Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
МАЗМҰНЫ
Кіріспе.................................................................................................................. 3
1. Тұтыну несиесі және оның әлеуметтік-экономикалық маңызы..............5
1.1 Тұтыну несиесінің теориялық негіздері........................................................5
1.2 Тұтыну несиесінің қажеттілігі және экономикалық мазмұны......................9
1.3 Қазақстан Республикасының экономикасындағы тұтыну несиесінің шетел тәжірибесі...........................................................................................................11
2. Тұтыну несиесін «казкоммерцбанк» ақ тәжірибесінде
Қолданылуына баға беру...............................................................................16
2.1 Казкоммерцбанк АҚ тұтыну несиесін қолдану механизмі........................16
2.2 Тұтыну несиесін уақытында қайтаруды қамтамасыз ету формалары......25
3 Екінші деңгейдегі банктердегі тұтыну несиесін берудегі тәуекелділікті басқару проблемалары мен несие саясатын оңтайлы етудің болашақтағы бағыттары....................................................................................................... 28
3.1 Банктегі тұтыну несиесі қоржынын қалыптастырудағы тәуекел және оны басқару проблемалары.....................................................................................28
3.2 Екiншi деңгейлi банктерде тұтыну несиесiн берудi, басқаруды және бағалауды оңтайлы етудiң болашақтағы бағыттары......................................32
Қорытынды......................................................................................................37
Қолданылған әдебиеттер тізімі.......................................................................39
КІРІСПЕ
Елімізде жүргізілген экономикалық реформа банк істерінің дамуында жаңа кезеңдер мен міндеттер ашты. Қазақстандық және шетелдік банктер қызметін тәжірибе негізінде зерттегенде ғана аталған міндеттерді шешуге мүмкіндік туады. Бүгінгі таңда Қазақстанның банк саласы, экономика секторында серпінді дамып келе жатқан бірден-бір сала. Біздің республикамызда екі деңгейдегі банктік жүйе жұмыс істейді. Қазақстандағы орталық банк ретіндегі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жоғары деңгейдегі Банк болса, ал коммерциялық банктер екінші деңгейдегі банктер болып саналады. Соңғы аталғаны бұрындары қатаң реттелініп келсе, қазір жеке, үлкен өзіндік орны бар және банктер арасында күшейе түскен бәсекелестік жағдайында қызмет етуде. Дәл бүгінгі кездері Қазақстан экономикасында туындап отырған мәселелер дағдарысты жағдайлар мен инфляциялық үдерістерді жеңуге байланысты банк жүйесін одан әрі дамыту мен жетілдірудің үлкен тәжірибелік мәні бар.
Қазіргі заманғы банктер қызметтеріне банк операцияларының ең озық техникасын қолдана отырып, кең ауқымда қызмет жасайды, қызмет көрсетудің жоғарғы деңгейде болуын қамтамасыз етеді. Банктердің ең басты экономикалық қызметі – кредиттер (несиелер) беру. Банктер несиелер беру қызметін қаншалықты жоғары деңгейде іске асырса, олардың қызметін пайдалушы клиенттердің де экономикалық жағдайы көбінесе соған байланысты болады. Ұйымдар мен кәсіпорындар үшін несие алу – өндірісті жақсартуға, инвестициялар мен жұмыс орнын арттыруға ынталандырады. Ал халық үшін қажет кезде тауарлар сатып алу мен қызмет көрсетулерді пайдалана отырып, өмір сүру деңгейін жақсарту деген сөз.
Соңғы кездері барлық коммерциялық банктердің пайымдауынша халықпен, яғни тұтынушыларымен жұмыс істеу үлкен басымдыққа ие. Банктерде жеке тұлғаларға несиелер беру көлемі жыл сайын арта түсуде. Халықтың ақшалай табысының шектеулілігі жеке тұлғалардың несие алуына сұранысты кеңейте түсуге мүмкіндік береді, сөйтіп сатып алынатын тауарлар мен қызмет көрсету көлемін де ұлғайтады. Сол үшін ол мемлекет тарапынан экономикалық конъюнктураның қолайсыз кезеңдерінде белсенді әлеуметтік саясат жүргізу және сұранысты қолдау үшін пайдаланылуы мүмкін.
Аталған тақырыптың өзектілігі, оның ғылыми жаңалығы мен тәжірибелік мәнділігі курстықдық жұмыстың тақырыбы ретінде таңдауға себепші болды. Қазіргі уақытта тұтыну несиесін беру өсе түсуде, сондықтан да оны жан-жақты зерттеу мен оны жүргізудің ерекшеліктері аса маңызды мәселеге айналуда. Қазақстандық коммерциялық банктер тізбесінде халыққа көрсетілетін қызметтер әзірше онша мәнді орын алып отырған жоқ, әрі банктерге алдағы уақытта операциялар түрлерінің саны мен сапасын арттыра түсу міндеті жүктеледі.
Аталған жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасындағы тұтыну несиесін берудің дамуын қарау мен талдау. Халық арасында несие берудің бұл түрі кеңінен таралып өсе түсуде, себебі халықтың отандық банктерге деген сенімі арта түсуде, сонымен қатар банктердің өз ішінде де сенімі ұлғая түсті. Жеке тұлғаларға несие беру рыногында екінші деңгейдегі банктер арасында қатаң бәсекелестік жүруде, жеке клиент тартымды бола түсуде, себебі, еліміздің экономикалық жағдайы қалпына түсе бастады, клиенттердің табысы арта түсті әрі тұрақтана бастады.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді түйіндеуіміз керек:
1) тұтынушыларға несие берудің теориялық негізін қарау;
2) тұтыну несиесін берудің түрлері мен ұғымын анықтау;
3) коммерциялық банктер үлгісінде жеке тұлғаларға несие беруді ұйымдастыруды талдау;
4)тұтыну несиесін берудің құрылымы мен құрамын қарау;
5)Қазақстан Республикасындағы тұтыну несиесін беруді одан әрі дамытудың негізгі бағыттарын айқындау.
Курстық жұмысты жазудың теориялық әдістемелік негізі ретінде батыс елдерінің, Ресей Федерациясының, Қазақстан Республикасының ғалымдарының ғылыми еңбектері қарастырылды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
I Тұтыну несиесі және оның әлеуметтік-экономикалық маңызы
1.1 Тұтыну несиесінің теориялық негіздері
Несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары мен түрлері сипаттайды. Несиенің мазмұны мен түрі диалектикалық бірлікте болады. Өндірістік қатынастардың өзгеруі несиенің мазмұны мен оны қолданылатын түрін өзгертеді.
Несиелеу принциптері несиенің мәнін және қызметтерін, сондай-ақ несиелік қатынастарды ұйымдастыру облысындағы объективті экономикалық заңдардың талаптарын бейнелейді.
Несиелеу принциптері негізінде несиелік процесс, яғни банктік несиелердің берілуі, пайлдаланылуы және қайтарылуы жүзеге асырылады. Несиелеу принциптеріне байланысты банктік несиелеодің берілуінің басты шарттары: несиенің мақсаты және мерзімі, олардың қаражаттар айналымы шеңберінде қатынасу нәтижелігі және т.б. анықталады./1, 89б/
Несиенің қайтарымдылығы оның экономикалық категория ретінде басқа да тауарлы-ақшалай қатынастардың экономикалық категорияларынан ажыратылатын ерекшелігімен сипатталады. Қайтарылмайтын несие болмайды. Сондықтан да қайтарымдылық несиенің ажырамас бөлігі болып табылады.
Несиенің негізгі екі формасы бар: коммерциялық несие және банктік несие. Бұл екі несие бір-бірінен несие субъектілері, құрамы, қарыз объектісі, динамикасы,процент мөлшері және қызмет ету аясы бойынша ажыратылады.
Коммерциялық несие - тауар өндірушінің басқа тауар өндірушіге сатқан тауары үшін ақша төлеуді кейінге қалдырып, оны қарызға беруі. Әдетте коммерциялық несие алғашқы капитал жинақтау кезінде капиталистік несие жүйесінің негізін қалады. Коммерциялық несие тауардың өндірістен тікелей тұтынушыға түсуін қамтамасыз етеді, сөйтіп тауарлардың сатылуын және барлық капиталдың қайталама айналысын жеделдетеді. Ол сонымен қатар кәсіпшілер мен сатушылардың да ақша қажетін өтейді.
Қорыта айтқанда коммерциялық несиенің банктік несиеден басты ерекшелігі - ол тауар түрінде берілетін несие.
Банктік несие – ол банкте шоғырланған қаражат қорынан клиенттерге қайтарым мерзімін белгілеп,ақша түрінде берілетін несие. Коммерциялық несие банктік несиенің бір-бірінен бір сыпыра айырмашылықтары бар.
Біріншіден, коммерциялық несие тауар түрінде берілсе, ал банктік несие ақша түрінде беріледі. Коммерциялық несиені тауар өндірушілер мен сатушылар бір біріне тауардың сатылуын қамтамасыз ету үшін береді. Банктік несие өндірушіден де, сатушыдан да оқшауланып қарыз капиталы ретінде беріледі.
Екіншіден, коммерциялық несие банктік несие бір-бірінен, субъектілер, яғни келісіміне қатысушылар бойынша да ажыратылады. Коммерциялық несиеде несие беруші ретінде де, кәсіпкер жүреді. Банктік несиеде несие беруші-банк, қарыз алушы- кәсіпкер.
Үшіншіден, коммерциялық несиенің щектеулері банктік несие берумен жойылады, себебі банктік несиені қолдану өрісі кең. Коммерциялық несие тек тауар айналысына қызмет корсетсе, банктік несие халықтың барлық топтарының уақытша бос ақщасын шоғырландырып ,оны капиталға айналдырады.
Төртіншіден, бұл екі несиенің динамикасы (өсуі) да біркелкі емес. Коммерциялық несиенің көлемі өндіріс тауар айналымының дамуына және төмендеуіне байланысты өрбіп және қысқарып отырады. Өнеркәсіптің дамуы кезінде оған ұсыныс пен сұраныс өсіп, дағдарыс кезінде төмендейді. Дағдарыстың әсерінен тауарды өндірумен сату қысқарып, ал қарызды төлеу үшін банктік несиеге сұраныс кобейді. Өндірістің жанданып көтерілуі кезінде нақты капиталдың көлемі өсіп, өндірістік мақсатқа жұмсау үшін банктік несиеге сұраныс ұлғаяады. Осыдан банктік несиенің екі жақтылығы туындайды: қарыз алушы, оны өндірістік капиталдың көлемін өссіру үшін пайдаланса, онда капитал қарызы, ал қарыз міндеттемелерін өтеу үшін төлем құралы ретінде пайдаланса, онда ақша қарызы болады. Банктік несиенің мұндай шартты екі түрге бөлінуі қарыздардың алған несиені пайдалану мақсатына байланысты болады. Егер қарыздар несиенің кепілдігіне тауар, вексель, бағалы қағаздарды беріп алса, онда қарыздардың банктен ақша қарызын алғаны. Егер қарыз алушы банктен ештеңемен қамтамасыз етілмеген несие алса, онда қаоыздаодың капитал несиесін алғаны. /13, 124б/
Банктік несиені экономиканың кез келген салалары пайдаланады: өндірістің бір саласынан босаған ақша капиталы оның кез келген келесі саласына берілуі мүмкін.
Несиенің негізгі екі формасының- коммерциялық және банктік несиелер-әрқайсысы ұйымдастыру жағдайларына байланысты бірнеше түрге бөлінеді: тұтыну, лизинг, ауыл шаруашылық, ипотекалық, мемлекеттік, халықаралық және т.б./21, 54б/
Тұтыну несиесі- бұл, жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу, тұрмыстық қажеттіліктерін өтеу мақсаттарына және қамтамасыз етілу, мерзімділік, төлемділік, қайтарымдылық талаптарына сәйкес берілетін коммерциялық немесе банктік формадағы несиелер. Несие алушы-халық, ал несие беруші-әртүрлі өндіріс орындары, фирмалар, банктер, мекемелер болуы мүмкін. Тұтыну несиесі коммерциялық несие формасында (яғни бөлшек сауда орындары арқылы төлемін кейінге қалдырып тауар сату) және банктік несие формасында (яғни тұтыну тауарларын сатып алуға ақша беру- ұзақ қолданылатын тауарлар-жиhаз,жеңіл машиналар,тоңазытқыштар, теледидарлар және т.б.) беріледі. Несиенің бұл түрінде банк пен халық арасында делдал да болуы мүмкін.
Банктік тәжірибеде несие бойынша жай және күрделі сыйақы есептеу формулалары қолданылады.
Коммерциялық банктер төмендегідей қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсаттарына тұтыну несиесін береді:
Экономикалық мазмұны жағынан тұтыну несиесі банктік несиесінің бір түрі, оның объектілері жеке тұлғалардың тұтыну талғамымен тікелей байланысты, яғни халықтың тұрмыс жағдайының деңгейімен анықталады.
Тұтыну несиесінің негізгі мақсаты- халыққа тұтыну тауарларын сатуды ынталандыру. Бұл несие түрі бөлшек саудамен тығыз байланысты: біріншіден, тауар айналымы өскен сайын, несие көлемі де көбейеді, себебі тауарға деген несиеге деген сұранысты тудырады. Бұл тәуелділік әсіресе қазір айқын көрінеді.
Несиенің бұл түрі қымбат және ұзақ мерзімге пайдаланылатын тауар өнімдерін сатып алу мақсатында беріледі. Тұтыну тауары қымбаттырақ болған сайын, несиенің бұл түрі жиірек қолданылады. Дегенмен несиенің мұндай түріне сұраныс ең алдымен номиналдық жалақының деңгейімен анықталары сөзсіз. Дамыған елдердегі несиенің жартысынан көбі автакөлік сатып алу мақсатына беріледі, қалған тауарларды көбінесе қолма- қол ақша арқылы сатып алынады./26/
Тұтыну несиесі көптеген елдер экономикасында үлкен роль атқаратындықтан, мемлекеттік органдар тарапынан реттеліп отырады.
Бұл реттеулерді екіге бөлуге болады: несиені беру деңгейіндегі және тауарларды тұтыну деңгейіндегі реттеулер. Несиені беру деңгейіндегі реттеулер, мемлекет тұтынушыларды несиелеуді не қолдап, не тежеп отыруды көздейді. Яғни, банктердің,қаржы мекемелердің қызметтеріне несиелік шектеулер қолданылады.
Экономикалық құлдырауы,сұраныстың азаюы кезіндегі мемлекеттің саясаты- елдегі іскерлік белсенділікті ынталандыру. Ол үшін тұтыну несиесіне деген жеңілдіктер, мысалы: қолма қол ақшамен сатып алынған тауарлардың бағасын төмендету, несиенің құнын азайтып, мерзімін ұзарту шаралары қолданылады.
Ал, экономика ақша инфляциясының күшеюі кезінде алдағы айтылған саясатқа қарама қарсы саясат жүргізіледі, яғни мемлекет несие мерзімдерін азайтып,проценттік ставкаларды жоғарылатады.
Дамыған елдерде тұтыну несиесі үлкен роль атқарады,тауарларға деген сұранысты,олардың өндірісін көбейтуді және сатуды ынталандырады. Тұтыну несиесін көбінесе табысы орташа жұмысшылар мен қызметкерлер алды. Жеке тұлғаларға ұзақ мерзімге қолданатын тауарларды несие арқылы сатып алған қымбатырақ болғанымен, төленетін соманы біртіндеп өтеуге мүмкіндік алады. Әр елдегі тұтыну несиесінің даму дәрежесін салыстыратын болсақ, оның даму деңгейі әр елде әр түрлі сатыда екенін көре аламыз. Соңғы зерттеулерге сәйкес,көбінесе тұтыну несиесі банктермен берілетін несиелердің ішінде ең табысты түрі болып табылады,мысалы,әлемдегі ең пір танымал – « Ситикорп оф Нью-Йорк » өзінің мыңдаған бөлімшелері бойынша,үнемі өсіп отырған ресурстарын тұтынушыларға қызмет етуге (әсіресе,несие карточкаларының маркетингісіне, тұрғын үйлерді кепілге ала отырып берілетін несиелерге, тұтынушыларға электрондық қызмет көрсетулерге) бағыттап отырады,бірақ, тұтынушыларға бағытталған банктік қызметтер қымбат және тәуекелі жоғары болады, себебі жеке тұлғалар мен жанұялардың қаржылық жағдайы әртүрлі мүмкін болатын ауруларға, жұмыс орындарын жоғалтуға байланысты күрт өзгеруі ықтимал. Сондықтан, тұтыну несиесін басқаруды жүзеге асыру мүмкін жағдайларды есепке ала отарап жүргізілуі тиіс./27/
Сонымен,халыққа берілетін несиелер тұтыну несиесі деп аталады.Іс жүзінде осының бәрі тұтынушыға бағытталған несиелендіру, атап айтқанда автомобильді, жиһазды, тұрмыстық техниканы сатып алуға арналған несиелер және тұрмысымызды жақсартуға қажетті басқа да заттар./22, 145б/
Ресейде тұтыну несиесіне халыққа берілетін кез келген несиелерді соның ішінде ұзақ мерзім қолданылатын тауарларды алуға берілетін несиелер, ипотекалық несиелер, кейінге қалдырылмайтын мақсаттарға берілген несиелерді жатқызады.
Тұтыну несиесінің негізгі ерекшеліктеріне келетін болсақ, мүлік құнының 70-75% мөлшерінде беріледі; алынған несие белгілі бір уақыт өткеннен кейін және бірдей бөліктермен өтеледі; ал егер несие уақытында өтелмесе банк өз талабын несиеге алынған мүлік арқылы қанағаттандыруға құқы бар.
Тұтыну қажеттіліктеріне арналған несиені алу үшін несие алушы банкке несиелік қарыз ұсынуы қажет және онда несиенің түрін, несиенің соммасын, неиенің қамтамасыз етілуін, несиенің мерзімін көрсетеді. Ал, банк өз тарапынаннесие алушының несие қабілеттілігін зерттейді, яғни табыс деңгейі мен олардың табыс деңгейін қарастырады. Ол үшін банк қарыз алушының жалақысы туралы анықтаманы және басқа да табыс көздері туралы мәліметтерді талап етеді. Егер осы мәліметтерді зерттей отырып, несие алушының несиені өтей алатынына күмәнданса, онда қарыз алушыдан кепіл немесе кепілдемені талап етеді./26/
1.2 Тұтыну несиесінің қажеттілігі және экономикалық мазмұны
Тұтыну несиелерінің бірнеше түрлері бар және дамыған елдерде олардың саны артуда. Тұтыну несиесінің жіктелуінің мынандай нышандары бар: қарыз алушының типі, өтеу мерзімі, өтеу әдісі, несиені пайдаланудың мақсатты пайдалануы, несиелеу объектілері, көлеміне байланысты және тағы басқа.
Дамыған батыс елдерінде несиелеу объектілеріне қарай тұтыну несиесі – кейінге қалдырылмайтын қажеттіліктерге, бағалы қағаздарды кепілге ала отырып берілетін, үйлерді салуға және сатып алуға, жекелеген тұрғын үйлерді жөндеуге және оларды газ, су және тағы басқа жүйелерге қосылуына берілетін несиелер деп бөлінеді. Сонымен қатар, ауылды жерлерде тұратын азаматтарға жеке шаруашлығындағы жұмыстарды жүргізу үшін, шағын механизация құралдарын алуға және мал мен үй құстарын ұстау үшін, аула құрылыстарын салуға несиелер беріледі. Сонымен қатар, бау – бақша өсірушілік кооперативтеріне және серіктестеріне кіретін мүшелердің әртүрлі мақсаттарына ұзақ мерзімді несиелер, яғни автокөліктер және ұзақ мерзімге қолданылатын тауарлар сатып алуға, шаруашлықта қажет үй жануарларын сатп алуға және тағы басқа қажеттіліктерге беріледі./13,65б/
Тұтыну несиелерінің төмендегідей түрлері бар:
Несиелік мәміленің субъектілеріне байланысты (кредитор мен қарыз алушы сипаты бойынша ):
Несиелеудің мерзіміне қарай тұтыну несиелері былай жіктеледі: қысқа
мерзімді, орта мерзімді, ұзақ мерзімді, талап еткенге дейінгі несиелер.
Отандық банктер тәжірбиесінде банктік несиелердің пайдалану мерзіміне қарай бөлінуі:
Талап еткенге дейінгі несиелерді онкольдық деп те атайды. Мұндай несиелерді қарыз алушы банк талап еткенде бірден өтеуі тиіс, ал банк талап етпеген жағдайда өзіне қолайлы уақытта өтей алады.
Тұтыну несиесін беру тәсіліне байланысты мақсатты және мақсатсыз (овердравт, кейінге қалдырылмайтын қажеттіліктерге ) деп бөлінеді.
Қарыздардың қамтамасыз етілуіне байланысты қамтамасыз етілген (сақтандырылған немесе кепілмен қамтамасыз етілген ) және қамтамасыз етілмеген болып бөлінеді. Банк берген несиенің қамтамасыз етілуін талап етеді, соның негізгі себебі, егер несие алушы несиені уақытылы, толығымен қайтармаған, қайтара алмаған жағдайдағы шығындалу тәуекелімен байланысты.
Банктердің қаржылық жағдайының тұрақтылығымен қамтамасыз ету – жалпы экономика дамуының басты шарты. Банктік қызмет кәсіпкерліктің басқа түрлеріне қарағанда жоғары тәуекелділікпен ерекшеленеді. Ал банктердің ең негізгі қызметтерінің бірі – банктердің несиелік қызметі болғандықтан,банктер көбіне несиелік тәуекелге ұшырайды.
Жалпы банк табысы берген несиесіне байланысты:оның сапасы, қайтарымдылық деңгейі, т.б. Несиенің өз уақытында қайтарылмауы банктің зиян шегуіне немесе банкроттыққа алып келеді. Несиелік тәуекелді неғұрлым төмендету төмендету несиелік мекемелер қызметін басқарудағы басты міндет.
Сурет 1- Несиелік тәуекелді басқару жүйесінің элементтері
Тұтыну несиесі және жеке тұлғаларға берілетін персоналды несиелер. Өткен уақытта барлық дерлік коммерциялық банктер жеке тұлғаларға қарыз шоттарын ашпауға тырысқан. Олардың ойынша тұтыну несиелерінің негізгі мөлшері төмен және несие алушылар несие келісім шарттарын орындамау тәуекелі жоғары болғандықтан, бұл қызмет түрі рентабельді емес болады. Бірақ депозиттер және кәсіпорындарды несиелеу үшін бәсекенің өсуіне байланысты өз саясатын, стратегиясын өзгертуге тура келеді. /2,135б/
1.3 Қазақстан Республикасының экономикасындағы тұтыну несиесінің шетел тәжірибесі.
Төлемді кешіктіріп беретін несиелер тікелей немесе жанама банкілік несие нысанын қабылдауы мүмкін. Тікелей банктік несие берілгенде банк пен несие алушы арасында несие келісімі жасалады. Жанама банкілік несие берілгенде банк пен несие алушы арасында несиелік қатынастарды делдал болуын айтады. Мұндай делдал болып көбіне бөлшек сауда кәсіпорындары болады. Осы жағдайда несиелік келісім дүкен мен клиент арасында жасалып, ары қарай келісілген тәртіпте банктен ссуда алады. Мұның көп таралғандыған, мысал келтірсек, қазіргі қазіргі уақытта американдықтарға автомобиль сатып алуға берілетін 60% - дан астам ссуда жанама несие түрінде беріледі.
Тікелей және жанама тұтыну несиесі өзінің кемшіліктері мен артықшылықтарына ие. Біріншісі, ол банктік несиені жанамадан ерекшелейтін–бұл несиелендіру объектісін дәл бағалауға мүмкіндік беретін несиелендіру процессін ұйымдастырудың қарапайымдылығы. Мұның бәрі, әрине банк пен қарыз алушының арасында несие қатынастарының ұйымдастырылуында жақын орын алады.
Екінші жағынан, келесі банктік несиелендіруге байланысты банк көзқарасы бойынша жағымсыз факторларға жанама банктік несиелендіруге қарағанда тәуекел деңгейінің жоғарылығы. Бұл шешім немен негізделген?
Біріншіден қазіргі несиелендіру тәжірбиесі бірқатар күрделілікке ие: а)жеке клиенттерлің несие төлей алу мүмкіндігін ссуда беру сатысында көп банктердің жүргізбеуі; б)несие төлей алу мүмкіндігі анализі әдістемесінің тәжірибеге сай келе бермеуі; в) ссуда бойынша қамтамасыздандырудың тек формалды сипатта болуы.
Екіншіден, елдегі макроэкономикалық жағдай да банктің жеке клиенттерінің несиелендіруін ұйымдастырғанда негативті болады.
Біздің елімізде тұтыну несиесінің кең таралуына негізгі кедергі–бұл, не кепілдің болмауы, не клиенттің төлеу мүмкіндігінің төмендігі. Көбіне клиент өзінің жалақысы есебінен несиені өтей алатынын дәлелдей алмауы. Банк кепілді алатынын біле тұра несиені бере алмайды. /10/
Несиені алу кезінде негізгі мәселе - банкке кепіл. Айтарлықтай ірі несиені алуға құжат дайындауда, несие алушы кепіл мәселесімен сөзсіз кездеседі. Кепіл болып үй, автомобиль, асыл бұйымдар, қымбат тұрмыс техникасы болуы керек. Мұнда мәселе алынатын соммаға эквивалентті құныдылықта емес, оның соманың бір бөлігін қайтара алмай қалатын болса, ол барлығын жоғалтады. Егер ол сауда фирмасымен несие құжаттаса ол жалпы сомманың 15 - 20% -н мерзіміне сай төлей алмай, кепілге алған құндылығын жоғалтуға тәуекел етеді.
Сондықтан, банктердің тәуекелі несиені қайтармау, несие көлеміне кепіл мүлкі құнының сай келмеуі, республика тұрғындарының төмен болуы.
ХХ – ғасырдың басында АҚШ – тың ірі банктерінен тұратын бір топ банктер (олардың ішінде өте белгілі Нью – Йорк банктері: «Сити – корп», «Bank of America») кірген тұтыну несие бөлімдерін құрған. Екінші дүниежүзілік сағыстан кейін тұтыну несие секторы банктік нарықтағы ең тез дамыған сегменттердің бірі болды.
Германияда тұтыну несиесін қолма – қол ақша түрінде беру кең етек жаюда. Себебі, бұл несие алушыға тиімді. Егер, тауарлар үшін төлемдер қолма-қол ақша түрінде жасалатын болса, сауда ұйымдары сатып алынатын тауарға 5% жеңілдік береді. Бұл несие түрін қолданғаны үшін банк несиелік келісім шартта көрсетілген несиенің мерзіміне тұрақты пайыз мөлшерін белгілейді.
Ұлыбританияда тұтыну несиесі кез – келген тұтыну тауарын сатып алуға немесе қызметтер үшін төлемдерге беріле береді.
Несие беруді рәсімдеу үшін несие алушы аппликациялық форманы (application – заявление, заявка) толтырады. Клиенттің берген мәліметтеріне сараптама жасалғаннан кейін, банк несие беру немесе бермеу жағдайларын түсіндіре отырып , шешім қабылдайды.
АҚШ – та коммерциялық банктермен берілетін барлық несиелердің 20 пайызы тұтыну несиелері. Сонымен бірге, жалпы АҚШ экономикасында берілетін тұтыну несиелерінің ішінде коммерциялық банктермен берілетін мөлшері тек 44 пайызды құрайды. Тұтыну несиелерін беретін американдық қаржылық институттардың үлесі: қаржылық компаниялар – 25%, несиелік бірлестіктер –14%, жинақтаушы мекемелер –10%, бөлшек сауда ұйымдары–7%-ды құрайды.
Бәсекелестікке қарамастан, жоғарыда көрсетілген несиелердің барлығы Кроутер комитетімен дайындалған және АҚШ–қа 1974 жылы енгізілген «Тұтыну несиесі туралы» Заңға сәйкес іске асуда./28/
Тұтыну несиесі көптеген елдер экономикасында үлкен роль атқаратындықтан, мемлекеттік органдар жағынан реттеліп отырады.
Дамыған елдерде тұтыну несиесі үлкен роль атқарады. Ол тауарларға деген сұранасты, олардың өндірісін көбейтуге және сатуға ынталандырады. Тұтыну несиесін көбінесе табысы орташа жұмысшылар мен қызметкерлер алады. Жеке тұлғаларға ұзақ мерзім қолданатын тауарларды несие арқылы сатып алған тиімсіз, қымбатырақ болады. Бірақ тұтыну несиесінің ерекшелігі төленетін сомалар тауарды сатып алғанда бірден төленбейді./26/ Экономикасы дамыған елдерде ІЖӨ - мен салыстырғанда тұтынушылық несиелендіру көлемі мен тұтыну қаншалықты маңызды екенін атап өту қажет. Мысалы Нидерландыда бұл көлем ІЖӨ-нің өзінен де жоғары. Италия сияқты бұдан да консервативті елдер де бар, әрі онда тұтынушылық несиелендіру көлемі ІЖӨ- нің 40% - ын құрайды және бұл тұтынушылық несиелендіру нарығында ІЖӨ - ге қомақты пайыз.
Ресейде тұтыну несиесінің тәжірбиесі демократияланған. Мысалы халық тұтыну тауарларын дүкендермен банкілер келісімі арқылы, олардың клиенттерін төмендегідей несиелейді. Көлемі 30 мың рубльге дейінгі ( 1000$) алғашқы төлем–тауар құнынан 20% , сыйақы-10%, мерзімі жарты жыл. Қазақстан банкілерінен ең принципалды ерекшелігі–сатып алушы несие алу үшін тек анкетаны толтырады. Ешқандай басқа құжаттар (табыс туралы анықтама немесе еңбек кітапшасының көшірмесі) керек емес.
Қазақстан тұтыну несиесінің қатаң жағдайларының болуы бізде несиені қайтару мерзімі шектеулі, кепіл шарттарының қатаңдығы, Ресейдегіге қарағанда пайыздық ставкалардың жоғарылығы, клиент табыстарының бәрінде банктердің өз ақшаларын қайтаруға максималды қауіпсіздендірілуі. Өз кезегінде бұл клиенттер үшін заң қақпандарымен айналады. Сондықтан жағдайды заңды деңгейде өзгерту қажет.
Тұтыну несиесі көптеген елдердің экономикасында үлкен роль атқарады,сондықтан ол мемлекеттік органдардың тарапынан қатаң реттеуге ұшырауда. Біздің елімізде ол Ұлттық Банктің жұмысы. Шет елдің мемлекеттік реттеуін екі түрге бөліп қарауға болады: беру және пайдалану деңгейінде. Беру деңгейінде мемлекет не тұтынушыларды несиелеуді қолдайды, не тежейді. Банктердің және қаржы компаниялардың бұл жұмысына несиелік шектеулердің ережесі қолданылады.
Бірнеше жыл бұрын жағдайы Қазақстандағыдай болған «азия жолбарыстары» деп аталатын үш елден мысал келтірейік: Тайланд, Малайзия және Индонезия. 80-ші, 90-шы, 2000-шы жылдары осы елдердің ІЖӨ өте мықты өсім болды, шамамен жылына 7-8% және оны өсім процесі тұтынушылық несиелерді кең көлемді пайдаланумен ілесіп жүреді.
Бүгінгі күнге, Азияның осы аймағы, Тайланд, Жапония, Оңтүстік Корея сияқты елдерді қоса алғанда, нарықты револьверлік несие карточкалары бойынша жүргізеді, ал 20 жыл бұрын ол төлем карточкаларының әлемдік нарығының елеусіз сегменті еді.
Тұтынушылық несиелендіру экономикалық өсімге ықпал етеді, бірақ оны түрлі ойыншылар бақылап отыруы тиіс. Банктер және Ұлттық Банк сияқты бақылаушы органдар арасында белгіленуі тиіс нақты ережелер қажет, тұтынушылар қауымдастағамен де өзара әрекеттесу қажет. Соңғы жылдары осы бизнестің жауапкершілік аясында заңнамалық базада қомақты өзгерістер болды,мысалы, тарификация туралы, келісім – шарттар мен тұтынушылық несиелендірудің өнімдері жөнінде нақты ақпарат пайда болды, сондай – ақ осы келісім – шарттар мен тұтынушылық несиелендірудің өнімдері жөнінде нақты ақпарат пайда болды, сондай – ақ осы келісім – шарттарда жазылатын ережелер мен қағидалардың тұрғысынан да өзгерістер болды.
Көптеген адамдар несиелер қымбат болғандықтан, банктер көп ақша табады деп айтады. Тұтынушылық несиелендірудегі тарификация тұжырымдамасы өте күрделі зат. Несиелік өнімдерді тарификациялау барысында негізгі үш параметр қолданылады: макроэкономикалық орта, несиелерді немесе заемдарды берумен айналысатын банктің профилі, нарықтың өзінің профиліғаламды түрде бағаланады, яғни макроэкономикалық орта түрлі аспектілерден тұрады. Біз тұтыну несиесі нарықтағы қорландыру шарттарымен тікелей байланысты, екенін түсінуіміз қажет. Мысалы, бұрынғы КСРО елдерінде және көптеген Шығыс Еуропа елдерінде таяу уақытқа дейін бір жылдан астам мерзіммен қорландыру қаражатын табу қиын еді. Егер банк қорландыруды 12 айға дейінгі мерзімге қамтамасыз ете алмаса, онда несиелерді екі және одан астам жылға беруге өте қиын болар еді. Инфляцияның көрсеткіштері, ставкалар тұрғысынан жергілікті қаржылық бақылау органдарының саясаты және нарықтың ғаламдық шарттары сияқты базалқ индикаторларды ескеру қажет, яғни ақы төлеу арналарының болуын ескеру қажет. Нақты бір іспен айналысу индикаторлардың бірі болуы мүмкін.
Банктің рейтингісі, профилі, жарғылық капиталы және жинақ шоттары, ақпараттық технологияларға инвестициялар тұтынушылық несиелендіруге қомақты әсер етеді.
Тұтынушылық несиелендіру жайлы сөз қозғасақ, оның басты идеясы тұтынушылық несиелендіру елдегі және ғаламдық көлемдегі экономикалық дамытуды ынталандырудың негізгі факторлардың бірі болып табылуында. Тек қана осы бизнес абсолютті бақылауға алынбауы тиіс, біз оны жауапкершілікпен жүзеге асыруымыз тиіс, нақты заңнамалық базаны енгізуіміз тиіс, сондай – ақ кәсіби түрде мониторингіні жүргізу үшін жаңа технологиялық құралдарды іске асыруымыз тиіс. /28/
Тұрмыстық несиенің дамуы ипотекалық несиемен байланыстырылады. Тиімді жоба болып акционерлері «Schwabisch bank» және «Reiffeisen bank» болатын қазақстандқ тұрғын үй құрылыс жинақ банкін құру болып табылады. Бірінші банк – Германиянікі, екіншісі – Австриялық.
Жоба бойынша еуропалық қаржы институттары тұрғын үй банкісінің бақылау пакетімен иемденеді деп жоспарлануда.
Несиелеу кезінде барлық конфликттік жағдайлар сот арқылы шешіледі, оған несие алушы да, несиелендіруші де жүгіне алады. Саңғылардың санатына банк үшін әр түрлі себептермен клиент қарыздарын жабу үшін ссуда бойынша кепілді өткізуінің мүмкін еместігі.
Сондықтан, қазіргі Қазақстандық банкілермен несиелендіру тәжірбиесі өзінің несиелендіру объектілерін кеңейту, ссудаларды беру шарттарын жеңілдету, сонымен қатар осының барлығын іс жүзінде асыру керектігі байқалады. Макроэкономикалық тұрақтылық, жалпы алғанда инфляцияның алдын алу тұрғындарға банк ссудаларын кең қолдануға мүмкіндік береді.
Зерттеу көрсеткендей, барлық әлем елдерінде тұтыну несиесі–бұл тұрмыс тауарларын сатып алуға тұрғындарға берілетін және коммерциялық несие формасында тұтыну қызметтерін және банкілік ссудалар. Тұтыну несиесінің негізгі мақсаты – тұрғындарға тауар сатуды қолдау. Бұл несие бөлшек саудамен тығыз байланыста: бір жағынан тауар айналымы өскен сайын несие көлемі өседі, өйткені тауарға сұраныс несиеге сұранысты туғызады, екінші жағынан–тұрғындарды несиелендірудің өсуі төлем мүмкіндігі сұранысы. Бұл тәуелділік, әсіресе қазіргі уақытта тауарлар нарығының толықтығы жағдайында байқалады.
Бұл несие түрін әртүрлі елдерде салыстыру оның даму деңгейінің әртүрлілігін көрсетеді. Италияда және Жапонияда тұрғындардың жалпы қарыздарының сомасы осы елдердегі жалпы ішкі өнімге шаққанда 10% деңгейінде, ФРГ және Францияда-30%, ал Ұлыбритания мен АҚШ та 60%- дан астам. Тұтыну несиесі ең алдымен қымбат тауарларды сатып алғанда пайдаланылады: автомобильдер, электротұрмыстық тауарлар, жиһаз т.б. тауар қымбат болған сайын, несие жиі қолданылады. Капиталистік елдерде несиенің жартыдан астам көлемі автомобиль сату үлесіне тиеді. Қалған тауарлар көбіне нақты ақшаға сатылады.
Дамыған елдердің бір заттарды жеке тұлғаларға сатуда тұрақты несие ашу тәжірибесі белең алды. Олар республика банктерінде тұтыну несиесін бергенде қолданылуы мүмкін.
Банк тұтыну несиесіне белсенді кірісуде. АҚШ және Ұлыбритания банктері жеке тұлғаларға «персоналды несие» аталатын несие беруді тәжірибеге айналдыруда. Бұл несиелер тауар сатуды қаржыландырудан бірқатар ерекшеліктерін тұтыну несиесінің түрі ретінде қарау керек.
Біріншіден, «персоналды несие» - бұл жеке тұлғаларға ақшалай формада берілетін банктік ссуда;
Екіншіден, бұл несиелер нақты коммерциялық мәмілеге байланысты, сондықтан олар кәдімгі сатып алынған тауарға кешіктіру, икемді жүйесін қалыптастыру ;
Үшіншіден, делдалдардың жоқтығы мұндай несие жүйесі қарапайым және икемді болады, өйткені онда тек банк пен несие алушы ғана болады. Персоналды несие тұтыну тауарын сатып алу үшін қолданылады. Бұл несиелерді жиі жас жанұялар, студенттер, кейінгі 5 жыл ішінде өтеуге алынады. Бұл сома әдетте үш айлық несие алымының айлығымен шектеледі, өтеу мерзімі 36 ай.
Қазіргі уақытта персоналды несиені пайдалану ережелер біртекті болды. Бұған кредиттік карточкаларды жаппай пайдалану септігін тигізді. Мұндай төлем құралдарының көп түрі бар.
Сонымен қатар, несиелік тәуекелді реттеудегі мемлекеттің де ролі маңызды болып табылады. Мұнда мемлекет өз қызметін ҚР Ұлттық банкі және ҚР Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау Агенттігі арқылы жүзеге асырады. Ескере кететін жағдай, 2008 жылғы 31 желтоқсанда ҚР Ұлттық Банкінің реттеу және қадағалау қызметтері жаңа құрылған Агентікке жүктелінген болатын./12/
Тұтынушылық несиелендіру үй шаруашылығы борышының елеулі бір бөлігін білдіреді, бірақ әрине түрлі елдерде бұл борыш құбылып тұрады. Жапония сияқты елдерді,үй шаруашылығының борышы жалпы борыштың құрылымында өте жоғары және 50%-дан астамын құрайды, бірақ көрсеткіші өте төмен, Қазақстан сияқты елдерде орташа алғанда үй шаруашылығының жалпы борышының шамамен 15% құрайды. Мұндай үй шаруашылықтарының негізгі берешегі ипотекалық келісімдермен берілген, бірақ тұтынушылық несиелендіру дің әлеуеті әлі күнге дейін өте жоғары болып қалып отыр.
Екінші деңгейлі Қазақстан банктері тұрғындарды бөлшек несиелеуге түрлерінің үлкейту керектігін түсінуде. Мысалы, белгілі тауарлар тобын сатып алуға тұтыну несиелері кең қолданылуда. Дегенмен, ҚР-ң статистика жөніндегі Агенттігінің мәлімдеуінше тұрғындардың көп бөлігін алдында тұрмыстық жағдайларын жақсарту қажеттіліетердің ең керектісі болып отыр./10,45-56 б/
II Тұтыну несиесін «Казкоммерцбанк» АҚ тәжірибесінде қолданылуына баға беру
2.1 «Казкоммерцбанк» АҚ тұтыну несиесін қолдану механизмі
Банк опепацияларын жүзеге асыру, сондай ақ банктердің осы белгіленген өзге де операцияларды жүргізуі банк қызметі болып табылады.
Банк операцияларына мыналар жатады:
а) заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау;
б) жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау;
в) банктер мен банк емес қаржы мекемелерінің корреспонденттік шоттарын, сондай ақ банктердің металл шоттарын ашу және жүргізу;
г) кассалық операциялар; банкноттарды қабылдау; қайта есептеу есептеу, ұсату,айырбастау;
д) аудару операциялары: заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың ақшалай қаражаттарын аудару жөніндегі тапсырмаларын орындау;
е) есептеу операциялары: заңды тұлғалар жеке тұлғалардың вексельдері мен өзгеп де берешек міндеттемелерін есепке алу (дисконт);
ж) несие беру операциялары: ақшалай нысанда кредит беру;
з) инвестицияланатын қаражатты иеленушілердің оларға билік жасаушылардың тапсыруымен күрделі қаржыны қаржыландыру;
и) сенім (трасталық) операциялары: сенім білдірілген адамның мүддесі үшін және соның тапсыруымен ақшалай қаражатты басқару;
к) клиринг операциялары: төлемдерді жинау, салыстыру,сорттау және растау, сондай ақ олардың өзара төлемдер есебін жүзеге асыру және клирингке қатысушылардың таза айқындамасын анықтау;
л) сейфтік операциялар: сейф жәшіктерін, шкафтар мен үй жайларды жалға беруді қоса клиенттердің бағалы қағаздарын, құжаттар мен құндылықтарын сақтау жөніндегі қызметтер;
м) ломбард операциялары: сақтауға алынып оңай өтетін бағалы қағаздарды және жылжымалы мүлікті кепілге алып қысқа мерзімді несие беру;
и) чектерді эмиссиялау;
о) төлем құжаттарын инкассоға қабылдау, акцепт, төлем жасау және растау;
п) төлем карточкаларын шығару;
р) шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
Жоғарыда аталған операцияларды жүргізу үшін банктерге және басқа тұлғаларға лицензияны Ұлттық Банк қана беруге құқылы.
Проценттер мен комиссиялардың ставкаларын, сондай-ақ банк қызметі көрсетілгені үшін тарифтерді банктер дербес белгілейді. /2,30-35 бб/
Тұтыну несиесін беру тәртібі төмендегідей бірнеше сатыдан тұрады.
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін, «Медеу» банк «Казкоммерцбанк» қайта тіркелді және Ұлттық Банктің банктің қызметтерді жүзеге асыруға лицензиясын 1991 жылы 21 қазанында алды. «Казкоммерцбанк» АҚ – ның алға қойған мақсаты - шетел банктерінің тәжірбиесін, жұмыс істеу әдістерін, жаңа технологияларды белсенді енгізіп, Қазақстандағы банктік қызмет көрсету нарығыннан жаңа қызмет түрлерін енгізу және көрсетілетін қызметтер түрлерін жетілдіре түсу болып табылады. Коммерциялық банктерде тұтыну несиесін беруді ұйымдастыратын, жүзеге асыратын арнайы департаменттер мен басқармалар және бөлімшелер болады. Осыны ескере отырып «Казкоммерцбанк» АҚ- да тұтыну несиесінің беру тәртібін тәжірибе жүзінде қарастырып өтейік.
Тұтыну несиесі бас банктегі және банктің филиалдарындағы келесідей департтаменттер мен басқармалар және бөлімшелер жүзеге асырады.
Бас банкте тұтыну несиесін беру туралы өтінішті және анкетаны несие қызметкері қарастырып, тексеріп, экспертизия жүргізу үшін қажет құжаттар пакетін алады. Несие алушылар қайтарылуы тиіс құжаттардан көшірмелер түсіріліп, қабылданған құжаттардың тізімі жасалынады да, барлық құжаттар канцелиярға өтінішті тіркеуге, номерлеуге тапсырылады. Тұтыну несиес бөлімінің бастығы барлық келіп түскен өтініштердің тізімін және номерлерін тіркейтін журнал жүргізуі қажет.
Егер, несие алушы экспертиза жасауға қажет барлық құжаттар жиынтығын және ұсынылып отырылған қамтамасыз ету мүліктерін
бағалауға байланысты құжаттарды беретін болса, онда кешенді экспертиза бес күн ішінде жасалануы тиіс.
Несиелік Комитет Экономикалық қауіпсіздік Департаментінің қортындысына сүйене отырып, тұтыну несиесінің проектісін қаржыландыру (несие мерзімін өзгерту (пролонгация)және тағы басқа) туралы ұсынысты, кепілдің заңға сәйкес тіркелуін қарастырып жобаны
Ал егер несиелік жоба күрделі болып Департамент көлемінде шешім қабылдауды қиындатса, ол Несиелік Комитетінің қарарына жіберіледі.
Тұтыну қажеттілігін өтеу үшін берілетін несие сомасы клиенттің банктік шотына аудару арқылы немесе қолма-қол ақша арқылы берілуі мүмкін.
Қарыз алушы банктегі есеп шоттан несиелік қаражаттарды пайдалануға құқық беретін төлем құжаттарын Коммерциялық Департамент Директорының орынбасарына тексергенге берілгеннен кейін, ол құжаттар Банктің операциялық Басқармасына ақшаны аударуға жібереді.
Несие берілгеннен кейін он күн ішінде несиелік қызметкер несиелік қаражаттардың мақсатты жұмсалуын тексеріп, несиенің мақсатты жұмсалуы туралы Акт жасайды және бұл Акт несие алушының атына арналып ашылған кітапшаға тігіледі.
Егер, клиент несиелік келісім шарт бойынша несие мерзімінің бітуіне он күн қалғанға дейін банкке несие мерзімін ұзарту туралы өтініш жазып келетін болса, несиелік қызметкер қарыз алушының қаржылық жағдайына, ал заңгер кепіл мүлкінің сапасына талдау жасауы қажет.
Несие қызметкерінің міндеттері:
Осы жасалған жұмыстар бойынша тексеру Актісі жасалады, оны
Коммерциялық Департамент Директоры тексеріп, оған қол қоюы қажет. Ал, бұл Актінің мазмұнына келсек:
Аталмыш «Казкоммерцбанк» АҚ-дағы банктік экспертиза жасау
барысында несие алушыға келесідей талаптар қойылады:
Несие алушының төлем қабілеттілігін анықтау
Банктің несие қызметкері несие алушының арызын алып, тіркегеннен
кейін барлық құжаттарда,анкетада көрсетілген мәліметерді тексеруі қажет. Егер несие алушы өз несиесін жалақы есебінен өтейтін болса, онда оның төлемқабілеттілігі жұмыс орнынан әкелген анықтама негізінде дәлелденіп есептеледі және Жинақтаушы Зейнетақы Қорынан алған растамамен куәлендіреді.
Ол анықтамада келесі мәліметер көрсетілуі керек;
А) анықтама берген ұйымның толық атауы, банктік шоттың нөмері, пошта адресі;
Б) несие алушының осы ұйымда тұрақты жұмыс істеу мерзімі;
В) соңғы 12айдағы несие алушының орташа айлық табысы;
Г) жалақы есебінен соңғы 12 айдағы шегерімдер.
Анықталған ұйымның жетекшісінің және бас бухгалтердің қолы, ұйымның мөрі қойылады.
Ал, егер несие кәсіпкерлік қызметтен түсетін табыс есебінен өтелетін болса, несие қызметкері орташа айлық табыс мөлшерін әр күндік табысқа келтіріп талдау жасау арқылы анықтайды. Несие алушының төлем қабілеттілігін анықтау кезінде анықтамада, анкетада көрсетілген табыстан барлық міндетті төлемдер алынып тасталуы тиіс (яғни, табыс салығы,пайлар, алиментер, компенсациялар және тағы басқалар)./28/
Берілген несие сомасы алушының барлық төлемдерін кейінгі орташа айлық табысына байланысты анықталып, ерлі зайыптылардың жалпы орташа (барлық төлемдерден кейін) табысына байланысты беріледі. Негізгі қарыздың сомасы мен төленетін пайыздардың сомасы несие алушының орташа айлық табысына (барлық төлемдерді шегергеннен кейінгі) аспауы қажет. Және қарыз алушыға берілетін несиенің барлық сомасы оның несиелік мерзімі аралығында алатын ақшалай табыстарының 70%-нан аспауы керек. Егер, несиелік қызметкерде несие алушының табыстарының берілген мерзім ішінде тұрақты күйде тұратынына күмәні болса, бұл коэффициент қорытындыда түсініктеме беру арқылы азаю жағына өзгертіліп, реттеліп отырады. Егер, несие алушы несие мерзімі аяқталғанға дейін зейнетке шығатын болса, онда төлемқабілеттілігін орташа айлық табысына (жұмыс істеген уақыттағы) Қазақстан Республикасындағы ең төменгі зейнетақыны қосу арқылы анықтайды (себебі, болашақтағы зейнетақы мөлшерін растайтын құжаттар жоқ). Бұл анықталған соммадан барлық шығындарды алып тастап, нәтижесін коэффициентін анықтау барысында қолданады.
Анықталынатын коэффициентердің мөлшері басқа да факторларға байланысты.Атап айтсақ:
Несие алушының төлем қабілетін анықтау барысында және несие соммасын анықтау барысында несие алушылардың табыстары АҚШ доллар құнының өсуі мүмкіндігіне байланысты қарастырылуы қажет.
Ал, жеке тұлғалардың автокөлік алуын қолдап, несие берудің банкке мынандай мүмкіндіктері беруде:
Автокөлікті банктік несие арқылы алу кезінде несие тұрақты схема бойынша берілсе, несие алушы міндетті түрде өз қаражаттары есебінен алғашқы салым төлеуі қажет. Ал, несие қалған сома мөлшеріне беріледі. Бұл схема автокөліктерді автосалондардан, жеке тұлғалардан сатып алуға бағытталған.
Казкоммерцбанк «Татымды несие» Сіздерге елдің кез келген автосалонында ең тиімді шаттармен жаңа қазіргі заманғы автомобиль алуға мүмкіндік ұсынады!
Бұл бағдарлама Сізге тиімді несиелеу шарттарымен қолданыста болған кез келген маркілі және модельдегі автомобильді жеке сатушыдан немесе автосалоннан сатып алуға мүмкіндік береді. Неліктен бұл Сізге тиімді болуы мүмкін? Өйткені Казкоммерцбанктің тұтынушылық несиесі – бұл;
«Ұсталған» автокөлікті сатып алудың несиелеу бағдарламасы.
Қолданыста болған автокөлікті сатып алудың несиелеу бағдарламасы Сізге тиімді несиелеу шарттарымен айдалған кез келген маркілі және модельдегі автокөлікті жеке сатушыдан немесе автосалоннан сатып алуға мүмкіндік береді.
«Татымды несие» -жаңа автокөлік сатып алуды несиелеудің арнайы бағдарламасы. «Казкоммерцбанк» АҚ жаңа автомобиль сатып алуды несиелеудің «Татымды несие» атты жаңа бағдарламасын ұсынады. Аталған бағдарлама Казкоммерцбанктің тиімді несие шарттары арқылы қазіргі заманға сай жаңа автокөлікті едің кез келген авасалонынан жоғары дәрежелі қызметпен сатып алуға ерекше мүмкіндік ереді.
Гаранттық схема (гарантированная схема) – автакөлікті сауда копаниясы сатқан уақытта қолданылады. Яғни, несие алушы өз қаражаттары есебінен автокөлік құнының 50 пайызын төлеп, қалған 50 пайызын сауда компаниясының банктік гарантия негізінде бөліп төлеуге келіседі.
Бұл схема несиелік желілерді ашуға, яғни сатып алушы несие есебінен сатушыға жоспарланған төлемдерді төлеу үшін қолданылады.
Бұл несиелер 21 жастан 56 жасқа дейінгі Қазақстан Республикасының азаматтарына беріледі және несие шарты бойынша несие мерзімі несие алушыға 58 жас толғанға дейін аяқталуы шарт
Несие сомасы несие алушының категориясына және оның табыстары мен автокөліктің бағасына тәуелді.
Несие алушының категориясы несиені қамтамасыз етуге байланысты анықталады. Автокөлікті сатып алуға берілетін несиелер қарыз алушының банктік шотынан сатушының осы банкте ашылған шотына ақшаларды аудару арқылы немесе несие алушының, үшінші тұлғаның банктік шотынан қолма қол ақша арқылы немесе мерзімді салымдар сомасы арқылы беріледі.
Егер, кепіл ретінде алынатын автокөлік болса, оны несие алушы жүз пайыз, яғни несиелік шарт немесе банктік гарантия мерзімі аяқталғанға дейінгі толық өз құнына сақтандыруға міндеттеледі.
Төмендегі кестеде 2010 және 2011 жылдары тоғыз айда Банктің таза табысы бойынша мәліметтері келтірілген:
Кесте 1
Несие бойынша жоғалтуға резервтер
млн тг
|
|
2009 |
2010 |
2011 |
өзгерістер |
|
Табыс |
316,548 |
380,777 |
372,939 |
51,6 |
|
Шығын |
171,672 |
181,265 |
179,737 |
68,9 |
|
Несиелер бойынша жоғалтуға резервтерді қалыптастырғанға дейінгі таза табыс |
144,696 |
199,512 |
193,202 |
35,6 |
|
Несиелер бойынша ықтимал жоғалтуларға резервтерді қалыптастыру |
69,956 |
150,697 |
193,113 |
27,8 |
|
Таза табыс |
74,740 |
48,815 |
89 |
42,2 |
*Дерек көзі: Казкоммерцбанктің статистикалық бюллетені 2011ж
Несиелер бойынша ықтимал жоғалтуларға резервтерді қалыптастырғанға дейінгі таза табыс 2011 жылы 9 айда активтердің орташа көлемі 35,8 % - ке өсу кезінде мүмкін болатын табыстардың едәуір өсуі есебінен 52%-ке артты. Орташа активтерге несиелер бойынша ықтимал жоғалтуларға резервтер қалыптастырғанға дейінгі таза маржаның көрсеткіші 2010 жылғы 9 айдағы 44,4 %-тен 2011 жылы 9 айда 41,8% - ке дейін азайды.
Несиелер бойынша жоғалу ықтимал резервтерін қалыптастыруға кететін шығындарды қоса есептегенде таза табыс 2011 жылы 9 айда 74,740 млн. теңге құрады, бұл 2010 жылшдың 9 айда орташа активке таза маржа 2010 жылғы 9 айдағы 3,3%-тен 31%-ке дейін төмендеді. /18/
Кредиттік тәуекелді және өтімділік тәуекелін барынша азайту мақсатында 2013 жылғы 3-тоқсанда банктерде жалпы алғанда бөлшек секторын кредиттеуге ниетінің төмендегені байқалды, нәтижесінде кредиттік саясаты қатайтылды, тиісінше қарыз алушылар тарапынан кредиттерге сұранысының баяулауы байқалады. Ипотекалық кредиттер бойынша кредиттік саясаттың қатаюына Қазақстанның қатысуы бар банктер ықпал етті, ал тұтынушылық кредиттер бойынша шетелдің қатысуы бар банктер ықпал етті. Сонымен бірге, банктер үшін тұтынушылық кредиттеу басым бағыт болып қалуда.
|
1-диаграмма. Кредиттік ресурстарға сұраныс пен ұсыныстың өзгеруі, % респонденттер |
|
Дереккөзі: ҚРҰБ |
2013 жылғы 3-тоқсанның қорытындысы бойынша алдыңғы тоқсанмен салыстырғанда жеке тұлғалар тарапынан ипотекалық кредиттерге сұраныстың өсуі баяулады. Ипотекаға сұраныстың өсуін көрсеткен банктердің үлесі 36%-дан 30%-ға дейін төмендеді (1-диаграмма). Бұл ретте ипотекалық кредиттерді беру қарқыны ағымдағы жылғы 3-тоқсанда өткен жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 8,2%-ға өсті. Осылайша, ипотекалық кредиттеу нарығы 2013 жылғы 3- тоқсанның қорытындысы бойынша дамымады, бұл ұзақ мерзімді теңгедегі қорландырудың тапшылығы қысымымен қатар тұтынушылардың өз-өзіне сенімділігінің төмендеуіне, кредиттеу шарттарының тартымсыз болуына, сондай-ақ жылжымайтын мүлік нарығының даму перспективаларының төмендеуіне де байланысты болды (2-диаграмма).
|
2-диаграмма. Ипотекалық кредиттерге сұраныстың өзгеруіне жекелеген факторлардың ықпалы |
|
Дереккөзі: ҚРҰБ |
Банктердің пікірі бойынша ипотекалық нарыққа шағын және орта бизнесті кредиттеу бағдарламалары сияқты мемлекеттік қолдау көрсету керек (әртүрлі мөлшерлемелерді/кепілдіктерді өтеу/субсидиялау). Осыған байланысты ипотекалық кредиттеу нарығында алдыңғы кезеңдегідей 3-тоқсанда кредиттік саясатының қатаюы байқалды: қатайтуды көрсеткен респонденттер 10% құрады, ал банктердің 3% кредиттік саясатын жеңілдетті және 80% астамы кредиттік саясатын өзгеріссіз қалдырды.
Сонымен бірге, банктердің ипотекалық нарықтағы белсенділігінің төмендеуі жылжымайтын мүлік бағаларының кейбір бәсеңдеуіне және жылжымайтын мүлік бағаларының өсуін күтіп отырған банктер үлесінің азаюына әсер етті (3-диаграмма).
|
3-диаграмма. Банктердтің күтуі және жылжымайтын мүліктің орташа бағасының нақты өзгеруі |
|
Дерек көзі: ҚРҰБ, ҚР Статистика агенттігі |
Тұтынушылық кредиттеу нарығында кредитке сұраныстың өсуінің бәсеңдеуі байқалып отыр: тұтынушылық кредиттерге сұраныстың өсуін мәлімдеген банктердің үлесі 56%-дан 41%-ға азайды. Сұраныстың өсуінің кейбір бәсеңдеуіне қарамастан, ҚҚК деректері бойынша 3-тоқсанда өткен жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда тұтынушылық кредиттер беру 51,6%-ға ұлғайды.
Тұтынушылық кредиттерге әсер ететін негізгі факторлар өткен жылдардағыдай халықтың ұзақ пайдаланылатын тауарларға қажеттілігі және тұтынушылардың сенімділігі (борыштық ауыртпалықты қабылдау) болып отыр (4-диаграмма).
Банктердің тұтынушылық кредиттеу нарығында шоғырлануының жоғары болуы және бірқатар банктің ипотекалық кредиттен тұтынушылық кредитке қайта бағдарлануы ұзақ мерзімді өтімділіктің тапшылығымен ғана емес, сонымен қатар қысқа мерзімде жоғары кірістілік алудағы жоғары мүдделілікпен түсіндіріледі.
|
4-диаграмма. Жекелеген факторлардың тұтынушылық кредиттер бойынша сұраныстың өзгеруіне әсер етуі |
|
Дерек көзі: ҚРҰБ |
Клиенттер тарту үшін банктер кредиттеу нарығында неғұрлым тартымды өнімдер және қызмет көрсетулер жасауға мәжбүр. Тұтынушылық кредиттеу нарығында банктер өнімдер бойынша бағаға жатпайтын талаптарды жақсарту, оның ішінде көрсетілетін қызметтің сапасын жетілдіру және клиенттердің кредит өніміне қажеттілігін анықтау бойынша жұмыс істеуді жоспарлап отыр.
Банктер болашақта кредиттеудің неғұрлым перспективалық бағыттары ретінде кредит картасы және автокредиттеу сияқты кредит өнімдерін дамытуды жоспарлап отыр.
3-тоқсанда тұтынушылық кредиттер бойынша кредиттік тәуекелді барынша азайту мақсатында банктер кредиттік саясаттарын күшейтті (15,6%), ал банктердің көпшілік бөлігі (75%) кредиттік саясаттарын өзгеріссіз қалтырды және банктердің бар жоғы 10% оны бәсеңдетті (5-диаграмма). Бұл ретте 3-тоқсанда шетелдік қатысуы бар кейбір банктер тұтынушылық кредиттер бойынша кредиттік саясатты күшейтуге қомақты қысым жасады, ал қазақстандық капиталы бар жекелеген банктер кредиттік саясат аздап бәсеңдеуіне ғана әсер етті./29/
|
5-диаграмма. Банктің кредит саясаты өзгеруі |
|
Дереккөзі: ҚРҰБ |
2.2 Тұтыну несиесін уақытында қайтаруды қамтамасыз ету формалары
Өтімділік деңгейіне қарай қамтамасыз етудің төмендегідей түрлері бар:
Несиені қамтамасыз ету ретінде несие алушының меншігі немесе үшінші тұлғаның меншігі, несие алушының банктік несие қаражаттарына алған
Меншіктің қамтамасыз етулер ипотека түрінде де, заклад түрінде де қабылданады.
Қозғалмайтын мүліктерді бағалау келесі құжаттар негізінде жасалады:
мүлікті бағалау үшін, банк қызқметкеріне мүлікті көрсету туралы шарт жасалады. Клиент бағалауды жүргізгені үшін банктің комиссиялық сыйақы Кепілге берілген мүліктерді бағалау бағаланатын объектілерге шынайы құжаттар берілгенде ғана жасалады. Бағаланатын мүліктің меншік құқығын бағалау клиент тапсырған құжаттарға негізделеді. Клиент құжаттарының шынайылығына жауапты болады.
Банктің кепіл қызметі клиент тапсырған қүжаттар негізінде кепілге берілген қозғалмайтын мүліктің визуалды бағалау жүргізу қажеттілігі туралы клиентке хабарлайды.
Несие алушы тапсырған құжаттарды талдау, бағаланатын объектіні визуалды қараудың нәтижесінде банктің кепіл қызметі арнайы әдістемені қолданып, қозғалмайтын мүлікті бағалау бойынша жалпылама талдау жүргізеді және қозғалмайтын мүлікті бағалау бойынша жалпылама талдау жүргізеді және қозғалмайтын мүлікті бағалау актісін жасайды. Бағалау процесі ғимараттың орналасу жерін жалпы қараудан басталады, сонымен қатар ғимараттарды, олардың қалпын суреттейді және бағаланатын меншіктің ерекшеліктерін белгілейді. Одан кейін объектілерді пайдаланудың мүмкін варианттары талдауға түседі. /5, 66-18 б/
Бағалаудың келесі этапы – меншік құқығын анықтау. Құнды анықтау қозғалмайтын мүлік нарықтарына, қарастырылатын меншік құндылығын едәуір әсер ететін факторларды ескере отырып, жасалады.
Қозғалмайтын мүліктің құнын бағалауда үш негізгі әдістер қолданылады:
Қозғалмайтын мүлікті бағалау бойынша қызмет арқылы арқылы түрлі және шарт негізінде жасалады.
Қозғалмайтын мүлікті шығынды әдіспен бағалау:
Қозғалмайтын мүлік нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігі болу жағдайы объектінің тозу құнын нақты бағалау мүмкіндігі болса, онда бұл бағалау әдісі объективті нәтижелер береді. Шығындар әдісі ғимараттың тозуын алғандағы қалыпқа келетін құнын бағалауды көрсетеді.
Шығындар әдісін қолданып, бағалау процедурасының негізгі этаптары:
Ғимараттардың құрылысының құнын есептеуге негіз болатын:
Эксплуатациялау процесінде ғимараттар жіне құрылыстар тозуға
ұшырайды, яғни олардың құны жылдар өткен сайын төмендей береді. Көп жағдайда бағалауда қалдық құнын бағалау мәселесі туады, яғни қалпына келтіру құнынан тозу сомасын алу. Ғимараттардың нақты тозуы оның фактілік жасының тікелей функциясы болып табылмайды. Ғимараттың функционалдық дефектілері негізінде моралбды тозу көлемімен анықталады.
Жалпы ғимараттың тозу пайызы келесі формуламен анықталады:
Uф=A1*G1/100
Uф –ғимараттың физикалық тозуы;
A1 – ғимараттың констративті элементтерінің тозуы;
G1 – ғимараттың құны ішіндегі конструктивті элемент алатын үлесі.
Шығынды әдіс бойынша мемлекеттегі жалпы экономикалық жағдай есепке алынбайды. Жалпы дағдарыс, өндірістің төмендеуі, көптеген өндірістік кәсіпорындардың жабылуын ескерсек, қозғалмайтын мүлікті шығынды әдіспен бағалау объектінің нақты құнын көрсете алмайды. Егер, белгілі бір жағдайлармен басқа әдістерді қолдану мүмкіндігі болмаса, осы әдісті қолдануға болады.
Табысты әдіс күту қағидасына негізделген. Бұл қағида бойынша инвестор немесе салушы болашақта пайда немесе табыс алу мақсатында қозғалмайтын мүлікті сатып алады. Құнды табысты әдіспен бағалау көп пайдаланатын әдістерге негізделген:
Болашақтағы табыстарға төмендегілер кіреді.
Салынған капиталдар күрделі пайыздар ережесі бойынша өз-өзімен өседі.
Сонымен бірге, табыстардың белгілі бір нормасын көрсетуге болады, бұл анықталған кезең өткен соң капитал бірлігінің өсімін көрсетеді.
Тікелей капитализациялау әдісінің формуласы:
S0=E/Rк
S0 – объектінің ағымдағы құны;
Rк – капитализациялау коэффициенті;
Бұл әдіспен объектінің ағымдағы құнын есептеу үшін үш кезең қолданылады:
3 Екінші деңгейдегі банктердегі тұтыну несиесін берудегі тәуекелділікті басқару проблемалары мен несие саясатын оңтайлы етудің болашақтағы бағыттары
3.1 Банктегі тұтыну несиесі қоржынын қалыптастырудағы тәуекелдiлiк және оны басқару проблемалары
Қазақстандық коммерциялық банктердiң қызмет аясы кеңейген сайын, банк қызметiндегi несиелік портфельдi басқару тәуекелi де ұлғая бермек. Бiрақ, отандық коммерциялық банктер әлемдiк тәжiрибеде белгiлi барлық тәуекелдiң түрлерімен кездестi деуге болмайды. Алайда олардың саны өсiп барады, ал бұл проблема отандық банк жүйесi үшiн жаңа болып табылады, сондықтан да банктердiң несиелік саясатын жүргiзу әдiстерi бойынша қандай да бiр тереңдетiлген зерттеулер жүргiзiлген жоқ. Осы орайда банктердiң несиелік саясатын қалыптастыру барысында пайда болатын тәуекелдердi зерттеу Қазақстанның банк жүйесiн реформалау кезiндегi өзектi проблемалардың бiрi болып отыр.
Несиелiк портфельдiң сапасына бақылауды банк несиелердi жiктеу арқылы жүзеге асырып отырады. Несиелердi банктердiң өздерi жiктейдi. Сондықтан да банктер мен олардың қызметiне қадағалу жүргiзетiн органдардың несиелердi жiктеу жүйесiнiң әр елде өзгеше болып келуi заңды құбылыс болып табылады. Мысалы, АІШ-да несиелердi төрт категорияға бөлiп қарастыратын жiктеменi қолданады:
I. Арнайы ескерiлетiн несиелер – ''әлеуетi төмен несиелер'' ретiнде анықталады, яғни несие банктiң оңтайлы несиелiк саясатына кереғар бағытта берiлген болып саналады.
II. Қалыпты (стандартты) емес несиелер – банктiң нақты шығындарының болуының мүмкiндiгi ретiнде анықталады.
III. Күмәндi несиелер – несиенiң барлық сомасын өндiрiп алу бағытындағы шығындардың болуының жоғары ықтималдылығы.
IV. Шығынды несиелер – несиелердiң құны болмайды.
Сонымен бiрге, ''заңнамалық нормалар бойынша нашар несие'' деген ұғым бар. Несиенiң бұл тобына өтеу мерзiмi 6 айдан асып кеткен және одан жоғары мерзiмдегi өтелмеген несиелер жатады. Несиелеу операциялары табыс табудың iрi көзi және активтерiнiң iрi бабына жататын болғандықтан, оның несиелік портфелiн тиiмдi басқару тәуекелдiлiк деңгейiн ең төменгi шегiне жеткiзiп, ссудалық операциялардың табыстылығына алып келедi.
Қазiргi кездегi банк қызметтерiн сараптаудан көрiнiп отырғандай, банк үшiн несие тәуекелдiлiг маңызды болып табылады. Көптеген банктер өздерiнiң табыстарының көбiн несиелiк және инвестициялық процестерiнен алады. Басты мiндет – клиенттердiң ссуданы өтей алмау мүмкiндiгiне дұрыс баға беру болып табылады. Несиелiк портфельдi жiктеу және олар бойынша провизиялар қалыптастыру мөлшерлемесі келесі кестеде келтірілген.
Кесте - Банктің несиелiк портфелін жiктеу және олар бойынша провизиялар құру мөлшерлемесі
|
Несиелер |
Қарыздың негізгі сомасына қатысты есептелініп алынатын провизиялар мөлшерлемесі |
|
Қалыпты |
0 |
|
Қалыптыдан төмен |
5 – сыйақы (мүдде) сомасын дер кезінде төлеген жағдайда 10 – сыйақы (мүдде) сомасын кешіктіріп төлеген жағдайда |
|
Қанағаттанарлықсыз |
20- сыйақы (мүдде) сомасын толығымен төлеген жағдайда 25- сыйақы (мүдде) сомасын кідіртіп төлеген жағдайда |
|
Қатер деңгейі жоғары күмәндi несиелер |
50 – барлық жағдайларда |
|
Арнайы ескерiлетiн (''әлеуетi төмен'') несиелер |
100 – барлық жағдайларда |
Ссуданы өтеу барысын және сыйақы төлеу барысы бақылау процесiнiң маңызды кезеңi болып табылады. берiлген несие банк операцияларында тіркелген соң, ол белсендi түрде басқарылуы тиiс, яғни оның өтелуiне көз жеткiзу үшiн бақылауға алынады.
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерiнiң тәжірибесімен танысу барысында несие берiлiп болған соң банктер көбiне оны басқару үшiн жұмыс жүргiзбейдi деген қорытындылар бар. Проблемалы ссудалар қатарына несие бойынша сыйақы көлемi ең алғашқы күннен бастап төленбеген несиелердi жатқызуға болады. Несиенi өтеу барысын несие бөлiмi инспекторы несие берiлген күннен бастауы тиiс.
Банктiң проблемалы ссудалармен жүргiзетiн жұмыстары деп – банктiң берiлген несиемен жүргiзетiн жұмыстарының принципiн айтады, яғни несиенiң ағымдық пайдалану барысын талдау, негiзгi қайтару мерзiмдерi, сыйақы төлеу т.б. несиенi қайтару тәуекелдiлiгiнiң алдын алу мақсатында.
Несие сапасына баға беру үшiн отандық коммерциялық банктер әдетте келесi схеманы қолданады:
Отандық тәжiрибеде несиенi мерзiмiнде қайтармаудың басты себебi – кепiлге қойылған мүлiкке жоғарылатып баға беру, несиенi мақсатты бағытта қолданбау, қарыз алушылардың және әрiптестерiнiң қаржылық жағдайының құндылықтары т.б. Сонымен бiрге проблемалы ссудалардың басым бөлiгiн келесi жағдай құрайды: берiлген ссуда көлемiнiң белгiлi бiр бөлiгiн банк басшылары алып қалады. Мұндай жағдайда әрине клиенттiң жағдайы көбiне ескерусiз қалады, несиенi қайтару қабiлетi терең талданбайды, яғни несие тәуекелдiлiгi есептелiнбейдi.
Бүгiнгi күнде проблемалы ссудаларды басқару бөлiмдерiн құру несиесi басқарудағы маңызды жұмыс болып табылады. Мысалы, 2002 жылдың сәуiрiнен бастап ''Қазақстанның Халық банкi'' АҚ бiрiншi болып проблемалы ссудаларды басқару бөлiмiн құрған болатын. Бұл бөлiмнiң қызметкерлерiнiң белсендi жұмыстары нәтижесiнде2010 жылдың қазан айының өзiнде қайтарылған несие сомасы 59 млн. теңгеден болды./29/
Проблемалы ссудаларды қайтару мақсатында банктерде келесi жұмыстар ұйымдастырылуы тиiс:
Потенциалды проблемалы ссудаларды байқаған кезден бастап, олардың алдын алу, сақтық жұмыстарын жүргiзу өте маңызды. Оларды ерте анықтау банк стратегиясын жасауға мүмкiндiк бередi. Проблемалы ссудалар бойынша банк стратегиясына кiредi:
''Проблемалы ссудалардың'' алдын алу жұмыстарына жатады:
Банктегi тәуекелдердi тұрлi белгiлерi бойынша жiктеуге болады, алайда бiз осы жұмыста банктiң несиелік саясатына әсерiн тигiзетiн тек қаржы тәуекелiн (несиелік операциялар тәуекелi) ғана қарастырамыз.
Қаржы тәуекелi банктiң тұрлi себептерден табыс деңгейiнiң төмендеуi, пайдасының болмауы, шығындардың болуы ықтималдылығынан көрiнедi.
Қазiргi кездегi Қазақстандық банктердiң тәуекелдi басқару саласындағы басты проблемаларының бiрi активтi операцияларды басқару тәуекелi мен несиелiк операцияларды басқару тәуекелi болып отыр. Коммерциялық құрылымдар бастан кешiрген, несиелiк келiсiм шарттар бойынша қаржыларды жаппай қайтармау, мерзiмi ұзартылған ссудалардың көлемiнiң мәжбүрлi өсуi, осы құрылымдардың қаржылай дәрменсiздiгiнiң лебi iс жүзiнде банктiк тәуекелдердi талдау проблемасына жаңа тұрғыдан келудi талап еттi. Банк тәуекелiн басқару (реттеу) деп тиiстi тәуекелдi ең төменгi шегiне жеткiзуге және табыстылық пен тәуекел арасындағы оңтайлы қатынасты анықтауға бағытталған шараларды айтады.
Банк тәуекелiн бiрнеше кезеңдерде жүзеге асыру қажет:
Банктiң несиелік портфелiн басқару жүйесi, банк саясатының жалпы белгiлерiне (өтiмдiлiк, табыстылық, сенiмдiлiк) иек артып отыруы қажет. Депаозиттiк операциялар бойынша тәуекелдi басқару сонымен бiрге банктiң Несиелік портфелiнiң сапасын бағалауға арналған мiндеттердi шешуге бейiмделген схема бойынша құру қажет.
Сонымен қарыз алушының несиелiк қабiлетiн талдаудың негiзгi мақсаты, клиенттiң өткендегi, қазiргi және болашақтағы қаржы жағдайына баға беруге қажеттi ақпарат жинау болып табылады. Өткен жылдардағы және қазiргi кездегi қызметiне баға беру болашақты дұрыс болжамдау үшiн қажет. Мұнда, банктiң клиентке деген сенiмiнiң деңгейi несиенiң өтелмеуiне әсер ететiн факторларды жан-жақты қарастыруы тиiс.
Әлемдiк және отандық банк тәжiрибесiнде көптеген жылдар бойы клиенттiң несиелiк қабiлетiне әсер ететiн факторларды қолданып келдi. Бастапқыда ол З ''Си'' ережесi деп аталды. Соңынан ссуда берудiң тағы екi факторы қосылып 5 ''Си'' ережесiне айналды. Олар келесiлер:
Қарыз алушының iс-әрекетке, қимылға қабiлеттiлiгi. Іазiргi кездегi елiмiздiң жер-жерлерiндегi меншiк нысандарының, шаруашылық субъектiлерiнiң заңдық стататусының, олардың ұйымдық құрылымының өзгеруi жағдайында банктер қарыз алушылардың iс-әрекетке, қимылға қабiлеттiлiгiн анықтауы шарт. /9/
3.2 Екiншi деңгейлi банктерде тұтыну несиесін беруді, басқаруды және бағалауды оңтайлы етудің болашақтағы бағыттары
Шетелдік сарапшылардың болжамына сүйенсек, Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердің көпшілігі дефолтқа ұшырайтын секілді. Ол республика экономикасына өз әсерін тигізбей қоймайтыны белгілі.
Әлемдік рейтинг агенттіктері және халықаралық қаржы институттары, оның қатарында Халықаралық валюта қоры да бар, Қазақстанның банктері өзінің даму жолында дағдарысты кезеңіне аяқ басты деген пікірді айта бастағанымен келісуге болады. Олардың айтуы бойынша, егер жаһандық қаржы рыногында тиімсіздеу ахуалдар туындай қалатын болса, олардан айтарлықтай қомақты қарыз алған Қазақстан банктерінің де жағдайы қиындау болады дегенді алға тартады. Шындығында да, халықаралық қаржы институттарының жасаған қорытындысы астарында, біздің еліміздің банк секторындағы тәуекелдің күшеюіне алаңдаушылық жатыр. Бірақ белгілі бір банк те немесе тұтастай банк секторында дефолт болжамы болған емес. Тек қысқа мерзімді сыртқы қарыздар бойынша міндеттердің орындалу бөлігінде қауіп бар. Қазақстандық банктер шетелдік банктерден қарызды негізінен еркін айналымдағы пайыздық ставкамен алады. Капиталдың әлемдік рыногында күрт өзгерістер бола қалған жағдайда, олар өздерінің қарыздық міндеттерін уақытында өтей алмай қалулары мүмкін. Отандық банктер келесі ұзақ мерзімді жобаларды қаржыландыру үшін сырттан қысқа мерзімді қарыз алады, бұл еліміздің банк секторының өтімділігіне айтарлықтай нұқсан келтіруі мүмкін. Осыған байланысты ҚР қаржы рыногын және қаржы ұйымдарын реттеу мен бақылау жөніндегі агенттік 2010 жылдың 1 шілдесінен бастап екінші деңгейлі банктері үшін ҚР резиденттері еместердің алдындағы қысқа мерзімді міндеттерін банктің өз капиталы мөлшерінен асырмау жөнінде шектеу қойды. Сонымен қатар банктердің осы уақытқа дейін алып қойған қарыздарын есепке ала отырып, оларға қажетті шаралар кешенін қабылдау үшін бір жылдай адаптациялық мерзім де берілді./26/
Банктердің несиелік портфельдерін әртараптандыру, қарыз үлесін ұзақ мерзімдік етіп ұлғайту, өздерінің капиталдарының көлемін бір жылда ұлғайту мүмкіндіктері бар.
Несиелеуді ұлғайтуға байланысты несиенің жорықсыз көп болып кетуі тұтастай алғанда ссудалық портфель сапасының нашарлауына, барлық бағыттардағы тәуекелділіктің ұлғаюына алып барады. Осындай қауіптерді негізге ала отырып, Ұлттық банк банк секторының өтімділігін, банктердің несиелік белсенділігін және инфляциялық қысымды қысқарту мақсатында екінші деңгейлі банктерге қойылатын ең төменгі резервтік талапты күшейтті. Яғни екінші деңгейлі банктердің ішкі міндеттері үшін ең төменгі резервтер талабы – 6 пайыз, ал басқа міндеттемелері үшін (соның ішінде сыртқы) 8 пайыз нормативі бекітілді. Бұл өз кезегінде ең төменгі резервтік талаптың көлемін ұлғайтуға жол ашты. Осындай өзгерістердің нәтижесінде ағымдағы жылдың қыркүйек айының ортасына қарай банк жүйесінің өтімділігі осы жылдың шілдесімен салыстырғанда 2,4-тен 1,1 есеге қысқарды. Сонымен бірге ең төменгі резервтік талап сомасы 4,5 есе өсіп, қазіргі жағдайда ол банк секторының өтімділік деңгейін нашарлатып отырған жоқ. Қайта оның дұрыс қызмет істеуіне жол ашуда. Ең төменгі резервтік талап механизмінің өзгеруіне, сонымен қатар Ұлттық банк операциялары бойынша ставкалардың көтерілуіне байланысты несие ресурстарының бірқатар қымбаттауына тура келді. Осылай, тек екінші деңгейлі банктердің несиесі бойынша орташа ставка 2009 жылдың желтоқсанындағы 12,9 пайыздан 2010 жылдың тамызында 13,5 пайызға өсті. Сөйтіп, қабылданған шаралар банктердің асып-тасқан өтімділігін оперативті түрде қысқартуға мүмкіндік берді. Алдағы уақытта экономиканы несиелеу қарқыны төмендеуі әбден мүмкін./30/
ХВҚ сарапшыларының ұсыныстары да өтімділікке тосқауыл қою үшін резервтік талаптарды көтеруге саяды. Біздің тарапымыздан жасалған шаралардың салдарын банктер ссудалық ставкаларды қымбаттату ретінде клиенттерге жүктеді. Мұндай бетбұрысты ХВҚ мақұлдады, өйткені бұл несиеге деген сұранысты шектейді.
Осылай реттеуші органдар жасаған қауіпсіздік шаралар арқылы қазақстандық банктердің банкротқа ұшырау мүмкіндігі немесе барлық банк секторының жүйелік дағдарысы болуы мүмкін қаупінің беті қайтарылды. Және бұл шаралар банк жүйесі қандай да бір соққы алуы мүмкін жағдайдың алдын алады. Ендігі алдымызда тұрған маңызды мәселе – банк жүйесі өзінің қауырт өсуінің өтпелі кезеңінен еркін шығып, тәжірибелі де, пісіп-толысқан менеджменттің арқасында өздерінің жақсы қаржылық көрсеткіштерін және коммерциялық қызметтерінің көрсеткіштерін ұзақ уақыт бойы қолдан шығармаулары. Сонда ғана бәріміз бірге үшкір бұрыштарды айналып өте аламыз.
Қазіргі кезде банк секторын ары қарай дамыту бағытында отандық рынокқа шетелдік банктердің келуін ырықтандыру қажеттігі туралы айтылып жүр. Жалпы, елімізге келгісі келетін шетелдік банкке қойылатын талап пен шектеулерге тоқталатын болсақ, онда қазіргі кезде Қазақстанның банк секторында 14 банк шетелдіктердің қатысуымен жұмыс істеуде. Сонымен қатар 20 шетелдік банктер өкілдігі бар. Шетелдіктердің қатысуымен тіркелген жарғылық капитал банктердің бірлескен жарғылық капиталының 7,9 пайызын құрайды. Қазақстандық банктер қызметі рыногы кез келген банктер үшін айқара ашық. Шетелдік банктің қазақстандық рынокқа енуі үшін ешқандай нормативтік шектеулер жоқ. Ашу және құру тәртібі мен ерекшеліктері, сонымен қатар резиденттік емес банктердің еншілес банктерінің қызмет істеуі банк туралы заңмен нақты белгіленген. Сондай-ақ банк заңы бойынша, шетелдік банктердің банк операцияларын жүргізуіне еш шектеу қойылмаған. Алдағы уақытта ДСҰ-ға мүше болу перспективасына байланысты банк жүйесіндегі ырықтандыру мен бәсекені көтеру жұмыстарын жалғастыра береміз. Қайта құрылған банктер үшін ең төменгі резервтік талапты 2-ден 1,5 миллиард теңгеге дейін қысқарту, отандық қаржы рыногына резиденттік еместерді өткізу кезінде бағалаулары есепке алынатын рейтингтік агенттіктердің тізімін көбейту көзделуде. Сонымен бірге шетелдік қатысушысы бар банктер қызметі үшін алынып тасталған шектеулерден (шетелдік қатысушылары бар банктердің біріккен жарғылық капиталына қатысты, Басқарма құрамы, қаражатты қаражаттың ішкі активтеріне орналастыру жөніндегі талап, сонымен бірге персонал) басқа, елдің қаржылық тұрақтылығын сақтауды қаматмасыз етуге жұмылдырылған талап пен өтпелі кезеңді сақтай отырып, олардың Қазақстан аймағында филиалдарының жұмыс істеуіне рұқсат беру мүмкіндігін қарастыру да көзделуде.
Сонымен бірге, Ресейдегі «Сбербанктің» капиталы біздегі барлық банктердің қаржылық қорын есептегенде, жүз орап алады екен. Ертеңгі күні отандық рынокқа рейтингісі жоғары шетелдік қаржы институттары келіп жатса, олармен бәсекеге біздікілер түсе ала ма деген сұрақтар туындайды./22/
Ресейдің Сбербанкі барлық көрсеткіштер жағынан Қазақстанның барлық банк жүйесінің алдына түсіп кетеді. Оның 2010 жылдың 1 қыркүйегіндегі капиталы 322,5 млрд рубльді (12,1 млрд АҚШ доллары), несие портфелі – 2268,7 млрд. рубль (84,9 млрд АҚШ доллары), жеке тұлғалар есебіндегі қалдық – 1768,8 млрд рубльді (66,2 млрд АҚШ доллары) құрады. Ал біздің банк жүйеміздің бәрінің капиталын қосқанда, 867,8 млрд теңге (6,9 млрд АҚШ доллары), ссудалық портфель (банкаралық қарыздарды есепке алғанда) -4363,0 млрд теңге (34,8 млрд АҚШ доллары) жеке тұлғалар депозиті – 805,4 млрд теңгені (6,4 млрд АҚШ доллары) құрайды. Әйтсе де, бұл егер отандық рынокқа шетелдік банктер келе қалған жағдайда біздің банктер бәсекеге төтеп бере алмайды деп қайғыруға немесе қорқуға себеп болмайды./29/
Біздің банктеріміздің қаржы рыногында нық тұрғанын, экономиканың басқа барлық секторларынан жоғары біліктілігі бар мамандармен, айтарлықтай сандық жағынан да, сапа жағынан да жоғары көрсеткішімен ерекшеленеді. Бұл – шетелдік банктерге бәсеке тудыра алады. Сонымен бірге орташа банктердің де, шағын банктердің де банктердің бәсекелік артықшылықтары бойынша құрылған өзінің сөресі, өзінің мақсатты аудиториясы болатынын атап айтқан жөн. Сонымен бірге Қазақстанның банк жүйесінде шетелдік қатысудың рөлі жоғары, өйткені мұнда банк секторының қызмет көрсету сапасы өсіп келеді, экономиканың транспаренттігі күшеюде, ол өз кезегінде еркін бәсекені тудыра алады. Сондықтан банк секторына шетелдік қатысудың өсуі ықыласпен қабылданады.
Банктік бизнес айқын, жоғары сараланған болуы, жаңа технологияларды және клиенттерге қызмет көрсету әдістерін белсенді енгізуі үшін қаржы секторында бәсекелетікті одан әрі ырықтандыру және арттыру үшін шаралар қабылданатын болады.
Шетелдік банктердің қызметі үшін алынып тасталған шектеулерден басқа олардың қаржылық орнықтылығын қамтамасыз етуге арналған шарттар сақталған кезде Қазақстанның аумағында олардың филиалдарының қызметін шешу ұйғарылып отыр.
ЕҚ талаптарына сәйкес шетелдік банктердің тарапынан бәсекелестікті дамыту үшін отандық нарыққа олардың кіруі туралы шешім қабылдау кезінде бағалауы ескерілетін рейтингілік агенттіктердің тізбесі кеңейтілетін болады.
Банк секторында айқындылықты қамтамасыз ету мақсатында шоғырландырылған қадағалау, меншік иелерінің құрылымы, қосылма тұлғалармен қарым-қатынастар бөлігінде банктердің заңнама талаптарын орындауын қамтамасыз етуге бағытталған банктік қадағалау рәсімдері жетілдірілетін болады.
Коммерциялық банктердің дамуындағы тағы да бір маңызды мәселе, ол екінші деңгейлі банктер Ұлттық банктің оларға қойылатын ең төменгі резервтік талапты күшейтуі болып отыр. Жоғарыда айтылып кеткендей, екінші деңгейлі банктерге ең төменгі резервтік талапты қатаңдандыру банк жүйесінің өтімділігін қысқартуға мүмкіндік берді. Міндетті резервтерді ұлғайтудың қажеттігі міндетті түрде банктердің бос ақшасының көлемін қысқартуға алып келіп, ол өз кезегінде банк жүйесінде табыстың белгілі бір деңгейде төмендеуіне ықпал етеді. Банк жүйесінің жұмыс істеп тұрған активтерінен қаражатты аударудың қажеттігіне байланысты жағымсыз нәтижені төмендету үшін банктер тарифтік сипаттағы шараларды қабылдады деуге болады. Яғни банктер ресурстар тарту құнын ұлғайтатын мәселені клиенттерге арналған қарыздар құнын ұлғайту арқылы шешті. 2010 жылдың тамыз айында 2010 жылдың шілдесімен салыстырғанда, (МРТ туралы Ереже күшіне енген кезде) несиенің сыйақылық орташа ставкасы ұлттық валютамен 15,3 пайыздан, 15,9 пайызға, ал 2009 жылдың желтоқсанымен салыстырғанда 14,2-ден 15,9 пайызға көтерілді.
Қазіргі кезде ең төменгі резервтік талап есебінің өзгертілуінің ақша агрегатына және басқа да маңызды макроэконмикалық көрсеткіштерге жасаған әсерін көрсету күрделі. Оған уақыт керек, Орташа мерзімдік перспективада оған ендірілген өзгерістер экономиканы несиелеудің жеке көлемін және ақша ұсынысын қысқартады деп күтілуде.
Банктердің осалдық элементтері:
Банктердің сыртқы нарықтардағы белсенділігі банк секторының елдік тəуекелге ұшырауын күшейтті. Сондықтан 2009 жылы екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциалдық нормативтерді есептеу əдістемесіне, оның ішінде елдік тəуекелді ескере отырып, меншікті капиталдың жеткіліктілі есептеуді көздейтін өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
Сонымен қатар, Қазақстанның банк секторына қаржы жағдай тұрақсыз жəне іскерлік беделі күмəнді заңды тұлғалар капиталының, оның ішінде Қазақстан Республикасының резидент еместерінің капиталының енуіне жол беруге болмайтынына сүйене отырып, банктік қызмет көрсетудің отандық нарығына капиталды кіргізу жүйесі жетілдірілді.
Банктердің ақпараттық айқындылығының ерекше рөліне байланысты 16 банкпен Қызметтің айқындылығын жоғарылату мəселелері бойынша ынтымақтастық жəне өзара іс-əрекет туралы меморандумға қол қойылды.
Банктік құпия институтын, депозиттерді сақтандыру жүйесін ендіру халықтың банк жүйесіне деген сенімінің артуына себепші болды. Мəжбүрлеп таратылатын банк депозиторларының салымдарын төлеу тетігін жетілдіру мақсатында 2010 жылғы 1 қаңтардан бастап кепілдік берілген депозит бойынша жиынтық кепілдік өтемнің мөлшері жеті мың теңгеге дейін ұлғайтылды.
Сонымен, банктер бүгiнде сырттан қаржыларды тартып, оларды өзiнiң ресурстары ретiнде қолдануға бағытталған несиелік саясат жүргiзiп отыруы тиiс. Олар банктiк шоттарда клиенттердi өз қаржыларын сақтауға ынталандыра бiлiп, қарыз берушілердің мүдделерiне иек артуы тиiс.
I. Қарыз берушілерді ынталандырушы ең маңызды фактор, әрине, несиелер бойынша төленетiн, инфляцияның деңгейiнен жоғары болып келетiн сыйақы мөлшерi болып табылады. Сонымен бiрге, кез-келген банктiң тиiмдi несиелік саясатын келесi жағдайларды ескере отрып қалыптастыру керек: бiрiншiден, уақытша бос қаржыларды мүмкiндiгiнше оңтайлы көлемде беру; екiншiден, банктiң қалыпты коммерциялық қызметiн қамтамасыз ететiн деңгейде пайда алу; үшiншiден, қарыз берушілерді әлеуметтiк-экономикалық тұрғыдан қоғау кепiлдiгiн қамтамасыз ету. Осы қойылған мiндеттердi қамтамасыз ету үшiн бiрқатар шараларды жүзеге асыру қажет.
Жоғарыда қозғалған мәселелер банктiң оңтайлы несиелік саясатын қалыптастыру барысында қолдау табуға тиiстi негiзгi принциптердi анықтауға мүмкiндiк бередi.
Жалпы, Қазақстаның банк саласындағы жағдайды сипатай отырып, бүгінгі күнде банктердің қызметінің ең көкейкесті сұрағының бірі болып банктердің капиталдану деңгйінің артуы мәселесі екенін белгілеу керек, себебі капиталдың барабарлық емес өсуінде активтердің өсуінің өте тез жылдамдығы банк секторлері үшін банк әлеуетті қауіпінің өсуін болжайды. ҚР-сы ЕДБ-інің несиелік саясаттарын жетілдіру мен дамыту үшін ең алдымен мықты заң базасы болу қажет. Заң адал бәсекелестік талаптарын сақтауға, халықтық талап-тілектерін толық қанағаттандыруға, клиенттердің қызығушылықтары мен құқықтарын сақтауға бағытталуы қажет. Қоғамдағы жағдайлар үнемі өзгеріп отыратын уақытта банктің несиелік саясатын жетілдіру стратегиясы өте қажетті және керекті басқару құралы болып табылады.
ҚОРЫТЫНДЫ
Бұл жұмыстың бірінші тарауында жалпы тұтыну несиесі және оның жіктелуі туралы сөз қозғалды.
Тұтыну несиесі деп халыққа тұтыну тауарларын сатып алу, тұрмыстық қызметтерді өтеу мақсаттарына берілетін коммерциядық немесе банктік формадағы несие.
Несиенің бұл түрі қымбат өнімдерді сатып алу мақсатына, мысалы: автокөліктерді,жиһаздарды сатып алған уақытта қолданылады. Тауар бағасы жоғары болған сайын, несиенің бұл түрі жиірек қолданылады. Дамыған елдердегі несиенің жртысынан көбі автокөлік сатып алу мақсатына беріледі, қалған тауарларды көбінесе қолма қол ақша арқылы сатып алады.
Тұтыну несиесі көптеген елдер экономикасында үлкен роль атқаратындықтан, мемлекеттік органдар жағынан реттеліп отырады.
Тұтыну несиесінің негізгі ерекшеліктеріне, осы несие түрі берілген уақытта ақшалай және тауарлы капитал қатынастары пайда болады, және потенциялды қарыз алушылар жеке тұлғалар болып табылады. Тауарлы формада бұл несие түрі қызметтерді және тауарларды өтеуін кейінге қалдрып өткізетін кез-келген шаруашылық субъектілеріне беріледі.
Ақшалай формада тұтыну несиесі тұтыну тауарларын алумен, көрсетілген қызметтер үшін төлемдермен байланысты шығындарды жабу үшін несиелік мекемелермен халыққа беріледі.
Тұтыну несиесінің негізгі мақсаты-халықтың тұрмс деңгейін жақсарту.
Әр елдегі тұтыну несиесінің даму дәрежесін салыстыратын болсақ, оның даму деңгейі әр елде әр түрлі сатыда екенін көре аламыз.
Соңғы зерттеулерге сәйкес тұтыну несиесі банктермен берілетін несиелердің ішінде ең табысты түрі болып табылады.
Екінші тарау жеке тұлғаларды несиелік қабілетін бағалауға және екінші деңгейдегі коммерциялық банктер мен тұтыну несиесін беру тәртібіне арналған.
Банк несиелік саясатын белгілегеннен кейін, осы саясаттың іске асуын жүзеге асыратын жүйені қарастыруы қажет. Ал, оның негізіне қарыз алушының несиелік қабілетін анықта, бағалауды жатқызамыз. Несиелік қабілеттік несиені басқарудың әдісі ретінде несиелеу процесін экономикалық жағынан қарастырады.
Несиелік келісім шартта бекітілген несиелеудің мүмкіндіктері мен шарттары туралы мәселелерді шешу үшін қарыз алушының сапалы сипаттамасы-несиелік қабілеттілік деп аталады. Банк жеке тұлғаның несиелік қабілеттілігін анықтауы өз несиелік тәуекелін азайтып, жұмысының тұрақтылығын жоғарылату үшін қажет.
Сонымен, несиелік қабілеттілік дегеніміз-қарыз алушының уақытылы және толық қайтару қабілетімен анықталатын, несие алудың маериалдық және қаржылық мүмкіндіктерінің жиынтығы.
Коммерциялық банктер несие алушының өткен жылдардағы қаржылық жағдайына және банкпен берілген несиенің несиелік мерзімі кезінде перспективаларына, болашақтағы қаржылық жағдайына талдау жасайды. Банк нарықты зерттей отырып, несие алушының қаржылық жағдайын және елдің жалпы экономикалық жағдайын ескеруі қажет.
Бұл жерде банкпен жүргізілетін: төлем қабілеттілікті бағалауға, несие қабілеттілікті және қаржылық тұрақтылыққа сараптама жасау жұмысы үлкен роль атқарады.
Несие қабілеттілікке сараптама жүргізу әр бір банкте кеңінен қолдануда, бірақ бұл жүргізілетін сараптамалар тек корпоративтік клиенттерге бағытталған.
Қазақстан Республикасында жылжымайтын мүлікті кепілге ала отырып,банктік несиелер әр түрлі мақсаттар үшін берілуде.
Ипотекалық несиенің дамуы Қазақстанда баяу жүруде. Оның басты себебі, халықтың көп бөлігінің тұрақты табысының болмауының нәтижесінде төлем қабілеті төмен сұраныс болуы. Сонымен қатар, екінші деңгейдегі банктер ұзақ мерзімді және арзан қаржылардың болмауы да ипотекалық несиелердің санының өсуіне кедергі болып отыр.
«Казкоммерцбанк» АҚ-ның мәліметтерін талдай отырып, мынандай қорытындылар жасауға болады: берілген 150 тұтыну несиелерінің 60 қозғалмайтын меншік сатып алуға, 60-автокөлік сатып алуға және басқа мақсаттарға берілген.
Қазіргі кезде, коммерциялық банктер арасында бәсекелестікке байланысты несие алушыларды тарту мақсатында банктер пайыздық мөлшерлемелерді мүмкін болғанша төмендетіп, несие мерзімін ұзартуда. Кейбір банктер несие алушының тұрақты табысына негізделіп несие беретін болса, келесі банктер несиені уақытылы қайтаруды қамтамасыз етуді негізге алады. Осы сияқты жағдайлар жеке тұлғаларға несие алу мүмкіншілігін көбейтті.
Қазақстандағы несиелік жүйе Батыс елдерінің несиелік және жалпы банктік жүйелерінен ерекшеленеді. Сондықтан да, тәжірибесін бізге толық енгізуге болмайды. Бірақ, бұл тәжірибелерді ішінара біздің елдің экономикалық коньюктурасына икемдеп қолдануға болар еді. Алайда, бұл мәселе толық зерттелмеген.
Пайдаланылған ғылыми әдебиеттер тізімі:
1. Мақыш С.Б. «Банк ісі» оқулық Алматы 2007,
2. Хамитов Н.Н. «Банк ісі» оқулық, Алматы 2007
3. Тулембаева А.Н. «Банковский маркетинг» Учебное пособие. 2007
4.Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары. Алматы 2002.
5. Баймұханова С.Б. «Бухгалтерлік есеп», Алматы 2005.
6. Сейітқасымов Г.К. «Бухгалтерский коммерческих банках»
7. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі, Алматы 1999 ж.
8. «ҚР Ұлттық Банкі туралы» ҚР заңы 1995 ж.
9. «ҚР банктер және банк қызметі туралы» ҚР заңы 1995 ж.
10. «Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы» ҚР заңы.
11. 1995 ж. 23 желтоқсан №2723, 1997ж. 11 шілде № 154-1, 2000ж. 8 қараша №96-П Заңдарымен енгізілген
12.ҚР-ның кейбір заң актілеріне ипотекалық несиелеу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы ҚР-ның заңы: 2006ж. 3 маусым №427, Егемен Қазақстан 2006ж. 10 маусым № 140-141, 5 бет
13. Ғ.С. Сейітқасымов. Ақша, несие, банктер. Алматы 2001 ж.
14. Давлетова М.Т. «Кредитная деятельность банков в Казахстане», Алматы 2001г.
15. Баймұханова С.Б. «Бухгалтерлік есеп», Алматы 2005.
16.Положение об ипотечном кредитовании физических лиц. 2007г.
17.Процедура проведения оценки залогового имущества и методические рекомендации по определению стоимости объекта залога, 6 май 2000г.
18.«Казкоммерцбанк» АҚ-ның жылдық қаржылық есебі (2009ж.)
19. «Статистическое обозрение Казахстана», №1,2007
20. «Социально - экономическое развитие Казахстана» 2007(март – январь)
21. «Банки Казахстана», №5,2007. Конакбаева А.Г. «Кридитная система РК: современное состояние и проблемы развития».
22. «Банки Казахстана», № 2, 2008
23. «Континет», Татишева Е., «Рынок становиться чище» №25, 2006
24. «Қаржы қаражат» 2010
25. « Қаржы қаражат» 2011
26. www.coogle.ru.
27. www.yandex.ru.
28. www.kkb.Kz
29. www.nationalbank.kz
30. www.stat.kz
Несиелік қызметті қамтамасыз етуді ұйымдастыру
Несиені саралау
Лимиттер белгілеу
Несиелік тәуекелді басқару жүйесінің элементтері
Несиелік ақпараттық басқару жүйесі
Несиені авторизациялау
Несиеге бағаны қалыптастыру
Несиелік мониторинг
Күмәнді несиелерді қалпына келтіру
Несиелік портфельді басқару
Қарыз алушының несиелік қабілетін талдау және несие ұсынысымен бағалау