Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
МЕН ФИЛОСОФИЯНЫ ҚАЛАЙ ТҮСІНЕМІН?
САНА ЖӘНЕ ӨРКЕНИЕТ
Мақаланың аты ретінде алынған тақырып, әрине, өте көп түрлі, көптеген әртүрлі жіктертуғызады, бірақ ол мен үшін мені толғандыратын, қайтымсыз болып шығуы мүмкін жәнесол арқылы менде үрей туғызатын, бірақ сонымен бірге ойлануға, мұның артынан қандайда бір жалпы заң көруге ықылас шақыратын нақты және қазіргі жағдайды сезінуменбайланысты. Міне, аралас үрей сезімі және әуестік таңданыспен мен осы жайлы өзімніңтүсінігімді айтқым келіп отыр.Ойлау сарынын белгілеу үшін олардың жүйкесін былайша сипаттау керек. Меніңсезуімше, XX ғ. қауіп төндіріп тұрған және даңқы шыққан көптеген апаттарыныңарасындағы бастыларының бірі және көбінесе көзден таса болатыны антропологиялықапат болып табылады, ол Жердің астероидпен соқтығысуы, оның табиғи қорларыныңтаусылуы немесе халқының шамадан тыс өсуі, тіптен экологиялық немесе ядролыққайғылар тәрізді экзотикалық жағдайлардан көрініс бермейді. Менің адамның басынанөтіп отырған және өркениетпен байланысты деп айтып отырғаным, өмір үдерісініңөркениеттік негізінің жәй ғана болмауы немесе қиратылуына байланысты қандай да бірөмірлік маңызды нәрсенің онда қайтымсыз түрде сынып қалуы мүмкін дегенмағынасында.Өркениет дегеніміз — өте нәзік гүл, өте осал құрылым және XX ғасырда осы гүлге, тұлабойы тілім-тілім бұл құрылымға өлім қаупі төніп тұр. Ал өркениеттің негізінің қирауыадам элементімен де, өмірдің адамзаттық материясымен де бір нәрсе өндіреді, ол кез-келген өзге мүмкін боларлық ғаламдық апаттардың прототипі болуы мүмкінантропологиялық апатта көрініс береді.Ол адам санасы және сонымен байланысты өркениет деп аталатын "жапсырма" құрылғанзаңдардың бұзылуына байланысты жүзеге асуы мүмкін және ішінара іске асып та жатыр.Атақты қиялгер жазушы А. Азимов жасаған ғаламдық апаттардың тізіміндегі ондағанапаттардың арасынан Жердің "қара қуыспен" соқтығысу мүмкіндігін тауып, мұндайтесіктің бізге жақсы белгілі, әдеттегі мағынасында қазірдің өзінде бар екеніне еріксізойланамын. Біздер оған жиі сүңгиміз және оның көкжиегінен өтіп бара жатып, барлығысоған түседі де, әп сәтте жоғалады, қол жетпес нәрсеге айналады, "қара қуыспен"Қазақстанның ашық кітапханасы3кездескенде осылай болуы да тиіс. Сананың қандай да бір түпкілікті құрылымы бар екеніайқын, соның арқасында әртүрлі, сырттай бір-бірімен ешбір байланыссыз бақыланатын,микроскопиялық, макроскопиялық және космостық құбылыстар ұзаққа созылатын ұқсасдүниелер баратын ретінде көрінеді. Қандай да бір мағынасында бұл құбылыстарды санақасиетінің метафорасы ретінде қарастыруға болады.2Осы "қол жетпестік", "ғайып болу","экрандау" метафораларын мен өз ойларымды түсіндіруге қолданамын. Алдымен мен Г.Беннің сөзбе-сөз аударған бір өлеңін келтірейін.3Бұл ақынның көзі ашықтығының өзіжасаған және іштей бастан өткерген сыртқы, аулақтағы бақылаушыларда, болмайтынбелгілі бір жүйе, тәжірибе шартындағы өмірлік тәжірибемен байланысты.
Үш "К" қағидасы
Енді мен бір жағынан бейнеленетін немесе қалыпты деп атайтын (өздері тұтастықтыбілдірсе де, оларда өлеңдерде келтірілетін тұтастық лирикасы жоқ), ал екінші жағынан,бейнелеуге келмейтін немесе ыңғайсыз жағдайлар деп атайтын жағдайларды сипаттауғамүмкіндік беретін белгілі бір қағиданың айналасына ойымды жинақтайын. Жағдайлардыңосы екі типі туыстас немесе бірін-бірі айнадай қайталайды, себебі, онда болыпжатқандардың бәрі бір тілде, яғни, заттық атаулар мен белгілік білдірулерді бір құрамдажәне синтаксистік айтылуы мүмкін. Екі жағдайда да ішкі білім бар. Бірақ екінші жағдайдаол өзін-өзі салу жүйесінде туындайды. Тілі бір болса да, ол өлі ("өлі сөздердің иісі жаман",— деген Н. Гумилев).Бейнеленбейтін (бейнелеуге келмейтін) жағдайларды қағидалық анықтамаушылықжағдайлары деп атауға болады. Осы қасиеттерді таза күйінде бөліп алу және жүзегеасыруда олар тұтас халықтар мен қомақты адамзат өмірінің салалары түсуі мүмкін "қарақуыстар" болып табылады.Осы екі типті реттестіретін қағиданы мен үш "К" қағидасы деп атаймын — Картезия(Декарт), Кант және Кафка. Бірінші "К" (Декарт) әлемде қарапайым және тікелей айқын"мен бар боламын" болмысы орын алады және болады. Ол барлығына күдіктене отырып,әлемдегі болып жатқандардың бәрінің адам әрекетіне белгілі бір тәуелділігі бар екенінтауып қана қоймай, кез-келген ойланатын білім үшін абсолютті дұрыстық пенайқындықтың бастау пункті болып табылады. Осы мағынасындағы адам — "менойлаймын, мен бармын, менің әлім бар" деп айтуға қабілетті тіршілік иесі; түсіне алатын,адамша әрекет ете алатын, бір нәрсеге жауап бере алатын мүмкіндік және әлем шарты бар.Демек, әлем (өзінің қалыптасу заңы бойынша) құрылған, ал ендігі шаруа өз қолыңда.Өйткені, табиғаттың көрініп тұрған қажеттіліктерінен стихиялық - жаратылыстық жағдайжәне мәжбүрлік қандай болмасын, сенің шамаң келетін әлем жасалады.Енді мен бір жағынан бейнеленетін немесе қалыпты деп атайтын (өздері тұтастықтыбілдірсе де, оларда өлеңдерде келтірілетін тұтастық лирикасы жоқ), ал екінші жағынан,бейнелеуге келмейтін немесе ыңғайсыз жағдайлар деп атайтын жағдайларды сипаттауғамүмкіндік беретін белгілі бір қағиданың айналасына ойымды жинақтайын. Жағдайлардыңосы екі типі туыстас немесе бірін-бірі айнадай қайталайды, себебі, онда болыпжатқандардың бәрі бір тілде, яғни, заттық атаулар мен белгілік білдірулерді бір құрамдажәне синтаксистік айтылуы мүмкін. Екі жағдайда да ішкі білім бар. Бірақ екінші жағдайдаол өзін-өзі салу жүйесінде туындайды. Тілі бір болса да, ол өлі ("өлі сөздердің иісі жаман",— деген Н.Гумилев). Бейнеленбейтін (бейнелеуге келмейтін) жағдайларды қағидалық анықтамаушылықжағдайлары деп атауға болады. Осы қасиеттерді таза күйінде бөліп алу және жүзегеасыруда олар тұтас халықтар мен қомақты адамзат өмірінің салалары түсуі мүмкін "қарақуыстар" болып табылады.Осы екі типті реттестіретін қағиданы мен үш "К" қағидасы деп атаймын — Картезия(Декарт), Кант және Кафка. Бірінші "К" (Декарт) әлемде қарапайым және тікелей айқын"мен бар боламын" болмысы орын алады және болады. Ол барлығына күдіктене отырып,әлемдегі болып жатқандардың бәрінің адам әрекетіне белгілі бір тәуелділігі бар екенінтауып қана қоймай, кез-келген ойланатын білім үшін абсолютті дұрыстық пенайқындықтың бастау пункті болып табылады. Осы мағынасындағы адам — "менойлаймын, мен бармын, менің әлім бар" деп айтуға қабілетті тіршілік иесі; түсіне алатын,адамша әрекет ете алатын, бір нәрсеге жауап бере алатын мүмкіндік және әлем шарты бар.Демек, әлем (өзінің қалыптасу заңы бойынша) құрылған, ал ендігі шаруа өз қолыңда. Өйткені, табиғаттың көрініп тұрған қажеттіліктерінен стихиялық - жаратылыстық жағдайжәне мәжбүрлік қандай болмасын, сенің шамаң келетін әлем жасалады.