Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
1 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Кезәнәс авн хальмгуд у, өргн теегәрн нүүһәд йовдг бәәсмн. Бәәршлсн һазран тәкҗ, мөргүл кедг бәәсмн. Уста, өвстә һазр олҗ авад, бәәршлдмн. Малын идг сән болтха гиҗ, дәкәд гем бичә учртха гиҗ, гелңгүд, көгшдүд һазр тәкдмн.
Өрүн эрт ова тәкдмн. Зул өргәд, мөргүл кеһәд, махар, хотарн дееҗ бәрәд, һазран тәкдмн. Йириндән җилд нег дәкҗ һазр-усан тәкдг йосн бәәнә. Хур-чиг уга, хагсу зун болад бәәхлә, һазран тәкдмн. Отг-әәмгт нег цевр ова бәәдмн. Терүнүр җил болһн медәтә улс әмд хө авч одна, һал тәәнә, зул тавлна. Эрк эргүләд, мөргүл кенә.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн дегтрин саңгин көдләч хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Ахуч күн
Әмндән туста.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Урһна, Ханатан, хулсн, нуурт.
2) Бидн, зер-земшин, суулһлавидн, өөр, модд, школын.
3) Намрт, моддын, унна, хамтхасд.
4) Ө-моднд, цевр, болна, аһар.
5) Көвәд,һолын, Цаһан амн гидг, Иҗл, бәәнә, селән.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
2 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Хотас дееҗ бәрдмн. Эн авъяс хальмгудын гер болһнд бәргднә. Өрүн чансн цәәһәр дееҗ бәрдмн. Сән өдрмүд учрхла (Цаһан Сар, Зул) хотасн дееҗ бәрдмн. Цаһан Сарла хөөнә толһа, цә, боорцг, шикр-балта дееҗ тәвдмн. Цаһан Сарин өдрмүд эс гиҗ талдан сән ончта өдрмүд давхла, дееҗин хотан өрк-бүләрн иддмн (амсдмн). Дееҗин хотан хайдмн биш – эн ик килнц. Хүрмин хотас дееҗ бәрнә. бәрсн дееҗиг хурлд авч одад, сәәһән хәәсн ээҗ-аавдан нерәдҗ өргдмн. Күн золһҗ ирхлә, терүнә авч ирсн хотас бас дееҗ бәрнә.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн хулдач хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Урна урл тоста.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Герт, күн, ишкә, хальмг, бәәдг билә.
2) Шарлҗ, садын, бүркв, хамтхасн, һазр.
3) Көдлмш, хавр, тәрәнә, өөрдхлә, эклх.
4) Уснд, һалуд, нуурин, нуһсд, нирглднә.
5) Хальмг Таңһчд, ирнә, цагт, гиичнр, өдгә, олн.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
3 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Цаһан Сар – хальмгин улсин хәәртә сән өдр. Эн өдрин өмн ик белдвр кегднә. Герән ахулад, хувцан һарһад, саҗад сергәнә. Хө алад, мах һарһна. Цаһан сарин өмн өдр боорцг шарад, күңшү һарһна.
Өрүн эрт герин эзн күүкд күн зулан өргәд, Цаһана чансн цәәһәр, боорцгар, шикр-балтаһар дееҗ бәрнә. Цаһанла хальмгуд нег-негндән гиичд одад, Цаһан Сарла йөрәнә. “Үвләс менд һарвт?” – гиҗ нег-негнләрн мендлнә. “Һарувидн”, - гиҗ байрлҗ хәрүһинь өгдмн. Цаһан Сар – хаврин байр. Киитн үвл чиләд, хаврин цаг эклҗәх байр. Цаһана боорцгуд болһн эврә чинртә. Шовуна бәәдлтә боорцг - хавр темдглҗәх боорцг. Хавтха (целвг) – нарна өңгтә. Хорха боорцг – мал олар өстхә гиҗәх боорцг. Хальмг улс кезәнәс авн дөрвн зүсн мал өскдг, тегәд эднд нерәдгдсн боорцгуд: хуц, темән, кит, өвртә тоһш. Цаһан Сар – ик гидг байр, тегәд эн өдр байрлҗ, нәр-наад һарһдмн. Гиичд одхларн, белгән, келкәтә боорцган авад оддмн. Цаһан Сарин сәәхн авъясмуд олн.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн эмч хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Дала усар хандго,
Мергн эрдмәр хандго.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Нисчәнә, шовуд, һазрур, дулан.
2) Хальмг, медцхәнә, сәәнәр, келән, сурһульчнр.
3) Хальмгар, умшна, сәәнәр, Нимгр.
4) Көрчәнә, үвлин, усн, киитнд, нуурин.
5) Мана, зогсчана, эрг, школ, деер, һолын.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
Январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
4 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Цә – идәни дееҗ. Мана өвкнр кезәнәс авн цәәһин авъясан хадһлҗ йовсмн. Өрүн чансн цәәһәрн дееҗ бәрдмн. Ирсн гиичнртән түрүн болҗ ааһ цә бәрүлҗ өгдмн. Ааһта цә күндлҗ, тевчҗ хойр һарарн ааһан бәрҗ, барун һарарн бәрҗ берәчүд, күүкд көгшдүдт цә бәрүлҗ өгдмн. Дегәд дүүргҗ халун цә ааһд кедмн биш. Цә цальград, асхрад – эвго йовдл һарх. Ааһин йоралд цәәһән хармҗах бәәдл һарһад бас кедмн биш. Цә уусн күн йөрәх зөвтә. Түрүн болҗ цәәһәр йөрәдмн. Көгшдүдт түрүн болҗ ааһта цә бәрүлҗ өгдмн.
Цә чансн цагт, хар ус айстан буслһдмн биш, хону цә тәвҗ буслһдмн. Үстә, тоста, затьта, давста халун цәәһәр гиичнрән тоох зөвтәвидн.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн багш хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Сурһульд көгшн уга.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Һазрас, киитн, һарчана, цоохр, ур.
2) Ишкә гер, хотна, бәәнә, үзгт, деед, нег.
3) Һазрурн, тоһруд, нисч, эврәннь, ирҗ, төрскн.
4) Хальмг, холас, цәәһин, каңкнна,үнр.
5) Һаза, мөрн, модн, татата, герин, зогсчана, тергнд, кер.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
5 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Хальмг улс кезән-кезәнәс авн эврәннь өвкнрин авг-бәрц күндлг бәәсмн.
Кезәнәс авн хальмгуд һалан хадhлдг заң – бәрцән бәрдг бәәсмн. Халун хотан чанхларн, дееҗ бәрдмн. Цааранднь чигн маднд халун хот учртха гиҗәх авг-бәрц. Тегәд өрүн халун цәәһән уухин өмн, сәәһән хәәсн улстан нерәдҗ, зальвр, салу ааһд кеҗ, дееҗ бәрцхәнә. Деед бурхдтан зальврҗ, идсн-уусн мадна хот аршан болтха гиҗ хальмгуд зальврцхана.
Ом – теңгрин орнд насн бидн ут болтха,
Ма – әср орна өвчн, ад му, зүүдн, му йорнь даргдтха,
Ни – күмни орна, өдр-сөөһин му даргдтха,
Пад – азд-аля улсин хамг мунь даргдтха,
Хум – зовлңта әмтнд сән үзгдтхә!
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн җолач хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Сурһуль – ухани булг.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Урһна, улан, теегт, шар, хаврин, цецгүд, цаһан.
2) Нармин Морхаҗ, ирҗ, бичәчнр, Балакан Алексей, болн, харһцхав, сурһульчнрла.
3) Цуглрсн, хәәкрнә, нуурт, шовуд.
4) Малар, мана, байн, тег.
5) Элстд, тосхгдв, гермүд,олн.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
6 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Хол хаалһд һарад йовҗах улсин хаалһинь йөрәх кергтә. Кех кергән күцәҗ, гем-шалтг уга мөрнәннь чикнд нар урһаҗ , алтн җолаһан хәрү эргүлҗ ирцхәтн гиҗ йөрәдмн. Нег үлү әәрмд йовҗах баһчудыг йөрәҗ, өөрхн элг-саднь, таньл улс, өөр бәәсн улс ирҗ, хаалһинь йөрәнә. Керг бәәһәд хол хаалһд һарад йовхин өмн, хурлд одад, йөрәл авад, хаалһан секх кергтә. Ном умшулад, бичг татула, тана керг күцтхә, хаалһтн түрү бичә харһтха гиҗ йөрәл авдмн.
Гертәс һарч йовх күн үүднә эрк ишкх зөв уга. Хальмгуд герин үүднә эрк ик гидгәр күндлнә. Үүдәр олз ордг, кишг ирдг гиҗ хальмгуд сандг бәәсмн. Орҗ йовсн күн бүдрхлә - һару һарх гиҗ йорлдг бәәсмн. Иим учрас һарлһн деерән бүдрсн күн хәрү герт орад һарх йоста.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн эк хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Сурһулин экн – җирһл,
Залхуһун экн – зовлң.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Цевр, болна, өрүн эрт, аһар.
2) Аав, малыг, хәрүлнә, буурл, олна, сахлта.
3) Идшлҗ, худгин өөр, йовна, мал, олна.
4) Ниргәд, одна, сән өдрлә, талвң, шуугад.
5) Эңкр, дуулнав, дууһан, теегән,эндрк, буульнав.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
7 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Хадмнллһн – кезәнк авъяс. Ирсн бер хадмнҗ келх зөвтә билә. Эн хадм эк-эцкин нер келх зөв уга бәәсмн. Тегәд, үлгүрнь, залуһиннь эцкин нерн Церн болхла, эн нер келх зөв уга бәәсмн. Теднә хотнд иим нертә улс дәкәд бәәхлә, тегәд тедниг Ерн гиҗ келх кергтә билә. Булһн гисн нериг Юлһн гиҗ келх зөвтә билә. Цаһан гихләрн Гилән гиҗ келдг бәәсмн. Урднь хальмг шин һарсн күүкдиг эрлг бичә автха гиһәд, һанцхн нерд чигн биш, талдан чигн үгмүдиг хадмнҗ келдг бәәсмн. Үлгүрнь – хөн, хурһн –мәәлмхә, чон-уульмха гиһәд этүдәр келдг бәәсмн.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн эцк хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Эрдмәс үлү эрднь уга.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Ноһан, деер, гилвкҗәнә, чиг, өрүн.
2) Таасв, нөкдиг, бичкн, хөөчнр.
3) Зуна, нөкд, амрлһндан, би,болдув, аавдан.
4) Хаврин, цагт, зәрм модд, цецгәлнә, цаһан, цецгүдәр.
5) Мана, герт, сойлын, келн-улсин, бүрдәгдв, цутхлң.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
8 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
“Аавиннь әмдд – кү тань” гиҗ хальмг улс келцхәнә. Мана өвкнр уңг-тохман, долан үйән сәәнәр меддг бәәсмн. Юңгад гихлә үйәс үйд цәәлһҗ келгдҗ йовсмн. Эннь бас учрта. Цаһан яста улс үйән сәәнәр медҗ, цааранднь чигн тохмарн йилһрсн, сән тохмта улсла ханьц йовдг бәәсмн. Хоорндан өөрхн элгн-садн улсла цусан негдүлх зөв угаһинь сәәнәр меддг бәәсмн. Му нертә улсла ханьцдго бәәсмн, хулхач улсиг меддг.
Өдгә цагт чигн уңг-тохман сәәнәр меддг улс бәәцхәнә. Мана өвкнр дунд нертә, тоомсрта, баатр улс бәәнә гиҗ келцхәнә. Баһчуд тохман, долан үйән меддг болхла йир сән.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн ээҗ хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Хоома күн хойр көдлмштә.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Намрт, аһар, өрүһәр, цевр, болна.
2) Модна, шарлад, хамтхасд, улаһад, һазр, бүркнә.
3) Эрт, йир, би, өрүн, йовхдан, теегәр, дуртав.
4) Зөвтә, күн, һарсн, дурта, болһн, һазртан, болх.
5) Школын, альмна, хашад, суулһв, модд, сурһульчнр.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
9 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Хүрм болсн цагт дала хот белдгднә. Олн улс хурх, тегәд эднд хот элвгәр белдх кергтә. Хүрмд хот чилхлә, - му нерн. Хүрмин хотын авъяс бас бәәнә. Күүк авхар йовҗах улс эртәснь авч одх хотан белднә. Әңг болһна хүрмин хотын авъяс невчк нег-негнәсн йилһрнә, һазр болһна улс невчк оңданар хүрмән давулна. Нег хө әмдәр авч одна, дәкәд нег хөөнә мах чанад (ууц чанх зөвтә), боорцган, хагсу цә, шикр-балта, тос, цаһан идә авч одх зөвтә.
Хүрмин хот: әрк, целвг, әмд хөн, чансн хөөнә махн, цә, тосн, шикр-балта, зусн. Берәчүдин хот (белг) онц дорвад одна (хойр-һурвн шил әрк, шикр-балта, целвг). Эн хот түрүн ордмн.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн аав хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Дусалар дала дүүрдг.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Һаха, Элстд, сарла, сәәхн, секгдх, школ, шин.
2) Хаврт, өрүнәс, шовуд, асхни, бүрүл, дуулна, дууһан, тасртл.
3) Өвсн, көк, зуна, цагт, шарлна.
4) Багшан, сурһульчнр, оньган, соңсна, өгч.
5) Теегт, буув, тоһрун, хаалһас, хойр, тедүкнд.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
10 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Күүнә төрлһн – оньдин ончта йовдл. Кезәнә мана өвкнр көвүн төрхлә, байр кеҗ, һаза һарад , бууһас деегшән хаһад, зәңгләд байр кедг бәәҗ. Өөрднр көвүн төрхлә, нәр кеһәд, йөрәдг бәәсмн. Күүкн төрхлә, дала шууга татдмн биш. Көвүн эс гиҗ күүкн төрхлә,мана өвкнр әдләр эңкрлҗ өскдг бәәсмн. Юңгад гихлә, көвүн күн тохминнь нер дуудулх, күүкн болхла, хәрд һарад, талдан уңг-тохмла бат залһлда бәрҗ болх гиҗ тоолгддмн.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн ах хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Дән – цусн уңта.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Мини, тәвнә, сөөднь,эцк, Баргиг.
2) Көдлв, үзгәс, ар, серүн, салькн.
3) Хар, бүркгдв, теңгр, үүләр.
4) Үдин, часла, сурһульч, одх, школдан, хөөн, хойр.
5) Нег дәкҗ, орв, малын, арат, хашад.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
11 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Хальмг күн оньдин зөв эргҗ һарх зөвтә. Юңгад гихлә, хальмг литәр күүнә җирһлин хаалһ өмәрән йовҗ, хәрү эргҗ хаалһан эклдмн гиҗ тоолгдна. Тегәд зөв эргх кергтә. Терүнәс көлтә, хол хаалһд һарад йовхларн,зөв эргҗ ирдмн. Хүрм һарад йохвларн, зөв эргҗ ирдмн. Кү сәәһән хәәхлә, гертәснь һархларн бас буру эргүлҗ сүл хаалһднь йовулдмн биш. Тегәд хальмгуд кезән кезәнәс авн зөв эрглһнә авъясан хадһла юмн.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн эгч хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Күн күүнә төлә ичдг.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Кевтсн, көвүн, үзв, хаалһд, генткн, даарсн, богшурһа.
2) Нег дәкҗ, цуглулад, авч, эцкм, ирв, теңгрин ки.
3) Өрүнәс, күртл, үд, авн, орв, цасн.
4) Дольган, үзүлҗәнә, үүрмүдтән, дегтр, белглсн, аавин.
5) Көвүнә, дегтр, шин, бас, үүрмүдтнь, таасгдҗана.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
12 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Йиртмҗлә залһлдата олн темдг бәәнә. Тегәд хальмгуд йиртмҗин авъясан бәрдмн. Нарн улаһад суухла – догшн салькн көдлх гиҗ темдглдг бәәсмн. Нарн үдәс өмн күүкиг орулҗ авдг, күүкнә ардас йовхларн үдин өмн морддмн. Асхн бүрүллә, нарн суусна хөөн унтдмн биш. Кемр нарн дегд халулад, хагсу, хур-чиг уга болад бәәхлә, һазран тәкдг. Йирндән җилд нег дәкҗ һазр-усан тәкдг йосн бәәнә.
Һазрт күрз шааҗ оркдмн биш, кевтүлҗ тәвдмн. Сөөд од хәләһәд, медәтә улс үзгән чиклнә. Сар хәләҗ ямаран өдр болҗахинь меднә (нәәмн, арвн тавн, һучн). Одн күцҗ һархла, зулд герл өгдмн. Йиртмҗин туск авъясан цуһар медх зөвтә.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн үр хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Күн ахта, девл захта.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Модна, салькнд, догшн, унҗана, хамтхасд.
2) Аһурсдт, өгнә, усинь, сурһульчнр, хот, сольна.
3) Келәр, йир, келнә, эн, хальмг сәәнәр, көвүн.
4) Зальврна, кезәнәс, ик, һалд, нааран, әмтн.
5) Герин, мана, терзәс, үзгднә, киоск.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
13 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Бичкдүдиг бичкнәснь авн чикәр сурһдг бәәсмн. Дурнднь тәвдмн биш. Көвүн күн эцкән дахад, залу күүнә герин көдлмш күцәһәд дасдмн (малын ард орх, мөр унх, бууһас хах, аңһучлх). Күүкд гер эргәд, экәсн олн зүсн күүкд улсин эрдм дасх зөвтә (хувц уйх, арс идәлх,хот кех). Бичкдүд бүдүн улс ду һарчасн цагт, күүндврт орлцх зөв уга. Кен ахан күндлдмн, «чи» гиҗ келдмн биш, түргүр кевтдмн биш, нурһан үүрдмн биш, шанаһан түшдмн биш. Бичкдүд бийән чикәр бәрх зөвтә. Бүрүл болсн хөөн уульдмн биш.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн музейин көдләч хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Келсн үг – керчсн модн.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Җил, болһн, хөөнә, цагт, төл, авлһна, ач, дөң болна, аавдан.
2) Бадм, селәнә, эдл-ахун, сурчана, институтд.
3) Ноһан, балһснд, асхн, нәәмн часла, автобусар, күрв.
4) Эрвәкәс, сәәхн, ноһан, ниснә, заагур.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
14 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Зул – нас авдг өдр. Зул өдрлә мадн цуһар деерән нег нас немҗ авнавидн. Зулын өмн өдрмүдт хурлд одад, насан утдулх кергтә. Зул өдрлә онһц кеһәд, цаһан өвсәр һол кеҗ, көвңгәр ораҗ тоснд ивтрәх кергтә. Өрк-бүлин күүнә тооһар, насарн, деернь нег нас немҗ, негдүлҗ, күн болһнд нерәдҗ зулын һол онһцд хатхх кергтә. Зулан өргҗ, шүтҗ, әдс авч, насан утдулдмн. Үлгүрнь, бичкн күүкн долата болхла, энүнд нерәдәд нәәмн цаһан өвснә бүчр негдүләд, көвңгәр ораһад, һол белдгднә. Зулын өмн өдрмүдт төрсн нилх күүкдт бас җил тоолад, деернь нег нас немх кергтә.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн көгҗмч хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Медхд үг кел,
Мергнд гөрәс шах.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) А.М. Амр-Санана, дегтрин, көдлсмн, чилгчәр, нертә, тәвдгч, җилмүдин, келн-улсин, җилин, эклҗ, саң, XX зун.
2) Цагт, бәәрн, нертә, саң, болҗана, Амр-Санана, өдгә, сойлын, чинртә, халхар, нег, дегтрин.
3) Көрңд, газетмүд, дегтрмүд, энүнә, зун, шаху, нәәмн, миңһн, болн, журналмуд, бәәнә.
4) Арвн,шишлң, болн, энд, нәәмн, сектормуд, көдлнә, әңгс.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
15 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Күн болһн җирһлин хаалһин туршарт олн зүүд зүүдлнә. Кезәнә хальмгуд зүүд зүүдхләрн, хурлд одад, зүүднә хәрү авдг бәәсмн. Му зүүд үзхләрн, хурлд зааҗ өгсәр керг күцәх кергтә. Зәрм зүүдәр сәәһән хәәсн өөрхн улстан нерәдәд хот өгх кергтә болҗ һарна. Зәрм улс, му зүүд үзхләрн, терүндән икәр зовна. Көгшдүд зүүдн болһна тускар әмтнд келәд керг уга гиҗ тоолцхана, һурв нульмад, мартх кергтә гиҗ келцхәнә.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн шүлгч хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Мергнд нүдн уга.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Саңгин, дегтрмүдин, болна, әңг, бахмҗнь, ховр.
2) Далдгч, өрәлд, җилмүдин, эн, түрүн, бүрдәгдсмн.
3) Көрңд, һарсн, Лермонтовин, барас, Пушкинә, Гоголин, саңгин, революцин, өмн, Белинский, нань чигн, болн, бичәчнрин, бәәнә, үүдәврмүд.
4) Гиснь, дегтрмүдәс, җилд, хуучн, - 1790-гч, һарсн, барас, “Тууҗин толь...”.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
16 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Цаһан идән хальмг улст чинртә хот гиҗ тоолгдна. Хүрм болсн цагт, күүк авхар йовхларн, цаһан идә бәрҗ йовдмн.
Оһтрһуд җилд түрүн болҗ дун һархла, һаза цаһан идә һарһдмн. Цаһан идән - үснә зүүтә хот. Ааһд үс эс гиҗ чигән бәәхлә, чигә кеҗ авч һарад, өөдән цацдмн. Цаһан идәһәр цацл цацад, көк теңгр дор бәәх әмтә тоот юмнд юмн бичә учртха гиҗ зальврдмн.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн зурач хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Ноха угад һаха хуцдг.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Хальмгин, ховр, тууҗла, әңгд, дегтрмүдин, хальмг, залһлдата, эс, бичгдсн, орчулгдсн, дегтрмүд, гиҗ, бас, келәр, дегтрмүд, бәәнә.
2) Болхмн, үлгүрнь, җилд, Я.И. Шмидт, хальмг, 1815-гч, җилд, 1940-гч, «Евангелие от Матфея», орчулсн, келнд, барас, С.А. Козинә, һарсн, болн нань чигн, дегтрмүд, «Джангариада», зааҗ.
3) Келн-әмтнә-краеведческ, Амр-Санана,литературин, әңг, хальмг, нертә, саңгин, дегтрин, әңг, һоллгч, келҗ, гиҗ, болхмн.
4) 1970-гч, эн, җилд, секгдсмн, әңг.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
17 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Эк күүг оньдин күндлх, үгднь орх кергт. Экин чинр юмнла дүңцүлҗ болшго. Эк күн үрән чиктнь өскх, чик сурһмҗ өгх зөвтә. Эк үрән әмтнд буульдмн биш, әмтн эврән үнлх зөвтә. Эк күүкән герин көдлмш яһҗ кехинь зааҗ өгәд сурһна. Кезәнә хәрд һарх күүкн хот чанлһнд, хатхмр зег, хувц уйлһнд, домбр цокҗ, көгҗмд дурлһнд сурһдг бәәсмн. Эк күүкән сурһдг, зааҗ өгхләрн, өөрән суулһад, бийнь үзүләд , ю-кехән кеһә бәәҗ сурһдг.
Экин чинр күчтә юмн. Күн болһн экәс һарсмн. Күүнд экәс өөрхн күн уга болдмн.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн уяч хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Дала усар хандго,
Мергн эрдмәр хандго.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Келнә, энд, үгин, төрскн, чилшго, урн, әрүнәр,зөөр, хадһлгдҗана.
2) Сектор, әңгин, тогтсмн, дотр, эн, җилд, библиографин, 1990-гч, келн-әмтнә.
3) Таңһчин, сурһуль, экономик, энд, Хальмг, амн, тууҗ, эдл-аху, сойл, үгин, ном, үзүлҗәх, билг, миңһн, дегтр, хөрн, шаху, бәәнә.
4) Газетмүд, дәкәд болхла, таңһчд, Әрәсәд, мана, болн, журналмуд, һардг, альбомс, бәәнә, олн, бас.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
18 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Хальмг улс сәәхн йөрәл тәвдг авъяста. Ямаран болвчн сән учрта йовдл һархла, хальмг күн йөрәх зөвтә. Әмтн хурсн һазрт түрүн болҗ йөрәлһнә үг көгшн күүнд өгдмн. Көгшдүд түрүн болҗ йөрәх зөвтә. Олн зүсн йөрәлмүд бәәнә: хаалһин йөрәл, Цаһана йөрәл, Зулын йөрәл, шин хувц йөрәлһн болн нань чигн. Йөрәл тәвлһн – чинртә, хара биш йовдл. Олн Деедс бурхдас йөрәл авлһн болҗ һарчана. Йөрәл тәвснә хөөн йөрәлин үг нерәдгдсн күүнд туслҗ тоолгдна.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн замч хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Дән – цусн уңта.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Эзлнә, дегтрин, хальмг, һол орм, көрңд, үүдәврмүд, номтнрин, бичәчнрин, болн.
2) «Дегтр — ухани булг», келчксн, гиһәд, биший, өвкнр, мана.
3) Соньмсна,болад, дасад, күүкд-көвүд, үзг, дегтрәр, умшдг.
4) Дегтрин, мел, түрүн, саң, саамд, болдгнь, эн, эднд.
5) Асхн, цутхлңд, болһн, бичкн уга, ик, цуглрна.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
19 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Хальмг күн йовн йовҗ менд сурдго бәәсмн. Менд медх йовдлар керг кеһәд, зооц, ундан авад чигн ах-дүүһинь герүр ирдг бәәсмн. Менд сурсн күн олн зүсәр седклән медүлдг бәәсмн.
Амрар: “Менд бәнт?” - гиҗ сурдг. Иигҗ сурснь күүнә эрүл мендәр соньмсҗахан медүлҗ бәәнә. Кемрҗән зовх зовлң уга бәәхинь медхин төләд: “Амр тавта бәнт?”, эс гиҗ “Амр менд бәнт?” гиҗ сурдг бәәсмн. “Сән бәнт?” гисн сурлһн түрү-зүдү уга, хар-бог уга бәәхиг батлҗах седкл медүлҗәнә гиҗ келх кергтә.
Мөртә күн мөрнәсн бууһад менд сурдг, йовҗ йовсн улс агчмин зуур зогсад, мендән медлцх зөвтә болдг. Күн менд сурхла, хәрүһинь тодрхаһар өгдг бәәсмн, зуг хад-нойд, гелң-ламнр ахрар “бәәнә” гиҗ келдг бәәсмн.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн зуульчлач хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Эндр кергиг
Маңһдур гиҗ бичә кел.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Һазрас, киитн, һарчана, цоохр, ур.
2) Ишкә гер, хотна, бәәнә, үзгт, деед, нег.
3) Һазрурн, тоһруд, нисч, эврәннь, ирҗ, төрскн.
4) Хальмг, холас, цәәһин, каңкнна,үнр.
5) Һаза, мөрн, модн, татата, герин, зогсчана, тергнд, кер.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013
9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд
20 - вариант
I. Текстәр көдллһн.
Күүнд хувц белглдг заңшл бас эндр өдр күртл күцәгдҗ йовна. Эн кергиг шишлң дүрмәр күцәдг учрас “өмскүл өмскҗ” йовсинь “Нууц товчанд” темдглгдҗ. Тер хувциг авн бийәр ээмдалдан күргәд өмсәд һардг төләднь “өмскүл” гиҗ нерәдсн болдг. “Нууц товчанд” “шидкүл” гидг үг бас харһна. Санхд, “шидкүл” гисн күцц биш, күцәҗ уйх “шидчксн” хувцн эс гиҗ хувц уйх эд боллта. “Өмскүл” гисн – захта, ханцта, өмсәд һархд белн, эртәснь күүнд белглхәр белдсн хувцн.
1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.
1.2. Текстд нер өгтн
1.3. Меддг хальмг авъясин тускар келтн.
1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.
II. Күүндвр тогталһн. Сурһульч болн малч хойрин күр.
III. Келвр тогталһн.
Эн үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.
Мөңгнд нүдн уга.
IV. Деформированн зәңгс чиклтн.
1) Герт, күн, ишкә, хальмг, бәәдг билә.
2) Шарлҗ, садын, бүркв, хамтхасн, һазр.
3) Көдлмш, хавр, тәрәнә, өөрдхлә, эклх.
4) Уснд, һалуд, нуурин, нуһсд, нирглднә.
5) Хальмг Таңһчд, ирнә, цагт, гиичнр, өдгә, олн.
V. Билгин көдлмш. Тууль чиләҗ бичтн.
Кезәнә эмгн өвгн хойр бәәҗ. Эдн һурвн көвүтә бәәҗ.
январь 2013