Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
1.Зарождение общественно-политической мысли на белорусской земле в 9-13 вв.
Политическая мысль средневековья (XI-XV вв.) – периода зарождения и развития политико-правовых взглядов эпохи возникновения раннефеодального государства (ВКЛ) и становления феодализма. В XI-XIII вв. политическая мысль Беларуси развивалась под влиянием византийской политико-правовой культуры, ставила своей целью теоретическое обоснование абсолютной политической власти. Первые письменные памятники политического характера древней Беларуси посвящались утверждению христианской религии и укреплению феодальной власти. Значительную роль в распространении письменности и просвещения сыграла Ефросиния Полоцкая (ок. 1120-1173). Это протест против братоубийственных усобиц, отстаивание идеи единства восточнославянских княжеств перед лицом внешней угрозы. Выдающимся деятелем древнебелорусской культуры этого периода был Кирилл Туровский (1130-1182) Его произведения проникнуты идеями гуманизма, патриотизма, сильной централизованной власти, которая покончила бы с междоусобными войнами.
3) Увядзенне хрысціанства. Культура Беларускіх зямель 9-13 стст.
Проникновение христианства на земли восточных славян началось в 9 веке. В начале христианство затронуло только Княжеско-боярскую верхушку. На Беларуси христианство укреплялось без насилия на протяжении нескольких столетий. Поэтому некоторое время у нас существовало 2 веры.
Поскольку точной даты принятия христианства не существует принята дата основания Полоцкой епархии (992г).
Принятие христианства явилось прогрессивным явлением для Беларуси. Новая религия содействовала объединению наших земель, укреплению государственности, способствовала расширению письменности, каменной архитектуры, храмов и монастырей, книг, иконописей и тд.
Монастыри стали первыми культурными центрами, в которых были собраны библиотеки, основаны школы, писались летописи и книги. Именно из деятелей церкви в это период вышли наши первые образованные люди.
Принятие христианства имело также и отрицательные черты, которые выразились прежде всего в полном вычеркивании языческого прошлого славян (жестокая борьба против языческих обычаев, обрядов, уничтожение языческой культуры и тд).
Фармiраванню як самой беларускай народнасцi, так i яе культуры папярэднiчаў велiзарны адрэзак часу з усiмi характэрнымi для яго супярэчнасцямi i складанасцямi, што адлюстравалася i ў змесце, i ў формах культуры. Характэрнай прыкметай таго часу з’яўляецца цеснае перапляценне культуры з рэлiгiйнымi вераваннямi.
Вышэйшым узорам старажытнарускай культуры з'яуляецца маiнументальная архiтэктура. У X — XIII стст. у архiтэктуры Еуропы дамiнавау раманскi стыль. Грамадзянскiя i культавыя раманскiя пабудовы вызначалiся масiунасцю, суровай манументальнасцю i крапаснымi pыcaмi. У муроуцы абавязкова ужывауся абчэсаны i прыродны камень, часам разам з цэглай. Рысы раманскага стылю ёсць у многiх помнiкау беларускага дойлiцтва.
К канцу X ст. на Pyci не было каменна-цаглянага будаунцтва. 3 прыняццем хрысцiянства бярэ пачатак узвядзенне манументальных культавых пабудоу. На пачатковым этапе рускiя дойлiды пepaймaлi вiзaнтыйcкiя архiтэктурныя формы, потым ix пераасэнсавалi у адпаведнасцi са свaiмi мастацкiмi густамi, традыцыямi. Будаунiцтву саборау на Pyci надавалася дзяржаунае i палiтычнае значэнне. У сярэдзiне XI ст. у Полацку, следам за Шевам i Ноугарадам, быу пабудаваны старажытнейшы з вядомых на тэрыторый Беларусi мураваны Сафiйскi сабор.
3 прадстаунiкоу кнiжнай асветы старажытнага перыяду нашай ricторый трэба адзначыць: у Смаленску - Клiмента Смаляцiча, у Ту¬раве - Кiрылу Тураускага, у Полацку - князёуну Прадславу-Ефрасiню.
Пры усёй агульнасцi культуры Старажытнай Pyci на тэрыторыi сучаснай Беларусi яна мела спецыфiку. Найбольш яскрава гэта выявiлася у матэрыяльнай i духоунай культуры Полацкай зямлi. У IX - XIII стст. у Полацку квiтнела высокая раннефеадальная куль¬тура, paзвiвaлacя пiсменства, вялося летапiсанне, шырока распаусюджвалiся рамёствы — кавальскае, ювелiрнае, гарбарна-шавецкае, дрэваапрацоучае, кастарэзнае, ганчарнае.
5.) Распространение идей Возрождения на Беларуси.
В конце 15 в. в странах Европы наступает новый этап в развитии истории и культуры, который пришел на смену средневековью. Эпоху эту стали называть Возрождением или Ренессансом (14-16вв.) для западной Европы, и 14 – 1я половина 17 вв. для восточной. В экономической, политической и идеологической жизни Европы произошли изменения, связанные с ломкой феодальных отношений и зарождением капиталистических. Укреплением буржуазной прослойки в обществе и развитии ее идеалогии на смену на смену господству церковной культуры приходит светская. Это было время великих географических открытий, книгопечатания, развития искусства и т.д. В каждой стране появились свои художники, ученые, мыслители. С возрождением связан гуманизм – это система взглядов, которая формировалась в период ренессанса и составляла идеологическую основу его культуры, литературы, искусства. Гуманизм утверждал высокую значимость человека, защищал идеал справедливости, свободы и честолюбия. В15-16 в сложились условия для становления культуры ВКЛ: рост городов, развитие товаро-денежных отношений, национальное самосознание. В это время на Б появляется светское направление в живописи, литературе, формируются библиотеки. Специфическая черта- существование веротерпимости. Новый шаг был сделан в области права и закона- созданы статуты ВКЛ. Идет становление искусства, бел языка, лит-ры. В первой пол 16в произошли изменения в обычаях, морали. Появляется стремление к роскоши. Шляхта начинает перенимать обычаи и моду Зап Европы. Новая особенность общественной жизни ВКЛ- появление мещанства. Дворы крупных магнатов становятся центрами светской жизни. Радзивил открывает первый театр, типографию. Ренесанс в ВКЛ утвердился позже чем в Европе.
6.) Политические взгляды Скорины.
Францыск Скарына (каля 1490 г. – каля 1551 г.). Ф. Скарына аснаваў друкарню. 6 жніўня 1517 г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. Першадрукар выдаў пераважную частку Старого Запавету Бібліі, прычым выбраў найбольш важныя кнігі. У 1520 г. Скарына пераехаў у Вільню, дзе ў 1522 г. выйшла ў свет зборнік рэлігійных і свецкіх твораў. Зборнік был больш даступным шырокаму колу насельніцтва.Ф. Скарына выступіў у якасці стваральніка новага літаратурнага жанру – прадмоў. Яны змяшчалі ў сабе кароткі змест твора. Ф. Скарына ўнёс уклад у распрацоўку беларускай літаратурнай мовы.Развитие культуры Возрождения осталось у нас незавершенным, но именно в эту эпоху бел народ достиг высочайшего уровня развития.
7.)Политические взгляды Гусовского.
Миколу Гусовского (ок. 1470-1533) – европейски известного, поэта-гуманиста. Книги Библии, на перевод и издание которых ушла основная часть творческой энергии Ф. Скорины, стали заметным явлением не только восточнославянской, но и европейской культуры в целом. Поэма же М. Гусовского «Песнь о зубре» – это замечательный памятник отечественной литературы, философской и политической мысли, своеобразная энциклопедия жизни белорусов того времени. Можно уверенно утверждать, что Микола Гусовский и Франциск Скорина заложили гуманистическую и свободолюбивую традицию в истории духовных исканий белорусского народа.
Особое место в творчестве Гусовского занимает идея национального патриотизма. «Песнь о зубре» написана как гимн своему отечеству, его стойкому и мужественному народу. Гражданским долгом писателя поэт считает просвещение и пробуждение национального сознания своего народа. С возмущением пишет Гусовский о страданиях и бесправии простых людей, о произволе и безнаказанности их угнетателей. Будучи страстным патриотом, автор с любовью описывает родную природу, охоту на зубра, ратные и трудовые дела белорусов, восславляет их героическое прошлое. Созданный в поэме монументальный образ зубра – это символ Родины, любовь к которой была главным источником творческого вдохновения поэта.
8) Эпоха рэфармацыі 15-16 стст. Лютаранства кальвінізм
Лютера́нство — одно из наиболее старых протестантских течений в христианстве. С лютеранством связано само возникновение понятия протестантизм, поскольку именно лютеран стали называть протестантами после их протеста в Шпайере. Кальвини́зм — направление протестантизма, созданное французским теологом и проповедником Жаном Кальвином.
В эпоху реформации зачительное влияние имел кальвинизм, крупнейшими идеологами которого были Андрей Волан (1530-1610) и Лев Сапега (1557-1633). Следуя за Аристотелем, Волан выделял правильные и неправильные формы правления государством, но в отличие от него осуждал лишь тиранию, а демократию отождествлял с политией. Волан выступал за равенство всех сословий перед законом, считал, что законы являются гарантией свободы, а правопорядок в стране зависит, в первую очередь, от мудрой и справедливой власти. Идея правового государства нашла отражение в III Статуте ВКЛ 1588 г., составителем которого был Лев Сапега. Он подчеркивал, что всякая власть неизбежно выродится в тиранию, если она не будет опираться на право и ограничивать свою деятельность законами.
В 60–е гг. XVI в. из реформационного движения выделилось радикальное направление – арианство, или антитринитаризм. Крупнейшим идеологом этого направления был Сымон Будный (1530-1593). В работе «О светской власти» он резко критикует существующий государственный строй, требует ограничения магнатского своеволия, равенства всех сословий перед законом.
Василий Тяпинский (около 1540-1604) выступал в защиту белорусского народа, его культуры от феодально-католической реакции, резко критиковал духовенство за то, что оно не содействовало распространению просвещения среди народа. Основной целью человека считал служение Родине, подчеркивал историческое единство славян.
Политическая мысль эпохи контрреформации нашла отражение в работах первого ректора Вселенской иезуитской академии П.Скарги, который являлся убежденным сторонником абсолютной монархии. При этом требовал подчинения светской власти церковной, а короля Папе Римскому.
9.)Контрреформация 16-17
КОНТРРЕФОРМАЦИЯ В БЕЛАРУСИ.
Деятельность иезуитов.
С распространением реформационных идей католическая церковь начала с ними активную борьбу. В Западной Европе действовал церковный суд. Был издан список книг, запрещенных для чтения, так как их содержание признавалось вредным для католической веры. Дело дошло до физического уничтожения протестантов. С 1545 по 1563 г. заседал Тридентский собор. На нем руководители католической церкви отклонили возможность компромисса с протестантами. На церковном соборе было отмечено, что источником веры являются как Библия, так и постановления Вселенских соборов и послания римских пап. Католическая церковь сохранила семь основных обрядов, запрет священникам вступать в брак, латинский язык богослужений. Но главную роль в борьбе с протестантами сыграли иезуиты. «Чертовым семенем» называл их Сымон Будный.
Иезуиты - члены католического монашеского ордена Общества Иисуса, созданного в 1534 г. испанским дворянином Игнатием Лойолой для борьбы с Реформацией и укрепления католичества.
В 1569 г. виленский епископ Валериан Протасевич пригласил в ВКЛ 13 представителей ордена иезуитов. А уже через год количество иезуитов увеличилось до 300 человек. Среди них были миссионеры, богословы, проповедники, писатели.
Орден иезуитов занимался прежде всего миссионерско-проповеднической деятельностью. Его представители выступали на городских площадях с проповедями, преподавали основы католичества, организовывали споры-диспуты с иноверцами, проводили благотворительные акции. Например, аптеки иезуитов бесплатно обеспечивали лекарствами местное население. Иезуиты ухаживали за больными, помогали голодавшим крестьянам.
Много внимания орден уделял организации собственных учебных заведений — коллегиумов. В них молодежь получала качественное гуманитарное образование. Принимали в коллегиумы детей разных вероисповеданий, поскольку склонение к католичеству предусматривалось всем ходом воспитания.
Главной задачей ордена являлась борьба с реформационным движением. Иезуиты содействовали закрытию протестантских и православных школ, типографий. Под их руководством в городах осуществлялись погромы. Один из них произошел в Вильне. Местные иезуиты 3 апреля 1682 г. уговорили виленского воеводу Михала Казимира Паца снять крест с евангелического сбора в городском предместье. После этого приведенные иезуитами студенты с горожанами внезапно напали, разрушили и разгромили сбор. Пасторов, от страха спрятавшихся под гробами умерших, вытащили оттуда и глумились над ними.
На площадях иезуиты сжигали «вредные» для католической церкви книги. В 1581 г. виленский епископ Юрий Радзивилл приказал уничтожить книги, изданные местной протестантской типографией. Через десять лет в Вильне сожгли кальвинистский сбор. Виновные так и не были наказаны. Однако на белорусских землях Контрреформация не приобрела такой жестокости, которая наблюдалась в Западной Европе.
Иезуиты способствовали расширению деятельности других католических монашеских орденов. При их поддержке в XVI—XVIII вв. францисканцы открыли 17 монастырей, доминиканцы — 41, кармелиты — 16. Появились в Великом Княжестве и монахи-бенедиктинцы, пиары.
Контрреформация в Княжестве была направлена не только против протестантов, но и против православной церкви. Римские папы рассматривали белорусские земли в качестве плацдарма для дальнейшего проникновения в Московское государство. Этот план предложил известный папский посол Антоний Поссевино в своей книге «Московия» (1586): «Уния, а за нею святое вероисповедание католическое придут на Восток из Львова и Луцка, из Вильны и Полоцка».
Иезуиты стремились обосноваться в тех регионах ВКЛ, где преобладало православное население. Особое внимание они уделяли северо-восточной части белорусских земель. Недаром в Полоцке и Орше орден открыл свои коллегиумы.
Орден иезуитов пользовался поддержкой королевской власти Речи Посполитой. Широкую известность получили слова Стефана Батория: «Если бы я не был королем, то был бы иезуитом». 27 марта 1577 г. он издал грамоту, в которой запрещал строить в Вильне некатолические храмы и школы. «Иезуитским королем» называли Сигизмунда III Вазу. Он с детства был воспитан иезуитами в духе верности и преданности католичеству. Сигизмунд III Ваза активно поддержал Брестскую церковную унию 1596
10) Мялецій Сматрыцкі, Афанасій Філіповіч, Сямён Полацкі
Мялецій Сматрыцкі - беларускі і ўкраінскі пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч. Першую адукацыю атрымаў пад кіраўніцтвам бацькі і вучонага грэка Кірыды Лукарыса, будучага канстантынопальскага патрыярха. Скончыў філязофскі факультэт Віленскай езуіцкай акадэміі, потым слухаў лекцыі ў Ляйпцыгскім, Вітэнбэргскім і Нюрнбэрнгскім унівэрсытэтахКаля 1608 году пераехаў у Вільню, дзе праўдападобна займаўся выкладаньнем у Віленскім праваслаўным брацтве. Пісаў на старажытных беларускай і ўкраінскай, лацінскай, польскай мовах. Выступаў супраць Берасьцейскай вуніі 1596. У 1608 супраць твораў І. Пацея выдаў «Антыграфіі...», а ў 1610 пад псэўданімам Тэафіл Артолёг — кнігу «Трэнас» («Θринос», па-грэцку «плач»), у якой заклікаў беларускі і ўкраінскі народы да аб’яднаньня супраць каталіцкай экспансіі. Твор выклікаў шырокую грамадзка-палітычную рэакцыю. У 1615—1618 выкладаў царкоўна-славянскую мову ў Кіеве. У 1617 пастрыгся ў манахі пад імем Мялеці. Працаваў у брацкай школе Віленскага Сьвятадухаўскага манастыра, рэктарам Кіеўскай брацкай школы (1618—1620). У 1615 годзе апублікаваў граматыку грэцкай мовы. Але ягоны найбольш вядомы твор — «Граматыкі славенскія правільна сінтагма...» (Еўе, паміж 1618 і 1619), у якой упершыню на высокім навуковым узроўні тлумачыліся артаграфія, этымалёгія і сынтаксіс стараславянскай мовы. Больш як 2 стагодзьдзі яна была адным з найбольш аўтарытэтных падручнікаў славянскага мовазнаўства, а ў XVIII — 1-й пал. XIX стст. зрабілася ўзорам для сэрбскай, харвацкай, румынскай і баўгарскай граматык. У 1627 таемна перайшоў на бок уніятаў, у 1628 гэта зрабілася вядома, і М. Сматрыцкі афіцыйна прызнаў сваю прыналежнасьць да Грэка-каталіцкай царквы. Пазбаўлены 8 кастрычніка 1628 рангаў у Праваслаўнай царкве. У творах «Апалёгія», «Разважаньне пра шэсьць розьніц паміж Усходняй і Заходняй цэрквамі», «Пратэстацыя» (усе 1628), «Паранэіс» і «Экзатэіс» (1629) адмовіўся ад сваіх антывуніяцкіх твораў, выступаў супраць праваслаўных пісьменьнікаў-палемістаў.
Афанасій Філіповіч - нарадзіўся каля 1595 года, верагодна ў Брэсце ў сям'і рамесніка. Атрымаў бліскучую адукацыю, у брацкай школе, а затым у Віленскім езуіцкім калегіуме. Некалькі год працаваў хатнім настаўнікам. У 1622 г. канцлер Леў Сапега прызначыў А. Філіповіча выхавацелем Я. Ф. Лубы, якога выдавалі за прэтэндэнта на рускі сталец. У 1627 г. стаў манахам віленскага Святадухаўскага манастыра, з 1633 г. — намеснік ігумена ў Дубойскім манастыры каля Пінска. У 1636 годзе, пасля перадачы Дубойскага манастыра езуітам, А. Філіповіч пераходзіць у Купяціцкі манастыр, адкуль восенню 1637 года адпраўляецца ў Маскву. У 1637—1638 г. А. Філіповіч быў у маскоўскага цара, дзе сведчыў аб цяжкім становішчы праваслаўных у Рэчы Паспалітай, паведаміў цару пра планы ўраду Рэчы Паспалітай. У 1637 годзе выправіўся да рускага цара паведаміць пра самазванца, якога рыхтуюць у Рэчы Паспалітай. Першым публіцыстычным творам стала пісьмо да цара Міхаіла Фёдаравіча «Гісторыя падарожжа ў Маскву».У 1640 годзе, пасля прыезду з Масквы, А. Філіповіча абіраюць ігуменам Берасцейскага Сімеонаўскага манастыра . Узначаліў барацьбу мясцовага праваслаўнага брацтва супраць уніятаў.
У 1643 годзе пасля выступлення на сойме быў арыштаваны і сасланы ў Кіеў, аднак апраўданы там царкоўным судом. У 1644 годзе арыштаваны як дзяржаўны злачынца пасля перадачы рускаму паслу ліста Яна Лубы (самазванца).
У турме Афанасій Філіповіч напісаў шэраг вострых публіцыстычных артыкулаў. Варшаўскую турму змяніла ссылка ў Кіеў. Спадзеючыся на амністыю мітрапаліта, звёў свае творы ў адзіны твор — «Дыярыўш». Выйшаў на волю пасля смерці мітрапаліта ў 1647 годзе.
У час Казацкай вайны (1648—1651) быў расстраляны па абвінавачванні ў дапамозе казакам Хмяльніцкага. Кананізаваны Рускай праваслаўнай царквой.
Сімеон Полацкій - деятель восточнославянской культуры, духовный писатель, богослов, поэт, драматург, переводчик, монах-базилианин, придворный астролог. Был наставником детей русского царя Алексея Михайловича от Милославской: Алексея, Софьи и Фёдора. Родился в 1629 году в Полоцке, который в то время входил в Великое княжество Литовское в составе Речи Посполитой.
Учился в Киево-Могилянской коллегии, где был учеником Лазаря Барановича (с 1657 года епископа Черниговского), с которым остался близок на всю жизнь.
Возможно, во время обучения в Виленской иезуитской академии в первой половине 1650-ых годов С. Полоцкий вступил в греко-католический орден святого Василия Великого.
Около 1656 года С. Полоцкий вернулся в Полоцк, принял православное монашество и стал дидаскалом православной братской школы в Полоцке. При посещении этого города в 1656 Алексеем Михайловичем, Симеону удалось лично поднести царю приветственные «Метры» своего сочинения.
В 1664 он отправился в Москву, чтобы забрать вещи умершего там архимандрита Игнатия (Иевлевича); однако, в родной Полоцк не вернулся. Царь поручил ему обучать молодых подьячих Приказа тайных дел, назначив местом обучения Спасский монастырь за Иконным рядом.
В 1665 Симеон поднёс царю «благоприветствование о новодарованном сыне». В то же время он активно участвовал в подготовке, а затем и проведении Московского собора по низложению патриарха Никона и был переводчиком при Паисии Лигариде.
По уполномочию Восточных Патриархов, приехавших в Москву по делу Никона в ноябре 1666, Симеон произнёс перед царём орацию о необходимости «взыскати премудрости», то есть повысить уровень образования в Русском государстве.
В 1667 назначен придворным поэтом и воспитателем детей царя Алексея Михайловича. Был учителем у Фёдора Алексеевича, благодаря чему тот получил отличное образование, знал латынь и польский, писал стихи. С. Полоцкий составлял речи царя, писал торжественные объявления. Ему было поручено «соорудить» Деяния Соборов 1666—1667 годов; переводил полемические трактаты Паисия Лигарида.
12.) ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКОЕ ДВИЖЕНИЕ В БЕЛАРУСИ В ПЕРВОЙ ПОЛОВИНЕ XIX в.
Польские и российские дворянские революционеры в Беларуси.
После уничтожения империи Наполеона и установления нового международного порядка, получившего название «венская система», в монархических странах Европы наступил период социально-экономических преобразований. Новые политические тенденции не обошли и Россию. В 1815 г. была введена конституция в Царстве (Королевстве) Польском. Но наиболее радикальная часть шляхты бывшей Речи Посполитой не могла смириться с существованием зависимого государственного образования. На ее территории, а также в Беларуси возникали конспиративные революционные общества.
Расширение тайных организаций было связано с возрождением в Царстве Польском легальной деятельности масонов. В 1819 г. было основано тайное общество Национальное масонство, ставившее своей целью восстановление независимой Польши в как можно более широких границах. Для реализации этой задачи предполагалось создать отделения общества на территории бывшей Речи Посполитой. В мае 1821 г. на основе Национального масонства была образована тайная организация под названием Патриотическое общество.
В конце 1817 г. студенты Виленского университета Ю. Ежовский, А. Мицкевич и другие основали тайное патриотическое общество филоматов («любителей знаний»), члены которого сначала ставили просветительско-культурные цели. Постепенно филоматы пришли к идее коренных социально-экономических реформ: ликвидации крепостного права, введения конституционного управления.В 1819—1820 гг. филоматы организовали «Союз лучистых» и «Союз литераторов». В 1820 г. в Свислочской гимназии возникло Общество любителей наук.
В конце 1820 г. филоматы основали новую тайную организацию филаретов («любителей добродетели»). Это общество объединяло широкие круги молодежи далеко за пределами Вильны. Главными целями филаретов были восстановление Речи Посполитой и отмена крепостничества. Члены общества стремились к изучению белорусско-литовского края, его истории, фольклора, быта населения. В среде виленской молодежи возникали и планы вооруженного выступления. На протяжении 1817—1823 гг. в Королевстве Польском и белорусских губерниях действовало около 50 тайных объединений студенческой молодежи.
Узнав о существовании тайных студенческих организаций, власти в 1823 г. арестовали многих филаретов и филоматов (в том числе А. Мицкевича, Т. Зана, И. Домейко). От работы в Виленском университете были отстранены И. Лелевель, И. Н.Данилович, М. К. Бобровский. Своих должностей лишились ректор университета Ю. Твардовский и куратор Виленского учебного округа А. Ю. Чарторыйский. В 1824—1825 гг. правительство, учитывая то, что центрами большинства тайных обществ были учебные заведения, приняло меры по надзору за учащимися. Согласно указу Александра I жителям Беларуси и Литвы запрещалось отправлять детей на учебу в Гейдельбергский, Йенский, Гессенский и Вюртембергский университеты.
После выступления Семеновского полка в Петербурге в 1820 г. в Беларусь были переведены гвардейские части, в которых служили будущие декабристы. В разное время с Беларусью были связаны К. Г. Игельстром А. А. Бестужев, М. С. Лунин, А. И. Одоевский, К. Ф. Рылеев и др. Во время пребывания в Минске руководитель Северного общества Н. М. Муравьев написал свой первый вариант российской конституции. В Витебске жил и учился будущий декабрист, член Общества соединенных славян И. И. Горбачевский. Разрабатывался план восстания в Бобруйской крепости, которое должно было дать толчок государственному перевороту в России. В 1820-е гг. в Могилеве существовало управление Северного общества. В Гродненской губернии действовала тайная организация Общество военных друзей (1825— 1826). Последнее по инициативе К. Г. Игельстрома и А. И. Вегелина 24 декабря 1825 г. подняло восстание Литовского пионерного (саперного) батальона. В начале 1826 г. С. Трусов пытался поднять восстание в Бобруйской крепости.
После разгрома движения декабристов 15 человек прошли через военно-судебную комиссию, работавшую в Могилеве. Другим центром следствия и суда над декабристами был Белосток. Бобруйская крепость стала «тюрьмой на Березине» для многих декабристов, в том числе И. Г. Бурцева, В. С. Норова, С. Трусова и др.
13) Роля Віленскага універсітэта у грамадска палітычным жыцці краю.
Каб зразумець асаблівую ролю Віленскага ўніверсітэта як значнага цэнтра асветы і перадавой грамадскай думкі, неабходна напомніць, што пасля канчатковага падзелу Рэчы Паспалітай (1795) значная колькасць школ на беларускіх землях па-ранейшаму працягвала заставацца ў руках манашаскіх каталіцкіх ордэнаў - дамініканцаў, францысканцаў, кармелітаў, піараў і г. д. Заняткі ў гэтых школах вяліся па самых разнастайных, але аднолькава адарваных ад жыцця праграмах. Каб перабудаваць гэтую заблытаную і састарэлую сістэму адукацыі, звязаць у адно цэлае яе ізаляваныя элементы, у 1803 г. і была створана Віленская вучэбная округа. Адміністрацыйным і вучэбным цэнтрам Віленскай навучальнай акругі стаў Віленскі ўніверсітэт, якому былі падначалены ўсе школы Літвы, Беларусі і часткі Ўкраіны. Перад універсітэтам была пастаўлена задача ажыццявіць перабудову сістэмы адукацыі, што знаходзілася ў руках духавенства, стварыць свецкія школы, абмежаваць уплыў рэлігіі і царквы на працэс навучання і выхавання.
14.) Общественно-политическое движение в Беларуси в второй половине XIX - начала XX ст.
Подавление восстания 1863, развернувшиеся затем репрессии по отношению к его участникам, фактическое запрещение бел печати надолго задержали развитие национального движения. Оно оживилось вновь только в конце 70-х годов, когда в борьбу вступило новое, народническое поколение. Во главе его оказались разночинцы-народники, сторонники теории крестьянского социализма, разработанного Герценом и Н. Чернышевским. Народничество Беларуси идейно и организационно явилось частью общероссийского движения. Известными представителями этого движения были уроженцы Беларуси М. Судзиловский, А. Бонч-Осмоловский, будущий цареубийца И. Гриневицкий и др. В 1874 - 1884 гг. землячества и нелегальные группы бел студентов существовали во многих высших учебных заведениях России. Члены этих организаций часто были руководителями народнических кружков в Минске, Могилеве, Гродно, Пинске, Слуцке и др городах. Идейно и организационно они были связаны с «Землей и волей», созданной в Петербурге в 1876 г. После ее раскола в 1879 г. большинство бел кружков поддержало сторонников «Черного передела». Лидер его Г. Плеханов дважды посещал Беларусь. В Минске в 1881 были изданы 3 номера газеты «Черный передел» и газета для рабочих «Зерно». После распада «Черного передела» в 1882 г. бел народники перешли на позиции «Народной воли». «Народовольцы» пытались объединиться в единую региональную Северо-Западную организацию «Народной воли», но в конце 1882 г. аресты привели к ее распаду. В начале 80-х гг. центром бел народников был Петербург. Бел землячество при Петербургском университете в 1881г. обратилось с призывом «К бел молодежи», «Письмо про Беларусь», «К бел интеллигенции», «Послание к землякам-белорусам». В нач 1884 г. с инициативой объединения в единую организацию всех народнических кружков выступила группа «Гомон», кот руководили А. Марченко и Х. Ратнер. Были изданы 2 номера газеты «Гомон», кот пропагандировала идеи областной автономии Беларуси в федеративной республиканской России. «Гомоновцы» впервые заявили о существовании бел нации, отстаивали ее права на национальную самостоятельность. Однако создать единую организацию в Беларуси гомоновцы не смогли, что объясняется репрессиями властей и кризисом народничества, кот сходило с исторической арены и уступало дорогу марксизму.
В последующие годы народничество приобретало либеральный характер. Отказавшись от революционной борьбы с правительством, либеральные народники сконцентрировали внимание на укреплении крестьянского землевладения, надеясь задержать процесс обезземеливания крестьян. Они предлагали укрепить общинное землепользование, дать крестьянам льготные кредиты, развивать крестьянские промыслы и т.д.
Развитие капитализма привело к формированию значительных кадров рабочего класса Беларуси. В силу наличия здесь множества мелких предприятий положение рабочего класса Беларуси было более тяжелым, чем в России. 13 - 14-часовой рабочий день, низкая зарплата, штрафы, отсутствие страхового и пенсионного обеспечения толкало рабочих к разным формам борьбы. Вначале это было бегство, а в 70-е гг. основной формой социального протеста становиться стачка. В 70-х - первой половине 80-х состоялось 23 забастовки. Принятое в 80 - 90-х гг. законодательство об ограничении использования детского и женского труда, размеров штрафа, продолжительности рабочего дня, введение фабричной инспекции существенно не повлияло на положение рабочих Беларуси, ибо его сфера была ограничена лишь частью промышленных предприятий.
В 80-е годы стали создаваться кружки среди рабочих, где изучались произведения К. Маркса и Ф. Энгельса. Первый кружок был создан в Минске студентом Э. Абрамовичем. Летом 1885 г. в марксистских кружках занималось 130 рабочих. Качественно новый этап в распространении марксизма связан с возникновением группы «Освобождение труда», возникшей в 1883 г. в Женеве. Рабочее движение Беларуси сливается с общероссийским социал-демократическим движением. Членами группы были уроженцы Беларуси Гецев, Гуринович, Левков, Трусов и др. На активизацию социал-демократического движения в Беларуси оказал влияние созданный в 1895 г. в Петербурге «Союз борьбы за освобождение рабочего класса». Его членами были уроженцы Беларуси: Лепешинский, Левашкевич, Максимов и др. В сентябре 1895 г. в Вильно для переговоров с местными социал-демократами приезжал В.И. Ленин. Во второй половине 90-х гг. социал-демократические организации действовали в Минске, Гомеле, Витебске, Сморгони, Ошмянах, Брест-Литовске, Гродно, Пинске. Члены социал-демократических организацией проводили политическую агитацию среди рабочих, распространяли листовки и революционную литру, руководили стачечной борьбой рабочих. Активизация революционного движения, количественный рост социал-демократических организаций делали насущным создание единой всероссийской организации. В марте 1898 г. в Минске состоялся I съезд социал-демократических организаций России, и было провозглашено создание Российской социал-демократической рабочей партии (РСДРП). В рабочем и социал-демократическом движении Беларуси в конце 90-х гг. появились свои специфические черты: стремление еврейских, литовских и польских социал-демократов создавать рабочие организации по национальному признаку. Были созданы социал-демократические организации Королевства Польского (в 1900 г. социал-демократия Королевства Польского и Литвы), «Всеобщий еврейский союз в Литве, Польше, России» (Бунд).
15.) Культура Беларуси в второй половине XIX ст.
Школьная реформа 1864 г. демократизировала и расширила сферу начального и среднего образования. Однако ее результаты были в Беларуси менее значительны, чем в центральных губерниях России. После подавления восстания 1863 г. были закрыты Гори - Горецкий земледельческий институт, Молодечненская, Новогрудская, Свислочская гимназии, а также все школы на польском языке. В Беларуси действовали специальные «Временные правила для народных школ», разработанные Н. Муравьевым и утвержденные царем в мае 1864 г. Согласно им начальные школы отдавались под контроль православного духовенства, чиновников и полиции. Закон божий, духовное пение, церковнославянский язык, русская грамматика и арифметика - этим ограничивался круг изучавшихся в них предметов. С позиций идеологии самодержавия, православия и народности изучалась история родного края.
На содержание школ отпускались мизерные средства. Развитие школ шло медленно, с большим трудом. В 1868 г. в Беларуси насчитывалось 1391 учебное заведение, в том числе 1249 начальных школ. Одна школа приходилась на 8 - 12 деревень. Не хватало учителей. В качестве учителей часто работали священники, псаломщики, писари. Чтобы исправить положение в Молодечно, Несвиже, Полоцке и Свислочи были открыты учительские семинарии. Но проблемы это не решало, так как в год все семинарии выпускали всего около ста человек. В 1884 г. было издано положение о церковноприходских школах, в соответствии с которым начальные народные школы, учрежденные реформой 1864 г, закрывались. Их место занимали церковноприходские школы, находившиеся в ведении Синода и управлявшиеся местным духовенством.
Медленно развивалось и среднее образование. В 1868 г. в Беларуси было восемнадцать средних учебных заведений: шесть мужских и четыре женских гимназии, две прогимназии, четыре духовные семинарии, кадетский корпус в Полоцке и Земледельческое училище. Всего в средних учебных заведениях обучалось 3265 человек. Существовавшая система образования не обеспечивала необходимого общеобразовательного уровня. В 1897 г. грамотным было только 25,7% всех жителей Беларуси.
Под особым контролем находилась печать. В 1869 г. в Вильно была учреждена внутренняя и внешняя цензура. Официальная правительственная печать была представлена газетами «Губернские ведомости» и «Епархиальные ведомости», «Виленский вестник» и журналом «Вестник Западной России». В 1886 г. в Беларуси появилась первая независимая газета «Минский листок», которая с 1902г. выходила под названием «Северо-Западный край». В ней печатались материалы по фольклору, этнографии, истории Беларуси М. Довнар-Запольского, Н. Янчука, А. Богдановича и др., стихи поэтов Я. Лучины, К. Каганца и др. За четверть века после восстания 1863 г. в легальной печати не появилось ни одного белорусского художественного произведения. На белорусском языке был издан ряд произведений за рубежом. В 1881 г. в Женеве была напечатана брошюра «Про богатство и бедность». В 1892 г. в Тильзите вышла брошюра «Дядька Антон, или Беседа обо всем, что болит, а почему болит - не знаем». В 1903 г. в Лондоне увидели свет три брошюры: «Беседа о том, куда мужицкие деньги идут», «Кто правдивый приятель бедного народа», «Как сделать, чтобы стало хорошо на свете». Все они адресовались белорусскому крестьянину и убеждали его в антинародном характере самодержавия, призывали к борьбе.
Новое оживление в развитии белорусской литературы началось в конце 80-х гг. с приходом в нее писателей-демократов - Ф. Богушевича (1840 - 1900 гг.), Я. Лучины (1851 - 1897 гг.), А. Гуриновича (1869 - 1894 гг.), А. Обуховича (1840 - 1898 гг.) и др. Основными темами их произведений были: защита интересов деревенской бедноты, право белорусского народа на самостоятельное историческое и культурное развитие, защита белорусского языка. Ф. Богушевич был первым национальным белорусским поэтом. В условиях царизма он не мог печатать свои произведения в России. Поэтому первый сборник стихотворений «Дудка белорусская» он напечатал в 1891 г. в Кракове, второй сборник - «Смык белорусский» - в 1894 г. в Познани. Только через шесть лет после смерти Я. Лучины кружок белорусских студентов в Петербурге издал его сборник «Вязынка» (1903 г.). Литературные произведения А. Гуриновича были также изданы после его смерти.
Во второй половине XIX в. более реалистичным, приближенным к народу стало изобразительное искусство. В белорусской живописи на первый план выходит исторический жанр. Виднейшим его представителем был К. Альхимович (1840 - 1916 гг.). Им были созданы полотна «Похороны Гедымина», «Смерть Глинского в тюрьме», «Смерть в изгнании». Мастером бытового жанра Н. Селивановичем (1830 - 1918 гг.) были написаны картины «Дети во дворе», «В школу», «Старый пастух». Он принимал участие в создании мозаического панно «Тайная вечеря» для Исаакиевского собора в Петербурге. Получили известность картины пейзажиста А. Горовского «Вечер в Минской губернии», «На родине», «Река Березина» и др. Портретную живопись представляли художники Б. Русецкий, А. Ромер, Р. Слизень и др.
На развитие белорусской культуры большое влияние оказало театральное искусство русского, украинского и польского народов. В городах Беларуси гастролировали известные мастера русской сцены М. Савина, В. Давыдов, А. Южин и др., исполнители - певцы Л.Собинов, Ф. Шаляпин, пианисты и композиторы С. Рахманинов, Л. Скрябин и др. В 1890г. в Минске был открыт постоянный профессиональный театр, а также «Общество любителей изящных искусств». Большое значение приобрела деятельность музыкальных обществ. Они устраивали публичные концерты и музыкальные вечера, лекции о жизни и творчестве известных композиторов и исполнителей, открывали музыкальные учебные заведения и библиотеки.
Во второй половине XIX в. произошли заметные изменения в архитектуре Беларуси. С ростом городов шло их благоустройство, строительство водопроводов, устанавливалось электроосвещение. В центральных частях городов появились новые площади и бульвары, возводились кирпичные многоэтажные дома. Однако основная масса гражданских зданий характеризовалась одноэтажными деревянными постройками. До конца XIX в. в белорусском зодчестве господствовал эклектизм готики, барокко, классицизма и псевдорусского стиля. Обычно банки и учебные заведения оформлялись под классицизм, театры - под барокко, костелы - в стиле неоготики, православные церкви - в псевдовизантийском или псевдорусском стилях. Таковы основные направления развития белорусской культуры во второй половине XIX в.
Таким образом, период вхождения Беларуси в состав Российской империи характеризуется качественными изменениями в политической и социально -экономической сферах жизни белорусского народа, дальнейшим становлением его духовного, этнически-национального самосознания, созреванием необходимых предпосылок для собственной национальной государственности..
16.) Общественно-политическая жизнь РИ в нач 20 ст . Революционные события 1905-1907 гг на Бел.
Канец XIX – пачатак XX ст. – час стварэння і станаўлення палітычных партый. У другой палове 90-х гг. сярод сацыял-дэмакратаў шматнацыянальных заходнiх губерняў пераважала тэндэнцыя да стварэння рабочых арганiзацый па нацыянальнай прыкмеце. У Расii ствараюцца буйныя гарадскiя i рэгiянальныя сацыял-дэмакратычныя арганiзацыi. Усё гэта выклiкала неабходнасць аб’яднання сацыял-дэмакратаў у адзiную партыю. Iнiцыятарам аб’яднальнага працэсу стаў пецярбургскi “Саюз барацьбы за вызваленне рабочага класа”. У 1898 г. у Мiнску прайшоў з’езд, якi прыняў рашэнне аб аб’яднаннi прадстаўленых на iм арганiзацый у РСДРП i выбраў ЦК партыi.Летам 1903 г. за мяжой адбыўся ІІ з’езд РСДРП. Ён прыняў праграму у якой абвяшчалася пралетарская рэвалюцыя, заваяванне дыктатуры пралетарыяту і пабудова сацыялізму. Адбыўся раскол РСДРП. Рэвалюцыйную частку расійскіх сацыял-дэмакратаў пачалі называць бальшавікамі, а прыхільнікаў рэфармісцкага накірунку – меншавікамі.У 1902 г. прыхiльнiкi iдэй народнiцтва стварылi Партыю сацыялiстаў-рэвалюцыянераў (эсэраў). Эсэры мелі на мэце звяржэнне самадзяржаўя, знiшчэнне памешчыцкага землеўладання i ўстанаўленне ў Расii федэратыўнай дэмакратычнай рэспублiкi.На рубяжы XIX–ХХ стст. з агульнадэмакратычнага руху вылучаецца беларуская нацыянальная плынь. У канцы 1902 – пачатку 1903 гг. аформiлася Беларуская рэвалюцыйная грамада (БРГ). На сваiм I з’ездзе ў 1903 г. БРГ прыняла праграму, дзе называла сябе сацыяльна-палiтычнай арганiзацыяй беларускага працоўнага народа. Тэарэтычныя погляды БРГ спалучалi iдэi рэвалюцыйнага дэмакратызму i народнiцтва. Партыя выступала за звяржэнне самадзяржаўя, знiшчэнне капiталiзму i ўсталяванне дэмакратычнага ладу, прызнавала правы народаў Расii на аўтаномiю.
Рэвалюцыя 1905-1907 гг. На Беларусі.У пачатку ХХ ст. у Расii склалася рэвалюцыйная сiтуацыя. Эканамiчны крызiс 1900–1903 гг. i руска-японская вайна 1904–1905 гг. садзейнiчалi абвастрэнню ўсiх супярэчнасцей. Рэвалюцыйны выбух у Расii стаў непазбежным.У палiтычнай барацьбе вылучаюцца тры лагеры: урадавы, лiберальна-буржуазны i дэмакратычны. Кожны з iх меў свае мэты i задачы. Урадавы лагер iмкнулся захаваць самадзяржаўе i не дапусцiць карэнных змен у дзяржаўна-палiтычным ладзе Расii. Лiбералы марылi аб палiтычных свабодах, жадалi лiквiдаваць перажыткi феадалізму. Агульнай мэтай дэмакратау было знiшчэнне ўсiх рэшткаў феадалізму, у тым лiку i памешчыцкага землеўладання, звяржэнне самадзяржаўя i ўсталяванне дэмакратычнай рэспублiкi.9 студзеня 1905 г. у Пецярбургу было растраляна мiрнае шэсце рабочых, якiя накiроўвалiся да цара з просьбай палепшыць становiшча народа. Гэтая падзея выклiкала магутную хвалю пратэсту.У лютым – сакавiку колькасць палiтычных выступленняў рэзка зменшылася, але адбылося значнае павелічэнне эканамiчных забастовак.Вясною 1905 г., як следства ўздзеяння рабочага руху, на Беларусi разгарнуўся масавы рэвалюцыйны рух сялянства.Восенню 1905 г. шматлiкiя агульнагарадскiя стачкi злiлiся ва Усерасiйскую палiтычную стачку. Ва ўсёй Расii баставала звыш двух мiльёнаў чалавек.18 кастрычнiка ў Мiнску на плошчы адбыўся мiтынг, у якiм удзельнiчалi каля 20 тыс. чалавек. Каб разагнаць мiтынгуючых, губернатар Курлаў загадаў прымянiць зброю.У снежнi 1905 г. палiтычная барацьба пралетарыяту Расii працягвалася. У Маскве яна перарасла ва ўзброенае паўстанне. Забастоўка ахапiла большасць чыгуначных вузлоў Беларусi. У апошнія месяцы 1905 г. зноў узрос сялянскi рух.Аднак збiць рэвалюцыйную хвалю ўладам ўсё ж такi ўдалося. У пэўнай ступенi гэтаму спрыяў Манiфест 17 кастрычнiка.Пасля снежаньскiх падзей 1905 г. рэвалюцыйны рух паступова iдзе на спад.
18) Культура Беларусі ў пачаткку 20 стагоддзя.
1. Стан навуковых ведаў у пачатку XX ст. вызначаўся развіццём беларусазнаўства. У трехтомным даследаванні акадэміка Яўхіма Карскага «Беларуси» было дадзена ўсеба-ковае навуковае абгрунтаванне нацыянальнай самабытнасці беларусаў як асобнага славянскага народа. Гэту працу назы-ваюць энцыклапедыяй беларусазнаўства.
Гістарычныя даследаванні былі прадстаўлены працамі гісторыка і этнографа Мітрафана Доўнар-Запольскага, які абгрунтоўваў палажэнне аб існаванні самабытнага беларус-кага народа, «яго адметнасці ад іншых славянскіх народаў», наяўнасці ў яго арыгінальнай культуры і мовы, выказваўся за «яго права на самастойнае існаванне».
2. Значнай з'явай у нацыянальна-культурным руху Бе- ларусі ў пачатку XX ст. стала выданне ў Вільні газеты «Наша ніва». Галоўнымі тэмамі «Нашай нівы» былі Беларусь і лёсяе народа. У першым нумары абвяшчалася: «Мы будзем слу-жыць усяму пакрыўджанаму беларускаму народу, пастараемся быць люстрам жыцця, каб ад нас, як ад люстра свет падаў у цемнасць. Мы будзем старацца, каб усе беларусы, што не ве-даюць, хто яны ёсць, — зразумелі, што яны беларусы і людзі, каб пазналі свае правы...»
На старонках газеты ўпершыню ўбачылі свет паэмы Янкі Купалы «Курган» і «Бандароўна». У 1910 г. рэдакцыяй «Нашай нівы» быў выдадзены першы паэтычны зборнік Якуба Коласа «Песні-жальбы». У 1914—1915 гг. рэдактарам газеты быў Янка Купала. Пры рэдакцыі газеты ствараўся, дзякуючы намаганням Івана Луцкевіча, беларускі нацыянальны музей.
3. Стваральнікам новай беларускай літаратуры і літара- турнай мовы ўвайшоў у гісторыю Янка Купала (Іван Луцэвіч, 1882—1942 гг.) — аўтар п'ес «Паўлінка», «Раскіданае гняздо» і інш. У творчасці Янкі Купалы спалучаліся тэмы пратэсту сялянства і барацьбы за нацыянальнае адраджэнне. Купа- лаўскі верш «А хто там ідзе?» рускі пісьменнік Максім Горкі лічыў «народным гімнам беларусаў» і зрабіў яго пераклад на рускую мову.
Якуб Колас (Канстанцін Міцкевіч, 1882—1956 гг.) пачаў працу над паэмай «Новая зямля». Ён апаэтызаваў вобразы рашучых і смелых сялян беларускай вёскі пачатку XX ст., абу-джаных рэвалюцыяй.
Запаветам паэта свайму народу стаў верш-гімн «Пагоня» Максіма Багдановіча.
У пачатку XX ст. ярка раскрыўся талент беларускай паэ-тэсы і рэвалюцыянеркі, аўтара «Першага чытання для дзе-так беларусаў» Цёткі (Алаізы Пашкевіч).
4. Тэатральнае жыццё ў Беларусі было звязана з дзейна- сцю Першай беларускай трупы Ігната Буйніцкага, які лічыцца стваральнікам беларускага прафесійнага тэатра. У Вільні на аматарскай аснове дзейнічаў Беларускі музычна-дра- матычны гурток пад кіраўніцтвам Алеся Бурбіса. Ён ажыц- цявіў першую тэатральную пастаноўку п'есы Я.Купалы «Паў- лінка».
5. Выдатных поспехаў дасягнула беларускае выяўленчае мастацтва. Пэўную ролю тут адыгралі прыватныя рысавальныя школы. У адной з іх у Віцебску прайшоў першую пад-рыхтоўку як жывапісец сусветна вядомы мастак XX ст. бела-рускага паходжання Марк Шагал.
Традыцыі лірычнага пейзажа развіваў Вітольд Бялыні-цкі-Біруля. Самым улюбёным вобразам для мастака стала вясна. Ёй ён прысвяціў каля 200 карцін, у назвах 120 з іх вы-карыстана слова «вясна».
6. Найбольш вядомым помнікам у архітэктуры, які спа-лучае рысы раманскай і гатычнай архітэктуры, з'яўляецца Касцёл святых Сымона і Алены (у народзе яго называюць Чырвоным).
У пачатку XX ст. былі пабудаваны мемарыяльны комплекс каля в. Лясная ў гонар 200-годдзя перамогі Пятра I у Паў-ночнай вайне над шведамі (бітва пры Лясной была названа ім «маці Палтаўскай баталіі»), помнікі каля Віцебска і ў Коб-рыне ў памяць загінуўшых у вайне 1812 г. салдатрускай арміі.
20) Сутнасць палітыкі Беларусізацыі.
Беларусіза́цыя — афіцыйная палітыка нацыянальна-дзяржаўнага і нацыянальна-культурнага будаўніцтва ў БССР, якая ажыцьцяўлялася за часам правядзеньня НЭПу, у пэрыяд з 1924 па 1929 гады. Яна ўлучала шырокі спэктар такіх найважнейшых для нацыі праблемаў, як праблемы дзяржаўнасьці, разьвіцьця нацыянальнай эканомікі, вылучэньня на кіроўную працу кадраў карэннай нацыянальнасьці, разьвіцьця нацыянальнай адукацыі, навукі і культуры, роднай мовы і іншае.
Пачатак беларусізацыі паклалі рашэньні IV (люты — сакавік 1921) і V (кастрычнік 1921) зьездаў КП(б)Б. У далейшым праблемы беларусізацыі неаднаразова абмяркоўваліся на зьездах і пленумах ЦК КП(б)Б, зьездах саветаў, пасяджэньнях цэнтральнага выканаўчага камітэту БССР. ІІ сэсія ЦВК БССР 15 ліпеня 1924 году прыняла пастанову «Аб практычных мерах па правядзеньні нацыянальнай палітыкі», у адпаведнасьці зь якой беларусізацыя стала афіцыйнай дзяржаўнай палітыкай.
Мерапрыемствы:
Абвяшчэньне беларускай, расейскай, польскай і ідыш дзяржаўнымі мовамі БССР, пры гэтым перавага аддавалася мове тытульнай нацыі — беларускай. Перавод навучаньня ў школах пераважна на беларускую мову (да 1928 былі пераведзеныя каля 80% школаў).Укаплектаваньне беларусамі частак Чырвонай арміі, разьмешчаных у Беларусі, іх перавод на беларускую мову.[1]. Перавод справаводзтва на беларускую мову. Масавы выпуск газэтаў, часопісаў, падручнікаў, кніг на беларускай мове. Было ўтворанае выдавецтва «Савецкая Беларусь», адкрытая Беларускай дзяржаўнай бібліятэкі. Разьвіцьцё пачатковай, сярэдняй і вышэйшай адукацыі. Ліквідацыя непісьменнасьці дарослага насельніцтва. Падрыхтоўка адмыслоўцаў, патрэбных для прамысловага разьвіцьця краіны і аднаўленьня народнай гаспадаркі — у краіне была створаная сетка прафэсійна-тэхнічных вучэльняў і тэхнікумаў зь беларускай мовай навучаньня. Стварэньне адмысловых працоўных факультэтаў (працфакаў) для падрыхтоўкі працоўна-сялянскай моладзі да паступленьня ў ВНУ. У 1921 адкрыўся Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт, у 1922 — сельскагаспадарчая акадэмія ў Горках і вэтэрынарны інстытут у Віцебску. Палітыка карэнізацыі — вылучэньне на адказную працу ў партыйныя і савецкія органы прадстаўнікоў карэннай нацыі, г.зн. беларусаў (да канца 1920-х дзель беларусаў у адміністрацыйных установах перавысіла 50%).
21) Грамадска палітычная думка у 20я гады 20 ст.
У міжваенны перыяд (20–30-я гады) грамадска-палітычнае жыццё на Беларусі, як і ў Савецкай краіне ў цэлым, было поўным супярэчнасцей, цесна звязаным з сацыяльна-эканамічнымі працэсамі, што адбываліся ў гэтыя гады. У сваю чаргу грамадска-палітычнае жыццё ў значнай ступені вызначала стан усяго грамадства, бо ва ўмовах пабудовы сацыялізму перавага аддавалася ідэалагічным, палітычным падыходам да кіраўніцтва як эканамічным, так і сацыяльным бокам жыцця.
Існаванне розных форм уласнасці ў народнай гаспадарцы патрабавала адпаведнай дэмакратызацыі грамадска-палітычнага жыцця. Гэта праявілася ў пашырэнні ролі Саветаў як органаў улады, іх дэмакратызацыі. Узніклі местачковыя саветы. Былі прыняты новыя палажэнні аб з’ездах мясцовых Саветаў і выканкомаў гэтых Саветаў. Пашыраліся правы мясцовых органаў улады ў пытаннях фарміравання і размеркавання мясцовага бюджэту, развіцця гаспадаркі і культуры, умацавання правапарадку і законнасці. У красавіку 1927 г. была прынята Канстытуцыя БССР. На яе падставе ў снежні гэтага ж года Прэзідыум ЦВК і СНК БССР пастановай “Аб рэарганізацыі і скарачэнні савецкага апарату і аб пашырэнні правоў мясцовай улады” перадалі некаторыя паўнамоцтвы цэнтральнага апарату аддзелам і інспекцыям акруговых выканаўчых камітэтаў. У сваю чаргу, ад акруговых выканкамаў асобныя функцыі кіравання перайшлі ў кампетэнцыю сельскіх, местачковых, раённых і гарадскіх Саветаў. У 1927 г. у Беларусі было 8 акруговых, 101 раённы, 1470 сельскіх, 52 местачковыя і 29 гарадскіх Саветаў, у тым ліку 48 нацыянальных Саветаў. Дэпутатамі мясцовых Саветаў БССР былі больш за 30 тыс. чалавек. Кампартыя бальшавікоў Беларусі (КП(б)Б) хоць і аказвала значны ўплыў на дзейнасць Саветаў, але не мела яшчэ пераважнай большасці ў іх складзе, асабліва ў вёсцы.
У беларускім грамадстве ў першай палове 20-х гадоў магчыма вызначыць існаванне і барацьбу двух тэндэнцый. Адна з іх была накіравана на пэўную дэмакратызацыю ў палітычных адносінах, што адпавядала мэтам і ўмовам нэпа, другая – на працяг палітыкі ваеннага камунізму, падтрыманне тэндэнцыі да манапалізацыі ўсяго палітычнага жыцця КП(б)Б, непрымірымых адносін партыі камуністаў да іншых палітычных партый, сілавых метадаў вырашэння супярэчнасцей.
23) Грамадска палітычны у беларусі 1921-39.
У пасляваенныя гады ў СССР і БССР захоўвалася палітычная сістэма, якая склалася ў 20–30-я гады і была замацавана ў Канстытуцыі СССР 1936 г. і Канстытуцыі БССР 1937 г. Дэкларуючы на словах дэмакратычныя свабоды, палітычны рэжым па сутнасці сваёй заставаўся таталітарным. ультуры даказвалася права беларусаў на нацыянальна-дзяржаўнае развіццѐ. Пасля вызвалення Беларусі, у 1921 г. у Мінску была створана Навукова-тэрміналагічная камісія, якая стала першым навуковым цэнтрам Беларусі і ўжо ў 1922г. была ператворана ў Інстытут беларускай культуры. У 1925г.пры Інбелкульце была створана самастойная этнаграфічная секцыя, у якой працавалі вядомыя этнографы: І.Сербаў, А.Сержпутоўскі, П.Дземідовіч. У 1927г. секцыя была ператворана ў кафедру этнаграфіі, якую ўзначаліў правадзейны член Інбелкульта, вядомы дзеяч беларускага Адраджэння, гісторык, этнограф, мовазнаўца Вацлаў Ластоўскі, што, паверыўшы ў перспектывы беларускага нацыянальнага будаўніцтва ў межах БССР, вярнуўся на Беларусь з літоўскай эміграцыі. Але яшчэ ў Літве даследчыцкая дзейнасць В.Ластоўскага вылучалася надзвычайнай актыўнасцю. У 1923-27 гг у Коўне ѐн выдае навукова- літаратурны часопіс ―Крывіч‖, дзе прапагандуе ―крывіцкую‖ канцэпцыю паходжання беларусаў, паводле якой этна- і дзяржаватворчай адзінкай з’яўляліся крывічы, здолеўшыя стварыць першую незалежную дзяржаву (Полацкае княства) на тэрыторыі Беларусі. Акрамя таго, у сваю канцэпцыю В.Ластоўскі ўкладаў выразна ідэалагічны сэнс. Ён лічыў, што этнонім ―беларусы‖, які з’явіўся вельмі позна (ХVІІ ст.), не адпавядае гістарычна- культурным асаблівасцям этнаса, а толькі спрыяе яго асіміляцыі з боку рускіх (па аналогіі белыя рускія), у той час, як найменне ―крывічы‖ спрыяла б умацаванню гістарычнай памяці і нацыянальнай свядомасці народа.
24) Грамадска палітычнае развіццё БССР у 50-60 гады 20 ст.
Смерць Сталіна 5 сакавіка 1953 г. падштурхнула даўно наспеўшы працэс аднаўлення грамадства. Ён закрануў усе сферы жыцця грамадства – палітычную, эканамічную, сацыяльную, духоўную. “Хрушчоўская адліга”, ХХ з’езд КПСС (1956 г.) з яго выкрываннямі культу асобы выклікалі глыбокія змены ў грамадска-палітычнай свядомасці. Гэта стала спрыяльнай глебай для ажыўлення навукі, літаратуры, мастацтва.
Былі зроблены некаторыя намаганні па ўдасканаленню палітычнай сістэмы. Ужо ў 1953–1956 гг. было пачата правядзенне лініі на пашырэнне правоў саюзных рэспублік у дзяржаўным, эканамічным і культурным будаўніцтве.
У першай палове 60-х гг. мела месца перабудова дзяржаўных і грамадскіх арганізацый па вытворчаму прынцыпу (прамысловыя і сельскія), але праз два гады быў адноўлены тэрытарыяльна-вытворчы прынцып іх пабудовы.
Працэс аднаўлення грамадства, які разгарнуўся ў 50-я гады, востра паставіў задачу выпрацоўкі стратэгічнага курсу. Ім стала “разгорнутае будаўніцтва камунізму”, абгрунтаванае ў Праграме КПСС, якая была прынята на ХХІІ з’ездзе партыі (1961). Значныя паказчыкі эканамічнага росту, дасягнутыя да пачатку 60-х гадоў, высокія тэмпы сярэднегадовага прыросту нацыянальнага даходу, вялікія поспехі ў некаторых галінах (напрыклад, у асваенні космасу) прывялі да памылковых вывадаў праграмы аб стане эканомікі, грамадства наогул і аб іх магчымасцях у бліжэйшай будучыні. Былі дапушчаны пралікі ў выяўленні перспектыў як унутранага развіцця краіны (стварэнне матэрыяльна-тэхнічнай базы камунізму да 1980 г.), так і міжнародных абставін (вывад аб паглыбленні агульнага крызісу капіталізму).
25) Адукацыі і навука у БССР 40 – першая палова 80.
Важнай прадумовай развіцця культуры з’яўляецца неабходны адукацыйны ўзровень насельніцтва. У пасляваенны перыяд адбылося аднаўленне і далейшае развіццё сістэмы адукацыі. Павялічваліся асігнаванні на яе патрэбы. За 1946–1950 гг. на аднаўленне і развіццё агульнаадукацыйнай школы было адпушчана 3598,7 млн. рублёў. Гэта дазволіла толькі за кошт дзяржаўных сродкаў пабудаваць 205 школ на 62,4 тысячы вучнёўскіх месц. У канцы 1950 г. у БССР у асноўным была адноўлена даваенная сетка агульнаадукацыйных школ. У 1951–1955 гг. адбылося далейшае пашырэнне сярэдняй адукацыі, якое ішло шляхам арганізацыі новых і пераўтварэння сямігодак у сярэднія школы. Іх колькасць за гэтыя гады вырасла амаль у 2 разы. Палепшыўся і склад настаўніцкіх кадраў: калі ў 1944/45 навучальным годзе працавала 19,7% настаўнікаў з вышэйшай і няпоўнай вышэйшай адукацыяй, то ў 1950/51 – 30,2%, а ў 1955/56 – каля 50%.
У снежні 1958 г. Вярхоўны Савет СССР прыняў Закон “Аб умацаванні сувязі школы з жыццём і аб далейшым развіцці сістэмы народнай адукацыі ў СССР”. Адпаведны Закон у БССР быў прыняты ў 1959 г. Ён прадугледжваў увядзенне ўсеагульнага 8-гадовага навучання.
У 70-я гады была ўведзена ўсеагульная сярэдняя адукацыя моладзі. Была пабудавана дастаткова дэмакратычная сістэма народнай адукацыі, якая давала рэальную магчымасць моладзі атрымаць сярэднюю адукацыю. Ужо ў 1977 г. 98% закончыўшых восем класаў працягвалі вучобу ў школе з мэтай атрымання сярэдняй адукацыі. Усё гэта патрабавала адпаведнай перабудовы адукацыі, яе змест (праграмы, вучэбныя планы, падручнікі) прыводзіліся ў адпаведнасць з дасягненнямі навукі і культуры, навукова-тэхнічнага прагрэсу. Увядзенне ўсеагульнай сярэдняй адукацыі з’явілася адным з буйных дасягненняў сацыялістычнага ладу. Колькасць асоб, атрымаўшых сярэднюю (агульную і спецыяльную) адукацыю, узрасла з 70 тыс. чалавек у 1946–1950 гг. да 779 тыс. у 1971–1975 гг.
Новай спробай рэформы школы было прыняцце ў 1984 г. дакумента “Асноўныя напрамкі рэформы агульнаадукацыйнай і прафесійнай школы”. У сярэдзіне 80-х гадоў сістэма адукацыі ў БССР налічвала 6223 агульнаадукацыйныя школы з 1468 тыс. вучняў; 139 сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў, звыш 160 тыс. навучэнцаў.
Перабудоўвалася сістэма прафесійна-тэхнічнай адукацыі. Шматлікія навучальныя ўстановы сістэмы працоўных рэзерваў у канцы 50-х і пачатку 60-х гадоў былі пераўтвораны ў адзіны тып навучальных устаноў – гарадскія і вясковыя прафесійна-тэхнічныя вучылішчы. Іх колькасць у БССР вырасла з 103 у 1961 г. да 233 у 1985 г.
Паспяхова развівалася вышэйшая адукацыя. У 1944/45 навучальным годзе працавалі 22 вышэйшыя навучальныя установы (з 25 існаваўшых да вайны). У 1945 г. у Мінску аднавіў работу Беларускі лесатэхнічны інстытут, які з 1930 г. працаваў у Гомелі. У 1961 г. ён быў пераўтвораны ў Беларускі тэхналагічны інстытут. Адкрыліся новыя вышэйшыя навучальныя ўстановы: у 1945 г. Беларускі тэатральны інстытут (з 1953 г. – тэатральна-мастацкі), у 1948 г. – Мінскі дзяржаўны педагагічны інстытут замежных моў, у 1950 г. – Брэсцкі педагагічны інстытут (створаны на базе настаўніцкага інстытута).
У 1959 г. было створана Міністэрства вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі БССР.
За пасляваенныя гады колькасць сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў павялічылася з 94 у 1946 г. да 139 у 1985 г., вышэйшых навучальных устаноў – з 24 да 33 (колькасць студэнтаў адпаведна з 13 тыс. да 182 тыс.).
Некаторыя поспехі ў развіцці народнай гаспадаркі дазволілі паступова павялічыць узровень задавальнення духоўных патрабаванняў насельніцтва. Высокімі тэмпамі развівалася сетка культурных устаноў – бібліятэк, клубаў, музеяў, тэатраў і кінатэатраў. Аб гэтай сферы жыцця грамадства можна меркаваць па даных табліцы:
Цэнтрам навуковай працы ў рэспубліцы становіцца Акадэмія навук БССР. У пасляваенныя гады тут праводзіліся работы па стварэнні новых сплаваў, вывучэнні фэрамагнетызму, тэхналогіі апрацоўкі металаў. Паспяхова распрацоўваліся пытанні калоіднай хіміі, рацыянальнага выкарыстання торфу, праводзіліся даследаванні, накіраваныя на павышэнне ўрадлівасці глебы, культуры земляробства, жывёлагадоўлі ў калгасах і саўгасах рэспублікі.
У 1955 г. у сістэме АН БССР быў створаны Інстытут фізікі і матэматыкі, у якім пачалі развівацца новыя навуковыя напрамкі – спектраскапія, люмінесцэнцыя, тэорыя дыферэнцыяльных ураўненняў і вылічальная матэматыка. У 1955 г. ствараецца Інстытут матэматыкі з вылічальным цэнтрам, адкрываецца Аддзел фізікі цвёрдага цела і паўправаднікоў, які хутка рэарганізуецца ў Інстытут таго ж профілю. На базе энергетычнага сектара ў 1952 г. ствараецца Інстытут энергетыкі, пераўтвораны ў 1963 г. у Інстытут цяпла – і масаабмену. Арганізаваны ў 1957 г. Інстытут машыназнаўства і аўтаматызацыі перайменаваны пазней у Інстытут праблем надзейнасці і даўгавечнасці машын.
Вучоныя ВНУ прымалі ўдзел у распрацоўцы актуальных тэарэтычных і прыкладных праблем. Так, значныя навуковыя даследаванні праводзіліся ў Беларускім дзяржаўным універсітэце. Выконваліся навуковыя даследаванні ў політэхнічным і лесатэхнічным інстытутах. Аднаўлялася навуковая дзейнасць сельскагаспадарчых ВНУ. Напрыклад, у Беларускім політэхнічным інстытуце ў 1957 г. арганізаваны дзве навукова-даследчыя праблемныя лабараторыі – аўтамабіляў, сілікатаў і шкла.
Беларускія вучоныя праводзілі таксама даследаванні ў галіне біялогіі, хіміі, генетыкі і інш.
Пашыралася сетка навуковых устаноў, умацавалася іх матэрыяльная і даследча-эксперыментальная база. Толькі за гады ІХ, Х, ХІ пяцігодак у рэспубліцы створана звыш 30 навуковых устаноў. У 1985 г. навуковыя даследаванні і распрацоўкі ў шмат якіх галінах ведаў у БССР праводзілі каля двухсот акадэмічных і галіновых інстытутаў, ВНУ і праектна-канструктарскіх арганізацый.
Калі ў 1960 г. у Беларусі было 6840 навуковых работнікаў (уключаючы навукова-педагагічныя кадры ВНУ), у 1970 г. – 21863, то ў 1985 – 42452.
Па шэрагу напрамкаў у БССР узніклі навуковыя школы, вынікі даследаванняў якіх былі прызнаны як у краіне, так і за мяжой. Вядома беларуская школа акадэміка М.П. Яругіна ў галіне звычайных дыферэнцыяльных ураўненняў; навуковая школа ў галіне алгебры, алгебраічнай геаметрыі і тэорыі лічбаў, якую ўзначальваў акадэмік У.П. Платонаў; буйная школа фізікаў-лазершчыкаў акадэміка Б.І. Сцяпанава. Вялікі аўтарытэт у колах навуковай грамадскасці маюць школы акадэмікаў М.А. Барысевіча, Ф.І. Фёдарава, В.І. Крылова, В.А. Белага, М.С. Казлова, А.С. Махнача, М.А. Дарожкіна. Значны ўклад унеслі беларускія вучоныя ў распрацоўку фізікі элементарных часціц, атамнага ядра, квантавай электронікі, радыёфізікі, фізікі плазмы, паўправаднікоў і дыэлектрыкаў.
Паспяхова распрацоўвалі праблемы хіміі І.Н. Ярмоленка, Н.Ф. Ярмоленка, Б.В. Ерафеева, П.І. Бялькевіч, І.І. Ліштван і інш.; спектраскапіі – В.У. Грузінскі і С.Н. Талкачоў. Былі вырашаны важныя задачы ў матэрыялазнаўстве, прыборабудаванні, фізіялогіі. Высокага ўзроўню дасягнулі геалагічная, біялагічная, сельскагаспадарчая, геаграфічная галіны навукі.
Дасягненні сусветнага ўзроўню навука Беларусі мае ў матэматыцы, оптыцы і спектраскапіі.
Беларускія вучоныя ўдзельнічалі ў навуковых распрацоўках, звязаных з развіццём абароннага комплексу і асваеннем космасу. І, безумоўна, гонарам рэспублікі з’яўляюцца нашы землякі, касманаўты Пётр Клімук і Уладзімір Кавалёнак, якія неаднаразова пабывалі ў космасе.
Дасягненні беларускіх вучоных высока ацэньваліся ў былым СССР. 9 вучоных Беларусі сталі лаўрэатамі Ленінскай прэміі; вучоныя рэспублікі атрымалі 26 Дзяржаўных прэмій СССР і 57 Дзяржаўных прэмій БССР. У мовазнаўстве была падрыхтавана вялікая праца “Граматыка беларускай мовы” (1962, 1966), выдадзены “Русско-белорусский словарь” (1953) і “Беларуска-рускі слоўнік” (1962). У беларускім літаратуразнаўстве вывучаўся вопыт беларускай літаратуры, выдадзены працы “Гісторыя дакастрычніцкай літаратуры” (Т.1., 1968–1969), “Гісторыя беларускай савецкай літаратуры” (Т.1–2, 1964–1966). У гістарычнай навуцы – у 50–60-я гады была выдадзена першая абагульняючая праца “История Белорусской ССР” у 4-х тамах (1984–1987), трохтомнік “Всенародное партизанское движение в Белоруссии в годы Великой Отечественной войны” (1967–1982). Друкаваліся працы па філасофіі, эканамічных і іншых навуках. Былі падрыхтаваны і выдадзены “Беларуская Савецкая Энцыклапедыя” у 12-ці тамах (1969–1975), “Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі” (1984–1987) і інш.
Аднак гуманітарныя навукі ў найбольшай ступені залежалі ад грамадска-палітычнага жыцця, былі вельмі палітызаваны і ідэалагізаваны. Асабліва яскрава гэта праявілася ў грамадскіх навуках, у тым ліку ў гістарычнай. Пад лозунгамі барацьбы супраць “праяўленняў безыдэйнасці і апалітычнасці”, “за чысціню марксісцка-ленінскага светапогляду”, за няўхільнае кіраванне “ленінскімі прынцыпамі класавасці і партыйнасці” знішчаліся навуковыя галіны і школы, укараняўся дагматызм, падаўляліся праяўленні іншадумства. У канцы 40-х – пачатку 50-х гадоў партыйна-дзяржаўнымі органамі была створана і падтрымлівалася атмасфера, паставіўшая гістарычную і іншыя грамадскія навукі ў абмежаваныя рамкі.
26) Уплыу Беларускай літаратуры на духоунае жыццё грамадства 40 першая палова 80.
Духоўны стан грамадства ў значнай ступені знаходзіць адлюстраванне ў літаратуры. Для беларускай пасляваеннай літаратуры характэрна тое, што ў ёй адбываецца прыкметны рост прозы малых і асабліва буйных жанравых форм. Гераічная эпапея барацьбы народа з фашызмам прыцягвала пільную ўвагу беларускіх пісьменнікаў. Ідэйна-эстэтычнае асэнсаванне ваенных падзей проза пачала па гарачых слядах. У першых творах аб мірным жыцці пісьменнікі імкнуліся па магчымасці ярчэй перадаць аптымістычны настрой свайго сучасніка.
Прыкладна з 1953 г. у беларускай літаратуры, як і ва ўсесаюзнай, намеціліся новыя тэндэнцыі, звязаныя з актывізацыяй грамадскага жыцця. Пачаўся працэс пераадолення апісальнасці, заглыблення ва ўнутраны свет герояў, у сутнасць канфліктаў пасляваеннай эпохі. У пісьменніцкім асяроддзі разгарнулася дыскусія аб месцы пісьменніка ў жыцці грамадства, аб неабходнасці перагляду ўсталяваных у літаратуры канцэпцый бесканфліктнасці. На першы план паступова вылучаюцца агульначалавечыя маральна-этычныя каштоўнасці, барацьба за маральную чысціню і светлае ў чалавеку. Яскрава гэта праявілася ў аповесці Я. Брыля “На Быстранцы” і асабліва ў рамане І. Шамякіна “Крыніцы”.
У першай палове 60-х гг. у выніку ўнутранага ідэйна-мастацкага ўзбагачэння беларуская проза прыйшла да значных здабыткаў. З’яўляюцца раманы: “Людзі на балоце” І. Мележа, “Птушкі і гнёзды” Я. Брыля, “Сэрца на далоні” І. Шамякіна, “Сасна пры дарозе” І. Навуменкі, “На парозе будучыні” М. Лобана, “Засценак Малінаўка” А. Чарнышэвіча. У. Караткевіч адкрыў чытачу паэзію і філасофію гісторыі (“Каласы пад сярпом тваім”, “Чорны замак Альшанскі”), а В. Быкаў – з пазіцый гуманізму і антымілітарызму аналізуе і асэнсоўвае чалавека на вайне (“Жураўліны крык”, “Сотнікаў”, “Воўчая зграя” і іншыя аповесці).
Пільная ўвага да маральна-этычных праблем сучаснасці, да вобраза сучасніка, да ўзаемаадносін навукова-тэхнічнай рэвалюцыі і лёсу чалавека асабліва характэрна для І. Шамякіна – яго раманы “Атланты і карыятыды” (1974), “Вазьму твой боль” (1978), І. Пташнікава – “Мсціжы” (1972), В. Адамчыка “Чужая бацькаўшчына”, “Год нулявы” (1983).
27) Развіццё асветы і навукі у сучасным этапе.
Развіццё адукацыі і навукі. З сярэдзіны 80-х гг. у СССР пачалася рэформа агульнаадукацыйнай, прафесіянальнай і вышэйшай школы. Пры рэфармаванні сістэмы адукацыі забяспечваліся пераемнасць і свабодны доступ да любой яе ступені, разнастайнасць зместу і форм навучання, пашырэнне магчымасцей для індывідуальнага развіцця асобы. Ажыццяўляліся больш цесныя сувязі навучання і вытворчай дзейнасці, уключэнне вучняў у сістэматычную, пасільную для іх здароўя і ўзросту грамадска-карысную працу. Нягледзячы на крызісныя з’явы ў сацыяльна-эканамічнай сферы, адукацыя Беларусі захавала свой патэнцыял.
У агульнаадукацыйных школах быў уведзены курс асноў інфарматыкі і вылічальнай тэхнікі, створаны спецыялізаваныя сярэднія навучальныя ўстановы – ліцэі і гімназіі. Яны павінны былі забяспечыць больш дасканалую падрыхтоўку вучняў па выбраных галінах ведаў (гуманітарнай, тэхнічнай ці прыродазнаўчай). На розных узроўнях праводзіліся прадметныя алімпіяды па фізіцы, матэматыцы і іншых дысцыплінах. Пераможцы рэспубліканскага этапу мелі права паступаць у вышэйшыя навучальныя ўстановы без іспытаў па дысцыпліне алімпіяды. У Рэспубліцы Беларусь праводзіцца цэнтралізаванае тэсціраванне ведаў выпускнікоў сярэдніх агульнаадукацыйных школ, сярэдніх спецыяльных і прафесійна-тэхнічных навучальных устаноў. Па выніках тэсціравання ажыццяўляецца залічэнне ў вышэйшыя навучальныя ўстановы.
У 90я гг. у Рэспубліцы Беларусь пачала праводзіцца рэформа агульнаадукацыйнай школы, звязаная з пераходам на 12-гадовы тэрмін навучання ў сярэдняй школе. Першыя вынікі рэформы сведчылі аб яе надуманасці і непатрэбнасці на сучасным этапе. Пагэтаму было прынята рашэнне аб вяртанні да 11-гадовай сярэдняй агульнаадукацыйнай школы.
У прафесіянальна-тэхнічных вучылішчах разам з атрыманнем агульнай сярэдняй адукацыі навучэнцы праходзілі падрыхтоўку па 420 прафесіях. Больш за 10 прафесіянальна-тэхнічных вучылішч аб’явілі сябе такімі прафесіянальнымі вучылішчамі, якія даюць адначасова прафесіянальна-тэхнічную і сярэднюю спецыяльную падрыхтоўку.
Сярэднія спецыяльныя навучальныя ўстановы забяспечваюць падрыхтоўку кадраў для гаспадаркі і культуры. Частка тэхнікумаў была пераўтворана ў каледжы, дзе адначасова ажыццяўлялася падрыхтоўка спецыялістаў сярэдняй кваліфікацыі і спецыялістаў павышанага ўзроўню. Апошнія мелі магчымасць паступіць адразу на ІІІ курс вышэйшай навучальнай установы.
У вышэйшых навучальных установах былі створаны новыя спецыяльнасці, звязаныя з навукова-тэхнічным прагрэсам – па робататэхніцы, электроннаму прыборабудаванню, новых хімічных тэхналогіях, біятэхналогіях і інш. Пашыралася падрыхтоўка спецыялістаў у галіне эканомікі, права, сацыяльнай работы.
Асаблівасцю развіцця сістэмы адукацыі Рэспублікі Беларусь у 90я гг. стала дзейнасць недзяржаўных навучальных устаноў, якія існуюць разам з дзяржаўнымі ўстановамі. Навучанне ў іх ажыццяўляецца на платнай аснове (за кошт асабістых сродкаў студэнтаў, навучэнцаў і іх бацькоў). Гэтыя навучальныя ўстановы атрымліваюць ад дзяржавы ліцэнзію (права) на правядзенне вучэбнай дзейнасці. Каб забяспечыць існуючы ў краіне стандарт адукацыі сістэматычна праводзіцца атэстацыя ўсіх навучальных устаноў, у тым ліку і недзяржаўных.
Разбурэнне гаспадарчых і навуковых сувязей пасля распаду СССР негатыўна адбілася на стане беларускай навукі. Адбывалася скарачэнне яе фінансавання, старэнне матэрыяльна-тэхнічнай базы. Вынікі навуковых даследаванняў былі нізказапатрабаванымі ў народнай гаспадарцы. У выніку скарацілася колькасць маладых спецыялістаў і адбылося так званае старэнне навукі. Аднак і ў гэтых умовах навуковыя даследаванні не спыніліся. У 1993 г. быў прыняты закон “Аб асновах дзяржаўнай навукова-тэхнічнай палітыкі”, згодна з якім адказнасць за развіццё фундаментальных навуковых даследаванняў ускладзена на Акадэмію навук Беларусі.
Беларускія вучоныя ажыццяўляюць шэраг важных даследаванняў практычна ва ўсіх галінах ведаў. Паступова аднаўляюцца страчаныя раней сувязі з вучонымі Расіі і краін былога СССР, ажыццяўляюцца кантакты з навуковай супольнасцю замежных краін. Развіццё навукі павінна забяспечыць устойлівае сацыяльна-эканамічнае развіццё Рэспублікі Беларусь, павышэнне ўзроўню жыцця насельніцтва.
28) Павышэння ролі літаратуры на сучасным этапе.
Сучасная беларуская літаратурная мова дыферэнцыюецца ў адпаведнасці з тым, якія сферы культурнага жыцця і грамадскай дзейнасці народа яна абслугоўвае: мова мастацкай літаратуры або справаводства, навуковая або публіцыстычная мова, гутарковая. Літаратурная мова – гэта ўнармаваная, агульнапрынятая і абавязковая для ўсіх членаў грамадства мова, вышэйшая і ўзорная форма нацыянальнай мовы. Яна мае разгалінаваную сістэму стыляў. Адметныя рысы літаратурнай мовы наступныя: наддыялектнасць, поліфункцыянальнасць, нарматыўная апрацаванасць, кадыфікаванасць (замацаванне ў слоўніках), наяўнасць вуснай і пісьмовай разнавіднасці, стылістычная дыферэнцыяцыя. Таксама сучасная мова мае і тэрытарыяльную дыферэнцыяцыю: гэта дыялекты. Дыялектная мова – гэта сукупнасць мясцовых гаворак Беларусі. На дадзеным этапе не развіваецца. Асноўны масіў беларускіх гаворак ствараюць 2 буйныя дыялекты: паўночна-ўсходні (віцебскія, усходне-магілёўскія і полацка-мінскія гаворкі: буряк, збожжа) і паўднёва-заходні (гродзенска-наваградскія, слуцкія, мазырскія (усходне-палескія) гаворкі: збож'е). Паміж гэтымі двума дыялектамі месцяцца сярэднебеларускія гаворкі, якія часам называюць трэцім дыялектам. Асобна вылучаецца заходне-палеская група: некаторыя навукоўцы схільныя лічыць яе адасобленай палескай мовай.
29) Тэатр, музыка, выяуленчае мастацтва на сучасным этапе.
У цэнтры канцэртнай дзейнасці сёння знаходзяцца Беларуская дзяржаўная філармонія і абласныя філармоніі. Рэспубліка Беларусь мае высокапрафесійныя калектывы: Акадэмічны хор Нацыянальнай тэлерадыёкампаніі, Дзяржаўны акадэмічны народны хор імя Г. Цітовіча, Дзяржаўную акадэмічную харавую капэлу імя Р. Шырмы, Дзяржаўны акадэмічны сімфанічны аркестр, Дзяржаўны акадэмічны народны аркестр імя I. Жыновіча, харэаграфічны ансамбль "Харошкі" і інш. Шырокую папулярнасць у Беларусі і за яе межамі набыў Дзяржаўны канцэртны аркестр Рэспублікі Беларусь пад кіраўніцтвам М. Фінберга. У апошнія гады былі створаны Дзяржаўны камерны хор, Мінскі аркестр духавых інструментаў "Няміга" і іншыя творчыя калектывы. Значнае месца ў музычным жыцці краіны займаюць лепшыя ўзоры эстраднай песеннай творчасці.
Беларусь, Расія і Украі'на з 1992 г. у Віцебску штогод сумесна праводзяць свята песні "Славянскі базар". Уздыму ўзроўню майстэрства маладых выканаўцаў садзейнічае фестываль у Маладзечне, які з 1993 г. стаў традыцыйным. Шырокую вядомасць, роўную "Славянскаму базару", у апошнія гады набыў фестываль песні "Залаты шлягер" у Магілёве.
30) Ахова гісторыка-культурнай спадчыны.
Закон Рэспублікі Беларусь “Аб ахове гісторыка-культурнай спадчыны” рэгулюе адносіны з мэтай зберажэння, належнага ўтрымання, адпаведнага рацыянальнага выкарыстання, аднаўлення і памнажэння гісторыка-культурнай спадчыны.
Гісторыка-культурнай спадчына народа Беларусі, створаная ім пад час фарміравання і існавання як ва ўласных дзяржаўных структурах (у Полацкім і іншых старажытных княствах, Вялікім княстве Літоўскім, Рускім і Жамойцкім, БНР, БССР), так і ў складзе іншых дзяржаўных фарміраванняў (Рэчы Паспалітай, Расійскай імперыі, СССР), з’яўляецца яго набыткам, неад’емнай часткай дасягненняў сусветнай цывілізацыі, яе духоіныя, мастацкім і дакументальныя вартасці ствараюць неабходныя ўмовы духоўнага, інтэлектуальнага і эканамічнага развіцця грамадства.
Ідэнтыфікацыя, ахова, зберажэнне, папулярызацыя і перадача нашчадкам гісторыка-культурнай спадчыны з’яўляецца святым абавязкам дзяржавы, справай гонару кожнага яе грамадзяніна.
Рэспубліка Беларусь лічыць прычыненне шкоды гісторыка-культурнай спадчыне злачынствам супраць агульначалавечых каштоўнасцей і грамадскага прагрэсу і бярэ на сябе абавязкі:
*забараняць усякія дзеянні, якія могуць прычыніць шкоду каштоіным у гісторыка-культурных адносінах аб’ектам, уключаючы выкарыстанне ў мэтах , якія могуць прывесці да іх разбурэння ці пашкоджання ў выпадку ўзброенага канфлікту;
*паважаць гісторыка-культурную спадчыну кожнага з народаў свету;
*не прымаць ніякіх наўмысных дзеянняў, якія маглі б прама ці ўскосна прычыніць шкоду каштоўным у гісторыка-культурных адносінах аб’ектам, размешчаным на тэрыторыі іншых дзяржаў;
*выкарыстоўваць гісторыка-культурныя каштоўнасці народа Беларусі і тыя аб’екты, якія могуць быць імі прызнаны, з навуковымі мэтамі для адукацыі і развіцця матэрыяльнай і духоўнай культуры і эстэтычнага выхавання насельніцтва.
Закон Рэспублікі Беларусь “Аб ахове гісторыка-культурнай спадчыны” валодае выключнасцю ў тыс сэнсе, што ваўсіх выпадках, якія маюць дачыненне да гісторыка-культурнай спадчыны, сапраўднымі з’яўляюцца патрабаванні дадзенага Закона.