х гадоў пісьменнік Вінцук Адважны
Работа добавлена на сайт samzan.net:
ЭДУАРД КОРЗУН
ЛЕГЕНДЫ ГАЛЬШАНСКАГА КРАЮ
“Гальшаны – бойкае мястэчка”, – так пісаў аб сваёй роднай мясціне вядомы ў Заходняй Беларусі 30-х гадоў пісьменнік Вінцук Адважны. Вядомасць сваю мястэчка не страціла і сёння. Штодзень амаль круглы год наведваюць Гальшаны шматлікія турысты. Яны любуюцца местачковай забудовай, наведваюць мясцовыя помнікі сярэднявечча – замак, касцёл і кляштар, слухаюць легенды аб гарадзішчы, аповеды аб гальшанскіх прывідах. Шмат легенд захоўваецца ў мясцовых жыхароў, перадаюцца яны з пакалення ў пакаленне.
Сабраць, апрацаваць і данесці іх у поўнай меры да чытача, аматара даўніны, – і была задача аўтара. Легенды запісаны ад старажылаў, знойдзены ў літаратуры XIX – пачатку XX стагоддзяў, сабраны сябрамі літаратурна-краязнаўчага гуртка ў 70-х гадах. Мова ўсіх легендаў захавана, каб перадаць каларыт мясцовай гаворкі.
І. ЛЕГЕНДА АБ ЗАСНАВАННІ ГАЛЬШАН
Князь Нарымунт даў свайму брату Гольшу абшар зямлі ад р.Вілія да рэчышча балоцістага Карабель. Князь Гольша часта ездзіў сюды ў пушчу на паляванне. Яму спадабаліся палі, лясы, рэкі, напоўненыя рознай жыўнасцю. Аднойчы ў час палявання ён убачыў прыгожую высокую гару. Месца гэтае яму спадабалася, і ён перанёс сваё жыллё з ранейшага месца, а на гэтай гары вырашыў пабудаваць замак над ракою Карабель, назваўшы гэтае паселішча ў свой гонар Гальшанамі, а сам стаў называцца князем Гальшанскім.
Вучоныя лічаць, што адбылося гэта каля 1280 г. Рэчка Карабель – гэта цяперашні ручай у Гальшанах.
ІІ. ПРА МАРЫЛЮ І ГАРАДЗІШЧА
Гэта было даўно. У ваколіцах Гальшан быў калісьці горад, а на месцы гарадзішча стаяў вялікі прыгожы замак. У замку жыла дзяўчына, якую звалі Марыля. Бацькі ў яе не было – ён памёр, калі Марыля была малая. Маці Марылі была багатая: мела шмат зямлі, лясы, статкі.
Так здарылася, штот Марыля пакахала вясковага хлопца Антося. Бацькі Антося былі бедныя. Калі маці Марылі даведалася, што дачка кахае бедняка, яна вельмі раззлавалася: “Не будзе гэтага!” – злосна сказала яна і забараніла Марылі сустракацца з Антосем. Марыля плакала, прасіла ў маці дазвол павянчацца, але маці стаяла на сваім. Аднак маладыя рашылі зрабіць па-свойму. У адзін з дзён яны паехалі вянчацца тайком. Нехта сказаў пра гэта маці, тая не магла змірыцца, што яе дачка стане жонкай бедняка, і пры вялікім натоўпе грамадзян, ускінуўшы рукі ўгору, закрычала: “Няхай яны праваляцца разам з гэтым горадам!” І тут адбылося цуда. Стала цёмна, нешта загуло, страсянулася зямля – і ўвесь горад разам з яго жыхарамі праваліўся пад зямлю. На тым месцы пасля з’явілася гара, якая ў нас завецца Гарадзішчам, а вакол на невялікай адлегласці ад гэтай гары раскінуліся ўзгоркі, якія калісьці нібыта былі дамамі горада.
ІІІ. ЛЕГЕНДА АБ ГАРАДЗІШЧЫ І СКАРБЕ
Здарылася гэта ў 50-х гадах XIX стагоддзя ў Гальшанах. Селянін Людвік Гарадзецкі выехаў на досвітку араць сваю палоску каля гарадзішча. Араў ён, араў, ды стаміўся конь і ён сам. Сеў адпачыць на мяжу. А сонца ўжо паднялося, стала саграваць. Задрамаў Людвік і ў сне ўбачыў прыгожую жанчыну, якая звала яго да сябе, абяцаючы вялікія багацці. Ён прачнуўся і пайшоў за жанчынай. Прайшоў лагчыну, наблізіўся да гары. Сярод кустоў раптам убачыў вялікую адтуліну. Ступіў ўніз і апынуўся ў касцёле. Жанчына вяла яго за сабой. У кутку стаяў куфэрак са скарбамі. Чаго там не было! Жанчына сказала, што можа ўзяць адтуль колькі хоча і ісці, але не аглядацца. Пашкадаваў Людвік, што няма якога-небудзь мяшка ці вялікіх кішэняў. Стаў сыпаць за рубашку, падпярэзаную вяровачкай. Набраў столькі, колькі магло там змясціцца, колькі мог падняць. Стаў выходзіць праз адчыніўшыяся перад ім дзверы. Рады быў, хваляваўся. Ды, на табе, выходзячы наверх, зачапіўся. Дзверы і прыхлопнуліся, зашчаміўшы палу яго адзення. Людвік ад нечаканасці аглянуўся. І тут жа пачуў за дзвярыма голас жанчыны: “Пагубіў ты мяне!” Узятыя багацці раптам за рубашкай ператварыліся ў каменьчыкі. Заплакаў Людвік, што не здзейснілася яго мара аб багацці.
IV. ЛЕГЕНДА АБ КЛЯШТАРЫ Ў ГАЛЬШАНАХ
Будавалі ў Гальшанах кляштар. Перад пачаткам работ месца асвяцілі святары, а праз некалькі дзён над падмуркам паволі стала расці сцяна. Але, прыйшоўшы аднойчы раніцай на будоўлю, працаўнікі ўбачылі замест сцяны кучу цаглін. Сабраліся людзі, лаяўся кіраўнік будоўлі, што работнікі дапусцілі такі промах. Занава праверылі раствор, уважліва лажылі цэглу і камяні. Але што гэта? Назаўтра зноў сцяна абвалілася. Рашылі дабавіць больш яек у раствор, замянілі адказных за кладку сцяны цесляроў, але нічога не памагло – раніцай сцяна зноў абвалілася. І тады нехта прамовіў: трэба прынесці ахвяру. Вырашылі, што першая жонка, якая прынясе на будоўлю абед свайму гаспадару, будзе замуравана ў сцяну. Пачуўшы гэта, захваляваўся малады цясляр, стаў маліць Бога, каб толькі не яго прыгожая жонка прынесла абед першай. Але Бог, відаць, сапраўды патрабаваў ахвяру. Першай прыйшла менавіта яна. І маладая кабета была замуравана ў сцяну... З таго часу сцяна не абвальвалася, кляштар быў пабудаваны.
V. ЛЕГЕНДА АБ ГАЛЬШАНСКІМ ЗАМКУ
У замку жыла багатая, злосная і сквапная пані. Прымушала яна сваіх сялян прасці лён, а плаціць за працу не жадала, пры першай магчымасці заўсёды ашуквала або абяцала толькі. І вырашылі сяляне пакараць сквапную пані. Знайшлі яны ў суседняй вёсачцы старую вядзьмярку, папрасілі ў яе парады. А ў выніку ўсяго гэтага, сяляне праклялі сваю пані. І стала сама пані прасці лён. Прадзе раніцай, прадзе днём, прадзе вечарам, прадзе ноччу. Закончыўся лён, пачала прасці воўну. І калі хто ні гляне, парабкі ці слугі, пані ўсё прадзе. Усе сталі баяцца пані. Занепакоіўся сын, занепакоіўся гаспадар замка, усе сваякі. Прывозілі лекараў, чарадзеяў, але нічога не памагала. Пачула гэтую бяду дзяўчына з суседняга маёнтка, вырашыла яна вылечыць пані. Нанялася яна служанкай у замак. Даручылі ёй прыбіраць пакоі. Калі дайшла чарга да пакоя пані і служанка адкрыла дзверы, то ўбачыла пані за прасніцай, а вакол ляжалі ніткі. Доўга гаварыла служанка з пані, чытала малітвы. Нарэшце вярнулася памяць да пані. Сказала яна дзяўчыне: “Ідзі, вазьмі спіс парабкаў, каторым мне патрэбна заплаціць грошы. Грошы і спіс ляжаць ў куфры. Грошы раздай абавязкова парабкам”. Калі зрабіла ўсё гэта дзяўчына, калі апошні парабак атрымаў грошы, старая пані перастала прасці. Абрадаваны сын пані ўзяў у жонкі служанку, а паны з таго часу не ашуквалі сялян.
VI. ЛЕГЕНДА ПРА МАРЫЛІНА ГОРА
Збіралася Марыля выйсці замуж, але раптам захварэў жаніх і праз некалькі дзён памёр. Плакала дзяўчына дзень і ноч, маліла Бога, каб у сне ўбачыць свайго каханага. Вось людзі ёй парадзілі спячы хлеб на тыльным баку лапаты. Марыля спякла хлеб і лягла спаць. Апоўначы да Марылі прыязджае жаніх і гаворыць: “Бяры з сабой хлеб, шкаплеры і ружанец”. Марыля сабралася, яны выйшлі ў двор, дзе стаяла трое вараных коней ў залатой вупражы. Марыля з жаніхом селі ў залатую карэту і паехалі па дарозе, высланай белымі ручнікамі. Вось яны пад’ехалі да вялікай брамы. Брама адчынілася, і яны ўехалі ў вялікі сад. Жаніх Марылі і кажа: “Кідай хлеб, там ты не будзеш есці”. Марыля кінула. Тады ён кажа: “Кідай шкаплеры, там ты не будзеш чытаць”. Марыля кінула. Тады ён кажа: “Кідай ружанец, там ты не будзеш маліцца”. Марыля кінула.
І вось яны пад’ехалі да вялікага палаца. Марыля думала, што гэта касцёл і сышла на зямлю, каб ісці вянчацца. Але раптам зямля расступілася – і яны праваліліся пад яе.
VII. ЛЕГЕНДА АБ ГАРАДЗІШЧЫ І ДЗЯЎЧЫНЕ Ў БЕЛЫМ.
Вяртаўся аднойчы Стрыеўскі Фларыян позна вечарам са сваіх палеткаў за гарадзішчам. Выйшаў на дарогу – вось і гарадзішча з левага боку – высокая цёмная гара. Але што гэта? З боку гарадзішча, як бы лунаючы ў паветры, набліжалася дзяўчына ў белым адзенні. Ад нечаканасці ў Стрыеўскага валасы дыбам сталі, мурашкм па целу пабеглі. Дзяўчына прыблізілася на некалькі крокаў і стала на дарозе. Затым звярнулася да сустрэчнага са словамі: “Ідзі проста па дарозе дадому і толькі не аглядайся да крыжа, што каля вёскі. Розныя галасы могуць цябе зваць, крычаць, свістаць, пішчэць. Усё роўна не аглядайся, пакуль не параўняешся з крыжам. Тады я стану чалавекам”.
Саступіла яна з дарогі, стала, укленчыўшы, маліцца. А Стрыеўскі пайшоў, баючыся аглянуцца. Нешта ззаду, з бакоў свістала, пішчэла, крычала, звала. Вось і яўрэйскія могілкі. Ад гэтай доўгай напружанасці забыўся Фларыян пра наказ дзяўчыны і павярнуў галаву назад. Штосьці бліснула ззаду, і ён упаў ад нейкага цяжару ў целе... Падняўся затым увесь мокры.
VIII. ЛЕГЕНДА АБ ХРАМЕ І ГАРАДЗІШЧЫ
Быў некалі на гарадзішчы храм ці капішча. У час богаслужэння ён раптам праваліўся пад зямлю разам з тымі, што маліліся. Утварылася велізарная яма на версе гары. Правал затым паступова звужваўся ў дыяметры, нарэшце засталася адтуліна не больш аршына. У гэту адтуліну часта кідалі манеты, і яны доўга-доўга ляцелі, а ў канцы даносіўся моцны звон – стук аб дно ямы.
Згодна з успамінамі і апісаннем у сярэдзіне XIX стагоддзя ніякай адтуліны на гарадзішчы не існавала. Але старажылы Гальшан усё-такі ў 50-х гадах XX стагоддзя хваліліся, што яны самі кідалі каменьчыкі ў гэтую адтуліну.
IX. ЛЕГЕНДА ПРА БАГАРОДЗІЦУ, СТАРУЮ І ГАРАДЗІШЧА.
Гальшанскае гарадзішча жыхары называлі Божая Хвала. Вось якая гісторыя здарылася летам 1855 года. Стаяла гарачае лета. Жніво. На палетках каля гарадзішча жалі жанчыны жыта. На сваёй палосцы жала васьмідзесяцігадовая старая. Гэта было пад вечар. Блізкія, што былі са старой, пайшлі дадому, а старая прадаўжала памаленьку жаць. Вось побач і гарадзішча. Старая падняла галаву, каб на хвіліну адпачыць. І перад сваімі вачыма яна ўбачыла на гары Багародзіцу ў белым адзенні. Старая ад нечаканасці адразу апусцілася на калені. У надвячоркавым паветры пачуліся галасы. Багародзіца звала старую да сябе, на гарадзішча, абяцала зрабіць яе шчаслівай. Старая паднялася і пачала падымацца праз хмызнякі ўверх. У кустах было ўжо цёмна, кусты сталі такімі густымі і калючымі, што прабрацца далей было вельмі цяжка. Старая вярнулася, але затым стала шукаць сцяжынку на гарадзішча. Зноў дарэмна. Ёй стала страшна, і яна не адважылася падымацца наверх.
X. ПРА ГАРАДЗІШЧА І САЛДАТ.
У Гальшанах стаяла вайсковая часць. Наслухаліся салдаты пра гальшанскае гарадзішча і вырашылі пашукаць там скарбаў. На чале з афіцэрам прыйшлі яны да гарадзішча і сталі капаць. Ноччу афіцэру прысніўся сон, каб перастаў капаць, бо залье паўсвету вадою ды крывёю. Толькі афіцэр нічога: капае і капае, хоць сон яму прысніўся тры разы. Толькі на чацвёрты дзень здарылася наступнае. Салдат моцна націснуў на рыдлёўку ды так, што яна лёгка ўлезла ў зямлю аж па самую ручку. Пачаў выцягваць, а рыдлёўка ўся ў крыві. Усе спалохаліся, кінулі капаць. Аднак яма засталася глыбокая, а ў сярэдзіне адтуліна, куды затым пастухі кідалі каменні і,іпрылажыўшы вуха, чулі, як камень доўга звінеў аб нейкія сценкі, а пасля шлёпаўся ў нешта рэдкае.
Хадзіла павер’е, што гэта духі князёў Гальшанскіх ахоўваюць сваю сядзібу. І той, хто пачне там раскопкі, можа захварэць і раптоўна памерці.
XI. ІНШЫЯ КАРОТКІЯ ЛЕГЕНДЫ ПРА ГАЛЬШАНСКІЯ МЯСЦІНЫ
Недалёка ад Гальшан ёсць гара, якая называецца Татарскай. Калісьці тут, як гаворыцца ў легендзе, было пахавана багата загінуўшых воінаў татарскага полчышча. Аб гэтай гары захаваўся выраз: “Пагляджу я з гары, як б’юцца з Літвой татары”.
Ці ні гара гэта на Ашмянскай вуліцы мястэчка? Бо чуў ад старажылаў, што ў падножжы гэтай гары ручай называюць Татаркай. З гэтай гары бралі калісьці гравій і знаходзілі вельмі шмат чалавечых касцей.
З гэтай жа гарой на Ашмянскай вуліцы звязана і яшчэ адна легенда, што быццам у 1863 годзе тут былі расстраляны (ці павешаны) паўстанцы. Іх пахавалі, а казакі Мураўёва коньмі зраўнялі магілы, каб жыхары не пазналі месца захавання.
З замкам звязана легенда аб падземных ходах. Быццам бы ад гальшанскага замка былі пракапаны такія падземныя ходы, што можна было праехаць у карэце на чацьвярыку коней. І вялі гэтыя падземныя ходы ад замка да касцёла і кляштара. Сустракаліся знаўцы, якія сцвярджалі, што ходы вядуць да гарадзішча і нават далей – да бліжэйшага замка.
Існуе легенда, расказаная нашчадкам вядомага паўстанца З.Мінейкі, што ў гальшанскім замку калісьці быў знойдзены замураваны ў сцяне шкілет сярэдневяковага рыцара ў доспехах. З чым гэта было звязана – невядома.
XII. ЛЕГЕНДЫ НАРАДЖАЮЦЦА СЁННЯ.
Славутасці Гальшанам дадаў раман Уладзіміра Караткевіча “Чорны Замак Альшанскі”. Прывіды, якія дзейнічаюць у рамане, Чорная дама – усё гэта ўспрымалася, як нешта рэальнае ў Гальшанах. Пры чым прывіды быццам пакінулі цяпер забыты ўсімі замак і перасяліліся ў будынак кляштара. Чорная дама звычайна, з’яўляецца ў ясную ноч у выглядзе тонкага сілуэта на фоне акна ці нішы. Яна ў доўгай спадніцы, з зачэсанымі назад доўгімі валасамі. І вось тады пачынаецца нешта незвычайнае: верціцца столь, сцены прыходзяць у рух, госці, якія там начавалі, як лунацікі, становяцца акрабатамі, на іх навальваецца невядомая цёмная маса, чуюцца крокі, скрыпы падлогі. Назаўтра турысты знаходзілі сябе далёка ад ложкаў. У гэтай вежы прыборы, быццам, паказвалі вялікую сілу электрамагнітных выпраменьванняў. Турыстам паказваюць скульптуру, ад якой ідзе невядомае цяпло. Чорная дама, як аказалася, асабліва не любіць мужчын.
Некалькі гадоў назад, пры работах па рэстаўрацыі кляштара, быў знойдзены ў сутарэннях невядомы шкілет. Яго паднялі на паверхню. І хутка здарылася непрыемнае. Праз увесь будынак прайшла трэшчына, быццам духі помсцяць людзям за парушэнне пакою.
Белую даму сустракаюць ноччу каля кляштара, яна, быццам, завісае ў паветры, кліча прахожых да сябе.
Акрамя замка і кляштара, як гавораць гальшанцы, прывіды жывуць і ў будынку млына, што на рэчцы Гальшанка. Нехта іх бачыў і там. Што патрэбна ўсім прывідам, што яны хочуць сказаць – невядома. А вось паслухаць пра іх сюды прыязджае шмат турыстаў.
ЛІТАРАТУРА, КРЫНІЦЫ.
Легенда аб заснаванні Гальшан. ПЗРЛ “Хроніка БЫХАЎЦА” Выд. “Навука” М, 1966 г.
ІІ. Пра Марылю і гарадзішча. Запісана ад Саўко Стэфаніі Антонаўны, 49 год, в.Драглёўцы. 1971 г.
ІІІ. Легенда аб гарадзішчы і скарбе. Запісана ад Е.Ф.Масцібродскай, 75 год, в.Гальшаны, 1964 г. Легенда ўпамінаецца археолагам Ф.В.Пакроўскім у кнізе “Археалагічная карта Віленскай губерніі”, 1898 г. Вільня.
IV. Легенда аб кляштары ў Гальшанах. Запісана ад Ч.Ф.Акулевіч, 50 год, 1992 год, в.Гальшаны.
V. Легенда аб Гальшанскім замку. Запісана ад Скаскевіч Марыі Андрэеўны, 86 год, в.Гальшаны, 1971 г.
VI. Легенда пра Марыліна гора. Запісана ад Н.Ф.Яскель 61 год, в.Карабы, 1971 г.
VII. Легенда аб гарадзішчы і дзяўчыне ў белым. Запісана ад Зубавіча Паўла Уладзіміравіча 42 гады, в.Гальшаны, 1997 г.
VIII. Легенда аб храме на гарадзішчы. Дакумент “Апісанне Гальшанскай воласці 1870-1880 гг.”, Віленскі ўніверсітэт, бібліятэка, рукапісны аддзел.
IX. Легенда пра Багародзіцу, старую і гарадзішча. Запісана ад Стрыеўскага Івана Іванавіча, 75 год, в.Гальшаны, вул.Барунская, 1965 г. Легенду ўспамінае археолаг Пакроўскі Ф.В. у канцы XIX ст.
X. Пра гарадзішча і салдат. Легенда ўспамінаецца ў прадмове Вінцука Адважнага да аповесці “Адам і Анелька”, Вільна, 1931 г.
XI. Іншыя кароткія легенды пра Гальшанскія мясціны. Пачуты і запісаны краязнаўцам Корзунам Э.С. у 1965-90-х гг., в.Гальшаны.
XII. Легенды нараджаюцца сёння. Паданні запісаны на аснове расказаў экскурсаводаў у
Гальшанскім кляштары-філіяле Нацыянальнага мастацкага музея РБ.
Куфэрак Віленшчыны №4
2. Приносящие Рассвет
3. Календарный фонд рабочего времени в т
4. Кировский государственный колледж промышленности и автомобильного сервиса Отчет по технологи.
5. задание 4 Анализ водного и ледового режима реки Цель научиться простейшим методам анализа вод
6. Физиологические основы зрительных иллюзий восприятия размера
7. Способен сам выбирать себе работу материал упражнение
8. Однако при определенных условиях решающая роль принадлежит государству в частности когда затрагивается ег
9. Описати теорію розрахунку числа точок перехрещень.html
10. Сборка и разборка компьютера
11. Длина этапа 17 метров
12. Судебные постановления первой инстанции
13. Расшифруйте анаграммы лингвистических терминов- ивербаубрата формагрома дорожкапанизуве филатав
14. wht does the term the rmed Forces of the Us men The rmed Forces of the United Sttes mens the rmy Nvy ir Force Mrine Corps nd Cost Gurd including their Regulr nd Reserve components
15. психологиялы~ ода~ты~ ~~рамы; 2 к~сіби психологті~ дайынды~ыны~ ж~йесі; 3 айырбас а~парат ж~не психолог
16. СОГЛАСОВАНО Начальник Отдела молодежной политики спорта и взаимодействия с общественными органи
17. Курсовая работа- Образовательная и познавательная ценность сказок в развитии младших школьников
18. аПо степени тяжести первичный гипотиреоз подразделяют на-Субклинический повышенный уровень ТТГ при нормал
19. Лекция VI. Русские философы ХХ века
20. ~рекетке жол к~рсетуге Жеке т~л~аны отбасында т~рбиелеудегі адамгершілікимандылы~ азаматты~ моралды