Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Беларускія землі ў складзе Вялікага княства Літоўскага
1. Утварэнне Вялікага княства Літоўскага: розныя падыходы і канцэпцыі. Роля беларускіх зямель у станаўленні ВКЛ.
2. Беларускія землі у грамадска-палітычным жыцці Вялікага княства Літоўскага XIV–XV стст. Крэўская унія і яе вынікі.
3. Знешняя палітыка Вялікага княства Літоўскага ў XIV – першай палове XVI ст.
Перадумовы ўтварэння ВКЛ:
1) Сацыяльна-эканамічныя (развіццё сельска-гаспадарчай вытворчасці, рамяства, гандлю, рост гарадоў)
2) Унутры-палітычныя (паглыбленне сацыяльнай дыферэнцыяцыі грамадства, сацыяльных супярэчнасцей паміж саслоўямі)
3) Знешне-палітычныя (неабходнасць барацьбы са знешняй небяспекай)
Асноўныя канцэпцыі ўтварэння ВКЛ:
1) Традыцыйная (літоўская) канцэпцыя: заходнерускія землі былі захоплены літоўцамі падчас аслабленняіх міжусобіцамі і мангола-татарскім заваяваннем
2) Новая (беларуская) канцэпцыя: сучасныя летувіскія землі былі захоплены Новагародскімкняствам. Летапісная Літва – гэта тэрыторыя паміж Менскам і Новагарод-кам, Слонімам і Маладзечна.
3) Цэнтрысцкая канцэпцыя: у XIII – XIV стст. ВКЛ – Літоўска-Беларуская дзяржава. У XV – XVI стст. ВКЛ – Беларуска-Літоўская Дзяржава.
Працэс утварэння ВКЛ адбываўся з другой чвэрці ХІІІст. па трэцюю чвэрць XIV ст. Шляхі ўваходжання беларускіх зямель у склад ВКЛ:
1) пры дапамозе ваеннай сілы,
2) на аснове дыпламатычных пагадненняў,
3) праз дынастычныя шлюбы.
Працэс фарміравання новай дзяржавы пачаўся з узвышэння Новагародскага княства і быў звязаны з імем князя Міндоўга (сярэдзіна 30-х гг. ХІІІ ст.–1263г.). Ен аб'яднаў Літву з Новагародскім княствам. У 1252 ці ў 1253 г. князь каранаваўся ў Новагародку. У 1263 г. Міндоўг быў забіты ў выніку змовы варожых яму князёў на чале з Транятам. Ен пачаў княжыць, аднак у 1264 г. быў забіты слугамі Міндоўга. Наступныя вялікія князі: Войшалк (1264 – 1267), Шварн Данілавіч (1267-1268 – 1270), Трайдзень (1270 – 1282).
У 1307 г. пры Віцені (1293-1316) да ВКЛ было далучана Полацкае княства. “Пагоня” стала агульнадзяржаўным гербам ВКЛ. Значна пашырылася ВКЛ пры вялікім князі Гедыміне (1316-1341). У склад краіны увайшлі Віцебская, Берасцейская, Турава-Пінская землі, Менскае княства. У 1323г. Гедымін перанёс сталіцу дзяржавы ў Вільню. Гедымін завяшчаў трон аднаму з малодшых сыноў – Яўнуту (1341-1345). У 1345 г. у выніку змовы Альгерда і Кейстута Яўнут быў пазбаўлены ўлады. Вялікім князем стаў Альгерд (1345-1377), яго суправіцелем – Кейстут.
Альгерд (1345-1377) удвая павялічыў тэрыторыю дзяржавы Было далучана Беларускае Падняпроўе, Бранскае княства, Кіеўская, Чарнігава-Северская, Падольская і Валынская землі. Альгерд імкнуўся аб’яднаць пад сваёй уладай усе “рускія” землі.
Пасля смерці Альгерда вялікім князем літоўскім стаў Ягайла (1377-1392). У 1385 г. была падпісана Крэўская унія. Адпаведна уніі Ягайла перахрысціўся ў каталіцтва, абавязаўся аб'яднаць Польшчу з Літвою, ахрысціць язычнікаў Жамойціі і Аўкштайціі, прадаставіў правы на валоданне і поўнае распараджэнне зямлёй феадалам-католікам узамен на права стаць польскім каралём, узяўшы шлюб з польскаю каралеўнай Ядзвігай.
Праваслаўныя феадалы ВКЛ адмовіліся прыняць унію. Іх супраціўленне ўзначаліў спачатку брат Ягайлы Андрэй Альгердавіч Полацкі, затым – стрыечны брат Ягайлы Вітаўт Кейстутавіч. Па умовах Востраўскага пагаднення 1392 г. Ягайла прызнаў Вітаўта вялікім князем літоўскім (1392-1430). У гады праўлення Вітаўта ВКЛ дасягнула найвышэйшай магутнасці, займала найбольшую ў сваёй гісторыі тэрыторыю. Вітаўт правёў адміністрацыйную рэформу і ўмацаваў цэнтральную ўладу, скасаваў удзельныя княствы і ўвёў намесніцтвы.
У 1413 г. Вітаўт і Ягайла падпісалі Гарадзельскі прывілей. У адпаведнасці з ім феадалы-католікі атрымалі выключнае права займаць дзяржаўныя пасады. Гарадзельскі прывілей паглыбіў раскол у грамадстве, што вылілася ў грамадзянскую вайну 1432–1436 гг. Каб ліквідаваць напружанасць у грамадстве былі прыняты прывілеі аб ураўнанні асабістых і маёмасных правоў баяр католікаў і праваслаўных і перадачы на карысць баяр дзяржаўнай павіннасці дзякла. Толькі у 1563 г. вялікі князь Жыгімонт Аўгуст выдаў прывілей, які ўраўняў у палітычных правах шляхту хрысціянскага веравызнання розных канфесій.
У 1440 г. польскі кароль Уладзіслаў ІІІ накіраваў у ВКЛ у якасці намесніка свайго брата – Казіміра Ягайлавіча, які быў абраны вялікім князем літоўскім (1440 – 1492 гг.). Казімір ліквідаваў унію з Польшчай, умацаваў дзяржаву. У 1445 г. ен быў абраны польскім каралём. Перад ад’ездам на каранацыю ў Кракаў у 1447 г. Казімір выдаў прывілей, у якім абавязваўся не парушаць цэласнасці ВКЛ, гарантаваў замяшчэнне свецкіх і духоўных пасад толькі мясцовымі жыхарамі. Такім чынам, ВКЛ захавала свае правы, аднак страціла ўласнага гаспадара.
Разглядаючы знешнюю палітыку ВКЛ можна вылучыць чатыры асноўныя напрамкі:
Заходні – Польшча
Паўночны – крыжакі
Паўдневы – татары
Усходні – Вялікае княства Маскоўскае
У ХІV – першай палове ХV ст. галоўнымі ворагамі ВКЛ былі крыжакі. У 1237 г. Тэўтонскі ордэн аб'яднаўся з ордэнам Мечаносцаў. Паміж тэрыторыямі гэтых дзяржаў ляжала частка ВКЛ – Жамойць, анексія якой была галоўнай знешнепалітычнай мэтай рыцараў.
У 1409 г. пачалася “Вялікая вайна” (1409–1411) паміж Польшчай і ВКЛ, з аднаго боку, і Тэўтонскім ордэнам, з другога. Польска-літоўскі саюз дазволіў 15 ліпеня 1410 г. нанесці сакрушальнае паражэнне Тэўтонскаму ордэну ў Грунвальдскай бітве. У адпаведнасці з мірнымі дагаворамі 1411 г. і 1466 г. ВКЛ і Польскага каралеўства з Тэўтонскім ордэнам нямецкія рыцары павінны былі вызваліць усе захопленыя землі.
На паўднёвым напрамку ВКЛ кантактавала з татарскімі ордамі. У 1362 г. у бітве на р. Сінія Воды вялікі князь Альгерд разбіў татара-мангольскае войска. Пасля гэтай бітвы да ВКЛ была далучана большая частка Украіны.
У 1395 г. залатаардынскі хан Тахтамыш пацярпеў паражэнне ад сярэднеазіяцкага хана Цімура. Вялікі князь Вітаўт, які імкнуўся аб’яднаць пад сваёй уладай усе рускія землі, заключыў з Тахтамышам пагадненне: Вітаўт паабяцаў вярнуць хану яго былы пасад “на Орде”, а Тахтамыш паабяцаў Вітаўту пасадзіць яго на княжанне ў Маскве. Але гэтыя планы не спраўдзіліся, на р. Ворскла 12 жніўня 1399 г. кааліцыйнае войска Вітаўта і Тахтамыша было разгромлена войскамі Цімура.
З другой паловы ХV ст. ускладніліся адносіны ВКЛ з Крымскім ханствам, якое ў 1480 г. заключыла антылітоўскі саюз з Вялікім княствам Маскоўскім. Штогод адбываліся набегі татар на тэрыторыю сучаснай Украіны, часам яны даходзілі і да беларускіх зямель. Буйныя паражэнні крымчакам былі нанесены войскамі ВКЛ пад Клецкам у 1506 г. і у бітве пад Каневам у 1527 г. ВКЛ для ўмацавання бяспекі на паўднёвых межах вымушана была стварыць казацкія заслоны.
З канца ХV ст. найбольш прыярытэтным напрамкам знешняй палітыкі ВКЛ стаў усходні. К канцу ХV ст. ўзмацнілася Вялікае княства Маскоўскае і у сутык падышло да межаў ВКЛ. Масква прад’яўляла прэтэнзіі не толькі на тыя рускія княствы, якія пакуль яшчэ заставаліся самастойнымі, але і на землі ВКЛ, населеныя праваслаўным насельніцтвам. Акрамя таго, пачынаючы з канца ХV ст., маскоўскі вялікі князь Іван ІІІ абвясціў сябе абаронцам інтарэсаў праваслаўнага насельніцтва ВКЛ.
Маскоўска-літоўскія войны:
1487-1492 гг. – узброенныя канфлікты на мяжы ВКЛ і Маскоўскай дзяржавы
1492 – 1494 гг. - у выніку вайны да Маскоўскай дзяржавы адышлі Вяземскае княства і землі ў вярхоўях Акі.
1500 – 1503 гг. - да Масквы адышла прыкладна трэцяя частка тэрыторыі ВКЛ з 19 буйнымі гарадамі.
1507 – 1508 гг. вайна скончылася “адвечным мірам”
1512 – 1522 гг. у ходзе вайны 8 верасня 1514 г. адбылася знакамітая бітва пад Оршай, у якой гетман ВКЛ князь Канстанцін Астрожскі разбіў больш чым удвая пераважаючае маскоўскае войска. У 1522 г. было падпісана перамір’е, па ўмовах якога Смаленская зямля засталася за Масквой, шматлікі “маскоўскі палон” – за ВКЛ.
1534 – 1537 гг. вайна скончылася падпісаннем 5 гадовага перамір’я, якое затым працягвалася ў 1542 і 1548 гг. У выніку яе ВКЛ вярнула Гомель, аднак страціла шэраг тэрыторый на поўначы.