і Хмары балоты

Работа добавлена на сайт samzan.net:

КРАЮ МОЙ РОДНЫ! ЯК ВЫКЛЯТЫ БОГАМ...

Краю мой родны! Як выкляты Вогам —

Столькі ты зносіш нядолі.

Хмары, балоты... Над збожэм убогім

Вецер гуляе на волі.

Поруч раскідалісь родные вёскі.

Жалям сцікаюцца грудзі! —

Бедные хаткі, таполі, бярозкі,

Ўсюды панурые людзі...

Шмат што зрабілі іх чорные рукі,

Вынясьлі моцные сьпіны;

Шмат іх прымусілі выцярпець мукі

Пушчы, разлогі, нізіны.

Кінь толькі вокам да гэтаго люду —

Сцісьнецца сэрце ад болю:

Столькі пабачыш ты гора усюды,

Столькі нуды без патолі.

Песьня цяе, як удовіна сына,

Янку, каханьне згубіло:

Там дзе панура схілілась каліна,

Беднаго хлопца магіла.

Ў гутарках-казках аб шчасьці, аб згодзе

Сэрцэ навін не пачуе.

Сціснуло горэ дыханьне ў народзе,

Горэ усюды пануе.

Хваляй шырокай разлілось, як морэ,

Родны наш край затапіло...

Брацьця! Ці зможэм грамадзкае горэ?!

Брацьця! Ці хване нам сілы?!

Мяжы

Кінь вокам на увесь абшар зямлі:

Вось хату шчыльна абышлі

Парканы з гострымі цьвікамі,

Пасыпаныя бітым шклом,

Глядзі – ў прасторах за сялом

Мяжамі

Падзелены на нівах каласы,

Ідуць канаўкі празь лясы,

I стопудовыя гранічныя каменьні

Сярод лугоў бяскрайных заляглі.

Шнуры штыкоў па ўсёй зямлі

Гараць, як дзікае хаценьне,

На гасударстваў рубяжы.

Глядзі: паўсюль мяжы.

Нязьмерны вольныя прасторы

Сьвятой зямлі, – а чалавек

Мяжы, ірвы, тыны рабіў за векам век,

Хаваўся ў іх, як ліс у норы,

I жыў пужліва сам – адзін,

Дрыжачы, як лісьцё асін;

Зласьлівы, бессардэчны, хцівы,

Такі здрадлівы,

Для ўсіх чужы, зусім чужы.

Вакол яго – платы, мяжы.

Пабач, што робіцца за гэтымі платамі!

Ў надмернай працы гіне тут

Галодны і абдзёрты люд,

Каторы моцнымі рукамі

Стварыў усе багатствы на зямлі:

Правёў ён скібы на ральлі,

Ён рэйкі пралажыў чыгунак,

Заводаў коміны падняў у выш нябёс,

А сам даўно сьляпы ад сьлёз

I ўжо забыўся аб ратунак.

Глядзі: па ўсёй зямлі сьвятой

Шырокай хваляй залатой

Бяз краю блішча збожжа мора,

Цьвітуць лугі, шумяць лясы...

Так многа ёсьць паўсюль багацтва і красы,

А людзі нішчацца у голадзе, у зморы

Ад беднаты, ад цемнаты,

Бо скрозь – мяжы, бо скрозь – платы.

Максім Багдановіч

"Пагоня"

Толькі ў сэрцы трывожным пачую

За краіну радзімую жах, -

Ўспомню Вострую Браму сьвятую

І ваякаў на грозных канях.

Ў белай пене праносяцца коні, -

Рвуцца, мкнуцца і цяжка хрыпяць...

Старадаўняй Літоўскай Пагоні

Не разьбіць, не спыніць, не стрымаць.

У бязьмерную даль вы ляціце,

А за вамі, прад вамі - гады.

Вы за кім у пагоню сьпяшыце?

Дзе шляхі вашы йдуць і куды?

Мо яны, Беларусь, панясьліся

За тваімі дзяцьмі наўздагон,

Што забылі цябе, адракліся,

Прадалі і аддалі ў палон?

Біце ў сэрцы іх - біце мячамі,

Не давайце чужынцамі быць!

Хай пачуюць, як сэрца начамі

Аб радзімай старонцы баліць...

Маці родная, Маці-Краіна!

Не ўсцішыцца гэтакі боль...

Ты прабач, ты прымі свайго сына,

За Цябе яму ўмерці дазволь!..

Ўсё лятуць і лятуць тыя коні,

Срэбнай збруяй далёка грымяць...

Старадаўняй Літоўскай Пагоні

Не разьбіць, не спыніць, не стрымаць.

ЭМІГРАЦКАЯ ПЕСНЯ

Ёсць на свеце такія бадзягі,

Што не вераць ні ў бога, ні ў чорта.

Ім прыемны стракатыя сцягі

Караблёў акіянскага порта.

I няма ім каго тут пакінуць,

Бо нікога на свеце не маюць.

Ўсё і.м роўна: ці жыць, ці загінуць, —

Аднаго яны моцна жадаюць:

Пабываць у краях незнаёмых,

Ды зазнаць там i шчасця i гора,

I загінуць у хвалях салёных

Белапеннага сіняга мора.

Але мы — не таго мы шукаем,

He тагo на чужыне нам трэба.

He рассталіся б мы з нашым краем,

Каб было дзеля нас у ім хлеба.

I на вулцы пад грукат, пад гоман,

Дзе натоўп закруціўся рухавы,

Нам маячыцца вёсачка, Нёман

I aгні партавыя Лібавы.

тыя часы ў існаванні слаўнага места Віленскага, зайздруючы, згадываюць, калі мыта салянічае на соль простую і ледаватую ў двакроць паменшана было. Тады ж мяшчане віленскія з ласкі яго каралеўскай міласці і прывілей атрымалі, каб тры дні штогод перад святам нараджэння Ісуса Хрыста мёд варыць вольна, ні капшчызны, ані васковага да скарбу не плоцячы.

Водлуг гэтага ў Вільні за звычай стала гадзіну-другую ў бяседзе за келіхам мёду хатняга сцерці. Таксама і залатар Антон Корж, майстар скрозь паважаны, да крамы сваёй, на Нямецкай вуліцы збудаванай, часам таго абоіншага са знаёмых запрашаў, каб вечар зімовы прыстойна ўдвух скаратаць. Гэткім чынам і ў дзень святой Харыціны, каралевы літоўскай, на покуці крамы залатарскай госць, Раман Якубовіч, чалавек добры і рахманы, за карцом поўным ушчэрць сядзеў.

Яшчэ ў моладасці ўзяўся ён постаці пана бога, яго прачыстае маткі і рожных святых вучыцца маляваць, фарбы кволыя на дашчэчках кляновых, гладка выструганых і крэйдай загрунтаваных, з малітвай у сэрцы накладаючы. Пяць год яму вучнем давялося быць ды два гады — падмайстрам; а як тэрмін гэты скончыўся, тады Якубовіч, звычай спаўняючы, са старшай дачкой гаспадара свайго, Агатай, жаніўся і, звання майстра такім парадкам справядліва дайшоўшы, усягды цяпер заработак меў. Уважаючы на гэта, нават і пан Корж яго да сябе запрашаў, хоць, ведама, іконнік залатару раўнёй быць не можа і таксама ад яго розніцца, як, прымерам кажучы, фарба трохграшовая ад золата угорскага, у агні пяць разоў ачышчанага. Але Корж, крамар заможны і паважаны, на свеце незамала пажыўшы і шмат чаго зведаўшы, людзямі ніколі не пагарджаў, гонару свайго, аднак, ні ў чым не змяшпаючы. Так і цяпер ён, мёд цёмна-буршты-новы смакуючы, словы госця свайго ўважліва слухаў.

— Чуткі да мяне дайшлі,— гэтак прамаўляў іконнік Раман Якубовіч,— быццам Сальватор Роза, майстар умелы, а ў працы рупны і здольны, да нашага краю з зямлі Італійскай прыехаўшы, абразы на мурах цэркваў полацкіх з вучнямі сваімі малюе, старыну ў маляванні гэтым рухаючы, а навіны ўводзячы. Дзеля таго абразы тыя ад даўнейшых шмат чым розняцца, і гэтае людзям, у старыне цвёрдым, а да цэрквы божай прыхільным, сталася вельмі не да спадобы.

Ды яшчэ кажуць, быццам італіец той, аб красе толькі дбаючы, а на збаўленне душы сваёй забыўшыся, паганскіх багоў і шмат чаго іншага малюе, аб чым іконніку добраму лепш нават І не думаць. Нічога гэтага ў жоднага з майстроў часу старага, а нам у прыклад стаўшага, пабачыць няможна. Найгорш жа тое, што іконнікі полацкія звычаю рускага, а ў працы здольныя і дасведчаныя, навіны гэтыя пераймаюць ды да таго ж і людзей усякіх, нават роду паспалітага, а таксама і рэкі, бары і лугі і шмат чаго іншага малююць, і час і працу сваю праз усё гэтае марне трацячы. Бо, здаецца, кожны зразумець можа, што святая ікона пана бога, хаця б і зусім няўдала зробленая, бязмерна больш варта, чым са пся якога-небудзь малюнак найлепшы. Але майстры тыя на гэта не ўва-жаюць, а таму іконапісь прыстойная і да старасвецкіх звычаяў прыхільная ў Полацку падупала, праклятым недаверкам на радасць, а ўсім людзям добрым на жаль і гора вялікае. тыя часы ў існаванні слаўнага места Віленскага, зайздруючы, згадываюць, калі мыта салянічае на соль простую і ледаватую ў двакроць паменшана было. Тады ж мяшчане віленскія з ласкі яго каралеўскай міласці і прывілей атрымалі, каб тры дні штогод перад святам нараджэння Ісуса Хрыста мёд варыць вольна, ні капшчызны, ані васковага да скарбу не плоцячы.

АПОКРЫФ

1. Ад Максіма Кніжніка пачатак...

2. I калі скончылася сем тысяч год ад стварэння свету, Хрыстос ізноў зышоў на зямлю і хадзіў па ёй, каб споўнілася тое, аб чым сведчылі прарокі.

3. I хадзіў Ен па ўсім Забраным Краі і па Занёманшчы-не, і па Задзвіншчыне, і па Бярэзінскай зямлі.

4. I разам з ім святы Пётра і святы Юр'я. Але ніхто з людзей не пазнаваў Яго.

5. Бо ішлі яны босымі нагамі з непакрытымі галовамі і былі адзетыя ў белы кужаль ды суконныя світкі, а не таго спадзяваліся людзі.

6. Таму ніхто не ўзяў увагі на іх, калі ў часе жніва праходзілі між працуючых людзей.

7. Толькі музыка, катораму цяпер не было чаго рабіць, падыйшоў да іх і сказаў: сорамна мне, бо сягоння дзень працы і ўсе клапоцяцца каля зямлі; адзін я нікчэмны чалавек.

8. I сказаў яму Хрыстос: не смуціся ў сэрцы сваім. Ці ж не твае песні спяваюць яны цяпер, у часе жніва! Таму не схіляй нізка галавы твае, і не хавай аблічча ад вачэй людскіх.

9. Бо няма праўды ў тым, каторы кажа, што ты — лішні на зямлі. Запраўды кажу я табе: надыйдзе яму гадзіна горычы — і чым ён разважыць тугу сваю, апроч песні твае? Як у дзень смутку, таксама ў дзень радасці ён прыза-вець цябе.

10. I навучаючы яго, казаў: пад песні кладуць чалавека ў калыску, і з спевамі ж апушчаюць у магілу яго.

11.Штодзённымі клопатамі поўніцца жыццё людское. Але калі зварухнецца душа чалавека,— толькі песня здолее спатоліць яе. Шануйце ж песні свае.

12. Бо спяваюць навет і жабы ў багне, а ці ж не лепшымі будзеце вы за іх?

13. Так навучаў Хрыстос музыку. Але Пётра, пачуўшы словы яго, сказаў: Вучыцелю, у гэтай краіне ёсць людзі, каторым няма чаго есці. Ці ж не сціснецца ад сораму сэрца таго чалавека, каторы, шукаючы скарынкі хлеба, прыйдзе з песняй да іх?

14. У адпаведнасці яму, сказаў Хрыстос: так, жыццё гэтых людзей цяжкое, беднае і прыгнечанае. Чаму ж ты хочаш яшчэ пазбавіць іх красы! Мала дадзена ім — няўжо ж трэба, каб было яшчэ менш?

15. I, абярнуўшы аблічча свае да музыкі, папытаўся: калі пяюць песні ў вас?

16. Музыка адказаў: пяюць на Каляды, на Запускі, на Вялікдзень, на Троицу, на Яна Купалу, у Пятроўку, на зажынках і дажынках.

17. Пяюць на радзінах і хрэсьбінах, пяюць дзіцё ка-лыхаючы, і самі дзеці пяюць гуляючы; пяюць на ігрышчах і вяселлях, І на хаўтурах, і ў бяседзе, і пры працы, і на вайну ідучы, і ўва ўсякай іншай прыгодзе. Увесь круглы год пяюць.

18. I мовіў Хрыстос Пятру: ты, шкадуючы галодных людзей, асудзіў песню, але самі галодныя не асудзілі яе. Жывая яшчэ душа ў народзе гэтым.

19. Тады ізноў сказаў Пётра: але няхай жа ў песнях будзе страва для душы, няхай будуць думкі добрыя І навучаючыя, каб апроч красы, быў у іх і спажытак чалавеку.

20. I адказаў яму Хрыстос: няма красы без спажытку, бо сама краса І ёсць той спажытак для душы.

21. I навучаючы іх, мовіў: агляніцеся навокал! Ці ж не ніва калыхаецца каля нас?

22. Цяжка каля яе працаваў гаспадар і, вось бачыць: паміж збожжа ўзраслі васількі.

23. I сказаў ён у сэрцы сваім: хлеб адбіраюць у мяне гэтыя сінія кветкі, бо поўнаважкія каласы маглі б узрасці тут заміж васількоў.

24. Але, яшчэ з малацця краса іх прыйшлася мне да душы. I таму я не вырву з каранём іх і не выпляню, як усякае благое зелле. Няхай растуць і радуюць, як у маленстве, сэрца маё.

25. Так казаў сабе гаспадар у сэрцы сваім! I не падняў ён рукі на васількі.

26. Я ж кажу вам: добра быць коласам; але шчаслівы той, каму дадзена быць васільком. Бо нашто каласы, калі няма васількоў?

27. I, кажучы так, пачуў Ен песню жнеек, і прамовіў: слухайце што кажуць словы гэтай песні. Яе складалі людзі, якія ведаюць, чаго варты хлеб.

28. Яны ж пачулі, што словы тэй песні кажуць: няма леи in цвяточка над васілёчка. I далей ужо моўчкі ішлі яны.

29. I босыя ногі Хрыста пакідалі на цёплым, мяккім пылу дарогі сляды.

30. Але гора вам, людзі, бо даўно ўжо затапталі вы іх.

Амін.

Рукапіс гэты адшукаў Максім Богдановы

МУЗЫКА

Жыў на свеце музыка. Многа хадзіў ён па зямлі ды ўсё граў на скрыпцы. I плакала ў яго руках скрыпка і такая была ў ягб гранні нуда, што аж за сэрца хапала...

Плача скрыпка, льюць людзі слёзы, а музыка стаіць і выводзіць яшчэ жаласней, яшчэ нудней. I балела сэрца, і падступалі к вачам слёзы:-так і ўдарыўся б груддзю аб зямлю ды ўсё слухаў бы музыку, усё плакаў бы па сваей долі...

А бывала яшчэ й так, што музыка быццам вырастаў у вачах людзей і тады граў моцна, гучна: гудзяць струны, дзваніць рымка, бас, як гром, гудзіць І грозна будзіць ад сну і завець ён народ. I людзі падымалі апушчаныя голавы, і гневам вялікім блішчалі іх вочы.

Тады бляднелі і трасліся, як у ліхаманцы, і хаваліся ад страху, як тыя гадзюкі, усе крыўдзіцелі народу. Многа іх хацела купіць у музыкі скрыпку яго, але ён не прадаў яе нікому. I хадзіў ён далей меж бедным людам і граннем сваім будзіў ад цяжкага сну.

Але прыйшоў час, і музыкі не стала: злыя і сільныя людзі кінулі яго ў турму, і там скончылася жыццё яго... I тыя, што загубілі музыку, узялі яго скрыпку і пачалі самі граць на ёй народу.

Толькі іхняе гранне нічога людзям не сказала. «Добра граеце,— гаварылі ім,— ды ўсё не тое!» I ніхто не мог растлумачыць, чаму ад грання музыкі так моцна білася сэрца бедакоў. Ніхто не ведаў, што музыка ўсю душу сваю клаў у ігру. Душа яго знала ўсё тое гора, што бачыў ён па людзях; гэта гора грала на скрыпцы, гэта яно вадзі-ла смыкам па струнах; і ніводзін сыты не мог так граць, як грала народнае гора.

Прайшло шмат гадоў з таго часу. Скрыпка разбілася. Але памяць аб музыку не згінула з ім разам. I з-памеж таго народу, катораму ён калісь граў, выйдуць дзесяткі новых музыкаў і граннем сваім будуць будзіць людзей к свету, праўдзе, брацтву І свабодзе...

Веранiка

Максiм Багдановiч

Я на душы ўразьлiвай маю

Жыцьця мiнулага пячаць:

Схачу свой вольны верш пачаць,-

I ўраз пра прошлае згадаю;

Удаль вядуць мяне сьляды

Да вас, дзiцячыя гады.

Устае перад маiм пагладам

I вулка, веючая сном,

I цiхi старасьвецкi дом

Зь цянiстым, адзiчэлым садам;

Над iм шпакоўнiца ў гары,

А ўкруг схiлiўся тын стары.

Дом гэты да паноў Забелаў,

Суседзяў нашых, наляжаў;

Я змалку там штодзень гуляў,

Зь дзяцьмi iх лез на дахi сьмела,

Рваў яблыкi, рабiў садом

I крыкам поўнiў цэлы дом.

Вясёла йшлi гулянкi нашы:

Пад шум i гук размах рукi

Зьбiвау здалёку гарадкi,

Быў чутны сьмех пры вiдзе "кашы",

I кожны стрымываў свой плач,

Калi ўразаўся ў плечы мяч.

А вечарком мы выпускалi

У паветра белых галубоў.

Зрабiўшы некалкi кругоў,

У вышыню яны шыбалi,

Як чысты сьнег, кружылi там

I падалi на дахi к нам.

Калi ж сачыўся бледнаваты

Зор сiнiх сьвет празь небасхiл,

I уплатаўся вулак пыл,-

Мы ўсе пяялi каля хаты,

I напаўняў нягучны хор

Маркотнай песьняй сьцiхшы двор.

Так ў гулянках пралятала

маё дзiцячаэ жыцьцё,

А поруч цiхаэ дзiцё,

Дачка Забелаў, узрастала.

Яе я мала знаў: яна

Усягды была сама, адна.

Жылося цяжка Веранiцы

(Хай так дзяўчыну будзем зваць):

Яе памерла рана маць,

I не было саўсiм сястрыцы,

А бацька сэрца хоць i меў,

Ды прытулiць яе ня ўмеў.

Таму з маленства палюбiла

Хавацца ў сад стары яна,

Дзе веяла дыханьне сна

I цiшыня ў паветры плыла,

I нерухомы быў спакой,

Маўляў у глыбiнi марской.

Не калыхнуцца лiсьцяу хвалi,

Успласнуушы пенаю цвятоў

Паверх чарэшнявых кустоў;

Кiпiць шум места дзесь там далi,

А тут i глуха i цямно,-

Не зварухне марское дно.

I забывала Веранiка

Мiж зёлак з кнiжкай аба ўсём,

А ўзгляне,- сад кiпiць жыцьцём:

Над ёю куст шыпшыны дзiкай,

Бруяе блiзка сонны шмель,

I горка пахне тонкi хмель.

Iзноў странiца за странiцай

Раскрытай кнiгi шалясьцiць;

Нячутна час кудысь бяжыць,

Раяцца думкi Веранiкi,-

Усё расьце душа яе

I ў паўнаце красы ўстае.

Калi ж асеннiя навiны

Зьмянялi сад, калi зь бяроз

Рваў лiсьце вецер, а мароз,

Налiўшы ягады рабiны,

Траву губiў, i мы нагой

Узрывалi прэлых лiсьцяў слой,

Калi патроху чырванелi

Чаромха, лiпа, стройны клён,

А гнёзды змрочныя варон

Мiж голага галля чарнелi,

I грозны вечара пажар

Пылаў мiж бура-шызых хмар;

Калi асеннi вецер дзiка

Стагнаў i глуха па начах

Грымеў у наш жалезны дах.-

Тады да лета Веранiка

Ад нас зьнiкала ў iнстытут

I не будзiла згадак тут.

А час усё кацiўся далi,

Хаваючы на дьне гадоў

I гарадкi i галубоў;

Мы непрыкметна падрасталi,

А iншы ўжо шчыпаў вусы

I лiчыў iх гарой красы.

I толькi ўжо тады я ўгледзеў,

Што поруч, як цьвяток лясны,

Узрасла ў красе сваёй вясны

Дачка самотная суседзяў.

I - помню я - тады за ўперш

З маей душы палiўся верш.

ён там кiпеу струёй жывою,

Праз холад мысьлi працякаў

I ў цьвёрдых формах застываў,

Як воск гарачы пад вадою,

Каторым трэба вам гадаць,

Аб чым той вершык меў казаць.

Я з вам скажу йшчэ тое толькi,

Што к Веранiцы твор паслаў

I млеў i ўсё адказ чакаў.

Аж вось прайшло маруды колькi

Трывожных дзён, а ўсё няма

Нi Веранiкi, нi пiсьма.

Калi ж я неяк зь ёй спаткаўся,

Загаварыўшы, як у сьне,-

Яна зiрнула на мяне,

I раптам з вуст яе сарваўся

Такi бязьвiнны, чысты сьмех,

Што на яго злавацца - грэх.

Сьмех гэткi маюць толькi дзецi

Ды людзi зь яснаю душой;

I ён, як жаваранак той,

Зьвiнеў i ўжо каханьня сецi

Нячутна нiшчыў, як ураз

Сарвауся, дрогнуў i пагас.

Накрыла ясны твар дзявочы

Задумы сумныя iмгла,

На плечы ручка мне лягла,

Спагадлiва зiрнулi вочы

I даляцеў к маiм вушам

Ласкавы шэпт: "Мо больна вам?"

Не, зорка, мне было ня больна,

Бо бачыла адно душа,

Як ты сьвяжа i хараша,

Як рада ты жыцьцю нявольна,

Уся пад срэбнаю расой

Са йстужкай скромнай мiж касой.

I мела дзеўча выглад мацi,

Калi тады ка мне яна,

Трывожнай ласкаю паўна,

Сьхiлiлася, як да дзiцяцi,

Зiяючы перада мной

У новай пекнасьцi жывой.

У тэй, што з постацьцю дзяўчыны

Зьлiвала мацеры чарты.

О, як прыгожы-дзiўны ты,

Двайной красы аблiк адзiны!

Ажыў у iм твой вечны цэль,

Мадонн тварыцель, Рафаэль!

I прад высокаю красою,

Увесь зачараваны ёй,

Скланюся я душой маёй,

Натхненнай, радаснай такою,

А ў сэрцы хораша было,

Там запалiлася цяпло.

Дасюль яшчэ яно пылае;

Здаецца - ўмёрла, але ўраз

Праб'ецца зноў, i пройшлы час

Прад iм у згадках праступае,

Як пры агнi цi цеплаце

Таемны подпiс у лiсьце.

I конь крылаты да Парнаса

Мой дух iмчыць тады, каб я

Былое апяваў пасьла.

Ды як знайсьцi сьляды Пягаса

На бруку места? Цяжка ўперш!

Спачынь жа трохi, верны верш!

Iзноў пабачыў я сялiбы,

Дзе леты першыя прайшлi:

Там сьцены мохам параслi,

Вясёлкай адлiвалi шыбы,

Усё ў пылу. I стала мне

Так сумна, сумна ў цiшыне.

Я ў сад пайшоў. Усё глуха, дзiка,

Усё травою зарасло.

Няма таго, што раньш было,

I толькi надпiс "Веранiка",

На лiпе урэзаны ў кары,

Казаў вачам аб тэй пары.

Расьцi, ўзмацовывайся, дрэва,

Як манумент жывы, ўставай,

I к небу надпiс падымай.

Хай нерухомы словы сьпева:

Чым болi сходзiць дзён, начэй,

Тым iмя мiлае вышэй.

У ВЁСЦЫ

Хвалююць сэрца нам дзявочыя пастаці,

І душы мацярэй нас могуць чараваці;

Вышэйшая краса – ў іх зьлітнасьці жывой!

Артысты-маляры схіляліся прад ёй,

Жадаючы зьявіць цераз свае халсьціны

Пачуцьці мацеры у вобліку дзяўчыны.

Красы тэй сымбалем, Маць-Дзева, стала ты, –

І глянулі твае з-пад пэндзаляў чэрты.

З таёмным трэпетам на іх я пазіраю,

А сэрца ўсё імкне да бацькаўскага краю.

Мінулае сваё прыпамінаю я!

Між цёмных абразкоў прайшоўшага жыцьця

Шукаю сквапна штось трывожнаю душою,

І здараньне адно ўстае перада мною.

Калісьці летняю рабочаю парой

Празь вёску я ішоў. Панураю чаргой

З абох бакоў крывой і вузкай вулкі хаты

Стаялі – шэрыя, струхлеўшыя; як латы,

Віднеліся у сьцянах сьляпые вокны іх,

І аж чарнелася салома стрэх гнілых.

Ўсё руйнавалося, старэла, адмірала,

І мала што вакол хоць трохі аздабляла

Вясковую нуду; мак яркія цьвяткі,

Рожнакалёрныя, як тыя матылькі,

У градах высыпаў і цешыў імі душу,

Ды можна йшчэ было там-сям пабачыць грушу,

Крывую, старую... вось толькі і ўсяго.

І да таго ж зь людзей ня відна нікаго, –

Яны на полі ўсе; не мельканець спадніца,

Ня пройдзе зь вёдрамі па воду маладзіца,

Ня ўгледзіш белую магерку мужыка,

Ў паветры не памкне іржаньне жарабка,

І песьня сумная не паліецца звонка...

Што ж дзіўнага, калі, раптоўна крык дзяцёнка

Пачуўшы, дрогнуў я і аглядзеўся. Ах!

Я спудзіў хлопчыка; на руках і нагах

Ён, бедненькі, папоўз па траўцы ля сьцяжынкі,

Да нянькі траплячы – так год васьмі дзяўчынкі.

І вось, дабраўшыся, ў падолак разам з ей

З трывожным голасам уткнуўся ён хутчэй;

І, як схіляецца ад ветра верх бярозкі,

Дзяўчынка к хлопчыку нагнулася і, сьлёзкі

Сьціраючы яму, штось пачала казаць,

Каб заспакоіць плач – зусім як быццам маць,

І саліваліся ў жывы абраз ядыны

Той выгляд мацеры ды з воблікам дзяўчыны –

Дзіцячым, цененькім; і ў гэты час яна,

Здавалася, была аж да краёў паўна

Якойсь шырокаю, радзімаю красою,

I, помню, я на міг пахарашэў душою.

А можа, не краса была ў дзяўчынцы той, –

Дзяўчынцы ўпэцканай, і хілай, і худой, –

А штось вышэйшае, што Рафаэль вялікі

Стараўся выявіць праз Маці Божай лікі.

Страніца лепшая ў штодзёньніку жыцьця!

Зноў зь ціхай радасьцю цябе чытаю я.

Хай шмат чаго ўжо з тых гадоў крыніца змыла

У памяці маёй, хай той дзяўчынкі мілай

Ўжо воблік губіцца у цёмнай глыбіне, –

Я веру, ў цяжкі час ён гляне на мяне.

МАКСІМ І МАГДАЛЕНА М. Багдановіч 1915 прагляд

Гэй, пайду ж я па вуліцы

Ў тое поле за аколіцу.

Ля аколіцы і плот і гарод,

Завіваецца хмялінушка.

Ды чаму ж цябе, зялёную, -

Градам-дожджыкам ня выбіла?

Ты, хмялінушка вясёлая,

Раскудравая хмялінушка,

Загубіла буйну голаву,

Буйну голаву Максімаву.

Максім у карчомцы гуляе,

Ён гуляе – крыж прапівае,

Да таварышаў сваіх выгукае:

«Піва-мёд у карцы налівай,

Каб лілося аж за край, аж за край,

Песьню гучную ямчэе завадзі

Ды цымбаламі падыгрывай!»

Гэй, як скрыпнуць, як утнуць гапака, –

Толькі сьцены захадзілі у шынка.

Струны звонка вымаўляюць з-пад рукі,

Ёмкім дробам выбіваюць хадакі.

Іх сталёвыя надкоўкі зьвіняць;

Ля парога людзі добрыя стаяць,

Падпяваюць, прыгаварываюць

Ды Максіма ўсё пахваліваюць.

Ён сядзіць – не памалу п’е,

Пад цымбалы у далоні б’е,

I хмяльна жа яго галава,

Мова дзіўная так-такава:

«Магда, Магдачка,

Мая кветачка-пралесачка!

Не кахацца мне, хлопу, з табою,

Ваяводы старога дачкою.

Сёньня з войтам цябе заручаюць,

Рушнікі вынімаюць,

Русу косу тваю прапіваюць.

То ня траўка-павіліка расплятаецца, –

Наша вернае каханьніца канчаецца.

Ўжо ня будзеш гуляць, як бывала,

Цалаваць, як раней цалавала,

Выхадзіць у сад апаўночы,

Глядзець ненагляднаму ў вочы.

Ты марцовага сьнегу бялей,

Броўкі – долі сіроцкай чарней;

Не забыць іх сэрцу ніколі,

Ня бачыць да веку патолі.

Лійся, піва, цячы, як вада,

Бо пала на сэрца нуда!»

У хмялю Максім гавора, не чакае гора,

Ды пачула тыя словы шынкароўна Сора.

Ўзяла Сора да палацу шпарка пабяжала,

Ваяводзе а прыгодзе ўсё пераказала.

Гэй, як грымне ваявода у памост нагою:

«Налажы ж ты, ледацюга, буйнай галавою!»

Толькі ўчулі тое слугі – зараз пасьпяшалі,

Ланцугамі хлопу ногі закавалі, 7

Павялі на пляц кірмашовы,

На памост высокі сасновы.

Людзі добрыя ўкруг стаяць.

Ён ідзе-не-ідзе, супыняецца;

Белы ручанькі па баках вісяць,

Ногі борздыя вагаюцца.

Ды ня жаліцца да людзей Максім,

Толькі кажа ён аб цымбалы ім,

Хоча зноў пачуць тое граньніца

У астатні раз,

У сьмяротны час,

На апошняе са сьветам разьвітаньніца

Вокам кінуць – цымбалы дасталі,

На памост на высокі паклалі.

Устрахнуў Максім кудрамі – годзе плакаць, годзе.

Цяжка-важка, сумнёсенька ён заводзе:

«Не вятрыска са поўначы павявае –

Ціхі сон у камору ўступае,

Вочы мне стуляе, ацьмяньжае.

То ня птушка ў гнязьдзечку ўстрапянулася –

Маё сэрца улякнулася.

Сьнілась мне – я ўзьмежкам іду,

Поруч збожжа калыхаецца,

Буйнай срэбнай расой асыпаецца.

Сёньня споўніўся той нядобры сон,

Сёньня споўніўся церазь дзевяць дзён:

Празь цябе, дзявоцкая краса,

Сьлёзы коцяцца, як буйная раса».

Ціха ўсё – толькі струны зьвіняць,

Толькі песьня разьліваецца.

Людзі добрыя навакол стаяць, –

З болю сэрца разрываецца.

Гэй, было б табе, Максіме, не кахацца,

На вяльможную дачку не заляцацца.

Устрахнуў Максім кудрамі – годзе плакаць, годзе,

Цяжка-важка, сумнёсенька ён заводзе:

«Магда, Магдачка,

Мая зоранька ясная,

Маё сонейка прэкраснае!

Ой, ад сонейка

Па зямлі цьвяты расьцьвітаюць,

Ад яго ж яны й пасыхаюць.

А ты, сонца, сьвеціш,

Залатое, сьвятое,

I ня ведаеш тое».

Ціха ўсё – толькі струны зьвіняць,

Толькі песьня разьліваецца.

Людзі добрыя навакол стаяць, –

З болю сэрца разрываецца.

Гэй, было б табе, Максіме, не кахацца,

На вяльможную дачку не заляцацца.

Устрахнуў Максім кудрамі – годзе плакаць, годзе.

Цяжка-важка, сумнёсенька ён заводзе:

«Мае дзетачкі, мае дробныя,

Вы наплачацесь, нагалосіцесь,

Бо ня стане у вас татачкі!

Хто вас будзе гадаваці, адзяваці?

I ад цёмнай ночы укрываці?

Станеце вы, дзеткі, жабракамі,

Пойдзеце барамі-лугамі

Ды гасьцінцамі-дарогамі.

А дарогі тыя без канца ляжаць, –

Без канца вам, дзеткі, гора горкае цярпець».

Ціха ўсё – толькі струны зьвіняць,

Толькі песьня разьліваецца.

Людзі добрыя навакол стаяць, –

З болю сэрца разрываецца.

А як сьмерцю Максіма скаралі, –

Рукі белыя да брамы прыбівалі,

Рукі белыя да брамы мястовай,

Галаву – да вежы вартовай,

Каб дажджы яму кудры мачылі,

А вятры бы сушылі,

Каб крукі прыляталі – вочы дзюбалі,

Ўсе бы людзі пазіралі – ды не забывалі.

Мушка-зелянушка і камарык – насаты тварык

Блізка рэчкі Самацечкі камары таўкуцца,

I «таўкачыкі» спяваюць i y скокі пнуцца:

«Гэй, гоп, таўкачыкі,

Гэй, гоп, асінавы,

Ды работы Максімавы...»

A Максім ляжыць на траўцы, сонна пазірае,

Камарок за камарочкам да яго шыбае,

I пясняр з усіх найлепшых ўжо звініць ля вуха,

Як камарыка няўмысне загубіла муха.

Захісталася сасонка баравая,

Затужыла дзяўчынанька маладая,

Жартаўлівая пяюшка-сакатушка,

A па імені — мушка-зелянушка:

«Ой, чаму ж ды не судзілася мне долі,

Што мяне i не сваталі ніколі?

A пасагу прабагатага я маю:

Куст шыпшыны ад краю i да краю,

Шчэлка ў яблыні — пры ветры каб хавацца,

Ліст альховы — на ночку пакрывацца,

Ды да краю поўны мёдам кацялішча

3 жалудзёвай вялізнай скарлупішчы.

Калі гэты мёд у місачку кладзецца,

Ажно сліна ў роце набярэцца».

Як пачуў тыя жаласці камарык –

Паскрабаў i насочак ён i тварык:

«А чаму бы мне ды з ёй не пажаніцца?

Пэўна, пойдзе, каб болей не журыцца.

Хоць насаценькі я, шэры, хударлявы,

Дык у скоках затое жа рухавы...»

I схапіўся камарочак прыбірацца,

Каб ля мушкі-пяюшкі увіхацца.

ІІ

Прыляцела мушка дахаты, —

Аж у яе камарык насаты.

Сватоўя-хрушчы уссядаюць,

3 бацькам-маткай штось размаўляюць:

«Мы — стральцы, шукаем куніцу,

He куніцу, але дзявіцу».

Гаманілі болей гадзіны

Ды гавораць так да дзяўчыны:

«Ці да смаку госць наш багаты?»

«Запытайце ў мамы i таты».

Тут гарэлкай усё змацавалі,

A пасля i заручын даждалі.

Браў жаніх ад мушкі-дзяўчыны

Дарагі ручнік з павучыны,

Што яна на траўцы сцяліла

I на ясным сонцы бяліла.

У нядзелю будзе вяселле.

Захадзіў камар, як з пахмелля, —

I пяе, i скача паціху,

Ды як сыпне ураз «шырсцяніху»:

«Шырсцяніха, шырсцяніха мая.

Пакахала камара-гультая.

A камар не зважае на яе,

Толькі лётае ды песні пяе».

ІІІ

Загудзела, расшумелася дубрава:

Аб вяселлі у дубраве стала слава.

Як вянок на муху свацейкі надзелі,

Ўсе навокала аж вочы праглядзелі.

A калі бацькам журылася дзяўчына,

Аж заплакала жаноцкая радзіна:

«Ускланяюся татачцы i матачцы,

Калі ўжо апрыкрыла ім ў хатачцы.

І чаму ж вы мяне гадавалі

Ды ў чужую сямейку аддалі?»

Ў каравайніцы вулітак запрасілі,

I яны дзяжу на продзіў замясілі.

Авадзень быў камаровым старшым дружкай

Й рассыпаўся дробным макам перад мушкай.

Матылі — баяры, пчолачкі — баяркі -

Спрытны, шпаркі, асабліва як да чаркі.

A найстарэйшая баярачка-чмяліха

Так спявала, аж баяр пабрала ліха:

«Ой, багаты баяры, багаты,

Ды забыліся ўзяць грашаняты.

Хоць не шмат грашанят яны маюць,

Дык затое свой гонар трымаюць:

Хто капейку дае — грыўняй ліча яе,

A хто грыўню паклаў — што рубля дараваў».

A як сыпнулі-урэзалі музыкі,

Дык узняўся разам гоман там вялікі.

Чмель пузаты на басолі гучна грае,

A на скрыпцы ёмка пчолка падсякае.

I знайшоўся мушанёнак нейкі малы,

Што званіў-такі не кепска у цымбалы.

Лоўка конікі у скоках выціналі,

У гару стрыбалі, звонка падпявалі:

«Камары скакаць

Выракаюцца:

Ногі доўгія -

Паламаюцца».

Гэтак скачуць — хто патроху, хто памногу.

Нейкі конік адтаптаў чмялісе ногу.

Госці спорна п'юць-ядуць ды размаўляюць.

A музыкі граюць, дыхту заўдаваюць

Ўмела муха на вяселле запрашаці,

Ды над тое лепей ўмела частаваці,

Усяго стаяла досыць для гасціны:

Нават мёд быў i чмяліны i пчаліны.

Хрушч вялізны так гарэлкі насмактаўся,

Што зваліўся ды ў куточку высыпаўся.

Восы ў шатах чорных з жоўтымі стракамі

Проста елі мушку злоснымі вачамі.

A яна ля мужа скромненька сядзела

I зялёненькай спаднічкай зіхацела.

Мураўёўна нізка звесіла галоўку,

Бо занадта зацягнулася ў шнуроўку.

Ды як скрыкнула, як ахнула раптоўна:

Ў кроплі дожджыка танула мураўёўна.

Ўсё сцямнела, кроплі шпарка застукалі,

У дупло, дзе мушка жыла, пападалі.

Пахаваліся ўсе госці у куточкі:

Так спынілася вяселле сярод ночкі.

A назаўтра ўсе, як толькі ўсталі зрання,

Дык пайшлі да камара на баляванне.

I былі яшчэ нарэшце перазовы,

Каб не стала аб радзіне кепскай мовы.

Абляцелі кветачкі

He ў пару.

Невясёла шэраму

Камару.

Як пачаў ён параю

3 мушкай жыць

Давялося беднаму

Патужыць.

He умее мушачка

Працаваць,

Толькі ўмее з хлопцамі

Жартаваць;

Ані выткаць кросенкі,

Ані шыць,

Ані стравы хораша

Наварыць.

Паштурхаў камарычак

Галаву:

«Як я з гэтай жонкаю

Пражыву?

Дзе я вочы, брацікі,

Меў свае,

Як сабе за жоначку

Браў яе?»

Паляцеў ён плакацца

У лясок,

Сеў на дуб зялёненькі

Пад лісток.

Пахіліў галовачку,

Уздыхнуў,

Песню сумна, жудасна

Зацягнуў:

«Выйду ў поле ды разважу тое гора,

Гэй, гаротнае, маркотнае!

Ты шырока, маё полейка,

Ад кусточка да кусточка разлягаешся,

Ты глыбока, сэрца, краешся.

Дзе цяпер я смерць сваю спаткаю:

Ці у моры, ці у рэчцы, ці ў ставочку,

Што капытам пры дарозе быў прабіты

I да краю буйным дожджыкам наліты?»

«Што за шум у бары учыніўся?»

«А камарык там з дуба зваліўся.»

Грымнуў ён на зямлю з высакосці

I пабіў-паламаў сабе косці.

Цеслі дошкі з дубоў пілавалі,

Габлявалі, труну змайстравалі,

Ўсю чырвонай кітайкай аббілі,

Йстужкай чорнай з краёў адтачылі.

Гэй, кладуць камара ў дамавіну,

Сазываюць сяброў i радзіну.

Камары над труной затрубілі

Светлячкі лепей зорак свяцілі.

«Вы паціху, музыкі, зайграйце,

Маё сэрца украй не ўражайце!»

Горка мушка-ўдава галасіла,

Скорай смерці у бога прасіла:

«Мой мужочак, a мой камарочак,

Ты падай мне з труны галасочак.

Ах, ніхто над табой не заплача,

Толькі хмарачка дробнымі дажджамі,

Толькі мушачка горкімі слязамі».

Палажылі дамоўку на мары,

Паняслі праз лугі ды папары.

Ля дарогі магілу капалі

I y ёй камара пахавалі,

У сырую зямельку зарылі,

Зверху насып вялікі зрабілі.

Людзі добрыя шляхам мінаюць,

Шапкі нізка здымаюць, пытаюць:

«He іначай вяльможны вандроўнік, —

Генерал, ці маёр, ці палкоўнік?»

«He, ляжыць тут камар-камарочак,

У каторага з локаць насочак».

1915

Страцім-лебедзь

Не анёл у трубу уструбіў -

З хмары бог старому Ною гаварыў:

"Поўна з краем чаша гневу майго

На людскія грахі ды бясчыннасці.

Вось надойдзе часіна суворая.

Лінуць з неба залівы бязмерныя

I абмыюць ад бруду смуроднага

Ўсю зямлю яны, белы-вольны свет".

Пачынаў тут Ной будаваць каўчэг

З таго дзерава ліванскага.

Ўшыркі гэтаму каўчэгу - сто лакцёў,

А ўдаўжкі - болей тысячы.

Ды узяў туды Ной і птах і звяроў,

Каб не звёўся іх род з зямлі.

Ды не плыў к яму з мора сіняга

Страцім-лебедзь - горды, моцны птах.

Яго звычаі - арліныя,

Яго ўцехі - сакаліныя;

Пер'і-пер'ечкі бялеюцца

Ды на золку агнявеюцца.

У яго ў крыле - трыста тры пяра:

Узмахне крылом - быццам бор шуміць,

Узмахне другім - што мяцель гудзіць.

Як учнуць дажджы, - пацякла вада,

Разлілася горш ад павадка.

Затапіла ўсе лугі-лагі,

Ўсе лугі-лагі, ўсе лясы-бары;

Уздымаецца вышэй ад гор.

Птахі ў небе стаяй лётаюць,

Енчаць жаласна, ад нуды крычаць,

Выглядаюць стуль прытулачку.

А па ўсёй зямлі толькі хвалі б'юць,

Толькі хвалі б'юць белай пенаю.

Ды па іх дужы, смелы плавае

Страцім-лебедзь - горды, моцны птах.

Узмахне крылом - быццам бор шуміць,

Узмахне другім - як мяцель гудзіць.

I населі тут на лебедзя

Птахі дробныя ўсёй стаяю.

Лебедзь з сілы выбіваецца,

Птушкі ажна усцяшаюцца.

Дзень ён плавае, другі-трэці дзень,

На чацвёрты стаў прасіць-маліць:

"Вы ўзляціце хоць на час які,

Выбіваюся з астатніх сіл.

Дайце вы грудзям, гэй, вальней ўздыхнуць!

Дайце вы крылам, гэй, шырэй ўзмахнуць!"

Не паслухалі птахі лебедзя.

Пацямнела у яго ў вачах,

Крыллі ўрэшце надламаліся,

Галава ў ваду апусцілася.

I пайшоў на дно мора сіняга

Страцім-лебедзь - моцны, горды птах.

Ад усіх цяпер патомкі ёсць,

Ды няма адных - Страцімавых.

ЗАБЫТЫ ШЛЯХ

Цяжкі ўдар прыняла на сябе наша краіна: на яе абшарах зыйшліся мільённыя арміі, точуцца бітвы, усё нішчыцца, гаспадарка гібеець, не тысячы, а соткі тысяч людзей павінны кідаць усё свае ды ісці па нязмераным дарогам далей, а куды — немаведама; ісці, не знаходзячы прытулку, не маючы скарынкі хлеба, паміраючы І ад гол аду, і ад пошасцяў, не ведаючы, якую даць сабе раду.

I мы, беларуская інтэлігенцыя, будзьма ратаваць іх, як ратавалі і дасюль, будзьма ратаваць і ў сваім краю, І на чужыне, памінаючы ў гэтыя грозныя часы абяцанне, каторае ў сэрцы сваім даваў кожны з нас: сілы свае ахвяраваць роднаму краю. Але роднаму краю, а не толькі не маючым прыпынку разграмлёным людзям. Бо, баронячы наш народ, мы павінны бараніць І нашу культуру. I што б там ні было, а гмах яе, калісьці распачаты, павінен быць збудованы да канца. Вось чаму я бяруся гаварыць аб справах, здавалася б, зусім не прыпадаючых да цяперашніх часоў: мова мая будзе аб адным дужа вялікім недахваце ў бела-рускай паэзіі.

* *

Я пільна прыглядаюся да беларускай паэзіі і заўшэ з радасцю бачу, што яна — паэзія жывая. Не таму, або лепі не толькі таму жывая, што ўжо ёсць у яе колькі запраўды здольных песняроў, іншы раз даючых нам поўныя натхнення, бездаганныя творы. Гэта асаблівага значэння не мае. Куды большую ўвагу звяртае на сябе тое, што за восемдзевяць год свайго праўдзівага існавання наша паэзія прайшла ўсе шляхі, а пачасці і сцежкі, каторыя паэзія еўрапейская пратаптывала болей ста год. 3 нашых вершаў можна было б легка зрабіць «кароткі паўтарыцельны курс» еўрапейскіх пісьменніцкіх напрам-каў апошняга веку. Сентыменталізм, рамантызм, рэалізм і натуралізм, урэсьце, мадэрнізм — усё гэтае, іншы раз нават у іх рожных кірунках, адбіла наша паэзія, праўда, найчасцей бегла, няпоўна, але ўсё ж ткі адбіла. Вялікую ўнутраную рухавасць мае яна — аб гэтым не можа быць і споркі.

* *

I ўсё ж, хоць многа шляхоў прайшла пры сваім раз-віцці наша паэзія, але адзін дасюль яшчэ абмінае яна — свой родны, беларускі шлях, праложаны праз соткі год народнай песеннай працы. Соткі год народ вытвараў сваю паэзію, вырабляў прыпадаючыя да сваёй душы вобразы, параўнанні, эпітэты, сюжэты, творчаскія падходы. А чым нашы песняры скарысталіся са ўсяго гэтага? Бадай што нічым.

Праўда, яшчэ год семдзесят таму назад Ян Чачот на-друкаваў каля трыццаці ўласных песняў, напісаных так добра накшталт народных, што і адрожніць ад іх было не зусім легка. Але зборнічка таго даўно ўжо няма, вершы Чачота не перадрукаваны, ніхто іх не ведае і ніякага ўплыву на нашу пісьменнасць яны не мелі і не маюць.

Социология и общество в Беларуси и в мире. Замала «беларускасці» было (апрыч Чачота ды Петру-ка з-пад Крошына, ды яшчэ, быць можа, Баршчэўскага) у нашых даўнейшых песняроў, творы каторых мы ведаем, замала яе і ў сучаснікаў. Адзін толькі Каганец, пішучы вершы, аглядаўся на народную песню, намагаўся, каб яны былі праняты яе духам і яе прыкметамі. Ды, на жаль, мала было ў яго творах натхнення і выхадзілі яны ў яго важкімі, тапорнымі, бяссільнымі. Таму ў друку іх бадай што зусім не з'яўлялася і ніякага следу ў беларускай паэзіі яны не пакінулі. Аднак, хоць і зрэдку, Каганец падвышаўся да праўдзівай творчасці, і тады ў яго вынікалі такія вершы, як «Кабзар» («Н.(аша) н.(іва)», 1909 г.) — рэч самародная, веючая народным духам і пакідаючая моцнае ўражанне.

Апрыч гэтага, гаварыць астаецца мала аб чым. Зрэдку, то там, то сям спатыкаюцца ў сучасных вершах то народны эпітэт, то народны паралелізм, або метр, або рыфма, або сюжэт. Але як тое рэдка і як тое выпадкова! Часцей гэтае спатыкалася ў Цёткі, я даў невялічкую нанізку вершыкаў, пачасці ўдаваўшых беларускую песню *, дзве-тры такія ж рэчы напісаў Купала. А па-за тым трэба ставіць кропку. Беларускіх вершаў у нас яшчэ не было — былі толькі вершы, пісаныя беларускай мовай.

* *

Беларускіх вершаў яшчэ не было, але яны павінны быць, і будуць! Як кожны народ мае сваю нацыянальную душу, так ён мае і свой асаблівы склад (стыль) творчасці, найбольш прыдатны да гэтай душы. Есць ён і ў нас, бела-русаў, І мы мусіма звярнуцца да яго, каб улажыць што-небудзь свае ў скарбніцу светавой культуры, каб уліць у нашую паэзію свежыя сокі, каб стаць бліжэй да душы роднага народа, лепі паталіць яе духоўную смагу і запраў-ды ўзяцца за вялікую працу: развіццё беларускай народ-най культуры.

Распачаць гэтую справу ў паэзіі будзе нялёгка: куды лягчэй ісці па прабойным дарогам, куды лягчэй пісаць, маючы перад вачыма добрыя прыклады; а тут усё, ад иа-чатку І да канца, трэба рабіць самому. Есць І шмат іншых перашкод, вымагаючых пільнай працы і доўгіх дум; асабліва цяжка прыходзіцца пры наиважнеишым І найгоршым пытанні: штоз песняў, каторыя пяюцца ў нас, належыцьда беларусаў, а што ўзята ад велікарусаў, украінцаў, нават у палякаў? Скрозь спатыкаюцца ў нас песні, вядомыя ў іх, або ўстаўлены кавалачкі з гэтых песняў, цікавыя параў-нанні і т. д. Ці мы бралі ад іх, ці яны ад нас? Ці зраслося запазычанае з душой беларуса, ці асталося чужым? Міма гэтых (і шмат якіх іншых) запытанняў моўчкі прайсці не можна, але і адказаць на іх не проста. Ды як бы ні прыхо-дзілася цяжка, а праўдзівая беларуская паэзія павінна знайсці для сябе працаўнікоў: бярымося ж за гэтую нялёг-кую, але вясёлую работу.

* *

Бярымося! Наш сягонняшні, наш заўтрашні напрамак — да забытага намі народнага беларускага шляху. Але выйшаўшы на яго, становімся мы на расстанні: мы можама жыўцом браць з народных песняў тыя скарбы, аб каторых была мова вышэй,— браць і ўстаўляць у свае вершы; далей, мы можама вучыцца ў народа, навыкаць да яго творчаскіх падходаў. За што ж нам брацца?

Ідучы першай дарогай, мы, праўда, трохі аднавім нашу паэзію, і яна прыбярэцца крыху ў народны колер (як тая паненка, што надзела ўзятую ад вясковай дзяўчыны шну-роўку). Але, як кожны бачыць, гэта не шлях да шырокага развіцця паэзіі. Да таго ж — не забудзем, што праз такія запазычкі чытач пачынае неяк сумлявацца ў творчаскіх сі-лах пісьменніка: мо таму ён запазычае, што свайго ства-рыць не можа? Калі запазычана спраўды каштоўная рэч, дык вынікае думка: чаго варт пісьменнік, у каторага леп-шае — заназычкі? А дзе-хто, можна спадзявацца, нават крыкне, плагіят! (крадзёж з пісьменніцкага вытвору). Але досыць аб гэтым. Ці рабіць тыя запазычкі, ці не рабіць — паважнага значэння гэта не мае. Для шырокай жа працы трэба ўступаць на другі адзначаны намі шлях.

Аднак І тут можна ісці па-рожнаму: можна старанна ўдаваць тое, што ёсць у народнай песні, кіруючыся, каб даць вытвор, які не можна б было адрожніць ад народных. Гэта сталася б каронай для такой працы. Можна пісаць і інакш — не намагаючыся падрабіцца над народную песню, але ў народным духу, прыклад чаго даў Каганец у сваім «Кабзару».

Проці першага спосабу многа можна сказаць. Напісан верш, каторага ад народнай песні і не адрожніш. Гэта — трыумф пісьменніка, стаўшага на такую пуціну. Але на што той верш? ЦІ ж замала было б народных песняў І без яго? Далей,— мы ж радзіліся аб развіцці народнай паэзіі, а тут у лепшым прыпадку становімся уровень з ёй, аб развіцці ж няма і мовы. Яшчэ адно: круг сюжэтаў песні нешырокі, ён хутка будзе пройдзен увесь да канца, і тады пачнуцца прыкрыя паўтарэнні старога, ужо сказанага, пісьменніку будуць звязаны скрыдлы, паэзія ўпрэцца чалом у сцену. Урэсьце ж, адна рэч — песня, другая — верш; песня пяец-ца, і гэтае робіць да яе такія вымогі і надае ёй такія прык-меты, удаваць каторыя ў вершы было б слепатой.

Астаецца апошні шлях. Ісці па яму — справа верная, але небяспечная. Бо што такое той «народны дух»? На ім няма ані кляйна, ані пломбы, а таму пад яго прыкрыццем, канечне, будуць занасіцца ў нашу пісьменнасць і наследаванні з велікарускай ды ўкраінскай народнай паэзіі, пад уплыў каторых так легка падпасці, і ўласныя нікчэмныя выдумкі, і яшчэ шмат што. Ізноў скажу— шлях верны, але небяспечны. Думаецца, пакуль мы робім першыя крокі, трэба нам трымацца народнай песні, як сляпы трымаецца плота, трэба стаць бліжэй да першага з абодвух спосабаў творчасці; але пры гэтым мы павінны памятаць, што ён добры толькі для пачатку працы, што на ім далека не зайдзеш, і што раней або пазней мы павароцім на шырокі, у бязмежную даль пралёгшы, шлях. Дзе яго шукаць — мы ўжо гаварылі.

* *

Мы падайшлі к канцу. Астаецца сказаць усяго некалькі апошніх слоў.

Намагаючыся зрабіць нашу паэзію не толькі мовай, але І духам, І складам твораў шчыра беларускай, мы зрабілі б цяжкую памылку, калі б кінулі тую вывучку, што нам давала светавая (найчасцей еўрапейская) паэзія. Гэта апошняя праца павінна ісці поўным ходам. Было б горш, чым нядбальствам, нічога не ўзяць з таго, што соткі наро-даў праз тысячы год сабіралі ў скарбніцу светавой культуры. Але занасіць толькі чужое, не развіваючы свайго,— гэта яшчэ горш: гэта знача глуміць народную душу. Да таго ж адны жабракі могуць праз усё жыццё толькі браць. Трэба-ж і нам, беручы чужое, калі-нікалі даць нешта свае. А свайго, як мы бачым, мы давалі меней, чым маглі.

1. Титаномахия
2. РАССМОТРЕНО УТВЕРЖДАЮ на заседании ЦМК Зам
3. 19224
4. Дыхание живых организмов
5. Географическое районирование а основная литература- Берг Л
6. А ПО ОРГАНИЗАЦИИ И ЭКОНОМИКЕ ФАРМАЦИИ методические указания по производственной практике для студен
7. Налоговая система Р
8. Фондовые биржи, виды биржевых сделок
9. тема міфологічних вірувань
10. необходимо привлечь дополнительные представления 2 Величина являющаяся мерой рассеивания в термодинам
11. тематической теории вероятности вводится как базовая формула 1 ибо предлагается что плотность вероятности
12. ПРОЦЕСС УПРАВЛЕНИЯ ПО СИТУАЦИИ [2
13. ~а~тар 2014 ж Атырау бизнес ж~не ы~ колледжіні~ директоры Н
14. СанктПетербургский государственный инженерноэкономический университет Кафедра исследования о
15. Введение в предмет гипноза
16. А.Н. Джуринский ИСТОРИЯ ЗАРУБЕЖНОЙ ПЕДАГОГИКИ
17. Предпринимательство (бизнес), как одна из форм хозяйственной деятельности в условиях рынк
18. Выбор4 4. Вопросы типа Упорядочение153 5
19. Блоки в документах
20. Що таке диференціальне рівняння Наприкінці XVI ~ на початку XVII століття особливо бурхливо розвивались точн

Материалы собраны группой SamZan и находятся в свободном доступе