´ы šытыšлай. Кинºт Гµлназды и¾енº тµшµр´µ. Шул е¾, уныœ хушбуйыныœ е¾е. Уф, шайтан, ºллº ысынлап та ƒашиš булырƒа самалаймы? Юš, булма¾. Šатыны Аида менºн айырылышšандан žуœ бисº-сºсº затын ºллº šай´ан урап ±тº, яšын ебºрергº тырышмай.
-Мыр´ам, ир кеше µсµн šырыš менºн илле йºш араžы иœ дыуамал, иœ žынылышлы мºл ул. Нºš ошо мºлдº йºш айƒыр ке±ек ±рºпсенеп, уœлы-žуллы йµрµштµрµп ала. Кемдер уœа, к±птºр туœа. Тºбиƒºт был, тºбиƒºт. ª´ºм тормошоноœ иœ уртаžы. Йºйге селлº ке±ек. ¦ткºн ƒ±мерен ана шул бейеклектºн šарап сыƒа ла, нимºнелер ±´гºртергº тырыша. Ашыƒып-абаланып егет саƒын šайтарырƒа маташа. Йºшерºк бисº-сºсº менºн сыуала башлай,-тигºйне бер таныш я´ыусы. Шулай´ыр, Морат та ана ниндºй´ер эске žаƒыш, оло мµхºббºт кµтµ± тойƒоžо менºн йºшºй. Žºр иртºлº яœы кµндºн ни´ер µмµт итеп, талпынып уяна.
ªле баšсала кеше юš тиерлек. Мораттыœ яратšан эскºмйºžенº šы´ыл сарафан кейгºн šы´ šунаšлаƒан. Егерме биш йºштºр самаžында. К±гелйем джинсыла, аяƒында еœел туфлий´ар. Эргºžендº ту´анлы юл сумкаžы ултыра. Šуйы šара сºстºре битен šаплаƒан. Šояш нур´ары кº±´ºžендº сыбарлана. Šы´ыšай шул килеш серемгº талƒан ке±ек. К±рºžеœ алы¾ юлдан килгºндер, бик йонсоƒандыр, бºлки поездан йºки автобустан тµшкºндер.
Тышšы бºйлºнештºр žºм сау´а министрлыƒы. Семºрле тотšалар менºн би´ºлгºн ´ур аƒас ишектºр. Тамбурында аяš кейемен та´артыу машинаžы тора. Ашханала кеше юš дºрºжºžендº. Морат ±´е яратšан аш-žыу´ан винегрет, итле туšмас, šарабой´ай бутšаžы менºн кºтлит, ике икмºк, бер сынаяš сºй алды. Fº´ºттºгесº. Алтмыш ете žум да егерме тин. Тегендº, ±´´ºренеœ буфетында бер стакан кефир менºн бер ки¾ºк икмºк егерме žиге´ žумƒа тµшº. Айырма бармы, иптºш Šондо´баев? Айырма бар, хµрмºтле гºзит уšыусылар...
Таш диуар´а уйылƒан кескºй тº´рº янына барып ултыр´ы. Бынан урам šырыйы, ±теп-с±теп йµрµ±селºр´еœ аяšтары ƒына к±ренеп šала. Эргºлº ап-аš к±лдºк кейгºн биш-алты ир ултыра. Ниндºй´ер абруйлы сит ил šунаšтарына оšшай´ар. Уларƒа šарап, бында нисек килеп элºге±е хºтеренº тµштµ. Аš Йортта йомошо бар ине. Унда, президент аппаратында, Мирас Шаžиевич, к±птºнге ду¾ы эшлºй. Редакция машинаžы ошо йорт янына килтереп ташланы ла ары китте. Аš Йорт эргºлº генº. Морат ºлеге тамбурƒа инеп туфлий´арын ялтыратып сыƒырƒа телºгºйне. Ни тиžºœ дº, президент аппаратына бара бит. Ап-аš костюм-салбар, зºœгºр галстук таššан ир ярайžы уš олпат к±ренº ине, буƒай. Ниндºй´ер бер етди šиºфºтле ºфºнде, ишектºн килеп сыšты ла, исºнмесез ти сºлºм биреп китте. Таныш т±гел. ¦´ен ´ур т±рº тип уйлаƒандыр инде, к±рºžеœ.
-Тµрµкмºнстан?
Был žорау булдымы, ±´енсºлекле мµрºжºƒºтме, аœламаны. Эстºн šарžаланып килеп сыššан милиционер икºн. Дежур žаšсы Мораттыœ šояшта янƒан йµ´µнº тексºйеп йºнº šабатланы:
-Тµрµкмºнстан?
Морат яœыраš šы´ы, šатыны žºм балды´ы менºн Тµркиºгº барып ял итеп šайтšайны. Шуƒа ла аптыраƒан кµндºн:
-Юš, Тµркиº,-тип яуапланы. Теге ауы´ын šыйшайтып йылмай´ы. Мораттыœ белºгенºн алды.
-Миœº барыбер, киттек, Тµркиº. Šай´а йµрµйžµгµ´? Žе´´е бит юƒалттылар.
-Šай´а барабы´?
-Банкетšа.
Морат ±´ен икенсе берº± менºн бутау´арын аœлаƒайны. ªммº ниндºй´ер шайтан šоторта башланы. Šы´ыš бит, ºй´º эйºр артынан. Ошо, ºле ултырƒан зал янындаƒы икенсе б±лмºгº индер´е. Быныžы ла ашхана, тик ВИП-шºхестºр µсµн имеш. Šараƒусšыл йµ´лµ йыуантыš ир´ºр ап-аš ашъяулыšлы µ¾тºлдºр артында ултыра. Моратšа бер генº žирпелеп šарап šуй´ылар, ºммº µндºше±се булманы. Пелºш башлы т±рº, а´аš беле±енсº министр ±´е, šунаšтар хµрмºтенº тост ºйтº. Шулай, žис уйламаƒанда бушлай тºмле ниƒмºт ейеп сыšты. Ошо хºлдºн žуœ Морат бында даими йµрµй башланы.
Коридор´ан уš телефон шылтыраƒаны ишетелде. Žºр аппараттыœ ±´ моœо, Мораттыšы хужаžы ке±ек šырšыу žºм µ´µп-µ´µп µндºшº. Šаран- йылƒанан шылтыртатыу кµтº ине, тик яœылышšан булып сыšты. Й±гереп килеп трубканы алыуƒа, Айнараныœ ирен сºпелдºте±е ишетелде. Ул гел шулай, нºзºšºтле генº итеп иренен супылдатып ала, унан мыйылдап šына хºбºрен башлай. Оšшай уƒа был šылыƒы, килешеп тора. Актриса, ни тиžºœ дº.
-Сºлºм! Был мин, таныныœмы?
-Сºлºм. Юš, таныманым.
-Эй, алкаш несчастный...
-Шаярам-шаярам,таныным.
-… танымаžаœ, таныƒанды табырбы´. Инºлгºн юš…
Кис килергº саšыра. Аœлашылыуынса,šунып šайтырƒа. Балаžын ауылƒа о´атšан, ±´е генº икºн. Яœƒы´ йоšларƒа šурšа, ме¾кенкºй. Эй-й, ме¾кенкºй. Ярай, барырбы´, к±œелеœде к±рербе´. Ашарƒа º´ерлº, берºй тауыšмы шунда, манты-фºлºнме. Морат šатындыœ тºмле бешерене±ен белº. Šыш бисºžе менºн айрылышšас, бер ай самаžы эсеп йµрµнµ. Ирекžе´´ºн иреккº сыššан сей буй´аš башšаса нишлºžен инде. Šай´а саšыралар, шунда бара. Мºгºр ,,перспективалы,, к±ренžº, йылƒыр šатындар šулына ºсир тµшº. Яœынан šамыт кейº. Айнараныœ мµхºббºт ояžында бе´´еœ герой кµтµлгºн šунаš ине.
Морат ±´енº тикшертергº килтерелгºн битте уšып šул šуй´ы, яуаплы сºркºтипкº алып бар´ы. Унан баш мµхºрир саšыртты, иртºгºгº ниºтлºштерелгºн сºфºре тураžында белеште. Нисек инде берº± ´º яуап бирмºй? Рафаил F±мºрович ке¾º телефонынан шылтыратып Šаран-йылƒаныœ хужаžы менºн žµйлºште. Тµп т±рº ба¾ыу´ар буйлап йµрµй имеш. Кµтºбе´, килžен ти. Ярай, хºйерле юл, šайтžаƒы´ ´а була, Šондо´баев. Водитель иртºгº µйµгµ´´ºн алып китер, ƒº´ºттºгесº.
Киске мажара
Šаланыœ яœы би¾тºžендº йºшºй Морат. Бынан Аƒи´ел к±ренеп тора, алы¾та Салауат žºйкºлен абайларƒа була. Супермаркет янында туšтаны, бер šап ризыš, к±стºнºскº šы´ыл шарап žºм шоколад алып сыšты. Кис Айнара кµтº, ашарƒа º´ерлºргº кºрºкмºй. А´-ма´ тамаš ялƒап алžа, шул етº. Фатиры ун икенсе šатта, лифт žº тигºнсе мендереп еткер´е. Б±лмº елº¾, балкон тº´рºžен дº, залдыšын да асып киткºйне. Талƒын ел šорƒандар´ы елкºндºй šабартып, тº´рº уйымдарына žуššылай. Бер тынала ярты šап кефир´ы žемереп šуй´ы. Žыуžыны šанƒандай булды. Сºйн±к а¾тына ут тоšандыр´ы ла душ а¾тына ба¾ты. ªй донъяныœ лºззºте! ªй рºхºт! Žалšын žыу кµнµ буйына йыйылƒан арыу´ы, асыу-борсолоу´ар´ы йыуып тµшµр´µ.
Морат бер а´ ял итте, унан рºхºтлºнеп кирелде лº зарядкаƒа тотондо. И´ºнгº ятып йо´роšтарында к±тºрелде. Бер, ике, µс… егерме биш. Етер ºлегº. А´аš гантелдºр, унан žуœ бер ботлоš гер менºн «уйнап» алды. ¦´ен žºр саš формала тоторƒа тырыша тырышыуын. Тик анау šышлы-я´лы бер осор´а «ысšынып» китте. Китте лº ай самаžы гер´ºргº šаƒылманы. Эскºн мºлдº уныœ šайƒыžымы ни?
Сºƒºт žиге´ тулды. Айнара киске ундан žуœ ƒына кµтº. Уƒа тиклем ваšыт мул. Буй´аš кеше нимº эшлºžен инде? Парка барып ºйлºнергº ниºт šылды. Барыбер эшлºр эше, кµтµр кешеžе юš.
Бала-саƒа к±гºрсендºре šыуып уйнай. Šы´ын, Айг±зºлен и¾енº тµшµрµп йµрºге žулšылдап šуй´ы. Теге а´нала балаƒа биш йºш тулды. Телефон аша ƒына šотланы, к±ршелºренº ´ур йµнтº¾ айыу´ы šалдырып китте. Šатыныныœ да, šºйнº šарсыšтыœ да к±ргеžе килмºй уны. Фатир´арына яšын да ебºрмºй´ºр. Ул тик Айг±зºлгº генº кºрºк. Ир´еœ к±´´ºренº йºш тулды. Унан šул žелтºп šуй´ы. ¦´е ƒºйепле. Эскелек.
Машинаžынан сыƒып, бер а´ атлауƒа šолаƒына šырšыу тауыштар, šатын-šы´ šысšырыуы салынды. Был нимº? К±´ алдында сºйер к±ренеш хасил булды. Уныœ эскºмйºžе янында µс бºндº ба¾ып тора. Баяƒы, тµш мºлендºрºк абайлаƒан šы´ыл сарафанлы šы´´ы уратып алƒандар. Ир´ºр´еœ береžе, былар ниндºй´ер кµнъяš кешелºре ине, šы´´ыœ еœенºн элºктереп тупа¾ тартšылай.
-Эй! Киттек! ªй´º! Эй, кемгº ºйтºм!
-Ебºреге´…-Бисара µ´гµлºнеп šысšыр´ы. Сумкаžын бер тыœšышы тотоп тора ине, тартып алырƒа маташты. ¦ткенселºр šараштарын ситкº бороп у´а тор´о.
Мораттыœ žулышы šапты. Ул šы¾ылмайынса šала алмай ине. Тºбиƒºте шул. Кµсµ етºме-юšмы, ºммº ботон šы¾тырырƒа кºрºк. Мотлаš кºрºк. Ха-ха, иртºнсºк Эльвира Вºкилевнан шулай тип кµлµп ултырƒайны. Иллº мºгºр хºлдºр ºле к±пкº šурšынысыраš. Бер хата а´ым žºм…
Мораттыœ сºйер ƒº´ºте бар. Ниндºй´ер хº±ефле ваšиƒаƒа тарыžа нисектер тыныслана. Барыžы ла уныœ менºн т±гел, дµрµ¾µрºге µнµндº т±гел, º тµштº барƒан ке±ек тойола башлай. Šай´алыр уšынымы, ºллº ±´е уйлап сыƒар´ымы, уныžын и¾лºмºй. Лºкин žºр кешелº ƒ±мер баšый ике булмыш кµрºшº. Береžе ºй´º, алƒа тип µндºй, икенсеžе туšта, сабыр ит тип яр žала. Бына хº´ер Мораттыœ «ºй´º»žе еœеп, алƒа šыуаланы…
Теге компанияƒа ыœƒайланы. Ке¾ºžенºн хºбºрсе таныšлыƒын сыƒар´ы. Уны «Прокуратура РФ» тип я´ылƒан šы´ыл тышлыššа индереп šуйƒайны. Бындай тышлыšтар žºр киоскыла тиерлек žатыла, šасандыр сдачаƒа биргºйнелºр. Šаты тауыш менºн µндºште:
- Киров районы прокуратураžы. ¤лкºн тºфтишсе Šондо´баев!
Fº´илº
Fº´илº сабый саƒында µлºсºžенºн ƒºжºйеп ºкиºт ишеткºйне. Имеш, бер етем šы´´ыœ кµмµрµžµ булƒан. Уны žис кем дº яратмаƒан, барыžы ла ±секлºй´ºр икºн. Ме¾кен бала кµнµ-тµнµ šайƒыра, йºшереп кенº илай икºн. Бер заман сихри тауыш ишетº.
-Тµн уртаžы еткºс, урманƒа бар. Шырлыšтыœ иœ тµпкµлµндº аšлан булыр. ª аšланда абаƒалар ±¾º. Улар к±мºк, ºммº берº±žе генº сºскº ата. Был хºл йылына бер тапšыр ƒына була. Ифрат та матур, саƒыу сºскº икºн ул, абаƒа сºскºžе, ºммº шул тµндº генº йºшºй ´º, таœ атыуƒа žулып šорой, имеш. Мºгºр, кем дº кем мµƒжизºле сºскºне µ´µп сºсенº šа´ап šуя žºм телºк ºйтº, шуныœ кµмµрµžµ юššа сыƒа ти.
Етем šы´ барып тапšан ти баяƒы аšланды. Сºскºне инде µ´´µм тигºндº генº, абаƒа телгº килде ти.
-¤´мº, зинžар, харап итмº мине, -тип ялбара ти,- Мин бит йылына бер мºртºбº генº сºскº атам. Йºллº мине!
Етемкºй уйƒа šалƒан. Уныœ, ºлбиттº, кµмµрµžµнºн šотолорƒа телºге бик кµслµ булƒан. Лºкин ме¾кен абаƒаны ла йºллºй икºн. Нескº к±œелле, гµнаžžы´ бала булƒан. Шуƒа ла ±´ен еœеп, илай-илай šайтып киткºн. Йºнº баяƒы серле тауышты ишеткºн.
-Žин абаƒа сºскºžен µ´мºнеœ. ¦´еœде еœдеœ. Шуƒа ла тºœре žиœº мµƒжизºле кµс б±лºк итº. Ни телºйžеœ, žºммºžе лº тормошšа ашасаš. Фºšºт тылсымлы ž±´´ºр´е ºйтергº кºрºк.
Šы´ был хºбºргº ышанырƒа ла, ышанма¾šа ла белмºгºн. Žºм теге тылсымлы ž±´´ºр´е žамаšлаƒан.
Абаƒа, абаƒа,
к±к šабаƒы асылžын!
К±к šабаƒы асылžын да
Кµмµрµм юššа сыšžын!
Žºм шул мºлдº арšаžындаƒы ороžо юš булды ти… Етем šы´ º´ºм ышанма¾лыš байлыšтарƒа хужа булып, хан улына кейº±гº сыƒып, матур балалар ±¾тереп о´он-о´аš ƒ±мер žµр´µ ти. Фани донъялаƒы žºр бºндº ±´ телºгенº ирешº ала ти ул. Тик быныœ µсµн бик-бик ныš телºргº кºрºк. Žºм ºлбиттº, тылсымлы ž±´´ºр´е онотма¾šа, ысын к±œелдºн šабатларƒа ƒына фарыз. Абаƒа-абаƒа…
Fº´илº ƒаилºлº икенсе бала ине. Улар´ыœ µйµ И´елдеœ текº ярында, бейек тирºктºр ышыƒында ултыра. Аталары йºшлºй ±леп šалды, ºсºлºре яœынан кейº±гº сыšты ла икенсе ауылƒа к±сте. ªнисº менºн Fº´илº µлºсºлºрендº ±¾те. Šы´´ар´ыœ икеžе ике тµрлµ холоš- фиƒелле ине. Fº´илº уйсан да йомоƒораš, º апаžы иžº шарылдаš, ба¾šан урынынан ут сыƒарып тора. Арлы-бирле žиге´ синыфты тамамлаƒас, ªнисº Магнитšа уšырƒа китте, штукатур-би´º±се žµнºрен алып тµ´µлµшкº урынлашты. Кейº±гº сыƒып айырылды, йºнº кейº±гº сыšты, йºнº уœманы. Хº´ер бер ул ±¾терº. ¤фµлº йºшºй, эшšыуарлыššа йºнтºслим тотоноп žº±етемсº йºшºп ятšан кµнµ.
ª Fº´илº, ул сибºр šы´ булып ±¾еп еткºйне, бухгалтер žµнºрен ±´ итте. Нºš шул мºл улар´ыœ районынан Сибайƒа автобус йµрµй башлаƒайны. Дала менºн тау´ар осрашšан ошо йыйнаš šалала уšыны ул. Колхозда эш табылды, ±´ºк идараныœ бухгалтерияžына саšыр´ылар. Был к±рше ауыл, Fº´илºнекенºн µс саšрым арауыšта ƒына. Йµрµп эшлºргº тура килде. Йºнº бер йылдан Дамир исемле агроном егеткº кейº±гº сыšты. Тик о´аš йºшºмºнелºр. ¦´ен žºр саš кºм тойƒан ире šул к±тºрº башланы. Буйƒа бºлºкºй, саš šына šылыйыраš Дамир šатынын кµнлºшеп аšылдан шашыу хºленº барып етº ине. Šайны-šºйнºžе арыу булды, ул яšтан ž±´ юš, ºммº бер бµртµк улдарын ипкº кертº алманылар. Бер мºл бухгалтерияла žиге´енсе мартты билдºлºгºйнелºр. Бисºлºр бик šы¾таƒас, Fº´илº лº ярты ƒына бокал шарап эсте. Fº´ºттºгенºн žуœыраš šайтты. ¤й´º ƒауƒа башланды. Дамир тº±´º аšыл žата башланы, унан šаршыžына килеп šысšырынырƒа кереште, а´аš этеп ебºр´е. Šатыны башы менºн мейес тимеренº бºрелде. Ауыртыу´ан т±гел, ƒºрлºне±´ºн иланы ул. Т±´мºне, китте. Ни бары биш ай ƒына йºшºп šалдылар. Унан колхоз бµттµ. Эш булмаƒас, мºктºпкº хе´мºт žºм рºсемдºн уšытырƒа тµштµ.
-Šы´ым, žин миœº šарама! Яœƒы´ žыйыр´ы былай ´а кµтµрмµн, бар ªнисº апайыœ янына, -тине бер кµнµ µлºсºžе. Ул ±´ен ейºнсºре алдында ƒºйепле тоя. Уšып бµткºс Сибай институтында žºйбºт урын тапšан ейºнсºрен ±´е саšырып šайтарƒайны. Бына хº´ер, уныœ арšаžында, ни ире, ни балаžы, ни й±нле эше юš…
Нºš шул саš,- уšыу йылы тамамланƒан осор ине,- šунаššа апаžы килеп тµштµ. Хºтºр ине хº´ер ªнисº! Žимергºн, етдилºнгºн. Сикºлºре šалас šапšандай б±лтºйеп тора. Зºœгºр тµ¾тºге иномарка, зиннºтле кейем, муйынында йыуан алтын сылбыр. Šапсыš-šапсыš к±стºнºстºр сыƒар´ы. Байбисº! Žºр ž±´е ºмер! Ул хº´ер текº, тµрлµ косметика ºйбер´ºре менºн žатыу итº. Был юлы ла бер сума´ан тауар тейºп килгºн. ªсºžе йºшºп ятšан ауылƒа žуƒылып уны ла ултыртып алып šайтšан.
-Šы¾šаžы шул- мºктºбеœº барып иртºгº ±к ƒариза я´аžыœ, эштºн китºžеœ! Žºм туп-тура ¤фµгº! Миндº йºшºрžеœ, миндº эшлºрžеœ! Хо´ай насип итžº, бынамын тигºн кейº± ´º табып бирермен! ª µлºсºйгº мин аšса ебºреп торам!
¤гµтлº±гº ºсºžе менºн µлºсºžе лº šушылды. Йºнº ай ярымдан, картуфты утап-к±меп бµткºс, Fº´илº юлƒа сыšты.
Žºм бына бºлºгº тарыны. Šара кешелºр šамауында тороп šалƒан Fº´илº эстºн генº šабатланы:
-Абаƒа, абаƒа, к±к šабаƒы асылžын…
Яр´ам žуœламаны. Урта йºштºр´ºге šаšса ир йµ´µндº хасил булды ул…
-¤лкºн тºфтишсе Šондо´баев!
Таныšлыƒын žелтºп бер ми´гелгº генº эске яƒын
к±рžºтеп алды. ªлбиттº, унда нимº я´ылыуын уšып µлгµрµ±е мµмкин т±гел ине. Тегелºр ба´ап šалды.
-Ниœº шаулашабы´, граждандар? Документтар´ы к±рžºтºбе´!
Šатынƒа йºн инде. ¥ур šара к±´´ºре йылынып киткºндºй булды. Ике šуллап šотšарыусыžыныœ белºген матšып алды. Теге бºндºлºр´еœ иœ яžилы шулай ´а šурšаšтар´ан т±гел икºн.
-Эй, командир, нимºгº žиœº документ? Мин Рºсºй гражданы. Мин ±´ºк ба´ар´а žатыу итºм. Паспорт тотоп йµрµмºйем!
-Паспорт!
Теге икº±žе документтарын сыƒарып тотор´о. Морат ышандыра алды, к±рºžеœ.
-Абдуллаев. Žинеке? ªžº, Михмонов. Теркº± бармы? Теркº± бар… ª нишлºп тауыш сыƒараžыƒы´? Нишлºп гражданкаƒа бºйлºнºžеге´?
- Юš-юš. Командир, барыžы ла яšшы.
Яžил тажиš žаман текºлеп šарап тора ине. Морат уƒа ажƒыр´ы, тамам тºфтишсе роленº инеп µлгµргºйне.
-Кемде кµтºбе´? Паспорт!
-ª Žе´´еœ тикшерергº хаšыƒы´ юš.
-Бирермен мин žиœº хаšыƒы´ юšты! Паспортты к±рºžºтºбе´, йºки хº´ер наряд саšыртам.
Морат телефон тµймºлºренº ба¾ылšылай башлаƒайны, туšтата žалдылар:
-Юš, начальник, наряд кºрºкмº¾. Бына паспорт. К±сермºžе…
Теге šапыл йыуашай´ы, усында биш йµ´лµк аšса хасил булды. Йес! Шµрлºне! Рºсºй´º беренсе кµн генº т±гел. Белº тºртипте.
-Был нимº? Вазифалы кешегº ришº±ºт?
Теге šатып šалды.
-ª бе´ ришº±ºт алмайбы´.
Йылтыр к±´´ºрендº нºфрºт ƒºлºмºте саƒылды.
-ªммº гражданкаƒа килтергºн рухи зыянды šапларƒа телº±еœде хуплайбы´.
Морат žº тигºнсе šармап алып, аšсаны šы´´ыœ джинсы ке¾ºžенº тыƒып та šуй´ы.
- Гражданка, киттек минеœ арттан. Fариза я´ырžыƒы´. Žе´ ´º эйºреге´.
Šы´´ыœ сумкаžын элºктер´е лº ±´е менºн µ¾тµрºп тигºндºй алып китте. Иœ мµžиме, машинаƒа барып етергº! Артына ºйлºнеп тº šараманы. Шуныžы менºн шик уятты. Яžилы šапыл šысšырып ебºр´е.
-Эй, эй! К±рžºт ºле таныšлыƒыœды?
-Шºберºк!
Машинаƒа инеп ултыр´ылар, двигателде тоšандыр´ы. Яžил й±гереп килеп тº етте.
-Эй, к±рžºт ºле.
-Šара žуœ, к±рžºтºм!
Таныšлыƒын асып к±рžºтте. Тегенеœ к±´´ºре т±œºрºклºнде.
-Эй! Žин прокурор т±гел бит!
-Т±гел шул. Мин - Робин Гуд.
Теге бºндº машинаныœ ишек тотšаžына йºбеште. Морат кµс менºн этºреп тышšа сыšты. Тажиš тибеп ебºр´е, туфлийы еœелсº генº яуырынына элºкте.
-¦лтерºм!
-Давай!
Мº, žиœº! А¾тан µ¾кº бер генº тондор´о. Ох, шºп булды! Теге ±кереп ебºр´е лº, с±кºйеп ултыр´ы. Ду¾тары килеп етте, ºммº машина ла šу´ƒалып китте. Мораттыœ мы¾šыллы žµрºне ƒына ишетелеп šалды.
-Тыныс йоšо, кескºй´ºр!
Морат
Мораттыœ мин Робин Гуд тип сатнатып яуаплауы ƒºжºп т±гел ине. Бºлºкºй саƒынан уš батыр žºм изгелекле китап герой´ары, ƒº´еллек µсµн кµрºше±селºр менºн žаташты. Ду¾-иштºре а´ булды, синыфтарында ла аš šарƒа ине. Žºр саš китап тотоп, гелºн ž±рºт тµшµрµп ултырыр ине. Уй´ары алы¾та- µнµндº лº, тµшµндº лº мажаралар тулы уй´ырма донъялар´ы ги´º ине. Ти´´ºн атаžын, ул зоотехник, ауыл хужалыƒы идаралыƒына эшкº саšыр´ылар žºм ƒаилº район ±´ºгенº к±сеп килде. ª´ºбиºт уšытыусыžыныœ тºь¾ирендº гºзиттºргº я´ыша башланы, мºктºптº сатирик журнал ойоштор´о. Тел ºсе, ž±´е тура ине. Танауы ºле лº саš šына ялпашыраš, туƒы´ынсы синыфта žындыра žуšтылар.
Унан институт. Был тормошоноœ иœ šы´ыšлы, иœ саƒыу ваšиƒалары менºн тулы осоро булды. Йыƒылып ятып уšымаžа ла, бµтº фºндºр ´º еœел бирелде уƒа. Элеккесº гºзит-журналдар менºн хе´мºттºшлек итте. Буш ваšыт табып тµрлµ урындар´а эшлºп тº йµрµнµ. Аšсаžын хатта µйµнº ебºреп тор´о, šалƒаны ла артыƒы менºн етº ине. Стипендияžын да šушšанда, айына йµ´ егерме žум!
-Žинеœ улыœ институтын ташлаƒандыр. Заводšа тµшкºндер!
Cираттаƒы аšса к±сермºžен алырƒа килгºн ºсºžен почта хе´мºткºре гел шул ž±´´ºр менºн šаршылай ине. Сµнки студенттар ƒº´ºттº ±´´ºре аšса телºнселºп хат я´а. ª ул, Морат, киреžенсº µйµнº ебºреп ята!
Институттан žуœ бер а´ уšытты. Армияƒа алманылар, šанун буйынса ауыл уšытыусыларына ташлама бар ине. Кире ¤фµгº килде, тµрлµ редакция - нºшриºттºр´º эшлºне. Бында ла а´ туšмалманы. Ялƒандыœ бик йыш µ¾кº сыƒыуына шаžит булды. Тормошта ƒº´еллек žºр саš йо´ороš тµйнºп йµрµргº тейеш тигºн фекере торƒан žайын ныƒына бар´ы. Юš, ±´ инаныу´арынан баш тартманы ул. Тик бынан ни фай´а? ¦´е šасандыр изгелек эшлºгºн кешелºре лº бºƒзе ваšыт аяуžы´лыš менºн яуап бирº тор´о.
¤йлºнде. Был хºл нисектер й±лºр´ºрсº, кµтмºгºндº килеп сыšты. Аида, ул ±´е эшлºгºн нºшриºттº сºркºтип булып йµрµй ине, бер кµн хºбºр žалды.
-Нишлºйбе´? Мин ауырлы!
Žуššан килеш барып йµрµгºйне шул эргºžенº. Эште бо´ƒан булып сыšты. Ярай, µйлºнергº тура килер. А´аš šарарбы´.
Мораттыœ ата-ºсºžе был яœылыšты šыуанып šаршы алды. Аиданы алып šайтып к±рžºтте. О´он буйлы, йºшел к±´ле šы´ уларƒа оšшаны. Оšшамаžа ла ни хºл šылžындар. Кºлºштеœ атаžы юš. Лºкин, уныœ šарауы, ºсºžе, Фº±зиº Мансуровна, оло дºрºжºле педагог икºн. Ярай, хуш, хºйерле булžын. Уты´´ы ±ткºс, šартайƒас, улдары µйлºнº бит. Šустыžы ла, апай´ары ла к±птºн ±´ аллы донъя кµтº. Инде уныœ сираты. Ти´´ºн šы´´ы žоратырƒа тип йºžºннºм тµбµндº ятšан Урал аръяƒынан µс машина менºн килеп тº тµштµлºр. Туй´ы йола шарттарына ярашлы ±ткºре± тураžында ž±´ сыšты.
-Ниндºй ƒµрµф ул žе´´º?- Аиданыœ ºсºžе žºм žеœлеžе саф башšорт туйыныœ асылын аœлап та етмºне, шикелле. Улар к±птºн šалала йºшºй´ºр бит. Тамыр´ары ла, нº¾елдºре лº буталып бµткºн. Ни башšорт, ни татар, ни уры¾ т±гелдºр.
-Ул ниндºй «бит асыу» йолаžы ул?
-Килен булып тµшкºндº бе´´еœ яšта килен žµйµ±, бит асыу йолаžы бар…-тип башлаƒайны Мораттыœ ºсºžе, ºммº бер а´ дорфараš šо´аƒый тейешле кеше,- «оло педагог»- б±лдерº žалды
-Бит асыу т±гел, арттарын асып йµрµй хº´ерге йºштºр!
Быныœ менºн ул žе´´еœ йола и¾кергºн тип кенº ºйтергº телºгºйне. ªммº йµклµ šы´ыныœ йµ´µнº тµкµрµ± žымаš килеп сыšты. Аида šып-šы´ булды. Буласаš балды´ы, кейº±´ºн айырылып šайтšан шаталаš, пырх итте. Классно, арт асыу йолаžы…Šо´алар µндºшмºне. ¦пкºлºнелºр. Аиданыœ аƒаžы уœайžы´ хºлде шаярыуƒа žабыштырып šараны, лºкин ºйткºн ž±´-атšан уš. Шулай итеп, аралар тº±ге кµндºн ±к žыуынды.
Туй ±тте. Мораттыœ атаžы табында ºйткºн ž±´ен тотоп, ипотекаƒа фатир алып бир´е.
Ти´´ºн Айг±зºл тыу´ы. Был исемгº Аида менºн šºйнºžе šаршы булды, лºкин Морат йºžºт кенº ЗАГС-šа барып шулайтып я´´ыр´ы ла šайтты. Тегелºр яœƒырауыšлы Фрида тигºнгº сат йºбешкºйне. Кейº±гº ±пкºлºп, Фº±зиº Мансуровна байтаš турžайып йµрµнµ.
Башта татыу ƒына йºшºнелºр. Унан šашыяš шалтырай башланы. Šºйнºžе šы¾ыла ине араларына.
-Тапšанžыœ сыƒыр кеше! Йµрµй шунда нºшриºт тирºžендº бисº žымаš. Ни ит т±гел, ни балыš т±гел.
Ти´´ºн Мораттыœ атаžы кµтмºгºндº г±р эйºžе булды. Аида менºн икº±лºп кенº ерлº±гº барып уранылар. Ауыл яƒынан яр´ам бµттµ. Бµтº донъяны нºš атаžы тотоп торƒан икºн. Žуœƒы йылдар´а ул рай±´ºктº ´ур ƒына етºксе булып эшлºгºйне. Ярай, ¤фµ эргºžенºн Моратšа ер участкаžы ла алып биреп µлгµр´µ. Šо´а булмаƒас, йºƒни ауыл яƒынан йºштºргº яр´ам бµткºс, šºйнºžенеœ былай ´а шºп булмаƒан мµнºсºбºте žалšын žуƒыш халºтен тыу´ыр´ы. Туƒандар бµтµнлºй аралашмай башланы. Йºштºр´еœ ы´ƒышы хº´ер žºр с±птºн тоšанып китº ине.
-Šы´ым, к±сеп šайт ºй´º µйгº,- ºсºžе Аиданы телефон аша µгµтлºне.- Балаœды баšсаƒа урынлаштырƒансы ±´ем šарармын.
-Юš инде, šайтып йµрµмºžен!- Трубкала žеœлеžе Элиданыœ тауышы ишетелº бир´е. Ул кейº±´ºн айырылып šайтып, ике б±лмºнеœ береžен билºгºйне. Былай ´а šы¾ынšы фатир´а йºнº бер ƒаилºнеœ µ¾тºле±е ни суртыма кºрºк? ¤¾тº±енº йºш сабый менºн. Аида ризалыš биреп µлгµрмºне, ºсºžе ºœгºмºне икенсегº бор´о. Бор´о ла башšаса был хаšта ž±´ сыƒарманы. Элиданан šурšа ине ул.
Бер мºл šºйнºžе ейºнсºрен алып šайтып китте. Ти´´ºн кире килтер´е, žºм Морат ±´е µсµн байтаš šы´ыšлы мºƒл±мºттºр ишетте:
-Атай! ¥урайƒас мин елƒыуар булам! Žинеœ žымаš!
-Ниндºй елƒыуар ул таƒы? Уны кем ºйтº?
-Бабушка ºйтº, бабушка! Атайыœ елƒыуар, уƒа оšшап елƒыуар булма, šы´ым ти. ª мин барыбер булам!
Аптыраманы Морат. Šºйнºžе баштан уš яратманы уны. F±мере буйына интернатта тºрбиºсе булып эшлºгºс, ºбей´еœ тормошšа ла, шул тормош тигºн мµхиттº кµн ите±се йºн эйºлºренº лº к±птºн žµйºклºнеп šатšан šарашы бар ине.
–Кемдеœ кем икºнен мин бер šарау´ан белеп торам!
ªбей ±´енеœ йºмƒиºт µсµн алыштырƒыžы´ шºхес икºнен яšшы белº. Эргºžендºгелºргº аšыллы кºœºшен ºйтмºйенсº, улар´ы дµрµ¾ юлƒа ба¾тырмайынса ±теп китº šалмай. Бер нисº йыл элгºре кµслºп тигºндºй хаšлы ялƒа ебºргºйнелºр. ªммº šарт педагогтыœ ,,дары žауытында,, запастары бµтмºгºн булып сыšты. Яу šырынан тылƒа šайтып киле±се žалдат ƒº´ºттº артыš йµгµнºн бушана. Шуныœ ке±ек Фº±зиº Мансуровнаƒа ла уš-яžау´арын атып бµтµрµргº кºрºк ине, к±рºžеœ. Элек интернат балаларына сарыф šылƒан кµс-ƒºйрºтен хº´ер к±ршелºренº, урам žепере±селºргº, подъезƒа эйºлºшкºн бесºй´ºргº тµшµрº ине. ªммº педагогик золомдоœ иœ ауыры кейº±е менºн ейºнсºре иœенº тура килде. Сµнки улар к±рше-к±лºн ке±ек фатирында биклºнеп йºки бесºй-сºсºй ке±ек žыртын šуйып ултыра алмай ине. Аида ла ºсºžенеœ йоƒонтоžонда, торƒан žайын ныƒыраš мыжыны. Аšса етмºй, эштºн žуœлап šайта. Ана таныштар машина алƒан. ª бе´ žаман йºйº± йµрµйбµ´. ¤йлºнгºндеœ µсµнсµ йылына улар ´а тимер атлы булды. Šºйнºžенº žºм ƒаилºžенº йылы яššа юллама алды. Тик Фº±зиº Мансуровна- ул ±´ен элеккесº рºсми атаƒанды хуп к±рº- бара алманы, šан ба¾ымы к±тºрелгºйне. Морат ƒаилºžе žºм балды´ы менºн осто Тµркиºгº. Ер участкаžына бура килтереп ултыртты, яйлап µйµн žала башланы. ¦´ен й±нсел итеп к±рžºтергº тырышты. Лºкин был кµндµœ кµнµ хµртºйº барыусы хºлде ±´гºртº алманы, ƒаилºнеœ я´мышы тотошлай šºйнº šулына к±скºйне.
-Ура! Žин ºсºй´е харап иткºнžеœ!
-Быны ла бабушкаœ ºйттеме?
-Эйе, бабушка! Фº±зиманна ºйтте!
Бала žикергелºп šºнºфи´е урап сыšты.
-Атай, º нимº була ул «харап»?
Морат бу´арынды, лºкин µндºшмºне. Сабый был ž±´´еœ насар икºнлеген тойоп, ºммº šы´ыšžыныуын еœº алмайынса, аш б±лмºžендº тырнаš буяп ултырƒан Аидаƒа й±гер´е.
-ªсºй, º нимº була ул «харап»?
-Белмºйемсе.
-ª елƒыуар?
-Кемдºн µйрºндеœ ул ž±´´ºр´е?
-Бабушка атай´ы елƒыуар ти. Žине харап итте ти.
Аида телефонƒа тотондо:
-Мам, нишлºп баланы šотортаžыœ? Етер, šы¾ылма бе´´еœ тормошšа!
Трубканы атып бºр´е. Йºштºр берауыš тынсып йºшºп алды. Унан šºйнº йºнº килеп йµрµй башланы. Аиданыœ улар´а šуна šалыуы йышай´ы, ±´е менºн šы´ын да алып китº ине.
Морат телерадиокомпанияƒа эшкº к±сте. Унда фельетондар шºлкемен алып бара башланы. Программа хакимиºт вºкилдºрен дº, хаттин ашšан эшšыуар´ар´ы ла, та¾ма телле сºйºсмºндºр´е лº аяуžы´ šайы´лай ине. Морат Šондо´баевтыœ республикала даны артты. Дошмандары иžº ТТ, йºƒни «ти¾кºре талпан» тигºн šушамат йºбештер´е. Дµрµ¾, Морат ±´е быны фºšºт хуплау-маšтау билдºžе тип šабул итº ине.
-Хºйерле кис, хµрмºтле ду¾тар!
Žе´ Морат Šондо´баев º´ерлºгºн «Талпан» тапшырыуын тыœлайžыƒы´!
Ошондай ž±´´ºр менºн башланып китº ине žºр радиофельетон. Башланып китº лº тº±ге минуттан уš «šорбаныныœ» елкºžенºн элºктереп ала. Ала ла тегененеœ тетмºžен тетº генº! Документтар, я´малар, шаžиттар. Бик тµплµ žºм ºсе ине был сыƒыштар.
Дан кешене бо´а. Žатылма¾ žºм ƒº´ел Šондо´баевтыœ ду¾тары к±бºй´е, егет яйлап эскегº º±º¾лºнº башланы. Тº±´º унда-бында, осраšлы рº±ештº генº булžа, хº´ер žºр йома кисе, бºƒзе ваšыт ял кµндºре лº к±œел асыу китте. Šы´маса ду¾тарыныœ бºƒзелºре баласаšта уšылƒан китаптар´ыœ аšыллы žºм šыйыу герой´арын хºтерлºтº ине. Уларƒа ´ур ышаныс баƒламаžа ла, бºхºслºшеп ултырыу, ±´енº телºктºштºр табыу к±œеленº а´ ƒына булžа ла йылы бирº. ¤йµнº šайтšыžы килмºй ине.
Ти´´ºн Моратты радионан да китте. Бер-икене эшкº žуœлап килде, тапшырыуын µ´´µ. Директор ƒариза я´ырƒа šушты, ул šарышманы. Бында тºртип бик кµслµ šуйылƒайны.
Былтыр декабрь айынан башлап бер танышы менºн «Fº´еллек» тигºн а´налыš ба¾ма сыƒырырƒа тотондо. Аšсаны танышыныœ ду¾ы- Мºскº±´º ултырƒан депутат бир´е. К±рºžеœ, уƒа Морат Šондо´баевтыœ исеме генº кºрºк булƒандыр. Йµ´ меœ данала сыƒыусы гºзит к±лºмен икелºтº арттыр´ы. Редакция яœы май´андар´ы šуртымƒа алды, хе´мºткºр´ºр žаны ла к±бºй´е. Мораттыœ, ул баш мµхºрир вазифаžын да башšара ине, хе´мºт хаšы šырыš биш меœ žумƒа етте. Йортоноœ šыйыƒын яптыр´ы, яœы машинаƒа к±сеп ултыр´ы. Аида ла, šºйнºžе лº бер а´ тынысланƒандай булды. Тик был бºхет о´аššа žу´ылманы. Иртº я´´а гºзиттºн дº šыу´ылар. Сºбºбе- Морат депутат хужаžыныœ сºйºси мµрºжºƒºтенº šул šуйыу´ан баш тартты. Сµнки был уныœ тормошšа šараштарына тап килмºй ине. Морат китте…Эш юš, аšса юš. Бурыстар šыуыƒы йºнº šабара башланы. Бындай ваšытта ƒаилºлº янъял тырнаš осондай ƒына сºбºптºн дº тоšаныусан. Бер кис µй´º сираттаƒы бола šупты. Йºштºр´еœ šашыяš шылтыратыуы бºлки ƒº´ºттºгесº ±сегеше± менºн генº тамамланыр ине. Лºкин бºхºскº ºлеге лº баяƒы šºйнºžе šушылды:
-Сºйºси šарашыœды бер ереœº тыƒып торžаœ ни була? Шунысама аšсалы ер´е таƒы ла šай´ан табырƒа уйлайžыœ?
Морат телевизор´ыœ тауышын µ¾тºне, ƒº´ºттºгесº µндºшмºй šалырƒа ниºтлºгºйне. Тик ±´-±´ен šы´´ыра торƒас, ºбей эште бо´´о- пультты йолšа тартып алды ла телевизор´ы ž±ндереп šуй´ы. Ниœºлер нºš ошо тупа¾ хºрºкºте Моратты сыƒырынан сыƒар´ы. Уныœ фатирына килеп, хужаны žанƒа žуšма¾šа уйлай, убырлы šарсыš? Šы´маса ине, тº±ге тапšыр ž±´гº килеште. ªбей´еœ ±´е, šы´ы žºм башšа туƒандары тураžында нимº уйлаƒанын яр´ы ла žалды. Šºйнºžенеœ йµ´µ бер аƒар´ы, бер к±гºр´е. ªммº, утты-žыу´ы ±ткºн тºжрибºле педагог булараš, юƒалып šалманы, хµкµмдµ ти´ ºтмºлºне:
-Ах,žин, елƒыуар! Битžе´! Бµттµ, айрылышабы´!
Айырылышабы´? Žиœº µйлºнгºнменме ни?
-Киттек, был алкашты к±ргем дº килмºй...
Šы´ы менºн ейºнсºрен елтерºтеп алып сыƒып китте. Ти´´ºн šайнаƒаžы менºн уныœ šатыны килеп Аиданыœ булƒан мµлкºтен тейºп алып šайтты. Рºсми рº±ештº айырылыштылар. Миловка šасабаžында тµ´µлµп бµтµп барƒан йортто Морат элекке šатыны менºн šы´ына šалдыр´ы. Йºнº бер ай´ан президент аппаратында эшлºгºн ду¾ы Мирас Шаžиевичтыœ яр´амында «Республика» гºзитенº эшкº тµштµ.
Бер квартал ±ткºс, žаман да дерелдºп киле±се šатынšай телгº килде:
-Зинžар, туšтатыƒы´ ºле машинаны. Мин тµшºм…
Тауышы бик йомшаš ине уныœ, нисектер тµптºн, к±крºктºн гµрµлдºп сыƒа. Бик žирºк осрай торƒан, тº± ишете±´ºн ±к хºтергº уйылып šалыр´ай бºрхºт тауыш. Радиола эшлºп киткºс, Морат быны žµнºри кимºлдº «тотоп» алды. Юлдашы šуйы сºстºрен žыйпаƒыланы, бºлºкºй кµ´гµžµн сыƒарып к±´ а¾тарын žµрттµ. Ирендºрен еœелсº буяп алды. Šатын-šы´ žºр саš šатын-šы´ инде. Тауис šош ке±ек šаурый- šанаттар´ы žылап-žыйпап žºр саš саƒыу тоторƒа кºрºк.
Žулдаƒы биш šатлы µйгº ымланы.
-Апайым ошо йортта йºшºй.
-Белºžеге´ме, мин Žе´´е кµндµ´ ±к абайлап šалƒайным. Паркта ултыра инеге´.
-Эйе, мин Тирºкле районынан килдем, иртºнге поезд менºн. Килžºм, апайым µй´º юš. Кµнµ буйы šайтšанын кµтµп ултыр´ым. Барып šарап килºм дº кире ºйлºнºм, барып šарап килºм дº кире ºйлºнºм. Шулай тик йµрµнµм.
-ª телефоны?
-Телефоны яуап бирмºй шул. Минеœ килер´е белº ине, ºллº нишлºп алмай. Šы´ыš šына инде ул, ªнисº апайым. Кил дº кил, мин žиœº эш таптым тигºс килгºйнем дº.
-ª кем булып эшлºй апайыƒы´?
- Косметика žата. Орифлэйм тейме… Шунан кискº šарай шылтырата, ƒºф± ит, мин Žамар´а, семинар´а ти. Шулай килеп сыšты инде, šапыл ƒына šубып сыšтым да киттем, был бит бизнес ти. Асšысты к±рше бабайƒа šалдыр´ым ти.
-ª бабай´ы к±р´еге´ме žуœ?
-К±р´ем,-тип кµрžµндµ юлдашы. Žµрмºле ´ур к±´´ºре йºшžерºп китте. Бºлки, шулай тойола ƒыналыр. –Ул лаяšыл и¾ерек, ишекте асты ла шап иттереп кире япты. Žµйлºшмºне лº хатта…
Йºнº тынып šалды, унан усы менºн ауы´ын šаплап, сыœƒыр´ата кµлµп ебºр´е. Морат ƒºжºпžенеп šараны. Яœы ƒына илашыр хºлгº еткºйне, бынаƒайыш. ªллº етешмºйме икºн быƒа?
-Уй-й… Fºф± итеге´. Тыныс йоšо, ой, тыныс йоšо…кескºй´ºр…
-ª-º! Эйе шул! Тыныс йоšо, кескºй´ºр! Аžа-žа-žа…
Хº´ер инде икº±лºп хихылдаштылар. Усы менºн иренен šаплап кµлµ±енеœ ±´ ƒиллºžе бар. Žул яšлап ситтºн теше тµшкºн, имеш. Шуƒа уœайžы´лана, й±лºркºй. Исемен žорашты. Fº´илº. Матур исем.
Таƒы ла яšынайып киткºндºй булдылар. Морат ±´е лº žи´мº¾тºн žорай šалды:
-ª žе´´еœ иреге´ бармы?
Žораны ла тертлºп šуй´ы, ºллº эйе тигºн яуап ишете±´ºн šурšты. ªллº žорау´ыœ ±тº šапыл, ±тº дорфа яœƒырауынан.
-Юš, ирем юš…
Fº´илº лº šы´арынды. Сµнки бик ашыƒып яуапланы, шикелле. Шуƒа ла µ¾тºй žалды:
-Мин кейº±´º булдым ул. Тик айырылдыš шул.
-Минеœ žымаš икºн…
Байтаš µндºшмºй торƒас Морат телгº килде:
-ªй´ºге´, бергºлºп барып килºйек бабайƒа.
-ªй´ºге´.
Fº´илº йºнº Мораттыœ белºгенº šаƒылды.
-ªгºр Žе´ килеп сыšмаžаƒы´, белмºйем, ни эшлºр инем. Рºхмºт Žе´гº, Робин Гуд.
Машинанан сыššас, Моратšа юлдашын ентеклºберºк šарарƒа форсат тей´е. К±´гº бºреп торор´ай сибºр булмаžа ла, ƒºжºп žµйкµмлµ ине Fº´илº. Уртаса буйлы, šара бµ´рºлºре к±переп яурындарына тµшº, т±œºрºк кенº нºфис йµ´лµ. Джинсылары ла ифрат килешº ±´енº, тыƒы´ янбаштарын žыƒып тора, кº±´ºžен таƒы ла žомƒолораš к±рžºтº. Мораттыœ йµрºге тулап-тулап алды. Подъезƒа яšынай´ылар. Бер кµтµ± ºбей былар´ы к±реп:
-Юš-юš, ªнисº юš, šайтманы ºле!-тип žµрºнлºне. Танып бµткºндºр инде.
-ª уныœ к±ршеžе, žул яšтан?-Fº´илº µмµтлºнеп žорай šалды. ªбей´ºр йºнº кему´ар´ан яуапланы:
-Фºдис бабай´ы ºйтºœме, šы´ым? Юš ул µй´º.
-Šы´ы килеп дачаƒа алып китте, мунса тµшµргº.
-Эй, ул эскесегº ни, ике донъя бер мµрйº инде ул.
-Апайым бит асšысты уƒа šалдыр´ым тигºйне…
-Уныžы бе´гº šараœƒы.
Кирегº ыœƒайланылар. Fº´илº ке¾º телефонын алып апаžына шылтыратты. Тик тоташыу ауазынан žуœ, «самсунг» šы¾šа ƒына зыœлап алды ла ž±нде. Батарейкалары ултырƒайны. Нишлºргº? Fº´илº тºƒºйен šарарƒа килде:
-Мине, зинžар, тимер юл вокзалына илтеп šуйžаƒы´ икºн? Ти´´ºн бе´´еœ поезд була. Хº´ер генº сыšžаš, µлгµрºбе´.
Тамам µйрºнеп алƒайны ±´енº, был илгº´ºк šатынšай. Морат та уны баштан уš ±´ итте. Šасандыр яšшы белгºн, ºммº к±птºн šауышмаƒан, шуƒа ла саš šына онотоп µлгµргºн яšын кешеžе ке±ек šабул итº ине ул Fº´илºне. Сºйер ´º, нисектер рºхºт тº ине уƒа. Бына ни µсµн яœы танышы менºн айырылышыу, -º бºлки улар šабат бер ваšыт та осрашма¾тар? – уƒата ауыр тойолдо.
Карл Маркс урамында žºлºкºт, автобус менºн еœел машина тµкµшкºн. Уларƒа йºнº ике автомобиль бºрелгºн. Šы¾šаžы, ¤фµ урамдарында ƒº´ºти хºлгº º±ерелº башлаƒан яœы к±ренеш-«тыƒын». Уны йырып сыššансы, ярты сºƒºт ваšыт ±тте. Žµ´µмтºлº поезд, Мораттыœ эске тантанаžына к±рº, Fº´илºžе´ генº китеп бар´ы. Йес!
Fº´илº ял ите± б±лмºžенºн урын алырƒа маташып šараны. Тик йºй уртаžында ниндºй генº буш урын булыžын инде? Икенсе šаттаƒы кµтµ± залына инеп ултырырƒа уйлаƒайны, ºммº кемдеœ поездƒа билеты бар, шулар´ы ƒына ±ткºрºлºр икºн. Šунаšханаƒамы? Бер тµн šунып сыƒыуƒа ƒына барлыš аšсаžын сарыф итºсºк.
-ªй´ºге´ миœº…
Fº´илº, ºлбиттº был тºšдимде кµтº ине. Мораттыœ баштан уš ±´енº саšырып ныšыша башламауы уƒа оšшаны. ªммº баяраš ирем юš тип šапыл ºйтº žалыуы арšаžында žаман уœайžы´лыš кисерº ине. Морат ни уйлар, ±´ен еœел холоšло šы´ тип šабул итмº¾ме?
-Мин яœƒы´ йºшºйем. ª иртºгº к±´ к±рер. Бºлки апайыƒы´ šайтып тµшµр.
Fº´илº µндºшмºне. ªммº юš тип тº ºйтмºне. Бер туƒаны, бер танышы булмаƒан ´ур šалала урамда тороп šалыу šы´´ыœ ниºттºренº кермºй ине. Машина яœы би¾тºгº елдер´е.
Fº´илºне фатирына индереп телевизор тоšандыр´ы ла, šунаššа к±œелžе´ булмаžын йºнºžе, ти´ генº магазинƒа сапты. Šунаš! Уныœ µйµндº šунаš! Žºм šунаšтыœ да ниндºйе бит ºле! Šы´ыл шарап менºн шоколад бар барлыššа. Айнараƒа тип алƒайны. ªммº ул ƒына а´ булыр. Йºнº, тота килеп шарап эсереп ултырмайžыœ бит инде šы´ кешегº. Инсафлы šы´ кешегº тип µ¾тºйек. Ул бит Айнара т±гел.
Супермаркетта рºхºт, кондиционер´ар елº¾ кенº µрµп тора. Халыš к±п т±гел. Морат «Нарада» тортын, žµт, бер ки¾ºк сыр, µс йµ´ грамм колбаса, аš икмºк алды. ¤с йµ´ егерме žум. Аšса бµттµ тиžºœ дº була. Рºмил Зµфºровичтыœ муйынынан алмайынса булма¾. Морат žатып алƒан ºйбер´ºрен залдаƒы µ¾тºлгº šуй´ы ла шылтыратып ебºр´е:
- Сºлºм, Рºмил Зµфºрович!
-Сºлºм!
-За вами страшный должок, не забыли?- тип уры¾салап µндºште Морат, ниндºй´ер йºнž±рºттºге šурšыныс тауыш менºн.
-Забыл. Ниндºй долг ул таƒы?- Тегеžе белмºмешкº žалышты.
-Страшный долг. Д±рт йµ´ тºœкº.
-Бºрºс…Шулай уšмы?
-Шулай уš.
-Ярай, šатын бµгµн генº аšса алƒайны. Бирермен.
- Иртºгº фатирƒа индереп сыš ºле, кискº šарайыраš. Мин командировканан šайтыуƒараš. Ошо мºлгº.
-Ярай, килештек.
-…юƒиžº минеœ бала-саƒа аслыšтан б±ртенº башланы.
-Ха-ха. Аœланым, барыžы ла к±кºй булыр!
-Хуш.
Fº´илº яœы танышыныœ µйµнº к±´ ташланы. Ир кеше ир кеше инде. Тº± šарашšа барыžы ла ±´ урынында ке±ек, ºммº к±птºн šатын-šы´ šулы теймºгºне žи´елеп тора. Žай, й±нžе´. Гµлдºре žулып бара, гер ултырƒыста тора, аш б±лмºžендº пластик стакан, шундай уš сºнскестºр к±ренº. Šот юš. ª былай, бик тº ипле, ±тº лº уœайлы фатир. Телевизор´а сабый´ар µсµн тапшырыу´ар башланƒайны. «Тыныс йоšо, кескºй´ºр!» тип атала. Мº´ºк, ºллº Морат ысынлап шул йºнž±рºттºр´е šараймы икºн? Хºйер, уныœ ни мº´ºге бар, ул ±´е лº ярата элекке мультиктар´ы. И´ºндºге телефон шылтыраны. Кемдер бик ныšышып таптыр´ы хужаны.
Морат šош šанаттарында осоп подъезƒа килеп инде. Унда Fº´илº кµтº! Фатир ишеген асып кере±гº телефоны žайрай башланы. Айнара, šºžºреœ. Fº´ºтенсº ирендºрен супылдатып алды. Уйынсыšлап µндºште.
-Алло-у!
-Эйе…
-Эй, žин, алкаш несчастный, мин бит кµтºм, šай´аžыœ?
Šай´а - šайын башында. Мораттыœ шºп кºйефе ž±релº тµштµ. Тауышын ба¾ып яуапланы:
-Šарºле, ºй´º икенсе юлы…
-Нимº-º? Нисек икенсе юлы?
-А´аš аœлатырмын. Мин, ней…
-Тауыš бешкºн, µ¾тºл ябылƒан!
-Юš, šарºле. Миœº šунаšтар килеп тµштµ,-±´е ти´ генº Fº´илº яƒына šарап алды. Šатынšай телевизор алдында šºнºфи´º ултыра ине.- Иртºгº, иртºгº аœлатырмын. ªле мине саšыралар, ƒºф± ит!
Ке¾º телефонын ž±ндереп šуй´ы. Эскº ±тте:
- Мин šайттым, ашарƒа алып šайттым!
-ª мин сºй šуй´ым.
Fº´илº теге яšтан тауыш бир´е. Аш б±лмºžенº ±тте. Сºй šайнаƒан, хº´ер-хº´ер. Ти´ генº торты телгелºне, сыр, колбаса, икмºкте лº йоšа ки¾ºктºргº б±леп тºрилкºлºргº žалды. Шарапты асырƒамы икºн? Килешмº¾. Шоколадты мµмкин.
Икº±лºп сºй эстелºр. Морат йºнº žорап алды:
-ª žе´´еœ иптºшеге´, ул ºле ауылдамы?
-Ауылда т±гел. Ул вахта менºн Сургут яƒына йµрµп эшлºй. Бе´ к±птºн айырылыштыš.
-ª ниœº?
-Эсº башланы. Ныš кµнлºште.
-Минеœ žымаš икºн.
Fº´илºнеœ к±´´ºре ´урайып китте.
-Нисек?
--Мин дº эстем бит. Унан бисºм ташлап китте.
-Šай´а китте, ата-ºсºлºренºме?
-Башта ºсºžенº, унан бер бай эшšыуарƒа. Ул хº´ер яšшы йºшºй.
Морат элекке šатынын фырт ир менºн яœыраš ресторанда к±ре±ен žµйлºргº булды ла туšтап šалды. Кºрºкмº¾, моƒайын. Нисектер аšланƒан žымаš килеп сыƒа.
Быƒаса булƒан ихласлыš ниœºлер уœайžы´ланыу менºн алышынды. Fº´илº šапыл шомоšайƒа ºйлºнде.
¤й телефоны шылтыраны. Морат телºр-телºмº¾ кенº барып трубканы алды, šºžºреœ, таƒы ла Айнара. Юš, килº алмайым. Иртºгº йºки иртºнºн žуœ…
Fº´илº иƒтибар итмºгºн булды. Лºкин бындай шыпыртын žµйлºше± фºšºт šатын-šы´ менºн булƒанын аœлап тора, ºлбиттº. Моратšа йºнº šыйын булып китте.
Fº´ºттº Морат žуœ йоšларƒа ята. Ул-был эштºрен тамамлаƒас, китап уšый йºки интернет šараштыра. Šунаƒына залда диванƒа урын žалып бир´е лº ±´е телевизор тоšандыр´ы. Шул арала Fº´илº йыуынып сыšты. Уныœ е±еш сºс шºлкемдºре нºфис муйынына, битенº йºбешкºн. Ямƒыр´ан žуœ таралƒан тºбиƒи сафлыš аœšый ке±ек ±´енºн. Žµймºлекле, бигерºк žµймºлекле ине Fº´илº. ªллº ысынлап та ƒашиš булдымы? Кит, булма¾. Хºйер, кем белº…
-Тыныс йоšо!- Морат šатынƒа телевизор пультын бир´е.
-Тыныс йоšо!
Балконда оло šаланыœ ž±релº барƒан шау-шыуы ишетелº. Šы´арып ай šалšа башлаƒан. Койкала ятып йоšлап китте. Тµн уртаžында šапыл телефон шылтыраны. Кемдер яœылыш элºктеме, ºллº таƒы ла Айнарамы? Уныœ тµн уртаžында о´он-о´аš хºбºр žата торƒан ƒº´ºте бар. Белºžеœме, мин ни тураžында уйлайым…ª белºžеœме, бµгµн мин ниндºй к±лдºк к±р´ем… ª žин мине ысынлап та яратаžыœмы, º žин шулаймы-тегелºйме… Осо ла šырыйы ла юš.
Ти´ генº барып телефон сымын ояžынан тартып алды. Йºшереп кенº šунаƒына к±´ žалды. Fº´илº сабый ке±ек бµгºрлºнеп ятšан ине. Аšžыл йµ´µнº тыштаƒы фонар´еœ яšтыžы тµшº. О´он керпектºре тертлºп-тертлºп ала, тулы ирендºрен šымтыƒан. Кинºт ыœƒырашып алды, тµшµндº ул žаман да šара кешелºр šамауынан сыƒып бµтмºгºйне, к±рºžеœ.
Мораттыœ йµрºген быƒаса булмаƒан на´лы хистºр билºне. Аяуžы´ тормош тарафынан йºберлºнгºн, тапалƒан, º хº´ер килеп уныœ торлаƒында яšлау тапšан ошо йºн эйºžен šурсаƒыžы килде уныœ.
Žарыš ышанысты аšламаны
Иртºгеžенº Fº´илº сºй эсер-эсмº¾тºн йыйына башланы. Сºсен µ¾кº к±тºреп, «ат šойроƒо» яžаны. Джинсыžы менºн сарафанын žалып, аš к±лдºген кей´е. Би´ºнеп-тµ´ºнеп алды. Сумкаžын ишек тµбµнº илтеп šуй´ы. Йºл. Бында рºхºт ине уƒа. ªммº китергº булды. Сµнки шулай кºрºк. Бºлки, апаžы šайтып тµшµр. Уƒа шылтыратып šараны, ке¾º телефоны ž±ндерелгºн. Лºкин šатын ±´ ž±´ендº тор´о.
-ªгºр ´º šайтмаžа, берºй к±ршеžенº инеп кµтµп ултырырмын.
Морат шулай ´а уƒа фатирыныœ алмаш асšысын бир´е. Бºлки, кºрºге тейер, тормошта тµрлµ хºл була. Тегеžе иžº баш тартты. Рºхмºт, кºрºкмº¾. Туšта, хºйлº уйлап тапты т±гелме?
- Šарºле, Fº´илº, минеœ Žе´гº ´ур ±тенесем бар бит ºле…
-Ниндºй ±тенес?- Šунаƒы уƒа šы´ыšžыныу менºн баšты.
-Анау кµнµ мине žыу ба¾ты. ¤¾тºге к±рше йºнº кранын япмай сыƒып киткºн.
-ª-º, к±р´ем-к±р´ем, -Fº´илº ти´ генº аœлап алды. ¦тенестеœ дº асылына тµшµндµ, шикелле. Сºй эсеп ултыралар ине, аш б±лмºžенеœ т±бºžенº ишаралап алды.- Кисº ±к абайлаƒайным.
-Мин хº´ер командировкаƒа китºм. ªгºр ´º ваšытыƒы´ булžа…
Fº´илº ºйтеп бµтµргº ирек бирмºне, хатта шатланып киткºндºй тойолдо.
-Мин уны хº´ер ±к аšлап бирºм! Барыбер кµнµ буйы буш… Апайым бер шылтыратмаžа бер шылтырыр.
Теге юлы Гµлназ менºн Мºст±рº апай šалдырып киткºн бумала žºм эбиз ваннаныœ а¾тында ята ине. Кºрºк-яраšты žºм ±´енеœ и¾ке халатын šалдыр´ы ла, Морат тышšа ашыšты. Водителе килеп еткºйне. Сºйер генº танышšан, ºммº э¾енеп µлгµргºн šунаƒыныœ ±´ µйµндº šалыуы žºм уныœ šайтыуын кµтºсºген беле± рºхºт ине уƒа.
Эдик менºн сºфºр сыƒыу кµн о´оно ялšытšыс хºбºр тыœлауƒа º±ерелº. Барлыš žµйлºгºне командировканан командировкаƒа хµртºйº барыусы сºлºмºтлегенº šайтып šала. ¦´енº šырыš алты йºш, тормошоноœ иœ саƒыу ваšиƒалары фºšºт ана шул сырхау´арƒа бºйле.
-Мин еœгºйеœ менºн žуšыр эсºкте šырšып ташлаƒан йылда таныштым. Был, тимºк, меœ туƒы´ йµ´ žикžºн икенсе йыл була… Редакцияƒа эшкº тµштµм бµйµр´ºн таш алдырƒан йылда…
Хºбºре ошондай ю¾ыšта башланып китº лº, žºр сир´е нºфис ž±рºтлº±гº šоролоп, ±´е кисергºн михнºттºр´е бºйнº-бºйнº тасуирлау менºн тамамлана. Тº±´º юлдашы иƒтибар менºн тыœлай. Унан ялšа тµшº, йºнº бер сºƒºттºн šолаš тºœгºлендº безелдºгºн себенде šыуƒандай, šул žелтºп šуя. Морат йоšомžораны. Šаран-йылƒа ±´ºгенº килеп еткºндºрен žи´мºй ´º šалды.
Район ±´ºктºре žºр ер´º лº бер сама. Киœ май´ан тирºлºй ылы¾лы аƒастар ±¾º. Ошонда уš аллея. Еœе± паркы. «Мºœгелек ут» тирºžен к±гºрсендºр- «тыныслыš šоштары» ти´ºклºп бµткºн. Ы´ƒыш сыššан урынƒа й±гереп килеп еткºн кешелºр ке±ек, был тºœгºлде милиция, прокуратура, халыš суды, žалым инспекцияžы ке±ек рºсми ойошмалар šамап алƒан. Универмаг, кафе, ашхана, ба´ар ´а ошонда. Хакимиºт бинаžын ºллº šай´ан уš шºйлºргº мµмкин, уныœ šыйыƒында дº±лºт флагы šа´алƒан. Алдында ƒº´ºттº Ленин žºйкºле тора. Улар, ильичтар, районына šарап тµрлµ тµ¾тº, тµрлµ ´урлыšта. Кемеžелер šулын к±тºреп žаман да эшсе-крº¾тиºндºр´е коммунизмƒа ºй´ºй. Кемеžелер, хыялдарыныœ килеп сыšмауына šайƒырып, уйсан ƒына ба¾ып тора. Бºƒзеžе бµтµнлºй битараф тµ¾ менºн šулын ке¾ºžенº тыššан.
Хакимиºт бинаžынан бер ир сыšты. Мºƒл±мºт б±леге мµдире, уны электºн белº. Хужа кµтº тине. Инделºр, икенсе šатšа к±тºрелделºр. Šабул ите± б±лмºžендºге сºркºтип šы´ Моратšа ен к±ргºндºй тексºйеп баšты. К±рºžеœ, киле±енеœ маšсатын белº. «Бµтµрµргº» килгºн. Сºлºмен дº алманы, тырнаš буяуын дауам итте.
ªнис Фºр±ºзович, киреžенсº, эш µ¾тºле артынан žикереп тор´о, šуш šуллап к±реште. Теге юлы кµнµ буйы šарауыллап та тота алмаƒайны, бµгµн иžº алыштырып šуйƒандармы! Ха-ха, хатта кµтµп ултырƒан, имеш. Žаš булырƒа кºрºк. Этлек º´ерлºй.
Хакимиºт башлыƒы тулы кº±´ºле, тµ¾-башšа арыу кеше ине. Fµм±мºн, ´ур т±рºлºр´е олпатыраš, килбºтлерºк ир´ºр´ºн генº тºƒºйенлºй´ºр, шикелле. Морат ±´ ƒ±мерендº к±пме к±р´е улар´ы, лºкин бер генº тапšыр ´а уймаš танаулы, šылый к±´ле йºки ±тº ябыš «тµп хужаны» осратманы. Игенселек- малсылыššа šарап торƒан райондар´а хакимиºт башлыƒы мотлаš ауыл хужалыƒы институтын тамамлаƒан кеше була. Шуƒа ла улар крº¾тиºндºрсº тура бºреп, кºрºкžº, борослап-то´лап žµйлºшº. Был, к±рºžеœ, ´ур кабинет эйºлºренеœ ергº, тºбиƒºткº, тимºк, ябай халыššа яšынлыƒына ишара. Лºкин Šаран-йылƒа хакимы бµгµн, ±´енº хас булмаƒанса, дипломатик тµтµн томаны артына ышыšланды.
-Йº, туƒан, нисек килеп еттеœ?
¦тº яšын мµƒºмºлºлº, ±тº татлы µндºше±е к±пте к±ргºн, к±пте кисергºн журналистыœ шµбžºžен кµсºйтº тµштµ.
-Яšшы, ªнис Фºр±ºзович, рºхмºт.
-ªй´º, юлдан арып килгºнžеœдер, сºй эсеп алайыš.
Кабинеттыœ артына, бºлºкºй генº аулаš б±лмºгº ±ттелºр. К±н менºн кµплºнгºн диванƒа с±гºлºнелºр, тºпºш µ¾тºлдº žый-ниƒмºт, груша, йµ´µм, печенье. Затлы коньяк сыƒар´ы. Юš, рºхмºт. Сºй мµмкин.
-Туƒан, нисек унда, ¤фµлº? Еœел т±гелдер инде?
-¤фµ ¤фµ инде. Šиммºт šала…
-Фатир мºсьºлºлºре нисегерºк?
-Фатир бар.
-Žин, туƒан, тартынма. Мºгºр ер алып йорт тµ´µргº телºžºœ, туп-тура миœº шылтыратаžыœ. Бе´´º бит урман хужалыƒы бар. Егеттºргº ºйтермен. Шаœƒыр´ап торƒан šараƒай´ан бурап, žº тигºнсе алып барып šуйырбы´…
-Рºхмºт, кºрºкмºй.
-Ер участкаœ бармы?
-Юš.
-Булыр-булыр уныžы ла. Ашыšма, иœ мµžиме, телºк булžын.
-Телºк юš.
-ªлегº юš тип ºйт.
-ªлегº.
Ти¾кºре. Ит изгелек, кµт яуызлыš. Й±нлºп žµйлºшергº лº телºмºй. Ниžºйºт, ул-был ž±´´ºн žуœ, ªнис Фºр±ºзович ±тенесенº к±сте:
-Šарºле, туƒан. Нисек ºйтергº, эш былайыраš бит ºле…
-Тураžын ºйтеге´ ´º šуйыƒы´, ªнис Фºр±ºзович.
Шик юš, мы¾šыл итº был šºбºхºт…Ярай-ярай, арт žыныœды уšытырбы´, маœšа.
-Тураžы шул, туƒан. Я´майыраš тор ºле шул фельетоныœды.
Морат был тºšдимде кµткºйне.
-Юš, ªнис Фºр±ºзович, мин башлаƒан эште ташлап šуя алмайым. Žе´´еœ бишкµрºктºр минеœ турала ни уйлар?
-Туƒан, žин дµрµ¾ аœла. Žине кирегº к±ндереп маташмайым…Хº´ер район µсµн ауыр мºл. Кризис. К±пер´еœ аšсаžын социалкаƒа к±сер´ек.
-ª к±пер социалка т±гелме ни? Ыштандыœ балаƒын ки¾еп алып артын ямап маташаžыƒы´ т±гелме?
-Ярай, туƒан, žинеœ менºн бµтºžе лº аœлашылды.¦пкºлºмº. Был žµйлºше±´е оноттоš!
Т±рº бик етди, рºсми тонƒа к±сте.
- Хº´ер эш тураžында. Башта к±пер´е йºнº бер šарап килерžеге´. Унан лагер´а ашап алаžыƒы´ ´а, И¾ке Аšташ ауылына бараžыƒы´. Унда бер фермер кµтµ±-кµтµ± мал а¾ырай, žе´гº лº šы´ыš булыр тип уйлайбы´.
Ен к±ргºн šы´ факс о´атыу менºн мºшƒ±л ине. Хужанан сыƒып киле±се ¤фµ šунаƒына йºнº ялšынлы šараш ташланы. Абау, ни šº´ºре нºфрºт! ªйтерžеœ дº атаžын žуйƒан. Мораттыœ кинºт кµлкµžµ килде žºм… к±´ šараларын µйµрµлтµп танау осона килтереп терºне, унан šолаƒын šыбыр´атты. Айг±зºле кµйžµ´лºнžº гел шулай º±ерºтº ине. Бала-саƒаны тымы´а торƒан бер´ºн-бер žµнºре. Šатындыœ йµ´µ šарай´ы. Корреспонденттыœ шайтан т±геллегенº тамам ышанƒайны.
Ысынлап та šара болоттар šуйыра башлаƒайны Šаран-йылƒа хакимы µ¾тµндº. Бына икенсе а´на инде республика к±´ºте±-и¾ºп палатаžы ревизор´ары соšсона. Йºшендеœ телºžº šайžы мºлдº йºшнº±е ихтимал. Тµп хужаныœ, президенттыœ, уйында ни барын кем ºйтº алžын? Шуƒа ла матбуƒатта к±ренгºн žºр тºнšит мºšºлºžе башын ашарƒа žºлºте. Мынау корреспонденты, Šондо´баевты, туšтатырƒа кºрºк.
Бишкµрºк к±пере менºн шµƒµллºнº башлаƒас та министрлыššа шылтыратты. Фирƒºт ду¾ы эшлºй унда. Тегеžе тынысландырырƒа ашыšты:
-Žин, ªнис ду¾šайым, давай, бураны ти´лºт!- Улына ер алып йорт тµ´µтµргº йыйына ине. ªнис Фºр±ºзович яр´ам вºƒº´º итеп тº бер а´ žу´а тµшкºйне.
-ª журналюганы мин ±´ µ¾тµмº алам. Унда бит минеœ бажа баш мµхºрир. Борсолма, ду¾šайым. Žºммºžе лº к±кºй булыр!
Рафаил F±мºрович бажаžыныœ ±тенесен, дµрµ¾µрºге талабын кире šаƒа алманы. Ярай, Šондо´баев менºн аœлашырбы´. Тик нисек? Быныžы иœ ауыры ине. ªммº урынына šуйырƒа барыбер тура килºсºк. Сµнки яйлап коллективты ла ±´енº šаршы šоторта тип хºбºр еткергºйнелºр. Теге šанатлы ºйтем и¾енº тµштµ. Аšыллы кеше проблеманы алдан к±реп, алдан и¾кºртº.
-Сит šулдар яр´амында, ±´е šы¾ылмай ƒына и¾кºртº,-тип žµйлºнеп алды Рафаил F±мºрович. Нисек? Бик ябай. ªйтºйек, шул уš Šаран-йылƒа районы башлыƒы яр´амында. Žµ´µмтºлº, Фирƒºт бажаžына ла, был арты бысраš т±рºгº лº яр´ам иткºн килеп сыƒа. ª ысынында тегелºр ±´´ºре уныœ šоралына ºйлºнºсºк. Бармы план? Бар план. ªнис Фºр±ºзовичšа ±´е шылтыратты. Fоурлыƒын ваšытлыса йºшереп тор´о.
-Кире бµткºн ти¾кºре º´ºм инде ул Šондо´баев... Белмºйем, Žе´гº нисек яр´ам итергº булыр икºн? Хат килгºс, бе´ уны тикшерергº, ба¾ырƒа тейешбе´.
-Нисектер, ул корреспондентыœды, ну…
- Аœланым. ªммº мин бит асыšтан-асыš уны šыуып сыƒара алмайым. Уны республикала яšшы белºлºр.
-Шулай уšмы ни?
-Шулай уš шул. ªлегº мºšºлºžен номер´ан алып тор´ом. Тик был ваšытлыса сара, аœлайžыƒы´ инде.
-Аœлайбы´. Йомшаš яšтары бµтµнлºй юšмы инде?
-ªлбиттº, бар. Эскелек žºм, бºƒзе мºƒл±мºттºр буйынса, бисº-сºсº.
-Ай-яй-яй, ºхлºšžе´! Хатта, мин ºйтер инем, оятžы´! Аœланым, Рафаил F±мºрович, рºхмºт!
К±пер´е яœынан барып šаранылар. Бер а´ блоктар, тимер-бетон баƒаналар килтергºндºр. ªммº эш башланмаƒан, был тºœгºлдº йылƒанан сыƒып булмай. Šаран-йылƒа žайыššан, тик кисе±´ºн ±терлек т±гел. Бишкµрºккº а¾šы яšтан, паром менºн сыšтылар. Ауыл хакимы šаршы булžа ла, халыšты мºктºптº йыйып žµйлºше± ±ткºр´е. Йºмºƒºт йºнº бер ауы´´ан ªнис Фºр±ºзовичты ž±кте. Уныœ район ±´ºгендº тµ´µп ятšан µс šатлы йортон барып šарарƒа кºœºш иттелºр.
-Бына šай´а китº ул бе´´еœ к±пер аšсаžы!
Моратты о´ата йµрµ±се мºƒ±мºт б±леге мµдире барыžын да тыœлап, žºммºžен дº теркºп тигºндºй эргºлº уралды. ªммº бер ž±´ ´º µндºшмºне. К±рше ауылдаƒы фермер менºн осраштылар. Ул к±плºп žыйыр малы, žарыš-кºзº а¾ырай ине. Был материал ауыл хужалыƒы редакцияžыныœ ±тенесе буйынса º´ерлºнде. Рºмил Зµфºрович ±´енº фай´а булмаžа командировкаƒа йµрµмºй. Гел žµнºр´ºштºрен егº.
Эш тамам. ¤фµ šунаƒын йºйге лагерƒа алып киттелºр.
-Бе´´º šунаšтар´ы žыйламайынса šайтарыу йолаžы юš, -тип ныšышты о´атыусыžы. Мораттыœ тотšарланырƒа уйы юš ине лº бит, лºкин Эдиктыœ сырайы žытылыуын абайлап тºšдимде šабул итте. Юƒиžº, баш šалаƒа барып еткºнсе ас йµрµ±´еœ зыяны тураžында лекция уšыясаš.
Йылƒаныœ боролоп-боролоп аššан йºмле урынында бер нисº аƒас йорт к±ренº. Балалар žи´елмºй, смена алышынƒан кµн икºн. Лагерь начальнигы šаршыланы, унан ашханаƒа алып барып ашаттылар. Араšы ла сыƒарылды, лºкин Морат хºмер´ºн баш тартты. Бер ысšынžа, о´аššа žу´ылыуы ихтимал. Шуƒа ла ±´ен й±гºндº тоторƒа тырышты. Башšалар ´а телºр-телºмº¾ кенº рюмкалар´ы ситкº этºреп šуй´ы. Šунаšтан у´´ырып булмай бит инде.
-Их, белžºге´ икºн, бе´´º бит ожмах! Ул матурлыš, ул саф žауа, ул балыš!
Кµн кискº ауышты. К±птºнге балыšсы булараš, Морат ымžына ла биреп šуй´ы. Ятыу´а сабаš šарпый ине.
-Šалыƒы´ бер тµнгº! Мунса яƒабы´, табын ойошторабы´. Иртºгº таœ менºн кире šу´ƒалырžыƒы´…
Мµдир šайтып китте, º лагерь начальнигы вожатыйын саšырып килтер´е. К±´´ºре янып торƒан йºш кенº šы´´ы.
-Бына žе´гº куратор. Лагер´е к±рžºтеп таныштырып сыƒыр. Исеме Лиана. ª был- ¤фµ журналисы Морат аƒайыœ булыр.
-Бик тº шатмын!- Šы´ к±´-башын уйнатып šулын žу´´ы. Нº´ек кенº бармаšтары йомшаš, на´лы ине.
-Бе´ журналистар´ы яратабы´.
Лиана кµйº´ генº кейенеп алƒан, нескº билен аš šайыш менºн быуƒан. Сºстºре биленº тиклем ту´ырап тµшкºн. Шºп. Žылыуšай тºк žылыуšай. Уйнаšлап šына тора, шайтанбикº. Лагер´ы šарап сыššас, Мораттарƒа тºƒºйенлºнгºн µй´µ к±рžºтте. Эре šараƒай´ар´ан žалынƒан торлаšта сайыр е¾е аœšый. Ыšсым ƒына ике карауат тора, žыуытšыста žыра, šымы´, минераль žыу žºм žут šуйылƒан. Телевизор бар.
-ª мин бынау палатала йºшºйем. ¦´ем генº. ªхирºтем ялƒа šайтып китте…
Лиана эргºлº торƒан таšта бинаƒа к±рžºтте. Унан мунсаƒа алып китте. Соланында бер šарт мейес тоšандырырƒа йыйына ине.
-Fµзºйер аƒай, мин šунаššа эсен к±рžºтеп сыƒайым ºле.
Šы´ ярым šараœƒылыššа ингºс, яœылыш šына Моратšа šаƒылып китте. Аž, шайтан. Ни эшлºй…Šы´ на´лы итеп шыбыр´аны. Э¾е тыны šолаšтарын µттµ.
-Телºžºге´, кереп арšаƒы´´ы ышšып сыƒырмын! Бе´´º шундай йола бар ул…
К±рºлºтº ымžындыра ине Лиана. Сыœƒыр´ата кµлµп ебºр´е. - - Шаяртам-шаяртам…
Морат бындай ±тº еœел биреле±се, ±´´ºре µ¾кº менеп киле±се šатын-šы´´ан šурšа. Нисектер ытырƒана ла. Ул яулап алырƒа к±неккºн. Мунсанан сыƒып ысšынды. Яр буйында ултырƒан Эдикты э´лºп тапты:
-Šайтабы´!
К±œеле тыныс т±гел. ªлеге cºйер šыланыштар- кµслºп-кµслºп эсерергº, еœел холоšло šы´´ы т±шºгенº žалырƒа маташыу´ар -žºммºžе лº юššа т±гел. Этлек уйлай´ар. Žºм был, žис шикžе´, µ¾тºн килº. ªнис Фºр±ºзовичтан.
-Эй, ºттºгенžе. Ни булды, нишлºп улай иртº šайтырƒа булып китеге´ ºле ул?
Лагерь начальнигы сºбºлºнº башланы, žалšын ƒына хушлаштылар. Тегеžе бик šºнºƒºтžе´ тµ¾ менºн тороп šалды. Юлƒа сыšтылар. Мораттыœ к±´ алдына Fº´илº килде. Žºм нисектер бµгµнгµ сºйер ваšиƒалар´ан талсыššан к±œеленº рºхºт булып китте. Уны µй´º кµтºлºр!
Телефоны сипылдай башланы. Бер т±гел ике СМС-хºбºр килеп šунды. Береžе ят žан. «Имен йµрµгµ´!» тиелгºн. Был Fº´илºнºн! Иртºнсºк ±´ номерын бир´е, º уныšын я´ып алырƒа µлгµрмºгºйне. Икенсеžе Рºмил Зµфºровичтºн. «Ит ал!» тип кенº я´ылƒан. К±рºžеœ, к±птºн ебºргºндºр, лºкин элемтº булмаƒас ºле яœы ƒына килеп тоташšан. Минут та ±тмºне, žуœƒы СМС эйºžе ±´е шылтыратып ебºр´е. Тауышы тоноš яœƒыраны:
-Šарталас, берºй хужалыššа инеп кенº žарыš алып šайт ºле. Ти´´ºн курсташтар´ы йыям, ит кºрºк. Минеœ ду¾ Харрасовšа инеп ал. Ул кµтº, шылтыратšанмын.
-Мин райондан сыƒып барам бит инде.
-Зинžар µсµн, šартлас.
Ярай, ни šылаžыœ… Теге кµндµ´ žуƒылып киткºн фермер Вилюс Харрасовтыœ ауылына барып žарыš тейºгºнсе šараœƒы тµштµ. Ду¾ы Рºмил µсµн хужа уны бушлай ебºр´е.
-А´аš мин ¤фµлº булƒанда, ресторанƒа алып барžа, шул етº, -тине.
Район хакимиºте башлыƒы эштºн šайтып тамаš туй´ырырƒа ƒына ултырƒайны, ке¾º телефонынан Вилюс шылтыратты.
-Теге корреспондентыœ ºле генº žарыš алып китте.
-Корреспондентыœ, имеш. Минеке т±гел инде ул. Ярай, шунан нимº?
-Žуœ, анау йылы žуƒан тейºтеп ослаƒайныœ бит ºле берº±´е. Быныžын да шулайтыр кºрºк…
Вилюс уныœ алы¾ туƒаны килеп сыƒа. Бик аšыллы егет, бейек осасаš. Мºгºр берºй šараœƒы мµйµштº žуйып китмºžºлºр. Ифрат текº šылана, самаžы´ыраš.
-Рºхмºт, уйлармын. Тик žин к±рмºнеœ дº белмºнеœ, йºме?
-Йº.
Žуƒан тарихына килгºндº, уныžы былай булды. Бер мºл районƒа республика гºзитенеœ махсус хºбºрсеžе килеп тµштµ. Соšсонорƒа. ªнис Фºр±ºзович был ти¾кºрене тегелºй ´º былай ´а ризалаштырырƒа маташты. Юš, кºзº тºкºžе ке±ек ныšышып тик ултыра. Ни эшлºргº? Šарар бик ти´ етлекте. Эш а´аƒында бажаžы эшлºгºн колхозƒа индереп šунаš иттер´е лº, к±стºнºскº бер тоš žуƒан тейºтте. Теге «žуƒып алƒас» ни, ике донъя-бер мµрйº. Йырлай-йырлай šайтып китте. ª ªнис Фºр±ºзович ГАИ етºксеžенº шылтыратып ебºр´е.
-Сигнал бар, шул-шул номерлы машинаны туšтатып тикшереге´. Киров колхозынан žуƒан урлаƒандар.
Район билºмºžе сигендº туšтаттылар. Ысынлап та, редакция уазигыныœ артында теге «урланƒан» žуƒан ята ине.
-Šай´а тауарƒа накладной?
-Ниндºй накладной ул таƒы? Был бит к±стºнºс!
Хºбºрсе екеренде, šурšытып маташты. Ти´ ±к айныšты, ºммº žуœ ине инде. Водителе лº аœлатып маташты, бары тыœлаусы кеше булманы. Кире колхоз рºйесенº алып килделºр. Уныžы белмºмеш тº, к±рмºмеш. Ниндºй к±стºнºс ул таƒы? Юš, егеттºр, был бит минеœ шºхси žуƒан т±гел. Халыš мµлкºтен телºžº кемгº таратырƒа минеœ башšа тай типмºгºн. Был иптºш бе´´º булды булыуƒа, ºммº мин бер кемгº лº бер нºмº лº бирмºнем.
Хºбºрсе мºšºлºžен ба¾тырманы.
Моратты тµрмºгº индереп яптылар. Тºне ±лтереп žы´лай. Ул тиклем šыйнауƒа нисек т±´ºžеœ инде. Бигерºк йыртšыстарса šыланалар. Алдына имºнес сырайлы йºллºд килеп ба¾ты. Šара к±´лек кейгºн, хºбºрсе танып šалмаžын µсµндµр инде. ªммº погонында бер žы´атšа тµшкºн µс йондо´´о абайланы. Лейтенант. Šулында тимер таяš.
-ªйт, кем ебºр´е žине? Кем šушты ªнис Фºр±ºзовичты ±лтерергº?
Морат был й±лºр žорауƒа яуап бирмºне. Район хакимыныœ ваšытžы´ вафатын ишетžº лº, ±´ен шул енºйºткº šатнаштырыр´ар тип кµтмºгºйне. Провокация был! ¦´ен мµмкин šº´ºр тынысыраš тоторƒа тырышты. Ти´´ºн барыžы ла ±´ урынына ултырыр, аœлашыр´ар žºм сыƒарып ебºрер´ºр. Лºкин теге яуыз тимер таяƒын йµ´µ алдында уйнатты:
- Пистолетты šай´ан алдыœ?
-Ниндºй пистолетты?- Морат ƒºжºплºнеп žораны.
-Ике мºртºбº атšанžыœ. К±ргºн кешелºр бар, хº´ер шаžиттар´ы саšырабы´.
-Кем к±ргºн?
-Лиана!
-Žе´ ни žµйлºйžеге´ ул?
-Хº´ер башыœды яра žуƒам. Юš, туšтºле, икенсе тµрлµ язалайым мин žине…
Лейтенант тотšондоœ ултырƒысын žелкетеп-žелкетеп алды. О´он телен сыƒар´ы ла Мораттыœ битен ялай башланы. Тегеžе žаман да ипкº килмºгºс, яман итеп баšырып ебºр´е:
-Бº-º-º!
Ошо урында Морат уянып китте. Машина соšорло юлда žикерº-žикерº алƒа бара. Тураƒа ынтылƒайнылар, ти´´ºн трассаƒа сыƒасаšтар. Арттаƒы žарыš ялаƒан икºн битен. Морат, ултырƒысын šайšайтып, ярым ятып бара ине. Фу. Насар тµш. Ниœºлер к±œеле тынƒыžы´лана башланы. Эдик к±рше бабай´ыœ нисек аяš žындырыуын тасуирлай. Уƒа тыœлаусы кºрºкмºй, ±´ алдына бытыр´ап барžа шул етº. Юлдашыныœ серемгº талыуын к±птºн абайланы, ºммº лºпелдº±ен туšтатманы. Žарыš та уныœ хºбºренºн ти´ ялыšты, к±рºžеœ, медицинаƒа бµтµнлºй битараф ине. Мораттыœ битенº ±релде.
Хºбºрсене билºгºн боросолоу тойƒоžо žарыš šарынындаƒы эхинококк šорто ке±ек šабара бар´ы. Žºм ниžºйºт šºтƒи šарарƒа килде. Тº±´º Рºмил Зµфºровичšа шылтыратты:
-Žинеœ фермерыœдыœ хакимиºт башлыƒына šатнашлыƒы бармы? Туƒаны т±гелме?
-Šустыžы килеп сыƒа. ª нимº?
Морат яуап биреп торманы. Тимºк, туƒаны. Барыžы ла ±´ урынына ултыр´ы. Тимºк… Тимºк, был то´аš…
-Туšтат машинаны!
Žарыšты šыуаš араžына индер´елºр. Уныžы бºйле тояšтарын тыпырсындырып ба¾ырƒа маташты. Боролошто ±те±гº ГИБДД машинаžы юлды šапланы. Улар´ы кµтºлºр ине. Ике кеше сыšты. Йºнº береžе видеокамераžын šабы´ып яšынай´ы.
-Багажникты асыƒы´.
Берº±žе Эдиктыœ путевкаžын, хоšуš танытмаžын тикшерергº тотондо. Видеооператор ´а машинаныœ алдына сыƒып номер´арын тµшµрº башланы. Капитан шоферƒа у¾ал µндºште:
-Žарыš šай´а?
Эдик, ай´ан šолап тµшкºндºй, мºƒºнºžе´ яуап šайтар´ы:
-Ашšа´ан ауырта, туšмастары оšшаманы. Дарыуыœ юšмы берºй?
Žаœƒырауƒа сºлºм бирžºœ, атаœ башы тип ºйтер. Капитандыœ йµ´µндº ƒºжºплºне± саƒылды. Žонтор егет артта соšсондо. Морат салондан сыƒып инспекторƒа яšынай´ы.
-Нимº э´лºйžеге´?
-Юš, ябай тикшере± инде.
-Мин гºзит хе´мºткºре. Бына таныšлыƒым. Аœлатыƒы´, ни булды?
-Žе´ Šондо´баев аƒаймы?
Егеттеœ žынсыл šараш ташланы. Таныšлыƒын кире žу´´ы ла, ишара менºн генº багажник тµбµнº йºйºлгºн и¾ке тоššа к±рžºтте. Унда žарыšтыœ «борсаšтары» ята ине. ¦´е ±к šулы менºн žепереп тµшµр´µ, иптºштºренº ыœƒайланы.
-Шиклºнерлек бер нºмº лº юš, иптºш капитан.
Инспектор Моратты žатманы. Бишкµрºктеке ине.
ªнис Фºр±ºзович ž±нгºн телевизор šаршында ултыра. ªле генº район эске эштºр б±леге начальнигы шылтыратты. Юš, žарыš табылмаƒан. Тегенеœ машинаžында бер ни ´º юš.
-Šанатланып к±ккº осмаƒандыр бит инде?
-Юš, осмаƒан.- Кµлº, šºбºхºт.
-Осмаƒас žуœ, э´лºге´!
-Э´лºрбе´. Мºгºр žарыš ысынлап та булƒан булžа, табырбы´.
Милиция башлыƒыныœ ž±´´ºре кинºйºле. Былтыр кµ´ булƒан ваšиƒаƒа тµрттµрº. Вилюстеœ ике баш žыйыры юƒалды. Милиция кµнµ-тµнµ э´лºп тºки осона сыšты. Баšžаœ, улар юƒалмаƒан, º хужаžы тарафынан иткº žуйып тапшырылƒан имеш. Шуƒа ишаралай милиция башлыƒы. Мы¾šыл итº, хайуан. Šурšмай, сµнки ªнис Фºр±ºзовичты алалар тигºн хºбºр йµрµй. Алйот, ºгºр хужа китžº, уныœ да артына тибºсºктºрен аœламаймы икºн?
Кейº±е шылтыратты. Žарыšты тегелºр ярты юлда ташлап киткºн. Бына шулай…
Йºнº ярты сºƒºттºн милиция хужаžы бºйлºнешкº сыšты. Ауыл яƒынан килгºн юлда бер урмансыны туšтатšандар, машинаžында фермер Харисовтыœ žарыƒы. Эйе, хужаžына алып барƒандар. Уныžы ±´ малын таныƒан. Урмансыƒа протокол тµ´µлгºн. Fауƒа тамам.
Вилюс мал тояšтарын бау´ан ысšындыр´ы. Д±рткº бµклºп šы¾тырылƒан šаƒы´ ки¾ºге килеп тµштµ. Унда ашыš-бошоš ž±´´ºр сыймаšланƒайны.
«ªн±с Фºр±ºзович! Ышанысыƒы´´ы аšлай алманым, ƒºф± итеге´. Žарыš šустыƒы´.»
Был Мораттыœ район хакимына сºлºме ине.
¤й´º
Fº´илº буй´аš фатирын тµшкº тиклем ±к ялт иттереп šуй´ы. Fº´ºтенсº йырлай-йырлай, к±œел биреп эшлºне ул. Аш б±лмºžенеœ генº т±гел, залдыœ да т±бºžен аšлап сыšты. Унан тº´рºлºр´е йыуып алды. Моратšа шылтыратып šараƒайны ла, элемтº юš имеш. СМС хºбºр о´атты. Тµштºн žуœ саœ žур´ырƒыс менºн залдаƒы бер´ºн бер келºмде та´артты, и´ºнде йыуып сыšты. Ай-žай, был кеше мºлендº ныš байрам иткºнгº оšшай. Юš, торлаƒын тºртиптº тоторƒа тырышšан ул тырышыуƒа. ªммº балкондаƒы койка а¾тында ярты тоš хºмер шешºžе тапты. Šатын-šы´ žи´ºптºренº лº юлыšты. Fº´илºнеœ к±œелендº ниндºй´ер кµнлºше±ме, ±пкºлº±ме тойƒоžо яралды. ¤й телефоны žаман да ояžынан аšтарылƒан килеш ята ине. Сымын рºтлºп šабы´ыуы булды, µ´лµгµп-µ´лµгµп шылтырарƒа тотондо. Шулай ярты сºƒºт хитланы, унан трубканы алƒайны, ниндºй´ер šы´ ирен супылдатып алды ла žис бºйлºнешžе´ те´º башланы:
- Нимº, эрелºнеп киттеœме ºллº? К±пме шылтыратырƒа була? Кисº тµнµ буйы кµттµм.
Улай икºн…Fº´илº µндºшмºне, телефонды ž±ндереп šуй´ы. Кºйефе тµштµ. Хºйер, нимºгº ±пкºлºргº инде. Ул бит ире лº, йºре лº т±гел. А´аš урамƒа сыƒып ºйлºнде. Яšында ба´ар бар икºн, шунда ыœƒайланы. Аллеяныœ к±лºгºле яƒынан атларƒа тырышты. Селлº šояшы µтµп бара. Бер килограмм ит, кишер, помидор, йºшел žуƒан, укроп, башšа хуш е¾ле ±лºндºр алды. Былау бешерºсºк.
Апаžы хаšында бµтµнлºй онотšайны. Бер заман ке¾º телефоны телгº килде. Иртºнге поезд менºн šайтып етºм ти. Žин šай´а? Яšшы кешелºр´º тип кенº яуапланы Fº´илº. А´аš аœлатырмын…
Кискº šарай šаты итеп ишек туšылдаттылар. Fº´илº тертлºп китте, Морат šайтты! Тик ниндºй´ер ят, žаšаллы ир тора ине.
-Žе´ кем?
-Мин, мин…Мин Морат аƒай´ыœ žеœлеžе…
- Морат аƒай´ыœ? Уныœ žеœлеžе бармы ни ул?
-Бар шул.
Žаšалтай йºнº тишº я´ып šараны ла салбарыныœ артšы ке¾ºžенºн аšса сыƒар´ы:
-Бурысымды килтер´ем. Бе´ бергº эшлºйбе´. Шылтыратып šараным, телефонын алмай бит.
Рºмил Зµфºрович йµ´ žумлыšтар´ы и´ºнгº žалды. Ырым бар - кис аšсаны šулƒа бирмºй´ºр. Унан боролоп сыƒыуƒа ыœƒайланы žºм µ¾тºп šуй´ы:
-Ну, сос та инде,º? Šай´ан таба тигºн шундай сибºркºй´ºр´е.
Лифт шаулап тµшµп китте. Бик žµмžµ´ кеше. Fº´илºгº ул žис тº оšшаманы. Šарашы майлы, нисектер žµймºлекžе´.
Душ а¾тына тороп йыуынып алды. Унан аш б±лмºžенº ±тте. Былау´ы йºнº йылытты. Балконƒа сыƒып šарап инде. Šояш телºр-телºмº¾ кенº к±рше бина šыйыƒы артына тµшµп юƒалды. Žаман да юš. Ваннаƒа инеп буянып-тµ´ºнеп сыšты. Сºстºрен яурынына тµшµр´µ. Šы´ыš, ±´енеœ хºлºл ефетен кµткºндºй кµтº. Ошо кинºт килгºн уйынан оялып, йºнº ±´ен битºрлºп алды. Эсергº яратšан кеше менºн бºйлºнергº й±лºрме ни? Ана Дамир ´а бит башта žин дº мин ине…
Морат лифттан сыƒыуƒа танауына тºмле е¾ бºрелде. Уны кµтºлºр! Фатир тотšаžын тартыр-тартма¾тан ишек асылып китте. Йµ´µ алланƒан, сºскºле халат кейгºн Fº´илº килеп ба¾ты. Кµтµп торƒан, тимºк. Мораттыœ барлыš булмышын šºнºƒºтлºне± тойƒоžо билºне.
-Оžо, был минеœ фатир т±гел!
Ир шаярып žµйлºнде. Торлаƒы ысынлап та ялтлап, балšып тора ине. Нур тулƒан уƒа, šот šунƒан.
-ª мине таныйžыƒы´мы?
-О-о, хужабикºм, Žе´´е к±ргºнем бар!
--Šай´а к±р´еге´ žуœ?
-Тµшµмдº, шикелле…
Икº±лºп кµлµштµлºр. Зºœгºр к±ктº йµ´гºн болот тµ¾лµ к±тºреœке кºйеф, ƒºжºйеп рºхºтлек солƒаны улар´ы.
Киске ашšа ултыр´ылар. Хºйер, киске тип инде, сºƒºт уšтары тº±лек а´аƒына яšынлаша. Эх, былауы ла žуœ, былауы! Бындай тºмле, ярмаланып торƒан, хуш е¾ле былау´ы žис šасан да тºмлºгºне юš ине. Žис шикžе´, Fº´илº алтын šуллы хужабикº ине. Сºй эскºндº Морат командировка мажараларын бºйºн итте. Фºšºт мунсалаƒы хºлде тµшµрµп šалдыр´ы. Fº´илº журналист тормошоноœ быƒаса ишетмºгºн нескºлектºре тураžында тыœлап аœšы-тиœке килде. Унан ±´енеœ бµгµнгµ эш-тµшµн бºйºн šылды, сºйер žаšалтай тураžында телгº алды.
-ª ул кешекºйгº мин žеœлеге´ тип ºйттем.
-Дµрµ¾ ºйткºнžеге´.
-ª ул ышанманы.
-Ышанмаžа, ышанмаžын! Миœº барыбер.
Морат шулай ´а уйƒа šалды. Fº´илº тураžында иртºгº барлыš коллектив белºсºк. Ярай, белžендºр. Тµкµр´µм. Мин буй´аš кеше. Ирекле šош.
Хужа кисºге ке±ек балконда, Fº´илº залда йоšланы. Тµш к±р´е. Имеш, ниндºй´ер бик матур ялан. Унда бер šы´ сºскº йыя. Йµ´µн к±рмºй, шуƒа ла кем икºнен айырмай. Fº´илº икºнен генº тойомлай. Янына ынтыла, ºммº šыбыр´ай алмай. Унан šай´алыр й±гер´е, туšтаны, тик илаžи зат юš ине инде.
Иртºгеžен Fº´илºне апаžына алып бар´ы. Икенсе šаттаƒы балконда йыуан šатын пºй´º булды, žеœлеžен танып šул болƒаны. Fº´илº йылмайып хушлашты, артšы ултырƒыстан сумкаžын алды. Морат ашыƒып µндºште:
-Мин шылтыратырмын!
Кис Аƒи´ел ярында те´елеп киткºн йºйге кафелар´ыœ береžендº осрашырƒа ž±´ šуйышšайнылар. Fº´илº žи´елер-žи´елмº¾ кенº баш šаšты, к±´´ºре йондо´´ай балšып китте.
- Осрашыуƒа тиклем!
Редакцияла элек б±лмºлºр´º тµтºтºлºр ине. Хº´ер дº±лºт ойошмаларында тартыу тыйыла, шунлыšтан тºмºкеселºр подвалдаƒы махсус б±лмºгº йыйылалар. Фотограф Нºƒим сираттаƒы мº´ºген башланы:
-Минеœ балды´ žµйлºй. Училищела µйрºнсек булып йµрµгºн саšта булƒан хºл. ¦´е žымаš ике šы´ менºн менºн тµнлºп šайтып килºлºр икºн. Ун биш, ун алты йºш бит инде быларƒа. Бер иномарка туšтаƒан эргºлºрендº. Šы´´ар, эшлºп йµрµйžµгµ´ме тип žорай икºн шоферы. Кºсеп итеп йµрµгºн ,,тµнгµ к±бºлºктºр,, тип уйлай бит инде. ª был бала-саƒа, белºžеге´ме, нимº тип яуаплаƒан?
Нºƒим тºмºке тµтµнµн д±œгºлºклºп осор´о.
-Нимº тип?
-Юš, бе´ ºле эшлºмºйбе´! Бе´ уšыйбы´, бе´ µйрºнºбе´ генº!
Ир´ºр шау итеп šалды:
-Ха-ха-ха!
Кµлµп туйƒас, Нºƒим йºнº бер šы´ыƒын žµйлºне.
-Икенсе юлы минеœ бер таныш šатын…
-Таныш šына микºн?
-Таныш šына, егеттºр, таныш šына. Юš, žºйбºт šатын ул. Шул таныш бисº тµнлºп šайтып килº икºн. Ниндºй´ер šунаšтанмы, кисºнºнме. Ялтыр-йолтор к±лдºк, šы¾šа итºк кейгºн бит инде был. Эргºžенº шым ƒына текº машина килеп туšтаƒан.
-Сºƒºтенº к±пме?-тип žорай икºн.
Минеœ таныш ишетеп етмºгºн. Сºƒºт нисº тип žорай икºн тип аœлап:
-¤с!- тип яуаплаƒан. Тегеžенеœ к±´е маœлайына менгºн.
-Юš, µс šиммºт, тигºн дº žы´ƒан.
-Нишлºп?- Йор ž±´´е аœламаƒан Рºмил тауыш бир´е. Нºƒимдеœ ялтыр йµ´µндº šºнºƒºтžе´лек саƒылды.
- Сºƒºтенº µс меœ žум žорай тип уйлаƒан.
-Žа-žа-žа!
Рºмил Зµфºрович барыžынан да ныƒыраš шарšылданы. Баяƒы й±нžе´ žорауы µсµн ƒºф± ±тенгºн ке±ек булды. ¦´е лº шуны аœлап хºбºрен икенсегº борорƒа ашыšты.
-Егеттºр, žе´ кеше лаšабын žµйлºйžеге´. ª бит герой´ар бе´´еœ арала!
-Ниндºй герой´ар ул таƒы?- Егеттºр´еœ сырайына šы´ыšžыныу ƒºлºмºте сыšты.
-Кисº тµнлºп Моратšа барып индем. Ул бит миœº žарыš алып šайтырƒа тейеш ине.
-Нимºгº ул žиœº žарыš?
-Курсташтар´ы йыям ошо шºмбелº. Белºžеге´ бит, мин хº´ер шºхси йортта йºшºйем. Ихатала мал салып, šа´ан а¾ам. Байрам була инде, бер ž±´ менºн ºйткºндº, шешлек була.
-Шунан?
-Шунан, барып инžºм, бер сибºркºй ярым яланƒас йµрµп ята!
-Булма¾!
-Ниœº булмаžын! ªллº алдап žµйлºй тейžеœме? Мºйтºм, žин кем? Морат аƒайымдыœ бер туƒан žеœлеžе тигºн була. Эх, žылыу šы´ инде, егеттºр, šашыššа ƒына žалып йоторлоš! Эх…
Азат елкºžен тырнап алды.
-Ул бит буй´аš, уƒа мµмкин.
-ªйтºг±р, ай žайын яœы бисº! Быƒаса театр´ан Айнара менºн типтерº ине. Хº´ер ана ,,žеœлеžе,, менºн. ªйтмºксе, бе´´еœ Гµлназ да булып сыššан, шикелле, ±´ендº.
-Булма¾!
-Ниœº булмаžын? Булалыр инде, булдырžаœ...
-ª žарыš? Алып šайтšанмы žуœ žарыšты?
-Юš, уныžын булдыра алмаƒан.
Морат башта хужаƒа кер´е. Рафаил F±мºрович бик кºйефžе´ ултыра ине. Теге žарыš мажараžын žµйлºргº булƒайны, нимºлер туšтатты. Юš, кºрºкмº¾тер.
-Нимº, я´ырƒа булдыœ инде фельетоныœды?
-Эйе, барыžы ла дµрµ¾кº сыšты бит.
-Уныžы шулай инде. Ярай, бар, д±шºмбе номерына º´ерлºп бир. Тик зерº фºстермº. Ул башлыšты барыбер алалар ул.
Мºšºлºне яœыртып, фотолар менºн ныƒытып, у¾ал ƒына фельетон я´ып ташланы. Электрон почтаžына к±´ žалды. Кисº хакимиºт башлыƒыныœ тµ´µлµп ятšан коттеджын тµшµрµргº µлгµрмºгºйне. Бишкµрºктºн бер уšытыусы интернет аша йорттоœ фотоžын ебºргºн. Ай-бай! Хºтºр… Бына šай´а китº икºн к±пер аšсаžы! Был ž±рºтте лº мºšºлºгº šы¾тыр´ы.
ªнисº žеœлеžен шау-шыу килеп šаршыланы. Уƒа орифлэйм žатырƒа т±гел, º ба´ар´а кеше саšырып торорƒа кºрºк. Žаулыš žораштымы-юšмы, ºммº шундуš žорау´ар менºн к±мде.
-Кем ул? Нисº йºштº? Бисºžе бармы?
Fº´илº сумкаžын и´ºнгº ултыртты, аяš кейемен сисеп залƒа у´´ы. Гºлсºр шºмдал, затлы йыžаздар, šиммºтле бала¾тар. Киœ экранлы ялпаš телевизор. К±ренеп тора, байбисºнеœ µйµ!
-Ул бик яšшы кеше.
-Улар бµтºžе лº яšшы кеше. Тора башлаžаœ ƒына белºžеœ кем икºнен…
Кис еткºнде кµс-хºл менºн кµтµп алдылар. Fº´илºнºн дº бигерºк апаžы т±´емžе´лºнде.
-Мин дº барам. Барам, к±рºм! Тура килºме žиœº-юšмы, а´аš ºйтермен…
-Апай, мин бит уƒа кейº±гº сыƒырƒа йыйынмайым.
-Сыšмаžаœ ни, кем žиœº кейº±гº сыš ти? Барам-барам! Мин бит žинеœ µсµн яуаплы. Барам, к±рºм…
-Апай, улыœ šай´а? Лагер´алыр инде?
Был žорау´ы ªнисº šолаš žыртынан ±ткºреп ебºр´е. Žºр саšтаƒыса ишетмºй ´º, к±рмºй ´º, тутыйƒош žымаš ±´ хºбºрен šабатлап тик тора.
-Барам-барам, к±рºм…
Ниžºйºт Fº´илºнеœ žорауы мейеžенº килеп етте:
-Данил санаторий´а. Ти´´ºн алып šайтам.
Морат хаšында гºзиттºн уšып белº, исеме таныш. ª±ºлерºк радионан да žµйлºй торƒайны. Šы´ыš, яšындан ниндºйерºк кеше икºн? Ауылдан яœы-яœы ƒына килеп тµшкºн яп-ябай šатынƒа ымžыныусы ул ниндºй ир икºн?
Хº´ер žеœлеžенеœ ай-вайына šарама¾тан Аƒи´ел ярына, кафеƒа йыйына башланы. Fº´илº нишлºžен? Ул апаžынан ±теп артыš бер ни šыла алмай шул. Бала саšтан уš ªнисºнеœ ž±´е ž±´ булды. Бер нºмºне алдына алžа, ±´енекен итмºйенсº šуймай. ¦тº лº ныšыш, кире бµткºн кеше. Алтын балдаšтарын, сылбыр´арын, алšаларын таšты. Тºрºн декольтелы ебºк к±лдºген кей´е. Килешº ±´енº. ªммº йºйге селлºлº сºйер, урынžы´ žымаš. Fº´илº был хаšта ºйтергº уйланы ла, туšтап šалды. Оло ž±´ сыƒасаš, барыžы ла апаžыныœ ±пкºлº±е, хатта илау-šарƒауы менºн тамамланасаš. Уны ž±´ менºн еœгºн, кирегº к±ндергºн кеше тыумаƒан ºле.
-Šурšма, мин žе´´еœ менºн ултырма¾мын. Ситтºн генº к±´ žалырмын да šайтып китермен.
ªнисºнеœ мода буйынса кейенº башлауыныœ сере ябай. Бынан д±рт-биш йыл элек, ул саš ире менºн бергº торалар ине, Данил улы ž±´ башланы:
-Мам! Матур итеп кейен дº ºй´º урамƒа!
-ª нимэшлºйбе´ унда?
-Яœы атай алып šайтабы´! Унда атай´ар донъя тулып йµрµй!
-???
-Быныžы ямаšай булып сыšты. Алыштырырƒа кºрºк!
ªнисºнеœ кµлкµžµ килде, ºммº был ƒибрºтле žµйлºше±´ºн žуœ ир кеше менºн мµнºсºбºттºрен яйларƒа ашыšманы. Киреžенсº, хºлºлен šыуып сыƒар´ы ла «матур итеп кейенергº» º±º¾лºнде.
Морат яœы танышын автобус туšталышында кµтº ине. Кемдер исемлºп µндºште. ªйлºнеп šараžа,- Fº´илº! Эргºžендº яœы йыл шыршыžындай би´ºнгºн šатын. Тµ¾кº былай йºмžе´ ´º т±гел т±геллеккº. Тик ±тº сыбар кейенгºн, µ¾тµндº тотош ювелир ºйбер´ºр к±ргº´мºžе. Аяƒында осло ±ксºле šы´ыл туфлий´ар. Šайšайып саš ба¾ып тора.
-Был минеœ апайым, ªнисº. Žµйлºгºйнем бит º´ерºк…
-Морат.
-ªнисº! Бик шатмын танышыуƒа.
Šатын šылансыšланып šулын šы¾ты.
-Бе´´е автобус менºн килер´ºр тип кµткºйнеге´ме?
-Эйе, мин Fº´илºне кµткºйнем, автобус менºн килº икºн тип…
ªнисº был кинºйºле яуапты ишетмºне лº. ¦´енекен тылšыны:
-ª бе´ анау яšтан килдек. К±рºžеге´ме, ана-а-а зºœгºр «вольво» тора. Ул бе´´еке!
Текº машинаƒа тµртµп к±рžºтте. Fº´илº сºй, º ªнисº кофе менºн мµрхºтžенде. Ир кеше бер бокал минерал žыу алды. Саƒыу япма а¾тындаƒы зºœгºр пластик µ¾тºл тирºлºй урынлаштылар. Аƒи´ел ус тµбµндºгелºй к±ренº, йылƒанан талƒын ел и¾º.
Бик к±œелле ултыр´ылар. Башта Морат ªнисºнºн тартына, ятžырай ине. ªммº тегеžе шарылдаš, ябай šатын булып сыšты. ªлбиттº, хºбºрендº бер ниндºй ´º мºƒºнº, зыялылыš ƒºлºмºте юš, лºкин ана шул ±тº асыš к±œелле булыуы ±´енº ылыšтыра ке±ек. Эсендºге-тышында ти´ºр ундай´ар хаšында. Мº¾ºлºн, Мораттан šай´а эшлº±ен žорашšан булды. Билдºле, быныžы исем µсµн генº ине. Шул хºтлем к±п белгºн, žºр нºмº менºн šы´ыšžынƒан тµпсµр šатын яœы танышыныœ кемлеген белмºй буламы ни? Гºзиттº тигºс, эшšыуар šатын сарылдап šысšырып ебºр´е:
-Реклама! Реклама!
Был мºгºр уртаš тел тапžаš, ба¾маƒы´´а реклама бирºсºкмен, отошло хе´мºтºшлек итербе´ тигºнде аœлата булды.
¦´енеœ нисек эшšыуарлыššа киле±ен, к±пме алыуын, нимºгº тотоноуын žºм тотонорƒа самалауын бºйºн итте.
-Егерме биш меœ ºлегº! Егерме биш меœ žум, бер нºмº лº эшлºмºйенсº! Сµнки был Орифлэйм!
Морат селтºр сау´аžы менºн шµƒµллºне±селºр´е žатып алыусылар менºн эш итергº махсус µйрºте±´ºрен ишеткºне бар ине, ºлбиттº. Иœ мµžиме - кешене ышандырыу. Арбау! Был тотош бер сºнƒºт. Уныœ мºƒºнºžе- клиентты бµтµнлºй кºрºмºгºн ºйбер´е žµйµнµп-šыуанып, рºхмºттºр ºйтº-ºйтº žатып алыуƒа килтереп терº±. ª быныœ µсµн шул хºбºреœº ысын к±œелдºн ±´еœº ышаныу кºрºк… ªнисº лº ауы´ынан сыššан žºр ž±´гº барлыš булмышы менºн инанƒан.
-…žºм был сик т±гел. Бына, мº¾ºлºн, минеœ менºн бер ваšытта башлаƒан Гуляныœ хº´ер ±´ фирмаžы! Мин дº уйлап торам ºле, нейтергº, киœºйергº…
Таƒы ла ирмºк бер ƒº´ºте бар икºн ªнисºнеœ. Žµйлºшкºндº ºœгºмºсеžенеœ šулына žуƒып-žуƒып ала. Яœылыш šына, ž±´гº º±ерºгºндº, осраšлы рº±ештº генº. Лºкин осраšлыš юš бында. Беренсенºн, хºбºр тыœлаусыныœ иƒтибарын гелºн ±´ендº тоторƒа тырышыу. Икенсенºн, -быныžы бик мµžим,- рухи яšынлыššа ишара. Тик Мораттыœ ºрžе´ бисº менºн ниндºй рухи бер´ºмлеге булžын инде? Ул фºšºт Fº´илºнеœ апаžы. Шул ƒына.
И¾º±ºн француз
Унан Моратšа сират етте. ªнисºнеœ šулына žуƒа-žуƒа žµйлº±е байтаš йылдар элек булƒан мº´ºк хºлде и¾енº тµшµр´µ.
-Йºш саšта мин «Родина» кинотеатрында šарауылсы булып эшлºнем. Бер мºл директор б±лмºžенºн галстуклы кеше килеп сыšты.
-Студентмы тип žорай был. Мин ºйтºм, эйе. Аšса эшлºргº телºйžеœме ти. ªлбиттº, телºйем, тик нисек? Был аœлата.
-Бµгµн француз киноžыныœ премьераžы була ти. Ун минуттан башлана…Франция илселегенеœ µсµнсµ сºркºтибе килгºн. Тамашасылар алдында сыƒыш яžарƒа тейеш. Тик проблема шунда- тºржемºсе ауырып киткºн…
-Шунан?
-Žин тºржемºсе булаžыœ!
-Нисек? Мин француз телен белмºйем!
-Беле± кºрºкмºй, был ºйтº. Šулыœа папка тотторабы´, º унда барлыš текст я´ылƒан. Теге žµйлºй, º žин žºр žµйлºмдºн žуœ тºржемºžен уšыйžыœ да тораžыœ. Шул ƒына.
-Ярай, мºйтºм, º к±пме гонорар?
-Уты´ žум.
-Бара.
Теге француз ярайžы ул йºш, бер а´ пелºшерºк кеше икºн. Сыšтыš сºхнºгº. Зал туп-тулы. Теге комсомол ºžеле миœº ±´енеœ пинжºген биреп тор´о. Джинсы салбар, šара водолазка žºм šара пинжºк. Былай тºржемºсегº оšшаƒанмын инде. Етдилек µсµн к±´легемде кейеп ебºр´ем.
Француз ±´ телендº сºлºмлºне. Мин šы´ыл папкамды асып тº±ге žµйлºмде уšыным:
- Хºйерле кис, хµрмºтле ºфºнделºр!
Француз йºнº бер ауы´ ž±´ ºйтте лº туšтаны, иплºп кенº минеœ šулƒа šаƒылды, нºš бына ªнисº ханым ке±ек…
ªнисº иžаžайлап кµлµп алды. Морат дауам итте.
-… º мин килºžе žµйлºмде уšыным:
«ªгºр ´º бµгµн žе´´еœ илдº ±´гºртеп šороу елдºре и¾мºžº, ошо премьера ла булма¾ ине…»
Шулай итеп ул бер а´ žµйлºй ´º туšтай, º мин бик етди тµ¾ менºн тегене «тºржемº» итºм. Бер заман текстыœ иœ а´аƒына килеп еттем.
-ª хº´ер, хµрмºтле ºфºнделºр, žе´´еœ иƒтибарыƒы´ƒа вºƒº´º иткºн премьера! Хºйерле сºƒºттº! Килºžе осрашšанƒа тиклем!
Мин шулай итеп уšып бµттµм, º был дауам итº. Текстан тыш хºбºр žµйлºй. Нишлºргº? Мин бит уныœ бер ž±´ен дº аœламайым. Туšтап šалдым, º был иплºп кенº šулƒа žуƒа! Ярай, мºйтºм, буржуй, мин žаран т±гел. Телºйžеœ икºн, рºхим ит. Яœынан уšый башланым. Иœ баштан.
-Хºйерле кис, хµрмºтле ºфºнделºр!
Телмºр´ºн ялšа башлаƒан халыš кинºт уянып китте. Меœºрлºгºн к±´ миœº тµбºлде.
-ªгºр ´º бµгµн žе´´еœ илдº ±´гºртеп šороу елдºре и¾мºžº, мºйтºм, премьера ла булма¾ ине…
Халыš араžында шыбыр-шыбыр žµйлºше± китте. Берº± сикºžенº бармаƒын тµртµп, бороп к±рžºтте. Имеш, žайƒауыƒы´ žирºгºйº башланымы ºллº… ª француз žаман туймай, žаман хºбºр žµйлºй. Йºнº иœ а´аƒына барып еттем. Йºнº хушлаштым.
- Хºйерле сºƒºттº! Килºžе осрашšанƒа тиклем!
Эйе, мин инде икенсегº хушлаштым, º был лºпелдºй генº, šºžºреœ. Халыš иплºп кенº кµлº башланы, кемдер šул сабырƒа тотондо. Теге буржуй, µсµнсµ сºркºтип, быны ±´енеœ уœышы тип аœланы, шикелле. Таƒы ла ныƒыраš šы´ышып, šулын žелтºй-žелтºй, минеœ белºккº žуƒа-žуƒа, йºнºžе, нимº šарап тораžыœ, тºржемº ит! дауам šылды. Нишлºйžеœ, йºнº тапалƒан žуšмаšтан китергº тура килде.
-Хºйерле кис, хµрмºтле ºфºнделºр! ªгºр ´º бµгµн žе´´еœ илдº…
¤сµнсµ тапšыр шулай сºлºмлº±ем булды, былай ´а кµскº тыйылып торƒан ташšын йырылып китте! Тº±´º бер йºш šы´ сиšаšлап ебºр´е.
-И-их! И-их! И-их! Их-žа-žа-žа-žа!
Морат баяƒы šы´´ы ºлºклºп к±рžºтте. Fº´илº менºн ªнисºгº лº шул šалды - žыƒылып китеп кµлµргº тотондолар.
-…Был ±´енº к±рº сигнал булдымы ни, зал тºгºрºп китте…
Унан ªнисº ±´ эшендºге šы´ыšтар´ы бºйºн итте. Тик артыš маžирлыƒы юš ине. Žºр žµйлºмде сурытып, кем нимº ºйткºн, º ысынында нимº ºйтергº телºгºн, žºм ни µсµн нºš ошо урында кµлкµ булƒан- шулар´ы šат-šат аœлата-аœлата ялšытып бµттµ. Исем µсµн кµлгºн булдылар. Быны ªнисº ±´е лº тойомланы, бер а´ ±пкºлºп šуй´ы.
-Мин šы´ыš žµйлºй белмºйем шул...
Fº´илº лº яратšан кµлºмºсен и¾кº тµшµр´µ. Ул мºктºптº эшлºгºнендº балалар ауы´ынан ишеткºн мº´ºк ине.
Морат тора-бара ªнисºгº ихласлыš к±рžºтº башланы. Бер-икене ±´е ке±ек ±к šулына šаƒылды. Fº´илºнеœ йµ´µндº еœелсº кµнсµллµк билдºžе салынƒас, к±œеле булды. Был яšшы. Тимºк, апаžынан šы´ƒана. ª šатын-šы´´ы яулап алыу µсµн уныœ к±œелендº кµнсµллµк уятыу иœ шºп ысул. Морат žынаƒаны бар. Тик саманан сыƒырƒа ярамай, юƒиžº эште бо´оуыœ ихтимал.
Бер ž±´ менºн ºйткºндº, был йºйге кис ярайžы уš к±œелле ±тте. Тик иœ а´аƒында ƒына аœлашылмаƒан хºл килеп сыšты.
–Морат аƒай, žаумыžыƒы´!
Šай´андыр šулына кола шешºžе тотšан Гµлназ пºй´º булды. Хºйер, йºш кешене кафела к±ре± žис тº кµтµлмºгºн ваšиƒа т±гел т±геллеккº. «Аƒайы»ныœ žаман да пырх-пырх килгºн юлдаштарына бер генº šараш ташланы.
-Žаубы´, žаубы´! Ни эшлºп йµрµ±?-Морат šы´ƒа ƒº´ºти žорау бир´е, žºм башына тондорƒандай мºкерле яуап алды.
-Нишлºп тип инде… Азалия менºн дискотекаƒа тип килгºйнек. ªле иртºрºк икºн. Бе´ анау мµйµштºбе´. Теге юлы Žе´´еœ менºн ял итеп ултырƒайныš бит ºле, шул уš урында.
--Šы´ šараœƒы мµйµшкº šул žелтºне.
-Пока, Морат аƒай!
Янбашын бº±елтеп, шыš-шыš ба¾ып китеп бар´ы. Быныžын кµтмºгºйне Морат. Аž, хºйерсе šы´, артыƒын ысšындыр´ы. Булды ул хºл, булды. Эштºн žуœ тап булышып, былай ƒына инеп ултырƒайнылар бер кисте. Тик был к±птºнге ваšиƒа… Fº´илºнеœ йµ´µ šараœƒыланып киткºнен абайланы. Уƒа нисек аœлатаžыœ? Артабан ž±´ насар ялƒанды. К±берºк ªнисº тºтелдºне. Ти´´ºн сºƒºтенº к±´ žалƒылай башланы. Šайтырƒа ваšыт, иртºгº ниндºй´ер семинары ниºтлºштерелгºн икºн. Морат машинаžы´ ине, уны теге зºœгºр «вольво» менºн килтереп šалдырып киттелºр.
-Был кеше žиœº бармай!
Апаžыныœ кµтµлмºгºн хµкµмµ Fº´илºне ƒºжºпкº šалдыр´ы. Тик…ни µсµн бармай?
-Ул бит эскесе!
-Šуйсы, апай. Минералка ƒына эсеп ултыр´ы…
-Ана шуныœ µсµн эскесе! Саš šына хºмер эсžº, тимºк, холšо юš. Шуны белº, шунан šурšа!
Мораттыœ балконында торƒан ярты šапсыš буш шешº хºтеренº тµштµ.
-Унан, й±нžе´ерºк к±ренº…
-?
- Мин реклама бирºм гºзитеœº, ºй´º бергºлºп эшлºйек тиеберºк ºйттем бит инде. ª ул нимº? Ыжламаны ла. Тимºк, аšса табыуƒа барымы юš…
-Апай, ул žинеœ ке±ек эшšыуар т±гел дº баžа…
-Булмаžа ни? Хº´ер ирмен тигºн ир, хут žауанан булžа ла аšса эшлºргº тейеш… Юš икºн, ана бара юлыœ. Е´нºœде артына типтем бит, ялšаулана башлаƒас. Ана шулайтаžыœ да šуяžыœ!
-Китсе, апай, юšты žµйлºмº.
-Таƒы ла, ул кешеœ бисº-сºсºгº бик º±º¾ к±ренº.
-Нисек?
-Шулай. Žинеœ менºн танышšан, º ике к±´ен минºн алмайсы!
-Žуœ, апай, ±´еœ бер туšтауžы´ šулына žуƒып ултыр´ыœ бит…
-Бармай, бармай! Анау йºш šы´´ы ла º±ерºтеп алƒан, шикелле. Бармай!
Бармай? Шулай´ыр ´а. Fµм±мºн, ул кейº±гº сыƒырƒа йыйынмай бит. Апаžына шул хаšта ºйтте.
-Унан, žин бит бе´´еœ менºн бергº ултырырƒа тейеш т±гел инеœ. ¦´еœ ситтºн генº šарап торормон тигºйнеœ бит.
-ªй, šороƒоро, ºйткºйнем шул!
Кµлµштµлºр. Лºкин Fº´илºнеœ к±œеле болоšžоу ине.
Šиммºткº тµшкºн йоšо
Иртºнсºк баш мµхºрир Моратты саšырып алды. Šулына хат тоттор´о. Алы¾ райондан, урман эсендº ултырƒан кескºй ауылдан я´ылƒан ялыу.
-Ике кµнгº командировка алыƒы´ ´а, тикшереп килеге´. Мºгºр дµрµ¾кº сыšžа, мºšºлºне килºžе а´наƒа šуйырбы´.
Исманƒол халšы бына инде µсµнсµ ай электр утынан мºхр±м имеш. Заманында бында леспромхоздыœ б±лексºžе булƒан, ºммº иšтисади кµрсµк шарттарында ойошма бµлгºн, к±п тº ±тмº¾тºн бµтµнлºй юššа сыššан. Исманƒолдар´ы ¦рге Кºжºн ауыл советына балансšа šуйƒандар, тик улары яœыраš ауылдыœ утын šырššан. Сºбºбе, имеш, ике ауыл араžындаƒы электр баƒаналары šолаƒан, сым µ´µлгºн. Исманƒолдар ±´ кµстºре менºн яœы баƒаналар ултыртып сыššандар, сым тартšандар. Хº´ер ауылды º´ºмсº, тотšарлыšžы´ тºьмин ите± µсµн бер-ике трансформатор кºрºк. Лºкин уныžына инде хºлдºре етмºй…Дизель табып сафšа ебºреп šараƒан булƒандар, ºммº кµсµргºнештеœ «žикере±е» žµ´µмтºžендº к±птºр´еœ žыуытšыстары янƒан, телевизор´ар эштºн сыššан, ит, май-šаймаš ке±ек ризыšтар бо´олоп ºрºм булƒан…
Морат тº±´º ¦рге Кºжºн ауыл хакимиºте башлыƒы менºн žµйлºште. Ике йµ´ саšрымдан килгºн тауыш бик тоноš žºм асыулы ине.
-Бе´´еœ баланста т±гел улар. Башыбы´ƒа бºлº булдылар инде…
«Росэнерго»ныœ тµбºк идараžына шылтыратты. Ниндºй мºсьºлº менºн мµрºжºƒºт ите±ен белгºс, о´аš кµттµр´µлºр. Йºнºžе, бµтº етºкселºр ´º кºœºшмºлº. Унан сºркºтип хужа сыƒып китте, иртºгº шылтыратыƒы´ тип яуапланы. Ныšыша торƒас, ниндºй´ер б±лек етºсеžен тота алды.
-Мºсьºлºне белºбе´, улар бе´´е лº ы´алаталар ялыу´ары менºн. Лºкин шуны аœлаƒы´, исманƒолдар бит леспромхозƒа šарай…
-Юš ул ойошма. Бµткºненº биш былтыр!
-Улайžа, Кºжºн ауыл советына…
-Ауыл халšы электр уты µсµн žе´гº т±лºйме?
-Ну, бе´гº…
- Тимºк, ±´ белдегеге´ менºн яуаплылыšтан баш тарта алмайžыƒы´. Мºгºр žе´´еœ šарамаšта булмаžалар, ут µсµн башšа ойошмаларƒа т±лºр´ºр ине. Судšа бирžºлºр, žис шикžе´ еœºсºктºр бит!
Теге т±рº электр утын šулланыусыƒа килтереп еткере±´еœ тµрлµ кимºлдº булыуын- етештере±´еœ бер šулда, уны žатыу´ыœ žºм б±леп таратыу´ыœ б±тºндºр´º икºнен аœлата башланы. Быныžын Морат ±´е лº белеп тора. Лºкин былайƒа китžº, йºƒни кемдеœ ƒºйепле икºнен тºфсирлºп сурыта башлаžаœ, исманƒолдар žис šасан да утлы булмаясаš. Шуƒа ла тыйылƒан сараƒа-šурšытырƒа тотондо.
-Иван Петровичšа(был тµп тµп етºксе ине)минеœ ±тенесте тапшырыƒы´. Иртºгº телевидениенан тµшµрµ± тµркµмµ менºн килºсºкмен. Шунда žµйлºрžеге´ хºбºреге´´е…
Тµштºн žуœ кµткºн шылтыратыу яœƒыраны, Fº´илºнºн.
-Морат аƒай, šотлаƒы´! Мине эшкº алалар!
-Šотлайым! Кем итеп?
- Žатыусы итеп, сºскº магазинына! Ике а´нанан килергº šуштылар…
-Šотлайым, Fº´илº, šотлайым!
Морат уныœ µсµн ихлас шатланды.
-Бµгµн юлƒа сыƒам, киске поезƒа!
-Šарºле, иртºгº мин дº бит žе´´еœ яšтарƒа юлланам. И´елбашына! ªй´ºге´ бергºлºп!
-Уй, ул бит бе´´еœ районƒа терºлеп кенº ята. Šалай уœай булды…
Был кисте осраша алманылар, апаžы Fº´илºне ниндºй´ер концертšа алып китте.
Иртºгеžенº алы¾ сºфºргº šу´ƒалдылар. Эдик ƒº´ºтенсº юл буйына сафсата žатып килде. Юлдаштары бик ти´ ялыšты. Шофер иžº тº´рº быялаžында ялтыраƒан к±лºгºžенº тµбºп иммунитет šаšшау´ыœ тµп сºбºптºрен тºфсирлºне. Моратšа артта ултырып килгºн šы´ менºн žµйлºшергº форсат теймºне. Мµžºбºт тау´арƒа žºм ƒºжºйеп г±зºл тºбиƒºткº žоšланып килергº генº šалды.
¤с сºƒºттºн Юƒары Кºжºндº инелºр. Ауыл хакимиºте башлыƒын тап итº алманы. Бер žуšмышыраš егет машина маœлайындаƒы «Матбуƒат» тигºн я´ыу´ы к±реп, кµлµп ебºр´е:
-Бына кемдºн µркµп šасšан икºн бе´´еœ Федорыч!
Баšžаœ, иртº менºн килеп ураƒан да, урмансылар яƒына сыƒып олаššан. Сºркºтип мºрйº лº бер нºмº ºйтº алманы. Артабан киттелºр, Исманƒолƒа йºнº егерме бишлºп саšрым šалƒайны. Бик алама юл, емерелеп барƒан к±пер ишараты. Заман šа´аныштары šараœƒы тµбºккº электр баƒаналары сифатында ƒына килеп еткºйне. Ке¾º телефондарын ž±ндереп šуй´ылар, улар´ыœ фай´аžы šалманы. Ауылƒа инделºр, мºктºп бинаžын э´лºп таптылар. Баšсала эшлºп йµрµгºн уšыусылар сыр-сыу килеп уратып алды, ололар ´а к±ренде. Сикžе´ тулšынланƒандар ине, олораš апай´ар´ыœ к±´ендº йºштºр ялтыраны.
-Žе´ гºзиттºнме? ª бе´´º кисº генº ут бир´елºр…
Бер-береžен б±лдерº-б±лдерº ƒºжºп хºлде бºйºн иттелºр. Баšžаœ, кисº тµштºн žуœ И´елбашынан бер кµтµ± т±рº-šара, автобус тулы электриктар килеп тµшкºн. Тµшкºн дº žº тигºнсе трансформатор šуйып, к±´ асып йомƒансы утты тоташтырып та šуйƒандар!
Рºхмºттºрен яу´ыра-яу´ыра о´атып тороп šалды исманƒолдар. Бына ошондай ƒº´еллек тантана иткºн šы¾šа ми´гелдºр µсµн генº булžа ла эшлºргº, кµрºшергº кºрºк ине. Рухы к±тºрелеп киткºн Морат шулай уйланды.
Эш тамам, улар´ыœ šарамаƒында йºнº бер тº±лек. ¦рге Кºжºнгº žуƒылып кµтмºгºндº башлыšты šаптыр´ы. Уныžы шундуš šысšырына башланы:
-Žе´ нишлºп мине э´ºрлеклºйžеге´?
-?!
-И´елбашынан да, ¤фµнºн дº ºрлº±´ºре етмºгºн, ºле килеп Žе´ šаœƒыртаžыƒы´…
-Сºбºбен белºžеге´ бит. Исманƒолдар´ы ±гºйžетºžеге´ икºн.
-Мин ±´ аšсама žатып алып уларƒа трансформатор ултырттым!
-¦´ аšсаƒы´ƒа?
-Ярай инде, ž±´гº бºйлºнмºге´. Бе´´º бит ºндрºй šа´наžы юš! Был ¤фµ т±гел, бе´´º нефтянка юš, был ауыл советы! Бµлгµнлµк, кризис! Трансформатор белºžеге´ме к±пме тора?
Морат ž±´´е элеп алды:
-…ºммº шуныžы šыуаныслы - ауыл советыныœ бºƒзе граждандары бик бай к±ренº,- кинºйºлºп башлыšтыœ тышта ултырƒан джибына ымланы.
-Нимºне к±´ уœында тотаžыƒы´?
-Нимº к±´ уœында- шуны тотабы´…
Мораттыœ ауы´ынан сыššан был яуап ºллº ±тº й±лºр, ºллº ±тº мºƒºнºле булды. Хакимиºт ºžеле šаты уйланыу´ан кµсµргºнеп, маœлайын сырыштыр´ы ла, žы тип šуй´ы.
- Шулай булƒас, бер трансформатор п±стºк инде ул žе´гº.
-Мин юлды белдем, килеп йµрµрµмен инде, -тип уйынлы-ысынлы šапаšлап хушлашты Тамерлан Федорович менºн. Уныžы йºнº тоšанып китте:
- Мине к±´ºте± кºрºкмºй! Мин ±´ эшемде белºм! Икенсе кµн йоšлаƒаным юš!
-Йоšламаƒы´ ´а, Тамерлан Федорович. Юƒиžº, йоšоƒо´ исманƒолдар µсµн šиммºткº тµшº.
Fº´илºнеœ ауылына киттелºр. Эх! Бигерºк хозур шул был яšтар! Мµžаббºт šараƒай´ар юлдыœ ике яƒынан те´елгºн, ваšыты-ваšыты менºн кинºт таралып китºлºр ´º, аšландар´а к±переп ±¾кºн муйыл аƒастарына, ялбыр šайындарƒа урын бирºлºр. Алы¾тараš к±гелйем-йºшел тау армыттары žу´ыла. Улар´ыœ т±бºžен селлº монары šаплаƒан. Шуƒа лº елпелдºп-елпелдºп китºлºр, берсº алы¾айып, берсº яšынайƒандай тµ¾ алалар. Машинаны Аƒи´ел ярында туšтатып, йºшел ±лºнгº аяš ба¾тылар. Тирº-яšтан хуш е¾ аœšый, меœºрлºгºн сиœерткºлºр зырлай, µ´´µрµп-µ´´µрµп šоштар žайрай. Инде žаšауланƒан кºк±к саšыра. Šы´ыš, башта ул баšа žымаš уа-šа-šа-šа, уа-šа-šа-šа тип ала. Унан šº´имгесº кºк-к±к, кºк-к±к тип бµтµрµп šуя. ¦тº лº мº´ºк ине был.
Морат аš к±лдºген сисеп ырƒытты ла, яланаяšланып йылƒаƒа й±гер´е. Джинсыžын сисеп ±лºнгº žалды, яр´ан ятыуƒа žикер´е. Эх, šандай лºззºт! Булƒан борсолоу´ары, асыу-хºсрºте юššа сыšты. Ошо саф žыу алып китте улар´ы. Тºрºн генº ине бында, урталараš šулын к±тºреп ±лсºп šараны, баштан аша икºн. Šолас ташлап теге ярƒа йµ´µп сыšты. Тº± šарашšа šаšсараš тойолžа ла, šояшšа шаšтай янƒан тºненºн кµс-ƒºйрºт урƒылып тора ине. Эдик иžº žыуƒа инергº šыйманы. Танау эсенºн мµгµр´ºп, яр ситендºге суйыр ташта žºйкºлдºй ба¾ып тороуы ине.
Fº´илº хуш е¾ле аšланда к±бºлºктºй бµтµрµлдµ. Унан машинаƒа ингºс, юлдаштарын эре-эре елºк менºн žыйланы, йыйып алƒан гµллºмºžен пластик žауытšа урынлаштыр´ы. Донъялар таƒы ла яšтырып, саƒыуланып киткºндºй булды.
Тº±ге тапšыр žинºн сºскº алдым
Žºм шул килеш šалдыœ хºтер´º.
Ялан сºскºлºрен к±ргºн žайын
Тµшºžеœ žин и¾кº хº´ер ´º…
Эдик радиоžын šабы´ып ебºр´е. Башšортса ниндºй´ер тапшырыу бара. Тик асыš ишетелмºй, шытыр-мытыр килº. Йºйге хозур кµндº сикžе´ офоšтар´а талпынƒан šоштай кºйефе к±тºрелде Мораттыœ. Žºм башынан ±ткºн мº´ºк хºлдºр´е бºйºн šылыуƒа кереште.
Šы´ыš-мы´ыš-мºрºкº.
-Радиола эшлºгºндº нисек ине тип žорайžыœ? Шºп ине, к±œелле ине! ªлбиттº, ±´ ауырлыšтары ла булƒандыр, ºммº šы´ыš-мы´ыšтары к±берºк хºтер´º šалƒан.
Бер мºл Баймаš яšтарынан командировканан šайтып килºбе´. ¦´ебе´´еœ Башšортостан радиоžын тыœлайбы´. Юлыбы´ тау´ар аша ±тº. Бºйлºнеш насар,- сигнал йº юƒала, йº килеп сыƒа. Диктор иƒлан итº бер заман:
- ª хº´ер, хµрмºтле тыœлаусыларыбы´, иƒтибарыƒы´ƒа мºшž±р йырсыбы´ Рама´ан Йºнбºков башšарыуында башšорт халыš йыры «Уйылды» тºšдим итºбе´!
Шулай тип ºйте±е булды, сигнал юƒалды. Šот осšос кµй яœƒыраны, был Америка негр´арыныœ «šара» рэп музыкаžы ине! Теге йырсы аšырып-аšырып йырлай, шиƒыр уšыƒан žымаš µ´µп-µ´µп žµйлºнеп тº ала. Мºхшºр! Унан йºнº сигнал килеп «šапты», бе´´еœ диктор килеп сыšты:
-Хµрмºтле ду¾тар! Žе´ халšыбы´´ыœ мºшž±р йырсыžы Рама´ан Йºнбºков башšарыуында башšорт халыš йыры «Уйылды» тыœланыƒы´…
Кµлµшµп алдылар. Морат мº´ºктºрен дауам итте.
- Тура бºйлºнештº эшлº±е рºхºт т±гел ул. Žºр ºйткºн ž±´еœ, žºр тын алышыœ ишетелеп тора. Žине бер юлы миллионлаƒан халыš тыœлай! Минеœ шеф ºйтмешлºй, ответственность огромная!
Шулай бер ваšыт балалар´ы тºрбиºлº± ысулдары хаšында žµйлºше± алып барам. Кемдºр ишле бала тºрбиºлºй, шулар´ыœ шылтыратыуын, тºжрибº уртаšлашыуын žорайым. ª телефон линияžына ¤фµнºн бер ºбей «šунаšлап» алды ла китмºй ´º китмºй.
-Мин бала-саƒаны шулай-шулай тºрбиºлºр инем тип хºбºр žата.
-ª ±´еге´´еœ балаларыƒы´ нисº±?
-ª минеœ бала-саƒа юš. Сµнки мин кейº±гº сыšмаƒан,-ти и¾е лº китмºйенсº. Был хºбºр´ºн хатта телžе´ šалдым.
- Ярай, инºй, кейº±гº сыƒыƒы´ башта! Шунан балаларыƒы´ к±-±-±п булƒас, кире шылтыратырžыƒы´. Яраймы? – тигºн булдым. Юš, барыбер аœламай. Яœынан шылтыратып яœынан ±´енекен žµйлºй.
- Иллº мºгºр бала-саƒам булžа, мин улар´ы шулайтып-шулайтып тºрбиºлºр инем…
Билдºле, был šы´ыš т±гел. Сафсата žатыу ƒына. Тик ºбейем аœламай, žаман ±´енекен тылšый. Шулайтыр инем, былайтыр инем…
-Ярай, инºй, ´ур рºхмºт žе´гº! Килºсºктº лº бе´´еœ радионыœ тоƒро юлдашы булып šалырžыƒы´ тип ышанам!
Хушлаштым да микрофон тµймºžенº тµрттµм. ª ±´емдеœ žарыу šайнай, яман ž±´ ысšынƒанын žи´мºй ´º šалдым:
-Уф, теœкºне генº šоротто бит был šарсыš!!!
Šарайым, быяла артында аппаратный´а ултырƒан режиссер´ыœ к±´е аšшайып китте. Баšžаœ, минеœ «теœкºне генº šоротто» тигºнем бµтº ƒалºмгº сыƒып ысšынƒан! Ашыš-бошоš ба¾šан микрофоным ž±неп бµтмºгºн булып сыšты…
Был ºкºмºттеœ ƒауƒаžы ´ур булды, мине эштºн šыу´ылар. Лºкин фай´аžы´ зыян булмай ти´ºр. Ошо хºлдºн žуœ теге ºрžе´ ºбей башšаса эфирƒа сыšманы. Žµнºр´ºштºр ±´емº рºхмºт уšып йµрµнµ.
Кµлµштµлºр. Ž±´гº Эдик šушылды. ¦´енеœ нисек итеп уролог урынына гинеколог кабинетына барып элºге±ен бºйºн итº башлаƒайны, килеп тº еттелºр. Бейек тау а¾тында аš та¾малай йылтырап йылƒа аƒа. Йºшел ярында ыšсым ƒына ауыл к±ренº ине.
Žыу µ¾тµндº кµмµш ай
Йºйге кµн самаžы´ о´он. Морат мунса янындаƒы б±рºнºлº ултыра. Кµн э¾еžе инде ž±релгºн. Талƒын ƒына елº¾ ел и¾еп šуя. Рºхºт уƒа, сикžе´ рºхºт. Бер šай´а ла ашыƒырƒа т±гел. К±œеле менºн, бµтº булмышы менºн ял итº ул.
Бигерºк йºмле, бигерºк хозур шул был яšтар. ¤й йºшел сирºм šаплаƒан яр´а ултыра. Картуф баšсаžы талƒын ƒына žµ´ºклºнеп бер осо менºн йылƒаƒа тµшº. Унда бала-саƒа сыр-сыу килº, сепрºк ки¾ºге менºн селбºрº žµ´º. Эй, бºхетле, уйžы´ баласаš. Саƒыу šояшлы, йºм-йºшел ±лºнле, ап-аš болоттар йµ´гºн зºœгºр к±кле вайымžы´ мºл…
Тарбаƒай тирºктºр картуф баšсаžыныœ šырыйы буйлап ултырƒан. Улар´ыœ мул к±лºгºžендº šош-šорт йµрµй, бер-ике кºзº ята. Šупшы ƒына ºтºс šойма башына šунаšлаƒан. Šойма буйлап šуйы ºрºмºлек, кесерткºн шаулап ±¾º. Šыуаšтар´а емеш-елºк šы´ара. Йылы тире¾лектº еœгºсºй´ºр šы´ына, себештºр тибенº.
Бына ошо йºйге хозурлыšтыœ уртаžынан бер šы´ атлай. Ул ыšсым кº±´ºле, šы¾šа итºкле к±лдºге тыƒы´ тºненº žылашšан. Šабарып торƒан сºс тулšындары т±œºрºк йµ´µн таƒы ла к±ркºмерºк, таƒы ла žµйкµмлµрºк итº. Был Fº´илº. И´елдºн žыу алып šайтып киле±е. К±нºктºр ауырлыƒынан žыƒылып, яй ƒына атлай. Žуšмаšтан µ¾кº šарай менеп килº. Баш µ¾тµндº турƒай´ар сырšылдаша, šай´алыр кºк±к µ´гµлºнº, žандуƒас моœо žибелº. Fºжºп, ºммº был илаžи к±ренеш Моратšа таныш. Тµшµндºме, µнµндºме к±р´е уны. Бºлки берºй рºсемдºлер. Šояшлы йºйге иртºлºме,- кистºме, кµмµш žыулы йылƒа буйынан сибºр šы´ šайтып килº, имеш. К±нºктºре мµлдºрºмº тулы, µ¾тµндº к±œелле сатšылар уйнай. Šы´ бик žылыу, йµ´µндº žи´елер-žи´елмº¾ кенº йылмайыу саƒыла. Тик уныœ Fº´илº икºнлеген генº белмºгºн шул!
Их, ниндºй кµн бµгµн… Žµйгºне яйлап šына янына килº ята, Аƒи´ел тулšындары талƒын ƒына тибрºлº. ª к±œелдº к±птºнге матур йыр яœƒырай. Кºйефе к±тºренке, йºки, киреžенсº, бик ауыр булƒанда ниœºлер моœлана башлай ул. Бына ºле лº танау а¾тынан ƒына мµœгµрºне.
Аš тулšындар, аš тулšындар
Ярƒа šаƒа šанатын.
Эй, сибºр šы´, эй šара к±´,
К±´ем тµштµ žиœº, башšорт šы´ына.
Морат урынынан žикереп тор´о ла šаршыƒа й±гер´е, кµслµ šулдарына тулы би´рºлºр´е алды. Мºгºр кемдер иƒтибарлап к±´ºтеп торžа, икеžенеœ дº йµ´µндº бºхетле йылмайыу º¾ºрен шºйлºр ине.
Эх, šара мунсаƒа ни етº! Егеттºр иœ šы´ыуына инде. Ысын к±œелдºн рºхºтлºнеп сабынды Морат. Fº´илº биреп ебºргºн айранды žемерº-žемерº мунса соланында ял итеп алды. Эдик к±берºк и´ºндº ултыр´ы. Унан йºнº быулы-бо¾ло ожмахšа!
Кис Мораттар´ы к±рше йортšа алып киттелºр. Fº´илºнеœ аƒай тейеш туƒаны ашšа саšырƒайны. Йырлашып ултыр´ылар. Егеттºр ошо šунаšсыл йортта šунырƒа тейештºр ине. Халыš яйлап таралды. Žаман Морат тирºžендº µйµрµлµ±се žипкелле šы´, исеме Рºмзиº булды шикелле, оран žалды:
-Йºштºр, киттек клубšа!
Моратты šултыšлап уš алды. Оžо-žо, был хºтºр к±ренº…ªммº инде šартайып барƒанда ±´ен йºштºр и¾ºбенº керете±гº žис тº šаршы т±гел ине. Fº´илºнеœ шелтºле šарашын тойƒандай булды. ªрžе´ šы´ талпан ке±ек йºбешеп алƒайны. ¦´е юлдашына žыйынып инеп бара, ±´е бер минутšа ла тынмай, билдºле журналист Морат Šондо´баевтыœ ижадына булƒан šайнар мµхºббºтен тºšрарлай. Мин žе´´еœ гºзиткº бер шиƒырымды килтерºм, ке¾º телефоныƒы´´ы биреге´ тип ныšыша башланы.
-Телºйžеге´ме, мин шиƒырымды уšып ишеттерºм, тик кµлмºге´, йºме,- Рºмзиº рµхсºт кµтµп йонсоманы. Сºхнºлº шиƒыр žµйлºгºндºй яžалма к±тºреœкелек менºн сутылдай башланы.
Тау башында яœƒы´ бер šайын бар.
Йºшел яулыš ябына я´ žайын.
Иркºм, žиœº булƒан šайнар хисем
Шаулап сºскº ата таœ žайын.
Арттараš šалƒан Fº´илºне байšап бара ине, шуƒа ла шиƒыр´ыœ а´аƒын ƒына ишетте. Žºр таœ žайын шаулап сºскº атыусы ±¾емлек бик сºйер, хатта шикле тойолдо. Ундай мµƒжизºне к±´ алдына ба¾тыра алмаƒас, эстºн генº мыœƒыр´ап šуй´ы.
-Есенин, блин…
Тик ижад šомары солƒап алƒан шаƒирº юлдашыныœ эске кисерештºрен абайламаны.
Клуб ябыš булып сыšты. Рºмзиº яœƒы´ фонарь а¾тында žµйлºшеп торƒан йºштºр араžына инеп юƒалды. Ниндºй´ер о´он буйлы žуšмыш егет šосаšлап šарманы ла, сыр-сыуына тµкµрµп тº бирмº¾тºн алды ла šалды. Рºхмºт инде ±´енº.
Ике ƒашиš иžº йылƒа буйына тµштµ. Fºжºйеп тµн ине. Šараžыу к±к бу¾тауында меœºрлºгºн йондо´´ар тоšанƒан. Бына берº±žе кинºт урынынан šу´ƒалды ла, žалмаš šына осоп китте.
-Ой, йондо´ атылды! Телºк телºйек!- Fº´илº юлдашын белºгенºн тотоп алды. Šайнар žулышын тойƒандай булды.
-ªй´º žуœ…
Йондо´ дерелдºп балšый-балšый а¾šа тµшµп юƒалды. Šай´алыр эт µрº. И´ел šамышында баšалар йыр žу´а. Ара-тирº балыš žикергелºй, нимºлер шаптыр´ап žыу µ¾тµндº уйнай. Šыр µйрºгеме икºн? Улар тµндº йоšларƒа тейештер ул? Тирº-яš šуйы šараœƒылыššа сумƒан. Ай нуры тулšын µ¾тµндº ялтырай. Ниндºй´ер ºкиºти юл žымаš йылƒа буйлап žу´ылып киткºн. Эх, ошо юлдан йºн žµйгºнеœ менºн ƒ±мер буйы šулƒа-šул тотоношоп барырƒа ла барырƒа ине.
-Žин нимº телºнеœ?
-Žин телºгºнде…
-ª мин нимº телºнем žуœ?
Морат яуап урынына šы´´ы šосаƒына алды. Žалšынса таœ еле и¾º башлаƒансы ултыр´ылар. Морат šы´´ыœ šалтырана башлаƒанын тойоп курткаžын сисеп кей´ер´е. Žµйгºне башын уныœ к±крºгенº žалды. Сºсенºн хуш е¾ аœšый, тºненºн сафлыš бµркµлº. Был таœда к±п нºмºлºр хаšында серлºштелºр.
-Мин йºнº ике а´нанан ƒына булам ¤фµлº.- Fº´илºнеœ тауышында моœžоуланыу ауаздары ишетелеп šалƒандай.
-Белºм, Fº´илºм, белºм.
-Šасан ±тº инде шул ваšыт. ¤¾тº±енº бе´´º телефон да тотмай.…
-ª мин žиœº хат я´ып торормон.
-Бе´´º почта насар эшлºй. А´наžына ике мºртºбº генº тараталар.
-ª бе´ кµн žайын, сºƒºт žайын хат алышасаšбы´. Вºƒº´º итºм.
-Нисек?
-Электрон адрес яžап бирºм дº žиœº, хºбºрлºшº башларбы´.
-ª минеœ компьютерым юš. Хºйер, аƒайымдыœ šы´ында бар. Интернеты ла бар. Шуƒа барып я´ышырмын.
-Улайžа, хº´ер адрес уйлайбы´.
Морат žµйгºнен žаš šына, на´лап šосаšланы. Балдай татлы тулы ирендºренºн žурып ±пте. Йµрºк менºн йµрºк серлºште
-Мин кµтµрмµн.
-Мин ризамын.
-Мин žине бер ми´гелгº генº лº онотма¾мын.
-Бе´ бер šасан да айырылышма¾бы´!
Лºкин алда нимº кµткºнен улар к±´ алдына ла килтермºй ине…
Йºйге селлº
Fº´илº бµгµн дº инде нисºнсе тапšыр тау башына менº. Зºƒиф бºйлºнеш žы´аты ошо тµштº килеп сыƒа. Шылтыратты. Юš, телефонын алмай. Бына икенсе а´на инде Мораттан бер ниндºй ´º хºбºр юš. Šайтып китте лº, уныœ тормошонда бµтµнлºй булмаƒандай юššа сыšты. Бºйлºнешкº сыšмай. Электрон адресы асылмай. Бºлки, вºƒº´º итžº лº, эшлºмºгºндер. Г±зºл žеœлеžенеœ интернетында маташтырып šараны, лºкин уœышšа µлгºшмºне. Комьпютер ауылда ƒµм±мºн бик аšрын эшлºй, парольде керетеп šарай, тик тегеžе нишлºптер ±жºтлºнº, рµхсºт бирмºй. Быныžы инде бµтµнлºй ±лтер´е šы´´ы. Шулай уš, яратам тип žµйлºгºн ялšынлы хºбºре буш ž±´ генº килеп сыƒамы инде? Šы´ быƒа ышанманы. Тимºк, ысынлап та, ни´ер булƒан, ниндºй´ер šурšыныслы хºлгº тарыƒан. Бºлки, телефонын юƒалтšандыр ´а, šош телендºй ´º хºбºр ебºрº алмай´ыр. ª ниœº апаžы аша сыƒып šарамай икºн? Боронƒо замандаƒы ке±ек хат я´ыуы ла мµмкин, тик почтальон улар´ыœ йортон урап ±тº тор´о. Рºмзиºнеœ ºсºžе тарата ба¾малар´ы. Бер кµн эшžе´ ятšан студент šы´ ±´е килеп инде. Šулында гºзит-журнал тулы ауыр сумка. Fº´илºнеœ атаžы яƒынан µс туƒан žеœлекºше килеп сыƒа ул.
-Апай, º миœº теге корреспондент аƒай телефонын бир´е…
Уныœ žипкелле йµ´µ шул šº´ºре šыуаныслы тµ¾ алƒайны, Fº´илº т±´мºне, кµлµп ебºр´е. Ат башындай алтын тапšанмы ни! Быны Рºмзиº ±´енсº аœланы žºм ашыƒып µ¾тºп šуй´ы
-Белгеœ килžº, ул минеœ шиƒыр´ар´ы гºзитендº ба¾тырам тине.
Рºмзиº был ƒына а´ булыр типме, фºстереп ебºр´е:
-Ул миœº шылтыратып, яœы ºйбер´ºреœде лº º´ерлºй тор, кµ´ уšыуƒа килгºнеœдº индереп сыƒарžыœ тейсе… Эй, бºйлºнсек аƒай ´а инде.
Кинºт усындаƒы ке¾º телефоны нескº žелкенеп алды ла к±œелле генº кµйлºп ебºр´е. Морат! Fº´илº экранƒа тµбºлде. Юš, апаžы икºн. Žирºк-žаяš žµйлºшеп тора уныœ менºн. Тик Морат тураžында žыœар ž±´ ´º ºйткеžе килмºй. Теге юлы Тирºкленºн šайтышлай шоферы менºн инеп сыƒыуын ƒына хºбºр итте лº вºссºлºм. ¦´е шылтыратмай, килеп хºл дº белешмºй ти. Й±нžе´ кеше тип тº битºрлºргº тартынмай. Телефондан башта ниндºй´ер шау-шыу, музыка ауаздары яœƒыраны. Унан теге остан ярып žалдылар.
- Морат та Морат тип аšылдан шашаžыœ… Бына алдымда тора Моратыœ, ºле генº бер šы´ менºн тоттом. Тф±, мºсхºрº!
Бер мºл таныш рºссам ªнисºнеœ портретын эшлºгºйне. Тº±´º šаƒы´ битендº груша хасил булды. Ауы´ урынына ´ур šы´ыл ирендºр яžаны. Унан икенсе грушаны башт±бºн ºйлºндереп тº±геžенеœ а¾тына терºне. Б±тºн žис нºмº лº µ¾тºп мºшºšºтлºнмºне. К±´ ´º, šолаš та, муйын да, аяš-šул да юš. Ике груша ла бер шºлкем ирен.
-Тамам! Бына был žе´´еœ дµйµмлºштерелгºн рºсемеге´, -тине. Шаяртты булды ±´енсº. ªнисº бик šаты асыуланƒайны ул саšта.
Ванна б±лмºžендºге ´ур кµ´гµ алдында тороуы ине. Данилын тапšандан žуœ šапыл ƒына žимер´е лº китте шул. Кº±´ºžенеœ µ¾тµ šалынайып, аяš яƒы ±´гºрешžе´ šалды. Ысынлап та грушаƒа оšшап тора. Киœ яуырындары был тºь¾оратты таƒы ла кµсºйтº тµшº. Муйыны º±ºле лº самалы ине, хº´ер инде икенсе эйºк ба¾ымында тамам ултырƒан. Сикºлºр ±´е яратšан мºкле булочкалар ке±ек šабарып тора. Šаш-керпеген žы´ƒыслап йµрµžº, к±´´ºре былай матур ƒына. Тик ºле йыуынƒандан žуœ, žµрмº-буяу´ары аƒып тµшкºс, нисектер тµ¾žµ´лºнеп šалƒан. Йµнтº¾ та¾тамалын башына ´ур итеп урап šуйƒайны, яœы оšшашлыš шºйлºп, сырайын žытып алды. Аš бºшмºк, хºс тº аš бºшмºк! Эшлºпºле аš бºшмºк…
Танау бºлºкºйерºк, кºкесерºк. Хºйер, нºš ошондай морон кемгºлер бик оšшай ти ул. Китапта уšыƒайны. Ир-егеткº килешмºй, ºлбиттº. ª бына šатын-šы´ƒа серлелек, нºфислек, нºзºšºтлелек бирº ти´ºрме шул. Йµ´µндº иœ айырылып, мин бында тип šысšырып торƒаны- ºлеге лº баяƒы šабарынšы ирендºре. Теге рºссам былай бик дµрµ¾ тотоп алƒан тµп сифаттарын. Ысынлап та арšыс-торšос šуйылƒан ике грушаны хºтерлºтº икºн. Лºкин был уй´арын ти´ерºк šыуа žалды. Уныœ žымаš булырƒа кºрºк ºле! Ана, уты´ƒа етте, º бер генº лº сырышы, йыйырсыƒы юš. Хо´айƒа шµкµр. К±крºктºре бик матур. Эске žµйкµмлµгµ лº юš т±гел. Žºр хºлдº ир-ат заты урап ±тмºй. Тик й±нлеžе генº осрамай. Шулай булƒастын, оžо-žо ºле бе´!
¦´енеœ ошо уй´арынан šатын дºртºлºнеп китте. Оžо-žо-žо тинемме шул? Кºнишне. Оžо-žо-žо шул! Бынау šº´ºре фатир´ы ла, ундаƒы зиннºт-šиммºтте лº ±´ šулы менºн булдыр´ы. Тик ир´ºн генº бºхете юš. Ана Fº´илºгº генº º´ергº-бº´ер егет тап була ла šуя.
Ишеккº нимºлер бºрелде. Унан šыœƒырау тауышы ишетелде. Šатын йµнтº¾ халатын кейº žалып, яланаяš килеш ишеккº ынтылды, к±´ºте± уйымына терºлде. О´аš йºшºр был Fº´илº. Теге абышšаžы, Морат. Эргºžендº ябыš ир, уныžын белмºй.
-Инеге´, рºхим итеге´!
Морат водителе менºн ауыр ƒына тоšто кереттелºр. ª-º, картуф бит был. ªлбиттº, былтырƒы, мºжеп бµткºн, лºкин žатып алынƒан т±гел бит. Fº´илº ауылдан биреп ебºргºн. Шылтыратšайны шул.
-Žаумыžыƒы´, картуф килеп етте! Šай´а šуйырƒа?
-ªй´ºге´, балконƒа šуяйыš.
ªнисº ±´е баšсаžында емеш-елºк, картуф-сµгµлдµр ±¾тереп ы´аламай. Ваšыты юš. Žатып алырƒа мµмкин, ºлбиттº. Тик аšсаžы сыƒып барамы ни уныœ? Шуƒа ла ауылдан нимº килтерергº була, žºммºžен дº ташый.
Сºй эсергº šы¾таны, ºммº юлсылар тотšарланманы. ªнисº эйелгºйне, халат и´е±´ºре асылып китте лº ап-аš т±штºре к±ренеп šалды. Шофер ир´еœ а¾тыртын šарашын ап-асыš той´о. ªлбиттº, бындай иƒтибарƒа µйрºнгºн ул. ªммº žоšланыу-хислºне±´еœ šасан артыš булƒаны бар? Тик Мораттыœ йµ´µндº бер ниндºй ´º кисерештºр саƒылманы. Хºйер, юš. Саš šына йылмайып šуйƒандай тойолдо. Мы¾šыл итºме, оятžы´? ªллº юрамал т±шен асты тип аœланымы? Был хужабикºнеœ зитына тей´е. Ярай-ярай, Fº´илºœдеœ дº минºн артыš ере юš ºле. Ул да иренºн айырылƒан ябай ауыл бисºžе. Йолšош, йºнем кµймºгºне!
Šу´ƒалып ките±´ºрен балкондан ƒына к±´ºтеп šалды. Кире б±лмºгº сыšты. Был нимº? Ишек тµбµндºге йомшаš бала¾та, ултырƒыс а¾тындараš, нимºлер сипылдап телгº килде. К±гелйем тµ¾тº яšтырып-яšтырып алды. Ке¾º телефоны. Мораттыšы. Моƒайын, аяš кейемдºрен сискºнендº эйелгºн дº, ,,сименсы,, шым ƒына тµшµп šалƒан. Šатын šы´ыšžыныуын тыя алмайынса, тµймºлºргº ба¾šыланы. Тº-º-к, кемдºреœ бар икºн, иптºш корреспондент? Атаš, артыš žис кемгº лº хºжºтеœ юš икºн дº баžа. Фºšºт Fº´илº генº шылтыратšан да шылтыратšан. СМС-тар ебºргºн. Мораттыœ да яуаптары шул сама. Žаƒындым, кµтµрмµн... Фу, уšыуы ла кµлкµ. Мµхºббºт имеш. ªнисºне аœлайышžы´ кµнсµллµк хисе билºне. Нишлºп берº±´ºргº ±леп ƒашиš булалар, º икенселºр ±´ яртыžын э´лºп иœ матур йылдарын заяƒа у´ƒара? Fº´еллек бармы был донъяла, ºллº юšмы? Юšтыр. ªнисº телефонды шкаф эсенº быраšтыр´ы.
Морат алы¾ районда йµрµгºн арала республикала бик етди ±´гºрештºр булып алƒан, имеш. Президентты мµ´´ºтенºн алда ялƒа ебºреп, Мºскº± яœы етºксе тºƒºйенлºп šуйƒан. Аš йортта тын ƒына šаœƒырыш бара. Депутаттар º±ºлге совет заманындаƒы ке±ек бер тауыштан яœы башлыš µсµн тауыш биргºн. Баš тиžºœ, žºр кемгº ±´ урыны ƒºзиз... Халыš шаœšып šалƒан. Морат šайтšас, šала май´анында йыйылƒан йºштºр пикетында йµрµп килде. Республика мºнфºƒºттºрен яšлау´ы талап итеп сыƒыш яžаусылар ине улар. Баш мµхºрир хе´мºткºренеœ ауан šылыƒын хупламаны. Йµрµй шунда šаœƒырып, эт µргºнгº бет µргºн тигºндºй... Ул турала бер ниндºй ´º мºšºлº я´майžыœ, барыбер ±ткºрмºйем!
Ошо дµйµм буталсыšта žиме´ балыš тоторƒа телº±селºр хасил булды. Мораттыœ šан ,,ду¾ы,,-Šаран-йылƒа районыныœ элекке хакимы гºзиттº мºšºлº ба¾тырып сыƒар´ы. Бына, йºнºžе, ниžºйºт азатлыš! Исмаžам, хº´ер йºнеœ телºгºнсе ±´ фекереœде ºйтергº, кемде телºйžеœ шуны тºнšитлºргº мµмкин. Имеш, элекке батшалар уны šот осšос šыйырžытšан, булмаƒан гµнаžтар´а ƒºйеплºп кµн-тµнµ šанын эскºн...
Морат был хаšта ишеткºс, Рафаил F±мºровичšа бºреп инде. Янъял кµткºйне, ºммº т±рº «аœлашыуƒа» ±тº лº тыныс тµ¾ бир´е.
-Бе´ республика ба¾маžы, бе´ алдынƒы сафтар´а барырƒа тейешбе´, ответственность хº´ер айырыуса огромная!- тип башланы мµхºрир. Уны яšын арала вазифаžынан бушатырƒа йыйыналар тигºн хºбºр дµрµ¾кº сыƒырƒа оšшай. Бажаžы былай ±´ урынында, ºммº ул да бµгµн бында, иртºгº тегендº тигºндºй. Бигерºк žурыƒып, ±тº лº етдилºнеп киткºн. Хº´ер žºр кем менºн ифрат та иƒтибарлы, атай´арса яƒымлы žµйлºшº. Ысынлап та йомшаš šºнºфиžенºн šыуып тµшµрžºлºр, исмаžам, хе´мºткºр´ºрендº булžа ла яšты хºтирºлºр šалыр тип µмµтлºнºлер. Бахыр. Морат šапыл уƒата šартайып киткºн т±рºне йºллºп šуй´ы. Эйе, ни тиклем бейек менºžеœ, шул тиклем šолап тµшµ±е šыйыныраš шул.
Рафаил F±мºрович бармаƒы менºн ишаралап яšыныраš килергº ымланы. Морат эйелº биргºс, шыпырт šына µ¾тºне. ªйтерžеœ дº хºрби сер´е систе:
-Бе´ уны, - бармаš µ¾кº к±тºрелде, (яœы президентты, тип аœланы Морат) хупларƒа тейешбе´…
-Мин šаршы т±гел, мºгºр республикаƒа žºм уныœ а¾аба халšына арšыры тормаžа! - тине Морат šºтƒи тµ¾ менºн.
-Лºкин Šаран-йылƒа бурыныœ мºšºлºžен ба¾ыуыƒы´´ы žис нисек тº аœлай алмайым. Был бишкµрºктºр´е генº т±гел, тотош район халšын žатыуƒа тиœ!
-Тынысланыƒы´, бе´ улар´ыœ да хаттарын ба¾асаšбы´. Хº´ер асыšлыš заманы!
Кµндºр ±тте, тик баш мµхºрир ±´ вºƒº´ºžен ±тºргº ашыšманы. Морат º´ерлºп биргºн хаттар берлºшмºžе лº яуаплы сºркºтип б±лмºžенºн сыƒа алманы. Рафаил F±мºрович менºн аралары бо´ола бар´ы. ¤¾тº±енº, Аš Йорттаƒы ду¾ы Мирас Шаžиевичты алып ташланылар. Уныœ, бик итºƒºтле, намы¾лы кешенеœ башын, žис шикžе´, к±п žанлы «ду¾»тары ашаƒандыр.
ªммº иœ борсолƒаны- Fº´илºнºн хºбºр булмауы. ªмºлгº šалƒандай, ке¾º телефонын юƒалтты, бºйлºнеш µ´µлдµ. ªнисºгº лº инде нисºнсе šат µндºшеп šараны, юš, žеœлем миœº лº шылтыратмай ти. Fºжºп… Электрон адресšа хºбºр артынан хºбºр ебºрº, яуап юš. Почта б±лексºžенº барып хат та я´ып žалды, тик фай´аžы´. Бºлки, элекке ире Себер´ºн šайтšандыр ´а, яœынан šауышšандар´ыр? Шул уй´арын žаман да ташламаƒан, апаžы аша сºлºм ебºреп тора тип žµйлºгºйне Fº´илº. Юš, уныžы мµмкин т±гел. Морат хº±ефле уй´арын šыуырƒа тырышты.
Иртºгеžенº б±лмºžенº Гµлназ килеп инде. Зºœгºрžыу к±лдºк кейгºн, сºсен ыšсым ƒына итеп ±ргºн. Морат уныžына юл ыœƒайы ƒына иƒтибар итте, ºммº элекке ке±ек комплимент яžап торманы.
-Морат аƒай, минеœ Žе´гº бик ´ур ±тенесем бар ине…
Šы´ к±´´ºрен тултырып šараны. Ниндºй йомош таƒы? Морат компьютерынан айырылды.
-Миœº буй´аšтар темаžын яšтыртырƒа šуштылар.
-Шунан? ªллº минºн интервью алырƒа самалайžыœмы?
-Шаяртмаƒы´ ºле, Морат аƒай. Миœº Синтезспирт заводыныœ мº´ºниºт йортона барырƒа кºрºк. Унда димселºр клубы эшлºй икºн. Аулаš кисºžенº.
-Шунан?
- Яœƒы´ым барырƒа šурšам. Унда ныš бºйлºнºлºр ти ´º ул…
-Шул сºбºпле мине эйºртеп алып барырƒа уйлайžыœ инде?
-Зинžар µсµн, Морат аƒай! ¦тенеп žорайым. Башšа žалыныр кешем юš, белºžеге´ бит.
К±птºн т±гел балалар йортонан я´ƒан уœышžы´ мºšºлºžе µсµн šы´ƒа ярайžы ƒына элºккºйне. Отпускыžына ла žаман китº алмай йµрµй. Ме¾кен. Теге юлы йºйге кафела к±рžºткºн кºмите µсµн Морат šы´ƒа асыуланыœšырап йµрµй ине. Лºкин хº´ер уныœ ƒºйепле кеше тµ¾лµ башын эйеп килеп ине±ен к±реп, žарыуы ба¾ылды.
-ª нишлºп žин я´ырƒа тейеш? Минеœсº Эльвира Вºкилевнаныœ, редакцияныœ маšтаулы šарт šы´ыныœ, ºхлºšи хоšуƒы кµслµрºк т±гелме ни? Аулаš µйгº йµрµргº уƒа šулайыраš та баžа…
Fº´ºтенсº а¾šы иренен б±лтºйтеп, к±ршеžенеœ žаман ризалыš бирмº±енº ±сегеп торƒан Гµлназ йºнлºнеп китте, пырхылдап кµлµп ебºр´е.
-Эйе шул. Šулайыраš! Тик нишлºптер бер ´º барƒыžы килмºйсе.
Кис Морат šы´´ы фатирынан барып алды ла Октябрь проспекты буйлап елдер´е. Šараœƒы тµшµргº ºле иртºрºк, ºммº халыš яйлап тартыла башлаƒайны бында. Залда µ¾тºлдºр šуйылƒан, музыка уйнай. Йºштºрсº кейенгºн, саƒыу би´ºнгºн оло ханымдар, сºстºре šойолоп бµтžº лº йºшлек дºртен юƒалтмаƒан бабай´ар, урта йºштºге šатын-šы´ к±пселекте тºшкил итº. Гµлназ шунда уš эшкº тотондо. Аулаš кисºžен ойштороусы апай´ар менºн танышты, а´аš буй´аšтар´ыœ ±´´ºренºн žорау ала башланы.
Морат ни эшлºргº белмºй,- бындай кисºлºр´º ул тº±ге тапšыр ине,- унда žуƒылды, бында žуƒылды. Сºƒºт буйына машинаžында ултыр´ы, кире кер´е.
-Уй, Морат аƒай, Žе´´е кµттµр´µм инде,-šы´ тып итеп алдына ба¾ты. К±´´ºре ялтырап киткºн, ирендºре асылƒан. Сибºр, шайтанбикº.
-Минеœ эш бµттµ инде. ªй´ºге´ бер´е генº бейеп алайыš та, šу´ƒалайыš.
Мораттыœ бер минут та тотšарланаžы килмºй ине. Лºкин тап ошо мºлдº ,,Аš бейе±,, иƒлан иттелºр. Šы´ нºзºšºтле šыланып бейергº тµшµр´µ . Нишлºйžеœ, ризалашырƒа тура килде. Уртаƒа сыƒырƒа ла µлгµрмºнелºр, ниндºй´ер хºрби формалаƒы šы´ыл йµ´лµ ир šы¾ылды:
-Šарºле, егет кеше! Туташыƒы´´ы бейергº саšыра алма¾мынмы икºн?
Был майор бер нисº секунд алдараš žораžа, Морат šуш šуллап žылыуšай´ы тоттороп ебºрер ине. Тик хº´ер žуœ инде. К±œелендº хосусилыš šорто оялап µлгµргºйне. ¤¾тº±енº теге нисектер дорфараš µндºште ке±ек. Шуныžы йºненº тей´е. Šай´а зинžар тигºн мµƒжизºле ž±´?
-Юš, булмай!
Кавалер žµмžµ´ итеп текºлеп тороуын дауам итте:
-Ну?
Ошо «ну» ±лтер´е лº инде. Бында žиœº, казарма бармы, солдафон?
- Пош-шел ты, понял! Был минеœ кºлºшем!
Морат шулай тине лº, ±´е лº žи´мº¾тºн šы´´ы суп иттереп ±беп алды. Аž, шайтан! Ни эшлºне? Телºмºгºйне бит.
Стена эргºžендºге ултырƒысšа šунаšлаƒан ªнисºнеœ к±´´ºре маœлайына менде. Яœы ƒына килгºйне, ƒº´ºтенсº айына бер-икене инеп сыƒа ул бында. Šатын телефонына ±релде. Fº´илºžе лº šыуанžын ºй´º! Теге юлы картуф индереп сыššанда, Мораттыœ мы¾šыллы йылмайып šуйыуы и¾енº тµштµ. Ярай, кµлкµœдµ яœƒыратырбы´, а´ƒын бесºй.
-Морат та Морат тип аšылдан шашаžыœ. Бына алдымда тора Моратыœ! Бер šы´ менºн тоттом. Тф±, мºсхºрº! Белºžеœме кем ул šы´? Теге юлы кафела šыйšаœлап йµрµгºн фºхишºžе!
Теге остан Fº´илºнеœ ялбарыулы тауышы ишетелде. ªйтерžеœ дº апаžы юрамал šылана. Фºšºт у¾ал žºм йºмžе´ итеп шаярта ƒына.
-Šуй ºле, апай…
-Šуймайым! Нишлºп šуйырƒа тейеш ºле мин! Хº´ер ±´енº бирºм!
ªнисº тегелºр´е šараœƒы мµйµштº šыуып етте. Машинаƒа китеп барыу´ары ине. Морат ƒºжºплºнеп µндºште.
-ªнисº, Žе´ме был?
-Мин! Бер генº минутšа! Иптºш корреспондент, žе´´еœ менºн ауылда šалƒан мµхºббºтеге´ žµйлºшергº телºй!
Телефонын Моратšа тоттор´о. Fº´илºнеœ алы¾ тауышы шау-шыу пºр´ºžен йыртып килеп етте.
-Ысынмы был, Морат?
-Fº´илº? Туšтºле…
- Žин ысынлап та…
-Fº´илº, мин аœлатырмын барыžын да…
-Кºрºкмºй, миœº аœлаттылар инде. Эх, žин…
-Fº´илº, Fº´илº…Мин аœлатырмын.
Телефон µ´µп-µ´µп иланы. Бºлки аœлашыр´ар, бºлки барыžы ла ±´ урынына šайтыр тигºн µмµт сатšыларын сыƒарып балšып-балšып алды. Лºкин мµƒжизº Fº´илºнеœ теге абаƒа тураžындаƒы ºкиºтендº генº була торƒандыр. Экран žуœƒы кµсµнº ялпылдап алды, žºм тирº-яš šараœƒылыššа сумды.
Бо´ло ямƒыр
Бына µсµнсµ кµн инде Морат эсеп ята. ªйтžºœ º´ºм ышанма¾, ºммº театрƒа барып мºс булып šайтты. Унан, бер башлаƒас, ысšынды ла китте…
Сºбºп Fº´илº менºн килеп сыššан аœлашылмаусанлыšта ƒына т±гел ине. Эштº кµтµлмºгºн мºсьºлºлºр килеп тыу´ы.
-Инеп сыƒыƒы´ ºле,- эске телефондан шылтыратšан Эльвира Вºкилевнаныœ тауышы žалšын ине. Баш мµхºрир урынба¾ары ±´енº žирºк саšыра. Тимºк, ниндºй´ер ±тº мµžим йомошо бар.
Эльвира Вºкилевнаныœ эш б±лмºžе ´ур булмаƒан к±ргº´мºлºр залына тартым. Стенала рºсемдºр -кºрзинкº эсендº žыйынып ултырƒан бесºй балалары, о´он муйынлы жирафтар, пелºш башлы, тумалаš к±´ле сабый´ар. Былар барыžы ла б±лмº хужабикºžенеœ тºбиƒºткº, йºнлектºргº žºм бала-саƒаƒа šарата булƒан сикžе´ мµхºббºтен саƒылдырырƒа тейеш ине, к±рºžеœ. Ошонда уš компьютер´а ба¾ылƒан тºрºн йµкмºткеле ž±´´ºр ажырайып тора:
«Fаилº- изге тµшµнсº! Уны кµс менºн дº, мºкер менºн дº тµ´µп булмай. Сµнки ул- ике йµрºктеœ мºœгелек šºлƒºžе!»
Б±лмº эйºžенеœ šарт šы´ икºнен и¾кº тµшµргºндº, ºлеге ž±´´ºр´еœ урау мºƒºнºžе шуƒа šайтып šала торƒандыр.
-Дµрµ¾, мин ºле ±´ šºлƒºмде тµ´µмºгºнмен. Сµнки уны мºкер менºн дº, кµс менºн дº булдырып булмай. Лайыšлы кешене тапмаƒанмындыр, бºлки. Ысын ир´ºр юšтыр, бºлки. Тимºк, кµслµ заттар, žе´ ±´еге´ ´º ƒºйепле».
Шуныœ арšаžында ƒаилºгº žºм балаларƒа тºƒºйенлºнгºн ƒºйрºтен анау жирафтарƒа сарыф итергº тура килºлер. Šы´ыš, баяƒы ялтырауыšлы ž±´´´ºр´е ±´е я´ƒан тип ишеткºйне. Шулай´ыр.
Бер мºл, ºле яœы ƒына эшкº килгºнендº, уны-быны абайлама¾тан ºйтеп žалƒайны.
-Эльвира Вºкилевна, бºлки Žе´гº аквариумда сабаš ±рсетергº кºрºктер? Žиге´енсе мартта балыš žурпаžы менºн žыйлар инеге´! – Шаярта, йºнºžе.
- Был ž±рºттºр´ºн ни фай´а?
-ª минеœ µйµмдº ике тутыйƒош йºшºй, йºш кеше!
Урынба¾ар аœлайышžы´ыраš яуапланы, ±тº тишеп šараны. Был тиклем нºфрºттен Мораттыœ µнµ тыƒылды. Иллº мºгºр баяƒы тутыйƒоштар менºн улар´ыœ хужабикºžе араžындаƒы мº´ºк мµнºсºбºттºр´е белžº, бºлки, кºйефе ул šº´ºре šырылма¾ та ине.
Šоштар´ыœ береžе «нич-че!», йºƒни «нисауа!», º икенсеžе нишлºптер «дура!» тиергº µйрºнеп алƒан, имеш. Элекке хужаžыныœ этлеге. Žºм, к±´ алдына килтереге´! Иртºнсºк, эшкº китер алдынан, Эльвира Вºкилевна кµ´гµ алдында µйµрµлº. Тутыйƒоштарƒа µндºшº:
-Йº, нисек? Матурмынмы?
Тегелºр´еœ береžе ярылыр´ай булып шаœšылдай:
- Нич-че! Нич-ч-че!
Икенсеžе:
-Дура! Дура!
Эштºн šайтып ине±енº теге ике žºпрº žаман да ±´-ара талашып ултыра, имеш. Хужабикºне «сºйнºй´ºр», ±´´ºре šарлыƒып бµткºн.
-Дура, дура!
-Нич-че, нич-че!
Бындай ž±´ иреклеге урынба¾арƒа, ºлбиттº, оšшамай. Сепрºк менºн «демократ»тыœ ситлеген šаплай. Фекер айырымлыƒы ошоноœ менºн тамам. «Нисауа» ƒына тороп šалды… Šана žуœ, тормошта ла мºсьºлºлºр шулай ти´ хºл ителžº!
-Имза йыябы´, иптºштºр, šулыƒы´´ы šуйыƒы´!-Эльвира Вºкилевна алдындаƒы šаƒы´ƒа ымланы.
-Ниндºй имза?
-Рафаил F±мºровичты яšлап имза.
Баšžаœ, министрлыšта баш мµхºриргº теш šайрай башлаƒандар имеш. Кемгºлер гºзиттеœ э´мº-э´лекле šарашы оšшамай. Атап ºйткºндº, Рафаил F±мºровичтыœ э´мº-э´леклеге тип аœларƒа кºрºк быны, иптºштºр. Хº´ер коллектив ±´ ž±´ен ºйтергº тейеш. Сµнки бе´-команда! Бµгµн ±к к±мºк хат тегендº- ´ур етºкселºр´еœ µ¾тºленº барып ятырƒа тейеш. Шулай žµйлºнде Эльвира Вºкилевна, йыйылыштаƒы ке±ек.
-Мин…
-Нимº žин?- Урынба¾ар´ыœ к±´´ºре ба´лап китте. Был ни ƒºлºмºт. ªллº яœы фетнº ºтмºлºйеме? Унан булыр ул.
-…быƒа šул šуя алмайым.
-Нисек, šул šуя алмайым?
-Шулай.
-Нисек инде шулай? Бµтºžе лº šуй´ы.
-ª мин šаршы.
-Улай булмай, иптºштºр. Нисек инде šаршы?
-Ул китергº тейеш.
-Ни µсµн?
-Гºзитте эт ояžына ºйлºндергºне µсµн...
-Шунан?- Эльвира Вºкилевна баланы кºзеклºгºндºй šыланды.
- Бер тºнšит мºšºлºžен дº ±ткºрмºгºне µсµн...
-Шунан?
- Т±рº-šараны ƒына маšтап ултырƒаны µсµн…
-Шунан?
-Шул…
Урынба¾ар ž±´ кµрºштереп торманы, šул žелтºне.
-Ярай-ярай, аšыллыžыœ! Žин герой ´а, бе´ алйот.
Эйе, Эльвира Вºкилевна тыныс šалды,- сºбºлºнмºне лº, šарышлашманы ла. Ваšиƒалар ±¾ешенеœ тµрлµ юлдарын к±´ аллап šуйƒан. Žºр šайžыžына º´ер.
Бер уйлаžаœ, нимºгº борсолорƒа? Ярай, Рафаил F±мºровичты редакциянан алдылар ´а икºн ти. Яœы хужа килде ти. Уƒа бит коллективты žºм гºзит эшен белгºн кеше, атап ºйткºндº урынба¾ар кºрºк. Билдºле бит инде, žºр ойошмала ла тµп т±рº т±р µсµн генº. ª барлыš эште урынба¾ар´ар тарта. Эльвира Вºкилевна нºš шундай кеше. Алыштырƒыžы´ кеше тип ºйткºндº лº ярай. Ошо редакцияла ƒына ла нисºмº хужаны šабул итеп, сираттаƒыžын о´атырƒа йыйына.
Морат сыƒып китте. Эльвира Вºкилевна ултыра бир´е лº, баш мµхºриргº й±гер´е. Тегеžе интернет киœлектºрен байšай ине. Žуœƒы а´налар´а был тµрлµ кимºл етºкселºренеœ тµп шµƒµлµнº ºйлºнде. Бихисап сайттар´а республика етºксеžенеœ шºхесе, уныœ ни ºйте±е, иœ мµžиме, кемдºр´е бушатыуы, кемдºр´е хуп к±ре±е тураžында ысынлы-юšлы хºбºр´ºр тулƒайны. Ошо арала яœы хµк±мºт тµ´µйºсºктºр. К±птºр осасаš. Иœ мµžиме, бажаžына ƒына теймºžендºр. Ул урынында ултырžа, бе´ ´º бирешмº¾бе´.
-Šондо´баевты šыуырƒа кºрºк!
Урынба¾ары бу¾аƒанан уš хºбºр башланы. Рафаил F±мºрович монитор´ан айырылып šы¾ала к±´´ºрен асалаš-йомалаš килтер´е.
-Нишлºгºн žуœ, Эльвира Вºкилевна?
-Имза šуймай.
Урынба¾ар к±мºк хатты т±рºнеœ алдына žалды. Тегеžе к±´леген элºктереп šарап сыšты. ªмере теш а¾тынан сыšты:
-Šыуыƒы´ žуœ!
Хужаныœ тº±ºккºл šыланыуыныœ сºбºбе бик ябай ине. Мораттыœ µ¾тºге таянысын, Мирас Шаžиевичты, эшенºн ебºргºндºр тип ишеткºйне. Тимºк, унан-бынан šурšма¾šа ла була.
-Нимº тип приказ я´ырƒа икºн?
-Эшкº žуœлап йµрµй. Кºрºк саšта табып булмай...
-Булмай инде, телефонын юƒалтšас...
-Šыуыƒы´. Акт тµ´µгµ´ ´º šыуыƒы´!
-Ярай, Рафаил F±мºрович. Эшлºйбе´!
Урынба¾ар эстºн генº уйлап šуй´ы. Šыуыуын мотлаš šыуырбы´ ул киребµткºнде. Мºгºр ±´еге´´е алданыраš ысšындырмаžалар, хµрмºтле Šы¾алаг±´ ºфºнде.
Баш мµхºрир дауам итте:
-Бе´ яœы шарттар´а яœы команда тупларƒа тейешбе´! Žºр тµрлµ бушбоƒа´´арƒа урын булмаясаš. Сµнки ответственность огромная. Бигерºк тº хº´ерге осор´а!
-Шулай,Рафаил F±мºрович!
Хужа ручкаžын к±тºреп иплºп кенº- ябай хе´мºткºре тормай бит алдында- µ¾тºлгº ташланы. Сыšžаƒы´ ´а була, ваšытым юš.
Морат башšа žыйма¾лыš йºнº бер ахмаšлыš šылды. Кис буйы µ´гµлºнде-µ´гµлºнде лº, тµнгº šарай ªнисºнеœ фатирына елдер´е. Теге аулаš кисºžендºге хºлдеœ осраšлы булыуын, ±´ен яœылыш аœлау´арын тµшµндµрмºксе ине. ªлбиттº, инºлеп, кºмžенеп, т±бºнžенеп йµрµгºн žымаš та бит. Лºкин ул барыžына ла т±´ºсºк. Хатта тупа¾лыƒы менºн хºтерен šалдырƒан, ул ƒына ла т±гел, араларына соšор šа´ыƒан бисº алдында ла хурланырƒа º´ер. Сµнки Fº´илºне фºšºт апаžы ƒына ипкº килтерº алыр ке±ек. Тыœлаžа уны ƒына тыœлар.
Šатын ±´е генº ине, ºммº саšырылмаƒан šунаššа аптыраманы. Аœлашыла, был ме¾кен Fº´илºне šайтармаšсы. Инºлеп йµрµй, бисара. Сºй эсер´е. Морат к±стºнºскº торт килтергºйне. Хºбºрен žµйлºне лº žµйлºне… ªнисºнеœ эйºк šаƒып ихлас тыœлауын к±реп тулыžынса асылды. Тегеžенеœ к±œелен к±рергº тырышып,-бына ниндºй мºсхºрºгº тµштµ!- бер-ике тапšыр šатындыœ šулына žуƒып алƒан булды. Теге юлы кафела ултырƒандаƒы žымаš. Йºнºžе, ихласлыš šыла, уƒа тулыžынса ышана. ªнисº šºнºƒºт иžаžайланы:
-Žе´ ºллº миœº бºйлºнº башланыƒы´мы ул?
Žеœлекºшенº барыžын да аœлатырƒа вºƒº´ºлºп šалды. Тик хушлашšанда ƒына абайланы. ªнисºнеœ сырайын нºфрºт šатыш ерºне± ƒºлºмºте šаплаƒайны.
Быйыл йºй ямƒыр бµтµнлºй яуманы тиерлек. Бºƒзе ваšыт, ±тº томра кµн а´аšтарында, шыйыš šына болоттар ба´натžы´ йыйыла башлаƒан була. Лºкин šапыл šалыššан э¾е ел улар´ы таратып, тµрлµžµн тµрлµ яššа борšотоп ебºрº. Šойон уйнап, žауаƒа тупраš-япраš оса. Целлофан моšсай´ар к±тºрелеп, йорттар µ¾тµндº бµтµрµлµп йµрµй башлай.
Шуныœ ке±ек Šы¾алаг±´´еœ т±бºžендº šуйырƒан šара болоттар ´а ти´ таралды. Урынын žаšлап šалƒан бажаžыныœ йºнº бер šµ´рºте ине был. Кикереге šабаттан к±тºрелº башланы, кисº генº žºммºžе менºн дº šуш šуллап žаулашып йµрµгºн хужа ±´енеœ º±ºлге, таныш фиƒеленº šайтты. Хº´ер коллективта хасил булƒан бер-ике,,боласы,, менºн дº šурšмайынса и¾ºплºшергº мµмкин.
ªмере бик йºžºт ±тºлде. Мºгºр урынба¾ары менºн ºлеге ºœгºмº шаршамбыла булžа, а´на ахырында Šондо´баевты эштºн бушатыу тураžында šарар º´ер ине. Быныœ µсµн Мораттыœ хе´мºт урынында ярты кµн булмауы ла етте. Fº´ºттº ул редакция йомошона сыššанда мµдиргº ºйтеп китº. И¾кºртмºžº лº, шауšымы теймºй ине.
-Хºбºрсе менºн б±рене аяƒы туй´ыра-тип šабатларƒа ярата ине баш мµхºрир. ª был юлы демократия уйнап маташманы. ,,Фетнºсе,,неœ эштº юšлыƒы хаšында килтереп еткере± менºн кадр´ар б±легенº шылтыратты. Хе´мºт тºртибен бо´оуƒа žылтанып акт тµ´µнµлºр. Хº´ер Šондо´баев ысынлап та ±´ урынында юš тигºнде ра¾лаƒан шаžиттар кºрºк ине.
Эльвира Вºкилевнаныœ башына мº´ºк уй килде. Šондо´бай´ыœ иœ яšын иптºштºренºн шаžит яžарƒа кºрºк! Бына šы´ыš буласаš. ¦сем šаныр, исмаžам…
Шул хаšта уйлап та бµтмºне, б±лмºžендº Эдик хасил булды. Бына икенсе а´на инде отпуск žорап мыжып йµрµй. Э¾е кµндºр žаулыƒын тамам šаšшатšан, šан ба¾ымы к±тºрелгºн, дачала ял итеп алырƒа ине…
-ªй´º-ºй´º, ±т. Šай´а ƒаризаœ?
-ªллº ысынлап та ебºрºžеге´ме?- Шофер´ыœ йонсоу йµ´µндº ƒºжºплºне± саƒылды.
-Килтер-килтер šаƒы´ыœды! Мµмкинселек килеп сыšты, бºхетеœº. Командировкалар´ы кºметºбе´, гаражƒа ла эш кºмей. А´на-ун кµн ял итеп алырžыœ…Башта ошо šаƒы´ƒа ла šул šуйып ебºр!
Šыуанысы эсенº žыймаƒан ир Šондо´баевšа šаршы тµ´µлгºн актšа к±´ žалды. Сырайы žытылды. Беренсе синыф уšыусыžы ке±ек ирендºрен šыбыр´атып таƒы ла бер´е уšып сыšты. Žºм,- Эльвира Вºкилевнаныœ сикžе´ ƒºжºплºне±енº,- имза šуйыу´ан баш тартты! ª šан ба¾ымы žуœ? ª отпуск? Ал-йот!!! Бар, коридорƒа сыƒып žыуынып ин. Имзаœды šуймаžаœ, яœы šайтšан машинаны икенсе берº±гº бирºбе´. Отпуск та тºтемºй.
Рºмил Зµфºрович, киреžенсº, инºлтмºне. Теге ваšыт курсташтарын žыйлап šайтарƒандан žуœ žаман ипкº килº алмайынса, аœšы-тиœке йµрµ±е ине. Бына ºле лº урынба¾ар б±лмºžенº одеколон е¾е аœšытып килеп кер´е. Эльвира Вºкилевна шундуš žµж±мгº к±сте:
-Žаман да айный алмайžыœ, º Абы´гилдин?
- Юš-юš, барыžы ла яšшы, Эльвира Вºкилевна!
-Ярай, žин исмаžам эшкº йµрµйžµœ. ª бºƒзе берº±´ºр бµтµнлºй килмºй. Бына Šондо´баев, мº¾ºлºн. Сºƒºт ун ике, º ул žаман юš…
¦´енº янаƒан хº±еф ситлºтеп ±ткºс, Рºмил Зµфºровичтыœ к±œеле булды. Матур би´ºкле имзаžы šаƒы´ƒа тµштµ.
Иœ ауыры Мораттыœ ду¾ы žаналыусы Йомаƒолов менºн ине. Урынба¾ар ž±´´е ситтºн башланы. Тауышын кºметеп, йµ´µнº борсолоу сыƒар´ы.
-Аƒайыбы´´ы министрлыššа к±серºлºр, ишеткºнžеœдер?
Азат, ºлбиттº, хºбºр´ар т±гел. Сµнки ºле генº уйлап сыƒарƒан уй´ырма булды был. «Яœылыšтар» хе´мºте етºксеžе булараš ул žºр мºƒл±мºтте белеп торорƒа тейеш килеп сыƒа. ªммº коллективты борсоƒан иœ тµп, иœ žуœƒы яœылыš уны урап ±теп киткºн, имеш. Шуƒа ла саš šына šºнºƒºтžе´лек тойƒоžо кисер´е. Лºкин žыр бирмºне, етди сырай менºн мºƒºнºле яуапланы:
-Ишеттем, бар ундай мºƒл±мºт...
-Бар ƒына ла т±гел, мºсьºлº хºл ителгºн тиерлек. Тик šасан, иртºгºме, йºнº бер йылданмы, билдºžе´ ºлегº. Был сер, берº±гº лº ысšындырма…
Урынба¾ар ºœгºмºсеžенº žынсыл šараш ташланы ла дауам šылды.
- Бе´гº алмаш тураžында уйлай башларƒа ваšыт. ¦´ебе´´еœ егеттºр´е к±тºрергº кºрºк,- быныžы Эльвира Вºкилевнаныœ тµп хужа булырƒа дºƒ±º итмº±енº ишара ине.
-ªлегº баш мµхºрир вазифаžында ике кешене генº к±рºм. Береžе žин, Азат Fафурович.
¦´енº быƒаса булмаƒанса, атаžыныœ исемен дº šушып Fафурович тип µндºше±ендº оло мºƒºнº к±р´е.
- Икенсеžе - Рºмил Зµфºрович…
Эстºн тантана итте Йомаƒолов. Šыуанырƒа урын бар ине. Рºмил Зµфºровичты т±гел, серлºшергº тап ±´ен саšырƒас, тимºк, урынба¾ар уныœ яšта!
- ª нишлºп, Рºмил аƒай ´а лайыšлы. Тик…
-Тик йомшаš яšтары бар,- тип дауам итте уныœ фекерен Эльвира Вºкилевна.- Мин žинеœ кандидатураны тºšдим итºсºкмен.
-Рºхмºт, ´ур рºхмºт, ышанысыƒы´ µсµн!
-Žин, Азат Fафурович, к±птºн эшлºйžеœ редакцияла. Эште белºžеœ, кешелºр´е белºžеœ. Принципиальныйžыœ!
Žуœƒы ž±´гº айырым ба¾ым яžаны. А´аš гºзиттеœ яœы žаны, хе´мºт тºртибе тураžында žµйлºштелºр.
-Бына рºхºт šайžы кешелºргº! Эшкº лº йµрµмºй´ºр.
Šондо´баевтыœ šылыƒын тасуир итте. Актты к±рžºтте.
-Юš, мин быƒа šул šуя алмайым…- Азаттыœ йµ´µ ±´гºр´е.
-Нисек?
--Ул ду¾ та инде минеœ…Ду¾ уš булмаžа ла, ну бергº ултырабы´ бит.
-ª принципиальность? Žиœº гºзиттеœ я´мышы šº´ерлеме, ºллº бергº ултырƒан ду¾мы?
-Уныžы шулай ´а ул…
-Иœ йºнде кµй´µргºне шул, Азат Fафурович, µ¾тºн Šондо´баевты šо´алап маташалар, баш мµхºрир итеп!
Быныžы ла ялƒан ине. Сµнки Мирас Шаžиевичты бушатšандан žуœ, Мораттыœ юƒарыла таянысы šалмаƒайны. Азат был уй´ырмаƒа ышанманы ке±ек. Шулай ´а ±´енº артыš кµндºш кºрºкмºгºнен асыš аœланы. ªммº šул šуйыу´ан йºнº баш тартты.
-Бар, уйлап кил! Бер сºƒºттºн кµтºм.
Азат ƒº´ºтенсº тºмºке тартыу б±лмºžенº инеп батты. Юš, ул ду¾ын žатмаясаš.
Морат тимер юл вокзалынан репортаж эшлºп šайтып ине±е булды, телефон шылтыраны. Эльвира Вºкилевнаныœ шом šатыш тантаналы тауышы яœƒыраны
-Баш мµхºриргº кереге´.
Инде, артынан уš урынба¾ар пºй´а булды. Акты к±рžºтелºр.
-Ответственность бµгµн,- šабатлайым, айырыуса бµгµн,- огромная! ª Žе´ ºллº šай´а žºптºœдºп йµрµйžµгµ´. ¤¾тº±енº, žынау мµ´´ºтеге´ ´º сыšмаƒан…
Хº´ер саƒыу итеп, -хºтерендº уйылып šалžын!- хушлашыу ž±´ен ºйтергº кºрºк ине. Ниндºй´ер кинолаƒы ке±ек šыланды:
-Žау булыƒы´, бе´ žе´´еœ яр´амƒа мохтаж т±гел…
Шулай šы¾šа тотто ž±´´е Šы¾алаг±´. Морат бер ни ºйтº алма¾тан šаƒы´ ки¾ºгенº šарап ултыра. Бына акт, бына имзалар. Уны ,,šай´алыр žºптºœдºп,, йºƒни эт žуƒарып йµрµ±ен и¾батлап ду¾тары- Азат Йомаƒолов, Рºмил Абы´гилдин žºм яœы ƒына эшлºй башлаƒан йºш фотограф Нºƒим Сºлимов šул šуйƒайны. Редакциялаƒы žуœƒы ир заты - мºœге сырхау Эдик šына имза žуƒыу´ан баш тартšайны.
Сºхнºлº оло йºштºге йырсы кµсºнº. Заманында республиканы дыу килтергºн, ул ƒына ла т±гел, донъяныœ артына тибеп йºшºгºн хºтºр билдºле кеше ине. Бер-ике юл автограф я´´ырып алыу µсµн žыу буйы сиратšа ба¾алар ине. Эх, žин ваšыт! Ни šиºфºтšº кертмºйžеœ дº º´ºм балаларын, ни´ºр генº šыландырмайžыœ… Хº´ер инде тауышы ултырƒан, кº±´ºžе šалынайƒан, йµ´µн сырыш ба¾šан. Šасандыр šы´´ар´ыœ žушын алырƒа žºлºтле зºœгºр к±´´ºре лº тоноƒайып šалƒан.
ªлбиттº, аƒайыбы´ йºшºреп маташа. Сºсен сµм-šараƒа буяƒан, бит тирелºрен тарттырƒан. Йºштºрсº еœел žикергелºп, килде-киттеле йыр žу´а. Был баяƒы йºллº± хистºрен таƒы ла тºрºнºйтº тµшº.
Ете урам, ете урам
Йµрºгемº бºйлºнгºн.
Гармун тартып таœƒа šº´ºр
Етеžен бер ºйлºнºм…
Микрофонды ике бармаƒы менºн генº тотоп, ±тº šылансыš тµ¾тº баянсыƒа яšынлай. ªйтерžеœ дº, ем тапšан ºтºс, шул шатлыšлы хºбºр´е тауыšтарына еткерергº ниºтлºй. Fорурлыš та, уйынсыллыš та, тºкºбберлек тº саƒыла šыланышында. Уныžы иžº, баянсыны ºйтºм, башын žулƒа žалƒан да, к±´´ºрен йома-аса žы´´ыра ƒына. Барлыš булмышы менºн алы¾та, сикžе´ лºззºтлек донъяžында. Эргºžенº килеп ба¾šан элекке бµйµк артисты абайламаƒан булып šылана. Тегеžе баянсыныœ яуырынына šулын žалƒан була, сµнки йыр гармунсы мµхºббºте тураžында. Юš, исмаžам, бер-икене баш šаƒып, хуплап алыу´ы ла т±бºнселек к±р´е, суšынƒыр.
Йырсы, ниžºйºт, тамамланы. Шаян šыланып ике šулын к±крºгенº терºне. Баш эй´е. Залдан мµсžµ´ генº ус шапылдатыу´ар ишетелде. Аƒайыбы´, тинлек телºнселºгºн хºйерселºй, žаман тора бир´е. Халыšтыœ к±œелендº йºллº± тойƒоžо яралды, шикелле. Шыйыš šул сабыу´ар шыйыš алšышšа- йºйге э¾елº кибеп бµтµп барƒан зºƒиф инешкº º±ерелде. Бер сабый сыƒып сºскº тоттор´о. Артист кµслºшеп йºнº бер,- быныžы элекке, йºшлек репертуарынан ине,- йырын ишеттер´е. Рºхмºтле була белмºгºн тамашасылар´ан шул рº±ешле ±с алƒас, ниžºйºт, баш šайšайтып сыƒып китте.
Морат т±´мºне, ишеккº ыœƒайланы. Эсе бошоу´ан, юл ыœƒайы ƒына ингºйне ул театрƒа. Барыбер µй´º урын тапмаясаš.
Артынан йºнº бер ялššан тамашасы эйºр´е. Себергº йµрµп эшлº±се нефтсе икºн. Вахтанан кисº генº šайтšан. Тºмºке тарттылар. Буфеттан žыра алдылар. Унан инде китте-китте-китте… нисек šайтып ете±ен дº хºтерлºмºй.
Башы зыœšып уянды, сºƒºт тµнгµ µс икºн. Йºнº тороп ултырƒанында šояш šаршылаƒы µй´ºр´еœ тº´рºžендº саƒыла ине. Кешелºр эшкº ашыƒа. Тик уƒа ƒына šабаланырƒа т±гел. Уны šыу-´ы-лар… Žºм ±´ен ду¾ тип йµрµткºн º´ºмдºр яр´амында šыу´ылар. Хº´ер ƒаилºžе лº, žµйгºне лº, ду¾тары ла, эше лº юš. Ул яœƒы´.
Телефон шылтырай ´а шылтырай. Кемгº кºрºкмен икºн? Блин. Šºйнºžе, Фº±зиманна.
-ªпºт эсеп ятаžыœмы?
-Юšсы…
-Алдашма!
-Ярай-ярай. Эсеп ятам. К±œелеœ булдымы?
Морат тупа¾ žµйлºште. К±œел болƒана.
-Ана шул эскеœ арšаžында бисºœдºн дº, балаœдан да я´´ыœ.
-Нимº кºрºк žиœº?
-Ана Айг±зºл žµйлºшºм ти.
Трубкала бала тауышы яœƒыраны
-Елƒыуар, елƒыуар! Мама кейº±гº сыƒа! Грузинƒа сыƒа, грузинƒа сыƒа!
Трубка µсµн талашалар ине булžа кºрºк, šы´сыšтыœ илаулаƒаны ишетелде.
-ª мин бармайым уларƒа! Мин žинеœ менºн йºшºйем!
ªбей трубканы тартып алды. Аœлайышžы´ нимºлер екер´е лº, ž±ндереп šуй´ы.
Морат шул кистº ±к šºйнºžенеœ µйµнº юлланды, ишек тµбµндº о´аš тапанды. ªммº тегелºр асманы. Юл ыœƒайында бер кафеƒа žуƒылды. Šараœƒы мµйµштºге µ¾тºл артына ултырып алды ла žыра артынан žыра žемер´е. Эс бошоуын хºмер менºн šыуып маташты. Йºнº лаяšыл тейºнеп šайтты. Ярай ºле, машина менºн йµрµмºне, юƒиžº берºй šазаƒа тарыр ине. Тºгºрмºсен тишеп киткºндºр.
Кµн-тµндºр´еœ и¾ºбен дº юƒалта башлаƒайны. Бер мºл а¾таƒы к±ршеžенºн žыра алдыртты. Аса ƒына башлаƒайны, тышšы мµхит менºн бер´ºн бер аралашсы - µй телефоны телгº килде. Редакциянан, Зµфºр Рºмилевич.
-Šарºле, šартлас, žин ±пкºлºмº. Бе´´е мºжб±р иттелºр.
-Пошел…, аœланыœмы?
-Ž±генмº!
-…, аœланыœмы?
Морат трубканы ташланы. Телефон шунда уš яœынан телгº килде.
-…, аœланыœмы?
-Морат аƒай, был бит мин, Гµлназ.
-Рºмил аƒайыœ šуштымы? Мин уƒа ºйттем бит, šай´а олаƒырƒа икºнен!
Морат шешºне башлап та µлгµрмºне, µй телефоны йºнº шылтыраны. Гµлназ ни´ер ºйтº башлаƒайны, и¾ерек ир ажƒырып ебºр´е
-Шылтыратма башšа! Миœº бер кем дº кºрºкмºй.
Fº´илºнеœ šулынан трубка тµшµп китº я´´ы.
Кис Айнара килде. Ишекте асšысы менºн асып инде. Šасандыр ±´ šулы менºн яžатып žµйºркºžенº тапшырып šуйƒайны. Алйот. Уртаса буйлы, нº´ек билле, о´он сºсле йºш бисº. Ап-аš салбар, еœел майка кейгºн, еренº еткереп килешле генº буянƒан. Зауыš бар, ни ºйтºžеœ, актриса. Саšырылмаƒан šунаš диванда хºлžе´ ятšан иргº ашыšты.
-Эй, бахырšайымды, алкаш несчастныйšайымды…
Fº´ºтенсº иркºлºп Мораттыœ алдында, бала¾та тубыšланып ултыр´ы. Бармаšтарын бесºй ке±ек тырпайтып сºсенº батыр´ы. Баш тиреžен рºхºт кенº ыуƒылап массаж яžарƒа тотондо. Тик Мораттыœ žис кенº лº ƒишыš-мишыš уйнарƒа кºйефе юš ине. Хºле лº самалы. Айнараны, ƒµм±мºн бер šатын-šы´´ы ла к±ргеžе килмºй. Fº´илºнºн тыш, ºлбиттº. Žµйгºнен и¾енº тµшµргºс, šанžыраƒан яраƒа то´ žипкºндºй булды. К±ркº кикерегелºй, асыуы šабара башланы.
-Эй минеœ бахырšайымды, алкашкайымды. Хº´ер бе´ аш бешерºбе´. Хº´ер бе´ баш тµ´ºтергº берºй нºмº¾тº килтерºбе´…
-Šарºле, žин, давай, нейт… Бар,šайт!
-Нºмºкºй тиžе-е-еœ?
-Šайтып кит.
-Šайтып кит? Атаš, žин совсем что-ли…
-Бар-бар, žы´ бынан!
Мораттыœ тупа¾лыƒына тº±ге тапšыр шаžит булƒан šунаšтыœ к±´´ºре тупай´ы.
-Аž žин, алкаш несчастный! Мин уны º´ºмгº žанап хºл белергº килгºн булам, º ул, блин…
Айнара шап иттереп ир´еœ сикºžенº элºктер´е.
-Бºдбºхет! Таƒы ла берºйžен таптыœмы? Кºзº тºкºžе!
Šырт боролдо, сумочкаžын яуырын аша ташланы, тыš-тыš ба¾ып ишеккº ынтылды. Унан йºнº šырт боролдо, яžалмараš тауыш менºн тыныс žºм асыš итеп µндºште. Сºхнºлº ба¾ып торамы ни.
-Žин ƒ±мереœ буйына эшкинмºгºн, неудачник булдыœ! Žºм, бына мин ºйтте тиерžеœ, неудачник булып šаласаšžыœ да! Хуш!
Башын ƒорур тотоп сыƒып китте. К±ренеш тамам. Шаршау ябылды. Алšыштар! Афарин! Ана бара юлыœ…
Fº´илº лифттан сыƒыуƒа šаршыžына ап-аš салбар, зºœгºр майка кейгºн šатын осраны.
-ª-º! Žаумыžыƒы´, Žе´ ´º Моратšамы?
-Эйе…
-Моƒайын, Žе´ теге эшендºге ºхирºтелер, Гµлназдыр.
Fº´илºнеœ йºнº йµрºге шыу итте. Žаман да шул Гµлназ! ¤¾тº±енº был ханым. Кем быныžы? Йºнº бер мµхºббºтеме?
-Тик бына нимº, žылыуšай. Ул яœыраš миœº тºšдим яžаны. Šаœƒыртма уны башšаса. Ошо йомала никах уšытасаšбы´.
Айнара бармаƒына кейгºн бриллиант šашлы балдаƒын ºйлºндереп тиге´ яƒы менºн к±рžºтте.
-Бына шулай, Гµлназ апай. ¦тенеп žорайым башšаса бында килеп йµрµмºге´. Хушыƒы´.
Айнара лифт менºн шаулатып тµшµп китте. Апай тип µндºше±е ±´енеœ йºшерºк икºнлегенº ишара ине. ªлбиттº, ир-атšа йºшерºктºр кºрºк. Fº´илºнеœ к±œелендº ниндºй´ер нºфрºт, дµрµ¾µрºге ƒºрлºне± тойƒоžо яралды. Šай´андыр кµс, тº±ºккºллек килде. Ишекте асып эскº ±тте.
Тº´рºлº аš кейемле šатындыœ к±лºгºžе саƒылды. Морат башын šалšыта биреп томанлы к±´´ºрен алартып šараны. Айнара, тºки кире ºйлºнгºн ºрžе´ бисº.
-ªпºт žинме? Юƒал к±´емдºн!
Fº´илº иртºнсºк телефондан ишеткºн нºфрºтле тауыштыœ фºšºт ±´енº тµбºлгºнен аœланы. Яœылышлыš юš. Тимºк…Fº´илº урамƒа ташланды…
Žеœлеžенеœ балконда шым ƒына žыšтауын абайлап, ªнисº янына килде. Барыžын да аœланы, йыуатырƒа тырышты:
-Тапšанžыœ šайƒырыр кеше. Ул žинеœ тырнаƒыœа ла тормай. Žин бит уны яратмайžыœ!
Унан µ¾тºп šуй´ы.
-Хатта миœº лº бºйлºнеп маташты бит ул, теге юлы…
Žеœлеžен арšаžынан šосаšланы:
-Кисº генº Дамир кейº± шылтыратты. Себер´ºн šайтšан, ялƒа. Fºф± итžен ти, килеп алып šайтам ти.
Морат мºсет тµпкµлµндºге залда, сыбар бала¾та ултыра. Бында тыныс, елº¾. К±œел тыныслыƒы ла тапšандай. Ул žºммºžен дº юƒалтты. Тик ƒº´еллеккº ышанысын, намы¾ын ƒына žаšлап алып šалды…
Ул белº, šасан да булžа Изге žºм Саф юлƒа ба¾асаš. ªлегº º´ер т±гел. Ихтыяры етеœкерºмºй. Бµгµн т±гел, иртºгº. Мотлаš, иртºгº. Быныžы шикžе´.
Нисºнсе šат инде Fº´илº менºн тº± тапšыр осрашšан урынƒа, йºшел парк эсендº торƒан эскºмйºгº килеп урауы. Барлыš šыйыулыƒын йыйып йºнº таныш µйгº китте. Žµйгºне к±ренмºй, эштºн šайтып етмºгºндер, к±рºžеœ. Биш šатлы йорт алдындаƒы ту´анлы аƒастар ышыƒында, буяуы šубып бµткºн эскºмйºгº šунаšланы. Икенсе šаттаƒы тº´рºгº šарап-šарап ала. К±птºн ултыра ул, Fº´илºне кµтº. Осрашыр´ар, žµйлºшер´ºр, аœлашыр´ар.
Ниžºйºт, зºœгºр вольво к±ренде. ªнисº šайтты. Байбисº бик тºккºбер šиºфºт менºн машинаžынан тµштµ, ауыр пакеттар тотоп ишеккº ыœƒайланы. Артынан šы¾šа салбар žºм žары к±лдºк кейгºн ете-žиге´ йºшлек малай эйºр´е. Морат улар´ы туšтатырƒа šыйманы. Йºнº ярты сºƒºттºр´ºн малай уйнарƒа сыšты. Šулында к±н туп. Аƒас башына бºрº башланы, ботаššа эленгºн таƒараšты žуƒып тµшµрµргº маташыуы ине. Лºкин туп, олон менºн ботаš араžына žыšып, тороп šалды. Бала ±рмºлºп-±рмºлºп тº булдыр алманы, аяš-šулын žы´ырып кире тµштµ.
Моратты к±реп šалды ла бармаƒын µ¾кº тµбºп кинºт кенº илап ебºр´е.
-Ту-у-уп, ту-у-уп!
Бе´´еœ герой бер-ике žикере±´ºн µ¾тºге ботаšты элºктер´е, žелкеткелºп тупты тµшµр´µ. ¦´енекенº ирешкºс, ºле генº яу žалып аšырƒан бала, нисек башлаƒан, шулай тынды. Бер бороу менºн генº радиоалƒысты ž±ндер´елºрме ни! Итºƒºтле генº баш эй´е. Алƒы тештºре юš икºн, шуƒа ла рºхмºте шыпылдап сыšты
-Шпашибо!
ªнисºнеœ тºрбиºžе. Бер´ºн бер балаžын ±´ кµнµн ±´е к±рергº µйрºтº ине. Телºгºнеœº ти´ерºк µлгºше± µсµн иœ кµслµ šорал- илау. Бигерºк тº сабый илаžа, žис кем дº šаршы тора алмай. Кескºй Данил быны яšшы ±´лºштер´е. ªммº йышыраš ªнисºнеœ ±´енº šарата šуллана, ºсºžенºн нимº телºй шуны таптыра ине.
Бала Мораттыœ йµ´µнº бармаƒын тµбºне. Хºс Америка фильмдарындаƒы ке±ек. Дже-е-ек? Žинме был, шайтан алƒыры…
-Мора-а-т? Яœылышмаžам?
-Яœылышмайžыœ.
-Fº´илº апай´ы кµтºžеге´?
-Эйе. Туšта, žин кем ºле? Žинеœ ºсºйеœ…
-ªнисº…
-ª Fº´илº апайыœ?
-Уны Žе´ бушšа кµтºžеге´. Ниндºй´ер миœº билдºžе´ сºбºптºр арšаžында, ул Žе´´е яратмай.
-Нишлºп яратмай? Žин šай´ан белºžеœ?
-О-о, Žе´´еœ žорауƒа яуап бик ябай. Мамам ºйтте.
-ª Fº´илº апайыœ šай´а? Žе´гº, йºш джентельмен, билдºле т±гелме?
-Был хаšта шуны ышаныслы итеп ºйтергº кºрºк – эштº!
Ике ,,зыялы,,ныœ итºƒºтле, лºкин яžалмараš ºœгºмºžен ªнисº бо´´о. Балконда пºй´а булды ла улына šысšыра башланы. Тирºк артында торƒан Моратты шºйлºмºне, шикелле.
-Дани-и-л! ¤йгº!
-Шулай ´а мине šай´ан белºžеœ?- Морат малай´ан žорап šалырƒа ашыšты.
-Элементарно, Ватсон! Телефоныƒы´´ы бе´´º ятšырып šалдырƒанžыƒы´. ª унда ,,галерея,,ла фотоƒо´ бар, шунан таныным. Исемеге´ ´º я´ылƒан.
-Нисек? Минеœ телефон žе´´ºме ни?
Морат ƒºжºпкº šалды. Тимºк, ке¾º телефонын ªнисºлº šалдырƒан. Теге юлы, ауылдан к±стºнºс килтергºндº. Žºм хужабикº ул хаšта лºм-мим µндºшмºгºн. Бына лºƒнºт тµшкµрµ бисº!
-ª Fº´илº апай Žе´гº шылтыратšан да шылтыратšан.
Данил яй ƒына µйгº ыœƒайланы. Туšтаны, артына боролдо ла шыпырт šына µндºште. Бармаƒы йºнº к±тºрелде, Дже-е-ек, šартлас, таƒы ла шуныžы…
-Минеœсº, ул Žе´гº битараф т±гел. Кµн дº кис тº´рºнºн к±´ºтº…
Мораттыœ талсыššан йµ´µндº šояш šабынды. Йес! Уныœ поезы ºле китмºгºн!
-Ни µсµн балаœа уры¾ исеме šуштыœ?- ¤лºсºžе башта сабый´ыœ атын šабул итмºне. Данил да булдымы исем..
-Бер ´º уры¾ исеме т±гел! «Данлы ил» тигºндºн алынƒан! – Иœ ышаныслы žаšланыу´ыœ žµж±м икºнлеген яšшы белгºн ªнисº туƒан-тыумасаžын борšота башланы. Ауылƒа šайтšайнылар.
¤с айлыš «данлы ил» кµсºнº башланы, šы´арынды-б±ртенде лº… иплºп кенº эште бо´оп šуй´ы. Исем тикшере± šайƒыžы šалманы, хº´ер «данлы ил»деœ халыš-ара абруйын šотšарырƒа кºрºк ине. Бисº-сºсº, šыуаныслы аž-уžšа килеп, й±герешергº тотондо.
Данил ´урая килº ике кºмселеккº эйº булды. Кºрºкмºгºн тишеккº морон тыƒыу žºм компьютер. Тº±геžе µй хужалыƒына ярайžы ƒына ´ур зыян килтергелºй ине. Йº теген машинаžын ž±теп ташлай. Йº телефонды. Кире йыйып šуя šуйыуƒа, тик тегелºр артабан эшлº±´ºн баш тарта. Сµнки бер ус шµрµптºре артып šалƒан, имеш. Йº телевизор´а соšсона, йº стенаƒа šушарлы сµй šаƒа, йº бик тº булмаžа, ºсºžенеœ итегенº µ¾тºмº табан йºбештерергº маташа.
Тº±´º компьютерƒа яšын да ебºрмºй ине. Лºкин малай´ыœ самаžы´ ºрžе´леге елегенº ултырƒас, рµхсºт итергº мºжб±р булды. Хº´ер кµнµ-тµнµ виртуаль уйын уйнай, интернет киœлектºрен šы´ыра. Бºƒзе бер уœыштары ла к±ренº башланы. Мº¾ºлºн, фотошоп яр´амында ºсºžенеœ башын šырšып алды ла яратšан геройы – терминаторƒа йºбештереп šуй´ы. Был ƒына а´ тойолƒас, атаžыныœ, ду¾тарыныœ, а´аš µлºсºžенеœ дº баштарын µ¾тºне. Žµ´µмтºлº, теге ете башлы аждаžаƒа º±ерелде. ªнисºгº бер а´ ял булды, к±œеле лº тынысланды. Ирен šыуып сыƒарƒандан žуœ холšо тамам бо´олƒан баланы башšаса ипкº килтерº алмай шул.
Бына ºле санаторий´ан šайтšас, Данил šоротšос эшен яœы ƒºйрºт менºн терге´еп ебºр´е. Камилыраš программа šуй´ырыу маšсатында ªнисº ноутбукты таныш программисšа šалдырып киткºйне. Шуƒа ла малай ±´-±´ен º±ерºтергº мºжб±р.
Башта телевизор šараны. А´аš ялыšты žºм уйынсыš žалдаттарын, эт-бесºй-айыу-чебурашкалар´ы сафšа те´´е. Санаторий директоры šиºфºтенº кереп фарман бирергº тотондо.
-Хºйерле кµн, балалар! Шым-шым-шым! Бµгµндºн žе´ ябыš учреждениела. Ке¾º телефондарын тапшыраžыƒы´. Ата-ºсºлºргº ошаšлашмайžыƒы´. Тºрбиºселºр´е тыœлап šына йµрµйžµгµ´. Žорау´ар бармы?
-Бар,- йµнтº¾ маймыл тауыш бир´е.-Бе´´еœ žºр беребе´гº айырым б±лмº žºм компьютер кºрºк.
,,Директор,, бик ти´ ризалашты.
-Ярай, булыр.
Žµ´µмтºлº ªнисºнеœ žатырƒа º´ерлºнгºн тауары šатырƒа йºшиктºр´ºн сыƒып осто. Йоšо б±лмºžендº žºм залда егерме д±рт айырым ,,номер,, хасил булды. Унда žалдаттар, айыу-б±ре-тµлкµлºр урынлашты. ¤¾тºлде т±œкºреп тºтºй машиналарƒа гараж яžаны. Хº´ер ял ите±се халайыšты компьютер´ар менºн тºьмин ите± мºсьºлºžе генº šалды. Соšсона торƒас, ºсºžенеœ косметичкаларына юлыšты. Žºр береžенеœ šапšастарын асып сыššас, кµ´гµлºр экранƒа, º žауыттар ±´е компьютерƒа оšшап šалды.
ªнисº šайтып ингºндº ошо эштºр менºн мºж килº ине. ¤й´ºге зинзилºне к±ргºс, оло янъял šупты. Бºрелеш šаты булды. Ике яš та илауƒа- иœ кµслµ šоралдарына тотондо. Дºррº± сºрелдºшеп тº бер-береžен еœº алмаƒас, солох тµ´µп, уртаš фекергº килделºр. Данил тышšа сыƒып туп уйнай. А´аš žауыт-žабаны йыуа. ªсºžе иžº бµгµн ±к ноутбукты алып šайтырƒа бурыслы.
Шулай эшлºнелºр ´º. Кис Fº´илº šайšанда малай ниндºй´ер дейе±´е šыуып тау-таш аша žикергелºп йµрµй ине. Тыж-тож иткºн атыу тауыштары, тау´ан ишелеп тµшкºн šар µйµмдºре, упšындар, йыртšыс ±кере±е…
-ªсºйеœ šай´а, Данил?
-Мº, žиœº, šºбºхºт, мº žиœº! (быныžы виртуаль бапаššа).
-Cеминар´а! (быныžы Fº´илºгº).
Малай бер генº ми´гелгº монитор´ан айырылды.
-Апай, žиœº шуны ºйте± урынлы булыр,-Данил дейе± žунарсыžы фиƒеленºн сыƒып зыялыƒа º±ерелде.- Теге аƒай бµгµн дº килде.
-Кит ºле, юšты žµйлºмº…Мин уны ташланым.
-ª нишлºп тº´рºнºн к±´ºтºžеœ?
-Бер ´º к±´ºтмºйемсе! Ана дейе± тотоп ашай ±´еœде.
Данил йºнº уйынƒа сумды. Fº´илº ти´ генº бутšа бешереп алды. Икº±лºп сºй эстелºр. Бала туšтауžы´ лºпелдºне. Žуœƒы арала ±тº бойоš, нимºгºлер šайƒырып йµрµ±се апаžын йыуатырƒа маташыуы ине.
-Šарºле, Данил, žин электрон почтаны аса белºžеœме?
-Žº тигºнсе!
Теге юлы Морат ºйткºн логинды йый´ы.
-Пароль?
-Мµхºббºт…
Кескºй Данил кµлµр тип кµткºйне, ºммº бала етди тµ¾ менºн хºрефтºр´е йый´ы. Бºлки ул ž±´´еœ мºƒºнºžен белмºй´ер ´º. Почта бите пºй´º булды!
-Оžо! ª мин к±пме маташтым, аса алманым
-Моƒайын, уры¾са я´ƒанžыœдыр. Латин хºрефтºре кºрºк.
- ª мин шулай я´´ым.
- ª-º, белдем! Мµхºббºт тигºндºге ,,х,, -ны я´ам тиžºœ, ике латин хºрефен - ,,к,, žºм ,,ž,,-ны šуша я´ыр кºрºк. ª žин ,,ž,,-ны ƒына я´ƒанžыœ.
Бына эш нимºлº икºн! Бер ±к ваšытта ºле уšыуƒа ла тµшмºгºн баланыœ белеменº хайран šалды.
Почтала етмеш µс хат теркºлгºйне. Барыžы ла унан… Данил сыƒып китте, ул апаžын яœƒы´ šалдырырƒа кºрºк икºнен аœлай ине.
Fº´илº бер-бер артлы хаттар´ы уšый башланы. Тº±гелºре тыныс žºм šы¾šа. ¦´енеœ эштºрен бºйºн šылƒан. А´аš, žаƒынƒандыр инде, на´лы ž±´´ºре артšа тµшкºн. Шуныœ менºн бер šатар´ан яуап алмауына ƒºжºплºнгºн. Žуœƒыžы а´на элек килгºн. Нºš улар айырылышšан šºžºрле кистº. О´он итеп я´ƒайны. Žºммºžен дº тºфсиллºп аœлатырƒа тырышšан, теге йылмаяš šатын-šы´´ар´ыœ береžенº лº хис-тойƒоžо юšлыƒын тасуирлаƒан…
Бµгµн Fº´илº эштºн иртºрºк šайтты. ¦´ºк ба´ар янындаƒы сºскº павильонында эшлºй ул. Бµгµндºн ваšытлыса ябылдылар. Šасанƒа тиклем икºнен хужа ±´е лº белмºй. Шулай ´а яœы хе´мºт урыны э´лºй башларƒа кºœºш бир´е. Был šалала хº´ер уны бер нºмº лº, бер кем дº тотмай. Эйе, бер кем дº… Fº´илºнеœ к±´´ºренº йºш бºреп сыšты. Китер ул, моƒайын, ¤фµнºн. Тº±ºккºллºргº кºрºк. Хºйер, башšаса сараžы ла šалмаƒайны. Тик šай´а китергº? Ауылда эш юš, мºктºптº урынына кеше алƒандар.
ªнисº балаžы менºн šай´алыр сыššан. Аш žалды, балконƒа сыšты. Морат к±ренмºй ине. Кµн бо´ола. Бºлки, ниžºйºт, ямƒыр яуыр? Šара болоттар тыƒы´ кµтµ±гº йыйылƒан, кµслµ ел и¾º башлаƒайны. Ишек šыœƒырауы яœƒыраны. Žºм… Морат килеп инде! Данил менºн булƒан кисºге žµйлºше±´ºн žуœ к±œелендº µмµт яралƒайны. Барлыš šыйыулыƒын егеп киле±е ине. Šулында сºскºлºр бºйлºме.
-Žин нимº? Апайым šайтып инžº…
Fº´илº был осрашыу´ы зарыƒып кµткºйне, ниндºй´ер нºфрºтле лº, на´лы ла ž±´´ºр º´ерлºп бµткºйне. ª ысынында барыžы ла яп-ябай, žº±етемсº. Морат šыуып сыƒармаžындар тигºндºй, ашыƒып яуапланы.
-ª улар машина менºн китте. Мин к±р´ем.
Ти´ генº šайтмаясаšтар тип ºйтергº телºне. Шунан ары ž±´ ялƒанманы. Морат žаман да тапанып ишек янында тора бир´е. Fº´илº иžº ±тергº саšырманы, -ни уйлар?- кинºт µндºште:
-Нишлºп килдеœ?
Саš šына яƒымлыраš итеп, йомшаƒыраš žорарƒа телºгºйне. Тулšынланыуынандыр инде, šырšыу яœƒыраны. ¦´е уœайžы´ланды, ºммº тµптº ултырƒан эске дошманы шул уš дорфалыšта дауам итте.
-Бында žине бер кем дº саšырманы.
¦´е ни эшлºйем мин, ниндºй й±лºрлек žµйлºйем тип µ´гµлºнде. ªммº баяƒы тºккºберлек битлеген сисеп ташлай алманы. Ир´еœ бµтµнлºй šаушап тµшµ±е к±œеленº сºйер лºззºт бирº ине. Šорбаныныœ ярлыšау телºнселº±е йºллºдкº лº, моƒайын, ошондай уš рºхºтлек µ¾тºй´ер. Мораттыœ эсендº ниндºй´ер šыл µ´µлдµ. Йонсоу йµ´µ салшай´ы, к±´´ºренº йºш бºреп сыšты. Šы´´ы яуырындарынан šосоп алды, ашыƒып те´º башланы.
-Барыžына ла мин ƒºйепле, Fº´илº, мин ƒºйепле.
-Кит бынан!
-Fºф± ит! Žинºн башšа бер кем дº кºрºкмºй миœº.
-Кит бынан! Ана Гµлназыœа žµйлº хºбºреœде!
Аž, ни булды миœº? Fº´илº ±´ен-±´е белештермºйенсº эсендº йыйылƒан ºрне±´ºрен те´´е. ªнисºнеœ яœыраš ºйткºн уй´ырмаžы ла и¾енº тµштµ.
-Žин бит хатта апайыма бºйлºнеп маташšанžыœ!
Морат йºшžерегºн к±´´ºрен тµбºп, й±лºр кешелºй тора бир´е. Šот осšос, кºмžеткес, нахаš ž±´´ºр´е ишетº ул. Мºƒºнºžе генº ялšынžынƒан мейеžенº барып етмºй. Fº´илº эстºн ялбар´ы. Аšлан, зинžар µсµн! Мин к±п нºмºлº ƒºйепле тип ºйт. Элекке хаталарым, ±ткºндºрем ±с ала тип ºйт! Лºкин мин žиœº хыянат итмºнем тип ºйт. Был ысынлап та шулай бит! Žºм мин, ƒорурлыƒымды еœеп, ƒºф± итермен… Тик тынып торма ƒына! Апайыœ ялƒанды žµйлºй тип ºйт. Мин дº ышанмайым ул ž±´´ºргº!
-Мин žине яратмайым!
Fº´илºгº ни булды? Ихтыярынан тыш, телºгенºн тыш šот осšос ž±´´ºр аƒылды:
-Мин Дамирƒа šайтып китºм…
Сихырланƒан ке±ек теге юлы апаžы ºйткºндºр´е šабатланы. ªллº ысынлап та ªнисºне семинар´ар´а арбарƒа µйрºтºлºрме икºн?
Морат žаман µнžµ´. Фºšºт žµйгºнен тамам юƒалтšанын ƒына аœлай. Бер ки¾ºк икмºккº µмµт итеп тº ала алмаƒан телºнсе ке±ек, šы´ыл к±´´ºрен тµбºп тор´о-тор´о ла, боролоп сыƒып китте. Хризантемалары и´ºндº сºселеп šалды.
Тышта ямƒыр šоторона. Fºжºп, ºммº йºйге селлºнеœ йºнº бер мµƒжизºžе- бо´лауыš яуа. Эре-эре борсаšтар машина тº´рºлºренº бºрелº, асфальт µ¾тµндº тºгºрлºшº, тºнгº килтереп žуƒа. Морат ауыртыу ´а, µшµ± ´º тоймай. Уƒа барыбер. Бына бер сºƒºттºн ашыу шул ƒºрºсºт уртаžында тора. К±лдºк-салбары тºненº žылашып бµткºн. Е±ешлºнмºгºн ере šалмаƒан. Бите буйлап ямƒыр тамсыларымы, к±´ йºштºреме аƒа. Башын эйеп тора ла тора. Žµйгºненºн мºрхºмºтлелек кµтº.
Fº´илº тыштан к±´ен ала алмай. Žаман да ƒорурлыƒы менºн кµрºшº ине. Ниžºйºт ±´-±´ен еœеп, šарар итте. Йºнº µс минут šына кµттµрº лº, мºгºр Морат урынында торžа, šаршыžына й±гереп сыƒа.
- Таƒы ла µс минут šына кµт инде, йºнем… ¤с минут, žºм бе´ аœлашырбы´, šауышырбы´, ƒºф± итермен ±´еœде! Бе´ бºхетле булырбы´! Тик саš šына т±´ инде, саš šына кµт инде мине… Абаƒа, абаƒа. К±к šабыƒы асылžын…
Нºš ошо мºлдº Морат тº´рºгº к±тºрелеп šараны. Šараны ла, к±шеккºн эт ке±ек, šойма тºœгºллºп китеп бар´ы.
Кµ´гµ žаƒыш
Аллея буйлап урта йºштºр´ºге ир атлай. Ул ялан баш, сºсенº шºлкем-шºлкем šырау тµшкºн. Еœел пальтоžыныœ яƒаžын к±тºргºн, šара туфлий´ар, зºœгºрžыу джинсылар кейгºн. ¦´ уй´арына сумып бара.
Кµ´ мºлендº шундай кµндºр була - žауа зыœлап торƒан сафлыš менºн тула. Тын алыуы ла иркен, бµтº нºмº ±тº к±ренмºле ке±ек, к±œелде иžº аœлайышžы´ дºртлºне±, ни´ер кµтµ± тойƒоžо билºй. Мµƒжизº кµ¾º±, мµхºббºт кµтµ± тойƒоžо ул. Бына ºле лº Мораттыœ яратšан урыны- парк эсендº аƒастар žиллегендº торƒан эскºмйºгº китеп барыуы. Ваšыты булƒанда žºр кµн žуƒылып китергº тырыша. Тик кµткºн кешеžе юš та юš. Теге ваšиƒалар´ан žуœ электрон адресына бер генº хат килде.
,,Мине э´лºмº. Fºф± ит.,,
Таœ менºн йµрºкžенеп уянƒайны. Тµш к±р´е. Šояшлы йºйге аšланда бер šы´ сºскº йыя. Барлыš šиºфºте, булмышы, хºрºкºттºре таныш. ¦тº лº ƒºзиз, ±тº лº яšын кеше. Тик йµ´µн генº айыра алмай. Был к±птºнге тµш. Žºм ниžºйºт, эй мµƒжизº, тº±ге тапšыр уƒа šарап борола. Fº´илº! Ап-асыš к±р´е, таныны уны.
Шуƒа ла нºš бµгµн тап итер ке±ек ине. Тик эскºмйº буш булып сыšты. Žµйгºне юš. ªйтерžеœ дº улар´ыœ тылсымлы осрашыуы ла, айлы тµндºре лº, šайнар ž±´´ºре лº булмаƒан. ªйтерžеœ, фани донъялыšта т±гел, º žºммºžе тµштº генº…
Эскºмйº буш. ªммº ул бында кµн žайын килºсºк. Šышšы žалšындар´а ла, šояшлы йºй´ºр´º лº, ел-дауыллы я´-кµ´´ºрен дº.
Рºхимžе´ кµ´гµ ел аƒастар´ыœ žуœƒы япраšтарын µ´гµлºй ине.
Март-ноябрь, 2010 йыл. ¤фµ.