Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Автокөлік құралдарының түрлері және тиімділігі.Тасымалдау ұйымының басты мақсаты тиімді транспорт түрін таңдау және нақты шарттарға толық жауап беретін тасымалдау болып табылады.Автомобиль жұмысының технико-экономикалық көрсеткіштері тасымал ұйымының пайдалану ерекшеліктерімен анықталады, олар: жуксыйымдылық,пайдаланылатын салмағы,жылдамдық мінездемелері,қозғалыс қауіпсіздігі,жанар май үнемділігі,ұзақғұмырлығы және сенімділік,қолдану жайлылығы,жөндеу мен күтуге икемділігі.Мамандырылған жылжымалы құрам деп-жүктің нақты бір түрін ғана тасымалдайтын немесе қосымша механизмдармен жабдықталған деген мағынаны білдіреді.Ол тасымалдаудың озіндік құнымен ғана емес автомомобильдің өнімділігімен де анықталады.Кейбір жағдайда мамандандырылған жылжымалы қурамды қолдану автотранспорттық ұжымдарда қосымша шығындармен байланысты болуы мүмкін.Бірақ, бұған қарамастан бұл экономикалық жағынан ешқандай қауіп төнгізбейді себебі көліктік процессте жоғары сапаны, жүкетрдің жақсы сақатлуын қаматмасыз етіп ауыл шаруашылық масштабында үнемді болып табылады. Салмағы жеңіл жуктерге арналған автокөлік типтері әлі қатты дами қойған жоқ.Автокөлік шығарушылардың қазіргі басты мақсаты озық конструкциялармен жабдықталған салмағы жеңіл автоколік турлерін коптеп шығару және дамыту.Қазіргі жұмыс істейтін нормалар бойынша, ортақ пайдалануға арналған жолдарда ТМД уақытындағы автоколік салмақ параметрлері келесі пунктердің ешқайсысынан аспауы керек: Озінің жеке салмағы мен жолға тусіретін салмағы, әр дөнгелектпен жеке-жеке берілетін білікті салмақ бойынша (мәндері кестеде келтірілген).Ортақ нақты салмақ бойынша А тобы үшін 520кН және Б тобы үшін 340кН.Қазіргі уақытта жүккөтергіштігі жоғары автомобильдерді кеңінен пайдалану іске асырылды,үш осьті Б тобының жүк автокөліктері КамАЗ және ЗИЛ-133 жеңілдікті жол жажамылғыларымен тасымалдайдыжолдармен тасымалдауға ,ал А тибінің МАЗ және КрАЗ қазіргі заманғы жол жамылғыларымен тасмалдайды.Автомобиль жүккөтергіштігін жоғарылатудың негізгі жолы: автомобильдер және автопоездардың тірек осьтер санын көбейту болып саналады.Тасымалдау ұйымының проблема шешімдері жылжымалы құрамның таңдалу мәселесін ғана емес ,техникалық құралдардың бір уақыттағы тиімді кешенін бірге қолданылуын қамтамасыз етеді.НИИАТ пен ойлап табылған негізгі құралдардың типтері транспорттық және контейнерлік жүйе үшін қажет болды. Әр түрлі жүктерді тасымалдау үшін мамандырылған жылжымалы құрамның келесі типтері көрсетіледі: Автомобильдер,Автопоездтар,автопоезд-цистерналар үйілген жүк тер үшін; Автомобильдер,Автопоездтар,автопоезд-цистерналар құылатын жүктер үшін ; Автопоездтар ұзын жүктер үшін;Автопоездтар Бөлінбейтін тұтас жүктер үшін ;
Автокөлікке жануарларды тиеу кезіндегі шығынның нормасын анықтау
Автомобил колігімен жануарларды тасымалдауға тасымал нормасын аңықтау
Автомобильдерді линияға шығару коэффициенті:αв = АДэ/АДи,мұндағы АДэ — эксплуатациядағы автомобиль-күндер; АДи — инвентарлы автомобиль-күндер.Эксплуатациядағы автомобиль-күндер линиядағы автомобильдер жөндеу үшін тоқтаған, және басқа да ұйымдастыру және техникалық себептерге жұмыс істемеген күндерді ескергенде жұмысының нақты күндерін көрсетеді.Шығару коэффициенті автомобиль паркінің техникалық дайындығына (техникалық дайындық коэффициенті ат) және АКК-ның өндірісін ұйымдастыру деңгейіне тәуелді.
Автомобиль-тоннаға келетін орташа тізім тәуліктік тасымалдау, тоннада тонна –км-иен есептегенде.1 т жүкті тасымалдаудың орташа қашықтығы lг = P/Q,мұндағы Р — жүкайналымы, т-ш; Q — жүктерді тасымалдау көлемі, т. lег және lг мәндері сәйкес болады, егер АКК-да бірдей салмақты бір жүккөтергіштікті автомобильдер эксплуатацияланса, немесе егер жүкпен бірге жүріс ұзындығы бірдей болса, бірақ жүккөтергіштігі әр түрлі автомобильдер эксплуатацияланса. Эксплуатацияның өзге жағдайлары бұл көрсеткіштердің әр түрлі мәндерін береді, олардың өзара байланысы жүккөтергіштің статикалық және динамикалық пайдалану коэффициентінің арасындағы тәуелділігінің формуласымен анықталады. Автомобиль паркі жұмысының эксплуатациялық көрсеткіштерінің негізінде автомобильдің әрбір тобына (борттық, самосвал және прицеп) келетін автомобиль-тоннаның орташа тізімінің өнімділігін анықтайды. Жылжымалы құрамды тасымалданатын жүктің, тасымал қашықтығының және т.б. түрлеріне қарай бөледі
Автопоездтар және автокөліктер әмбебап фургондарымен тарасыз жүктер мен жеңілдетілген жуктер үшін;Рефрежаторлы автопоездар мен автокөліктер ;Тиеу-түсірі құрылғысы бар автопоездтар мен автокөліктер;Тасымалданатын жүктердің қасиеттері,геометриялық мінездемелері мен массасы, мамандандырылған көлік құралдарының шарттары мен конструкциясын анықтайды.
Ағаш конструкцияларын тиеуді, түсіруді, тасымалдауды ұйымдастыру.Ағаш конструкцияларын тиеуді, түсіруді, тасымалдауды және жинауды қауіпсіздік талаптарын сақтау үшін қажетті деңгейдегі біліктілігі бар персоналдар жүргізуі тиіс.Ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдарды тасымалдау
ерекшеліктері:Тасымалдаушылар ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдарды тасымалдау үшін тасымалдауға ұсынылатын ағаштың және ағаштан жасалған бұйымдардың ұзындығын ескере отырып, кониктері, тіркемелері, ұзартылма жартылай тіркемелері бар автомобильдер немесе ернеулі платформалары бар автомобильдер бөледі. Жүк жөнелтуші тасымалдаушының келісімімен автокөлік құралдарын ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдардың кабинаға сырғу мүмкіндігін болдырмайтын кониктермен және құрал-жабдықтармен (сырғанауға қарсы шиналармен немесе жалдармен) жабдықтауы тиіс. Кабинаның артынан оны бөренелер мен шыбықтар бастарының соққыларынан қорғау үшін қалқан орнатылуы тиіс. Ағаш тасығыш жолдары бойынша ағаш дайындауды жүзеге асыратын мекемелермен, жүктерді автомобильмен тасымалдау шарты бойынша ағаш тасу кезінде автокөлік құралының барынша ені 3,2 м, барынша биіктігі 4 м ретінде қабылданады. Автопоездың жалпы ұзындығына шек қойылмайды. Жүк жөнелтуші тиеу пункттерінде және барлық автомобиль ағаш тасығыш жолдарымен қиылыстарда сымдардың, электр кабельдерінің және тағы басқа кемінде 4,5 м биіктікте ілінуін, сондай-ақ кез келген жүк көтергіштікті ағаш тасығыштардың еркін маневр жасауы мен айырылысуын қамтамасыз етуі тиіс. Тасымалдау қашықтығы 10 км дейін болса, ағаш тасу негізінен жартылай тіркемелерді алдын ала тиеу арқылы жүргізілуі тиіс.
Ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдарды автокөлік құралына+ тиеу мен бекітуді - жүк жөнелтуші, ал түсіруді және бекіткіштерін алуды жүк алушы жүзеге асырады. Жүргізушінің тиеу-түсіру жұмыстары мен бекітуге қатысуына рұқсат етілмейді. Ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдарды шығыранның көмегімен тиеу және түсіру кезінде жүргізушінің автокөлік құралының кабинасында болуына рұқсат етілмейді.
Жүк жөнелтуші ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдарды жүк автомобилі мен тіркеме кониктерінің арасына біркелкі орналастырады. Автокөлік құралдағы жүктің биіктігі ұзартылмадағы жүктің биіктігінен сортаменттер тасылатын болса 100 мм-ден, ал шыбықтар тасылатын болса 300 мм-ден аспауы тиіс.
Ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдар тіркемелері бар жүк автомобилімен тасылған жағдайларда жүк автомобильге тіркемені тіркеуді жүк жөнелтуші жүргізеді. Тіркеуші автопоезд жинақтарының арасында жүргізушінің рұқсатымен ғана болуы мүмкін. Ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдарды жүк жөнелтушіден тасымалдауға қабылдауды және жүк алушыға тапсыруды тасымалдаушылар орындардың көлемі мен саны бойынша жүзеге асырады. Жүктің салмағын жүк жөнелтуші есептеу арқылы анықтайды және орындардың көлемі мен саны бойынша тауар-көлік жүкқұжатында көрсетеді.
Ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдарды тасымалдауға тасымалдаушылар қауіпсіздік техникасы және осындай тасымалдың ерекшеліктері бойынша нұсқаудан өткен жүргізушілерді ғана жіберуі тиіс.
Ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдарды тасымалдау ерекшеліктері: 1)Тасымалдаушылар ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдарды тасымалдау үшін тасымалдауға ұсынылатын ағаштың және ағаштан жасалған бұйымдардың ұзындығын ескере отырып, кониктері, тіркемелері, ұзартылма жартылай тіркемелері бар автомобильдер немесе ернеулі платформалары бар автомобильдер бөледі.2)Ағаш таситын жолдар бойынша ағаш дайындауды жүзеге асыратын мекемелермен, жүктерді автомобильмен тасымалдау шарты бойынша ағаш тасу кезінде автокөлік құралының барынша ені 3,2 м, барынша биіктігі 4 м ретінде қабылданады. 3)Тасымалдау қашықтығы 10 км дейін болған кезде, ағаш тасу негізінен жартылай тіркемелерді алдын ала тиеу арқылы жүргізіледі.4)Жүк жөнелтуші ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдарды жүк автомобилі мен тіркеме кониктерінің арасына біркелкі орналастырады. Автокөлік құралындағы жүктің биіктігі ұзартылмадағы жүктің биіктігінен сортаменттер тасылатын болса 100 мм-ден, ал шыбықтар тасылатын болса 300 мм-ден аспайды.5)Ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдар тіркемелері бар жүк автомобилімен тасыған жағдайларда жүк автомобильге тіркемені тіркеуді жүк жөнелтуші жүргізеді. Тіркеуші автопоезд жинақтарының арасында жүргізушінің рұқсатымен ғана болуы мүмкін.6)Ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдарды жүк жөнелтушіден тасымалдауға қабылдауды және жүк алушыға тапсыруды тасымалдаушылар орындардың көлемі мен саны бойынша жүзеге асырады.7)Ағаш пен ағаштан жасалған бұйымдарды тасымалдауға тасымалдаушылар қауіпсіздік техникасы және осындай тасымалдың ерекшеліктері бойынша нұсқаудан өткен жүргізушілерді ғана жібереді.
Газды және сұйық қауіпті жүктерді тасымалдауда жылжымалы құрамды қолдану.Тез жанғыш сұйыұтармен толтырылған пайыз цистерналардың толтырылу деңгейі мына формуламен анықталады:
Даналық құрылыс жүктері.Қазіргі заманға сай барлық асфальтбетондық заводта колдануға болатын Битумосақтағыш және битум тиегіш машинасын ұсынып отырмын бұл машина екі операцияны дабір қалыпта жасай алады.Жол битумы мезгілдік сұранысқа байланысты бұйымға жатқызуға болады. Жол жұмыстарының ең көп орындалатын айлар сәуір мен мамыр айлары ал аяқталатын уақыты қазан –қараша айлары болып табылады , Бірінші сұраныстың қаншалықты екені сосын оның құны анықталады. Осы жағдайға байланысты жаз айларында қымбат, ал қыста бағасы арзан болып келеді.Битумді біздің дәірімізден 5000 жыл бұран адамзат қолдана бастаған,әрине қазір оның технологиясы өзгерді сапасы мықты заманға сай келеді. Асфальтбетондық заводтар қазіргі жол қауырттылығына сай келетін жол жасау үшін жоғарғы сапалы битумдарды қажет етеді. Битумның екі түрі болады: табиғаттық және техникалық. Табиғаттық битум мұнайдан табиғаттық тотығу полимерлік әдіспен алынады ал техникалық немесе жасанды мұнай битумы мұнай өндеу арқылы ауа көмегімен вакумдық әдіспен алынады. Жол битумы Қазіргі заманға сай барлық асфальтбетондық завод битум, қиыршық тас, топырақ және минералдық порошоксыз жұмыс істей алмайды.Осы компаненттер асфальт өндірісіне ең қажетті болып табылады. Қазір бұрынғы ескі заводтар ескіріп тозды жұмыстары қарқынсыз ал жаңа заводтар аз болып тұр содан кейін көп жол жөндеу жұмыстары өз уақытында істелібейді. Битумды тасымалдау үшін Битумтасымалдайтын автомобильдерді қолданамыз.
Дәнді-дақыл және одан өңделген азық-түліктер мен өзге жүктер.Астық және қант қызылшасын тасымалдау ыдыстарда және ыдыссыз жүзеге асырылады.Астық және қант қызылшасын колхоз, совхоздардан сақтау және қайта өңдеукәсіпорындарына (қабылдау пункттеріне) үшжақтама келісім шарттар негізінде орындалады.Астықты комбаиннан колхоз, совхоз қоймаларынатасымалдауды кешенді жинау-көлік бригадалары жүзеге асырады, ал комбаиннан және колхоз, совхоз қоймаларынан қабылдау пункттеріне тасымалдауорталықтандырылған отрядтар жүзеге асырады.Астық және қант қызылшасын тасымалдау автокөліктік мекеме=колхоз, совхоз және қабылдау пунктерімен келіскен күйдегі графигімен жүзеге асырылады.Жүк жөнелтуші, нан өнімдерін тасымалдауға дайындау төмендегі көрсетілген ережелері бойынша жүзеге асырылады:1)қара бидай ұныннан дайындалған, нан өнімдерін пештен алғаннан кейін кемінде 1 сағатқа суытуға қою қажет және бұл уақыт 14 сағаттан көп болмауы керек.2)Салмағы 200 км немесе одан кем нан өнімдерін, пештен алғаннан кейін 6 сағат көп болмауы керек.Нан өнімдерін толық сақталуын қамтамасыз ету үшін жүк жөнелтуші тиеу кезінде төмендегі талаптарды сақтау қажет:1)нан өнімдерін стандарт бойынша потоктарға толтыру.2)пішінде нан өнімдерін 1 қатар етіп тиеу.Автокөліктік кәсіпорындар және ұйымдар нан өнімдерін тасымалдау үшін автомобильдер-фургондар немесе арнайы жабдықталған болуы керек.
Еліміздің пайдалы қазбалар.Пайдалы қазбалар — бүл халық шаруашылығында (қара кен және түсті металл, көмір, қүрлыстық материалдар және т.б.) тиімді қолданылатын, зерттеудің тереңірек түрінде табиғат минералдары немесе жыныстары деп аталынады.Ашық зерттеулердің өзгешелік сипаттамасы болып пайдалы қазбалардың басымын аршу жыныстарының көп массасын жою болып табылады. Әсіресе, бүл зерттеудің тереңірек түріне жатады, карьер тереңдігінің бойлылығы аршу бірлігінде пайдалы қазбалар массасы қарқынды көбейеді.Таулы массаны карьерден жоғарғы қабылдау пунктеріне тасымалдау және қатарлау өнеркөсіптік процестің ашық таулы жүмыстарының маңызды бір жұмысы болып табылады.Ашық шығаруда жартысынан да көп шығын шығады және карьер тереңдігің бойлылығы үнемі өсіп отырады.Карьер көліктерінің сипатталу ерекшеліктері болъш таулы тасымалдау массасы (жылына120-150млн.т. дейін) көлемінің ерекшелігі, тасымалдаудың шектеулі ара қашықтықтары (15— 20 км дейін), карьердің жол жобасының жүйелі дамуы, сонымен бірге көлік қүралдарыньщ қиын жағдайдағы пайдалануы қажет.
Жабысқақ материалдар.Жабысқақтық — жүктің жеке бөлшектерінің бункер, силостың, жылжымалы құрамның қабырғаларына жабысып, жиынтақталған монолитті массаның жиналу процесі. Жабысқақтық үйілген және түйілген жүктердің көбісіне тән. Жүк бөлшектеріне жоғарғы қабаттарынан өысым түсіру, тұзды ертітінділердің кристаллизациясы, заттың бір күйден екінші күйге өтуі, өнімдегі химиялық реакциялар жабысқақтықтың пайда болуының негізгі себептері болып табылады .
Жабысқақтыққа әр түрлі кендер, кенді концентраттар, көмір, құрылыстық-минералдық жүктер, минеральді тыңайтқыштар, әр түрлі тұздар, торф, ғант, цемент және т.б. жүктер бейімді. Жабысқақ жүктермен тиеу-түсіру жұмыстары және қоймалық операцияларын орындағанда олардың сусымалды қасиетін қалпына келтіру қажет.Жабысқақтық қасиетіне жүктің мінездемесі мен қасиеті, сақтау режимі және жергілікті ауа-райы жағдайлары әсер етеді. Жүктің қасиеттері мен мінездемелеріне:өлшемдері, заттың формасы мен ерекшеліктері, оның ішкі құрылысының мінездемесі, мысалы, талшықтылығы, түйірбөлшектік құрамның біртектілігі, қоспаның болуы және оның қасиеті, өнімнің ылғалдылығы мен ылғал тартқыштығы жатады.
Жанармай және руда жүгін тасымалдау технологиясы. Қауіпті жүктерді тасымалдау жол полициясымен келісіліп жүргізіледі.Олар көрнекті жерлермен жүруне болмайды.Өте қауіпті жүктер үшін цистерна бар.Олармен яғни мұнай өнімдерін тасиды.ішкі ортаға қатысы жоқ цистерналар гидравикалық қысымы 1,5рет көп 50Cта тасымалдайды,мұндай цистерна арқылы өте қауіпті жүктерді тасымалдайды.2000 л цистернаның бетін клапаниен жабады.Ал кіші көлемдегі цистерналарды бір рет қолданатын қақпақтармен жабады.Автокөлік цистерналармен тасымалданатын жүктерге мынадай ерекше талаптар қойылған:жағылған газ,сұйық қышқыл,азот,ауа,нятон,этан,жіне т.б.Оларды автокөлік цистернамен тасымалдайды.Тез жанғыш сұйықтарды тасымалдауда қолданатын автоцистерналарды үш түрге бөледі:А - сұйықтық ақпайтын,желдеткіш қондырғылары бар,сақтандыру клапандары(қысымы 2,5 -104) бар цистерналар.В отты айқындайтын желдеткіш қондырғысы бар және сақтандыру клапондары бар цистерналарС сығылған,жағылған және газ қысымымен қосылысқан жүктерді тасымалдай алатын талаптарға сай герметикалық жабылатын цистерналар.Қауіпті жүктерді халықаралық жолдар арқылы тасымалдау туралы еуропалық келісімге (ДОПОГ)сан халық аралық тасымалда цистернаға оның қандай класқа жататыны туралы,мысалы, «ДОПОГ, тип В»деген жазу жазылады.
Жүк автокөліктерімен тасымалдауды жоспарлау.Автокөлік транспортының тасымалдау жұмыстарының жоспарлану көлемі мен құрамын (тасымалданудың) анықтаудан бастайды. Бұл этап экономикалық және әлеуметтік даму басқа бөлімдерге қарағанда негізгісі болып табылады. Жүк тасымалдау жоспары өндіріс пен бойынша анықталады. Жоспар құру үшін негізгі мәліметтер жүк жіберушәнің өтініші, онда жүктің түрі, жіберу мен кездертіру белгілеу, жүктің көлемі, транспортты жұмысты километр-тоннамен көрсетіледі.Жүк жіберушілер жүктің көлемін өнімді, құрылысты тауарды және басқа көрсетілімдерді алдын ала анықтайды. Егер нақты есептей алмаса,өндірістің өнімін бірлікпен шығарған көлеммен анықтайды. Бұл көрсеткіштер әрбір мекемелерді топтастырып келер жылдың есеп көрсеткіштерін есептейді. Өтініште жүктің АКК ауданы немесе қалааралық екенін көрсетеді. Барлық өтініштер АКК-да талқыланып, келер жылға жоспар құрылады. Өтініште түктің АКК ауданы немеес қалааралық екенін көрсетеді. Барлық өтініштер автокөлік кәсіпоырндарында талқыланып жылға жоспар құрылады. Осы этапта жүктің көлемі мен пункттары және белгілеленген жерлері анықталады. Тех және терең түрде қарастырылатын жүкжіберушілердің қтініштерін жоспарлауда жергілікті жоспарла укомиссиясы қарастырады. Жоспарлау кезінде тасымалдауды, жүкті және оны еткізудегі жолды, тиеу кезіндегі алаңды (ондағы тиеу-түсіру кезі), жүк жіберушілер мен қабылдаушылардың жұмыс тәртібін анықтайды. Осы алыңған анықтамалар бойынша мекеме басшылармен келісе отырыпғ жүкжіберушілердің тізіиін құрайды.Жүктің түріне қарай тасымалдау жоспарының жобасы қалалық, аудандық-қалалық үшін бөлінеді. Жүк өлшемі тасымалдауда мүмкіншіліктері қиындаған жағдайда көлік түрлері өзгеріп, тасу жоспарына қарай ыңғайландырылады. Осыған байланысты жүк жіберушілер жүк түрлеріне қарай ай сайын немеес тоқсан сайын өтініш беріп отырады. Жүк жіберушілердің ай сайынғы жоспарлары ауысымдық жоспарлар бойынша көлікті дайындап оның жеткізетін жерлеріндей түсіретін немесе тиеу жұмыстарын ұйымдастырады. Жүктің құрамын (яғни тез бұзылатыны болса) жүк жіберушілер мүмкіндігінше толығымен айтып жеткізетін жерге тез арада табыстайды, бұл жағдайда жоспар 500 ш бастап есептейді. Бұл үрдісті көлік түрлерін ыңғайластырады, яғни теміржолды көлік немесе судағы көліктерге жүгінулер де мүмкін. Егер аралас жүк болса, онда түрлеріне қарап оның сақтандырылуына және оның белгіленген уақытта жеткізіліп қоймаларға дұрыс орналастырылатынына жауап береді. Қойма жұмыстарын жүк жіберуші немесе қабылдаушылар жасайды, ал тиеу және түсіру жұмыстарын қабылдаушы атұарады. АКК мен жүкжіберушінің шартында болса ғана тиеу-түсіру жұмыстарын жасайды. Бұл шартта жеке пункттарда көрсетіліп жүкжіберушінің келісімі болған жағдайда ғана жауапкершілікті алады. Тасымалдау жоспарының негізгі көрсеткіштері.Жүк автомобилі паркін эксплуатациялау өндірістік бағдарламасын оның өндірістік қуатымен және өндірушілігімен есептейді және эксплуатациялы өлшемдермен көрсетеді. Есептеуді автомобильдің әрбір моделіне (және де прицеппен жұмыс істейтін автомобильдер тобына) жүргізеді, кейіннен барлық парк бойынша есептейді.
Жүктасымалдау ұйымындағы нормативтерді реттеу.Жүктасымалдау ережесі.Жүк тасымалдау пәнінің зертеулері көліктік сипаттамалары және жүк тасымалдаудың ережелеріне, жүктердің қоршаған ортамен әрекеттесуіне, жүк қаптаулары мен жүкті сақтаудағы, шамадан артық салмақ түсіргендегі және тиегендегі сақтаушылығын қамтамасыз етілуіне негізделген.Қауіпсіздік пен сақтау шарттарына сай тасымалданған жүк тасымалдауға жарамды жүк болып саналады.Жүктің қасиеттері мен оны тасымалдау шарттарын білу, оның бүлінуден, зақымдаудан және сапасының төмендеуінің алдын алады, көлік құралдарын, қоймаларды тиімді пайдалануды және жүк тасымалының қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.Жүктерді тасымалдау мен тасымалдауға дайындау талаптары қазіргі республикадағы автокөлік тасымалының ережелерімен анықталады.
Жүктемелердің көліктік сипаттамасы және оның тасымалдау ұйымына ықпалы.Автокөлік транспортының тасымалдау жұмыстарының жоспарлану көлемі мен құрамын (тасымалданудың) анықтаудан бастайды. Бұл этап экономикалық және әлеуметтік даму басқа бөлімдерге қарағанда негізгісі болып табылады. Жүк тасымалдау жоспары өндіріс пен бойынша анықталады. Жоспар құру үшін негізгі мәліметтер жүк жіберушәнің өтініші, онда жүктің түрі, жіберу мен кездертіру белгілеу, жүктің көлемі, транспортты жұмысты километр-тоннамен көрсетіледі.Жүк жіберушілер жүктің көлемін өнімді, құрылысты тауарды және басқа көрсетілімдерді алдын ала анықтайды. Егер нақты есептей алмаса,өндірістің өнімін бірлікпен шығарған көлеммен анықтайды. Бұл көрсеткіштер әрбір мекемелерді топтастырып келер жылдың есеп көрсеткіштерін есептейді. Өтініште жүктің АКК ауданы немесе қалааралық екенін көрсетеді. Барлық өтініштер АКК-да талқыланып, келер жылға жоспар құрылады. Өтініште түктің АКК ауданы немеес қалааралық екенін көрсетеді. Барлық өтініштер автокөлік кәсіпоырндарында талқыланып жылға жоспар құрылады. Осы этапта жүктің көлемі мен пункттары және белгілеленген жерлері анықталады. Тех және терең түрде қарастырылатын жүкжіберушілердің қтініштерін жоспарлауда жергілікті жоспарла укомиссиясы қарастырады. Жоспарлау кезінде тасымалдауды, жүкті және оны еткізудегі жолды, тиеу кезіндегі алаңды (ондағы тиеу-түсіру кезі), жүк жіберушілер мен қабылдаушылардың жұмыс тәртібін анықтайды. Осы алыңған анықтамалар бойынша мекеме басшылармен келісе отырыпғ жүкжіберушілердің тізіиін құрайды.Жүктің түріне қарай тасымалдау жоспарының жобасы қалалық, аудандық-қалалық үшін бөлінеді. Жүк өлшемі тасымалдауда мүмкіншіліктері қиындаған жағдайда көлік түрлері өзгеріп, тасу жоспарына қарай ыңғайландырылады. Осыған байланысты жүк жіберушілер жүк түрлеріне қарай ай сайын немеес тоқсан сайын өтініш беріп отырады. Жүк жіберушілердің ай сайынғы жоспарлары ауысымдық жоспарлар бойынша көлікті дайындап оның жеткізетін жерлеріндей түсіретін немесе тиеу жұмыстарын ұйымдастырады. Жүктің құрамын (яғни тез бұзылатыны болса) жүк жіберушілер мүмкіндігінше толығымен айтып жеткізетін жерге тез арада табыстайды, бұл жағдайда жоспар 500 ш бастап есептейді. Бұл үрдісті көлік түрлерін ыңғайластырады, яғни теміржолды көлік немесе судағы көліктерге жүгінулер де мүмкін. Егер аралас жүк болса, онда түрлеріне қарап оның сақтандырылуына және оның белгіленген уақытта жеткізіліп қоймаларға дұрыс орналастырылатынына жауап береді. Қойма жұмыстарын жүк жіберуші немесе қабылдаушылар жасайды, ал тиеу және түсіру жұмыстарын қабылдаушы атұарады. АКК мен жүкжіберушінің шартында болса ғана тиеу-түсіру жұмыстарын жасайды. Бұл шартта жеке пункттарда көрсетіліп жүкжіберушінің келісімі болған жағдайда ғана жауапкершілікті алады. Тасымалдау жоспарының негізгі көрсеткіштеріЖүк автомобилі паркін эксплуатациялау өндірістік бағдарламасын оның өндірістік қуатымен және өндірушілігімен есептейді және эксплуатациялы өлшемдермен көрсетеді. Есептеуді автомобильдің әрбір моделіне (және де прицеппен жұмыс істейтін автомобильдер тобына) жүргізеді, кейіннен барлық парк бойынша есептейді.
Жүктеменің үйлесімді дәрежесінің анықталуы және тіркемелердің көмегімен ұзын өлшемдерді жүктердің орналасуы.Ұзын жүктерді тасымалдау үшін (орман материалдары ,құбырлар,әр түрлі паракаттау)арнайы құрама пайдаланылады.Автопоезд арқылы тасымалдау ең кең тараған түрі .Ұзын жуктерді колікке немесе тіркемеге тиейді.Ұқын жүктерді тасымалдағанда бірлік болуын қамтамасыз ету үшін арнайы қамтамамен тиейді.Дөңгелектеріне түсірілген салмақ жалпы массада көрсетіледі G:
Жүктерді пакеттеу. Көліктік пакет дегеніміз үлкейтілген жүк бірлігі. Бір жән екөптүрлі пакеттеу түрін бөліп көрсетуге болады. Үлкейтілген жүк бірлігі бірнеше көліктік пакетпен құрылған болса, оны блок-пакет деп атайды.
Жүктердің көлемдік-массалық сипаттамалары.Жүктер сызықты өлшемдермен,массамен, тығыздықпен, меншікті көлеммен және салмақтық көлеммен сипатталады.Тығыздық деп көлем бiрлiктегі заттың массасын айтады. Тығыздық бірлігі ретінде г/см3 немесе кг/м3.Сұйықтың тығыздығы ареометрлер, гидростатикалық таразылар немесе пикнометр көмегімен өлшенеді.Ол температураға тәуелді. Мұнай өнімдерінің температура өзгерісі кезінде келесі фрмуамен есептеледі: — i және t температураларындағы сәйкес сұйық тығызыдығы (t – тығызыдық белгілі болғандағы температура) -орташа температуралық түзетілім, кг/(м3 °С).Қолдану тәжірибесінде үйілген жүктер мен төгілген жүктердің тығыздығы көлемдік массамен сипатталады.Жүктің көлемдік массасы деп мұндағы: V, м3 көлемдегі жүктің массасы М,т.Жүктің U меншiктi көлемі деп табиғи күйдегі 1т жүктің көлемін айтады. Меншікті көлем көлемдік массаның кері шамасына теңТабиғи күйдегі (төгiлген ) үйiлген жүктiң көлемі бос кеңістіктің шамасына байланысты (қуыстық, түтіктер).Үйілген және төгілген жүктердің көлемдік массасы оның өзіндік сипаттамаларына, ылғалдыққа, штабельдің қалыптасу тәсіліне, сақтау мерзімі мен жағдайларына бағынышты болады.Тасымалдауларда жеке жүктер сақталуын қамтамасыз ету үшін жүк тиеулерге мүмкін биіктіктер мен шекті нормалар қойылған.
Жүктердің химиялық қасиеттері.Жүктердің химиялық қасиеттеріне өздігінен жылу, өздігінен жану, жүктердің қышқылдану қасиеттері, коррозия жатады. Өздігінен жылу және өздігінен жану химиялық және биологиялық процестерде кездесетін жүк массасында ағатн және оның температурасын көбететін ішкі жылу көздерінің әсерінен пайда олады. Өздігінен жанатындарға дән, талшықты материалдар, пішен, күнжара, қара және құба көмір, шымтезек, тақтатас, кейбір кендер мен концентраттар жатады.Өздігінен жылу процесінің кенде, кендік концентратта, қара және құба көмірде, шымтезекте, тақтатаста болу себебі, осы айтылған элементтер мен ауадағы оттегімен әрекеттесуінің химиялық реакциясы арқылы түсіндіріледі. Тотығу реациясының орын алу себебі, жүк массасында тотығу реакциясын жылдамдататын жылудың бөлінуі мен жинақталуымен түсіндіріледіЖүктердің тотықтандырғыш қасиеті – артық оттегіні басқа заттарға беру қасиеті. Егер де жүк массасындағы жылуды шығармаса, оның өздігінен жылу, өздігінен жылу, өздігінен жану процесіне ұласуы мүмкін. Өздігінен жануға әкеліп соғатын, қарқынды тотығу процесі басталатын жүк температурасын критикаық температура дейміз.Коррозия — металдар мен металл бұйымдардың сыртқы ортамен химиялық және электрохимиялық әрекеттесу салдарынан бұзылуы. Коррозия немесе металдардың тотығуы, металлоидтарға оттегінің, хлордың,бромның және т.б. элементтердің қосылуынан болады.
Жүкті контейнерде немесе автокөлікте орналастыру және бекіту.Жүктерді контейнерлермен тасымалдауға арналған жылдық шарттарда немесе бір жолғы тапсырыстарда мыналар:1) әрбір үлгідегі контейнерлермен жүктерді тасымалдау көлемдері (оның ішінде контейнерлерді әкелу және әкету бойынша бөлек түрде);2) жүк жөнелтушіге бос контейнерлерді әкелу және жүк тиелгендерін әкету графигі;3) контейнерлерді тиеу және түсіру тәртібі (оларды автокөлік құралдан алып немесе автокөлік құралдан алмай);4) жүк жөнелтушіде контейнерлерді алмасу пунктін ұйымдастыру, оның жұмыс тәртібі, айналымдағы контейнерлердің санын белгілеу, құжаттарды ресімдеу тәртібі және тағы басқа;5) контейнерлердің айналым мерзімдері келісіледі.Тасымалдаушылар тиеу үшін ақаусыз, берілген жүкті тасымалдау үшін жарамды, жүктің қалдықтары мен қоқыстан тазартылған контейнерлерді береді.Берілген жүкті тасымалдауға арналған контейнерлердің жарамдылығын жүк жөнелтуші анықтайды. Контейнерде, тасымалдау кезінде жүктің сақталуына ықпал етуі мүмкін қандай да болмасын ақаулықтар байқалған кезде, тасымалдаушы мұндай контейнерге тиеуден бас тартуы мүмкін.Бос контейнерлерді толтыру үшін алдын ала әкелу кезінде тасымалдаушы әрбір автокөлік құралына екі данада ілеспе ведомость жазып береді, олардың бірі - контейнерлердің қозғалысын есепке алу үшін, ал екіншісі бос контейнерлерді тасымалдау кезінде орындалған көліктік жұмысты есепке алу үшін қызмет етеді.Жүк жөнелтушіде контейнерлерге жүк тиеу және жүк алушыларда жүкті контейнерлерден түсіру, әдетте, контейнерлерді автокөлік құралдан алып жүзеге асырылады.Тиелген және бос контейнерлерді автокөлік құралдарынан алуды және қоюды жүк жөнелтушілер мен жүк алушылар жүзеге асырады.Жүк жөнелтуші жүктерді контейнерге толық сыйғанынша, бірақ оның жүк көтергіштігінен асырмай толтыруы мүмкін.Жүк жөнелтуші жүкті контейнерде, тасымалдау кезінде оның контейнер ішінде жылжып кету мүмкіндігі болмайтындай және жүктеме контейнердің еденіне біркелкі бөлінетіндей етіп орналастырады.Жүк жөнелтуші жүкті орналастыру кезінде жүк пен контейнер есігінің арасына 30-дан 50 мм дейін бос кеңістік қалдырады. Жүктерді немесе оларды бекітуге арналған құрал-жабдықтарды (тіректер, сыналар, төсемелер және басқалар) контейнердің қабырғаларына, еденіне және төбесіне шегемен немесе қапсырмамен қағуға рұқсат етілмейді.
Жүкті пакеттеу барысында пакет өлшемі белгіленеді. Пакеттеу құралдарының - белгіленуі б/ша: әмбебап және арнайы; айналым тәсілі б/ша : көпайналмалы ж/е біртекті ; түрі (типі) б/ша : поддон, пакеттейтін кассета, пакеттейтін жіп, төсем беті, пакеттейтін қысқыш,пакеттейтін орам, тары-құырылым; көптүрлілігі б/ша : тегіс, ирек, жәшікті, тіреулі, жәшікті поддон –резервуар, тіреу түріндегі тіреуіштер, дөңгелек түрін- дегі тіреуіштер, комбинациялық тіреулер мен дөңгелектер түріндегі тіреуіштер; құрылымы б/ша: апарылатын, апарылмайтын, қатты, жартылай қатты, иілгіш, жұмсақ, бөлшектелетін, жинақталатын, бөлшектелетін-жинақталатын; технологиялық мүмкіндіктері б/ша: жіптер, құралдардың өлшемдерінің және формаларының өзгеруі, жеткізу кезінде көліктік пакеттің өлшемдері мен формаларының өзгеруі.
Жүкті тасымалдағанда ең жоғарғы жылдамдығын аңықтау.Тиеу-түсіру жұмыстары кезінде жүктердің зақымдануы және бұзылуы жүктерді дұрыс пайдаланбағандықтан, жүктерді алу үшін керекті құралдарды қолданбау, ал жүріс кезінде қисық жолдарда автомобиль кузовының көп тербелуінің салдарынан автомобилшьдің күрт екпін алуынан және тежелуінен болады.Проф. Н. Я. Говорущенко жүргізген зерттеулердің нәтижесі бойынша автомобиль қозғалысының рұқсат етілген жылдамдығының (ш-сағ) кузовтың вертикалды екпініне тәуелділігі көрсетілген теңдеулер алынған.
Жүкті тиеу-түсіру жолдары мен механизімдері.Тиеу-түсіру жолдары мен механизімдері. Жүкті тиеу-түсіру және қоймалық жүмысгарды өнеркәсіптік түйіндерде механикаландыруға жалпы зауыттық қоймаларда, орталықтандырылған базаларда, МПС жүктік аулаларында немесе салааралық ППЖТ аудару базаларында өңделген жүктерді шоғырландырғанда жетеді.Негізгі белгі бойынша тасымалданатын жүктер үйілме және даралы больп бөлінеді.
Жүктің классификациясы.Жүктер мен тасымалдарды тасымалдау жағдайларын сипаттайтын салалық белгісіне және элементтеріне байланысты классификациялайды.Бірінші әдіс негізгі халықтық шаруашылық салаларының жиынтығы бойынша тасымал: өнеркәсіп, құрылыс, ауылшаруашылығы,сауда, коммуналдық шаруашылық, пошталық тасымалдар, т.б.Автокөлік тасымалының жалпы көлемінің (тоннада) салалық құрылымы %: өнеркәсіп — 35; құрылыс — 33; ауылшаруашылығы — 23; сауда — 5; қалған салалары — 4.Кешенді көліктік проблемалар институты халықтық шаруашылық салаларының өнім түрлеріне байланысты жүктердің классификациясын жасады. Онда барлық тасымалданатын жүктердің он бір бөлімі бар:І. Ауылшаруашылық өнімдері.II. Орман, ағаш өңдеу және целлюза-қағаз өнеркәсіп өнімдері.III. Металл кендері.IV. Отын-энергетикалық өнеркәсіп өнімдері.V. Миниральдық шикізат, миниралды-құрылыстық материалдар менабразивтер.VI.Металл өнеркәсібінің өнімдері.VII.Металл өңдеу мен машина жасау өнеркәсібінің өнімдері.VIII. Химиялық өнеркәсіп өнімдері.IХ. Тағам, ет, сүт және балық өнеркәсібі өнімдері.Х. Жеңіл және полграфиялық өнеркәсіп өнімдері. ХI. Қалған жүктер.Бұл номенклатураның алғашқы бес бөлімі жүктердің табиғатына байланысты құрастырылған: өсімдіктектес және жануартектес жүктер (I және II бөлім) және өндіруші өнеркәсіп жүктері (III, IV және V бөлім).Келесі бес бөлім жүктердің өңдеуші өнеркәсіп өнімдерін білдіреді.
Жүктің макировкалау ережесі.Таралық және дана жүктерді тасымалдауға ұсыну үшін жүк жіберуші міндетті түрде әр жүкті МЕСТ-14192-96 және МЕСТ-51474-99 бойынша ортақ қағидалармен сәйкес нормативтік актілермен және қолданыстағы көліктің тиісті түріне байланысты таңбалануы тиісті.Таңбалау деп жүктік орынға қойылатын жазулар, таңбалар, суреттер – олар тараның бірлік жүк орынға салынатын бір немесе бірнеше шартты белгілер, ол жүкті тану үшін, және оны колданғандағы, сақтаудағы және ПРР-ны орындағандағы тәсілдерді көрсетеді. МЕСТ 14192-96 бойынша жазулардың келесі түрлері көрсетіледі:негізгі:-жүкқабылдаушының толық немесе шартты тіркелген атауы;жеткізілу орны. -Егер белгіленген мекен теміржол стансасы(порт) юолса, онда стансаның (порттың) толық аты және белгіленген жолдың (проход) жолының қысқартылған аты көрсетілуі тиіс;-топтағы жүктің орын саны және бөлшекті нұсқаушы топ ішіндегі орынның реттік саны: бөлімінде – топтағы орынның реттік нөмірі, алымында – топтағы орынның саны; жүктің орын саны және орынның реттік саны тасымалдауда келесі жүктері көрсеті керек: әр түрдегі немесе әр сорттағы жүктерді біртипті қорапта (мысалы, бумаға оралған әр түрлі сорттағы мақта), бір түрдегі әр ттүрлі қорапта, бір партияда бір түрдегі араласқан сорттарды жіберілмейтін жүктер, жабдықтау комплекті, бір вагонда ұсақ жөнелтілім жүктері ; қосымша: жүкқабылдаушының толық немесе шартты тіркелген атауы;жеткізілу орны көлік ұйымдарының таңбалары (жазулардың мазмұны және таңбалау тәртібі көлік министрлігінің қағидаларымен бекітіледі). ақпараттық:жүктің брутто және нетто массаларын килограммда көрсету. Нетто салмағы орнына өнімнің санын көрсеуге болады, сондай-ақ өнімді сипаттайтынқапта таңбалануы көрсетілсе брутто немесе нетто салмағын көрсету керек емес;жүк орынның шектік өлшемі сантиметрмен өлшенеді (ұзындығы, ені немесе биіктігі, диаметр және биіктігі). Жүк ашық жылжымалы құрамда тасымалданғанда шектік өлшем 1 м-ден аспаса өлшем көрсетілмейді, 1,2 м- жабық және 0,7м әуе көлігімен тасымалданады.
Жүктің температура өзгеруіне байланысты реакциясының өзгеру.Қату – жүктің сусымалдылығын жоғалту нәтижесінде бөлек бөліктерінің бір бүтін масса болып қатып қалуы.Жүктің қату беріктігі мен тереңдігі температурадан, қоршаған ортаның әсерінің ұзақтығы, тұйірбөлшектік құрамы, өнімнің ылғалдылығы мен жылуөткізгіштігіне тәуелді болады. Қалыпты жағдайда қатуға ең көп ұшырайтын жүктерге ылғалдылығы жоғары және түірбөлшектік құрамы біркелкі емес жүктер жатады.Суыққа төзімділік—жүктердің төменгі температуралар жағдайында бұзылмай және ерігенде өзінің сапалық қасиеттерін сақтауы. Төмен температура әсіресе жаңа піскен көкөністер мен жемістерге, шыны тарадағы сұйық жүктер, кейбір радиотехникалық құрылғылар мен металлдарға жаман әсер етеді. Бірігу — кейбір жүк бөліктерінің жоғарғы температурада жабысып қалу қасиеті. Бірігіп қалуға ұшырайтындарға агломерат кендері, гудрон, асфальт, пек және т.б. жатады. Бірігіп қалудың алдын алу іс жүзінде мүмкін емес. Жабысып қалған жүктерді түсіруге қосымша шығын қажетті.Жылу төзімділік — жүктердің жоғарғы температураларда биохимиялық процестерге, сынуға, тотығуға, балқуға немесе өздігінен тұтануға қарсы тұру қасиеті. Жоғарғы температуралар әсіресе өсімдіктектес және жануартектес жүктерге, тасты көмір, торфтар, оңай балқитын бөлшектерден тұратын жүктерге жаман әсер етеді.Отқа шыдамдылық – жүктердің тұтанбауы және де өздерінің бастапқы қасиеттерін (беріктілік, түсі, формасы) жоғары температураның әсерінен өзгертпеу кабілеті. Көп жүктер жоғарғы температураның салдарынан жанып кетеді, қирайды және өздерінің бастапқы қасиеттерін жоғалтады.
Жүктің транспорттық мінездемесі.Жүктердің көліктік мінездемесі ерекшелігі олардың қауыпсіздігі мен бірге тасымалдау сәйкестігіне негізделеді.Оған қатысты Созморпокт қабылдаған нұсқалар негізіндегі бірге тасымалдау барысында бірдей реакция беретін жүктерді жатқызуға болады.Қауіпті жүктердің сәйкестігіГОСТ 19433—88 арқылы аңықталады.Сәйкестігіне байланысты балық жүктер Сәйкестігіне байланысты балық жүктер 3.топқа бөлінеді.Олар қолайсыз құрылымды,қолайсыз факторлар әсеріне ұшыраған,әсерсіз.Қолайсыз құрылымды жүктерге жататындар: I.Ылғалшығаратындар.гигроскопикалық,қолдан дымқылдатылған және биологиялық болып боләнеді.гидроскопикалық жүктер ылғалды шығаруы да ,сіңіруі де мүмкін;Қолдан дымқылдатылған тек ылғал шығарады биологиалық өмірлік цикл кезінде болған ылғалды шығарады. П.Жылу шығаратындар.Ылғалдатғанда жылытатын,биологиалық құрылымды,жоғары температуралы жүктер. III.Өздігіненжанатындар. IVГазшығаратындар. V.Улы. VI.Жанғыш.Олар тағамдық,құрылыстық және тынайтқыштарға бөлінеді. VII.Иіс шығаратындар. VIII. ОпасныеКарантин объектісі сияқты қауіпті. Қолайсыз факторларәсеріне ұшыраған жүктерге жататындар:I.ылғал әскрінен бұзылатындар.Олар қышқылданатын,құрылымын өзгертетін(қант,тұз,және т.б),шіритін және көктейтін,Дымқылдан қайнайтын,ылғандандырғанда газ бөлетін болып бөлінеді.II.Жылылық әсерінен бұзылатындар.III.Жылытқанда және қышқылдатқанда тез жанғыш заттар.IV.улы заттарға бейімді.V.Шаңнан бұзылатындар.VI.Иіс қабылдайтындар.VII.Карантин объектілеріне бейімді.
Жүктің түріне байланысты белгілерді орналастыру .Жүктің түріне байланысты белгілерді орналастыру :Жәшіктерде – бір жақ шетіне. Торлы жәшіктер мен сыртында тақтайшасы бар жәшіктерді таңбалауды орналастыру мүмкіндігі қамтамасыз етілу керек (тақтайшалардың жабыстырылуы, жарықшақтар арасындағы сәулелеуден бекітілуі және т.б). «Вверх» белгісі бар жүктерді ұсақтап ашық жылжымалы құраммен тасымалдауда, көлік таңбалануы ( жөнелту пункті мен жүк жөнелтуші атауынан басқа) қосымша түрде қаптау қақпағының жоғарғы жағына салынуы керек.Бөшкелер мен барабандарда – біреуінің түбіне. Таңбаны сыртқы тұрқына енгізуге болады;Қаптарда – тігістің жоғарғы бөлігіне;Тюктарда – бір жағының жоғарғы шетіне;Кипаларда – артқы жоғарғы шетіне. Жанының жоғарғ шетне де салуға болады;Жүктің және қораптың басқа түрлеріне, қапталмаған тасымалдық қораптарда, ыңғайлы жақсы қаралған орындарда салынады.
Жүктің физикалық қасиеттері.Түйірөлшемдік құрам сусымалылық, ылғал тартқыштық, мұзға айналу, тығыздалу сияқты қасиеттеріне елеулі ықпал етеді.Сусымалылық ─ төгілген және үйілген жүктердің ауырлық күштер мен сыртқы динамикалық әсерден орын ауыстыру қасиеті. Жүктің сусымалылық қасиеті табиғи ауытқу бұрышы мен ығысу кедергілерімен сипатталады.Табиғи ауытқу бұрышы деп жүк жазықтығымен қатар тірегінің горизонтальді жазықтығы арасындағы екі қырлы бұрышын айтады. Табиғи ауытқу бұрышы шамасы жүктің түріне және оның түйірөлшемік құрамына байланысты болады.Саңылаулылық жүк бөлшектерінің арасындағы қуыстардың өлшемі мен олардың бар болуын анықтайды және саңылаулылық коэффициентімен бағаланады.Тығыздалу қабілеті тығыздалу коэффициенттерімен сипатталады.Сынғыштық – кейбір жүктердің механикалық әсер кезінде елеулі пластикалық деформацияға қарамай күйреуі.Шаңжұтқыштық – жүктердің қоршаған атмосферадан шаңдарды жеңіл жұту қабілеттігі.Шашыратқыштық – жүктердің ұсақ бөлшектерінің ауада қалықтап тұруы және елеулі бір қашықтыққа ауа ағындарымен тасымалдануы.Абразивтілік — жүктің жылжымалы құрамның, тиеу-түсіру машиналары мен құрылысдардың жанасатын бет жағын қажау қасиеті. Жабысқақтық —жүктің жеке бөлшектерінің бункер, силостың, жылжымалы құрамның қабырғаларына жабысып, жиынтақталған монолитті массаның жиналу процесі.Жиынтықталу — бункер, силостың, жылжымалы құрамның саңылауларына дөңестердің жиналу процесі. Жиынтық жүктің тыныштық күйінде болатын, жүк бөліктерінің ілінісіп қалуының нәтижесінде пайда болады.Тұтқырлық — сұйықтық бөлшектерінің сыртқы күштер әсерінен бір-біріне қатысты орын ауыстыруға қарсылық көрсетуі.Ылғал тартқыштық — жүктердің ауадағы ылғалдылығын оңай сіңіріп алу қасиеті, ол әр түрлі себептермен түсіндіріледі.
Жылжымалы құрамның техникалық дайындық коэффициенті: αТ = АДгэ/АДи = АДгэ/(АДгэ + АДр),мұндағы АДгэ — техникалық жарамды жағдайдағы (эксплуатацияға жарамды) паркінің автомобиль-күндері, АДр — жөндеудегі парктің автомобиль-күндері.αт мәні автомобильдерді жөндеу техникалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру және эксплуатациялау шарттарын сипаттайтын факторларға жол және климаттық ерекшеліктер, жыл мезгілі жатады. Жолдары нашар және суық климатты аудандарда автомобильдердің агрегаттары, түйіндері және бөлшектері тез тозады және жиі әрі үлкен көлемдегі жөндеу жұмыстарын қажет етеді, ал ол автомобильдердің жөнделудегі тоқтауларын жоғарлатады, сондықтан техникалық дайындық коэффициентінің төмендеуіне себеп болады. Және де керісінше, жетілдірілген жолдарда (әсіресе қалаларда) және климаты жеңіл аудандарда жұмыс жасағанда автомобильдердің тозуының аз болуына байланысты жөндеудегі тоқтау уақыты да азаяды, ол автомобиль паркінің техникалық дайындық коэффициентінің жоғарлауына себеп болады. Автомобильдің грунтты жолдарда және шұғыл континенталды аудандарда жұмыс істегенде техникалық дайындық коэффициентіне жыл мезгілі де әсер етеді. Күз-қыс-көктем мезгілдерінде жол жағдайларының нашарлауынан, температураның төмендеуінен және ауаның ылғалдылығының жоғарлауынан автомобильдің тозу қасиеті жоғарлайды, ол техникалық дайындық коэффициентінің төмендеуіне әкеледі. ост мәніне автомобильдің техникалық қызмет көрсету және ағымды жөндеуді ұйымдастыру әсер етеді. Техникалық қызмет көрсетудің сапасын жоғарлату және уақтылы қаралуын қадағалау автомобильдердің жөндеу аралық жүруін жоғарлатуға мүмкіндік береді, ол техникалық дайындық коэффициентінің үлкеюіне себепші болады. Жөндеудің агрегаттық әдісін енгізу автомобильдердің жөндеудегі тоқтау уақытын қысқартуға және де αт жоғарлатуға мүмкіндік береді. Техникалық дайындық коэффициенті автомобильдердің орташа тәуліктік жүрісіне тәуелді, ол линиядағы автомобильдердің жұмыс тәртібімен (тәуліктегі жұмыс уақытымен, жүктерді тасымалдау қашықтығымен, автомобильдердің тиеу-түсіру операцияларына кететін тоқтаулардың уақытымен және қозғалыс жылдамдықтарымен) анықталады. Орташа тәуліктік жүріс жоғарылағанда автомобильдердің техникалық қызмет көрсетудегі және жөндеудегі тоқтаулар жоғарылаған сайын αт төмендейді. Техникалық дайындық коэффициенті жүргізушілердің және жөндеу жұмысшыларының еңбекті ұйымдастыруды және еңбекақының тиімді жүйесін таңдауды жақсарту нәтижесінде едәуір жоғарылауы мүмкін.
Кең және тау-кең концентраттары.Пайдалы қазбалар — бүл халық шаруашылығында (қара кен және түсті металл, көмір, қүрлыстық материалдар және т.б.) тиімді қолданылатын, зерттеудің тереңірек түрінде табиғат минералдары немесе жыныстары деп аталынады.Ашық зерттеулердің өзгешелік сипаттамасы болып пайдалы қазбалардың басымын аршу жыныстарының көп массасын жою болып табылады. Әсіресе, бүл зерттеудің тереңірек түріне жатады, карьер тереңдігінің бойлылығы аршу бірлігінде пайдалы қазбалар массасы қарқынды көбейеді.Таулы массаны карьерден жоғарғы қабылдау пунктеріне тасымалдау және қатарлау өнеркөсіптік процестің ашық таулы жүмыстарының маңызды бір жұмысы болып табылады.Ашық шығаруда жартысынан да көп шығын шығады және карьер тереңдігің бойлылығы үнемі өсіп отырады.Карьер көліктерінің сипатталу ерекшеліктері болъш таулы тасымалдау массасы (жылына120-150млн.т. дейін) көлемінің ерекшелігі, тасымалдаудың шектеулі ара қашықтықтары (15— 20 км дейін), карьердің жол жобасының жүйелі дамуы, сонымен бірге көлік қүралдарыньщ қиын жағдайдағы пайдалануы қажет.
Контейнерлер және олардың классификациясы.Жүк контейнері бойынша Комитеттің ISO анықтамасы бойынша жүк контейнері көліктік жабдық болып табылады. Ол мыналарды игереді:1)көп қолдануға жететін техникалық сипаты мен мықтылығы;2)контейнерден уақытаралық шығарымсыз бір немесе бірнеше көлік түрімен жүктердін тасымалын қамтамасыз ететін арнайы құрылым;3)көліктің бір түрінен екінші түріне тез тиеу, түсіру және артық тиелуін қамтамасыз ететін құрылым;4)ішкі көлемі 1 м3 және одан артық;5)бекіту үшін контейнер бұрыштық фитингімен қуатталады, ал сыртқы төменгі бұрыштардың ауданы 14 м2 немесе үстінгі фитингілер болса онда 7 м2. Жүк контейнерлері алуан түрлі болып келеді, олардың бәрі ISO сұранысына байланысты жасалады. Контейнерлерді тиеу жүккөтергіштікті пайдалану коэффициентімен kа және жүк сыйымдылығын пайдалану коэффициенті kv бойынша сипатталады..Жүккөтергіштікті пайдалану коэффициенті контейнердің нақты салмағының qф, т оның номиналды жүккөтергіштігіне қатынасы бойынша анықталады qH, т:kа= qФ /qН. Жүксыйымдылығын пайдалану коэффициенті жүктің нақты алатын көлемінің VT, м3 VK, м3контейнерге қатынасы бойынша анықталады:kV= VT /VK. Ыдыстық коэффициент деп бос контейнердің массасының тК, т оның номиналды жүккөтергіштігіне qH, т қатынасы бойынша анықталады:kT= тК /qН. Әмбебап орта тонналы контейнерлердің штабельдеуінің мүмкін биіктігі – үш ярус, ал жоғары тонналы контейнерлердің – алты ярус. Сәйкесінше олардың қызмет ету мерзімі 20 және 10 жыл.
Контейнерлердің жалпы сипаттамасы және жіктелуі. Жүк контейнері бойынша Комитеттің ISO анықтамасы бойынша жүк контейнері көліктік жабдық болып табылады. Ол мыналарды игереді:1)көп қолдануға жететін техникалық сипаты мен мықтылығы;2)контейнерден уақытаралық шығарымсыз бір немесе бірнеше көлік түрімен жүктердін тасымалын қамтамасыз ететін арнайы құрылым;3)көліктің бір түрінен екінші түріне тез тиеу, түсіру және артық тиелуін қамтамасыз ететін құрылым;4)ішкі көлемі 1 м3 және одан артық;5)бекіту үшін контейнер бұрыштық фитингімен қуатталады, ал сыртқы төменгі бұрыштардың ауданы 14 м2 немесе үстінгі фитингілер болса онда 7 м2. Жүк контейнерлері алуан түрлі болып келеді, олардың бәрі ISO сұранысына байланысты жасалады.Контейнерлердің жіктелуі - Белгіленуі бойынша: жалпы (әмбебап) – бір ыдыста жүктерді немесе ұсақ ыдыста себілетін материалдарды сақтау және тасымалдау үшін арналған; Арнайы – жүктердің әртүрлі түрлерін тасымалдауға арналған (тезбұзылатын, сұйық, себілетін, газтәрізді және т.б.) Айналым ортасы бойынша: халықаралық; магистралдық: кең айналымдағы – аудандары шектеусіз екі не одан көп түрлі көліктің қолданысқа берілуі; шектелген айналым – көліктің тек бір түрінде ғана қолданысқа беріледі немесе белгіленген бағыттарда аралас хабарлауда; зауыт іші (технологиялық). Құрылымы бойынша: қатты (бөлектенбейтін, жинақтаулы, жиналатын-шашылатын); жұмсақ (эластикалық); аралас (жұмсақ, құрылымында қатты элементтері бар). Дайындалу материалы бойынша: бүтін металды (болаттан, алюминий қорытпаларынан); аралас (көміртек және легірленген болаттардан, алюминий қорытпаларынан және пластик жабылған көпқабатты кілейленген фанерадан, ағаш-металды); пластмассалы. Брутто массасы бойынша және көтергіш құрылғыларының құрылымы бойынша: аз тонналы (2,5 т аз); орташа тонналы (2,5 т 10 т дейін); ірі тонналы (10 т жоғары).
Көлiктердің жүк көтергiштiгiн пайдалану.Автокөліктің пайдалы жүккөтергіштігінің мүмкін дәрежесі кузовтың ішкі геометриялық өлшемдеріне, жүктің көлемдік массасына, оның ерекшеліктеріне және кузовтың құрылысына тәуелді. Әр түрлі көлемдік массада және басқа да ерекшеліктері бар жүкті тасымалдағанда жүк сыйымдылық коэффициентімен сипатталады. мұнда Vв — кузовтың ішкі геометриялық көлемі, м3; — жүк түріне байланысты кузовтың көлемін қолдану коэффициенті.Жүк көтергіштік коэффициенті бірге тең немесе үлкен болса , онда автомобильдің жүккөтергіштігін толық қолдануға болады.Кузовтың көлемін қолдану коэффициенті , жүк түріне байланысты қолданылатын кузовтың нақты көлемінің оның толық геометриялық қаптамсының көлеміне қатынасы. Ол тиеу биіктігіне, жүктің геометриялық өлшемдеріне және кузовтың геометриялық еселігінің өлшемдерімен анықталады.
Көліктік таңбалар (негізгі, қосымша, ақпараттық, манипуляциялық белгілер) МЕСТ 14192-96 бойынша затбелгіге(қағаз, картон, фанера, металл, т.б) немесе жүктің өзіне салыгуы керек. Ашық жылжымалы құрамда және ұсақ жіберулермен жүкті тасымалдағанда, жүкті бір жылдан артық мерзімді сақтағанда таңбалауды жүктің өзіне немесе затбелгіге салу керек, таңба жақсы бекітіліп қорғалған болуы керек немесе таңбаның сақталуын қамтамасыз ететін материалдан жасалуы керек.Жүктерді автокөліктерінде немесе әмбебап контейнерлерде тасымалдағанда (ұсақ жібрулердегі контейнерлер мен автокөліктерден басқасы) негізгі, қосымша, ақпараттық жазуларды (брутто мен нетто массасынан басқасы) салмауға да болады. Төгенсіз немесе төрт кірмелі төгендермен қалыптасқан пакеттерге таңбаны жүктің бүйір жағына және кесік бет жағына салады. Екі кірмелі төгендерден қалыптақан пакеттерге таңба екі кірме жақтарна қойылады. Экспорттық және импорттық жүктерге қойылатын таңбалардың өзіндік ерекшеліктері бар.Экспорттық жүктерде таңбаны тапсырыс құжаты көрсетілген тілде латын шрифтімен жасайды. Таңбалау экспорттаушы және жүкқабылдаушының атын, тапсырыс нөмірі мен жүк нөмірі, партиядағы жүк саны, брутто мен нетто массасын, жүк өлшемдерін (ұзындығы, ені, биіктігі, диаметрі метрмен) құрайды . Егер өлшемдері 1 м-ден аспаса онда оларды көрсетпей-ақ қоюға болады.Мазмұны бойынша экспорттық жүктер таңбалары мен импорттық жүктер таңбалары ұқсас. Жеткізілу орны мен жүкқабылдаушының аты қосымша орыс тілінде жазылады.
Күрделі көлік сыйымдылығын металлургиялық өндірісте анықтайды және 1т. тауар өнімінің 4—5% құрайтын үлкен көліктік шығындар анықтайды. Сондықтан металлургиялық өндірістегі көліктердің дамуы жөне жетілдіруі барлық металлургиялық өндірістердің жоғарылау тиімділігінің ең маңызды ісі болъш саналады.Түсті металдар. Түсті металдарға темірден басқа барлық металдарды жатқызады: мыс, мырыш, қалайы, никель, алюминий, сынап және т.б.
Қауыпты жүкті тасымалдау.Қауыпты жүктерді тасымалдау барысында болатын зиянды алдын ала шешу тасымалдау процесін ұйымдастыру мен басқару шешеді.Ұйым және тасымалды басқару процесіне жылжымалы құрамды,тры және тиеп түсіру механизмдер жұмысын,қозғалыстың қауыпсыз маршруты мен қызмет көрсету жұмысшылар қызметін өзіне қосады.Жол қозғалысының қатысушыларының және халықтық қауыпты жүктерді тасымалдау барысында және де қоршаған ортаны қорғау ұйымдарына қатысты олардың қауыпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында»Қауіпті жүкті автомобил көлігімен тасымалдау тәртібінің инструкциясы»қызмет етеді.Жүкжабдықтаушы қауіпті жүктерді дұрыс орналастыруға жауапты .Сонымен қатар әр түрдегі қауіпті жүктерді бір жерге орналастыруға тыйым салынады.Кауіпті жүктерді тасымалдау жол полициясымен келісіліп жүргізіледі.Олар көрнекті жерлермен жүруне болмайды.Өте қауіпті жүктер үшін цистерна бар.Олармен яғни мұнай өнімдерін тасиды.ішкі ортаға қатысы жоқ цистерналар гидравикалық қысымы 1,5рет көп 50Cта тасымалдайды,мұндай цистерна арқылы өте қауіпті жүктерді тасымалдайды.2000 л цистернаның бетін клапаниен жабады.Ал кіші көлемдегі цистерналарды бір рет қолданатын қақпақтармен жабады.Автокөлік цистерналармен тасымалданатын жүктерге мынадай ерекше талаптар қойылған:жағылған газ,сұйық қышқыл,азот,ауа,нятон,этан,жіне т.б.Оларды автокөлік цистернамен тасымалдайды.
Қауіпті жүктерді тасымалдауда негізгі нұсқауларыҚауыпты жүктерді тасымалдау барысында болатын зиянды алдын ала шешу тасымалдау процесін ұйымдастыру мен басқару шешеді.Ұйым және тасымалды басқару процесіне жылжымалы құрамды,тры және тиеп түсіру механизмдер жұмысын,қозғалыстың қауыпсыз маршруты мен қызмет көрсету жұмысшылар қызметін өзіне қосады.Жол қозғалысының қатысушыларының және халықтық қауыпты жүктерді тасымалдау барысында және де қоршаған ортаны қорғау ұйымдарына қатысты олардың қауыпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында»Қауіпті жүкті автомобил көлігімен тасымалдау тәртібінің инструкциясы»қызмет етеді.Жүкжабдықтаушы қауіпті жүктерді дұрыс орналастыруға жауапты .Сонымен қатар әр түрдегі қауіпті жүктерді бір жерге орналастыруға тыйым салынады.Қауіпті жүктерді тасымалдау жол полициясымен келісіліп жүргізіледі.Олар көрнекті жерлермен жүруне болмайды.Өте қауіпті жүктер үшін цистерна бар.Олармен яғни мұнай өнімдерін тасиды.ішкі ортаға қатысы жоқ цистерналар гидравикалық қысымы 1,5рет көп 50Cта тасымалдайды,мұндай цистерна арқылы өте қауіпті жүктерді тасымалдайды.2000 л цистернаның бетін клапаниен жабады.Ал кіші көлемдегі цистерналарды бір рет қолданатын қақпақтармен жабады.Автокөлік цистерналармен тасымалданатын жүктерге мынадай ерекше талаптар қойылған:жағылған газ,сұйық қышқыл,азот,ауа,нятон,этан,жіне т.б.Оларды автокөлік цистернамен тасымалдайды.
Қауіпті жүктің тасымалында жылжымалы құрамның таңдалуы және оның толымының дәрежесінің ұйғарымыҚауыпты жүктерге сақтағанда,тиеп түсіргенде ,тасымалдағанда жарылуы ,жануы мүмкін заттар,яғни олар құрал жабдықтар,ғимараттар,үймелектер,сонымен қатар өнімдер,күйулер,адамдардын ауруға ұшырауы және жануарлардың шалдығуы. Қауыпты жүктер химиялық құрамы бойынша келесі кластарға бөлінеді:1 — Жарылғыш заттар(ЖЗ);2 — сығылған,жарылған және қосылған газдар;3 — тез жанғыш заттар(ТЖЗ);4 — тез жанғыш заттар мен материалдар(ТЗМ);5 — Қышқылданғыш заттар(ҚЗ) және органикалық қышқылдар(ОҚ);6 — улы(таксикалық )заттар(УЗ);7 — радиактивті (Р)және инфекциялық заттар(ИЗ);8 —коррозиоды заттар(КЗ);9 —басқада да қауыпты заттар.Қауіпті жүктер көліктік қауыпты заттарға бөлінеді жоғары,орташа,қатысты төмен.Қауыпты жүктерді тасымалдау барысында болатын зиянды алдын ала шешу тасымалдау процесін ұйымдастыру мен басқару шешеді.Ұйым және тасымалды басқару процесіне жылжымалы құрамды,тры және тиеп түсіру механизмдер жұмысын,қозғалыстың қауыпсыз маршруты мен қызмет көрсету жұмысшылар қызметін өзіне қосады.Жол қозғалысының қатысушыларының және халықтық қауыпты жүктерді тасымалдау барысында және де қоршаған ортаны қорғау ұйымдарына қатысты олардың қауыпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында»Қауіпті жүкті автомобил көлігімен тасымалдау тәртібінің инструкциясы»қызмет етеді.Жүкжабдықтаушы қауіпті жүктерді дұрыс орналастыруға жауапты .Сонымен қатар әр түрдегі қауіпті жүктерді бір жерге орналастыруға тыйым салынады.Қауіпті жүктерді тасымалдау жол полициясымен келісіліп жүргізіледі.Олар көрнекті жерлермен жүруне болмайды.Өте қауіпті жүктер үшін цистерна бар.Олармен яғни мұнай өнімдерін тасиды.ішкі ортаға қатысы жоқ цистерналар гидравикалық қысымы 1,5рет көп 50Cта тасымалдайды,мұндай цистерна арқылы өте қауіпті жүктерді тасымалдайды.
Қозғалыстың техникалық жылдамдығы .Қозғалыстың техникалық жылдамдығы υt жылжымалы құрамның жалпы жүрісінің Lo6 жолдағы тоқтауларды және де жол жағдайларына (бағдаршам, шлагбаумдар алдында)байланысты кідірістерді ескермегенде tдв қозғалысқа жұмсалған уақытқа қатынасы ретінде анықталады: υt = Lоб/tдв.Техникалық жылдамдық жылжымалы қозғалысын қамтамасыз ететін техника-эксплуатациялық факторлардың жиынтығына тәуелді. Оларға жол жағдайлары (жол бетінің түрі мен жағдайы, жүру жолының ені, жолдағы көрі дәрежесі, қозғалысты реттеуді ұйымдастыру, жылдамдық шектеулерінің болуы), жылжымалы құрамға келетін салмақтың деңгейі (автомобильдің жалпы массасы), жылжымалы құрамның динамикалық қасиеттері, және де жүру бағытындағы тоқтаулардың жиілігі жатады. Жоспарлауда техникалық жылдамдық автомобильдерінің пайдалылығының бірыңғай нормалары мен жүргізушілердің еңбек, ақысына байланысты анықталады. Сонымен қатар алдыңғы қатарлы жүргізушілердің жұмыс тәжірибелілігін ескере отырып, соған орай жүрістің жоғары нормаларын қабылдау керек.
Құйылатын жүк тасымалдау технологиясы.Тасымалданатын жүктер физикалық жүктер, қаптама, массасы мен өлшемдеріне байланысты ерекшеленеді. Физикалық қасиеттеріне байланысты жүктер үйілетін, дара-таралық, қапталған және контейнерлі, сонымен қоса құйылмалы, габаритсіз және массасы үлкен жүктер болып бөлінеді. Жүктің түріне байланысты тасымал көлемі (тоннада) келесі түрде бөлінеді: тара-даралық, қапталған және контейнерлі – 54, үйілетін – 44, құйылмалы және бутәріздес тарасыз – 2. Сұйық және бутәріздес тарасыз жүктерді тасымалдауда арнайы жылжымалы құрам (автоцистерналар, газ тасушылар) қолданылады.
Құйылатын жүкті тасымалдау технологиясы . Тұтқырлық — сұйықтық бөлшектерінің сыртқы күштер әсерінен бір-біріне қатысты орын ауыстыруға қарсылық көрсетуі. Тұтқырлық бөлшектер арасындағы үйкеліспен сипатталады және молекулалық күштер ілінісуімен түсіндіріледі. Тұтқырлықтың динамикалық, кинематикалық және шартты түрі бар. Динамикалық тұтқырлық μ, Н-с/м2, әшкә үйкеліс коэффициентін анықтайды. Сұйықтың екі қабаты арасындағы Ішкі үйкеліс күші мұндағы S – сұйық қабатының ауданы, м2; dv/dx — жылдамдық градиенті , сұйық қабаттарының х бағыты бойынша қозғалысы , 1/с қозғалысына перпендикуляр. Кинематикалық тұтқырлық ν сұйықтың динамикалық тұтқырлығының оның тығыздығына қатынасымен анықталады Мұндағы ρ — сұйықтың тығыздығы , кг/м3.Тәжірибе жүзінде сұйықтың аққыштығын бағалау үшін көбінесе шартты тұтқырлық түсінігі қолданылады. Шартты тұтқырлық Энглер градустарында өлшенеді. Көкжиекке 45° бұрышта иілген пробиркада сұйық қату температурасына жеткенде 1 мин. Бойы қозғалыссыз болады. Сұйықтардың қату температурасы олардық химиялық құрамына байланысты. Сұйық жүктердің тым жоғарғы тұтқырлығы оны қайта айдауының жылдамдығының төмендеуіне және оның бөлшектерінің кузовтың ішкі жағына жабысуынан өнімнен айырылуға әкеліп соғады.
Мал шаруашылығы өнімдерін тасымалдау. Айрықша шарттар жануарларды тасымалдағанда қойылады.Ауылшаруашылығының жануарлары мен құстары өзара тәуелділіктеріне байланысты тайпалық,жұмысшылар,азықтық болып бөлінеді.азықтық жануарларға мыналар:ірі қара және ұсақ мал,шошқалар,тауықтар,қаздар және басқа да еткомбинатына және ет пунктеріне жіберілетіндер жатады. Авто көлікпен тек инфекциялық аурулары жоқ,таза,мықты жануарлар тасымалданады.Жануарларды арнайы жылытылған құрамамен тасымалданады.Жануарларды тасымалдайтын жылжымалы құрама малтаситын прицептің желдеткіші,көтерме түсірме механизм,электірлі жарықтандырулары бар.Тасымалдағанда жануарлар массаларын жоғалтады.Барлықсоюздік ғылыми зерттеу институтының тұжырымы бойынша жануарлардыңмассасы жоғалтуы тасымалдау ұзақтығына байланысты мына формуламен көрсетіледі.мұндағы У —массаны жоғалтудың жоғарғы деңгейі, %жібергендегі момент массасы; х —арақашықтығыlг.е немесе жеткізілу уақыты Tд.Эмперикалық формулаға енетін А жіне кпараметрлерінің келесідей мазмұны бар.арақашықтықтан жануарлардың массалары жоғалтуды аңықтау км де шошқаларға А=3,8, к=0,0075, ірі қара үшін А=4,2, к=0,0075;ал жеткізу бойынша шошқаларға А=4,5, к=0,12; мйізді ірі қара үшін А = 5, к=0,13.25—250 км дегі арақашықтықта шошқалар мен ірі қара малдарды тасымалдағанда жоғалтулар1,4—4,3 %құрайдыЖазда көп жоғалту,алқыста аз жоғалту көрінедіЖануарлар жүктердің IV класына жатады.бір жануарға тиесілі кузов көлемі м мына формуламен есептеледі.
Мал шаруашылығы өнімдерін тасымалдау. Айрықша шарттар жануарларды тасымалдағанда қойылады.Ауылшаруашылығының жануарлары мен құстары өзара тәуелділіктеріне байланысты тайпалық,жұмысшылар,азықтық болып бөлінеді.азықтық жануарларға мыналар:ірі қара және ұсақ мал,шошқалар,тауықтар,қаздар және басқа да еткомбинатына және ет пунктеріне жіберілетіндер жатады. Авто көлікпен тек инфекциялық аурулары жоқ,таза,мықты жануарлар тасымалданады.Жануарларды арнайы жылытылған құрамамен тасымалданады.Жануарларды тасымалдайтын жылжымалы құрама малтаситын прицептің желдеткіші,көтерме түсірме механизм,электірлі жарықтандырулары бар.Тасымалдағанда жануарлар массаларын жоғалтады.Барлықсоюздік ғылыми зерттеу институтының тұжырымы бойынша жануарлардыңмассасы жоғалтуы тасымалдау ұзақтығына байланысты мына формуламен көрсетіледі.мұндағы У —массаны жоғалтудың жоғарғы деңгейі, %жібергендегі момент массасы; х —арақашықтығыlг.е немесе жеткізілу уақыты Tд.Эмперикалық формулаға енетін А жіне кпараметрлерінің келесідей мазмұны бар.арақашықтықтан жануарлардың массалары жоғалтуды аңықтау км де шошқаларға А=3,8, к=0,0075, ірі қара үшін А=4,2, к=0,0075;ал жеткізу бойынша шошқаларға А=4,5, к=0,12; мйізді ірі қара үшін А = 5, к=0,13.25—250 км дегі арақашықтықта шошқалар мен ірі қара малдарды тасымалдағанда жоғалтулар1,4—4,3 %құрайдыЖазда көп жоғалту,алқыста аз жоғалту көрінедіЖануарлар жүктердің IV класына жатады.бір жануарға тиесілі кузов көлемі м мына формуламен есептеледі.
Металлургиялық және машинажасау өнеркәсібінің өнімі.Металл — кез-келген мемлекет экономикасының негізі. Ол бүгінгі күнде адамзат қолданып отырган негізгі материал. Металлургиялық өндіріс -өнеркәсіп саласы, кен және басқа материалдардың химиялык кұрылысқа байланысты өзгеруін, ал ізінше металдық қорыту қасиеттерін алу процесін қамту.Металлургиялык өндіріске; шамамен өңделген кендерді шығару, металды жәнс қорытуды алу, сонымен қатар оларға айқындалған форма мен құрылыс беру кіреді: Қазіргі техникада металлургияны қара және түстіге бөлу қалыптасты. Қара металлургия өндірісте темірді қорыту негізінде қамтиды, Түсті металлургия өндірісіне барлық қалған металдар (темір емес) мен олардың қорытуы кіреді.
Металлургиялық кәсіпорынньщ теміржол құрылымы мен станция жүмысының ерекшеліктері.Металлургиялық кәсіпорынньщ теміржол құрылымы мен станция жүмысы ескі қүрылыстың қасындағы айрыкша өзгешеліктерімен ерекшеленеді;сыртқы/желіге күрделі жүктердің түсуі (маршрутта және қүрама поездарда), станцияда қабысуы және қиын сұрыптаулардың станция кәсіпорынынан шығуы, сонымен бірге үлкен көлемді жүктердің маршруттармен жөнелтілуі;барлық зауыт ішітасымалдаулар, көлемі жағьнан жалпы желілі тасымалдауы екі немесеодан да көп ретке басым; оның үстіне тек жартысы ғана оңашаланған теміржолдардъщ арнайы жылжымалы құрамымен орындалады.технологиялық өндірісімен және жол дамуымен байланысты;барлық станцияларда, арнайы қабылдау-тапсыру парктеріндекәсіпорынға өткізер алдында вагонның құрамдары мен жеке топтары ауыстырылады; мүндай құрамды ауыстырулар басты жолдағы ұйымдастырылған поездармен маршруттың қиылыспауын байқап және поезд жүру кестесімен үйлесуін талап етеді.Күрделі жүктерді тиеу үстінде станциялық жолдарға арналған бос вагондардьщ ағыны пайда болады, жеке жоспар құрылып, бөлімшелерге жіберіледі;Станциялардың орналасуы, металлургиялық зауыттарды қамтамасыз ететін ереже бойынша үлкен аудандарда, оларға жақын бөлімшелерге және сұрыптау станцияларында, өндірістік станцияларындағы жүмыстардың технологиялық операциялардың орындалу жүмысы зауыт көліктері емес техникалық станциядағы магистральдық темір жолдардың үйлесіміне қажет етіледі. Бүл үйлесім техникалық станциялардан бастап өндірістің шыға берістегі станцияларға дейінгі поездың қарама-қарсы жүру кестесінің қүрылымымен бекітіледі, техникалық және өндірістік процесте кестеленуін кәсіпорынның көліктік-техникалық сұлба (КТС) түрінде берілуі мүмкін.Өнеркәсіптік цехтардың сапалы қызмет көрсетуін қамтамасыз ету, тиеу-түсіру кешендері жөне металлургиялық зауыттардың қоймалары, ереже бойынша әртүрлі функцияналды белгідегі 20-25 станциялардың теміржол жолдары айналма сызба түрінде қоданылады. Осымен бірге кейінгі жылдары метеллургиялық зауыттарда автомобильдік жөне оның ішінде конвейерлік пен көліктін арнайы түрлері кең түрде қолданылуда. Технологиялық тасымалдауларда мынадай арнайы автомобилъдер қолданыла бастады; қоқыс тасу машиналары, балшық тасу машиналары және арнайы машинадар кең колданылуда.
Минералды-құрылыстық материалдар.Қазіргі заманға сай барлық асфальтбетондық заводта колдануға болатын Битумосақтағыш және битум тиегіш машинасын ұсынып отырмын бұл машина екі операцияны дабір қалыпта жасай алады.Жол битумы мезгілдік сұранысқа байланысты бұйымға жатқызуға болады. Жол жұмыстарының ең көп орындалатын айлар сәуір мен мамыр айлары ал аяқталатын уақыты қазан –қараша айлары болып табылады.Бірінші сұраныстың қаншалықты екені сосын оның құны анықталады. Осы жағдайға байланысты жаз айларында қымбат, ал қыста бағасы арзан болып келеді.Битумді біздің дәірімізден 5000 жыл бұран адамзат қолдана бастаған,әрине қазір оның технологиясы өзгерді сапасы мықты заманға сай келеді. Асфальтбетондық заводтар қазіргі жол қауырттылығына сай келетін жол жасау үшін жоғарғы сапалы битумдарды қажет етеді. Битумның екі түрі болады: табиғаттық және техникалық. Табиғаттық битум мұнайдан табиғаттық тотығу полимерлік әдіспен алынады ал техникалық немесе жасанды мұнай битумы мұнай өндеу арқылы ауа көмегімен вакумдық әдіспен алынады. Жол битумы Қазіргі заманға сай барлық асфальтбетондық завод битум, қиыршық тас, топырақ және минералдық порошоксыз жұмыс істей алмайды.Осы компаненттер асфальт өндірісіне ең қажетті болып табылады. Қазір бұрынғы ескі заводтар ескіріп тозды жұмыстары қарқынсыз ал жаңа заводтар аз болып тұр содан кейін көп жол жөндеу жұмыстары өз уақытында істелібейді. Битумды тасымалдау үшін Битумтасымалдайтын автомобильдерді қолданамыз.
Мұнай және мұнай өнімдері.Мұнай - көмірсутектер қоспасы болатын, жанатын майлы сұйықтық; қызыл-қоңыр, кейде қара түске жақын, немесе әлсіз жасыл-сары, тіпті түссіз түрі де кездеседі; өзіндік иісі бар; жерде тұнбалық қабатында орналасады; пайдалы қазбалардың ең маңызды түрі.Мұнай өнімдері – көмірсутектер мен олардың туындыларының қоспасы; мұнай мен мұнай газдарынан алынатын жеке химиялық қосылыстар. Мұнай өнімдері отын, майлар, битумдар, ауыр көмірсутектер және әр түрлі мұнай өнімдері сияқты негізгі топтарға бөлінеді. Отын негізіндегі мұнай өнімдеріне көмірсутекті газдар мен бензин, лигроин, керосин, дизель отыны, мазут, т.б. жатады. Мұнайға серік газдар пайда болуы жөнінен табиғи газдарға жатады. Олардың бұлай ерекше аталуы мұнай кенімен бірге кездесуіне байланысты – олар мұнайда еріген күйде болады немесе мұнай кенінің үстін "бүркеп" жатады. Мұнай жоғары көтерілгенде, қысым кенет төмендейді, газдар сұйық мұнайдан бөлініп шығады. Ертерек кезде мұнайға серік газдар пайдаланылмайтын, мұнай өндіретін жерде оны жағып жіберетін. Қазір ондай газдарды жинап алады, өйткені олар, табиғи газ сияқты жақсы отын және бағалы химиялық шикізат болып табылады. Құрамында метанмен бірге басқа да көмірсутектер: этан, пропан, бутан, пентанның едәуір мөлшері болғандықтан, серік газды пайдалану мүмкіндігі табиғи газға қарағанда тіпті едәуір кең. Сондықтан табиғи газға қарағанда химиялық өңдеу жолымен серік газдан заттарды көп мөлшерде алуға болады.Мұнай өнімдерінің арналық құбыры - мұнай өнімдерін мұнай айыру заутынан аралық және мұнай таратушы базаларға дейін тасымалдауға арналған құбырлар құрамындағы эмульгаторлардың (беткейлік әсерлі заттардың) жиналуы көрініс береді. Мұнайдың суда немесе судың мұнайда диспергирленуі (аса нәзік араласуы) түрінде бола алады. М.э. мұнайды өндіру, тасымалдау және өңдеуге дайындау кезінде оның ысырап болуына әкеліп соқтырады.
Мұндағы Ga және Gп — колік пен тіркемеге түсірілетін жүк массасы, т; l —Дөңгелектер арақашықтығы, м; L —Жүк ұзындығы, м; а —көтергіштің ұзындығы, м; b —жүк салмағының ұзындығы, м. Жүк жүк тасымалдау машинасы дұрыс орналасу қажет ,яғни жүк таситын машина жүккөтермесі оның тіркемесінің жүккөтермесімен тең болуы керек .Бұрылыста тіркеме мен жүк таситын тңркеме арақашықтығы 0,5 м дан болмауы тиіс.Жүктің бас жағы жоғары орналасуы керек.Ойкені ол романы езіп тастауы мүмкін (а және б суреттерінде жүктердің араласуының жағдайы көрсетілген.Бұрылыста тіркеме мен көлік тіркемесінің арақашықтығы азолды(в суреті жүк жағдайының өзгеруі).Сондықтан жүк пен кабинаның арасына сталды қондырғы орнатылады.Тасымалдағанда жүктер тіркеменің рамасына қатайтып жапсырылады.ал көп жүк тиеген жағдайда жүктін басы буксирмен жалғанады,бірақ ол қозғалмайтын болады.Кей жағдайда жүктін өзі тіркеме бола алады.
мұндағы αр –орта температурадағы(15°С) ірі ауқымды сұйықтық коэффициенті t —50 °С,қа тең tmах,қа дейін құйылған орта температурадағы сұйықтық. мұндаρ15, ρ50 –15 и 50 0С температурадағы сұйықтықтың тығыздығы
мұндағы а —тұрақты коэффициент (шошқаға — 0,0138, ірі қара мал — 0,0125); G — жануар массасы, кг.Нақтыланған есепте көлемге шошқа үшін16 %, алірі қара мал үшін массасына байланысты: 100 кг — 38%, 300 кг— 67 %, 500 кг —96 %.
мұндағы а —тұрақты коэффициент (шошқаға — 0,0138, ірі қара мал — 0,0125); G — жануар массасы, кг.Нақтыланған есепте көлемге шошқа үшін16 %, алірі қара мал үшін массасына байланысты: 100 кг — 38%, 300 кг— 67 %, 500 кг —96 %.
мұндағы М — рессорленген бөліктердің салмағы, кг; Са — амортизаторлардың қарсыласу коэффициенті, кН с/м; Ѕд.п — жол беті тегістігінің көрсеткіші *, см/км; — кузовтың вертикалды үдеулерінің рұқсат етілген орташа квадраттық мәні, м/с2; ω0 — кузов және дөңгелек жүрістерінің дифференциалды теңдеуіндегі параметр, с-1; — тегіс емес жолдардың орташа ұзындығы, см.
Нан өнімін тасымалдау технологиясы.Жүк жөнелтуші, нан өнімдерін тасымалдауға дайындау төмендегі көрсетілген ережелері бойынша жүзеге асырылады:1)қара бидай ұныннан дайындалған, нан өнімдерін пештен алғаннан кейін кемінде 1 сағатқа суытуға қою қажет және бұл уақыт 14 сағаттан көп болмауы керек.2)Салмағы 200 км немесе одан кем нан өнімдерін, пештен алғаннан кейін 6 сағат көп болмауы керек. Нан өнімдерін толық сақталуын қамтамасыз ету үшін жүк жөнелтуші тиеу кезінде төмендегі талаптарды сақтау қажет:1)нан өнімдерін стандарт бойынша потоктарға толтыру.2)пішінде нан өнімдерін 1 қатар етіп тиеу.Автокөліктік кәсіпорындар және ұйымдар нан өнімдерін тасымалдау үшін автомобильдер-фургондар немесе арнайы жабдықталған болуы керек.
Орман алқаптарын ұқыпты пайдалану, оларды қорғау.Орман алқаптарын ұқыпты пайдалану, оларды қорғау – бүкіл халқымыздың, үкімет пен партияның алға қойып отырған зор міндеттерінің бірі. Бұл талапты жүзеге асыру жолында республикада жылына 90 мың га ағаш көшеттерінің отырғызылуы – елеулі табыс. Сондай-ақ Тянь-Шань тауы мен Шелек өзенінің жоғары сағасындағы шырша ормандарын, республиканың дала ормандары ерекше қамқорлыққа алу жөніндегі шешім қабылданды. Міне, мұның бәрі республиканың жасыл байлығын сақтау, оны арттыра түсу жолындағы игі қадамдар.Бұл күндері аса қауіпті жау - өртпен күреске бүкіл орман шаруашылығы қызметкерлері, өртке қарсы күзет органдары,бүкіл халық жұмылдырылған.Орман байлығына немқұрайды қарау шексіз зиянға ұшыратарын есте ұстау қажет. Орманның тағдыры біздің әрқайсымыздың саналы әрекетімізге тәуелді. Орман өртінің басты себебі әрқайсымыздың жаққан отты, шылымды, жанған шырпыны мұқият сөндірмеуімізден болуы мүмкін екендігін ұмытпаған абзал.Ел байлығы – орманды сақтай білудің маңызы зор. Орман жердің ауа, климат, су режимінде үлкен роль атқаратын биологиялық система. Орман – мол өнімнің негізі, мол сулы өзендердің жәрдемшісі. Орман – жан-жануарлар мекені, ол адамдардың жанын сергітерлік демалу орны. Ендеше өзіне теңдесі жоқ табиғат лабораториясының қызметін бұзбай, оның барынша жетіле түсуіне борыштымызАғаш – сабақтары мен тамырлары сүректеніп біткен, өте жақсы жетілген діңі бар, биіктігі 2 метрден кем болмайтын көп жылдық өсімдіктер. Қазақстанда өсетін ағаштардың ең биігі 50 метрден аспайды (қарағай, шырша, емен, жөкеағаш, т.б.). Дүние жүзінде ең биік ағаш – Аустралия эукалиптісі (биіктігі 140-150 м), ең жуан ағаш – Баобаб (диаметрі 4-12 м). Ағаш палеозой дәуірінің тас көмір, девон кезеңінен бастап (126 млн жыл бұрын), мезозой дәуірінің бор, юра (96 млн жыл бұрын) кезеңіне дейін ағашты өсімдіктер. кейін бірқатары көп жылдық, одан бір жылдық шөптесін өсімдіктерге айналған. Жер бетінде климаттың өзгеруіне байланысты, ағашты өсімдіктердің даму циклы қысқаруда. Осыған байланысты олар шөптесін өсімдіктерге айналуда. Қазіргі кезде ағаштардың осы эволюциялық бағыты жалғасуда. Олар 5 топқа (балғын, жас, толық өсіп жетілмеген, толық өсіп жетілген, көп тұрып қалған ағаштар) бөлінеді. Соңғы екі тобына жататын ағаштар ғана кесіледі. Ағашты кескен кезде сүрегіндегі шеңберлердің санына байланысты жасын анықтайды. Жапырағының ішкі құрылысы мен сыртқы түріне қарап ағаштарды түрге бөледі: қалқан жапырақты (шырша, қарағай); жапырақты ағаш (қайың, терек). Ағаш ішкі құрылымы (талшықтарының ұзындығы, қалыңдығы) мен физико-механикалық қасиеттеріне (көлемдік салмағы – бұл көрсеткіш неғұрлым көп болса, механикалық қасиеттері жоғары болады) байланысты пайдаланылады. Қазақстанда өсетін ағаштардың техникалық қасиеттері жақсы зерттелген.
Орман жүктерін тасымалдау технологиясы.орман жүктерін тасымалдауға қолданылатын жылжыма құрамының түрлері және оны негіздеу.Кеме жолдары арқылы ағаштарды тасымалдау:Сал ағызу, әсіресе балық шаруашылығына үлкен зиян келтіреді. Бөренелердің қозғалуы кезінде балықтар жарақат алады, уылдырық шашатын алқаптар бұзылады, улану әсерінен уылдырық пен жемдік ағзалар қырылады. Өзен алаптарындағы ағаш кесу өзендегі температуралық және биологиялық режімді бұзады. Арналар тайызданып, суалады, сөйтіп балық шаруашылық айналымынан шығып қалады. Мұндағы шөккен ағаштардың рөлі де айтарлықтай. Сол ағызудың салдары, тіпті ол тоқтатылғаннан кейінгі көп жылдарда көрініс береді.Жүк машиналарымен ағаш тасымалдау:ғаш конструкцияларын тасымалдау мен сақтау кезіндегі қауіпсіздік талаптары:1)Тасымалдау мен сақтау кезінде ағаш конструкцияларын тасымалдау мен сақтау жағдайларын осы Техникалық регламенттің, сондай-ақ осындай талаптар белгіленетін басқа да техникалық регламенттердің талаптарына сәйкестендіруді қамтамасыз ету қажет. 2)Ағаш конструкцияларын сақтау мен тасымалдауды әзірлеушілердің жобалау (құру) сатысында көзделген және осы Техникалық регламентпен үйлестірілген ағаш конструкцияларына арналған стандарттарда көрсетілген барлық қауіпсіздік талаптары мен қорғау шараларын ескере отырып, орындау қажет.3)Ағаш конструкцияларын тасымалдау, егер өнім дайындаушымен немесе оны тұтынушылармен өзгеше келісілмесе, осы көлік түріне қолданылатын жүк тасымалдау ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады. 4)Конструкцияларды олардың ілініп тұруы мен қалдықтық деформациясын алып тастау үшін типі мен өлшемдері бойынша сұрыптап сақтаған жөн.5)Конструкцияларды тасымалдау мен сақтау кезінде олар ылғалданудан, ластану мен механикалық бүлінуден қорғалуы қажет. 6)Конструкциялардың металл элементтерін жәшіктерде немесе орындарға байлап сақтау керек, оларды төсемдердегі жеке орнықты штабельге салу керек. Конструкциялардың металл элементтерінің топырақпен жанасуына жол берілмейді.7)Сақтау мен тасымалдау кезеңінде металды элементтердің, топсалық және тіректік беліктерінің бетіндегі бұрама қорғағыш майлармен жағылуы тиіс.8)Ағаш конструкциялар тапсырыс берушіге дайындаушы кәсіпорыннан оралған күйде (нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес) тиеп, түсірілуі қажет. Тапсырыс берушімен келісім бойынша оралмаған, бірақ ылғалдан қорғағыш құрамдармен қорғалған конструкцияларды жеткізуге рұқсат беріледі. 9)Ағаш конструкцияларды көлік құралдарына тиеу кезінде оларды ығысу мен соғылудан сақтайтындай етіп мықты бекітіліп, дұрыс орнықты қатарларға салу қажет. 10)Конструкцияларды көтеру, тиеу және түсіру жобада көзделген монтаждау ілгектерін қысқышы бар кранмен немесе арнайы қысқыш құрылғылар мен иілгіш белдіктерді қолданып жүргізген жөн.
Конструкцияларды қармау орындары нақты түрдегі конструкциялардың жұмыс сызбаларында көрсетілуі тиіс.11)Конструкцияларды тиеу, тасымалдау және түсіру кезінде лақтыруға тыйым салынады.12)Ағаш конструкцияларын тасымалдау, сақтау кезінде сақталуын қамтамасыз ететін қорғағыш өңдеу жөніндегі сындарлы шараларды көздеу қажет.
Орман материалдары.Осынау мол байлықтың бірі және бастысы ормандар. Орман дегеніміз байлық пен халық игілігінің көзі. Планетадағы тіршілік үшін қажеттінің едәуір бөлігін беріп отырған, табиғат байлығының бұл түрі оның мәңгілік күзетінде тұр деуге болады.Орман байлығынсыз қазіргі заманғы адам тіршілігін елестетудің өзі қиын. Ағашты өңдеп, адам қажетіне жыртудың қарқыны артып отырған бұл кундері одан 20 мыңнан астам алуан түрлі бұйымдар жасалуда.Орман – ауаны жақсартып қана қоймайды, ол ауаны шаң – тозаңнан тазартады. Орман - өсімдіктермен қоса,аңдар және құстар,көптеген насекомдар мен микроорганизмдер тіршілік ететін нағыз табиғи комплекс. Орман – таза ауа,демалыс орны,мол сулы өзендері бар,құнарлы топырақты аймақ…Орман – жер бетіндегі табиғи қорлардың,оның ішіндегі өсімдіктер жамылғысының басты бір типі. Орманда ағаш, бұта,шөптесін өсімдіктер, мүк,қына, т.б. өседі. Тиімді пайдаланған жағдайда өз - өзінен қайта қалпына келіп тұратын таусылмайтын табиғи қор. Орман ағаштарынан үйлер,тұрмысқа қажетті заттар, қағаз, т.б. алынады; Ормандағы ағаштардың арасында жидектер мен саңырауқұлақтар өсіп, өнім береді. Орманды аймақтарды паналап,қоректерін содан табатын жан – жануарлар мен жәндіктер көп. Орман топырақтың құрлысына, су алмасуына, онда органикалық және минералдық заттардың жиналуына әсер етеді. Орман топырағында ылғал жеткілікті,сондықтан оның құрамында шірінді көп.
Орман ресурстары – адам қоғамы үшін және биосферадағы басқа да тіршілік етушілер үшін табиғи ресурстардың аса маңызды бір бөлігі. Орман құрлыс ағаштары салынатын мекен – жай,отыратын орындық, жататын төсек,есік – терезе т.б. Орманның ауаны тазартып, ауадағы көмірқышқыл газын фотосинтез реакциясы арқылы сіңіріп,тазартып,ауаға таза оттекті бөліп шығаруы өте маңызды. Оған қоса орман дүниесіндегі жеміс – жидектер, саңырауқұлақтар,жан – жануарлар өз алдына бір байлық.
Пакет түрі үшбұрышты, трапециялы және цилиндр тәріздес болуы мүмкін.
Сақтау және тасымалдауда жүкті сәйкестендіру. Ағаш конструкцияларын тасымалдау мен сақтау кезіндегі қауіпсіздік талаптары:Тасымалдау мен сақтау кезінде ағаш конструкцияларын тасымалдау мен сақтау жағдайларын осы Техникалық регламенттің, сондай-ақ осындай талаптар белгіленетін басқа да техникалық регламенттердің талаптарына сәйкестендіруді қамтамасыз ету қажет.
Сақтау және тиеу кезіндегі үйлесімділігіАуылшаруашылық өндірісіндегі жүктердің өздігінен жануының себебі, өнімнің тыныс алу процесінен, ауылшаруашылық зиянкестер мен микроорганизмдердің өмірсүргіштігімен түсіндіріледі. Жылу өткізгіштігінің аздығының әсерінен жүк массасында жылу жинақтала береді де оның температурасы артады, бұл өнімнің бұзылуына, күйдіруіне немесе өздігінен жануға әкеп соғады. Сақтау және тасымалдау үшін қолайлы жағдай жасау, жүктерді белсенді түрде желдетіп отыру ондағы биохимиялық процесті баяулатады және алдын алады, микроорганизмдер мен зиянкестердің өмірсүргіштік қарқындылығын төмендетеді, бөлінетін көмірқышқыл газ бен жылудың өз уақытында жойылуын қамтамасыз етеді.Өздігінен жылу процесінің кенде, кендік концентратта, қара және құба көмірде, шымтезекте, тақтатаста болу себебі, осы айтылған элементтер мен ауадағы оттегімен әрекеттесуінің химиялық реакциясы арқылы түсіндіріледі. Тотығу реациясының орын алу себебі, жүк массасында тотығу реакциясын жылдамдататын жылудың бөлінуі мен жинақталуымен түсіндіріледі
Табиғи газды химиялық өңдеу.Мұнай өнімдері – көмірсутектер мен олардың туындыларының қоспасы; мұнай мен мұнай газдарынан алынатын жеке химиялық қосылыстар. Мұнай өнімдері отын, майлар, битумдар, ауыр көмірсутектер және әр түрлі мұнай өнімдері сияқты негізгі топтарға бөлінеді. Отын негізіндегі мұнай өнімдеріне көмірсутекті газдар мен бензин, лигроин, керосин, дизель отыны, мазут, т.б. жатады. Мұнайға серік газдар пайда болуы жөнінен табиғи газдарға жатады. Олардың бұлай ерекше аталуы мұнай кенімен бірге кездесуіне байланысты – олар мұнайда еріген күйде болады немесе мұнай кенінің үстін "бүркеп" жатады. Мұнай жоғары көтерілгенде, қысым кенет төмендейді, газдар сұйық мұнайдан бөлініп шығады. Ертерек кезде мұнайға серік газдар пайдаланылмайтын, мұнай өндіретін жерде оны жағып жіберетін. Қазір ондай газдарды жинап алады, өйткені олар, табиғи газ сияқты жақсы отын және бағалы химиялық шикізат болып табылады. Құрамында метанмен бірге басқа да көмірсутектер: этан, пропан, бутан, пентанның едәуір мөлшері болғандықтан, серік газды пайдалану мүмкіндігі табиғи газға қарағанда тіпті едәуір кең. Сондықтан табиғи газға қарағанда химиялық өңдеу жолымен серік газдан заттарды көп мөлшерде алуға болады. Серік газдарды тиімді пайдалану үшін оларды құрамдары жақын қоспаларға бөледі. Пентан, гексан және басқа көмірсутектердің қалыпты жағдайда сұйық күйде болатын қоспалары газды бензин түзеді(олар мұнайдан ішінара газбен бірге ұшып шығады). Одан кейін пропан мен бутанның қоспасы бөлінеді. Газды бензин мен пропанбутан қоспасын бөліп алғаннан кейін құрғақ газ қалады, оның басым көпшілігі метан мен этан қоспасынан құралады. Газды бензин құрамында өте ұшқыш сұйық көмірсутектер бар, сондықтан оны двигательдерді от алдырған кезде тез тұтандыру үшін бензинге қосады. Пропан мен бутан сұйылтылған газ түрінде, жанармай ретінде тұрмыста пайдаланылады. Құрамы жөнінде табиғи газға ұқсас құрғақ газ ацетилен, сутегі және басқа да заттар алу үшін, сол сияқты отын ретінде пайдаланылады. Мұнайға серік газдар химиялық өңдеуге арналған және жеке көмірсутектер – этан, пропан, н-бутан, т.б. бөлініп алынады. Ал олардын қанықпаған көмірсутектер алады. Мұнай – молекулалық массалары әр түрлі, қайнау температуралары да бірдей емес көмірсутектердің қоспасы болғандықтан, айдау арқылы оны жеке фракцияларға(дистиляттарға бөледі, мұнайдың құрамында С5 – Сn көмірсутектері бар және 40-200°С аралығында қайнайтын бензин құрамында С8-С14 көмірсутектері болатын 150-200°С аралығында қайнайтын лигроин, құрамында С12-С18 көмірсутектері болатын және 180-300°С аралығында қайнайтын керосин алады, бұлардан кейін газойль алынады. Бұның бәрі – ашық түсті мұнай өнімдері. Бензин ұшақ пен көліктердің поршенді двигательдері үшін жанармай ретінде қолданылады
Тара және қаптау материалдары.Бөлек жүктер бір үлкен орынға, яғни пакетке салынып, тұтынушыға дейін жеткізіледі, сондықтан тиеу-түсіру және басқа да операциялар тек механикаланған әдіспен жүзеге асады. Жүкті үлкейтілген түрде пакеттермен немесе контейнерлермен тасу тасымалдаудың тиімді тәсілі болып табылады. Бұл жүк айналымын тездетуге септігін тигізеді, ПРР жұмыстарын жүзеге асыруда өнімділікті жоғарылатады, көліктік тарыға және жүкті сақтағаны үшін кететін шығынды азайтады және т.б. коммерциялық операцияларды жеңілдетеді.Жүк орындарын үлкейту келесі факторларды анықтайды: 1)Жүктердің көліктік сипаттамалары;2)Тасымал қашықтығы;3)Техникалық құралдардың эксплуатациялық сипаты;4)Жүкті тасудың экономикалық көрсеткіші.Егер 60 банка бір қорапқа салынса, онда бұл үлкен емес бірлік жүгі. Егер осындай 20қорап бес қатарға әрқайсысына төртеуден орналастырылып қапталса, онда ол бірлік жүк ретінде бір уақытта 1280 банка тиейді. Сондықтан жүктерді үлкейтілген түрде қаптау жүктік операциялар санын анықтайды. Тасымалдауда жүк бірлігін үлкейтілген түрде тиеу еңбек өнімділігін арттырып, тиеу-түсіруде шығындарды 2-3 есе азайтады, жылжымалы құрамның тұрып қалмауын қамтамасыз етеді.
Таралық және дана жүктерді тасымалдау.Таралық және дана жүктерді тасымалдауға ұсыну үшін жүк жіберуші міндетті түрде әр жүкті МЕСТ-14192-96 және МЕСТ-51474-99 бойынша ортақ қағидалармен сәйкес нормативтік актілермен және қолданыстағы көліктің тиісті түріне байланысты таңбалануы тиісті.Таңбалау деп жүктік орынға қойылатын жазулар, таңбалар, суреттер – олар тараның бірлік жүк орынға салынатын бір немесе бірнеше шартты белгілер, ол жүкті тану үшін, және оны колданғандағы, сақтаудағы және ПРР-ны орындағандағы тәсілдерді көрсетеді.Таңбалауды тағайындау келесіде:1)белгіленген жолмен жүктің орнына жеткізілуі;2)тасымалдағанда жүкті қалай қолданудың тәсілдері;3)артық салмақта, сақтауда және оны ашуда;4)жүктің кешенділігінің қамтамасыз етілуі және оның жеткізудегі сақтандылығы.Таңбалау тағайындалу бойынша тауарлыққа, жөнелтушілікке, көліктік және арнайы болып бөлінеді.Тауарлық таңбалауды бұйымға тауарды өндіруші немесе қолданушылық тара енгізеді. Тауарлық таңба тұтынушыға қажетті және оның құрамына, сапасына қатысты деректерді құрайды; таңбалауда кемінде жүктің және жүкті өндірушінің атауы енгізіледі. Жөнелтушілік (жүктік) таңбалау тіркеме қағаз бойынша (жөнелту орны мен жөнелтуші, жеткізу орны мен жүк қабылдаушы) реквизиттер, жүктің белгілі бір партияға жатқызылуын көрсетеді.Көліктік таңбалау түрінде бүкіл жүктерге, жөнелтушілік таңбаға қарамастан бөлшек түрінде енгізіледі: оның алымында жүк жіберушіде тіркелген реттік нөмірі, ал бөлімінде – жүктің саны көрсетіледі.Арнайы таңбалау жүк жіберушімен қойылады егер: тиеу-түсіру кезінде арнайы қолданулар керек болса немесе тасымалдау және сақтауда ерекшеліктер болса, және олар шартты таңбалар мен қысқа жазулармен ерекшеленеді.МЕСТ 14192-96 бойынша жазулардың келесі түрлері көрсетіледі
Тез бүлінетін азық-түліктердің тасымалдау.Тез бүлінетін азық-түлік тағамдарын тасымалдау үшін тасымалдаушылар белгіленген тәртіппен ресімделген санитарлық төлқұжаттары бар мамандандырылған автокөлік құралдарын (суықсыз изотермиялық шанақтар, салқындататын шанақтар, рефрижератор) пайдалануы тиіс.Жүк жөнелтуші санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормаларға сәйкес тез бүлінетін жүктердің сапасына және қауіпсіздігіне қойылатын талаптарды сақтауы тиіс.Жылдың жылы мезгілінде тез бүлінетін жүктерді тасымалдау плюс 6С аспайтын температурада:1) салқындататын шанақтары бар мамандандырылған автокөлік құралында ең көбі алты сағат;2) суықсыз изотермиялық шанақтарда ең көбі бір сағат жүргізіледі.Жүк жөнелтуші тауар-көлік жүкқұжатында тасымалдауға ұсынылатын тез бүлінетін жүктерді тасымалдаудың шектік ұзақтығын (тасымалдылығын) көрсетеді. Егер жүк жөнелтуші тасымалдау құжаттарында шектік тасымалдылықты көрсетпесе, сондай-ақ егер шектік тасымалдылық заңнамада белгіленген жеткізу мерзімінен аз болса, тез бүлінетін жүктер тасымалдауға қабылданбайды.Тасымалдаушы тез бүлінетін жүктерді тасымалдау үшін ұсынатын мамандандырылған автокөлік құралдары техникалық жағынан жарамды, санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормалардың белгіленген талаптарына жауап беруі және тез бүлінетін жүктерді тасымалдаудың тиісті температуралық режимдерін қамтамасыз етуі тиіс. Ет өнімдері, сондай-ақ шикі мал өнімдері тасымалдауға ветеринарлық-санитарлық қадағалау органдары берген ветеринарлық куәліктер болған кезде ғана қабылданады.Тез бүлінетін жүктердің тиеу алдындағы температурасын және тиелуге келген автокөлік құралы-рефрижератор шанағындағы температураны, сондай-ақ жүк алушының мекен-жайына келген автокөлік құралы-рефрижератор шанағындағы температураны жүк жөнелтушілер мен жүк алушылар 12-қосымшаға сәйкес Жүктердің температурасын және автокөлік құралы-рефрижератор шанағындағы ауаны бақылау тексеру парағында және тауар-көлік жүкқұжатында тиісінше белгілеуітиіс.
Тез жанғыш сұйықтықтар үшін ең кіші қышқыл концентрациясы А = 97,ал ең үлкен қышқыл концентрациясы үшін А = 95.Тасымалдау үшін цистерндерден басқа арнайы құрамалар пайдаланылады.Мысалы бұлар үшін арнайы жабдықталған тіркемені (ОдАЗ-885)қолдануға болады.ол арқылы сақтау және 18 баллон (200 л сыйымдылықпен)тасымалдауға болады.Тіркемелерді қолдану бүкіл тасымалдаудың технологиялық процесін ұйымдастыруға мүмкіндік береді.Тасымалдау барысында судан қорғайтын қаптама қолданылады.Қауыпты хүктердің бұл класына күкірт,нафталин тасымалдай алатын автокөлік цистерналары қолданылады.Цистерна құрылымы температурасы70 °Стан кем емес термоизолятцианы қарастырады..
Тезбұзылатын жүкті тасымалдауға ыңғайлы жағдай мен жылжымалы құрамды таңдап аңықтау.Мал шаруашылығы және өсімдік шаруашылығы өнімдерінің көбісі тез бұзылатын жүктер.Түсіру тиеу және коліктік операциларды орындау процесінде олардың сапасының сақталуын қамтамасыз ету және біріншілік өндеуде максималды жоғалтуларды төмендету негізгі мәселе болып табылады. Тез бұзылатын өсімдік шаруашылығының өнімдеріне өсімдіктен тұратын өсімдер қатары(көкөніс,жидек,жеміс,жүзім)және тірі өсімдіктер(гүлдер,көшеттер,отырғызба көшеттер )жатады.Тез бұзылатын мал шаруашылығы өнімдері болып ет және ет өнімдері,балық және балық өнімдері,сүт және сүт өнімдері(қаймақ,сүзбе,ірімшек,айран)табылады.Өнімдердің бұзылу түсінігіне олардың сапаларының күрт төмендеуіне байланысты өзгерістерді(дәмі,түсі,иісі)жатқызамыз.Тез бұзылатын өнімдерді бұзылудан және алғашқы сапаларын алдынала сақтау үшін өнімдерде болатын әртүрлі процестердің себептерін білу керек.Өсімдіктен құралатын өнімдерде болатын негізгі процеске мыналар жатады:тыныс алу,жетілер,ылғалдылық таралуы,терлеуі,комір суға айналуы. Комірсуға айналуы қарқындылығы температураға байланысты қызылша,картоп және басқа да өнімдер түйнектерінде қант пен крахмалдың түсуне байланысты.Ол түскенде картоп түйнектеріне қанттың түсуі көбейеді,ал температура көтерілгенде қарама қарсы процесс яғни қанттың крахмалға айналуы сипатталады.Динамикалық және статикалық салмақ салу өнімдерді зақымдайды.Зақымдану деңгейі өнімдердің шымырлығына және соғылған жағдайдағы сыртының сипатына байланысты.
Тезжанғыш сұйықтарды тасымалдаудағы қолданылатын автокөліктерге сипаттамасыТез жанғыш сұйықтарды тасымалдауда қолданатын автоцистерналарды үш түрге бөледі:А - сұйықтық ақпайтын,желдеткіш қондырғылары бар,сақтандыру клапандары(қысымы 2,5 -104) бар цистерналар. В отты айқындайтын желдеткіш қондырғысы бар және сақтандыру клапондары бар цистерналар.С сығылған,жағылған және газ қысымымен қосылысқан жүктерді тасымалдай алатын талаптарға сай герметикалық жабылатын цистерналар.Қауіпті жүктерді халықаралық жолдар арқылы тасымалдау туралы еуропалық келісімге (ДОПОГ)сан халық аралық тасымалда цистернаға оның қандай класқа жататыны туралы,мысалы, «ДОПОГ, тип В»деген жазу жазылады.Тез жанғыш сұйыұтармен толтырылған пайыз цистерналардың толтырылу деңгейі мына формуламен анықталады:мұндағы αр –орта температурадағы(15°С) ірі ауқымды сұйықтық коэффициенті t —50 °С,қа тең tmах,қа дейін құйылған орта температурадағы сұйықтық. мұндаρ15, ρ50 –15 и 50 0С температурадағы сұйықтықтың тығыздығы Тез жанғыш сұйықтықтар үшін ең кіші қышқыл концентрациясы А = 97,ал ең үлкен қышқыл концентрациясы үшін А = 95.Тасымалдау үшін цистерндерден басқа арнайы құрамалар пайдаланылады.Мысалы бұлар үшін арнайы жабдықталған тіркемені (ОдАЗ-885)қолдануға болады.ол арқылы сақтау және 18 баллон (200 л сыйымдылықпен)тасымалдауға болады.Тіркемелерді қолдану бүкіл тасымалдаудың технологиялық процесін ұйымдастыруға мүмкіндік береді.Тасымалдау барысында судан қорғайтын қаптама қолданылады.Қауыпты хүктердің бұл класына күкірт,нафталин тасымалдай алатын автокөлік цистерналары қолданылады.Цистерна құрылымы температурасы70 °Стан кем емес термоизолятцианы қарастырады..
Техниканы маңызды орны кара металға бүйырған, өйткені ол темірді көміртегімен және басқа элементтермен қорыта алады. Көміртегі мазмұнына қарай; темір (0,15—1,3% С), шойын (2,0—6,5% С), сонымен бірге ферроқорыту яғни темір қорытуына әртүрлі коспалар кіреді.Металлургиялық кәсіпорын өте көліксыйымдылықты өндіріс болып саналады. Барлық өндірістік циклде жүктерді тасымалдау көлемі мүнда тоннадан дайын жалға келуі шамамен 17т. немесе 30% жалпы металлургия өнеркәсібінің көліксыйымдылығы тау-кен қазушы өндірісі есебінде қүрайды. Мүндай жағдай металлургиялық зауыттарда үлкен өндірістің қуаттылығына (жылына 12млн. т. дейін) байланысты, өндірістік процесте кабылдау, жіктеу, қайта өндеу және шикізаттың және жартылай өңделген өнімнің едәуір көлемін араластыру кажет. Технологиялық тасымалдаулар балқытылған металдар және ыстық кесектер регламенттелген жылылық кестесінде үлкен көлемде орындалады. Сонымен, ішкі технологиялық тасымалдауларға 10-12т. жалпы жүк тасымалдау және 5-6т. ғана сыртқы тасымалдау болып келеді. Кәсіпорынның өндірістік процесіне негізгі цехтардан басқа көп мөлшерде қызметтік және қосымша цехтар мен бөлімшелер, сонымен бірге тиеу-түсіру қүрылыстары мен қоймалар (350-400 бірлікке дейін), белгіленген аумақтар (1200-1500га дейін) қатыса алады. Бүның барлығы өте дамыған көліктік коммуникацияда сенімді жұмыс істеуі, жылжымалы парктің едәуір құрамы, пайдаланудың дамуы мен жөндеу шаруашылығьн жарыққа шығару және қамтамасыз ету болып табылады.
Тиеу кезіндегі жүктің қауіпсіздігі. Егер шартта өзгеше көрсетілмесе, жүктерді автокөлік құралына тиеуді, жүктерді бекітуді, жабуды және байлауды - жүк жөнелтуші, ал жүктерді түсіруді, бекіткіштер мен жапқыштарды алуды жүк алушы жүргізуі тиіс.Жүк жөнелтуші мен жүк алушы тиісінше автокөлік құралының ернеулерін және цистерналардың люктерін ашу мен жабуды, цистерналардың люктеріне шлангаларды салу мен алуды, шлангаларды бұрау мен ағытуды жүргізеді.Түсіру-тиеу жұмыстары кезінде тасымалдаушы автокөлік құралына тиеудің белгіленген нормаларын сақтау, автомобильмен тасымалдауды орындау қауіпсіздігін және жүктің сақталуын қамтамасыз ету мақсаттарында жүктің салынуы мен бекітілуін бақылайды.Жүктерді тиеу және түсіру пункттері мынадай негізгі талаптарға жауап беруі тиіс:1) тиеу-түсіру және қосымша жұыстарды жүргізуге арналған Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттарына сәйкес келетін штаттағы және қосымша жабдықтың болуы;2) өртке қарсы, санитарлық-гигиеналық және экологиялық нормативтердің сақталуын қамтамасыз ету;3) тиеу-түсіру жұмыстарын орындау кезінде жүктің сақталуын және жұмыс істеушілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету;4) кез келген ауа-райы жағдайларында автокөлік құралдарының тиеу (түсіру) орнына еркін және қауіпсіз өтуін қамтамасыз ететін кіріс жолдарының болуы;5) тәуліктің кешкі және түнгі уақытында жарықтандыру мемлекеттік стандарттарға сәйкес келуі және тиеу-түсіру жұмыстарын орындау қауіпсіздігін қамтамасыз етуге арналған талаптарға жауап беруі тиіс;6) механизация құралдарымен тиеу (түсіру) посттарының саны мен жабдықталуы қайта өңделетін жүктің түрі мен көлеміне сәйкес келуі және автокөлік құралдарының тиелу (түсірілу) үшін нормативтік уақыт шегінде тұруын қамтамасыз етуі тиіс;7) қажетті құжаттардың сапалы және уақтылы ресімделуі мен өңделуін қамтамасыз етуге арналған жеке үй-жайдың болуы;8) телефон және басқа байланыс түрлерінің болуы;9) бақылау-өткізу пункттері, зертханалары, жөнелтілетін және келіп түсетін жүктің сапасы мен массасын анықтауға мүмкіндік беретін таразыға тарту және басқа жабдығы, сондай-ақ автокөлік құралдарының шанақтарын тез бүлінетін жүктерді түсіргеннен кейін тазарту, жуу және дезинфекциялау бойынша жұмыстар жүргізуге арналған арнайы орындарының болуы.
Үйілмелі жүкттер.Негізгі белгі бойынша тасымалданатын жүктер үйілме және даралы больп бөлінеді. Үйілме (ақтарма) жүктерді әртүрлі салмақтағы кесекті, астықты, ұнтақ және шаңтәрізді материалдар, сақталғанды және араласқанды бос тиеу (кен, көмір, торф, шағылтас, қүм, цемент) саналады. Үйілме жүктер кесектілігімен (бөлшектің өлшемі мен формасы), тығыздығымен, дымқыл-дығымен, табиғи еңіс бүрышымен, жылжымалы бөлігімен, кесу қабілет-тілігшен (түрпілі), мықтылығымен, коррозиялығымен, жабысқақтығымен, улылығымен, жарылуқауіптігімен, қабілеттілігімен, өзінен-өзі жануымен, басылып қалуымен, қатып қалуымен сипатталады. Осы құрылымдардың әрбірі машинаның түрін және өлшемін тауар кезде ескеріледі.Үйілме жүктің кесектілік немесе ұсақтылық құрылымы деп оның бөлшегінің ірілік бойынша сандық таратылымын атайды.Жүктің тығыздығы деп оның салмағының белгіленген көлемге байланысы аталады.Үйілме жүктің ылғалдылығы деп жүктегі сақталған судың салмағы, +105 °С температурада жүкті кептіру кезінде байкап білуге бөлінген, кептірілген жүктің салмағына байланысын атайды.Үйілме жүктің табиғи еңіс бүрышы деп бос үйілме жүктерден пайда болған конус арасындағы және көлденең жазықтықтағы бұрышты атайды. Бүл бұрыш бөлшекті жүктердің өзара жылжуына байланысты; ол қанша көп болса, табиғи еңіс бұрышы аз болады. Түрпілі деп үйілме жүк бөлшектері құрылымын өшіру (тоздыру), олармен қозғалыс кезінде жалғасуы науа, жолақ, шынжыр топсасы және басқа да машинаны тасымалдайтын ұқсас детальдардың жұмыстық жоғарылығы аталады. Жүк бөлшегінің мықтылығы (мықтылық) сығу кезінде жүк үлгісінің тығыздығы анықталады. Тасымалданған жүктердің жарылу қауіптілігі, өзінен-өзі жануы және улылығы көліктік құралдарды жобалау кезінде міндетті түрде орындалатын арнайы техникалық жағдайлар бойынша ескеріледі. Басыльп қалу - үйілме жүктердің кейбір бөлшектерінің (саз, әктас, сода, - түздар, қарлар, цементтер және т.с.) үзақ сақтау кезінде жылжымалылықты жоғалту қабілеттілігі. Бүл әсіресе жүктерді бункерде, конвейер қаптамасында және ұқсас сыйымдылықта сақтау кезінде қолайсыз көрінеді. Жабысқақтық кейбір жүктердің, мысалы, саз, бор (әсіресе дымқыл күйінде) қатты денеге жабысу қабілеттілігі мен машина элементтерін көтермелеу немесе жүк жабыспайтын материалмен қаптауда қолдану сонымен бірге тиімді тазалау құрылымы әкелінетін (шөміш) формасын арнайы таңдау түрін талап етеді. Жабысқақтық жүк тасымалдауды қиындатады.
Үлкейтілген жүк бірлігінің түсінігі. Бөлек жүктер бір үлкен орынға, яғни пакетке салынып, тұтынушыға дейін жеткізіледі, сондықтан тиеу-түсіру және басқа да операциялар тек механикаланған әдіспен жүзеге асады. Жүкті үлкейтілген түрде пакеттермен немесе контейнерлермен тасу тасымалдаудың тиімді тәсілі болып табылады. Бұл жүк айналымын тездетуге септігін тигізеді, ПРР жұмыстарын жүзеге асыруда өнімділікті жоғарылатады, көліктік тарыға және жүкті сақтағаны үшін кететін шығынды азайтады және т.б. коммерциялық операцияларды жеңілдетеді.Жүк орындарын үлкейту келесі факторларды анықтайды: 1)Жүктердің көліктік сипаттамалары; 2)Тасымал қашықтығы; 3)Техникалық құралдардың эксплуатациялық сипаты; 4)Жүкті тасудың экономикалық көрсеткіші.Тасымалдауда жүк бірлігін үлкейтілген түрде тиеу еңбек өнімділігін арттырып, тиеу-түсіруде шығындарды 2-3 есе азайтады, жылжымалы құрамның тұрып қалмауын қамтамасыз етеді.
Үлкен габаритті және ұзын-өлшемді жүктер. Габариттік өлшемдеріне жүктер қарай габаритті, ірі габаритті және габаритсіз болып бөлінеді. Габариттік жүктер деп тасымалдағанда ортақ қолданыстағы жолдардағы габариттік шектерден аспайтын жүктерді айтамыз: ені 2,5 м, көлікпен бірге биіктігі 3,8м (контейнерлермен 4м), артқы борттың асылмалы бөлігімен 2м. Жүргізушілердің еңбек төлемдерінің қағидасы бойынша ірі габаритті жүктерге құрылыс бір орын өлшемі биіктігі бойынша 2м жоғары,ені бойынша 2м, ұзындығы 3м жүктер жатады. Габаритсіз жүктер деп тасымалдағанда қабылданған шекті өлшемдерден (жүкпен бірге) ауытқитын жүтерді айтамыз. Жол қозғалысы ережесі бойынша габаритсіз жүктер мен үлкен массалы жүктерді тасымалдауға қосымша талаптар қойылады.
Химиалық құрамына карай қауіпті жүктер кандай кластарға бөлу.Қауыпты жүктер химиялық құрамы бойынша келесі кластарға бөлінеді:1 — Жарылғыш заттар(ЖЗ);2 — сығылған,жарылған және қосылған газдар;3 — тез жанғыш заттар(ТЖЗ);4 — тез жанғыш заттар мен материалдар(ТЗМ);5 — Қышқылданғыш заттар(ҚЗ) және органикалық қышқылдар(ОҚ);6 — улы(таксикалық )заттар(УЗ);7 — радиактивті (Р)және инфекциялық заттар(ИЗ);8 —коррозиоды заттар(КЗ);9 —басқада да қауыпты заттар.Қауіпті жүктер көліктік қауыпты заттарға бөлінеді жоғары,орташа,қатысты төмен.Қауыпты жүктерді тасымалдау барысында болатын зиянды алдын ала шешу тасымалдау процесін ұйымдастыру мен басқару шешеді.
Химиялық жүктер.Химия енеркәсібінің кәсіпорны көлемі жағынан өндірістік, шығарылған өнімнің номенклатурасы және технологиясы әр алуан. Өндірісте ең үлкен салмақты химиялық өнімдер қүрайды; мұнай өңдеу зауыттары және минералды тыңайтқыш шығаратын өндіріс (суперфосфаттық, азотты-тынайтқыш және калийлік зауыттар мен комбинаттар).Мұнай өңдеу комбинатында (МӨК) мұнай шикізаты, мүнай жетілдіру кәсібімен құбырлар және темір жолдар арқылы келетін тік жолдардың айдауымен жанармай өнімдеріне айналады (бензин, керосин, мазут, казандық және реактивті майлар), сонымен қоса спирттер, қышқылдар, парафиндер.Мұнай өңдеу және мұнай-химиялық комбинаттарыньщ ішкі тасымалдаулары (МХК) темір жол көліктері негізінде орындалады. Мүнай жетілдіруде жалпы көлемі теміржол көліктерінің еншісіне 75 % -тен көбісі келеді. Соңғы жылдары бензин мен керосинді күю үшін МӨК-нан мұнай құю станцияларында бірнеше магистральды өнімдер, едәуір қашықтықта орналасқан және ірі аэропорттар да құрылды.