Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Гістарычная навука ў сістэме гуманітарнай адукацыі. Изучению истории Беларуси уделяется много внимания. Историю своей Родины необходимо изучать постоянно. Она всё время обновляется новыми фактами, заново переосмысливается новыми поколениями. История является важным духовным ресурсом общества. Она помогает увидеть настоящие ценности, корректирует поведение. Среди гуманитарных наук, история имеет свою специфику. В сравнении с другими науками, которые изучают отдельные общественные явления, эта наука-комплексная,интегральная, потому что изучает всё, что развивается во времени и пространстве,т.е. всю совокупность явлений общественной жизни на протяжении всей истории общества.Историк выступает в нескольких ролях, в зависимости от того, какой раздел истории изучает.История изучает конкретно-исторический опыт жизнедеятельности людей.Подходы изучения истории: Формационный(К.Маркс)-Смена 5 основных обществ.- экономич. формаций (первобытно-общинная, рабовладельческая, феодальная, капиталистическая, коммунистическая)недостатки: однолинейность исторического развития,классовая борьба, оведение человеку второстепенной роли. и цивилизационный (изучение групп людей, кот. Имеют общие ценности, менталитет,идеалы, культуруи которые в процессе своей эволюции проходят стадии возникновения,становления, расцвета, надлома и гибели..)
2) Першабытнае грамадства на тэрыторыі Беларусі. Первое проникновение – 35 тыс.лет.назад .кроманьонцы.эпоха палеолита. Стоянки возле д.Юровичи(Припять)д.Бердыж(рСож)существовали примерно 26-23 тыслетназад.Найдены остатки жилищ, кострищ, орудий труда из кремня, кости мамонта. Каменный век(с появл.людей до 3тыс.до н.э.)Освоение огня, изобретение остроконечных рубящих, режущих, колющих инструментов. Холодный климат ледник. Собирательство корней, клубней, загонная охота, рыболовство, бортничество- присваивающее хозяйство. После отхода ледника(13-11тыс.летдо н.э.)произошло потепеление территория покрылась лесами и озёрами, появились мелкие животные. Приручение собаки. Люди переходили к оседлой жизни. Зарождается гончарство и ткачество Жили первобытные люди в небольших землянках, построенных из костей мамонтов, больших камней. Крышей служили шкуры животных. В центре жилья размещался очаг для костра .Несколько парных семей составляли общину — род в котором жила группа родственников по матери.материнский род. Бронзовый век 3-2тыс до н.э.неолитич.революция, подсечно-огневое земледелие,переход к патриархату,проникновение индоевропейцев. Железный век начался в 7в.до.н.э.сыродутные домницы, пашенное земледелие, первые укрепленные городищаанимизм, фетишизм
(3)Эканамічнае развіццё беларускіх зямель ў IX – першай палове XIII ст.
В это время на тер. Беларуси появляются города и такие княжества как Полоцкое, Смоленское Туровское, Витебское, Слуцкое, Менское и т.д.также в этот период на белорусских землях можно отметить появлением ранеефеодальных отношений. Существовало 2 уклада: общинный и рабовладельческий. Большая часть земли принадлежала государству. Крестьяне, которые жили на ней эксплуатировались великим князем. Основные виды феодального землевладения были боярское, княжецкое и церковное. Крестьяне смерды делились на: свободных и зависимых от землевладельцев. Основным занятием населения было земледелие на смену подсечно-огневому пришло пашенное. одной с отраслей сельского хозяйства было животноводство. Отделялось ремесло от сельского хозяйства.Вгородах занимались обработкай железа ремесленники. Ювелирное дело. Развивалось изделие из шкур,дерева, кости, гончарство.Возникали города. Полоцк(862) туров, брест, витебск, минск. Развиывалась торговля.из варяг в греки.
5_)Барацьба насельніцтва беларускіх зямель супраць крыжакоў і манголаў у XIIIст Паўночназаходнімі суседзямі Полацкай зямлі з даўнейшых часоў былі шматлікія прыбалтыйскія плямёны. Славяне сутыкнуліся з імі яшчэ ў VI — VII стст. н. э. Развіццё феадальных адносін у балтаў пачалося крыху пазней за славян. Паміж насельніцтвам паўночназаходніх зямель Русі і мяжуючымі балцкімі плямёнамі існавалі даўнія палітычныя, эканамічныя, культурныя і этнічныя сувязі. 3 рускіх абласцей у Прыбалтыку траплялі традыцыйныя прадметы экспарту: футра, воск, шыферныя прасліцы, вырабы са шкла, металічныя ўпрыгажэнні (бронзавыя грыўны, бранзалеты).
У пачатку XIII ст. гэтыя мірныя адносіны парушыліся. нямецкія рыцары высадзіліся ў вытоках Заходняй Дзвіны і заснавалі тут крэпасць Рыгу (1201У войсках крыжакоў ствараліся асобныя манашаскарыцарскія арганізацыі: іх звалі духоўнарыцарскімі ордэнамі. Уступаючы ў ордэн, рыцар заставаўся воінам, але даваў зарок манаства: не мог мець сям'і. 3 гэтага часу ён пакорліва слухаў галаву ордэна — гросмайстра, ці вялікага магістра. Першым быў створаны ў 1119 г. ордэн тампліераў (храмоўнікаў), другім — ордэн шпітальераўянітаў.У канцы XII ст. стварыўся трэці ордэн Тэўтонскі, які пазней перасяліўся з Палесціны ў Прусію. У 1202 г. рыжскі епіскап Альберт Буксгаўдэн, заснаваў рыцарскі ордэн мечаносцаў.У 1237 г. абодва гэтыя ордэны аб'ядналіся па намаганню палы рымскага Грыгорыя IX і стварылі Прускі (Лівонскі) ордэн. Пацярпеўшы цяжкае паражэнне ў вайне з арабамі, нямецкія князі ў канцы XII ст. вырашылі перанесці вайну ў Прыбалтыку і Русь. Замацаванне крыжакоў каля вытокаў Дзвіны паставіла пад іх кантроль важны для Полацкай зямлі гандлёвы шлях, закрывала выйсце ў Б'алтыйскае мора. Рыцары імкнуліся трымаць у сваіх руках таксама права збіраць даніну з ліваў. полацкі князь Уладзімір пачаў рыхтаваць сумесны паход з эстамі і лівамі супраць крыжакоў, аднак раптоўна памёр. Крыжовы паход пачаўся паспяхова. У Прыбалтыцы не было вялікіх войскаў, магутных крэпасцей, і жыхары яе былі ўзброены горш за закаваных у латы рыцараў. Заваяваўшы Эстонію і значную частку Латвіі, рыцары сталі пагражаць Русі. Знішчэнне Аляксандрам Неўскім нямецкіх рыцараў на лёдзе Чудскага возера ў 1242 г. спыніла крыжацкую агрэсію на паўночным захадзе. 3 усходу на рускія землі абрынуліся татарамангольскія полчышчы. У 1223 г. на р.Калцы сышліся на першую бітву татараманголы і рускія. У трагічнай бітве на Калцы прымалі ўдзел і беларускія харугвы. За пяць гадоў (1236 1240) татараманголы з мячом і агнём прайшлі ўсе рускія землі, знішчылі Кіеў, галіцкія і валынскія гарады, ашаламілі Заходнюю Еўропу спусташэннем Венгрыі, Малапольшчы і Сілезіі. У 1237 г. гарэлі Разань, Суздаль, Уладзімір. Татараманголы рушылі да Вялікага Ноўгарада, але дабрацца туды не змаглі.
У 1240 г. татараманголы разбурылі УладзімірнаКлязьме, Маскву. Знішчылі і паланілі сотні тысяч людзей. Цаной велізарных страт рускі народ абяскровіў сілы татараманголаў і пазбавіў іх магчымасці заваёўваць краіны і народы Заходняй Еўропы. Аднак Русй, палітычна раздробленая, раздзіралася міжусобіцамі і не змагла аб'яднаць свае сілы, каб даць адпор захопнікам, а таму трапіла пад уладу моцных татарамангольскіх ханаў.Беларускія землі засталіся ў баку ад асноўнага напрамку руху татараманголаў. Татарамангольскія нашэсці на заходнерускія землі адбываліся ў 1258, 1275, 1277, 1287,1315,1325,1338 гг.
6)Культура беларускіх зямель у IX – XIII стст
До конца 10 в на бел землях не сущ. монумент. архитектуры, но были богатые традиции деревян. зодчества.Одним из самых известных строений Полоцка явл. Софийский собор (50-е годы 11 в.)Собор был построен Вс. Чародеем, как символ мощи Полоцкого кн-ва, богатства и символ рав-ва с Киевом и Новгородом. Соф. собор был украшен фресками, в нем хранилась гос. козна, архив, библиотека. Там подписывались самые важные договора и хранилась печать Полоцкого княжества. Святая София – символ православия. В 20-30 е годы 12 в. строится под Полоцком большой собор Бельчицкого монастыря. Он был украшен фресками и керамич. плиткой. В середине 12 в. по заказу Е. Полоцкой строится Спасо-Преображенская церковь Спасо-Ефрасиньевского монастыря (8-12 м). Всего в Полоцке в 12 в. было построено 10 храмов. 6 из них найдены в археологических раскопках. Борисо-Глебская церковь (Коложская кон. 12в.). Стены украшены фресками, а пол выложен плиткой. Снаружи украшена плиткой и тесаным камнем в форме крестов и геометрических фигур. Храмы строились на нашей территории в Витебске, Турове и др. Новые социально-экономические отношения, рост торговли и городов способствовали развитию ремесел, декоративно-прикладного искусства и т.д. В 12-13 вв. на наших землях насчитывалось около 60 видов ремесел (резьба по дереву, ювелирное, кузнечное, гончарное и т.д.) В производстве домашней утвари, оружия, украшений использовали дерево, железо, серебро, золото, стекло и т.д. Из дерева – ложки, гребни, из кости – гребни, шахматы, из камня – кресты, иконки, из золота – украшения. Славились своим умением ювелиры. Шедевр ювелирного искусства – крест, сделанный Лазарем Богшей в 1167г. 6-конечный. был украшен золотом, серебром, миниатюрами святых и орнаментами.. В 1941г. он В 1997г. мастером Н. Кузьмичем была сделана копия. С появлением христианства стала распространяться живопись (роспись храмов) – фрески Софийского собора, Спасо-Преображенской церкви и т.д. Полоцкие мастера были хорошо знакомы с классич. Византийской манерой письма использовали местные традиции. В 12-13 вв. у нас появл. иллюстр. рукописи, в которых находились рисунки – минатюры. Самая известная – Радзивиловская летопись (около 600 рисунков), Оршанское и Лавришеское евангелие. Жизнь наших предков была тесно связана с музыкой, песнями и танцами. Профессионалы, для которых искусство – средство существования, являлись скоморохи (жонглеры, актеры). Они участвовали в княж. застольях, военных походах и др. Среди муз. инструментов, на кот. играли, были трубы, дудки, гусли, рожки. Все это говорит о том, что в 9 – 13 вв. на бел. землях развивалась худ.
7) Утварэнне Вялікага княства Літоўскага і ўваходжанне ў яго склад беларускіх зямель Для заходнiх зямель Русi XII—XIII стст. былi перыядам для феадальнай раздробленасцi. Паступова фармiруюцца фактары, якiя падштурхоўвалi заходнерускiя княствы да аб`яднання кансалiдацыi, утварэння адзiнай царквы. па прычыне iх размяшчэння па гандлёвых шляхах; тут не было мангола-татарскага iга; на заходнiя землi ў большай ступенi ўплываў знешнепалiтычны фактар у выглядзе двайной пагрозы з боку крыжакоў i мангола-татараў), але самая важная прычына аб`яднанай тэндэнцыi на Русi – унутрыпалiтiычная – у XIII ст. пачаўся новы этап iнтэнсiўнага развiцця феадальных адносiн, а гэта непазбежна вяло да абвастрэння класавай барацьбы, што ў феадальным грамадстве заўседы з`яўлялася фактарам аб`яднальных працэсаў. Такiм чынам, сукупнасць унутраных i знешнiх фактараў адрадзiла iмкненне заходнерускiх княстваў да кансалiдацыi. А аб`яднанай сiлай заходнерускiх княстваў выступiла ўлада вялiкiх князеў лiтоўскiх.У першай палове XIII ст. пачынае стварацца цэнтралiзаваная раннефеадальная Лiтоўская дзяржава з моцнай вялiкакняскай уладай. Яе ўзнiкненне звязана з iмем лiтоўскага князя Мiндоўга, якi шляхам крывавай барацьбы аб`яднаў большасць лiтоўскiх княстваў.Працэс аб`яднання ў ВКЛ быў працяглы i складаны. Ёе адбываўвся больш за стагоддзе шляхамi: на аснове пагадненняў мiж лiтоўскiмi i славянскiмi князямi; дынастычных шлюбаў; пры дапамозе ваеннай сiлы.Першымi ў склад ВКЛ трапляюць землi Верхняга Панямоння, Чорная Русь, цi Новагародчына (Новагародак быў першай сталiцай ВКЛ). Полацк апынуўся ў складзе ВКЛ у 1307 г., Вiцебск – у 1320, Турава-Пiнскiя землi – у пачатку XV ст. Асаблiва паспяхова аб`яднальны працэс iшоў пры Гедымiне (1316—1341). Iм была перанесена на ўсе ВКЛ Стараруская мадэль дзяржаўнага кiравання. Старабеларуская мова стала мовай дзяржаўных дакументаў (лiтоўцы пакуль не мелi сваей пiсьменнасцi). ВКЛ – гэта полiэтнiчная дзяржава чатырох асноўных народаў – беларускага, рускага, украiнскага i лiтоўскага
8) Унутрыпалітычнае развіццё ВКЛ у канцы XIV-першай паловеXVI ст.
Вялікае княства Літоўскае па форме кіравання было феадальнай манархіяй на чале з вялікім князем Дзяржаўнай мовай у ВКЛ была старабеларуская. На ёй гаварыў вялікакняскі двор, гэта была мова судоў, дзяржаўных актаў. Вышэйшыя органы ўлады ВКЛ: вялікі князь, Рада, Сойм. Рада ("паны-рада") у першыя гады свайго існавання выступала ў якасці Савета пры гаспадары. Аднак па меры ўзмацнення феадальнай знаці Рада адасабляецца ў самастойны, асобны ад вялікага князя орган улады Унутрыпалітычнае становішча характарызавалася феадальнымі ўсобіцамі. Напрыканцы XIII ст. у ВКЛ стаў княжыць вялікі князь Віцень (1293 - 1316), мэтай якога было ўмацаванне дзяржавы. У 1307 г. ў склад ВКЛ увайшло Полацкае княства. Менавіта вялікі князь Віцень увёў агульнадзяржаўны герб "Пагоня" Значна пашырылася тэрыторыя ВКЛ пры вялікім князі Гедыміне (1316 - 1341). У склад княства у гэты час увайшлі Віцебская, Берасцейская, Менская і Тураўская землі. У 1323 г. Гедымін перанёс сталіцу ВКЛ з Наваградка ў Вільню. З 1345 па 1377 г. вялікім князем быў Альгерд (1345 - 1377). Уступленне на трон Ягайлы суправаджалася абвастрэннем дынастычнай барацьбы ў княстве паміж Ягайлам, яго дзядзькам Кейстутам і братам Андрэем полацкім У 1385 г. Ягайла заключыў Крэўскую ўнію з Польшчай, якая значна паўплывала на далейшае палітычнае жыццё ВКЛ. Ягайла перайшоў у каталіцтва, ажаніўся з каралевай Ядзвігай, стаў польскім каралём. У 1387 г. ён прыняў прывілей, паводле якога праваслаўная знаць, якая была ў асноўным беларуска-ўкраінскага паходжання, ставілася ў няроўнае эканамічнае становішча з феадаламі каталіцкага веравызнання. Гэта пастанова выклікала ў асяроддзі шматлікай арыстакратыі рэзкае незадавальненне, якое першым скарыстаў стрыечны брат Ягайлы Вітаўт (сын Кейстута). Пачалася міжусобная вайна паміж Ягайлам і Вітаўтам, якая скончылася Востраўскім пагадненнем 1392 г., паводле якога Вітаўт стаў вялікім князем (1392 - 1430). ВКЛ гарантавалася самастойнасць у союзе з Польшчай.
9) Знешняя палiтыка ВКЛ не была свабоднай ад уплыву на яе ўнутрыпалiтычных працэсаў у дзяржаве. Унiя з Польшчай (1385), нягледзячы на складаныя ўнутраныя вынiкi, умацавала мiжнародныя пазiцыi княства. Галоўным ворагам, з якiм ВКЛ даводзiлася весцi напружаную барацьбу, былi Тэўтонскi i Лiвонскi ордэны. У 1409 г. пачалася «вялiкая вайна» памiж Польшчай, ВКЛ, з аднаго боку, i Тэўтонскiм ордэнам – з другога. Вырашальны ўдар быў нанесены крыжакам у бiтве пад Грунвальдам (1410), i нямецкая агрэсiя была спынена.У XIV—XV стст. працягвалiся набегi татар на тэрыторыю ВКЛ. Значнай падзеяй у барацьбе з iмi быў разгром Альгердам мангола-татар на р. Сiнiя Воды (1362), далучэнне да ВКЛ Кiеўшчыны, Падолii. У 1455 г. атрады мангола-татар былi разбiты войскамi кiеўскага князя Сямена Алелькавiча. На гэтым набегi Арды на тэрыторыю ВКЛ практычна спынiлiся.З другой паловы XV ст. у знешняй палiтыцы ВКЛ паўстае пытанне ўзаемаадносiн з мацнеючым суседам на поўднi – Крымскiм ханствам. Першапачаткова адносiны былi добрыя, але калi ханам стаў Менглi-Гiрэй (1468), ён па дамоўленасцi з Масквой пайшоў вайной на Кiеўскiя землi, узяў Кiеў. Пад нацiскам крымскiх татар паўднёвыя межы ВКЛ адступiлi на поўнач. Толькi за перыяд з 1500 па 1569 г. татары зрабiлi на Беларускiя землi 45 набегаў, у 1505 г. дайшлi да Мiнска i Новагародка, у 1521 г. спустошылi землi памiж Слуцкам i Мiнскам. У 1527 г. лiтоўскiмi, беларускiмi i ўкраiнскiмi атрадамi было нанесена паражэнне крымскiм татарам пад Каневам на Ўкраiне. З гэтага моманту яны ўжо не пагражалi ВКЛ. Пазней татарскiя ханствы выкарыстоўвалiся ВКЛ як iнтрумент усходняй палiтыкi.З канца XV ст. абвастрылiся адносiны памiж ВКЛ i Рускай дзяржавай. Прычыны – завяршэнне палiтычнага аб`яднання Паўночна-Усходняй Русi пад уладай Масквы (вылучылiся два цэнтры аб`яднання зямель былой Старажытнаруская дзяржавы – ВКЛ i Маскоўская дзяржава), -- асаблiвасцi вырашэння канфесiйнага пытання ў ВКЛ, наступ каталiцызму падштурхнулi беларускiх феадалаў да пераходу пад уладу Масквы. Канфрантацыя памiж маскоўскай дзяржавай i ВКЛ неаднаразова прыводзiла да войн (1492—1494, 1500—1503, 1507—1508, 1512—1522, 1534—1537).Такiм чынам, знешняя палiтыка ВКЛ была складанай i супярэчлiвай, прыярытэты ў ей мянялiся. У XIV—XV стст. – гэта барацьба супраць крыжакоў (Тэўтонскi ордэн) i татарскiмi ханствамi (Залатой Ардой, Вялiкай Ардой, Крымскiм ханствам) i пашырэнне сваей тэрыторыi, у канцы XV—XVI стст. – галоўным напрамкам знешнепалiтычнай дзейнасцi ВКЛ сталi адносiны, а па сутнасцi канкурэнтная барацьба з мацнеючай маскоўскай дзяржавай. Страта 1/4 тэрыторыi ВКЛ у гэтай барацьбе сведчыла пра значнае аслабленне ВКЛ i вымушала яго да больш цеснага саюза з Польшчай.
11)Культура Беларусі ў XIV- першай палове XVIІ ст.
идей Возрождения. В этот период был расцвет ренессансной культуры. взаимном обогащении культуры европейских стран, широком изучении и использовании достижений периода античности, возникновении сначала кирилличного, а затем и латинско-польского книгопечатания, проникновении гуманистических идей в культуру, определенной секуляризацией духовной жизни, распространении реформационных идей и движений. Представителем ренессансной культуры в Беларуси был первопечатник, гуманист и просветитель Франциск Скорина (около 1490 - около 1551 гг.). В центре его внимания была проблема общества и человека. В 1521 г. в Праге Ф. Скорина издал 23 библейские книги Ветхого Завета. В Вильно он организовал первую в Беларуси типографию и издал «Малую подорожную книжицу» и «Апостол». Традиции Ф. Скорины были развиты поэтом-гуманистом Николаем Гусовским (около 1470 - 1533 гг.), прославившимся своим произведением «Песня о зубре Сымон Будны (около 1530 - 1593 гг.). Он впервые издал напечатанные на белорусском языке «Катехизис», «Об оправдании грешного человека перед богом», «Про светскую власть», «Новый завет». Василий Тяпинский (Он издал на церковнославянском и белорусском языках Евангелие. В предисловии к нему он обратился к белорусской знати с просьбой о духовной и материальной поддержке белорусской культуры. На процесс становления и развития белоруской архитектуры и изобразительного искусства повлияли лучшие достижения архитектуры и искусства западноевропейских стран. белорусские мастера создали самобытные памятники в готическом, романском стиле и стиле барокко. Образцом белорусской готики являются церкви оборонительного типа в Сынковичах, Мало-Можейкове, Супрасли, Заславле. Во 2 п XVI в. были построены культовые здания в традициях ренессанса (протестантский собор в Сморгони и костел в Несвиже). С конца XVI в. появляется борокко. В этом стиле итальянским архитектором Дж. М. Бернардини в Несвиже был построен иезуитский костел. В светской архитектуре появляются крепости-замки в Новогрудке, Лиде, Гродно, Мире и др. Их возникновение было вызвано необходимостью обороны. Наиболее активно развивалась иконопись. Характерными являются иконы «Матерь божья Замилованне», «Матерь божья Иерусалимская», «Матерь божья Смоленская» и др. С XV в. появляются произведения светской живописи в жанре портрета. Распространенным был и такой вид живописи, как книжная миниатюра - рисунок на страницах рукописей небольшого размера и тонкой техникой исполнения. Скульптурные произведения украшали церкви, костелы, дворцы феодалов. Таким образом, XIV - XVI вв. - это яркий и самобытный период в развитии белорусской культуры, синтез ренессансово-гуманистических веяний и средневековых религиозных традиций, расширения культурных связей между белорусским и другими народами.
12) Утварэнне Рэчы Паспалітай. ВКЛ у палітычнай сістэме РП
ВКЛ во второй половине 18в. оказалась в очень тяжелом положении. Началась Ливонская война. И войско Ивана Грозного захватили ряд городов Беларуси. Со стороны Польши велась активная католическая пропаганда. В этой ситуации поляки обещали, что как только ВКЛ будет присоединено к Польше вся наша православная знать получит те же пава, что и католики. Население ВКЛ не хотело ликвидации самостоятельности государства. Наши феодалы вели переговоры с Польшей только про более тесный союз государств, но при условии равноправия.
10 января 1569 г. начались заседания люблинского сейма. С первых часов сейма поляки заявили , что желают полной ликвидации княжества и подготовили документ, с требованием подписать его без всякого обсуждения. Представители ВКЛ не сдавались, особенно сопротивлялись М. Радзивил, Я. Хадкевич и Я. Волович. Наши делегаты не подчинились решению сейма. И первого марта они покинули Люблин, а в след на ними уехали все делегаты представляющие наше государство. Чтобы привести к послушанию наших делегатов, Жигимонт Август пошел на предательство интересов ВКЛ: 5го марта был издан незаконный акт об отлучении польской земли от ВКЛ. 26 мая к Польше подключается Подолье и Клевщина. Эти акты были незаконными так как в соответствии со статутом ВКЛ от 1566 года Великий князь не имел право уменьшать территорию гос-ва без согласия рады и сейма. После потери значительной территории ВКЛ не могло дольше самостоятельно вести войну и вынуждено было подписать унию на условиях продиктованных поляками. 1 июля 1569 г. было утверждено решение люблинского сейма Привилей-договор. Согласно условиям унии:
ВКЛ и королевство Польское объединяются в одно гос-во – в Речь Поспалитую РП должна иметь единого короля, он выбирался на общем сейме и короны польской, и ВКЛ.рада и сейм должны быть общими для Польши и ВКЛ отдельных сеймов для ВКЛ король собирать не должен.все законы, действовавшие ранее в обоих гос-вах оставались в силе.для обоих гос-в предусматривалась общая внешняя политика и единая денежная система.Эта уния превратила династическую унию между Польшей и ВКЛ в государственную. Для ВКЛ после унии ничего не изменилось. ВКЛ не перестало существовать, сохранило свою территорию (но без Украины), ВКл имело свою административную систему, органы власти, гос. язык. В концепцию нового гос-ва РП входили вопросы совместной международной политики и совместной обороны. Объединение ВКЛ и Польши повлияло на ход ливонской войны. В 1582 г. между Россией и РП был заключен мирный договор сроком на 10 лет.
13) Рэлігія і царква на Беларусі ў XIV- XVI ст.
Гістарычна склалася, што Беларусь знаходзіцца на памежжы дзвух хрысціянскіх канфесій – праваслаўя і каталіцтва, гэта адбілася на рэлігійнай гісторыі краіны, культуры і менталітэце народа.На працягу XI – XIII стст. тэрыторыя сучаснай Беларусі была выключна праваслаўнай Манаполію праваслаўя парушыў Ягайла, калі здзейсніў унію з Польскім каралеўствам. Пашырэнню каталіцтва спрыяла падзенне Канстантынопаля ў 1453 г. і рост канфрантацыі з Масквой. Вялікае княства ўсё болей арыентавалася на каталіцкі Захад. Тым не меньш, на працягу XVI – сярэдзіны XVI стст. праваслаўе заставалася галоўнай рэлігіяй княства, яно задавала тон у жыцці, культуры, ідэалогіі. Адначасова каталіцтва абапіралася на падтрымку кіруючых колаў дзяржавы. Абедзве рэлігіі ўраўнаважвалі адна адну. У княстве працягвалася традыцыя рэлігійнага дуалізму (да хрышчэння ў каталіцтва літоўская і жмудская частка дзяржавы была язычніцкай). Праваслаўная царква на беларускіх землях была прадстаўленна Полацкай і Тураўскай (з 1241 г. Пінскай) епархіямі, часткова Смаленскай і Ўладзіміра-Брэсцкай епархіямі.
14)Палітычнае і эканамічнае развіцце Беларусі у др.пал. XVI- XVIIстст..
Рэч паспалiтая была канстытуцыйнай, саслоўнай манархiяй. Улада размяркоўвалася памiж двухпалатным парламентам (магнатамi i шляхтай) i каралем. Iншыя саслоўi
нiякiх палiтычных правоў не мелi. Пасля Люблiна ВКЛ вяло жорсткую барацьбу за незалежнасць i тэрытарыяльную цэласнацсь. Удалося захаваць рэшткi тэрыторыi былой дзяржавы, а таксама рэшткi дзяржаўнасцi i аўтаномiю ў межах РП. Дзве краiны захавалi ранейшыя назвы: ВКЛ i Польская карона, а таксама свае законы, улады, органы выканаўчай улады, судовыя сiстымы, мясцовае самакiраванне, фiнансы, узброеныя сiлы i да канца XVII ст. дзяржаўныя мовы. У апошнiм статуце 1588 г. абвяшчалася самастойнасць ВКЛ, тэрытарыяльная цэласнасць, забаранялася iншаземцам у княстве набываць землi, маенткi, займаць дзяржаўныя пасады. Пры спрыяльных абставiнах магнаты княства змагалiся за поўную самастойнасць, рабiлi змовы з мэтай адарваць ВКЛ ад РП. ВКЛ было лiквiдавана з прыняццем Канстытуцыi 1791 г. У 1596 г. у Брэсце была прынята царкоўная ўнiя, створана ўнiяцкая царква. Яна падпарадкоўвалася Ватыкану, уяўляла сабой сродак акаталiчвання насельнiцтва на нацыянальная мове, а не нацыянальную царкву як сiмвал суверэнiтэту дзяржавы. Беларуская шляхта перайшла ў каталiцызм, а вернiкамi ўнiяцкай царквы сталi сяляне i гарадскiя нiзы. Унiяцкая царква была лiквiдавана ў 1839 г.
Не было стабiльнасцi i ў сацыяльна-эканамiчным развiццi Беларусi ў XVI—XVII ст. Адсутнацсь нацыянальнага адзiнства, сацыяльныя этнiчныя, рэлiгiйныя процiстаяннi, феадальные мiжусобiцы вялi да эканамiчнага зянападу. Шматлiкiя войны вялi да разбурэння гарадоў i весак, фiзiчнага знiшчэння насельнiцтва. У другой палове XVI—першай палове XVII ст. на тэрыторыi Беларусi была праведзена аграрная рэформа (устава на валокi. Жыгiмонт II Аўгуст. Валока – 30 моргаў – 21.37 га. Пад фальварак адводзiлася 8—15 валок). Усталявалася фальварачная сiстыма гаспадарання. Адбываеца канчатковае запрыгоньванне сялян, значна павялiчваецца прыгонны ўцiск, растуць даходы шляхты. У вынiку рэформы ў Цэнтральнай i Заходняй Беларусi разбураецца сялянская абшчына, укараняецца падворнае землекарыстанне, змянiлiся катэгорыi сялян (цяглыя, асадныя, агароднiкi, слугi), iх эканамiчнае i правовае становiшча. Iдзе рост землеўладанняў свецкiх магнатаў, адначасова назiраецца залог iх маенткаў. Гэта нараджае ў другой палове XVIII ст. тэндэнцыю да пераўтварэння феадальнай формы ўласнасцi на зямлю ў буржуазную. Побоч з залогам зямлi ўзнiкаюць такiе з`явы, як арэнда зямлi, мануфактуры i iнш., што сведчыць аб зараджэннi капiталiстычнай формы гаспадарання, дэферэнцыяцыi вескi.
15)Эканамічны і палітычны стан Беларусі ў XVIІІ ст.
Пасля падзелаў РП тэрыторыя Беларусi ўвайшла ў склад Расii. На беларускiя землi распаўсюдзiлiся агульныя прынцыпы расiйскага кiравання. се насельнiцтва прыводзiлася да прысягi, хто быў нязгодны прысягаць – павiнен быў ў трохмесячнытэрмiн пакiнуць межы i меў права прадаць нерухомасць.Умацоўваючы свае пазiцыi, урад Расii лiчыўся з гiстарычнымi адрозненнямi Расii ад Заходнiх губерняў. Такiмi адрозненнямi былi: узровень развiцця вытворчых адносiн у Расii быў вышэйшы; Расiя развiвалася ў цэнтралiзацыi, а РП – дэцэнтралiзацыi.Пагэтаму палiтыка царызму на першым этапе ў Беларусi была вернi памяркоўнай, асцярожнай. Захоўвалiся практычна ўсе ранейшыя правы i прывiлеi. Аднак было лiквiдавана права вета, шляхта згубiла правы на канфедэрацыi i права мець прыватнае войска i ўласную крэпасць.У 1777 г. адбылiся выбары павятовых, губернскiх кiраўнiкоў, былi створаны павятовыя цi губернскiя органы кiравання.У адносiнах да каталiцкай царквы праводзiлася вельмi асцярожная палiтыка. Нават была ўтворана каталiцкая епархiя. Маемасць заставалася недатыкальнай. Забаранялася хрысцiць у сваю веру праваслаўных.У 1794 г. была ўстаноўлена мяжа яўрэйскай аседласцi на тэрыторыi Беларусi i iншых землях. Яны сялiлiся толькi ў гарадах i мястычках, займалiся рамяством i гандлем, забаранялася займацца земляробствам i купляць зямлю. Яны маглi запiсвацца ў мяшчанскае i купецкае саслоўi з умовай выплаты падаткаў у двайным памеры.Асноўным заканадаўчым кодэксам быў статут ВКЛ 1588 года (да 1840 г.).Аднак рост незадаволенасцi шляхты, каталiцкага дваранства прымусiла царызм дзейнiчаць больш актыўна: на беларусi ўводзiцца землеўладанне расiйскага дваранства; паступова абмяжоўвалiся правы дваранства, канфiскоўвалiся маенткi за ўдзел у антыўрадавай дзейнасцi. Асаблiва жорсткiя меры сталi прымацца ў 30-я гады XIX ст. Гэта было абумоўлена дзвюма прычынамi: рост апазiцыйных грамадска-палiтычных настройу i разлажэнне феадальна-прыгоннiцкага права. Першымi праявамi беларускага нацыянальнага руху было стварэнне i дзейнасць тайных таварыстваў фiламатаў i фiларэтаў.Культурна-нацыянальныя iмкненнi выявiлiся ў новай беларускай лiтаратуры (Баршчэўскi, Чачот, Багрым, Сыракомля, Дунiн-Марцiнкевiч). Гэта сведчыла аб фармiраваннi беларуская народная iнтэлiгенцыi.Пасля падаўлення паўстання ў 1831 г. у Беларусi, як у Расii, пачынаецца рух рэвалюцыянераў-дэмакратаў разначынцаў.Усе гэта прымусiла расiйскi ўрад дзейнiчаць больш рашуча. Царызм праводзiў разбор шляхты; быў адменены статут на тэрыторыi Вiцебскай i Магiлеўскай вобласцi; усiм пасадам i дзяржаўным установам былi дадзены расiйскiя назвы.У 1832 г. быў створаны асобны камiтэт па справах Заходнiх губерняў. На кiруючыя пасады сталi прызначацца чыноўнiкi з Расii.У 1832 г. быў закрыты Вiленскi ўнiверсiтэт. Усе справаводства было перакладзена на рускую мову.У 1839 г. была аб`яднана ўнiяцкая царква з праваслаўнай. Мэта – аслабiць польска-каталiцкi ўплыў на беларускiя землi. Усе духавенства пазбаўлялася зямлi.
16)Развіццё беларускай культуры ў другой палове XVIІ ст. - XVIІІ ст.
Особенностью развития белорусской культуры в XVIII в. было сочетание старых и новых тенденций и течений в архитектуре, литературе, естествознании, философии идругих направлениях общественной мысли. |В ней в той или иной степени нашли отражение основные идеи эпохи просвещения. Она развивалась на основе идеалов светского образования, науки, разума. В общественном мнении эталоном для подражания стал,просвещенный человек, рационалист, реформатор, следующий новым веяниям в культуре, критически относящийся к религии.
Новым жанром в белорусской литературе явилась политическая сатира. Наиболее яркими произведениями этого жанра являются «Речь Мелешки» и «Письмо к Обу-ховичу».Вопреки всем препятствиям, белорусское литературное творчество в конце XVII—XVIII вв. продолжало развиваться Отдельные произведения музыкантов того времени получали широкую известность, а полонез Михала Огинского «Прощание с Родиной» пользуется популярностью во всем мире и сейчас, через двести лет после его создания. гравюры могилевских мает еров В. Ващенко и Ф. Ангилейки, изделия ткацких мануфактур в Белой, Мире, Альбе, урецко-налибок-ское стекло. Высокохудожественной скульптурой резьбой отличались магнатские дворцы, и особенно костелы, монастыри католических орденов. Примерами могут служить интерьер иезуитского костела в Гродно (резчик Я. Шмитт) В стиле барокко был перестроен разрушенный шведами в 1706 г. несвижский дворцово-замковый комплекс (архитектор К. Жаднович), построены костел и монастырь бернардинок в Минске. Представителем позднего, на Беларуси — «виленско-го» барокко был Я. Глаубиц — автор проекта костела Иоанна Крестителя в Столовичах. По его же проекту перестраивалась в 1738—1750 гг. и знаменитая полоцкая София — в то время униатская церковь. В конце XVIII в. дальнейшее развитие получило декоративно-прикладное искусство. Белорусские мастера поднялись до высокого художественного уровня в производстве стеклянной посуды (Урецкая и Нали-бокская мануфактуры), мирских и слуцких ковров, кореличских гобеленов. Мировую известность получили слуцкие пояса. Удивительными были достижения так называемых крепостных театров в Беларуси. В течение 50 лет существовал театр в Несвиже, созданный князем Радзи-виллом в 1740 г. Во второй половине века Г- Радзивилл содержал театр в Слуцке. М. Огинский —в Слониме, А. Тизенгауз — в Гродно. Р. Чернышев — в Могилеве и Чечерске, С. Зорич — в Шклове. В них ставились оперы, балеты, трагедии, комедии разных авторов, в том числе Ж. Мольера, Ф. Вольтера. Магнаты приглашали в свои театры местных и западноевропейских профессионалов, мастеров театрального искусства, музыкантов, художников, танцовщиков и балетмейстеров. В Слуцке, Слониме, Несвиже, Гродно, Шклове существовали балетные и музыкальные школы. Выпускники этих школ успешно работали на сценах варшавских и петербургских театров.
17) Падзелы Рэчы Паспалітай. Уваходжанне беларускіх зямель у склад Расійскай імперыі. Першы падзел РП адбыўся па iнiцыятыве Прусii ў 1772 г. Тэрыторыя РП была падзелена памiж Расiяй, Прусiяй i Аўстрыяй. Да Расii адышлi Iнфлянты, большаячастка Полацкага ваяводства, амаль усе Вiцебскае, Мсцiслаўская ваяводства, Магiлеўскае ваяводства.Убачыўшы пагрозу дзяржаўнаму iснаванню, сейм 1791 г. прыняў канстытуцыю. Яна адмяняла выбарнасць караля, адмяняла вольнасцi шляхты, рашэннi сейма прымалiся большасцю галасоў, забаранялася назва ВКЛ, абвяшчалася свабода веравызнання i iншыя рашэннi, накiраваныя на цэнтралiзацыю i ўмацаванне дзяржавы. Знайшлiся сiлы, якiя былi незадаволены прыняццем Канстытуцыi. Яны ўзялiся за барацьбу за расiйскiя парадкi кiравання. Зноў пачалася грамадзянская вайна. Гэта скарысталi суседзi. Адбыўся другi падзел РП. Да расii адышла цастка полацкага ваяводства, рэшткi Вiцебскага i Мсцiслаўскага, Мiнская i ўсходняя часткi Навагрудскага i Брэсцкага ваяводстваў. У адказ на раздзел краiны ў сакавiку 1794 г. пачалося паўстанне Т.Касцюшкi. Яго галоўная мэта – незалежнасць нацыi, РП у межах 1772 г. Паўстанне Т.Касцюшкi пачалося ў Кракаве, затым у Лiтве. Пацярпела паражэнне. У Варшаву ўвайшлi прускiя, рускiя, ааўстрыйскiя войскi.У 1795 г. адбыўся трэцi падле РП. Да Расii адышла Заходняя Беларусь i ўсходняя Лiтва, а таксама ўкраiна да Зах. Буга. РП перастала iснаваць як самастойная дзяржава: не абмежаваныя шляхецкiя вольнасцi, нацыянальны прыгнет,рэлiгiйны фанатызм, падзенне нораваў шляхецкага саслоўя, адсутнасць моцнай улады ў краiне, анархiя, раскол грамадства паводле этнiчных i iдэалагiчных прыкмет, няспынныя войны i iнш. – усе гэта аслабляла дзяржавы знутры, рабiла легкай здабычай суседзяў.
18) Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі ў кан. XVIІІ ст. – першай палове ХІХ ст. У выніку трох падзелаў РП амаль усе беларускія этнічныя землі з насельніцтвам больш за 3 млн чал. увайшлі ў склад Расійскай імперыі. Беларусь падзялялася на тры губерні – уласна Беларускую Мінскую і Літоўскую. Усталяванне новай сістэмы органаў кіравання і правапарадку ўскладнялася вострым недахопам чыноўнікаў, якія б ведалі спецыфіку мясцовага жыцця. Колькасна шляхецкае саслоўе складала да 12% ад усяго насельніцтва Беларусі, у той час як расійскае дваранства толькі 13 %. У выніку ўрад Кацярыны ІІ прыступіўся да так званага «разбору шляхты». шляхцічы былі абавязаны прадставіць пасведчанне свайго высакароднага паходжання ў выглядзе адпаведных дакументаў ці выпісак з вялікакняскіх або каралеўскіх грамат. Тыя, каму не ўдалося гэтага зрабіць, пазбаўляліся дваранскіх прывілеяў і пераводзіліся ў падатковыя катэгорыі «ганаровых грамадзян» або «аднадворцаў».У вынiку, у новых умовах Беларусь ператварылася ў самую прыгоннiцкую ўскраiну iмперыi. У канцы XVIII – пачатку XIX ст. эксплуатацыі прыгонных сялян істотна ўзрасла.магдэбургскае права перастала існаваць, а разам з ім – і пэўная іх незалежнасць ад дзяржавы. Указам Кацярыны ІІ ад 23 чэрвеня 1794 г. была ўсталявана так званая мяжа яўрэйскай аселасці, у адпаведнасці з якой яўрэям забаранялася выязджаць у вялікарускія губерні. Ім жа забаранялася жыць у вёсках, валодаць зямлёй і займацца земляробствам. Яны былі абавязаны выселіцца ў гарады і мястэчкі і жыць у адмысловай абшчыне – кагале (існаваў да 1844 г.). Тыя з яўрэяў, хто жадаў запісацца ў мяшчане або купцы, мусіў плаціць за дазвол двайную цану. Але нават ва ўмовах жорсткай дыскрымінацыі ім удавалася пацясніць сваіх канкурэнтаўіншаверцаў. У гарадской эканомiцы захавалася цэхавая арганiзацыя. Рамесная вытворчасць значна пераўзыходзiла мануфактурную. Прычым, вотчынныя мануфактуры ўсё яшчэ значна перабольшвалi колькасць купецкiх. Шырокае выкарыстанне працы прыгонных сялян на вотчынных прадпрыемствах складалi моцную канкурэнцыю купецкiм. Таму попыт на рабочую сiлу гарадскiх i местачковых рабочых, у сваёй масе – яўрэяў, быў нiзкiм. Новае ў аблiччы беларускiх гарадоў выявiлася таксама ў тым, што сюды ўзмацнiўся прыток рускага чыноўнiцтва, дваранства, адстаўнога афiцэрства, праваслаўнага святарства, зацiкаўленых ва ўзбагачэннi.Адным з галоўных напрамкаў дзяржаўнай палітыкі на Беларусі з’яўлялася ўсталяванне дзейснай падатковай сістэмы. У ліку новых падаткаў уводзіліся падушны і земскі зборы. Рэкруцкая павіннасць заключалася ў адпраўцы на пажыццёвую вайсковую службу здольных да яе маладых людзей. У адрозненне ад вялiкарускага насельнiцтва, мясцовыя сяляне, рамеснiкi i купцы плацiлi падаткi не папяровымi грашыма, а срэбранай манетай, што больш узбагачала царскую казну.Такім чынам, палітыка царскага ўрада на беларускіх землях скіроўвалася на інтэграцыю іх патэнцыялу ў агульнарасійскае эканамічнае, грамадскае, духоўнае і культурнае жыццё, вядома ж, найперш, у інтарэсах пануючага праваслаўнадваранскага класу.
Беларусь у вайне 1812 г.
У чэрвені 1812 г. 600-тысячная армія французскага імператара Наполеона Бонапарта ўступіла ў межы Расійскай імперыі, распачаўшы баявыя дзеянні на тэрыторыі Беларусь Першапачаткова французскі бок планаваў разграміць рускія арміі ў прыгранічных баях, спыніцца ў Вільні і вымусіць расійскага імператара Аляксандра I пайсці на зак-лючэнне міру. Аднак гэты план не ажыццявіўся. Рускія арміі (1-я — генералаМ. Барклая дэ Толі, штаб знаходзіўся ў Вільні, 2-я — генералаЯ. Баграціёна, штаб — у Ваўкавыску), адступіў-шы, аб'ядналіся пад Смаленскам. Разбіць іх на тэрыторыі Беларусі не ўдалося. У абарончых баях пад Полацкам вызначыўся адзін з леп-шых кавалерыйскіх генералаў рускай арміі Я. Кульнёў, атрад якога атрымаў перамогу над французскімі войскамі. Смярот-на паранены ядром, генерал загадаў перад смерцю зняць з сябе мундзір з баявымі ўзнагародамі, каб праціўнік не даведаўся аб такой буйной страце. Пад Магілёвам значныя сілы француз-скай арміі скаваў корпус генерала М. Раеўскага. Прыкладам гераізму для салдат стаў учынак самога генерала, які разам з двума непаўналетнімі сынамі падняў сваіх воінаў у атаку. Зразумеўшы, што план маланкавага разгрому расійскай арміі праваліўся, Напалеон схіляўся да думкі закончыць бая-выя дзеянні ў Віцебску і пачаць тут мірныя перагаворы з Аляксандрам I. Аднак французская армія магла захаваць сваю баяздольнасць толькі рухаючыся наперад. А наперадзе былі Барадзінская бітва ў жніўні 1812 г., захоп Масквы і ад-ступленне з яе. Кіраўніцтва рускай арміяй у гэты час ажыц-цяўляў фельдмаршал М. Кутузаў. Пад яго камандаваннем пачалося выгнанне французскіх захопнікаў. У час адступлення французскай арміі восенню 1812 г. бая-выя дзеянні другі раз пракаціліся па беларускай зямлі. Ра-шаючая бітва адбылася пад Барысавам каля вёскі Студзёнкі. Тут пры пераправе цераз Бярэзіну на другі бераг трапіла толькі 1/10частка «Вялікай арміі» Напалеона. 2. Становішча Беларусі ў час вайны характарызавалася тым, што тут сутыкнуліся арміі дзвюх вялікіх дзяржаў. Польская і апалячаная шляхта спадзявалася на аднаўленне Напалеонам Рэчы Паспалітай і Вялікага княства Літоўскага (ВКЛ). Шляхціцы віталі прыход Напалеона і паступалі на службу ў яго армію. Загадам Напалеона быў утвораны Часо-выўрад ВКЛ, які займаўся, перш заўсё, забеспячэннем французскай арміі прадуктамі і кормам для жывёлы. Войскі рускай арміі былі ўкамплектаваны рэкрутамі, набранымі таксама і з беларускіх губерняў на 20-гадовы тэрмін службы. Іх колькасць была значна большай у параў-нанні з тымі жыхарамі Беларусі, што знаходзіліся ў складзе войскаў Напалеона.
У пачатку вайны сялянства Беларусі з прыходам Напалеона звязвала надзею на вызваленне з-пад прыгону, бо ў суседняй Полыдчы асабістая залежнасць сялян ад памешчы-каў была ім ліквідавана. Аднак Напалеон не пайшоў на вызваленне беларускіх сялян. А бясконцыярэквш^ш (прыму-совае адабранне маёмасці і жывёлы на карысць арміі) і рабаўніцтва выклікалі масавае супраціўленне сялянства, а таксама гарадскіх жыхароў. У такіх умовах у Беларусі раз-гарнуўся партызанскі рух. Асаблівую актыўнасць у бараць-бе з французскімі войскамі праявілі жыхары вёскі Жарцы, што пад Полацкам. Некаторыя з іх былі ўзнагароджаны крыжамі і медалямі.
20)Грамадска-палітычны рух на Беларусі ў першай пал. ХІХ ст
З канца першага дзесяцiгоддзя ў Беларусi прыкметна ўзмацняецца грамадска-палiтычны рух. Формай арганізацыйнага згуртавання рэвалюцыйных сіл у Расіі ў тыя гады былі розныя тайныя таварыствы. Адным з такіх таварыстваў, што мелі важнае значэнне ў развіцці рэвалюцыйнага руху ў навучальных установах Віленскай акругі, было «Таварыства філаматаў». Створаны ў 1817 г. па ініцыятыве групы студэнтаў Віленскага універсітэта (Адама Міцкевіча, Томаша Зана, Яна Чачота, Юзэфа Яжоўскага і інш.) гурток філаматаў ператварыўся ў даволі буйную аргаінізацыю са шматлікімі філіяламі ў розных раёнах Беларусі У Віленскім універсітэце, акрамя «Таварыства філаматаў», дзейнічалі «Таварыства прамяністых», «Саюз літаратараў», «Саюз філарэтаў» і інш., што з'яўляліся своеасаблівымі філіяламі «Таварыства філаматаў», амаль не адрозніваючыся ад яго поглядамі. Раней за іншыя ўзнікла тайнае «Таварыства аматараў навук», створанае ў 1819 г. у Свіслацкай гімназіі (Гродзенская губерня). Па даручэнні «Таварыства філаматаў» М. Рукевіч, які пазней стварыў «Таварыства ваенных сяброў», накіраваў у 1823 г. члена беластоцкай вучнёўскай тайнай арганізацыі «Згодных братоў» Ф. Ляховіча ў Свіслацкую гімназію для стварэння там такога ж таварыства. Выкананню задачы Ляховічам спрыялі ўмовы, якія складаліся ў гімназіі. На пачатку 20-х гадоў утварылася тайная група ў Вышэйшым піярскім вучылішчы ў Полацку, якая атрымала назву «Таварыства філарэтаў».Члены тайных таварыстваў Віленскага універсітэта як самі, так і праз сяброў, што працавалі ў навучальных установах Беларусі і Літвы, збіралі ў вёсках узоры хлеба-сурагата, якім харчаваліся ў галодныя гады прыгонныя сяляне. Шырокі ўдзел перадавой моладзі ў падпольных гуртках спрыяў узнікненню дзекабрысцкіх арганізацый у Беларусі. Ідэі дзекабрыстаў, якія адпавядалі поглядам перадавой рэвалюцыйнай моладзі, сустрэлі тут водгук і падтрымку.Асноўным у праграме дзекабрыстаў было патрабаванне ліквідацыі самадзяржаўя і прыгоннага права. Ажыццяўленне на практыцы гэтых ідэй азначала б перамогу буржуазнай рэвалюцыі, якая адкрыла б шырокі шлях для развіцця капіталізму. Аднак яны не разумелі рашаючай ролі народа ў барацьбе за рэвалюцыйнае пераўтварэнне краіны.
Кіраўнікі таварыства разгарнулі работу сярод перадавой моладзі навучальных устаноў і прагрэсіўнай інтэлігенцыі Беларусі і Літвы. У прыватнасці, яны наладзілі кантакты з тайнымі таварыствамі моладзі ў Вільні, Свіслачы і іншых месцах.
14 снежня 1825 г. дваранскія рэвалюцыянеры ўзнялі паўстанне. Яны вывелі на Сенацкую плошчу частку войскаў, маючы намер з іх дапамогай скінуць самадзяржаўе. Але паўстанне, не падтрыманае народнымі масамі, было разгромлена ў той жа дзень.
Праз дзесяць дзён пасля паўстання на Сенацкай плошчы члены «Таварыства ваенных сяброў» учас прывядзедня да прысягі піянерскага батальёна ў Бабруйску адмовіліся прысягаць. Іх падтрымалі папярэдне распрапагандаваныя салдаты. Капітан Ігельстром, адмовіўшыся ад прысягі, з крыкам «ура!» павёў першую роту. За ёю накіраваліся іншыя роты. Прысяга ў той дзень была сарвана. Члены «Таварыства ваенных сяброў» спрабавалі далучыць да сябе суседнія вансковыя часці, але неўзабаве былі арыштаваны.
21)Паўстанне 1830-1831 гг. на Беларусі і яго вынікі.
Паўстанне 1830 1831 гг. Набліжэнне паўстання ў Каралеўстве Польскім паскорылі рэвалюцыя ў Францыі, нацыянальнавызваленчыя рухі ў Бельгіі і Італіі. У ноч на 29 лістапада 1830г. пачалосяпаўстаннеўВаршаве. Галоўнымі прычынамі паўстання сталі незадаволенасць шляхты падзеламі Рэчы Паспалітай і парушэнне расійскім урадам польскай Канстытуцыі 1815 г. За кіраўніцтва паўстаннем разгарнулася барацьба паміж рэвалюцыйнадэмакратычным (адноўленае "Патрыятычнае таварыства") і арыстакратычным (узначальваў князь А. Чартарыйскі) лагерамі. Улада апынулася ў руках польскіх арыстакратаў. Абапіраючыся на армію Каралеўства Польскага і дапамогу заходнееўрапейскіх краін, яны імкнуліся дабіцца незалежнасці Рэчы Паспалітай у межах 1772 г. Праблему нацыянальнага вызначэння беларускага народа не ўздымалі ні правыя, ні левыя Беларусь разглядалася як частка незалежнай Польшчы. Расійскі ўрад імкнуўся не дапусціць пашырэння паўстання на тэрыторыю Беларусі, Літвы і Украіны. Тут у снежні 1830 г. было ўведзена ваеннае становішча, павялічвалася колькасць войска. На маёнткі памешчыкаў, якія з'ехалі ў Каралеўства Польскае, быў накладзены арышт, многія з мясцовых чыноўнікаў былі звольнены. Тым не менш у пачатку красавіка 1831 г. паўстанне дасягнула Літвы і ПаўночнаЗаходняй Беларусі, ахапіўшы Ашмянскі, Браслаўскі, Дзісненскі і Вілейскі паветы. У Літве і Беларусі паўстанне вызначалася стыхійнасцю, нягледзячы на тое, што ў студзені 1831 г. пры падтрымцы эмісараў з Варшавы быў створаны Віленскі цэнтральны паўстанцкі камітэт.
22) Адмена прыгоннага права на Беларусі
Прычынамi адмены прыгоннага права былi: прыгоннiцтва стрымлiвала эканамiчнае развiцце дзяржавы; антыпрыгонны рух.Вырашаюць пачаць з Заходнiх губернiй, бо яны былi больш уцягнуты ў таварна-грашовыя адносiны (блiзкасць да заходнееўрапейскага рынку); польскае дваранства ўяўляла пагрозу палiтычнай небяспекi, яно магло выкарыстаць сялянскiя хваляваннi ў сваiх нацыянальных iнтарэсах.19 лютага 1861 г. цар зацвердзiў 17 заканадаўчых актаў аб адмене прыгоннага права i звярнуўся да народа з манiфестам. У гэтым дакуменце заканадаўча замацаваны былi ўсе агульныя, асабiстыя, маемасныя правы, правы грамадскага кiравання сялян, дзяржаўныя i земскiя абавязкi. Галоўным былi асабiстыя правы сялян: селянiн мог вольна распараджацца сабой, заключаць розныя грамадзянскiя, маемастныя пагадненнi, адкрываць прадпрыемствы, пераходзiць у iншыя саслоўi. Аднак сяляне два гады абавязаны былi несцi тыя ж павiннасцi, што i раней. Адменялiся толькi дадатковыя зборы. Да правядзення выкупа зямлi 9 гадоў сяляне лiчылiся часоваабавязанымi. Яны адбывалi паншчыну, баршчыну, плацiлi аброк. Правiлы выкупной аперацыi былi аднолькавымi па ўсей Расii. На працягу 49 гадоў сяляне былi даўжнiкамi дзяржавы, плацiлi ей да 300 % пазычанай суммы. Агульная сума за атрыманыя надзелы перавышала рыначны кошт зямлi ў 3—4 разы (на Беларусi).Умовы рэформы не маглi задаволiць сялян. Пачалiся выступленнi сялян ва ўсей Расii. Яны жорстка падаўлялiся, аднак ва ўмовах паўстання 1863—1864 гг. царскi ўрад вымушаны быў ўнесцi iстотныя змены ў «Палажэнне»: у Заходнiх губернях скасоўвалася часоваабавязаная становiшча сялян, выкупныя плацяжы змяншалiся на 20 %. Мэта – прадухiлiць актыўны ўдзел сялянства ў паўстаннi (з гэтай прычыны сяляне i не падтрымалi паўстанне К. Калiноўскага)Уступкi палепшылi становiшча сялян, спрыялi развiццю капiталiзма ў Лiтве i Беларусi. Разам з тым рэформа несла шмат супярэчнасцей. У Расii захавалася мноства феадальных перажыткаў, што i стала адметнай рысай расiйскага капiталiзму.
23. Паўстанне 1863-1864 гг. на Беларусі і яго вынікі.
Выспяванне паўстання было звязана з абставінамі раз-віцця Беларусі ў другой палове XIX ст. Сялянства Беларусі ў сваей болыдасці было нездаволена ўмовамі адмены пры-гоннага права. 3 мэтай прадухілення іх удзелу ў паўстанні супраць самадзяржаўя, што пачалося ў 1863 г. у Польшчы, царскі ўрад змяніў некаторыя палажэнні рэформы 1861 г. і скасаваў часоваабавязанае становішча сялян. Былі паменша-ны на 20% выкупныя плацяжы. Гэта паўплывала на ўдзел сялянства ў паўстанні. Сярод паўстанцаў налічвалася толькі 18% сялян.
Масавы ўдзел у паўстанні ўзяла шляхта, якая дамагалася аднаўлення Рэчы Паспалітай у межах 1772 г. Найбольш ра-шуча настроеная частка шляхты ажыццяўленне сваіх мэт звязвала з падрыхтоўкай і правядзеннем узброенага паўстан-ня супраць царскіх улад пры падтрымцы сялян. Прыхільнікаў такой тактыкі дзеянняў называлі «чырвонымі». Частка буйных памешчыкаў спадзявалася дасягнуць названай мэты мірным шляхам без удзелу сялянства. Прыхільнікаў такой тактыкі дзеянняў называлі «белымі».
Кіраўніком «чырвонай» плыні шляхецкіх рэвалюцыя-нераў у Беларусі стаў Вікенцій Канстанцін (Кастусь) Калі-ноўскі(1838—1864 гг.). Ён нарадзіўся ў Гродзенскім павецеў сям'і беззямельнага шляхціца. Да рэвалюцыйнай дзейнасці далучыўся ў час вучобы на юрыдычным факультэце Пецяр-бургскага універсітэта. Вярнуўшысяў 1861 г. пасля вучобы на радзіму, ён стварыў на Гродзеншчыне рэвалюцыйную арганізацыю. Восенню 1862 г. стаў старшынёйЛітоўскага правінцыяльнага камітэта (ЛПК) у Вільні — цэнтра «чыр-воных» у Літве і Беларусі, які ўзначаліў падрыхтоўку узброенага паўстання супраць царскіх улад.
Вялікую ролю ў арганізацыі паўстання адыграла выдан-не з лета 1862 г. К. Каліноўскім разам са сваімі паплечнікамі першай рэвалюцыйна-дэмакратычнай газеты ў Беларусі «Мужыцкяя праўда». Выйшла 7 нумароў газеты. К. Каліноў-скі прапагандаваў ідэю народнай сялянскай рэвалюцыі і сфармуляваў ідэю дэмакратычнай народнай дзяржавы: «... не народ зроблены для ўрада, а ўрад для народа». Ну мары газеты ён падпісваў псеўданімам «Ясъка, гаспадар з-пад Вільні».
Адсутнасць адзінага плана баявых дзеянняў, недахоп сіл і зброі, аб'яўленне беларуска-літоўскіх губерняў на ваенным становішчы і правядзенне карнай аперацыі супраць паўстан-цаў пад кіраўніцтвам віленскага генерал-губернатара М. Му-раўёва, рознагалоссі паміж удзельнікамі паўстання прывялі да яго паражэння. Восенню 1863 г. узброеная барацьба ў Беларусі была практычна падаўлена.
У канцы студзеня 1864 г. быў арыштаваны К. Каліноўскі. Знаходзячыся ў турме, ён напісаў і перадаў на волю тры лісты свайму народу, вядомыя пад назвай«Пісьмы з-пад шыбекіцы».
3 лістоў вынікала, што К. Каліноўскі не прызнаваў маскоў-скі або польскі ўрады сваімі для беларусаў. Ён заклікаў беларускі народ ісці ваяваць «за свайго Бога, за сваё права,... за сваю Бацькаўшчыну». У сваю апошнюю хвіліну, стоячы пад шыбеніцай, К. Каліноўскі пры абвяшчэнні судовага пры-гавору, у якім яго назвалі «дваранінам», заявіў: «У нас няма дваран — усе роўныя!»
24. Буржуазныя рэформы другой пал. ХІХ – пач. ХХ ст. на тэрыторыі Беларусі
Рэформа 1861 г. ліквідавала галоўную перашкоду, што стрымлівала развіццё капіталізму ў Расіі - прыгоннае права. Аднак гэтага было недастаткова. Каб рухацца наперад да сапраўды буржуазнага грамадства, Расіі былі патрэбны іншыя рэформы дзяржаўна-палітычнага ладу. У 60 — 70-я гады ўрад Аляксандра II прыняў шэраг пастаноў аб правядзенні такіх рэформ: земскай, судовай, гарадской, ваеннай, у галіне народнай адукацыі і друку. 3 усіх рэформ самай радыкальнай з'яўлялася судовая. Новыя судовыя статуты рашуча парывалі з існаваўшым раней у Расіі судовым ладам. Новы суд будаваўся на бессаслоўных прынцыпах. Абвяшчаліся нязменнасць суддзяў, незалежнасць суда ад адміністрацыі, вусны характар, спаборнасць і галоснасць судовага працэсу. Пры разглядзе крымінальных спраў прадугледжваўся ўдзел у судовым працэсе прысяжных засядацеляў, ствараўся інстытут прысяжных павераных (адвакатаў). Значна скарачалася сістэма судаводства. Першай інстанцыяй стаў міравы суд з адзіным суддзёй, другой - з'езд міравых суддзяў, потым ішлі акруговыя суды (у губернях) і судовыя палаты (аб'ядноўвалі некалькі губерняў). Для ўсіх судоў імперыі існавала адзіная апеляцыйная інстанцыя — сенат. Разам з тым судовая рэформа пакідала валасны суд для сялян (па грамадзянскіх і дробных крымінальных справах), духоўны суд (кансісторыю) па справах духавенства і ваенныя суды для вайскоўцаў. Вышэйшыя дзяржаўныя чыны падлягалі Вышэйшаму крымінальнаму суду.
На Беларусі судовая рэформа пачалася толькі ў 1872 г. з увядзення міравых судоў. Акруговыя суды, прысяжныя засядацелі і прысяжныя павераныя з'явіліся ў заходніх губернях толькі ў 1882 г. Спіс прысяжных засядацеляў зацвярджаўся ўладамі. Усё гэта было вынікам паўстання 1863 - 1864 гг. - самадзяржаўе не давярала мясцовым памешчыкам, сярод якіх былі моцныя прапольскія настроі. Земская рэформа, аб'яўленая 1 студзеня 1864 г., прадугледжвала стварэнне ў паветах і губернях выбарных устаноў для кіраўніцтва мясцовай гаспадаркай, народнай асветай, медыцынскім абслугоўваннем насельніцтва і іншымі справамі непалітычнага характару. На Беларусі ў сувязі з падзеямі 1863 — 1864 гг. уводзіць выбарныя ўстановы царскі ўрад не адважыўся. Палітыка недаверу
мясцовым памешчыкам працягвалася ажно да 1911 г., калі ва ўсходніх губернях Беларусі былі створаны земствы, і то згодна са спецыяльным выбарчым законам.Са спазненнем на 5 гадоў на Беларусі была праведзена гарадская рэформа (прынята ў 1870 г., а на Беларусі пачалася ў 1875 г.). Яна абвяшчала прынцып усесаслоўнасці пры выбарах органаў гарадскога самакіравання — гарадской думы і
гарадской управы на чале з гарадскім галавой. Аднак права выбіраць і быць абранымі ў гарадскую думу атрымалі толькі тыя, хто плаціў гарадскія падаткі. Такім чынам, уведзеная сістэма гарадскога самакіравання забяспечвала ўладу буйной буржуазіі - купцам, прадпрымальнікам, уладальнікам нерухомасці. Рабочыя, служачыя, інтэлігенцыя, якія складалі асноўную масу насельніцтва гарадоў, не мелі магчымасці ўдзельнічаць у гарадскім самакіраванні як непадатковае насельніцтва. Гарадская дума падначальвалася непасрэдна сенату, а не мясцовай адміністрацыі, аднак нагляд за дзейнасцю думы ажыццяўляў губернатар праз спецыяльна створаныя губернскія ўстановы па гарадскіх справах, Гарадскі галава ў буйных гарадах зацвярджаўся на сваёй пасадзе міністрам унутраных спраў, а ў дробных — губернатарам. Кампетэнцыя гарадскога самакіравання была абмежавана вузкімі рамкамі чыста гаспадарчых пытанняў: добраўпарадкавання тэрыторыі горада, арганізацыі гарадскога гандлю і транспарту, народнай адукацыі і аховы здароўя, прыняцця санітарных і супрацьпажарных мер. Pэформа гарадскога самакіравання ўсё ж такі здолела замяніць былыя феадальныя саслоўна-бюракратычныя органы гарадскога кіравання на новыя, заснаваныя на буржуазным прынцыпе маёмаснага цэнзу. Рэфармаванне арміі ў Расіі пачалося ў 1862 г., калі былі ўтвораны 15 ваенных акруг і скарочаны тэрмін службы ў сухапутным войску да 7 і на флоце да 8 гадоў. У 1867 г. быў прыняты новы ваенна-судовы ста'і'ут, які выходзіў з прынцыпаў судовай рэформы 1864 г. Уводзіліся тры судовыя інстанцыі — палкавы, ваеннаакруговы і галоўны ваенны суд. На час вайны ствараўся Галоўны палявы ваенны суд. Рашэнні ваенных судоў падлягалі зацвярджэнню палкавога і акруговага военачальнікаў. Усе мужчыны з 20-гадовага ўзросту павінны былі служыць у войску (выключэнне рабілася толькі для карэннага насельніцтва Сярэдняй Азіі, Казахстана, Сібіры і Поўначы). У сухапутных войсках тэрмін службы паніжаўся да 6 гадоў абавязковай і 9 гадоў у запасе, на флоце — адпаведна да 7 і 3 гадоў. Таксама ўводзіліся льготы для людзей, якія мелі адукацыю. Буржуазны характар насілі таксама школьная рэформа 1864 г. і цэнзурная рэформа 1865 г. Школа абвяшчалася ўсесаслоўнай, павялічвалася колькасць пачатковых школ, уводзілася пераемнасць розных ступеняў навучання. Гімназіі падзяляліся на класічныя і рэальныя (апошнія пазней пераўтвораны ў рэальныя вучылішчы). У класічных гімназіях у аснову навучання было пакладзена выкладанне т.зв. класічных моў - грэчаскай і лацінскай, а таксама гуманітарных дысцыплін. Рэальныя гімназіі павялічвалі аб'ём выкладання матэматыкі і прыродазнаўства за кошт старажытных моў. Скончыўшыя класічныя гімназіі атрымлівалі права паступаць без экзаменаў ва універсітэты. З-за даволі высокай платы за навучанне магчымасць атрымаць добрую адукацыю мелі пераважна прадстаўнікі прывілеяваных і заможных саслоўяў. Для жыхароў Беларусі становішча ўскладнялася яшчэ і тым, што ў краі не было ніводнай вышэйшай навучальнай установы. Новы цэнзурны статут, прыняты ў 1865 г., значна пашыраў магчымасці друку.
25. Сацыяльна –эканамічнае развіццё беларускіх зямель у другой пал. ХІХ ст
Рэформа 1861 г., праведзеная ў iнтарэсах памешчыкаў, абумовiла “прускi” варыянт развiцця аграрнага капiталiзму ў Расii. На Беларусi яго рысы былi яшчэ больш выразныя. Тут памешчыцкае землеўладанне не толькi пераважала, але i мела выразны латыфундыяльны характар. Буйныя памешчыкi валодалi дзесяткамi i сотнямi тычяч дзесяцiн зямлi, а сялянскiя надзелы складалi ў сярэднiм ад 2 да 5 дзесяцiн на мужчынскую душу.
Пераход да капiталiстычнага земляробства на Беларусi адбываўся паступова. На змену прыгоннiцтву спачатку прыйшла змешаная сiстэма гаспадаркi. Феадальныя рысы ў сельскай гаспадарцы праяўлялiся ў выглядзе адпрацовак. Адпрацовачная сiстэма была найбольш распаўсюджана ў Вiцебскай i Магiлеўскай губернях.
Яе сутнасць заключалася ў апрацоўцы памешчыцкай зямлi iнвентаром сялян, якiя атрымлiвалi за гэта ад памешчыка зямельныя ўгоддзi ў арэнду. У Вiленскай, Гродзенскай i Мiнскай губернях памешчыкi шырока выкарыстоўвалi працу наемных рабочых (гадавых, тэрмiновых, падзенных), якiя апрацоўвалi зямлю iнвентаром уладальнiка. Гэта была ўжо капiталiстычная форма гаспадарання. Аднак i тут адпрацоўкi займалi значнае месца.
Пасля рэформы 1861 г. сельская гаспадарка Беларусi ўсе шырэй уцягвалася ў рыначныя сувязi. Развiцце капiталiзму ў Беларусi адбывалася пад непасрэдным уплывам агульнарасiйскага рынку. Беларусь заставалася галоўным чынам сельскагаспадапчым раёнам, аднак па ўзроўню развiцця капiталiзму ў сельскай гаспадарцы яна iшла наперадзi многiх раёнаў Расii. Xутчэй складвалiся капiталiстычныя адносiны ў Вiленскай, Гродзенскай i Мiнскай губернях, дзе пераважала падворнае землекарыстанне. Гэтыя губернi знаходзiлiся i ў больш спрыяльным становiшчы ў параўнаннi з Вiцебскай i Магiлеўскай адносна рынку сбыту сельскагаспадарчай прадукцыi. У вынiку малазямелля сялян таварная вытворчасць iх гаспадарак была вельмi нiзкай, таму асноўнымi пастаўшчыкамi таварнай прадукцыi на Беларусi былi памешчыкi. Шмат памешчыцкiх гаспадарак, асаблiва на захадзе i ў цэнтры Беларусi, перайшло на капiталiстычны шлях развiцця, у iх адкрывалiся вiнакурныя, цагельныя, смалакураныя заводы, млыны, лесапiльнi. Разам з тым, многiя памешчыкi самi не вялi гаспадарку i сдавалi зямлю ў арэнду.
Адмена прыгоннага права паскорыла развіццё капіталістычных адносін у вёсцы. На змену прыгонніцкай сістэме прыходзіць сістэма адпрацовак. Сяляне арандавалі зямлю ў сваіх былых гаспадароў, і за гэта апрацоўвалі памешчыцкія землі або аддавалі частку ўраджая. Адбываецца расслаенне сялянства. На канец 19ст. заможных сялян было 10%, сярэдніх гаспадарак 30%, бедных сялян 60%. На развіццё с/г істотна паўплываў аграрны крызіс 80-90-х гг. 19ст. Прычына: увоз таннага(дешового) хлеба з Зша,Аргенціны, Канады, Аўстраліі.Гэта выклікала значныя змены ў структуры с\г Беларусі. Асноўнай галінай стала мяса-малочн. Жывёлагадоўля, пашыралася вытворчасць масла, сыру, павялічыліся пасевы кармавых траў, тэхнічных культур(лён, бульба, канапель). Прамысловасць: 1) у гэты час павяліч. Колькасць дробных капіталістычных прадпрыемстваў(5-16чал). Такіх было 85% ад агульнай колькасці прадпрыемстваў. 2) К 90-м гг. 19 ст.на тэр. Бел. Завяршыўся прамысловы пераварот. Бел.прадпрыемствы спецыялізаваліся на перапрацоўцы харчовай, мясной, с/г , мінеральнай сыравіны. 3) сфарміраваліся 2 класы капіталістычнага грамадства – буржуазія і наёмныя рабочыя. 4)працягваецца фарміраване=не крэдытнай сіст. І вядучае месца займае Мінскі камерцыйны банк. 5)адбываецца з’яўленне чыгуначнага транспарту. Першая чыгунка 1862г праз Гродна.
21.Перадумовы паўстання
Пачатак паўстання
Для кіраўніцтва паўстаннем на тэрыторыі сучаснай Беларусі і Літве ў пачатку 1831 года быў створаны Віленскі цэнтральны паўстанцкі камітэт пры падтрымцы эмісараў з Варшавы. Пачаць паўстанне было вырашана з Віленскай губерні, дзе знаходзілася невялікая колькасць расійскіх войскаў. Аднак створаны камітэт не змог забяспечыць адначасовае выступленне паўстанцкіх сіл у паветах і іх узаемадзеянне. Пытанне аб адносінах да паўстання вырашала шляхта кожнага павета асобна. Пры станоўчым рашэнні яна выбірала павятовы ўрад і вайсковага камандзіра. Гэтыя ўрады прыводзілі насельніцтва да прысягі, аб'яўлялі рэкруцкія наборы ў паўстанцкае войска, выдавалі адозвы з заклікамі да барацьбы. У сакавіку-красавіку паўстанне ахапіла Літву, паўночна-заходнюю частку сучаснай тэрыторыі Беларусі (Ашмянскі, Браслаўскі, Свянцянскі і Дзісенскі паветы); у красавіку паўстанне ахапіла ўсю Віленскую губерню, але сувязь паміж паветамі была перарвана. У Гродзенскай губерні паўстанне пачалося ў маі, на поўдні Мінскай губерні - толькі ў чэрвені-ліпені, калі ў Царстве Польскім ужо прадвызначылася паражэнне паўстанцкіх сіл. У беларусі і Літве было арганізавана каля трыццаці партызанскіх атрадаў, якія налічвалі 12 тыс. чалавек. Найбольш буйнымі былі атрады:
Апалячаная шляхта, каталіцкае, часткова уняцкае духавенства падтрымалі лозунг барацьбы за аднаўленне Рэчы Паспалітай як польскай дзяржавы. Пытанне аб дзяржаўнасці свайго краю не ставілася. Сяляне актыўнага ўдзелу у паўстанні не прымалі.
Канец паўстання
Віленскі цэнтральны камітэт вырашыў пачаць падрыхтоўку да захопу Вільні і стварыць аб'яднанае войска. Бітва за Вільню 19 чэрвеня 1831 года стала кульмінацыяй паўстання. Аб'яднаныя паўстанцкія сілы краю разам з прысланым на дапамогу польскім корпусам (12 тыс. чалавек) не змаглі дасягнуць перамогі над расійскім войскам.На пачатку жніўня 1831 года на ўсёй тэрыторыі Беларусі паўстанне было падаўлена. Многія актыўныя паўстанцы, у тым ліку з тэрыторыі сучаснай Беларусі, пакінулі радзіму і пазней удзельнічалі ў барацьбе за свабоду ў розных краінах Еўропы.
Пасля паўстання
Указам ад 6 мая 1831 года былі выдзелены тры разрады «злачынцаў»:
Сваіх маёнткаў пазбавіліся буйныя магнаты — Агінскія, Плятэры, Радзівілы, Сапегі, Чартарыйскія і інш. Ад секвестру пазбаўляліся тыя, хто сам з’явіўся на працягу месяца пасля публікацыі ўказа і пакаяўся або даказаў, што яго прымусілі далучыцца да паўстання. Увогуле да следства за ўдзел у паўстанні ў беларуска-літоўскіх губернях было прыцягнута 2878 чалавек.
У 1832 г. быў зачынены Віленскі універсітэт, які быў адкрыты толькі ў 1804 г.
У 1837 г. цар патрабаваў, каб усе паступаючыя ў расійскія універсітэты мелі пасведчанне аб недачыненні да паўстанцкага руху.
У 1839 г. на Полацкім царкоўным саборы была скасавана Берасцейская унія з аўтаматычным пераводам усіх уніятаў у праваслаўе.
У 1840 г. на ўсёй тэрыторыі Беларусі было скасавана дзеянне Статута 1588 г.
Яшчэ аднім вынікам паўстання сталі першыя крокі палітыкі русіфікацыі (дэпаланізацыі) беларускіх земляў.