Будь умным!


У вас вопросы?
У нас ответы:) SamZan.net

2003 Узбекистонда кичик бизнесни микрокредитлаш муаммолари ва уни такомиллаштириш йуллари

Работа добавлена на сайт samzan.net: 2016-03-13

Поможем написать учебную работу

Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.

Предоплата всего

от 25%

Подписываем

договор

Выберите тип работы:

Скидка 25% при заказе до 20.5.2024

Узбекистон республикаси ОЛИЙ ВА УРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

ТОШКЕНТ МОЛИЯ ИНСТИТУТИ

аРИФЖАНОВ ШЕРЗОД

УЗБЕКИСТОНДА КИЧИК БИЗНЕСНИ МИКРОКРЕДИТЛАШ МУАМОЛАРИ ВА УНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙУЛЛАРИ

Тошкент - 2003


Узбекистонда кичик бизнесни микрокредитлаш муаммолари

ва уни такомиллаштириш йуллари.

Кичик бизнеснинг иктисодиётда тутган урни ва роли.

Узбекистонда кичик ва урта бизнес секторининг рагбатлантирилиши мамлакат ижтимоий-иктисодий тараккиётининг хал килувчи стратегик омилларидан бири хисобланади. Хукуматимиз томонидан чикарилган бир катор карорлар натижасида бошланган кичик ва урта корхоналар ташкил этиш ва уни рагбаталантириш жараёни кейинги йилларда иктисодиётимизда мухим узгаришларга олиб келди. Узбекистонда кичик ва урта бизнес, хусусий тадбиркорлик, микрофирмалар, кичик ва урта корхоналардан ташкил топган. Диссертация мавзусидан келиб чиккан холда ва тадкикот килиш учун кичик ва урта бизнес субъектларининг таърифини келтириб утсак.

Хусусий тадбиркорлик - кичик бизнеснинг энг куп сонли кисмидир. Республика конунчилигига1[1] мувофик, юридик шахс макомидан холи ва ишчиларни ёллаш хукукисиз мустакил мехнат фаолияти билан шугулланаётган жисмоний шахслар, шунингдек, хамкорликда тадбиркорлик фаолиятини олиб бораётган оилавий тадбиркорлик, дехкон хужаликлари ва оддий ширкат иштирокчилари хусусий тадбиркор деб юритилади.

Микрофирмалар, кичик ва урта корхоналар (КУБ корхоналари), хусусий тадбиркорликдан фаркли уларок, юридик шахс сифатида фаолият курсатади. Узбекистонда кабул килинган кичик ва урта бизнес корхоналарини тоифаларга ажратиш, уларда ишловчи ходимларнинг уртача сони ва асосий фаолият сохасига караб белгиланади. Хусусан, урта саноат корхоналарида ходимларнинг максимал сони - 100 кишини, кичик корхоналарда 40 кишини, микрофирмаларда эса - 10 кишини ташкил килади.2[2]

Ривожланаётган мамлакатларда бугунги кунда сайёрамиздаги барча ахолининг тахминан 85 фоизи истикомат килади, бу мамлакатларнинг купчилигида мехнатга лаёкатли ахолининг 70-90 фоизигача кичик ва урта бизнесда машгул.

Кичик ва урта бизнес - ахолининг талай кисми учун мехнатини куллайдиган жабха ва даромад манбаи. Бу етарли малака ва тажрибаси булмаган, эгилувчан жадвалли иш кунини истаган аксарият мехнат ресурсларини машгул этувчи мехнат бозорининг энг мослашувчан кисми. Аёллар, илк бор иш кидираётган ёшлар, маълумоти ва мехнат тажрибаси юкори даражада булмаган шахслар купинча факат шу ерда иш топиши мумкин. Бу жабхада машгул кишиларнинг аксар кисми учунгина эмас, балки уларнинг оила аъзолари учун хам асосий даромад манбаи булмиш кичик ва урта бизнес миллий фаровонликнинг усиши учун мухим омил булиши мумкин.

Кичик ва урта бизнес ахоли орасида иш юритиш ва тадбиркорлик куникмаларини ривожлантириш, унинг бозор муносатларига мослашганлик даражасини оширишда потенциал самарали воситадир. Фукароларга нафакат уз ишчи кучи, балки уз мулки, жумладан, ишлаб чикаришга мулжалланган мулк эгаси булишга имкон яратиб, у урта синф - жамиятнинг прогрессив тараккиётини таъминлашга кодир, демократия ва ижтимоий баркарорликда манфаатдор ижтимоий катламнинг шаклланиши учун асос яратади.

Кичик ва урта корхоналар бутун иктисодиётнинг самарадорлигини сезиларли даражада оширади. Улар истеъмол талабининг узгаришларига хаммадан тез мослашади, иктисодий вазиятнинг тебранишларига мувофик тарзда уз фаолияти ихтисосини тез ва нисбатан асоратсиз узгартира олади. Улар уз фаолиятини ташкил килиш учун камрок ресурс талаб килади ва банкрот булган холда жамият учун фожиавий иктисодий окибатларга олиб келмайди, улар иктисодиётнинг худудий тузилмасини яхшилайди. Кичик бизнес билан шугулланувчи шахс - бандлик ва даромадга, уз келажагини яхширок бошкариш имкониятига, уз ишини топиш, уз кобилиятлари ва истеъдодини намоён килиш имкониятига эга булади.

Кичик ва урта бизнесни иктисодиётдаги хиссасини куйидагилардан билиш мумкин:

руйхатга олинган, шунигдек, хакикатан фаолият курсатаётган корхоналар умумий сонидаги хиссаси;

ЯИМда, саноат, кишлок хужалик махсулоти хажмида, курилиш ишлари, савдо ва хизмат курсатиш сохасидаги хиссаси;

иктисодиётда банд ахоли сонидаги хиссаси;

экспорт махсулоти хажмидаги хиссаси.

Республикамизда кичик ва урта бизнес субъектларини куллаб-кувватлаш буйича олиб борилаётган самарали ишлар натижасида 2003 йил 1 январ холатига руйхатдан утган кичик ва урта бизнес субъектларининг сони 239,5 мингтага етди ва умумий руйхатдан утган корхоналарнинг 90,5 фоизини ташкил этди. Тадбиркорларни ривожлантириш хисобидан 369,3 мингта янги иш уринлари яратилган ёки, ишга туширилган янги иш уринларининг умумий сонидан 84,6 фоизини ташкил этган. Ушбу секторда иш билан банд булганлар сони 5086,4 минг кишини ёки иктисодиётда жами банд булганларнинг 54,5 фоизини ташкил этди.3[3]

2002 йилда кичик, урта ва хусусий бизнес субъектлари томонидан ялпи ички махсулотнинг 34,6 фоизи (2001 йилда 24,4 фоиз) улар хиссасига тугри келди.

Кичик ва урта бизнес, жумладан, хусусий тадбиркорлик махсулоти тегишли равишда: саноатда - 102%, курилишда – 6,1%, кишлок хужалигида – 36,4%, савдода ва пулли хизмат курсатиш сохасида - %, 29,8, транспорт ва алока хизматида – 0,9% ва бошка сохаларда 16,6%ни ташкил килди.4[4]

Кичик ва урта бизнес секторида чикарилаётган махсулотнинг усиш суръатлари ва хажми кейинги йилларда ошиб бормокда, бу корхоналар сони, мехнат самарадорлигининг ортиши ва янги технологияларнинг жорий этиши билан боглик булди.

Кичик ва урта бизнеснинг ташки иктисодий фаолияти хам аста-секин ошиб бормокда

Хукумат тадбиркорлик субъектларининг ташки иктисодий фаолиятини кенгайтириш учун шароит яратмокда. Улар технологик асбоб-ускуналарни олиб киришда импорт божларини тулашдан озод килинган. Республикага янги технологияларни олиб кириш кичик ва урта бизнес корхоналарига жахон бозорида ракобатдош махсулотни ишлаб чикариш ва экспортга сотиш имконини беради.

Кичик ва урта бизнес субъектлари устида изланиш олиб борар эканмиз, бошка давлатлардаги кичик ва урта бизнес субъектларининг холатлари билан таккослаб курсак;

1-Жадвал

Кичик ва урта бизнеснинг хар хил давлатлардаги холати ва курсаткичлари5[5]6[6].

Давлатлар

КУБ сони (минг)

1000 ахоли учун КУБ сони

КУБда банд банд булган ахоли (млн.)

Жами банд булган ахоли сонида КУБнинг улуши (%)

КУБнинг ЯИМдаги улуши

Буюк Британия

2630

46

13,6

49

50-53

Германия

2290

37

18,5

46

50-52

Франция

1980

35

15,2

54

55-62

ЕИ давлатлари

15770

45

68

72

63-67

АКШ

19330

74,2

70,2

54

50-52

Япония

6450

49,6

39,5

78

52-55

Россия

844

5,65

8,3

13

10-11

Узбекистон

239,5

5,67[7]

5,0

54,5

34,68[8]

Кичик ва урта бизнес субъектларининг мамалакат ЯИМидаги хиссаси йилдан-йилга ошиб бориши кузатилмокда, уларнинг хиссасини янада ошириш учун куйидагиларни амалга ошириш зарур деб уйлаймиз:

хусусий тадбиркорларнинг туризм, енгил ва озик-овкат саноати, кишлок хужалиги, курилиш, курилиш материалларини ишлаб чикариш, транспорт хизматлари, кадоклаш материалларини ишлаб чикариш, кишлок хужалиги махсулотларини кайта ишлаш сохаларидаги хиссасини ошириш;

уларни кредит манбалари ва сармояларидан фойдаланиш имкониятларини кенгайтириш;

кичик ва урта бизнес учун кадрларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимни ривожлантириш.

Кичик бизнесни микрокредитлашнинг хорижий тажрибаси.

Микромолиялаштириш – бу ахолининг кам таъминланган кисмига ва якка тартибдаги тадбиркорларга молиявий хизматлар курсатишдир.

Микромолиялаштириш 70 йилларда Жанубий ва Жанубий-Шаркий Осиёда (Бангладеш, Индонезия, Хиндистон) ахолининг кенг катламига ижтимоий ёрдам бериш тури сифатида вужудга келди. У ахолига имтиёзли кредитлар бериш хисобига (узок муддатли, паст фоиз ставкаси) доимий мехнат даромади манбаи  яратилиши билан  амалга оширилган. Лекин паст фоиз ставкаларида кредит берилиши инфляция хисобига ссуда капиталининг «ейилиб» кетишига олиб келди. Бу уз навбатида кам таъминланган ахолини куллаб-кувватлаш учун берилган субсидияли фоиз ставкалари молия бозорига негатив таъсир утказишига, коррупцияни ривожланишига асос яратиб берди. Шундан сунг паст фоизли кредитлардан воз кечилиб доимий ва соддалаштирилган кредит махсулотларига утилди.

Илк бор микромолиялаштириш ривожланаётган давлатларда камбагаллик муаммосини бартараф этиш инструменти сифатида кулланилган. Лекин кейинги йилларда микромолиялаштиришдан олинган тажриба, кенг камровли ва максадли йуналиши кенгайиб, хозирги кунда куп мамлакатларда куйидаги инструмент сифатида фойдаланилмокда:

Кам таъминланган оилаларни куллаш.

Оммавий молия манбааларга мурожаат килишга имконияти йук булган микрокорхоналарга молия-кредит хизматлари курсатиш.

Кичик бизнесни куллаб-кувватлаш.

Юкоридаги ушбу максадлар мамлакатларнинг социал иктисодий ривожланиш даражасига караб турлича кулланилиши мумкин. Микромолиялаштириш ривожланаётган давлатларда жуда оммалашган. Уни ташкил этишда давлат эмас балки нодавлат ташкилотлари асосий ташаббускор булиб, хозирги кунда хам ушбу сохада етакчилик килмокда. Бунга Индонезиядаги Ракият банки (давлат банки), Граммин-банк Бангладеш (университет ташаббуси билан ташкил этилган), БанкоСол Боливия (Халкаро ташкилотлар томонидан ташкил этилган), Озарбайжон микромолиялаш банки мисол булади.

Ривожланган давлатларда эса микромолиялаштириш кенг камровли вазифаларни бажармокда, бунда кам таъминланган ахолини ва тадбиркорликни куллаб-кувватлаш асосий урин тутади

Утиш давридаги давлатларда микромолиялаш нафакат ижтимоий балки сиёсий характерга эга булган мулкдорлар синифини яратишдек мухим вазифаларни бажаради.

Халкаро амалиётда микромолиялаштириш хизмати нодавлат ташкилотлари, кредит уюшмалари, тижорат  ва микромолиялаштириш банклари томонидан  хамда халкаро нодавлат ташкилотлари томонидан амалга оширилмокда.

Мустакил давлатлар хамдустлиги ва Марказий хамда Шаркий Европа мамлакатларидаги микромолиялаштириш.

Микромолиялаштириш ушбу худудларда 1992 йилдан бошлаб халкаро донорлик ташкилотлари томонидан жорий килинган булиб, асосий максади ривожланаётган давлатларда камбагалликни камайтириш ва кам таъминланган ахолини куллаб-кувватлашдан иборат. МШЕ давлатларида эса Райффенсен анъанавий тизимидан фойдаланиш оммалашган.

МДХ ва МШЕ давлатларида микромолиялаштириш куйидаги оммавий максадларни кузлайди:

иктисодий жихатдан камбагал, аммо фаол ахоли учун  мукобил молиявий хизмат курсатиш;

тадбиркорликни бошлаш учун молиявий куллаб-кувватлаш;

мавжуд тадбиркорликни куллаб-кувватлаш;    

якка тартибдаги тадбиркорликни куллаш;

МДХ ва МШЕ давлатларида микромолиялаштириш билан 136 та нодавлат ташкилотлари, 5892 та Кредит уюшмалари, 14 та Микромолиялаштириш банклари, 33 та тижорат банклари шугулланишмокда. Агар ушбу ташкилотларнинг  хизмат курсатиш бозорлари буйича  тахлил киладиган булсак, тижорат банклари хизматларининг 73 фоизи, Микромолиялаштириш банкларининг 69 фоиз хизматлари шахар худудида, Кредит уюшмаларининг 49 фоиз хизматлари кичик шахарчаларда эканлигини куришимиз мумкин. Нодавлат ташкилотлари(НТ) эса юкоридаги молия институтларидан фаркли равишда асосий хизматларини (36 %) кишлок жойларда курсатишмокда.  

Нодавлат ташкилот(НТ) ларга кискача тавсиф:

кам таъминланган, камбагал мижозларга хам хизмат курсатади;

даромади кам булган мижозларга хизмат курсатади, яъни НТ ларнинг 64 % мижози аёллар, 10 % урушда катнашганлар ташкил этади;

таъминоти, гарови етишмаган мижозларни гурухлар услубида кредитлайди;

Нодавлат ташкилотларининг асосий мижозлари (36%) кишлок жойларда истикомат килишади;

инновациялар яратишда авангард хисобланади.

Нодавлат ташкилотларининг самарадорлиги юкори даражада, лекин хизматлари чекланган, операцион харажатлар катта, асосан донорлар маблаги билан ишлайди, куп мамлакатларда конуний статусга эга эмас ва капиталлашмаган булади.

Микромолиялаштириш банкларига таъриф:

Кредит бериш, депозит кабул килиш, пул утказиш ва кредит карталари буйича хизматлар курсатиш;    

расмий руйхатга олинмаган тадбиркорларга хизмат курсатиш;

кам операцион харажатларга эга;

яхши кредит портфелига эга;

яхши капиталлашган;

асосан шахар ва шахар типидаги худудлардаги мижозларга хизмат курсатади;

микромолиявий хизмат курсатувчи бошка институтлар уртасида энг куп кредит портфелига эга.

Нодавлат ташкилотларига талаб жудда катта, улар:

-  2 млн.га якин мижозларга хизмат курсатмокда;

микромолиялаштириш институтларининг катта кисми яхши молиялашган;

карзга булган талабни кондиришдан йирок;

чекланган хизматлар курсатади;

асосан кам таъминланган ахолига хизмат курсатади

Жахон тажрибасида микрокредитлашда кулланиладиган методология. Якка тартибда кредитлаш методолгияси одатда тижорат банклари томонидан кулланиладиган усулни узгартирилган куринишидир. Олинадиган карзлар мол-мулк билан кафолатланади; мижозларнинг кредит тарихи ва уларга берилган тавсиялар текширилади; карз беришда таъминланаётган бизнеснинг яшашга кодирлигини синчиклаб ургангандан сунг кредит берилади; ММИ (микромолиявий институт) мижозлар билан алокада булишга ва муносабатларни ривожлантиришга харакат килади. Мазкур методологиянинг одатдаги кредитлашдан фарки унда маслахат бериш ва ургатиш каби воситаларнинг мавжудлигидир.

Гурух булиб кредитлаш методологиясига кура, банк ходимлари томонидан бажариладиган вазифалар кредит гурухи зиммасига юкланади, унинг шаклланиши булса микрокредит ташкилоти ходимининг ташаббусига кура юз беради. Гурух мижозларни узи текширади ва унинг таркибига ким кириши мумкинлигини узи хал этади; гурух аъзолари бир-бирининг бизнесини ва кредитни кайтариш имкониятларини бахолашади; кредитлаш аста-секин купаювчи, унча катта булмаган микдорда карз бериш йули билан амалга оширилади; олинган карзни кайтариш гурухнинг бошка аъзолари томонидан кафолатланади; карзни уташ муддати бузилганда ёки туланмаса, гурух то карзини тамоман узмагунича навбатдаги кредитни олиш имкониятидан мархум этилади. Баъзи кишлок жойларда ишловчи ММИларда гурухларга карзнинг хамма кисмини бериш модели кулланилади ва гурух карзни аъзоларига кай тартибда беришни узи хал этади.

Жахон экспертларининг таъкидлашича, гурух булиб кредитлаш методологиясининг узига хос булган камчилик ва ютуклари бор. Бу методологиянинг устуворликлари:

Куламнинг кенглиги. Гаров асосида кафолатлаш урнига гурух булиб кафолатлаш принципидан фойдаланиш принципидан фойдаланиш ММИларига уз ишларини жамиятнинг нисбатан кам таъминланган гаровга куядиган нарсаси йук катламларида таркатиш имконини беради.


2-Жадвал

Микрокредитлаш услублари.

Карз микдори

Карз муддати

Карздан максад

Таъминот

Фоиз ставкаси

Якка тартибда кредитлаш

бизнес эхтиёжларига караб махсус узгартирилиши мумкин

бизнес эхтиёжларига караб махсус узгартирилиши мумкин

карз микдори ва муддатлари узгариши мумкин булганлигидан айланма сармояга ёки асосий воситаларга, инрфратузилмага ишлатилиши мумкин

гаров ва кафиллар ёки бирга карз олувчиларни такдим этиш талаб килинади

карздан кузланган максадга караб фаркланади ва одатда, тижорат ставкаларидан бирмунча юкори булади

Лотин Америкасидаги умумий жавобгар гурухлар

кичикрок микдор билан чекланади, чунки мижозлар бир-бирларининг карзларини кафолатлашлари керак;

карз тулаш тарихи яхши булган такдирда карз микдори купинча вакт утиши билан купайтириб борилади

киска муддатли (одатда 6 ойдан ошмайди);

барча аъзоларнинг карз муддатлари бир хил;

вакт утиши билан карзларнинг муддатлари уларнинг микдори купайиб бориши билан бирга ортади

биринчи навбатда айланма сармояга ишлатилиши мумкин, чунки карзлар суммаси катта эмас ва улар киска муддатли

хамкасбларнинг тайзикидан гаров сифатида кучмас мулкни такдим этиш талаби урнига фойдаланилади;

одатда пул гарови урнига жамгармалардан фойдаланилди

одатда тижорат ставкаларидан анча юкори булади

Граммига ухшаш умумий жавобгар гурухлар

кичикрок микдор билан чекланади, чунки мижозлар бир-бирларининг карзларини кафолатлашлари керак

киска муддатли (одатда 12 ой);

барча аъзоларнинг карз муддатлари бир хил

айланма сармояга ёки асосий воситаларга ишлатилиши мумкин, чунки карзлар узок муддатли

гаров урнига хамкасбларнинг тазйикидан фойдаланилади

тижорат ставкаси ёки камрок

2-Жадвалнинг давоми

Микрокредитлаш услублари.

Карз микдори

Карз муддати

Карздан максад

Таъминот

Фоиз ставкаси

Кишлок хужалигини кредитлаш

ташки манбалардан бериладиган карзлар микдори хар бир мижоз жамгармаларининг суммасига асосланади;

ички маблаглардан бериладиган карзлар микдори мавжуд маблаглар суммасига ва мижознинг эхтиёжларига боглик

ташки манбалардан карзлар киска ва урта кредит циклларига (одатда, 9 ойдан 12 ойгача) берилади. Бу муддатлар кишлок хужалик циклларигамослаштириш максадида узгартирилиши мумкин;

ички маблаглардан карзлар киска муддатларга (одатда, купи билан 1 ойга) берилади

ташки манбалардан бериладиган карзлардан айланма сармояга, унча катта булмаган асосий воситаларга хамда кишлок хужалиги ва чорвачилик эхтиёжларига фойдаланиш мумкин;

ички манбалардан бериладиган карзлардан одатда факат айланма сармояга фойдаланилади ва шахсий истеъмол эхтиёжларига фойдаланиши мумкин

гаров урнига хамкасбларнинг тазйикидан фойдаланилади;

кишлок банки ички манбалардан берилаётган карзларнинг таъминоти сифатида гаров ва кафиллар булишини талаб килиши мумкин

тижорат ставкалари ташки манбалардан бериладиган карзлардан ундирилади;

ички карзлар жуда юкори фоизлар эвазига берилади

Жамгарма ва кредит уюшмалари

мижоз жамгармалари суммасига боглик

бизнес эхтиёжларига караб махсус узгартирилиши мумкин

айланма сармояга ёки асосий воситаларга ишлатилиши мумкин, чунки карз микдори ва муддатлари узгариб туради

гурух таъминот сифатида гаров ва кафилларни талаб килиши мумкин

аъзолар фондни капиталлаштириш учун купинча анча юкори фоиз ставкалари белгилайдилар


Самарали текшириш ва мониторинг. Кредит гурухи уз аъзолари устидан булган назоратни таъминлайди. Гурух аъзолари бир-бирини яхши танигани учун ММИ назоратига нисбатан бу текшириш одатда самарали кечади.

Иш юритиш учун кам сарф-харажат килиш. Бу гурух кредит бериш жараёни (кредит гурухини шакллантириш, урганиш ва мониторинг)да маъмурий ишларнинг бир кисмини уз зиммасига олади.

Гурух аъзоларининг узаро бир-бирларини куллаб-кувватлашлари. Бу ижтимоий муносабатларни мустахкамлайди ва ММИ тарафидан курсатиладиган консультацион хизматга булган эхтиёжни камайтиради.

Санаб утилган омиллар кредит буйича туловлар даражасини юкорисини ва фоиз ставкалари буйича куйисини таъминлайди.

Шу билан бир каторда гурухли кредитлаш услубининг узига хос баъзи камчиликлари хам бор. Дастурнинг яхши ёки ёмон ишлаши кредитлаш жадвалини канчалик яхши ташкил этилганига боглик. Баъзан иш юритиш учун кетадиган сарф-харажат камайгани борасида шубха билдирилади, чунки ММИ гурухни ташкил этишни осонлаштириш максадида менежмент сохасида баъзи тайёргарлик ишларини олиб боради. Мижозларнинг сарф-харажатлари булса, уларни гурух мажлисларида катнашиши сабабли ва гурухнинг бошка аъзолари фаолиятини назорат этиш зарурияти туфайли ортиб бормокда. Бунинг устига гурухларни кредитлаш жадвали кишиларнинг талабига жавоб бермаслиги мумкин, уларнинг баъзи бирлари шахсан кредит олиш тарафдоридирлар. Гурух аъзоларининг эхтиёжларини ортиб бориши муносабати билан хам боглик муаммолар мавжуд. Чунки аъзолардан бири «усиб», нисбатан каттарок кредитга мухтож булса, гурух унга кафолат беролмайди. Шунингдек, гурух аъзоларининг муким турмаслиги билан боглик муаммолар хам юзага келиб туради.

гурухли кредитлаш хамфикр гурухлар оркали кредитлаш ва ижтимоий ташкилотлар оркали микрокредитлаш каби булинмаларга ажратилади. Улар асосан микромолиявий институтлар билан урталарида булган узаро муносабатлари билан фаркланади. Биринчи холатда фикрдош гурухлар олинган кредитни уз вактида кайтаришни таъминлаш учун восита вазифасини утайди, микрокредитлаш услуби карз олувчилар билан ММИ уртасида узок муддатли муносабатларни урнатишга асосланган. Микрокредитлаш ижтимоий ташкилотлар (кредит уюшмалари, ассоциациялар, карз олувчиларнинг ихтиёрий бирлашмалари) оркали амалга оширилганда, карз олган шахс айни бир пайтнинг узида мазкур ташкилотни тузувчилар сирасида булади деб мулжал килинади (бу эса маблагни кайтарилишини таъминловчи кушимча омилдир).

Узбекистонда кичик бизнес ривожланишининг мавжуд муаммолари тахлили.

Жамият иктисодий хаётида яъни такрор ишлаб чикариш жараёнида катнашувчи хар бир хужалик субъектлари учун энг зарурий шартлардан бири бу муайян микдорда молиявий маблагларга эга булиш талаб этилади. Бинобарин, бу шарт кичик бизнес субъектларига хам таъллукли булиб, уларни фаолиятини мавжудлиги ва давомийлигини таъминланиши бевосита молиялаштириш механизмига боглик булади. Бошка иктисодий субъектлар сингари, кичик бизнес субъектлари иктисодий фаолиятининг дастлабки вактларида уларни эгалари томонидан жамгарилган устав фонди маблаглари, таъсисчилар кушган пул бадаллари, хамда жисмоний шахсларнинг пул жaмгармалари асосий молиявий ресурс вазифасини утайди. Бу маблаглар булмаган холда банк кредитларидан фойдаланиш мумкин. Юкорида таъкидлаб утганимиздек, кичик бизнес субъектларини молиялаштириш куйидаги; уз-узини молиялаштириш, банк кредитлари, давлат корхоналари эса бюджет дотацияси, бюджетдан ташкари фондлар, чет эл сармояларини жалб этиш ва шу каби манбалар оркали амалга оширилади. Магирстрлик диссертациямизнинг мазкур кисмида тижорат банклари томонидан кичик бизнесни молиялаш масаласини тахлил килишга харакат киламиз.

Тахлиллар шуни курсатмокдаки, аксарият ташкил этилаётган кичик бизнес субъектларида дастлабки сармоя сифатида уз маблаглари (устав фонди пул маблаглари кисми) кам иштирок этади. Бу бир томондан республикамиз хукумати томонидан кичик бизнес субъектларини кредит бериш механизмини ривожлантириш туфайли кредит ресурсларининг дастлабки сармоя сифатида жалб этилиши булса, бошка томондан айрим тадбиркорларда тадбиркорлик кобилияти мавжуд булган холда дастлабки жамгармани йуклигини билдиради.

Бугунги кунда тижорат банкларининг олдига куйилган энг асосий вазифа республикамиз тараккиётини белгиловчи сектор - кичик ва урта бизнесни етарлича молиявий ресурслар ва хизматлар билан таъминлашдир. Кичик ва урта бизнес ахоли зич жойлашган худудларда ишсизлик муаммосини хал килади. Шу сабабли, банк тизимида кредитлаш механизмини такомиллаштириш буйича чора-тадбирлар амалга ошириб келинмокда.

Республикамиз Президенти тижорат банклари олдига кичик ва урта бизнес субъектларини имтиёзли фоиз ставкаси ва имтиёзли муддатларда кредитлашни вазифа килиб куйдилар. Кичик ва урта бизнеснинг тараккий этиши республикамиз иктисодиётини ривожланиши билан боглик.

Хозирги кунда банклар асосан, кичик ва урта бизнесга кредит бериш ва бошка молиявий хизматлар курсатиб келиш билан шугулланмокдалар. Кичик ва урта бизнес субъектларини молиялаштириш банклар томонидан уч йуналиш буйича амалга ошириб келинмокда:

уз маблаглари ва жалб килинган маблаглари хисобидан;

бюджетдан ташкари жамгармалар ва кредит линиялари хисобидан;

халкаро молиявий ташкилотлар ва хорижий инвесторлар кредит линиялари хисобидан.

Тижорат банклари кредитларининг катта кисмини кишлок хужалик махсулотларини кайта ишлайдиган корхоналарга йуналтирилмокда. Кичик ва урта бизнес корхоналари банкдан олган кредитидан фойдаланиб, фаол ривожланмокда, махсулот ишлаб чикариш хажми ва турларини купайтирмокда, ички истеъмол бозорини зарур товарлар ва хизматлар билан тулдирмокда, соглом ракобат кучаймокда, энг асосийси долзарб муаммолардан бири ахолини иш билан бандлик даражасини оширилиши таъминламокда ва фойда олмокда.

Тахлил килиш жараёнида шулар маълум булдики, банклар томонидан иктисодиётнинг реал секторига йуналтирилган кредит куйилмалари хажми йилдан-йилга ошиб бормокда. Ушбу кредитлар асосан устувор лойихаларни молиялаштиришга, хамда кичик ва урта бизнесни куллаб-кувватлашга йуналтирилмокда.

Банклар томонидан кичик ва урта бизнес, дехкон ва фермер хужаликларини куллаб-кувватлашга жиддий эътибор каратилмокда. Хусусан, 2000 йилда кичик ва урта бизнес субъектлари, хусусий тадбиркорларга 103 млрд.сум микдорида кредитлар ажратилган булса, утган 2002 йилда ушбу сохага йуналтирилган кредитлар 265 млрд.сумга етди. Бу курсаткич утган икки йил мобайнида 2,5 бараварга ошди.9[9]

Республикамиздаги барча тижорат банклари томонидан кичик ва урта бизнесни молиявий жихатдан куллаб-кувватлаш учун амалий ишлар олиб борилмокда.

Республикамизда кичик бизнесни микрокредитлаш жараёнига халкаро молия ташкилотлари, хорижий хукуматга карашли ва хукуматга карашли булмаган нотижорат ташкилотлар (донор ташкилотлар)нинг бегараз маблагларини жалб этиш буйича хам самарали ишлар олиб борилмокда. Куйида шундай ташкилотлар руйхати келтирилган.

3-Жадвал.

Узбекистон Республикасида микрокредитлашни ривожлантиришда катнашувчи донор ташкилотлар

РУЙХАТИ10[10]

Ташкилот номи

1.

АКШ халкаро тараккиёт агентлиги (USAID) линияси буйича ACDI/VOCA, FINCA

2.

Осиё тараккиёт банки

3.

БМТнинг тараккиёт дастури (ПРООН), «Очик жамият» институти (Сорос жамгармаси) – маблаг билан таъминлашда катнашиш

4.

«Мурувват корпуси» халкаро мурувват ташкилоти (Буюк Британия хукуматининг ёрдамида)

5.

Нидерландия халкаро тараккиёт ва хамкорлик ташкилоти (НОВИБ)

6.

АКШнинг хукуматга карашли булмаган «Биргаликдаги тараккиёт» ташкилоти (JDA)

7.

JICA (Япония) линияси буйича хукуматга карашли булмаган ташкилотлар – укитиш дастури

8.

АКШнинг хукуматга карашли булмаган «Норт Вест Медикал Тим» ва «Глобал Лайфлайн» ташкилотлари

Республикамизда кичик ва урта бизнес субъектларини куллаб-кувватлаш буйича хукуматимиз томонидан жуда куп конун, карор ва меъёрий-хужжатлар кабул килинган. Буларга асосан, кичик бизнес субъектлари имтиёзларга эга булган, лекин шунга карамай бугунги кунда кичик бизнес субъеклари фаолиятида бир катор муаммолар юзага келмокда. Тахлил килиш жараёнида Узбекистонда кичик бизнеснинг куйидаги асосий муаммолари аникланди:

бозор конъюктураси, янги технологиялар тугрисидаги ахборотнинг такчиллиги;

стратегик хом ашё ресурсларининг айрим турларига изожат чегараланганлиги;

фоиз ставкалари юкорилиги, бизнес режаларни ишлаб чикиш тажрибаси йуклиги,   тадбиркорлик маданиятининг етишмаслиги туфайли кредит, молия ресрусларини олиш борасида кийинчиликлар мавжудлиги;

кичик бизнесда узлаштирилган экспорт махсулотларини сотишда кумаклашиш учун профессионал маркетинг тузилмаларининг етишмаслиги;

кичик корхоналар томонидан ишлаб чикарилган махсулотни экспорт килиш учун хорижий бозорларни билмаслик;хар хил фаолиятни амалга ошириш учун лицензиялар олиш, экспорт-импорт контрактларини руйхатга олиш;

кичик бизнес сохасида пухта тайёргарлик курган, профессионал жихатдан укувли ташкилотчилар, рахбарларни етишмаслиги;

микрокредитлар учун ресурслар топиш муаммоси.

Кичик ва урта бизнес субъектларига кулайлик яратиш максадида уларга хисобракам очиш, кредит бериш тартиблари анча соддалаштирилган булишига карамасдан, айрим тижорат банкларида кичик ва урта бизнес субъектларига хисобракам очишда, кредит ажратишда, кредит сураб мурожаат этган аризаларни кайд этишда хамда уларни белгиланган муддатларда куриб чикишда, хужалик субъектлари фаолиятиларини текширишда, мижозларнинг хисобраками буйича маълумотларни сир саклашда, транш маблагларини утказиб беришда, кредит таъминотини расмийлаштиришда, шартномалар тузишда амалдаги конунчиликка ва Адлия вазирлигида руйхатга олинган меъёрий хужжатлар талабларига риоя килмаслик холлари руй бермокда.

Купчилик тижорат банклари томонидан юкорида келтирилган камчиликларни бартарф этиш буйича етарли ишлар олиб борилмаяпти.

Жахон тажрибаси шундан далолат берадики, ахолининг иш билан банд килишни кенгайтириш имконияти куп жихатдан кичик ва урта бизнесни ривожлантиришга боглик. Узбекистонда кичик ва урта бизнесни ривожлантириш:

- йирик ишлаб чикаришни ташкил этиш, иктисодий жихатдан самарасиз булган минтакалар ва иктисодиёт секторларидаги ахолини;

- етарли даражада маълумот, малака ёки ишлаб чикариш тажрибасига эга булмаган мехнатга кобилиятли ахоли тоифаларини;

- ахоли заиф катламларининг айрим тоифалари: ногиронлар, кариялар, куп болали оилаларнинг аёллари, укишни мехнат фаолияти билан кушиб олиб бораётган ёшлар ва хоказоларни;

- йирик корхоналарнинг банкрот булиши ва тугатилиши окибатида вактинчалик ишини йукотган мехнатга кобилиятли фукароларни;

- кишлок жойларида истикомат килаётган ва шахарга кучишга мойил булмаган мехнатга кобилиятли фукароларнинг анча кисмини иш билан банд килиш учун шароитлар яратиш имконини беради.

Узбекистонда бутун мехнатга кобилиятли ахолининг 70 фоизидан купроги кишлок жойларида ёки кичик шахарлар ва шахар типидаги посёлкаларда яшаётганлигини хисобга олсак, кичик бизнес мамлакатдаги бутун мехнатга кобилиятли ахолининг 70-80 фоизини камраб олиши мумкин. Кичик бизнесда янги иш уринларини ташкил этилиши иш билан банд этиш муаммосини хал килиш билан бир каторда бюджетни ишсизлик нафакаси учун сарфланадиган харажатлардан бироз енгиллаштиришга, бозорни халк истеъмоли моллари билан тулдиришга, иш билан банд булмаган ахолининг бир кисми даромад манбаига эга булишига кумаклашади.

Кичик корхоналарнинг энг жиддий устунликларидан бири иктисодиётнинг катта корхоналарнинг етиб бормайдиган жойларига, йирик корхоналар учун самарасиз булган жойларига кириб бора олиш кобилиятидир.

Чакана савдо ва турли хизматлар курсатиш сохалари хам кичик корхоналар фаолияти учун кенг майдон яратади. Узбекистонда барча кичик корхоналарда банд булган барча кишиларнинг туртдан бир кисмидан зиёди савдо ва умумий овкатланиш сохасига тугри келади. Кишлокда савдо сохасида фаолият курсатаётган корхоналарнинг аксарияти хамда шахарлардаги чакана савдо корхоналарининг анчагина кисми кичик ва урта корхоналар тоифасига киради. Бунда кичик корхоналар катта айланма маблагларисиз хам уз фаолиятини осон йулга куя оладилар. Шунинг учун хам мамлакатда биринчи навбатда «кичик» деб аталган хусусийлатириш утказилди ва савдо ва хизмат курсатиш сохаси корхоналарининг асосий кисми тадбиркорлар кулига берилди.

Тахлил килиш жараёнида шулар маълум булдики, банклардан маблаг олувчи тадбиркорларнинг айримлари бизнес-режаларни пухта тузмаганликлари, хориж бозорларида муайян товарлар конъюктураси ва фаолиятининг хусусий шартлари тугрисида етарли маълумотга эга эмас. Шунинг учун тадбиркорлик фаолиятини янгидан бошлаганлар учун киска муддатли укув курслари ташкил этиш, уларга банк, молия, солик сохалари буйича тушунчалар, чет эл тажрибаларидан фойдаланиш хусусида маълумотлар бериб борилса яхши булар эди.

Республикамизда кичик ва урта бизнесни ривожлантириш буйича жуда куп самарали ишлар олиб борилмокда. Масалан, Тадбиркорлар хукукини химоя килиш бошкармаси, текширишларни руйхатга олиш китоби, ишонч телефонлари ташкил килинди. Лекин шу билан биргаликда иктисодиёти утиш жараёнини бошдан кечираётган Узбекистонда хам кичик ва урта бизнес субъектлари бир катор муаммоларга дуч келмокда. Бу муаммоларни аниклаш максадида ХМК Узбекистон Республикаси хукумати кумагида мустакил суров утказган. Суров 2002 йил март ойида SECO ва Урта Осиёдаги ХМК хамкорлигида хусусий секторни ривожлантиришга кумаклашиш максадида утказилган ва куйидаги камчиликлар аникланган:

Кичик ва урта бизнес субъектларининг хукукий билим даражаси пастлиги, мисол учун суралган уч тадбиркордан иккитаси кичик бизнес фаолиятини яхшилаш, куллаб-кувватлаш буйича киритилган янги конунлар, карорлар ва йурикномалар билан танишиб чикмаган. Суровда катнашган деярли ярим тадбиркорлар Адлия вазирлиги хузурида очилган Тадбиркорлар хукукини химоя килиш бошкармаси мавжудлигидан хабардор эмас.

Солик даражаси ва текширишлар утказиш муддати буйича камчиликлар. Тадбиркорлар фаолиятини текшириш утказишни камайтириш буйича хукуматимиз томонидан карорлар кабул килганлигига карамасдан, кичик ва урта бизнес субъектлари бу муаммога дуч келмокдалар.

Хозирги вактда кишлок хужалиги махсулотларини тайёрловчи ва кайта ишловчи корхоналарни ривожлантириш, уларни хом ашё ва замонавий ишлаб чикариш ускуналари билан таъминлаш долзарблигича колмокда. Натижада, Узбекистоннинг аграр сохадаги салохиятидан етарли даражада фойдаланилмаяпти.

Кичик бизнесни ривожлантиришда унинг стратегик йуналишларини ташки иктисодий фаолият сохаси буйича йуналтириш мухим ахамиятга эга. Кичик бизнес субъектлари томонидан товар экспорт килишни ва хизмат курсатишга каратилган имтиёзлар доирасини кенгайтириш лозим. Жахон тажрибасининг курсатишича, кичик тадбиркорлик нафакат бозор иктисодиётига утишда, балки мамлакат экспорт салохиятини оширишда хам катта урин тутади. Таникли олим Эдвин Ж.Долан узининг «Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика» китобида шундай ёзади: «Америка Кушма Штатлари мисолида курадиган булсак, Федерал хукумат кошида кичик тадбиркорлар хукукларини химоя килиш бошкармаси мавжуд булиб, улар молиявий институтлар томонидан кичик фирмаларга ажаратилаётган кредитлар учун молиявий кафил буладилар. Уларнинг кафолатисиз кичик фирмалар кредит ололмайди. Кичик тадбиркорлар хукукларини химоялаш бошкармаси кичик фирмаларга кредит беришга кумаклашиш хамда кафиллик килиш максадида банклар билан хамкорлик килади».11[11]

Хозирги пайтда кичик тадбиркорлик учун кредитлар экспортбоп махсулотлар ишлаб чикариш учун йуналтирилмокда. Бундаги асосий муаммолар эса, экспортни ташкил этиш ва маркетинг тадкикотлари утказиш чикимларини молиялаш учун маблаг йуклиги, сифат, кадоклаш, сертификатлаш ишларининг сустлиги билан боглик. Ташки иктисодий фаолиятни ривожлантиришни давлат йули билан куллаб-кувватлаш тизимини кучайтириш зарур. Кичик ва микрофирмаларнинг экспорт имкониятлари бозордаги ракобатни кучайтирган, ишбилармонларни экспортбоп махсулотлар ишлаб чикаришга кизиктирган холда четдан молиявий ресурсларни узлаштириш хажмини оширишга олиб келади. Ана шунда кичик бизнес субъектлари:

- молиявий ресурслардан омилкорлик билан фойдаланади, кайси сохага сарфланса купрок ва тезрок самара келтириши буйича етарлича малакага эга булади;

- бозордаги узгаришлар, янги технология, эхтиёжларга сезгирлик билан ёндашади;

- кичик фирмаларнинг фаолият кулами кенгайиши усиб бораётган истеъмол талабларининг кондирилишига мухим хисса кушади.

Узбекистонда кичик бизнесни микрокредитлашни такомиллаштиришнинг асосий йуналишлари.

Жахон тажрибасидан маълумки, кичик бизнесни микрокредитлаш учун асосан, халкаро молия институтларининг кредит линиялари оркали молиявий куллаб-кувватланади. 1992 йилдан бошлаб, Узбекистон Республикаси халкаро молия институтлари (ЕТТБ, ХМК, ОТБ, КфВ ва бошкалар) билан хамкорликни бошлаган. Бу халкаро молия институтлари республикамизнинг йирик тижорат банкларида кредит линияларини очди. Кредит линияси - бу келишилган жараёнда кредитни халкаро молия институтларининг банк олдидаги юридик тасдикланган белгиланган муддатда унга кредит бериш мажбурияти. Узбекистонда тижорат банклари оркали берилаётган халкаро молия институтларининг кредит линиялари кичик ва урта бизнесга импорт урнини босувчи экспортбоп махсулот ишлаб чикаришга асосий манба булиб хизмат килади. Халкаро молия институтларининг кредит линиялари давлат кафолати ва унинг кафолатисиз республикамизда тижорат банкларида очилмокда.

Республикамизда кичик бизнесни такомиллаштириш буйича хукуматимиз томонидан амалда жуда куп чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Лекин шу билан бирга кичик бизнес субъектлари фаолиятини ошириш учун жуда куп ишлар килиш зарур. Узбекистондаги аксарият майда корхоналар ва хужаликлар сифат жихатидан жахон стандартига мос келадиган янги замонавий технологияларни узлаштириш ва махсулот ишлаб чикаришнинг янада такомиллаштиришлари лозим.

Кичик бизнес сохасидаги мавжуд муаммоларни хал килиш максадида Узбекистонда куйидагиларни амалга ошириш лозим деб уйлаймиз:

тадбиркорлик фаолиятини миллий иктисодиётнинг барча тармокларида бир текисда ривожлантириш;

кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектлари учун хисобга олиш ва хисобот беришнинг соддалаштирилган тизимини ишлаб чикиш;

тадбиркорларни бундан буён хам бюджетдан ташкари фондлардан маблаг билан таъминлаш оркали уларнинг янги технологиялар ва ноу-хауга эришишларини таъминлаш;

кишлок жойларда тадбиркорликнинг бозор инфратузилмаси ташкил этилган тармогини кенгайтириш;

кишлокда кичик оилавий бизнес шакли сифатида дехкон хужаликларини ривожлантириш ва бундай хужаликлар сохибларига аник ёрдам курсатиш тартибини ишлаб чикиш;

чет эл инвестицияларини иктисодиётнинг кичик бизнес шуъбаси узлаштириши мумкин булган энг устувор тармокларига жалб этиш;

солик ва молия, ташки савдо, инвестиция сиёсати сохаларида ислохотларни чукурлаштириш, шунингдек ички жамгармаларнинг купайишини рагбатлантириш;

кичик бизнес шуъбаси ва тадбиркорлик тузилмалари учун мутахассислар тайёрлаш ва тарбиялаш тизимни такомиллаштириш.

Узбекистоннинг узига хос хусусиятларини эътиборга олиб, куйидагиларни хисобга олинса, кичик бизнес учун истикболли булар эди:

- мева-сабзавот ва бошка кишлок хужалиги махсулотларини жиддий кайта ишлаш, консерваланган мева-сабзавот махсулотларини, сут ва гушт махсулотларини ишлаб чикарувчи линияларни бевосита кишлок жойларида ташкил этиш маъкул, бу хом ашёни ташиш ва ишчи кучи мавжудлиги нуктаи назаридан кулай;

- хам йирик, хам кичик шахарлар ва посёлкаларда муваффакиятли ривожлантирилиши мумкин булган, саноат йули билан кайта ишланадиган озик-овкат махсулотлари – макарон, кандолатчилик ва бошка турдаги ширинлик махсулотлари, озик – овкат концентратлари, музкаймок, минерал сувлар ишлаб чикариш;

- миллий бадиий буюмлар, анъанавий уй-рузгор буюмлар тайёрлаш;

- хар хил туристик хизматлар курсатиш;

- хусусий шифокорлик ва таълим амалиёти, спорт;

- транспорт хизматлари курсатиш.

Бу сохалардан аксарияти бизнес самарали ишлаши, бозор эхтиёжларига тезкорлик билан жавоб бериши кийин. Бир катор холларда катта бизнес факат йирик шахарлар ва ахоли пунктларини камраб олиб, майда бизнес билан шугулланиши учун купгина жойларни эътибордан колдириши мумкин.

Республикамизда 2003 йил бошида Иктисодий тадкикотлар марказида булиб утган семинарда хам кичик ва урта бизнесга тегишли куйидаги масалалар таъкидланиб, уларни бартараф килиш учун маъмурий, суд ва солик ислохатлари олиб бориш зарурлиги айтиб утилган.12[12]

1. Кичик корхоналар учун давлат томонидан ракобат шароитини, бозорда эркин иштирок этишни таъминлаш хамда солик конунчилигини соддалаштириш;

Тадбиркорлик субъектларини руйхатдан утказиш муддатини каттик чегаралаш;

Жойларда тадбиркорларни куллаб-кувватлаш буйича етарли ишлар олиб борилмаётганлиги сабабли, тадбиркорларни хукукларини химоя килишни такомиллаштириш, хамда керакли ахборотлар олиш учун шароит яратиш;

Тадбиркорлар учун асосий муаммолардан бири, ташки иктисодий фаолият сохасини эркинлаштириш.

Узбекистонда микромолиялаштириш ва ахолини кам таъминланганлик муаммоларини хал килишда керак булган устивор вазифалар куйидагилар деб хисоблаймиз:

хукукий асослар яратилиши устида ишлаш;

субсидияни камайтириш;

микромолиялаштириш ташкилотларини фаолиятини кучайтириш;

маблагларни микромолиялаштириш ташкилотларига кайта йуналтириш;

давлат банк тармокларида микромолиялаштириш ташкилотларини фаолиятини асослаш.

Лекин шу билан биргаликда, кичик бизнес субъектларига микрокредит ажратишни ривожлантириш ва уни такомиллаштириш жараёнига куйидагиларни хисобга олиш керак деб хисоблаймиз:

умумий характердаги таклифлар:

- республикамизда ахолининг асосий кисми кишлок хужалиги ишлари билан банд булганлигини хисобга олиб, жойларда тадбиркорлик фаолиятини бошлаш юзасидан купрок кабул килинган конунлар ва йурикномаларни таништириш борасида тренинглар утказишни зарур деб хисоблаймиз, ;

- тижорат банклари томонидан тажрибадан самарали утаётган пилот-дастурларини кенгайтириш керак;

- энг асосийси кичик бизнес субъектларини хукукий саводхонлигини ошириш;

Кичик бизнесни микрокредитлашни такомиллаштириш буйича таклифлар:

- республикамизда кишлок хужалик махсулотлари ишлаб чикариш салохияти юкорилигини хисобга олган холда, жойларда кичик бизнес субъектларига мини технологиялар сотиб олиш учун микрокредитлар ажратиш механизмини такомиллаштириш;

- жахон тажрибасидан келиб чиккан холда, республикамизда хам микрокредитлаш буйича ихтисослаштирилган Микромолиялаш институтларини ташкил килиш;

- кредит иттифоклари фаолиятини такомиллаштириш;

микромолиялаштириш институтлари ва сугурта компанияларини пул утказувчи компаниялар билан хамкорлигини таъминлаш;

микромолиялаштириш институтларини бошка корпоратив формаларга айланишига имкон беришнинг конуний шарт шароитини таъминлаш.

Микромолиялаш институтлари тугрисида конун кабул килиш. Козогистон ва Киргизистон Республикаларида шундай конунлар кабул килинган булиб, ушбу конун микромолиялаштириш субъетларини, объектларини, юридик статусини, фаолиятини белгилаб беради.

Халкаро донорлик ташкилотларини Республикага купрок жалб килиш. Бугунги кунда Республикамизнинг 13 та регионининг факат 5 тасида 6 та халкаро донорлик ташкилотлари микромолиялаштириш иниститутлари оркали фаолият курсатмокда.  

Республикамизда мавжуд булган кенг тармокли банклар асосида халкаро андозаларни урганган холда Микромолиялаштириш Банкини ташкил этиш. Йирик банкларимиз учун суммаси кам булган кредитлар билан ишлаш унча жозибадорлик кашф этмайди. Чунки 30-50-100-3000 минг доллар эквивалентидаги кредитларда операцион харажатлар суммаси катта булиб ундирилган фоиз хисобига уни коплашнинг имкони йук. Микрокредитлар учун фоиз ставкаси харажатлардан келиб чикиб белгиланса максадга мувофик булади.  Нотижорат ташкилотлар  ахолини кам суммага булган талабларини кондириш билан бирга юкори фоиз ставкаларида микромолиявий хизматлар курсатишмокда. Бу уз навбатида уларни операцион харажатларини коплашда мухим роль уйнамокда.

Хулоса

Сунгги йилларда дунёда молиявий кредит фаолиятини турли диверсификациялашга булган интилиш сезилмокда. Хусусан, микрокредитлаш жараёни жахоннинг купчилик мамлакатларида кенг ривож топди. Микрокредитнинг узига хос томонлари утиш иктисодиётини бошдан кечирувчи мамлакатлар эътиборини узига жалб этмокда. Микрокредитлашга булган эътибор Узбекистонда хам ортиб бормокда. Бандлик ва даромаднинг кискариши, бизнес асосларини яхши билмаслик унга карши курашишда ишлатиладиган воситаларнинг ахамиятини янада оширмокда. Бу уз навбатида яшаш тарзи даражасини кутаришга ва тадбиркорликнинг ривожланишини рагбатлантиришга хизмат этади.

Микрокредитлаш дастури кичик бизнесни куллаб-кувватлашнининг бутун дунёда кенг таркалган шаклидир. Лекин Марказий Осиёдаги бошка давлатлар каби Узбекистон учун хам бу кредитлашнинг мутлако янги хили. Ахолининг кам таъминланган катламлари улушини камайтириш, кишлок жойларда урта синфни шакллантириш, кичик бизнесни ривожлантириш, ишлаб чикариш ва тижорат фаолиятини бошкариш асослари буйича тренинглар утказиш микрокредитлашнинг асосий вазифаларидир. Микрокредитлаш дастури асосан фойдани купайтиришга эмас, балки иш билан бандликни оширишга, кам таъминланган фукароларнинг даромадини оширишга йуналтирилган, булажак тадбиркорларни узига хос мактаби деб хисобласа хам булади. Кредит суммалари катта эмаслиги ва операцион сарф-харажатлар куп эканлиги туфайли банклар мазкур бозорда мижозларни излашдан манфаатдор булмаяпти. Лекин хозирги вактда уз ишини мустахкамлашга, маблаг олишга мухтож булган кичик корхоналар, фермерлар, тадбиркор аёллар жуда куп эканлиги туфайли микрокредитлашни ривожлантириш жуда зарур.

Тадкикот жараёнида куриндики, Узбекистондаги банклар амалиётида кичик бизнес субъектларини микрокредитлаш буйича анча тажриба тупланмокда. Чет эл банклари тажрибаларидан хам унумли фойдаланиб келинмокда. Аммо бозор иктисодиётига утиш даврида булган Узбекистон Республикасида кичик бизнесни микрокредитлаш жараёнининг узига хос муаммолари хам мавжуд. Тадкикот жараёнида Узбекистонда кичик бизнесни микрокредитлаш фаолиятида юзага келаётган муаммоларни аниклаш ва мавжуд булган муаммоларни чет эл тажрибасини инобатга олган холда бартараф этиш буйича куйидаги таклифлар берилди:

Хулоса килиб, бугунги кунда Узбекистонда кичик бизнесни микрокредитлашни такомиллаштириш учун куйидаги таклифларни амалга ошириш керак деб хисоблаймиз:

Кичик бизнесни микрокредитлашнинг бошка давлатлардаги самарали тажрибасини инобатга олиб, республикамизда «Микрокредит ташкилотлари тугрисида»ги Конун кабул килиш;

Махсус Микрокредит ташкилотларини ташкил этиш;

Кичик ва урта бизнес субъектларини асосий муаммоларидан бири булган гаров масаласида ёрдам курсатиш максадида, Кафолат фондини ташкил этиш;

Кредит уюшмалари фаолиятини такомиллаштириш;

Махсус Микромолиялаш банкини ташкил этиш.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12




1. Смех и горе Русская ментальность в языке и в тексте
2. Статья- Особенности построения и функционирования программного комплекса расчета тарифов на тепловую энергию
3. Прибыль определяется как разность между доходами и производственными затратами издержками
4. Курсовая работа- Международный коммерческий арбитраж в Российской Федерации- общая характеристика
5. Убийство Роджера Экройда Как всегда выражаю благодарность моему агенту Фейт Хэмлин; моему издателю
6. От того кто ищет иную религию помимо ислама это никогда не будет принято и в последней жизни он окажется ср
7. Ліквідність банківської системи України
8. правда Но к сожалению неполная
9. тема- Принципы классификации словосочетаний Выполнила- студенткагруппы МЕНБ11
10. Степень творчества
11. ПОЛОЖЕНИЕ об организации и проведении краевого конкурса «Молодожены»
12. Денеге т~скен с~уле энергиясы Ет
13. Биосферный уровень и его экология
14. Половое воспитание и подготовка учеников к семейной жизни (Статеве виховання та підготовка учнів до сімейного життя)
15. ВАРИАНТНЫЙ ПОДХОД В ИССЛЕДОВАНИИ КОНВЕРСИИ Конверсия является широко изученным явлением в лингвистике на
16. История и историки
17. на тему- ПЕРЕСЕЧЕНИЕ ПЛОСКОСТЕЙ ЗАДАННЫХ СЛЕДАМИ для курсантов и студентов 1 курса всех специально
18. декоративность происходит от ит
19. Издержки производства и пути их снижения1
20. Политическое участие- сущность, формы, типы, уровни Мотивы политического участия