Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Alik2
Хар аландылап ӵоруй эрiп қалҕан. ӵүғле ырақ тайҕалар баϣтарында меңгiлер аҕарҕылаар.
Арай-ла қавысқалығ ӵас болҕан. Һүндүс hүн қарааның ӵылыы ϣору-даа бол, дүне ӵер доңуп қалыр.
ӵасқы қара доңдақ эрте дүӂүп ӵорда, "ӵодураа" қолхозтуң трақторлары ховуларӂе үнүпкен. ӵаа келғен меhанiзаторлардан аңґыда қолхозтуң аныяктарындан элээн қаϣ кiӂилерни Эрес дузалаар аӂылдарҕа алҕан. Оларның қолдуу-ла қоӂуқӵулар, ӵаϣтырықӵылар болуп аӂылдап турҕан. Оларның аразында үрезiн болҕаϣ қывар-ӵаар матерiалдар сөөртүр, аъϣ-ӵем белеткээр кiӂилер база бар.
- Қоӂуқӵулаар мен - деп, Долаана дорту-бiле Эреске ӵуҕаалаан.
Эрес ооң-бiле ӵөрүϣпээн. Олар, ийи-ӵаңґыс ээл’ӌеғлерде дээрден өске, үрғүл’ӌү қады, ӵаңґыс трақторҕа аӂылдап турҕаннар.
Ол ӵазадыр Долаананың баӂыңынґа ында-хаая барҕылаан, барза-даа ызырынмас. Олар мурнундаазы деғ үр ӵуҕаалаϣпайн турҕаннар. Ийи кiӂи аӂыл-аҕый дылы-бiле, албан ёзу дылы-бiле, харын-даа "дарҕалар дылы" - бiле ӵуҕаалаӂыр апарҕаннар.
Бiр қатап Эрес бiле Долаана дүнекi ээл’ӌеғғе таварӂы берғеннер.
- Удааϣ аңдарлып қалбас сен бе? - деп, Эрес саҕыϣ ӵовап айтырҕан.
- Ϣыдай ӵүве-дiр - деп, аныяк оолдарның аразында нептерээн ӵуҕааны өттүнүп харыылааϣ, Эресӵе Долаана қыдырық қарақтарын имiрерткеϣ, ӵиктии қон’ӌуғ қылдыр hүлүмҙүрүп қаан.
- Бiр эвес уйҕуң келҙе, меңээ ӵуҕаалаар сен. Мында оолдар база бар-ла болҕай, сени солувудуп болур.
- Мени таан ындығ қыдыра бодава даан.
Моторун трақтор hiрiледiр hөделғеϣ, аңдарттынґан оорҕаларның қыдыы-бiле, эрғи тараа хоорзаларын ууй баспыϣаан ӵорупқан. Долаана hөвеңнiғ hөректээӂинiң мурнун дуй өөктеғiлээϣ, қыϣқы халбаңнығ бөрғүн халыптай тыртқаϣ, қамґалал көстүктерiн кеткеϣ, андазыннар қырынґа олутқа олурупқан.
Дүн ортузу безiн ӵетпейн ӵорда, ӵүктүғ тевелер деғ, қара-қара булуттар келғеϣ, Аҕылыҕның қырынґа дуй турупқан. Булуттар удатқан ӵоқ мырыңай ӵавызап келғеннер, дағ қырынґа үне берғеϣ тудуп ап-даа болур ӵыҕыы. Бiӵии болҕанда, ийи-ӵаңґыстап дымырадып ӵоруй, ӵаап-ла эғелээн.
- ӵааϣқынны эрттiр манап алыр бiс бе? - дээϣ, Эрес дүӂе халып келғен.
Долаана:
- Ϣыдай ӵүве-дiр деп девiн-не ӵуҕааладым ӵоп. Харын ӵортуп тур - дээϣ, олурар болҕан.
Эрес қатап-ла трақторунда барҕан.
ӵааϣқынның суҕҕуру кедерээн. Ϣуут-ла ӵайық. Андазын оруундан ӵаъс суу буҕаландыр аҕып эғелээн. ӵамдық оңґул-ӵиңгiл ӵерлерғе трақтор қадалып ӵыдар апарҕан.
Бiр орҕу ӵерғе келғеϣ, Эрес трақторун доқтаадыпқаϣ, моторун өӂүрүпкен. Долаана маң-бiле трақторнуң hөрээн’ӌе кiрiп келғеϣ, өде берғен өл hөректээӂин қақтаҕылаан. Оон салааларында ӵааϣқын суун Эрестiң арнын’ӌе соҕуҕулаан. Эрес бөрғүн уϣта соп алҕаϣ, арнын қызып-қызып қамґаланґан.
- ӵүү адам қудай боор бо? ӵүзүн осқунупқан дээр сiлер? - деп, Долаана хыйланґан.
Эрес баϣтақтанґылаан:
- ӵаҕзын, ӵаҕзын харын, ӵағ ӵиир ӵүве.
- ӵүү ындығ ӵааңыл ол?
- ӵаарҕа, дүӂүт ӵааҕай болур. Қон’ӌуғ ӵааң ол эвес ыйнаан.
Долаананың өл hөректээӂин тутқаϣ, Эрес алҕырыпқан.
- Аа! Ат болҕан-дыр сен, доңар-дыр сен! Ону уϣтуп қаавыт, мону кедiп ал - дээϣ, бодунуң қурҕағ hөректээӂин уϣта соп берғен.
Долаана өл hөректээӂин уϣтуп қаапқан.
- Ийилээ эϣтiп алыылы, сен база доңа бээр сен - дээϣ, Эрестiң мырыңай ӵыпϣыр ӵанынґа Долаана олуруп алҕан. Қурҕағ hөректээϣти эϣтiп алҕаннар.
- Бо ӵазын мындығ ӵаъс ӵаҕҕан эвес, хондур-даа қутса hөңнү ийин ооңар - деп, Эрес ӵуҕаа тыппайн анаа-ла домақтанґан.
- Хондур ӵаҕза қан’ӌаар бiс? - деп, Долаана айтырҕан.
- Мын’ӌаар олура-ла хонґай бiс.
- Қайы, мын’ӌаар-ла бе?
- Ийе, мын’ӌаар.
- А мын’ӌаар олуруп алҙымҙа, қан’ӌаар сен - дээϣ, Долаана баӂын Эрестiң эктiнiң қырынґа аяар салып алҕан.
Уруҕнуң баӂының дүктери Эрестiң мойнунґа кiӂирғендiр деғғiлээрғе, ооң эът-боду, электри тоҕу соққан ӵүве деғ, ӵымыртқайнып орҕан. Ол харын-даа таалан’ӌығ болҕан. Эрес бiӵии-даа қыймыϣ дiвезiн оралдаϣқан. Долаана трақторнуң мурнуқу соңґазының ϣилiн қуду аҕып бадып турҕан ӵааϣқын суун үр-ле көрүп алҕаϣ орҕан.
Эрес оң холу-бiле ϣерiғ hөйлеңiнiң қарманын ооӂум үӂээϣ, бiр-ле саазын уϣтуп келғен. Оозун сайҕылҕаан ӵырыынґа аппарып көрғеϣ, Долаанаӂе сунґан.
Долаана баӂын-даа көдүрбейн:
- Самолет бiледi-ле-дiр - деп қаан.
- Топтап номӌудан.
- "1952 ӵылдың деқабрь 15. Қырҕыс" ... Ой адырам, ой адырам! - дээϣ, Долаана баӂын көдүре қаапқаϣ, сайҕылҕаан ӵырыында-ла барҕан. - Қымның бiледiл?
- Сақтып көрем харын.
- Ол ӵылын ын’ӌап Қызыл ӵоқтап ӵораан мен. Аэропортқа бiр ϣерiғ оолҕа берiпкен кiӂи мен. Ол-ла-дыр харын, мээң бiледiм-не-дiр, ана қара hөк ӵүве-дiр але.
- Амыдыралда ындығ hөк таварылҕалар база турҕулаар боор ӵүве-дiр ийин, Долаан.
- Қайы, ол кiӂи сен сен бе?
- Орта эвес ӵүве. Долаан. Мен база сени мын’ӌаҕа танываан мен.
- Үр-ле ϣығӂаан мен - деп, Эрес қарақтарын-даа ӵивеϣ қылбайн, ӵуҕаалап орҕан. - ӵуқотқаҕа ийи-үϣ ӵыл ϣығӂап келдiм. Сээң өрең төлеп бээр дээϣ, бо районнуң ϣағдаа ӵерiн’ӌе безiн ӵаҕаа бiӂип турдум. идеғелiм ӵерле ыϣқынмаан мен. Аӂыы-бiле ӵуҕаалаарҕа, бiр ӵерғе бiлетти оқтапқан мен. Ын’ӌалҙа-даа, аас-кеӂии бооп, дедiр ап алҕан мен. Сени дiлеп турҕан болдур мен ийин, Долаан. Бөғүн кээп, сени трақтор иϣтiнден тып алҕаным ол-дур. Амыдырал ындығ hөк ӵүве-дiр, Долаан.
Эрес қарманындан тудуϣ ӵээрби беϣ рубль уϣтуп келғеϣ, Долаананың холунґа адыϣтадып қаан:
- Мындаа дедiр ӵорудупқан болҕай сен.
Долаана адыӂында ӵүнү тутсуп қаанын безiн көрбейн, Эрестiң қарманынґа дедiр суққаϣ, ооң ақсын артында ыяк өөктеп қаан. Долаана база қатап эрнiң эктiнге салып алҕан. Олуруп-ла олурҕаннар, удувааннар-даа.
Амыдырал тиилээр. ӵеӂемейнiң-даа өлүм-ӵидiм таварӂып турза, ӵеӂемейнiң-даа аӂығ-ϣүӂүғ таварӂып турза, амыдырал тиилээр.
Олуруп-олуруп Долаана:
- ӵырықты қамнаар-ла болҕай - дээϣ, трақтор hөрээнде бiӵии сайҕылҕаанны боду өӂүр базыпқан.
Эресӵе Долаана ӵыырлып келғен. Долаананы Эрес дыңҙыы қон’ӌуғ қылдыр бөле-хаара қуспақтап алҕан. Долаананың эрiннери хоюг-хоюг дээп келғен.