Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
У нашы дні папера - настолькі звыклы матэрыял для ліста, друку, што нам цяжка прадставіць, як свет мог без яе абыходзіцца.
І здаецца пацешным, што калісьці тэхналогія вытворчасці паперы лічылася найвялікай таямніцай, за разгалашэнне якой можна было паплаціцца жыццём.
Пераможнае шэсце Бамбiцiны
З гісторыі рэчаў
ШОЎК ЦАЯ
Кім і калі была вынайдзена папера дагэтуль сапраўды невядома. Да нядаўняга часу лічылася, што гэта выдатная ідэя ўпершыню прыйшла ў галаву кітайскаму службоўцу Цай Луню прыкладна ў 105 г.н.э. Ва ўсякім разе, менавіта яго кітайцы шануюць як чароўнага заступніка папяровай вытворчасці.
Але пары дзясяткаў гадоў назад кітайскія археолагі ўсталявалі, што першая ў свеце папера была выраблена на сто гадоў раней, зрыўкі яе былі знойдзены падчас раскопак у раёне горада Тунхуа ў паўночна-усходняй частцы Кітая. А Цай Луню пасля «археалагічнага выкрыцця» пакінулі славу рацыяналізатара, які абагульніў і што ўдасканаліў ужо вядомы спосаб.
Рэцэпты выраба папяровых лістоў захоўваліся ў Кітаі як вялікая дзяржаўная таямніца, і вінаватаму ў яе разгалашэнні пагражала смяротнае пакаранне смерцю. Але ў свеце не існуе вечных сакрэтаў, і ўсё таемнае рана ці позна становіцца відавочным. Так адбылося і ў гэтым выпадку. У 610 г. папяровы сакрэт быў вывезены будысцкімі манахамі Донхо і Годзо ў Карэю і Японію. Яшчэ праз 40 гадоў уцекачы з кітайскага палону ваяры, якія працавалі на папяровых фабрыках Паднябеснай, «запусцілі» яе вытворчасць у Самаркандзе.
А калі стагоддзе праз сакрэт вытворчасці паперы атрымалася выведаць арабам і яны пачалі рабіць паперу ў Месапатаміі, Сірыі і Егіпце, яна хутка распаўсюдзілася спачатку на Блізкім Усходзе, а затым і ў Еўропе.
Цікава, што, нягледзячы на таямнічасць, якой атачаўся выраб паперы, ужо ў старажытным слоўніку кітайскай мовы часоў Цай Луня дадзена не толькі тлумачэнне значэнню іерогліфа «чжы» --- папера, але і даволі падрабязна апісаны асноўныя тэхналагічныя прынцыпы яе вытворчасці. Спачатку шаўковая вата змешвалася з вадой і расціралася ў каменнай ступе да атрымання аднастайнай масы, затым яе зачэрпвалі частай бамбукавай сеткай і сушылі. Высмаглая маса і была паперай.
Акрамя дарагога шоўка, падыходзіла і іншая раслінная сыравіна і адыходы: лубяныя валокны тутавага дрэва і вербы, уцёкі бамбука, салома, трава, мох, багавінне, пакулле, рознае рыззё. «Прастаце» сыравіны не саступала і прастата прылад і тэхналагічнага абсталявання:
нацягнутай на раму з дубцоў сеткі з бамбукавых палачак і шаўковых нітак і каменнай ступы з драўляным мялам.
Аднак, нягледзячы на глыбокую павагу кітайцаў перад новым пісчым матэрыялам, якому былі прысвечаны ў Паднябеснай дзясяткі легенд і гістарычных адданняў, папера, якая выраблялася ў Старажытным Кітаі не з шоўка, а з рознага рыззя, была друзлай, лёгка рвалася пры лісце, а, галоўнае, туш, якой на ёй пісалі, расцякалася.
Куды лепш была якасць у якія выведалі кітайскі сакрэт самаркандскіх канкурэнтаў, што наладзілі выраб самаркандскай ці хорасанской паперы са старых ільняных тканін. У Самаркандзе ўжылі таксама новы метад: папяровую масу расціралі, замест таго каб таўчы яе ў ступе. У выніку шчыльная і роўная хорасанская папера стала нават выцясняць усе іншыя гатункі.
Па зразумелых чынніках тэхналогія яе вытворчасці трымалася ў таямніцы, і, падобна, паспяхова, бо ў выніку гэта прывяло да блытаніны з самой назвай паперы. Як вядома, у большасці еўрапейскіх моў яно адбываецца ад грэцкага слова папірус (papyros), тады як самі грэкі звалі яе бамбицина --- хлопчатая папера (хоць аналіз паказвае, што з узораў паперы, вырабленай у XI --- XV СТСТ. , выштукаванай з бавоўны не апынулася ніводнай). З грэцкага слова нібы патрапіла і ў рускую мову, трансфармаваўшыся ў зручнейшае для славянскага вуха --- папера. Але гэта толькі адна з версій. Іншая злучана з вытворчасцю паперы ў сірыйскім горадзе Мембидже, які еўрапейцы звалі Бамбице, і адкуль разам з рэзкімі затаўкамі арабскія купцы прывозілі ў Еўропу і на Русь бамбицину ці паперу.
Новае ўдасканаленне тэхналогіі адбылося ўжо на Багдадскай папяровай фабрыцы, якая адкрылася ў 794 г. у часы кіравання халіфа Гаруна аль-Рашыда, таго самога, якому распавядала казкі «тысячы і адной ночы» Шахерезада. Багдадская папера ішла ў продаж лістамі вялікага фармату і доўгі час утрымлівала першынство па якасці сярод іншых вытворчасцяў арабскага свету, у якім да XI у. папера ўжывалася ўжо паўсюдна, у тым ліку і як пакавальны матэрыял. Персідскі вандроўца Назир Хосрой у 1035 --1042 гг. апісвае, што на кірмашы ў Каіры куплі загортваліся ў папяровыя пакеты. Гэта яго настолькі шакавала, што ён у некалькіх лістах адзначае марнатраўства каірскіх крамнікаў.
Да XII ст. у Фесе (Марока) сеткі абцягвалі ўжо не ніткамі, а тонкім дротам, замест ступак сталі ўжываць жораны, а паперу праклейвалі крухмальным клейстарам на аснове пшанічнай пакуты, што рабіла яе якасней. У егіпецкім Фаюме навучыліся афарбоўваць паперу ў розныя колеры, самымі хадавымі з якіх былі сіні, чырвоны і жоўты. На паперы сіняга колеру, напрыклад, пісалі смяротныя прысуды, на чырвонай --- любоўныя лісты і заклікі да спачування, а на жоўтай --указы і адмысловыя распараджэнні кіраўнікоў. У Егіпце таксама наладзілі вытворчасць малюсенькіх лёгкіх лісточкаў для галубінай пошты, якую адкрылі ў 1173 г. паміж Багдадам і Каірам.
СТО ВЁРСТ У СТО ГАДОЎ
У пыхлівых еўрапейцаў, нярэдка прыпісвалых сабе найболей значныя вынаходствы ў гісторыі, існуе легенда пра тое, як нейкі малады італьянскі манах аднойчы раззлаваўся і, адарваўшы зубамі кавалак тканіны ад сваёй кашулі, пережевал яго і выплюнуў на кафлю печы. Раніцай ён заўважыў, што маса, якая прыляпілася да гладкай паверхні кафлі, нагадвае пергамент. Тады манах узяў пяро, акунуў яго ў чарнілы і напісаў на ім. Што напісаў манах, легенда не захавала. Але нібы менавіта так была адкрыта папера.
На самім жа справе яна патрапіла ў Еўропу толькі ў XIII ст. , калі мастацтвам атрымання паперы валодалі ўжо шматлікія ўсходнія краіны. Як пісаў французскі віконт Жорж Авенель (1855 --- 1939): «Яна прыйшла з Кітая вельмі павольным шляхам, з сярэдняй хуткасцю, можа быць, сто вёрст у сто гадоў. Народы Цэнтральнай Азіі, потым арабы, потым егіпцяне падвозілі яе выраб усё бліжэй да нас».
Першымі папяровая справа асвоілі іспанцы, якія наладзілі забеспячэнне гатовай паперай Англіі і Скандынавіі. Затым італьянцы. З Італіі гатовую паперу вывозілі ў Францыю, Нямеччыну, у Польшчу і Чэхію.
Еўрапейская вытворчасць доўгі час быў ручным, і тэхналогія цалкам адпавядала арабскай. Працэс выраба паперы патрабаваў вялікай колькасці вады, таму папяровыя цэхі будаваліся як мага бліжэй да ракі ці возеру і атрымалі назву «папяровых млыноў».
З часам цэхавая папяровая вытворчасць набыла рысы мануфактурнай вытворчасці, застаючыся такім да канца XIX ст. Праца на папяровым млыне была вельмі працаёмкай і патрабавала вялікіх фізічных выдаткаў, затое лічылася прэстыжнай --- мастерабумагоделы карысталіся павагай і мелі нямала розных сацыяльных палёгак. І хоць агульны прынцып вытворчасці быў добра вядомы, кожны майстар разам з досведам назапашваў свае сакрэты, якія імкнуўся трымаць ад іншых у таямніцы.
Сырцом для паперы служыла льняное рыззё, якое замочвалі ў вапнавым малацэ, расціралі ў вялікіх ступах і зноў замочвалі. Затым здробненая маса адціскалася, перамолвалася да атрымання аднастайнай сумесі і пасля таго, як сцякала вада, укладвалася паміж пластамі лямца. Усе цыклы аперацыі паўтараліся некалькі разоў. На апошнім --- чарка з лямца і папяровай масы ўшчыльнялася пад прэсам, якія адціскалі з яе рэштка вільгаці, пасля чаго ледзь вільготныя лісты развешвалі пад падстрэшкам у цені для паветранай сушкі.
Але і гэта была толькі нарыхтоўка.
Падсушанай паперы мела быць яшчэ прайсці праз рукі прасавальшчыкаў і праклейшчыкаў. Першыя разгладжвалі заготовочные лісты плоскім і вельмі гладкім касцяным нажом без ручкі і перадавалі іх другім для насычэння жэлацiнавым растворам. Праклеены ліст ізноў вяртаўся да прасавальшчыка і пасля паўторнага разглаживания мог быць гатовы да ўжывання.
У тым выпадку, калі паступала замова на паліраваную паперу (тып сучаснай мелованной), працу з ёй працягвалі паліроўшчыкі.
Папера паліравалася слановай косткай і напаўкаштоўнымі камянямі-лощилами, часцей за ўсё агатавымі. Падобная тэхніка паліроўкі волкага выраба захавалася і дагэтуль у вырабе керамікі.
З ростам попыту на паперу ў еўрапейскіх гарадах павялічвалася колькасць цэхаў, а такім чынам, і канкурэнцыя паміж імі. Змагаючыся за пастаўкі, шматлікія ўладальнікі папяровых фабрыкаў уводзілі сваё фабрычнае таўро ў выглядзе вадзянога знака ці філіграні. Для гэтага ў дрот сушыльнай сеткі ўпляталіся ініцыялы ўладальніка, год ці які-небудзь малюнак --звон, арол, аднарог, карона, кветка, пэндзаль вінаграда і т. П. Выкарыстоўваць такія вадзяныя знакі ўпершыню прапанавалі італьянцы.
У сярэдзіне XV ст. немец Іяган
Гутенберг вынайшаў кнігадрукаванне, дзякуючы якому папера ператварылася ў тавар шырокага спажывання, і ў Еўропе з'явілася шмат папяровых млыноў, якія выпрацоўвалі шчыльную і трывалую белую паперу, цудоўна захаваную да нашых дзён. Шматлікія гандляры заняліся пошукамі рыззя і яго продажам. На паперу расходавалася кожная лішняя ануча. Ангельскі кароль, да прыкладу, загадаў хаваць нябожчыкаў толькі ў ваўнянай адзежы, з якой паперы ўсё адно не выйшла б. А германскія князі забаранілі вываз з краіны баваўняных тканін. Тады ж у якасці зыходнай сыравіны ўпершыню стала выкарыстоўвацца старая папера.
Важныя тэхналагічныя адкрыцці былі зроблены ў XVII ст.. Немцы прыдумалі новы склад для смалянога праклейвання паперы, галандцы вынайшлі роллер - драбненне паперы пры дапамозе валаў, замяніўшы працаёмкае драбненне сыравіны молатамі. У другой палове XVII ст. для ператварэння вычышчанага рыззя ў кашеобразную масу стаў выкарыстоўвацца чан адмысловага тыпу --галандар, у якім папяровая маса варылася разам з хлорыстымі злучэннямі.
У канцы XVIII ст. пераварот у папяровай вытворчасці вырабіў з'яўленне правобразу сучаснай папяровай машыны, якая выпрацоўвае паперу ў выглядзе бясконцай стужкі. Вынайшаў яе ў 1799 г. Луі Никола Роберт. Будучы вынаходнік нарадзіўся ў Парыжы. Некаторы час служыў у войскі. Потым працаваў карэктарам у друкарні Дидо і на якая належала гэтай сям'і папяровай фабрыцы.
АСІНЫЯ ТЭХНАЛОГІІ
Спробы рабіць паперу з разнастайных раслінных валокнаў, якія валодаюць гнуткасцю, прадпрымаліся здаўна. Вялікая цікавасць у гэтым сэнсе ўяўляюць якія выйшлі ў 1827 і ў 1861 гг. кіраўніцтвы па вытворчасці паперы «Manuel de papeterie», да якіх прыкладзена мноства ўзораў паперы, выпрацаванай з найразнастайных рэчываў, нават з торфу.
А вось тэхналогію атрымання паперы з драўніны першым асвоіў не чалавек, а восы. Будуючы па вясне гнязда, працоўныя восы грызуць маладыя зялёныя ўцёкі дрэў і перажоўваюць. У сліне вос ёсць клей, і такім чынам атрымліваецца клейкая маса, якая нагадвае паперу.
З гэтай клейкай масы асы і будуюць свае гнёзды, па сваім складзе падобныя з мяккімі, шаўкавістымі гатункамі паперы, выраблянымі ў Кітаі і Японіі.
Лічыцца, што першым чалавекам, якія атрымалі ўрок ад вос, быў пераплётчык кніг з Саксоніі Фрыдрых Готлиб Келлер, што распрацаваў у 1845 г. тэхналогію выраба паперы з драўнянай масы. Запатрабаванне ў паперы да гэтага часу настолькі ўзрасла, што абмежавацца рыззём стала немагчыма. Паколькі сродкаў на набыццё неабходнага абсталявання ў Келлера не было, драўніну ён пераціраў на звычайным вастрыльным камені.
Спосаб выраба новага гатунку паперы зацікавіў нямецкага інжынера Генрыха Фельтера, і Келлер прадаў яму патэнт на вынаходства. У 1854 г. створаная Фельтером фірма «Фойт» выпусціла першую партыю драўнянай паперы.
Для перапрацоўкі драўніны
Фельтер сканструяваў адмысловае прыстасаванне --- дэфібрар, у якім драўлянае бярвенне размолвалася і пераціралася пры дапамозе круцельных дыскавых камянёў. Працэс атрымання папяровай масы з драўняных ствалоў складзены і грувасткі. Яшчэ больш складзены працэс выдалення з абалоніны дрэва лігніну і іншых рэчываў, якія рабілі драўніну ломкай, і атрыманні хімічна вычышчанай драўнянай масы --- цэлюлозы.
Лепшая драўняная маса атрымліваецца са ссечаных іглічных дрэў, пераважна з елкі, піхты, хвоі, а таксама асіны, таму сучасныя цэлюлозна-папяровыя камбінаты амаль заўсёды знаходзяцца ў паўночнай паласе.
Вядома, вытворчасць паперы сёння сышло далёка наперад, і калі б працоўны-папернік XV ст. патрапіў на які-небудзь сучасны камбінат, то не змог бы зразумець ні тэрмінаў, ні самага працэсу вытворчасці паперы, у якім ручная праца замянілі машыны. Для аздаблення паперы, напрыклад, ужываюцца суперкаландры (сістэма круцельных з рознай хуткасцю валаў, паміж якімі пад ціскам прапускаюць увільготненае папяровае палатно), забяспечвальныя больш роўную гладкую паверхню і глянец.
Але ўсе ж і сёння некаторыя вышэйшыя гатункі паперы робяцца ручным спосабам і па старадаўніх рэцэптах. Такая папера патрэбна рэстаўратарам і мастакам, асабліва для тонкіх малюнкаў акварэллю, на ёй друкуюцца раскошныя выданні з гравюрамі і афартамі.
Асабліва ж дзіўна ў гісторыі паперы тое, што вытворчасць яе, хоць і было ва ўсе часы працэсам працаёмкім, пры гэтым заўсёды адрознівалася прастатой. Бо, па істоце, у аснове ўсіх сучасных тэхналогій папяровай вытворчасці ў свеце, калі не казаць пра механізаванне, уведзенай пасля 1880 г. , ляжыць усяго адзін метад --- той, які быў распрацаваны амаль дзве тысячы гадоў назад кітайскім умельцем Цай Лунем.