Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
41. XІV-ХV ғ.ғ Осман сұлтандарының Балқанды иеленуі. XIV ортасында түрік-османдар Балқан түбегін жаулап алуға кірісті. 1352 жылы түріктер сербтер, болгарлар мен византиялық әскерлердің біріккен күшін жеңіп, Цимпе қаласын басып алды. 1354 жылы түрік әскерлері Галлиполиді жаулап алып, Шығыс Фракияға басып кірді. Жалпы 1352-1354 жылдар арасында түріктер Дарданелл жағалауын, Галлиполи және бірқатар қалаларды жаулап алды. 1360 жылы осман сұлтандарының әскері Адрианопольды қаласын алып, өздерінің астанасы айналдырды. 1371 жылы түріктер македон әскерлерін жеңді. Осман экспансиясына қарсы тұру үшін серб және болгар князьдері бірігуге тырысты. Олардың ішіндегі ең қуаттысы серб Лазарь Хреблянович болды. Ол Сербияның көп бөлігіне билік жүргізген. 1382 ж І Мұрад сербтерге шабуыл жасап, Цателица қамалын алды. Түріктер Сербияны толық бағындыру мақсатымен 1386 жылы қайта жорыққа шықты. І Мұрад Ники қаласын алса, князь Лазарь түріктерді Плочник түбінде жеңді. Шешуші шайқас 1389 жылы 15 шілдеде Косово жазығында болды. Сербтердің оң қанатын Лазарьдың күйеу баласы Богдан Вратко, сол қанатын Оңтүстік Сербия иесі Вук Бранкович , ал орталық қанатын Лазарьдың өзі басқарды. Түрік әскерінің оң қанатын Евренос-бег қолбасшы, сол қанатын сұлтанның үлкен ұлы Якуб, ал орталығын Баязет басқарды. Шайқас барысында І Мұрад сұлтан Лазарьдың күйеу баласы Милош Обиличтің қолынан қаза тапты. Әскерді басқару Баязет сұлтанның қолына көшті. Шайқас нәтижесінде түріктер жеңіп, Лазарь мен Милош Обиличтің басы алынды. Осы шайқастан кейін түріктер Балканда гегемон атанды. Сербия 1389 жылдан түріктердің вассалы атанса, 1459 жылдан Осман империясының құрамына кірді. 1396 жылы түріктер Болгар хандығын талқандап, Македония мен Фессалияны алды. Сол жылы Баязет сұлтан Никополь түбінде кресшілерді жеңіп, Боснияны бағындырды.
42. Түріктердің Константинопольді алуы және Византияның тағдыры. Мұсылмандық арабтар, одан кейін түріктер ғасырлар бойы Константинопольға шаубылдап ,қаланы қоршап отырды. Константинополь – мұсылмандар үшін қасиетті мақсаттарының бірі. Жалпы 14ғ-да Византия әлсіреді. Император билігі тек Константинополь мен оның предместьяларына, Кіші Азия жағалауындағы грек аралдарына және Пелопоннеске жүрді. Византия территориясы жан-жағынман өзінің басты қарсыласы Осман империясының жерлерімен қоршалып жатты. Осман сұлтаны ІІ Мехмед Константинопольды алам деп өзіне уәде берген, сондықтан бұл жорыққа өте тиянақты дайындалды. Ол әсіресе артиллерия мен осадный машиналарға көп көңіл бөлді. ІІ Мехмедтің билікке келуінен Византия басынан қорыққан болатын. Император Константин ХІ жанындағы партия өзін агрессивті ұстанды. Олар Мехмедтің жастығын пайдаланбақ болып, одан осман тағына үміткер Орханды Константинопольде ұстау үшін өте үлкен мөлшерде төлем талап етті. Бұл орындалмаған жағдайда ОРханды босатып, осылайша хан тағына талас тудырмақ болды. Алайда бұл жағдай ІІ Мехмедтің Константинопольге шабуылын жеделдетті. Сөйтіп 1453 жылы сәуірде Константинопольге жорық басталды. Түріктер армиясы 80мың тұрақты әскерден, 20мың башибузуктан және 1000-ға жуық тыл еңбеккерлерінен тұрды. Сұлтанның флотында 6 трирема, 10 бирема, 15 галер, 75 фуст, 20 парандарий кемелері болды. Флотты Сүлеймен Балтоглу басқарды. Константинополь қамалындағы ең осал жер – Золотой Рог шығанығы болды. 1 айға жуық қоршаудан кейін, Константинополь түрік армиясының алдында тізе бүкті. Император Константин ХІ қаза тапты. Константинопольдың алынуы Византия империясының құлауы деген сөз болды. Империяның иеліктері Осман сұлтандарының иелегіне өтті. Сұлтан ІІ Мехмед өзін Византия императорынның мұрагері деп танып, Кайзер-и Рум(Рим цезарі) деген атақ алды. Бұл титулды Осман сұлтандары І Дүниежүзілік соғыс аяқталғанша иемденді.
43. ХV-ХVІ ғ.ғ. Осман империясының Орталық және Шығыс Еуропадағы үстемдігі. Осман империсына XVI-XVII ғасырлары қол астында болған Еуропа елдері: Болгария, Кавказ елдері, Албания, Грекия, Сербия, Хорватия, Босния, Герцоговина,Македония,Черногория,Словения,Румыния,Бессарабия(Молдавия),Венгрия,Қырым(Украйна)хандығы,Кипр.Ұлы Сүлеймен I(Великолепный) кезінде (билік еткен кезеңі 1520-1566 ж.) Селим сұлтан кезіндегі жорық бағытын ауыстырып,жорық жоспарлары батысқа қарый ауысты. Османдықтар Еуропаға жорықтардың жаңа фазасын бастады.1526 жылғы Мохаче түбіндегі (Венгрия) шайқаста біріккен христиандық күштерді шешуші шайқаста жеңе білді. Сондай-ақ 1529 жылы Еуропаның қақ жүрегіндегі Вена қаласын қоршауға алуға қол жеткізді. Түріктердің Венаны қоршауы христиандық әлем үшін үлкен дүрбелең туғызып, Томас Мюнцер бұны құдайдың бізге жіберген қаһары деп те атады . Османдықтар Вена қаласын қоршап ала алмады. Осылай Еуропамен ұзаққа созылған күрес басталды.Христиандық державалардың сәттіліктерге жетуінің эпизоды ең үлкен теңіз шайқастарының бірі Лепантода көрінді. 1571 жылы Патрайкос шығанағында (Грекия) христиандық державалар өздерінің теңіз соғысын жақсы меңгергендіктерін көрсетіп, түріктерді жеңіліске ұшыратты. XVI ғ. Мажарстан жерлері үшін болған соғыстар нәтижесінде 1562 жылы Осман империясы мен Австрия арасында сегіз жылдық келісімшарт жасалынған болатын. Шекара басшылары бұл келісімді жаңартуға әрекеттенді, бірақ қандай да бір шекара қақтығыс орын алған жағдайда екі елдің әскерлері бір-бірін шабуға дайын тұрды. Шекарадағы негізгі оқиғалар гайдуктердің әрекеттерінің арқасында өріс алып отырды. Османдар Австрия территориясына бұған дейін Мажарстан соғыстары кезінде барып, Венаны қоршауға алған болатын.
Осы уақыттарда, Босния шекарасында Далмациядағы Ускок деген гайдуктердің бір бөлігі түрік шекараларына герман императоры мен Венеция Республикасының басшыларының қолдауы арқылы көтеріліс жасап отырды. Бұған жауап ретінде Осман мемлекетінің шекара қызметкерлері қарсы шабуыл ұйымдастырып отырды. Осындай шекара мәселелерін нақты шешу үшін 1590 жылы тағы да сегіз жылдық келісім жасалды. Осман мемлекеті бұл кезде Иранмен соғысып жатқандықтан, бұл оған өте тиімді болды.
44. ХV-ХVІ ғ.ғ. Осман сұлтандары мен еуропалық билеушілер арасындағы саяси, экономикалық қатынастар тарихы. Орталық Азия территориясынан келіп Кіші Азияға қоныстанған оғыздардың мол шоғырлы емес, тайпаларын кейіннен үлкен күшке айналады деп ешқандай мемлект ойламаса керекті. Ертоғырылбейдің баласы Осман негізін қалаған Осман империясы деп тарихта өз ізін қалдырған, алып мемлекет шынында ислам дүниесінің ең қуатты мемлекетіне айнала білді. Түрік-османдар ең алдымен өз іргесіндегі Рим империясының сұлбасын елестетін Византия империясын құлатпаққа әрекет жасады. Анатолия қаласын жаулап алған соң, 1453 жылы Османдықтар жас пері (23 жасар) Фатих Мехмет сұлтанның бастауымен Константинополъ қаласын басып алып, христиан шаһарында азан шақырып, атын Стамбул қаласы деп өзгертті . Осы уақыттан осман түріктері жеңісті жорықтарын жалғастырып, Еуропа аспанына түнерген бұлт секілді төнді де отырды. 1474 жылы османдықтар Қара теңіз жағасындағы үлкен теңіз сауда порттарына ие болып есептелетін, Қырым хандығын жаулап алып, өзінің солтүстіктегі саяси жағдайын нығайтып алды. Осман мемлекеті өздеріне Қасиетті Рим империясының бәсекелестері діни жағынан бір болып келетін, мұсылман елдерімен де саяси шиелінісіп отырды. Ұлы Сүлеймен I(Великолепный) кезінде (билік еткен кезеңі 1520-1566 ж.) Селим сұлтан кезіндегі жорық бағытын ауыстырып,жорық жоспарлары батысқа қарый ауысты [3.29-б]. Османдықтар Еуропаға жорықтардың жаңа фазасын бастады.1526 жылғы Мохаче түбіндегі (Венгрия) шайқаста біріккен христиандық күштерді шешуші шайқаста жеңе білді. Сондай-ақ 1529 жылы Еуропаның қақ жүрегіндегі Вена қаласын қоршауға алуға қол жеткізді. Түріктердің Венаны қоршауы христиандық әлем үшін үлкен дүрбелең туғызып, Томас Мюнцер бұны құдайдың бізге жіберген қаһары деп те атады [2.49-б]. Османдықтар Вена қаласын қоршап ала алмады. Осылай Еуропамен ұзаққа созылған күрес басталды.Христиандық державалардың сәттіліктерге жетуінің эпизоды ең үлкен теңіз шайқастарының бірі Лепантода көрінді. 1571 жылы Патрайкос шығанағында (Грекия) христиандық державалар өздерінің теңіз соғысын жақсы меңгергендіктерін көрсетіп, түріктерді жеңіліске ұшыратты [1.12-б]. Шынында бұл жеңіс Еуропада үлкен мерекеге айналды. Бүкіл христиан әлемі шаттанып, Шотландия королі Яков I (кейінгі Англия королі) жеңіс туралы шаттық поэмасын жазды
45. ХVІІ-ХІХ ғ.ғ. Осман империясының Еуропадағы сыртқы саясаты
Австриямен арадағы соғыс XVII ғасырда да жалғасты. Австрия XVII ғасырда отыз жылдық соғыстың әсерінен қиын жағдайда еді. Түріктермен қайта соғысу үшін және сыртқы жағдайды бір қалыпқа келтіру үшін, жан-жақтан көмек іздей бастады. Осы мақсатпен, Испания, Венеция, Польша мемлекеттері, Папа және Бранденбург графтығы мен Бавария, Саксония, Швабия графтарына өтініш білдірді. Франция өзінің көмектеспейтіндігін және оған дұшпандық пиғылда екендігін білдірді. Ақыры, өзінің ұсыныстары мен өтініштерін қабыл еткізіп, келісімшартқа отырды. Венеция ұсынысты қабылдаумен бірге ірі соғыс жағдайына көшіп, бірақ өзінің одаққа кіргендігін сездірмеді .
Папа ХІ Иносан өзінің көмек беретіндігін білдіріп, католиктік бағытта болған мемлекеттердің барлығын Осман империясына қарсы соғысуға шақырды. Осыған байланысты, Австрияға жан-жақтан ақшалай және басқа да көмек түрлері келе бастады. Ең маңызды шекаралас күшті мемлекет Польша болды. Оның королі болған Жан Совесский, османдарға қарсы соғысуда Австрия билеушісі көмектеспегендіктен, оған өкпесі бар болатын. Бірақ, араға папа түсіп, бұл екі мемлекетті бір-бірімен табыстырып, екі ел арасында қуатты бір одақ құрылады. Поляктар соғысың соңына дейін австриялықтармен бірге соғысуға келісті және қырық мың әскер беріп, оған король өзі басшылық жасайтын болды. Сондай-ақ, егер түріктер жеңіліс тапса, поляктар Бужаш келісімі бойынша османдарға өтіп кеткен жерлерді, тіпті, Богдан мен Ефлакты алатын болды. 1683 жылы қаңтарда сұлтан кеңес шақырып, Австриямен жаңа соғысқа дайындалады, жан-жаққа адам жіберіп, өзіне әскер жинайды. Жоспар бойынша, барлық әскер Белградқа жиналып, оған уәзір-ағзам басшылық жасайтын болды. Әскерлер 1683 жылы ақпанның соңында Эдирнеде жасақталған әскерлер Белградқа келді. Ал Австрияның жағдайына келер болсақ, 31 наурызда Осман империясына Австрия-Польша одағына қол қойылды. , Занта соғысы Осман империясының тарихындағы құлдырау кезеңінің ең ірі соғыстарының бірі болды. 1697 жылы қыркүйекте болған бұл соғыстан кейін-ақ түріктер жағы келісімге келуді ойластыра бастады. Занта соғысындағы австриялық әскердің басшысы болған Принц Ожен осы соғыстан кейін бір ай уақыт өткен соң, Босния территориясына кіріп, Боснияның үлкен қаласы Сарай қаласын тонап, оны өртеп [117. 7 п.]. кері қайтты. Осындай сәтсіздіктер, Осман империясын 1699 жылы Австрия империясымен және басқа да еуропа мемлекеттерімен болған атақты Карлович келісімін жасауға мәжбүр етті. XVI-XVII ғ.ғ. Осман империясы, Еуропа мемлекеттерінің ішінде Австрия империясымен ұзақ уақыт бойы соғысып, бұл мемлекет Осман империясының әлсіреуіне бірден-бір себеп болады.
46.ХVІІ-ХІХ ғ.ғ. Осман империясы және Ресей: саяси, діни мәселелер мен оның салдары
Османдықтар вассалы Қырым хандағы арқылы солтүстікте Ресеймен қарама қайшы саясат ұстанды. Ресей үшін әрине халықаралық аренадағы теңіз суларына шығу керек болды. Иван III патша тұсында Ливон соғысында Балтық теңізіне шығу әрекеті сәтсіз болғаннан кейін, Ресей бір жағынан Азов теңізі мен Қара теңізге шығуды көздеді.Бірақ бұл ниеті екі жүз жылдан соң ғана орындалды. 1696 жылы І Петр Азов бекінісін түріктерден тартып алды. 1700 жылғы Ресеймен жасасқан бітім шарты бойынша Ресей өзіне азов пен оған жақын жатқан жерлерді қаратып алды. 1768-1774 жж орыс-түрік соғысы Осман империясының сыртқы саясатта беделінің түскендігін көрсетті. 18ғасырдың 2 жартысында Ресейге арқа сүйеген болгар, гректер, албандар, молдовандар,валахтар наразылықтарын күшейтті. 18 ғасырда Ресей Туркиядан Қара теңіз жағалауы мен Балқандағы бірқатар жерлерді жаулап ала бастады. Ресей империясының күшеюі тек Осман империясының ғана емес, Англия мен Франция үкіметтерін алаңдатты. Бұлар 2 мемлекетті әлсірету үшін қарсыластарды соғысқа айдап салып отырды. Бұған жағдай жасаған католиктер мен православтардың Түркия жеріндегі «қасиетті жерлерді»(Вефлием және Иерусалим) иемдену болды. Ресей Түркиядан Вифлиемдегі храмдарды православ шіркеуіне беруді талап етті. Бұған Түркия қарсы болды. Осыдан соң Ресей Түркиямен дипломатиялық қатынастарын үзіп, 1853 жылы Молдавия мен Валахияға орнықты. 1853 жылы қазанда Түркия Ресейге соғыс жариялады, осылайша Қырым соғысы(1853-1856) басталды. Соғыс барысында Түркия жағында Англия мен Франция, Австрия соғысқа араласып отырған. Нәтижесінде, 1855 жылы Венада келіссөздер жүргізілді. Австрия және Швеция тарапынан соғыс ашуынан қауіптенген Ресей жеңілдіктергі барып, 1856 жылы 18 наурызда Париж бейбіт келісімшартына қол қойды.
47.ХVІІ-ХІХ ғ.ғ. Осман империясы және Ұлыбритания: саяси және экономикалық ықпалдастық. Осман империясының әлсіздігін пайдаланып, Батыс Еуропа мемлекеттері Англия мен Франция және Австрия, Ресей оның иеліктерін иемденуді ойлады. Бұл «Шығыс мәселесі» деп аталды. Египет халқының Осман империясына қарсы ұлт-азаттық қозғалысын Англия мен Франция қолдады. Бұл елдер осылайша Осман империясын әлсірете отырып, оны бағындыруға ұмтылды. 1821 жылы Грекияда көтеріліс басталды. Нәтижесінде, билік басындағылар «кәпірлерге қарсы қасиетті соғыс» деп, гректерді қырып-жоюға кірісті. Сұлтан І Махмут көтерілісті басу үшін Египет патшасы Мұхаммед Әлиден көмек сұрады. 19 ғ 1 ширегінде Осман империясында ішкі дағдарыс орын алды. Провинцияларды бас көтерулер көбейді. Елді басқару еуропалық үлгіге ауыстырыла бастады, әрі 1828 ж орыс-түрік соғысынан кейін Грекия, Сербия мен Дунай княздіктері өзін-өзі басқару құқығына ие болды. Осман империясы өнеркәсібі артта қалған, қаржылық дағдарыс тереңдей бастап, батыс елдеріне, соның ішінде Англияға тәуелділігі күшейді. 19 ғ аяғына қарай империя Болгария, Сербия, Черногория, Румыния деген иеліктерінен айырылды. Франция Алжир мен Тунисті, Англия Мысы мен Каирды түріктерден тарытп алды. 19 ғ соңында Англия Парсы шығанағы мен Қосөзен аймағына үстемдік етуге ұмтылды. Айта кетер болсақ, Англя өзге еуропалық мемлекеттер секілді Осман империясының иеліктерін бағындыруға тырысты. Мысыр, Парсы шығанағы, Қосөзен аймақтарын басып алды. Осман империясын алдымен экономикалық жағынан бағындырды. Осман империясы 1878 жылы банкротка ұшырағаннан кейін, Англия мен Франция мемлекеттік кіріс көздеріне өз бақылауларын орнатты.
48. ХІХ ғ. Осман империясының ішкі саясатында жүргізген реформалары. 19 ғ 1 жартысында Осман империясының жағдайы нашар еді. Көтерілістер, әскер арасында толқулар орын алды. ІІ Махмуд сұлтан 1826 жылы янычар әскерін таратып орнына жаңа әскер құрмақ болды. Янычарлар бұған көтеріліспен жауап қайтарды, ал үкімет оларды аяусыз жаныштады. Янычарлар корпусы таратылды. ІІ Махмуд мемлекетті басқару ішінде реформалар енгізді. Елдің аумағы аймақтар мен губернияларға бөлінді. Еуропалық үлгідегі министрліктер құрылды. Осман империясында жерге жеке меншік құқығы енгізілді. 20-30 жж реформалар кемшілігін билік басындағылар түсінді. Олардың арасында еуропалық өмірмен таныс, білімді қайраткер керек болды. Соның бірі Мұстафа Рашид паша болды. Ол бірнеше жылдар бойы Англия мен Франция елшілігінде қызмет атқарған. Оның жетекшелігімен жаңа реформаның жоспары жасалды. Реформа туралы жарлық ІІ Махмуд сұлтан кезінде әзірлене бастап, оны жариялау оның баласы сұлтан Абдул Меджид тұсында іске асты. 1839 ж қарашада сұлтанның жазғы сарайы Гюльхане алдында «Қасиетті жарлық» - «Гюльхане хатт-и шериф» халыққа жарияланды. Бұл Түркия тарихындағы жаңа реформалық кезең – танзимат – қайта ұйымдастырулар аталған реформалар дәуірін бастап берді. Жарлық 3 негізгі жаңарту мақсатын жария етті: 1)діни сенімдеріне қарамастан империяның барлық бағынышты халықтарының өмірін, ар-ұжданын және дүние-мүлкінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
2) салықтарды дұрыс және әділетті бөлу; 3) әскери қызмет мерзімін қысқарту. Жер туралы, қылмыстық іс және азаматтық кодекстері қабылданады. Сұлтан таққа отырған соң, қабылданған заңдарды бұзбауға міндеттеме алды. Ақша реформасы жүргізілді. Қызметкерлердің жалақысына қатаң шек қойылды. Орта мектептер ашылды. Империя аумағында теміржолдар мен байланыс тораптары салынды. Алғашқы өнеркәсіп орындары пайда болды. 1839-1870 жж жүргізілген танзимат реформалары елді жаңартуға, оны артта қалудан сақтауға бағытталды. Танзимат реформалары мұсылмандардың, соның ішінде түріктердің де көңілінен шыққан жоқ.
49. ХІХ ғ. Осман империясының құлдырау себептерін көрсетіңіз
Сұлтан өкіметі билігінің сақталуы елдегі дағдарысты одан әрі тереңдете түсті. Осман империясы артта қалған, қаржылық дағдарысы тереңдей түскен, Батыс елдеріне тәуелді болды. 1879 ж Осман империясы өзінің Батыс Еуропа елдерінің алдындағы қарызын өтей алмайтындығын мойындады. Арнаулы комиссия елдің табыс бюджетін өз қолына алып, қарызды төлеттіруге кірісті. Батыс державалары Осман империясының ішкі істеріне белсене араласа бастады. 19 ғ соңында империя Болгария, Сербия, Румыния, Черногория сияқты иеліктерінен айырылды. Закавказьедегі Ресейдің шекарасы империяға ішкерілеп, түріктер тұрып жатқан жерге дейін жылжыды. Басқа да иеліктерінен айырылуға тура келді: Франция Алжир мен Тунисті, Англия Мысыр мен Қаһіраны түріктерден тартып алды. 19 ғ соңына қарай Осман империясының солтүстікафрикалық иеліктері еуропалық мемлекеттердің билігіне көшті. Франция Сирия мен Ливанда, Англия Парсы шығанағы мен Қосөзен аймағында үстемдік етуге ұмтылды. Австро-Венгрия әскерлері Босния мен Герцеговинаға енді. Англия, Франция және Австро-Венгрия егер Осман империясы толық күйрейтін болса, Ресей империясының ықпалы күшейіп, славян мемлекеттерін және Қара теңіз бұғаздарын өз бақылауына алады деп қауіптенеді. Міне, 19 ғ соңы мен 20 ғ басындағы «Шығыс мәселесінің» басты мәні осылайша болды.
50. Еуропалық империялардың Осман империясына жасаған саяси және
экономикалық қысымына өзіндік баға беріңіз. Әркім өздері жазсыншы ойларын. Аманат жазбаған екен)))))))))
51. Қырым соғысы: себептері, барысы және нәтижелері
18 ғасырда Ресей Туркиядан Қара теңіз жағалауы мен Балқандағы бірқатар жерлерді жаулап ала бастады. Ресей империясының күшеюі тек Осман империясының ғана емес, Англия мен Франция үкіметтерін алаңдатты. Бұлар 2 мемлекетті әлсірету үшін қарсыластарды соғысқа айдап салып отырды. Бұған жағдай жасаған католиктер мен православтардың Түркия жеріндегі «қасиетті жерлерді»(Вефлием және Иерусалим) иемдену болды. Ресей Түркиядан Вифлиемдегі храмдарды православ шіркеуіне беруді талап етті. Бұған Түркия қарсы болды. Осыдан соң Ресей Түркиямен дипломатиялық қатынастарын үзіп, 1853 жылы Молдавия мен Валахияға орнықты. 1853 жылы қазанда Түркия Ресейге соғыс жариялады, осылайша Қырым соғысы(1853-1856) басталды. Әскери қимылдар бір уақытта Дунайда, Қырымда, Кавказда болып жатты. Теңіз шайқастары Қара, Балтық, Ақ, Баренц теңіздерінде орын алды.Қырым соғысын 2 кезеңге бөлуге болады. І кезең(1853 ж шілдесі – 1854 ж басы) Ресей Түркиямен соғысты. Дунайда генерал Горчаков армиясы Омар-паша армиясын жеңді. 1853 ж Қара теңізде адмирал Нахимов флоты түрік флотын Синоп түбінде жеңді. Түркияның жеңілісі Англия мен Франция соғысқа кірісуін тездетті, осылайша соғыстың ІІ кезеңі басталды.(1854-1856жж). 1854ж сәуірде одақтастар флоты Одессаны бомбалады. Нәтижесінде, 1855 жылы Венада келіссөздер жүргізілді. Австрия және Швеция тарапынан соғыс ашуынан қауіптенген Ресей жеңілдіктергі барып, 1856 жылы 18 наурызда Париж бейбіт келісімшартына қол қойды.
52. ХІХ ғ. Осман империясы мен Еуропа мемлекеттері арасындағы экономикалық қатынастар
Қырым соғысынан кейін 1856 жылы Парижде келісімге қол қойылды. Ресей Түркияға Карсты, Бессарабияны қайтарды. Қара теңізді «бейтараптандыруға» келісті. Сербия, Молдавия мен Валахияда сұлтанның билігі сақтады. Сондай-ақ Англия мен Франция ерекше келісімге қол қойып, онда Париж трактаты шеңберінде Осман империясының тұтастығы мен тәуелсіздігіне кепілдік берілді. Түркия бұл елдерден өте көп несие алды. Осман империясы қаржы арқылы қаналу зардабына ұшырады. 1856 жылы сұлтан үкіметі шетелдіктерге жеке меншікке жер және қозғалмайтын мүлік алуға рұқсат берді. Бұл Осман империясының экономикасына шетелдік қаржының көптеп келуіне жол ашты. Сұлтан өкіметі елде реформаларды толық жүзеге асыру үшін бірнеше рет шетел державаларынан несие алуға мәжбүр болды.
Сұлтан өкіметі билігінің сақталуы елдегі дағдарысты одан ары тереңдете түсті. Осман империясы өнеркәсібі артта қалған, қаржылық дағдарысы тереңдей түскен, Батыс елдеріне тәуелді ел болды. 1879 жылы Осман империясы өзінің батыс еуропа елдерінің алдында қарызын өтей алмайтындығын мойындады. Арнаулы комиссия елдің табыс бюджетін өз қолына алып қарызды төлеттіруге кірісті.Батыс державалары Осман империясының ішкі ісіне белсене араласа бастады.
53. ХІХ ғ. Еуропа мемлекеттерінің Осман империясына көрсеткен экономикалық қысымы Қырым соғысынан кейін 1856 жылы Парижде келісімге қол қойылды. Ресей Түркияға Карсты, Бессарабияны қайтарды. Қара теңізді «бейтараптандыруға» келісті. Сербия, Молдавия мен Валахияда сұлтанның билігі сақтады. Сондай-ақ Англия мен Франция ерекше келісімге қол қойып, онда Париж трактаты шеңберінде Осман империясының тұтастығы мен тәуелсіздігіне кепілдік берілді. Түркия бұл елдерден өте көп несие алды. Осман империясы қаржы арқылы қаналу зардабына ұшырады. 1856 жылы сұлтан үкіметі шетелдіктерге жеке меншікке жер және қозғалмайтын мүлік алуға рұқсат берді. Бұл Осман империясының экономикасына шетелдік қаржының көптеп келуіне жол ашты. Сұлтан өкіметі елде реформаларды толық жүзеге асыру үшін бірнеше рет шетел державаларынан несие алуға мәжбүр болды. Сұлтан өкіметі билігінің сақталуы елдегі дағдарысты одан ары тереңдете түсті. Осман империясы өнеркәсібі артта қалған, қаржылық дағдарысы тереңдей түскен, Батыс елдеріне тәуелді ел болды. 1879 жылы Осман империясы өзінің батыс еуропа елдерінің алдында қарызын өтей алмайтындығын мойындады. Арнаулы комиссия елдің табыс бюджетін өз қолына алып қарызды төлеттіруге кірісті.Батыс державалары Осман империясының ішкі ісіне белсене араласа бастады.
54. Осман империясы мен Англия арасындағы экономикалық қатынастар
Осман империясының әлсіздігін пайдаланып, Батыс Еуропа мемлекеттері Англия мен Франция және Австрия, Ресей оның иеліктерін иемденуді ойлады. Бұл «Шығыс мәселесі» деп аталды. Египет халқының Осман империясына қарсы ұлт-азаттық қозғалысын Англия мен Франция қолдады. Бұл елдер осылайша Осман империясын әлсірете отырып, оны бағындыруға ұмтылды. 1821 жылы Грекияда көтеріліс басталды. Нәтижесінде, билік басындағылар «кәпірлерге қарсы қасиетті соғыс» деп, гректерді қырып-жоюға кірісті. Сұлтан І Махмут көтерілісті басу үшін Египет патшасы Мұхаммед Әлиден көмек сұрады. 19 ғ 1 ширегінде Осман империясында ішкі дағдарыс орын алды. Провинцияларды бас көтерулер көбейді. Елді басқару еуропалық үлгіге ауыстырыла бастады, әрі 1828 ж орыс-түрік соғысынан кейін Грекия, Сербия мен Дунай княздіктері өзін-өзі басқару құқығына ие болды. Осман империясы өнеркәсібі артта қалған, қаржылық дағдарыс тереңдей бастап, батыс елдеріне, соның ішінде Англияға тәуелділігі күшейді. 19 ғ аяғына қарай империя Болгария, Сербия, Черногория, Румыния деген иеліктерінен айырылды. Франция Алжир мен Тунисті, Англия Мысы мен Каирды түріктерден тарытп алды. 19 ғ соңында Англия Парсы шығанағы мен Қосөзен аймағына үстемдік етуге ұмтылды. Айта кетер болсақ, Англя өзге еуропалық мемлекеттер секілді Осман империясының иеліктерін бағындыруға тырысты. Мысыр, Парсы шығанағы, Қосөзен аймақтарын басып алды. Осман империясын алдымен экономикалық жағынан бағындырды. Осман империясы 1878 жылы банкротка ұшырағаннан кейін, Англия мен Франция мемлекеттік кіріс көздеріне өз бақылауларын орнатты. І Дүниежүзілік соғыстан кейін Түркияның экономикалық жағадайының өзгеруі,оның халықаралық қатынастарының беделін көтерді. КСРО берген 8 млн доллар несиеге Кайсери және Назилли қалаларында тоқыма кәсіпорындары салынды. 1932 ж Түркия Республикасы Ұлттар Лигасына қабылданды. 30 жж соңында Түркия Балкан түбегіндегі елдермен, Иран, Англия, Франция және Германиямен саяси-экономикалық қатынастарын жақсартты.ІІ Дүниежүзілік соғыс қарсаңында АҚШ-пен жақындаса түсті.
55. ХІХ ғ. Осман империясының Еуропадағы ықпалынан айрылуы. Сұлтан өкіметі билігінің сақталуы елдегі дағдарысты одан ары тереңдете түсті. Осман империясы өнеркәсібі артта қалған, қаржылық дағдарысы тереңдей түскен, Батыс елдеріне тәуелді ел болды. 1879 жылы Осман империясы өзінің батыс еуропа елдерінің алдында қарызын өтей алмайтындығын мойындады. Арнаулы комиссия елдің табыс бюджетін өз қолына алып қарызды төлеттіруге кірісті.Батыс державалары Осман империясының ішкі ісіне белсене араласа бастады. XIXғасырдың соңғы ширегінде империя Болгария, Сербия, Черногория, Румыния сияқты иеліктерінен айырылды. Балқан түбегінің түрік билігінде қалған сайын тұрғындары өін-өзі билеуге ие болды. Закавказьедегі Ресейдің шекарасы империяға ішкерілеп, түріктер тұрып жатқан жерге дейін жылжыды. Басқа да иеліктерден айырылуға тура келді: Франция, Алжир мен Тунисті, Англия Мысыр мен Қаћіраны түріктерден тартып алды. XIX ғасырдың соңына қарай Осман империясының солт. Кафрикалық иеліктері еуропалық мемлекеттердің билігіне көшті. Франция, Сирия мен Ливанда Англия Парсы шығанағы мен Қос өзен аймағында үстемдік етуге ұмтылды. Австрия-Венгрия әскерлері Босния мен Герцеговинаға енді.Англия, Франция және Австро-Венгрия егер Осман империясы толық күйрейтін болса, Ресей империясының ықпалы күшейіп, Славян мемлекеттерін және Қаратеңіз бұғаздарын өз бақылауына алады деп қауіптенді. Міне, XIXғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы «Шығыс мәселесінің» басты мәні осылайша дамыды.II Абдул Хамит енді Германия мен тығыз байланыс орнатуға бет бұрды. 1888 жылы билікке II Вильгельмнің келуі Германияны Осман империясы мен жақындатты . Герман императоры өзін «Мұсылмандардың қолдаушысымын» деп мәлімдеді. Неміс офицеріне Осман әскерін қайта құруға тапсырма берілді. Германияның Осман империмясының орныққандағының басты бір мысалы- немістердің Берлин- Стамбұл- Бағдат теміржолын салуы болды. Бұл әскери маңызы зор магистраль болашақта Бағдатты Парсы шығанағымен жалғастырады деп жоспарланды. Бұл Германияның өз әскерлерін Еуропадан Таяу Шығысқа әкелуіне мүмкіндік беретін еді. Сөйтіп, ондағы Англия мен Францияның отарлық иеліктеріне , Ресейге де қауіп төнетін еді.
56. ХХ ғ. Осман мемлекеті және Еуропа мемлекеттері. XX ғасырдың басында Осман империясының халықаралық жағдайы нашарлап, империя күйреу алдында тұрген кезде жас түріктер өздерінің қызметін жандандыра түсті. 1908 жылы шілдеде батыстық державалардың Македонияны Осман империясынан бөліп алмақ болған саясатынан кейін, сұлтан өкіметінің әлсіздігіне ызаланған түрік әсерінің бөлімдері көтеріліс жасады. Бұл жас түрік революцияның басталуы еді. Жас түріктер жағына әскердің басқа аймақтардағы бөлімдері де қосылды. Жас түріктердің қысымынан қорыққан сұлтан, 1908 жылы шілденің 2-де 1876 жылғы конституцияны қалпына келтіруге және парламентті шақыруға келіседі. Жаңа парламентте көп орынға ие болып, жеңіске жеткен және әскерге арқа сүйеген жас түріктер, іс жүзінде, елде өздерінің билігін орнатады. 1909 жылы жас түріктер II Абдул Хамит сұлтанды тақтан тайдырды. Жаңа сұлтан болып V Мехмед сайланды. 1908 жылғы жас түріктер револлюцияны Осман империясында биліктің конституциялық түрін енгізді.Өкімет келген жас түріктер қиындықтарды шешудің жолын таба алмады. Конституциялық биліктеріне көшу империяның шет аймақтарында ұлттық қозғалыстың жаңа толқынын тудырды. ¦лттық қозғалыс жетекшілеріме тіл табыса алмаған жас түріктер, қолындағы билікті пайдаланып, күш қолдану саясатына көшеді. 1908 жылы Австро-Венгрия Босния мен Герцеговинаны аннексиялады. 1911 жылы Ливиядағы түрік иеліктерін Италия басып алды. Түрікь үкіметінің сәтсіздіктерін пайдаланған жас түріктердің қарсыластары оларды үкімет билігінен кетірді. Бірақ жаңа үкімет империяны сақтап қалуға дәрменсіз болып шығады. 1912 жылы бірінші Балқан соғысында Болгария, Грекия, Румыния, Сербия Осман империясының бүкіл еуропалық иеліктерін басып алды. Тек Стамбұл мен оған жақын жатқан біраз аудандар ғана қалды. Бұл үкіметтің де сәтсіздігін пайдаланғысы келген жас түріктер 1908 жылғы көтеріліске қатысқан Энвер бейдің басшылығымен, 1913 жылы мемлекеттік төңкеріс жасайды. Қайтадан үкімет билігіне ие болған жас түріктер империяның күйреуін бәрі бір тоқтата алған жоқ. Сыртқы саясатта Германияны артқа тұтқан Осман империясы бірінші дүниежүзілік соғысқа үштік одақ жағында араласты. І Дүниежүзілік соғыстан кейін Түркияның экономикалық жағадайының өзгеруі,оның халықаралық қатынастарының беделін көтерді. КСРО берген 8 млн доллар несиеге Кайсери және Назилли қалаларында тоқыма кәсіпорындары салынды. 1932 ж Түркия Республикасы Ұлттар Лигасына қабылданды. 30 жж соңында Түркия Балкан түбегіндегі елдермен, Иран, Англия, Франция және Германиямен саяси-экономикалық қатынастарын жақсартты.ІІ Дүниежүзілік соғыс қарсаңында АҚШ-пен жақындаса түсті.
57. Осман империясының құлауы және ондағы Еуропа мемлекеттерінің ролі. 20 ғ басында Осман империясынынң халықаралық жағдайы нашарлап, империя күйреу алдында тұрған кезде жас түріктер өздерінің қызметін жандандыра түсті. 1908 ж шілдеде батыстық державалардың Македонияны Осман империясынан бөліп алмақ болған әрекетінен кейін, сұлтан өкіметінің әлсіздігіне ызаланған түрік әскерлерінің бөлімдері көтеріліс жасады. Бұл жас түріктер революциясының басталуы еді. Жас түріктердің қысымынан қорыққан сұлтан, 1908 ж шілденің 24-інде, 1876 жылғы конституцияны қалпына келтіруге және парламентті шақыруға келіседі. 1909 ж жас түріктер ІІ Абдул Хамид сұлтанды тақтан тайдырды. Жаңа сұлтан болып V Мехмед сайланды. Революциядан кейін ОСман империясында биліктің конституциялық түрін енгізді. ІДүниежүзілік соғыстан кейін ОСман империясы ыдырауға айналды. Одақтастар сұлтанатты сақтап, шетелдік регент арқылы басқарылады деп сенді. Ал, Мұстафа Кемаль тәуелсіз мемлекет құрғысы келді. Ол 1919 жылы Анатолияда Уақытша үкімет құрып, шетелдіктерге қарсы біріккен қарсылықты басқарды. Сұлтан 1920 ж Севр келісіміне қол қойғаннан кейін, Түркия халқы Кемальдың жағына өтті. Осыдан соң, Кемаль әскері Стамбулға беттегенде, Сұлтан Грекиядан көмек сұрағанымен, 18 айлық соыстан кейін 1922жылы гректер жеңілді. 1 қараша күні Ұлы халық жиналысы Мехмед VI сұлтанды тақтан тайдырды. 1923 жылы 29 қарашада Түркия Республикасы жарияланып, оның тұңғыш президенті Мұстафа Кемаль атанды. Осылайша, XIII ғасыр соңынан XX ғасыр басына дейінгі өмір сүрген, әлемдік тарихта ерекше орын алған ОСман империясы күйреді.
58. Түркия Республикасының құрылу тарихы мен Еуропа елдерінің ұстанған саясатын анықтаңыз. ІДүниежүзілік соғыстан кейін ОСман империясы ыдырауға айналды. Одақтастар сұлтанатты сақтап, шетелдік регент арқылы басқарылады деп сенді. Ал, Мұстафа Кемаль тәуелсіз мемлекет құрғысы келді. Ол 1919 жылы Анатолияда Уақытша үкімет құрып, шетелдіктерге қарсы біріккен қарсылықты басқарды. Сұлтан 1920 ж Севр келісіміне қол қойғаннан кейін, Түркия халқы Кемальдың жағына өтті. Осыдан соң, Кемаль әскері Стамбулға беттегенде, Сұлтан Грекиядан көмек сұрағанымен, 18 айлық соыстан кейін 1922жылы гректер жеңілді. 1 қараша күні Ұлы халық жиналысы Мехмед VI сұлтанды тақтан тайдырды. 1923 жылы 29 қарашада Түркия Республикасы жарияланып, оның тұңғыш президенті Мұстафа Кемаль атанды. Осылайша, XIII ғасыр соңынан XX ғасыр басына дейінгі өмір сүрген, әлемдік тарихта ерекше орын алған ОСман империясы күйреді. Ал, оның орнына құрылған Түркия Республикасы әлемдік тарихта жаңа қадамдарын жасай бастады. Мұстафа Кемаль билікке келісімен өзінің диктатурасын орнатып, қарсылас саяси партияларды заңсыз деп санады. Ол өз мемлекетін өркениетті елге айналдыруға тырысты. ЖАңа Түркия Республикасы 1923 жылда биліктің жаңа фомасында(президент, парламент, конституция) болды және де елдің астанасын Стамдулдан Анкараға өзгертті. Мұстафа Кемальдың Түркия республикасын құрудағы және оны нығайтудағы жүргізген іс шаралары үшін 1934 жылы Ұлы халық жиналысы оған «Ататүрк» атағын берді.
59. Мұстафа Кемаль Ататүріктің саяси қызметіне баға беріңіз. Мұстафа Кемал Ататүрк (түр. Mustafa Kemal Atatürk; 1881 — 10 қараша 1938) — Осман және Түркия мемлекетінің реформаторы, әскери қолбасшы, мемлекет қайраткері, Түркия Республикасының негізін қалаушы тұлға және оның тұңғыш президенті.Мұстафа Кемал Галлиполи операциясы кезінде дивизия командирі қызметін атқарып жүрген кезінде өзін дарынды қолбасшы ретінде көрсете білді. Кейінірек ол Анадолы және Палестина майдандарында әскери ұрыс қимылдарды ерекше табысты жүргізуімен көзге түсіп, Бірінші Дүниежүзілік соғыс кезінде атақ-даңққа ие болды. Осман империясының соғыста жеңіліп, Антантатарапынан елді бөлшектеп тастауға жоспарлар жасалғаннан кейін, Мұстафа Кемал Түрік ұлттық қозғалысын бастады. Ол кейін Түрік тәуелсіздік соғысына ұласты. Анкарада уақытша үкімет ұйымдастырған соң, ол Антанта мемлекеттері жіберген әскерлердің бетін қайтарып, олардан басым түседі.Сыртқы интервенциялық күштерді қайтарғаннан кейін Мұстафа Кемал Түркия өмірінің саяси, экономикалық және мәдени жақтарына терең өзгерістер енгізуге бағытталған реформалар бастайды. Ол реформалардың басты бағыттары Кемалдың саяси идеологиясында баяндалған. Ататүріктің ұстанған көзқарасы бойынша Түркия мемлекеті осы заманғы, демократиялық жәнезайырлы ұлттық мемлекет болып құрылуы тиіс болатын. Мұстафа Кәмәл Османлы империясындағы Сәләник қаласында дүниеге келген. Туған кездегі толық есімі — Әли Риза ұлы Мұстафа. Әкесі — Әли Риза Ефенді, анасы — Зүбейде ханым. Балам батыр болсын деген ырыммен әкесі Мұстафаның бесігінің үстіне қылыш ілген екен. Мұстафа Кәмәлдің нақты қай күні туғаны белгісіз. Оның себебі, Османлы империясында екі түрлі күнтізбе қолданылған: һиджри және руми. Оның туған жылы 1296 жыл деп тіркелді де, қай күнтізбе бойынша екендігі айтылмады. 1296 жылқазіргі жалпы қолданыстағы күнтізбенің 1880-1881 жылдарына сәйкес келеді. Мұстафа Кәмәлдің өзінің айтуынша, анасы оған көктемде туғансың деп айтқан, ал қарындасы Макбуле Атаданның айтуынша, аналары Мұстафа қыстыгүні боран тұрған кезде түнде туғансың деп хабарлаған. Тарихшы Решит Саффет Атабиненнің ұсынысынан кейін Ататүріктің өзі туған күні ретінде Түрік тәуелсіздік соғысы басталған күнді, яғни мамырдың 19-ын қабылдады.Селанік пен Манастырдағы әскери мектептерде оқыған. 1895-ші жылы Манастырдағы Османлы әскери академиясына оқуға түсті. Мұстафа Кәмәл Латифе Ұшақлігілге үйленген. Ол 3 жыл отауласқаннан кейін ажырасты. Ататүрік жеті қыз бен бір ұл асырап алған. Бос уақытында кітап оқуды, атқа мінуді, шахмат ойнауды және суда жүзуді ұнатқан. Биге әсіресе құмар болған; вальс пен халықтық «Зейбек» би мәнеріне әуес болған. Мұстафа Кәмәл көптеген кітап жазып, жеке күнделік те жүргізген
60. Мұстафа Шоқайдың түркі әлемі үшін жасаған қызметіне баға беріңіз. Мұстафа Шоқай (25 желтоқсан, 1890 жыл, Сырдария губерниясы, Ақмешіт уезі, Наршоқы — 27 желтоқсан, 1941 жыл, Берлин) - көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері, Түркістан Автономиясының жетекшісі. Ауыл молдасынан хат танығаннан кейін 1902 жылы Ташкенттегі ерлер гимназиясына оқуға қабылданады. 1912 жылы Санкт-ПетербургИмператорлық университетінің заң факультетін бітірген. Ағылшын, француз, түрік, өзбек, орыс тілдерін білген. Студенттік жылдары империяастанасындағы демократиялық қозғалыстарға қатысады. Ақпан төңкерісіне дейін Алаш көшбасшысы Ә.Бөкейханмен бірге Ресей Мемлекеттік Думасының мұсылман фракциясында хатшы қызметін атқарады. 1916 жылғы дүрбелең кезінде Түркістан және жалпы қазақ жеріндегі бассыздықтарды әшкерелеп, Мемлекеттік Думағаарнайы құжатты мәліметтер ұсынады. Сөйтіп, осыған байланысты комиссия құруға себепші болады. 1917 жылы төңкерістер тұсында мықтыТүркістан мемлекетін құру идеясын ұстанады. Ташкентте «Бірлік туы» газетін ашады. Орынбордағы Алаш қайраткерлерімен тығыз байланыс ұстайды. Алаш партиясы құрылатын бірінші жалпықазақ сиезінің де, Алаш автономиясы жарияланатын екінші жалпықазақ сиезінің де ұйымдастыру және өткізу жұмысына белсене қатысады. Алғашқы сиезде «Шора-и-ислам» жұмысына қатысатын 8 қазақ өкілінің бірі болып сайланады. Екінші сиезде Алашорда үкіметі - Ұлт кеңесіне Сырдария атынан кіреді. 1917 жылы Жаңа Марғұланда өткен өлкелік мұсылмандар кеңесінде қайраткер Бүкілтүркістандық мұсылмандардың құрылтайын Қоқан қаласына шақыру туралы бастама көтереді. Қарашада Қоқанда Түркістан автономиясын жариялау шарасына бастан-аяқ қатысады. Түркістан аймағы үшін осы ерекше жиын - 1917 жылы 26 қараша күні Қоқанға шақырылған өлке мұсылмандарының IV төтенше құрылтайы еді. Аталған құрылтай 26-27 қараша аралығында өтті (жаңаша ресейлік жыл санау бойынша 9-10 желтоқсан).Бұған Сырдария,Закаспий, Самарқан, Фергана, Жетісу облыстарынан 200-ден аса делегат қатысты. Олардың ұлттық құрамы да айрықша: қазақ, өзбек, түркімен, қырғыз, әзірбайжан, тәжік, орыс, украин, поляк, еврей т.б. Бұл оның халық деген ұғымды Түркістанның тарихи тағдырымен байланыста қарағанын көрсетеді.Осы жиын делегаттары 27 қараша күні «Түркістан территориялық автономиясын» жақтап, дауыс берді. Өз атымен айтсақ - Түркістан мұхтарияты. Аталған IV құрылтай Түркістанавтономиясының немесе Түркістан мұхтариятының «Халық кеңесін» (мұны бүгінгі парламентпен салыстыруға болады) сайлады. Оған 36 түркістандық (Түркістанның жергілікті халқынан шыққандар) және 18 өзге ұлт өкілдері енді. Халық кеңесінің төрағалығына - Серәлі Лапин, кеңес басшылығы құрамына - Мұстафа Шоқай, Убайдулла Хожаев, Махмұтқожа Бехбудисайланады. 1918 жылы қаңтарда Түркістан автономиясының алғашқы үкімет басшысы М.Тынышбаев өз еркімен жұмыстан босағанда, М.Шоқай осы қызметке сайланады. Большевиктер бұл автономияны ақпанда қанды қырғынмен таратты. 1918 жылы қыркүйекте қайраткер Самарада бас қосқан Ресейдің азаттық жолындағы күрескерлерінің Құрушы мәжілісіне (Комуч) қатысады. 1919 жылы ақпанда Түркістан мемлекеті бағдарын одан әрі қозғау үшін Бұхар әмірлігі мен Закаспийдегі ағылшын корпусы басшылығымен келіссөзге Ашхабатқа келеді. Сол жылы Баку мен Тифлисте сәл аялдап, (гүржі жерінде «Яни дүния», «Шафак» атты газеттер шығарысып, «Вольный горец» басылымына атсалысады) Ыстамбұлга аттанады. Түркия арқылы алғаш Германияға, сонан соң Францияға барып орнығады. Эмиграцияда «Жаңа Түркістан», «Жас Түркістан» журналдарын шығарып, кеңестің озбыр саясаты туралы зерттеулер жазады. Қайраткер 1941 жылы 27 желтоқсанда Берлинде жұмбақ жағдайда қайтыс болады
61. ХХ ғ. 50-60 ж.ж. Түркия және Еуропа: саяси және әлеуметтік-экономикалық байланыстар. Түркияның Грекиямен байланысы. І Дүниежүзілік соғыстан кейін 2 ел басшылары Мұстафа Кемаль Элефтериос Венизелос бірнеше жылғы келіссөзден кейін, 1930 ж Түркия мен Грекия арасында дипломатиялық қатынастар орнатылды. Венизелос ресми іссапармен Стамбұл мен Анкарада болды. Грекия Түркия Республикасы құрамына кірген барлық территорияларға наразылықтарынан бас тартты. Осыдан кейін 1934жылы Балкан пактісіне қол қойылып, Греция, Түркия, Югославия, Румыния арасында одақтастық шарты жасалды. Келісім бойынша осы елдер бір-біріне көмектесіп, бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста болатын болды. Екі ел бейбітшілікті қолдайтынын білідіріп, осы бағытта екі жақты кездесулер ұйымдастырылы. Ататүрк пен Венизелос бейбітшілікті сақтаудағы үлестері үшін Нобель сыйлығына ұсынылған болатын. 1941 жылы Түркия алғаш болып Грекияға гуманитарлық көмек көрсеткен. Себебі, Афинаны Ось мемлекеттері(Германия, Италия, Жапония) оккупациялаған болатын. Түркия президенті Исмет Иненю грек халқына көмектесу туралы заңға қол қойды. Сол уақытта 1941 жылы маусымда Түркия нацистік Германиямен достық келісімге қол қойды. «Қырғи-қабақ» соғысы басталғаннан кейін Грекия мен Түркия арасында жақындасу байқалып, сол уақытта Грекия, Түркия және Югославия Жаңа Балкан пактісіне қол қойып, онда Кеңес одағына қарсы бірігіп қорғану шаралары туралы қаралған.
62. ХХ ғ. соңы Орта Азиядағы түркі мемлекеттерінің Еуропа елдерімен қатынастары
ҚазақстанРеспубликасы немесе Қазақстан (орыс. Казахстан немесе Республика Казахстан) — Шығыс Еуропа менОрталық Азияда орналасқан мемлекет.2013 жылдың ортасына елдегі тұрғындар саны - 17 010 000 адам, бұл әлем бойынша 62-орын. Жер көлемі жағынан әлем елдерінің ішінде 9-орын алады (2 724 900 км²).Елдің астанасы - Астана қаласы. Мемлекеттік тілі - қазақ тілі. Ресми тілі - орыс тілі.Басқару түріне байланысты - Президенттік Республика. 2011 жылдың 15 қаңтарында өткен Президенттік сайлау қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті - Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев сайланды (бұл қызметте1990 жылдан бері).Атқарушы орган Үкімет басшысы - Серік Нығметұлы Ахметов.Қазақстан бес мемлекетпен шекаралас, соның ішінде әлемдегі құрлықтағы ең ұзақ шекара солтүстігінде Ресеймен — 6 467 км құрайды. Оңтүстігінде — Түрікменстан — 380 км, Өзбекстан — 2 300 км және Қырғызстан — 980 км, ал шығысында —Қытаймен — 1 460 км шектеседі. Жалпы құрлық шекарасының ұзындығы — 13392,6 км. Батыста Каспий теңізімен, оңтүстік батыста Арал теңізімен шайылады.Батысында Еділдің төменгі ағысынан, шығысында Алтай тауларна дейін 3000 км-ге, солтүстіктегі Батыс-Сібір жазығынан, оңтүстіктегі Қызылқұм шөлі мен Тянь-Шань тау жүйесіне 1 600 км-ге созылып жатыр. Қазақстан Каспий теңізі арқылыӘзірбайжан, Иран елдеріне, Еділ өзені және Еділ-Дон каналы арқылы Азов және Қара теңіздерге шыға алады. Мұхитқа тікелей шыға алмайтын мемлекеттердің ішінде Қазақстан - ең үлкені.Қазақстанның ұлттық құрамы алуан түрлі. Халықтың үлкен бөлігін қазақтар құрайды, пайыздық үлесі - 63.1%, орыстар - 23.6%, украиндар - 2.9%, өзбектер - 2.8%,немістер - 1.5% ұйғырлар - 1.4%, татарлар - 1.3%, басқа халықтар - 4.3%.[8]Халықтың 70 пайызын мұсылмандар құрайды, проваславты христиандар - 26%, қалғаны басқа дін өкілдері.Экономикалық көрсеткіштері бойынша дамушы экономика ретінде қарастырылады. Елдің жалпы ішкі өнімі - құрайды. Экономиканың негізгі бағыты отын-энергетика саласындағы шикізат өндіру, ауылшаруашылығы (егіншілік). Елдің негізгі валютасы - теңге.1991 жылдың 16 желтоқсан күні КСРО-ның ыдырауына байланысты өз егемендігін жариялады және халықаралық қауымдастық тарапынан тәуелсіз мемлекет ретінде мойындалды. 1992 жылдың 2 наурызынан бастап БҰҰ-ның толыққанды мүшесі. Сонымен қатар Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына, Ұжымдық қауіпсіздік келісімі ұйымына,Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына және Еуразиялық Экономикалық Қауымдастығы сияқты басқа да бірнеше халықаралық ұйымдардың құрамына кіреді.
Өзбекстан, Өзбекстан Республикасы өз. O‘zbekiston Respublikasi — Орталық Азияда орналасқан мемлекет.Жер аумағы – 442,4 мың км2.Халқы – 24,6 миллион (2000). Негізгі халқы – өзбектер (75,8%), онан басқа орыстар (6%), тәжіктер (4,8%), қазақтар (4,1%),татарлар (2,4%), қарақалпақтар (2,1%), т.б. ұлт өкілдері тұрады.Мемлекеттік тілі – өзбек тілі.Тұрғындары негізінен ислам дінін ұстанады.Астанасы – Ташкент қаласы (2,1 миллион адам).1992 жылы 8 желтоқсанда қабылданған конституциясы бойынша – президенттік басқару нысанындағы зайырлы мемлекет.Президент 5 жылға сайланады. Жоғары заң шығарушы органы (Олий Мажлис) – қос палаталы парламент заң шығарушы палата (төменгі палата) және Сенаттан (жоғарғы палата) тұрады. Атқарушы органы – Министрлік Кабинет Әкімшілігі жағынан бір автономиялық республикаға (қ. Қарақалпақстан) және 12 облысқа бөлінеді.Ұлттық мерекесі – 1 қыркүйек – Тәуелсіздік күні.Ақша бірлігі – сум. Қырғыз Республикасы, Қырғызстан — Орта Азияда орналасқан мемлекет. Жер аумағы – 198,5 мың км2. Халқы – 5,2 миллион адам. Қырғыздар (60,6%), орыстар (15,3%), өзбектер (14,3%), украиндар, татарлар, қазақтар,ұйғырлар, немістер, тәжіктер, дүнгендер, т.б. ұлт өкілдері тұрады. Астанасы – Бішкек қаласы (624 мың адам). Конституциясы бойынша – Президенттік басқару нысанындағы мемлекет. Заң шығарушы органы (Жоғарғы Кеңес) 2 палатадан тұрады. Ресми тілдері – қырғыз және орыс тілдері. Ұлттық мерекесі – 31 тамыз – Тәуелсіздік күні. Ақша бірлігі – сом.
63. Қазақстанның Түркі әлемі мен Еуропа арасындағы ынтымақтастықты нығайтудағы ролі.ҚазақстанРеспубликасы немесе Қазақстан (орыс. Казахстан немесе Республика Казахстан) — Шығыс Еуропа менОрталық Азияда орналасқан мемлекет.2013 жылдың ортасына елдегі тұрғындар саны - 17 010 000 адам, бұл әлем бойынша 62-орын. Жер көлемі жағынан әлем елдерінің ішінде 9-орын алады (2 724 900 км²).Елдің астанасы - Астана қаласы. Мемлекеттік тілі - қазақ тілі. Ресми тілі - орыс тілі.Басқару түріне байланысты - Президенттік Республика. 2011 жылдың 15 қаңтарында өткен Президенттік сайлау қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті - Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев сайланды (бұл қызметте1990 жылдан бері).Атқарушы орган Үкімет басшысы - Серік Нығметұлы Ахметов.Қазақстан бес мемлекетпен шекаралас, соның ішінде әлемдегі құрлықтағы ең ұзақ шекара солтүстігінде Ресеймен — 6 467 км құрайды. Оңтүстігінде — Түрікменстан — 380 км, Өзбекстан — 2 300 км және Қырғызстан — 980 км, ал шығысында —Қытаймен — 1 460 км шектеседі. Жалпы құрлық шекарасының ұзындығы — 13392,6 км. Батыста Каспий теңізімен, оңтүстік батыста Арал теңізімен шайылады.Батысында Еділдің төменгі ағысынан, шығысында Алтай тауларна дейін 3000 км-ге, солтүстіктегі Батыс-Сібір жазығынан, оңтүстіктегі Қызылқұм шөлі мен Тянь-Шань тау жүйесіне 1 600 км-ге созылып жатыр. Қазақстан Каспий теңізі арқылыӘзірбайжан, Иран елдеріне, Еділ өзені және Еділ-Дон каналы арқылы Азов және Қара теңіздерге шыға алады. Мұхитқа тікелей шыға алмайтын мемлекеттердің ішінде Қазақстан - ең үлкені.Қазақстанның ұлттық құрамы алуан түрлі. Халықтың үлкен бөлігін қазақтар құрайды, пайыздық үлесі - 63.1%, орыстар - 23.6%, украиндар - 2.9%, өзбектер - 2.8%,немістер - 1.5% ұйғырлар - 1.4%, татарлар - 1.3%, басқа халықтар - 4.3%.[8]Халықтың 70 пайызын мұсылмандар құрайды, проваславты христиандар - 26%, қалғаны басқа дін өкілдері.Экономикалық көрсеткіштері бойынша дамушы экономика ретінде қарастырылады. Елдің жалпы ішкі өнімі - құрайды. Экономиканың негізгі бағыты отын-энергетика саласындағы шикізат өндіру, ауылшаруашылығы (егіншілік). Елдің негізгі валютасы - теңге.1991 жылдың 16 желтоқсан күні КСРО-ның ыдырауына байланысты өз егемендігін жариялады және халықаралық қауымдастық тарапынан тәуелсіз мемлекет ретінде мойындалды. 1992 жылдың 2 наурызынан бастап БҰҰ-ның толыққанды мүшесі. Сонымен қатар Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына, Ұжымдық қауіпсіздік келісімі ұйымына,Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына және Еуразиялық Экономикалық Қауымдастығы сияқты басқа да бірнеше халықаралық ұйымдардың құрамына кіреді.
64. ХХІ ғ. Орта Азиядағы түркі тілдес республикалар және Еуропа ҚазақстанРеспубликасы немесе Қазақстан (орыс. Казахстан немесе Республика Казахстан) — Шығыс Еуропа мен Орталық Азияда орналасқан мемлекет.2013 жылдың ортасына елдегі тұрғындар саны - 17 010 000 адам, бұл әлем бойынша 62-орын. Жер көлемі жағынан әлем елдерінің ішінде 9-орын алады (2 724 900 км²).Елдің астанасы - Астана қаласы. Мемлекеттік тілі - қазақ тілі. Ресми тілі - орыс тілі.Басқару түріне байланысты - Президенттік Республика. 2011 жылдың 15 қаңтарында өткен Президенттік сайлау қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті - Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев сайланды (бұл қызметте1990 жылдан бері).Атқарушы орган Үкімет басшысы - Серік Нығметұлы Ахметов.Қазақстан бес мемлекетпен шекаралас, соның ішінде әлемдегі құрлықтағы ең ұзақ шекара солтүстігінде Ресеймен — 6 467 км құрайды. Оңтүстігінде — Түрікменстан — 380 км, Өзбекстан — 2 300 км және Қырғызстан — 980 км, ал шығысында —Қытаймен — 1 460 км шектеседі. Жалпы құрлық шекарасының ұзындығы — 13392,6 км. Батыста Каспий теңізімен, оңтүстік батыста Арал теңізімен шайылады.Батысында Еділдің төменгі ағысынан, шығысында Алтай тауларна дейін 3000 км-ге, солтүстіктегі Батыс-Сібір жазығынан, оңтүстіктегі Қызылқұм шөлі мен Тянь-Шань тау жүйесіне 1 600 км-ге созылып жатыр. Қазақстан Каспий теңізі арқылыӘзірбайжан, Иран елдеріне, Еділ өзені және Еділ-Дон каналы арқылы Азов және Қара теңіздерге шыға алады. Мұхитқа тікелей шыға алмайтын мемлекеттердің ішінде Қазақстан - ең үлкені.Қазақстанның ұлттық құрамы алуан түрлі. Халықтың үлкен бөлігін қазақтар құрайды, пайыздық үлесі - 63.1%, орыстар - 23.6%, украиндар - 2.9%, өзбектер - 2.8%,немістер - 1.5% ұйғырлар - 1.4%, татарлар - 1.3%, басқа халықтар - 4.3%.[8]Халықтың 70 пайызын мұсылмандар құрайды, проваславты христиандар - 26%, қалғаны басқа дін өкілдері.Экономикалық көрсеткіштері бойынша дамушы экономика ретінде қарастырылады. Елдің жалпы ішкі өнімі - құрайды. Экономиканың негізгі бағыты отын-энергетика саласындағы шикізат өндіру, ауылшаруашылығы (егіншілік). Елдің негізгі валютасы - теңге.1991 жылдың 16 желтоқсан күні КСРО-ның ыдырауына байланысты өз егемендігін жариялады және халықаралық қауымдастық тарапынан тәуелсіз мемлекет ретінде мойындалды. 1992 жылдың 2 наурызынан бастап БҰҰ-ның толыққанды мүшесі. Сонымен қатар Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына, Ұжымдық қауіпсіздік келісімі ұйымына,Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына және Еуразиялық Экономикалық Қауымдастығы сияқты басқа да бірнеше халықаралық ұйымдардың құрамына кіреді.
Өзбекстан, Өзбекстан Республикасы өз. O‘zbekiston Respublikasi — Орталық Азияда орналасқан мемлекет.Жер аумағы – 442,4 мың км2.Халқы – 24,6 миллион (2000). Негізгі халқы – өзбектер (75,8%), онан басқа орыстар (6%), тәжіктер (4,8%), қазақтар (4,1%),татарлар (2,4%), қарақалпақтар (2,1%), т.б. ұлт өкілдері тұрады.Мемлекеттік тілі – өзбек тілі.Тұрғындары негізінен ислам дінін ұстанады.Астанасы – Ташкент қаласы (2,1 миллион адам).1992 жылы 8 желтоқсанда қабылданған конституциясы бойынша – президенттік басқару нысанындағы зайырлы мемлекет.Президент 5 жылға сайланады. Жоғары заң шығарушы органы (Олий Мажлис) – қос палаталы парламент заң шығарушы палата (төменгі палата) және Сенаттан (жоғарғы палата) тұрады. Атқарушы органы – Министрлік Кабинет Әкімшілігі жағынан бір автономиялық республикаға (қ. Қарақалпақстан) және 12 облысқа бөлінеді.Ұлттық мерекесі – 1 қыркүйек – Тәуелсіздік күні.Ақша бірлігі – сум. Қырғыз Республикасы, Қырғызстан — Орта Азияда орналасқан мемлекет. Жер аумағы – 198,5 мың км2. Халқы – 5,2 миллион адам. Қырғыздар (60,6%), орыстар (15,3%), өзбектер (14,3%), украиндар, татарлар, қазақтар,ұйғырлар, немістер, тәжіктер, дүнгендер, т.б. ұлт өкілдері тұрады. Астанасы – Бішкек қаласы (624 мың адам). Конституциясы бойынша – Президенттік басқару нысанындағы мемлекет. Заң шығарушы органы (Жоғарғы Кеңес) 2 палатадан тұрады. Ресми тілдері – қырғыз және орыс тілдері. Ұлттық мерекесі – 31 тамыз – Тәуелсіздік күні. Ақша бірлігі – сом.
65. Қазіргі таңдағы Түркия Республикасы мен Еуропа мемлекеттері.
Еуропалық Одақ
Польша Премьер-министрі Дональд Туск, Түркияның Еуропа Одағына мүшелігінің толық қолдайтынын айтты.
Кездесулерден кейін ортақ баспасөз мәслихатын ұйымдастырған Премьер-министр Тайип Эрдоган мен Польша Премьер-министрі Дональд Туск тілшілердің сұрақтарына жауап берді.
Польшамен 600 жылдық тарихи қатынасы бар Түркияға аяқ тіреуі өзі үшін де үлкен маңызға ие екенін айтқан Д. Туск, Польша мен Түркия арсында алауыздық тудыратын мәселелерден ада екендігіне, екі елдің достық қарым-қатынаста болуына ризашылығын білдірді.
Туск, басқосуларда екіжақты қарым-қатынастарды назарға алғанын айта келе, Түркияның «ядролық әрекеттерге қадам басқанын және осы тәжірбиелерді бөлісуге дайын екендіктерін» сөз етті.
Басқосу барысында «инфрақұрылымның күрделі объектілерін» талқылағандықтарын тілге тиек еткен Туск, «Алдымыздағы он жыл ішінде күрделі инфрақұрылым объектілерін жүзеге асыруды жоспарлап отырмыз. Өздеріңізге мәлім болғандай, Варшавада жасалатын екінші метро желісін де Түрік фирмасы қолға алды» — деді.
Польша Премьер-министрі Туск, Түркия мен Польша арасындағы виза тәртібінің де реттеліп жатқанын айта келе, «Виза тәртібінің өзгеруі үшін кездесулер өткізілетінін, Польша өз тарапынан формалдылықтардың азайтылуы үшін қолдарынан келгенін аямайтынын» да ескертті. Бұл өзгерістердің, Еуропа Одағының заңдылығына сәйкес екенін де естен шығармаған Туск, визаларға қатысты мәселелердің бітетінін сөз қылды.
Туск, «Еуропалық одақтастарымызды осы мәселеге бей-жай қарамауға шақырамыз» — деп айтты.
Түркияның, халықаралық бірлестіктерде көрсетіп жатқан еңбектерін де мойындайтындықтарын айта келе Туск, Ауғанстанда Түркияның маңызды одақтас болғандығын да еске салды.
КИПР МӘСЕЛЕСІ
Польша Премьер-министрі Туск, 2011 жылдың екінші жартысында Еуропалық Одаққа (ЕО) төрағалығын алға тарта отырып, Польшаның Кипр мәселесіне қатысына қатысты, «Бұдан алдын да айтқанымдай, біз үшін Түркияның ЕО мүшелігі дау тудырмайды »
Түркияның жетістіктерінен сөз қозғаған болуы Туск, келіссөз шарттарының Кипр мәселесінің шешілуіне себін тигізгенін баса айтты.
Туск, «Мәселені шешу үшін қолымда алтын кілт болса да сіздерден аянып қалмас едім» деді.
Премьер-министр Туск, Польшаның ЕО жолында көптеген мәселелермен бетпе-бет келгенін, сол себептен оптимист болу керектігін, Польшаның төрағалық кезеңінде мәселені шешуде әрдайым қол ұшын беруге дайын екендіктерін жеткізді.
Бұл мәселенің «ақ/қара мәселе емес екенін» айтқан Туск, «Кипр үшін жанжалдасушы мемлекеттер ешкімнің де құқықтарының жүз пайыз еместігін білетін болса, Кипр мәселесінің оң шешім табатыныа сенімдімін» — деді.
Польша Премьер-министрі Туск, Полшалық бір тілшінің, «Түркияның Еуропалық Одаққа кіруі жөнінде, Армения иддеяларының талқыланып-талқыланбағандығы мен осы мәселенің шешілместен Түркияның ЕО-қа қалай кіретіні» тектес сұрағына, Польша мен Түркия арасында «Талқыланбайтын мәселе қалмайтындығымен» жауап берді.
Бұл мәселенің, «ғылыми, заңды әрі шынайы түрде қарастырылуына аса мән бергендіктерін» білдірген Туск, ұлт тарихында трагедиялық оқиғалар орын алуы мүмкін екендігін, алайда бұл оқиғалардың көп уақыт өткесін, «екіжақты келісім аясында қарастырылуы» керек екендігін баса айтты.
Дональд Туск, «Бұл мәселелердің шешілуінде екіжақты ынтымақтың мәні зор» — деді.