Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
8
PAGE 7
Анализ призведения Гибатуллы Салихова «Сожаление» (тат)
²иб´тулла Салиховны¼ «ªкенº» ´с´рен´ анализ
Башкарды:
221 т¿ркем студенты
Х´йриева Л´йс´н
Тикшерде:
Яхин Ф.З.
1. ². Салиховны¼ т´р¢ем´и х´ле ³´м гомуми и¢ади ºзенч´лекл´ре
²иб´тулла С´етбаттал улы Салихов 1794 нче елда Оренбургтан ерак тºгел Тºб´н Чебенле авылында мулла гаил´сенд´ туа.
Кайбер чыганакларда аны Салихи-Болгари ягъни ²иб´тулла Каргалый дип т´ язалар1.
Аны¼ ´тисене¼ бабасы Бикм´т Азаматов бу якларга XVIII гасырны¼ урталарында Казхан губернасы Чистай ¿язе Иске Ад´м авылыннан кºчеп килг´н була.
Риваятьл´рг´ караганда, яшь чагында ²иб´тулла, бер мулланы¼ доносы буенча кулга алынып, Тозтºб´г´ тоз кис´рг´ ¢иб´рел´.
². Салихов ш´керт вакытында ук шигырьл´р яза башлый. Аны¼ газлл´р, касыйд´л´р, м´рсиял´р, м¿на¢´тл´р, шигъри трактатлар и¢ат итк´нлеге м´гълºм.
«Татар поэзиясе антологиясе»нд´ аны¼ и¢аты тºб´нд´геч´ билгел´н´: «²иб´тулла Салихов и¢аты – шактый каршылыклы и¢ат. Моны элекке дини-дидактик ´с´рл´р формасы саклануда, я¼аны¼ шул иске традицион тел-стиль ºзенч´лекл´ре ³´м идеял´ре бел´н ºрелеп яш´венд´ кºреп була. Шу¼а да карамастан, аны¼ и¢аты я¼а д´вер поэзиясенд´ демократик, гуманистик, сугышчан шигърият буларак кºренекле урын алып тора»2.
2. ². Салиховны¼ «ªкенº» ´с´рен´ анализ
«ªкенº» шигыйре ºзене¼ лиризмы бел´н аерылып тора. ¥с´рне¼ т¿п герое – автор ºзе. ²´м укучы фани д¿ньядагы б¿тен начарлыкларны автор ºзе аша ºтк´рг´нне сиз´рг´ тиеш. ²иб´тулла д¿ньяны¼ б¿тен тиск´ре якларында ºзене¼ гаебен белдер´.
Авторны¼ уйланулары гомерне¼ б¿тен якларын да яктырта. ¥йтик, бер дºртьюллыгы байлык турында уйлануга багышланган:
«¡ир й¿зен´ бу кад´р д´³ш´т, михн´т тулуы,
Юксыл-мохта¢га байларны¼ ш´фкатьсез булуы» [468]3.
Башка дºртьюллыгы ф´н хезм´тк´рл´рене¼ тиск´ре якларын яктырта:
«Кºр: кºпме галимн´р белемен эшк´ файдаланмый,
¡ыелыш уоыннарында наданнарны ¿йр´тми, агартмый» [468].
Тагын бер ¿зект´ ул ¢´мгыяви проблеманы да кºр´т´:
«¡ир ³´р ягыннан кысылды, ки¼лекл´р юкка чыкты,
Д¿ньяны туйдыручы игенчел´рг´ Гал´м тар булды» [Шунда ук].
²´м, кимчелекл´рне ³´м начарлыкларны гомумил´штереп, автор яза:
«Азлар ´ш´келеге аша кºпл´р тузанга ´йл´н´,
Шулар эченд´ кºпме г¿на³сыз мазлимнар юк була,
Кºпме (бер г¿на³сыз) хайван, кºпме сабый – барысы ³´лак булды» [469].
¥мма кимчелекл´рд´н тыш, ²иб´тулла ф´лс´фи проблемаларга да тукталып кит´. ¥йтик, суфыйчылык ф´лс´ф´сен´ хас булган, ºлем турында уйланулары:
«Х´б´рл´р аяте сораганга, гам´л кылмадым,
К¿тм´г´нд´ ´¢´л килс´, ºземне ничек тотармын?» [467], ягъни: «А³, бу х´лд´ ºлеп китс´м, газап м´¼гелек урыным булачак» [468].
Шигырьд´ м´гъриф´тчелек идеял´ре д´ сизел´:
«Сºзл´рем´ га¢´пл´нм´гез, дуслар, булмас дип,
Гыйбр´т ¿чен С´мºд, Гъад кавемн´рен х´терл´гез».
Шагыйрь ´с´рне¼ лирик мотивлары аша, ºзен кимсетеп, т¿п максатка ирешерг´ омтыла: ³´р кеше – фани д¿ньяда кол гына. Гомер – ºлемг´ ´зерл´нº ген´. Шу¼а кºр´, кеше заты ³´рвакыт ºлем ³´м м´¼гелек турында уйлап яш´рг´ тиеш.
². Салихов ºзен кимсетº аша, укучыны да ºз урынына куярга тырыша. «Син ºзе¼ ºлемг´ ´зерме? Син фани д¿ньяда ºзе¼не д¿рес тотты¼мы? ªзе¼не¼ эшл´ре¼ ¿чен ¢авап бирерг´ ´зерме?» – дип сорый автор укучыдан:
«Инде юктыр бу заманда минн´н ´ш´ке, холыксыз кеше,
Тыйнаклык юлын тотмадым, тик байлык кºзл´дем.
Исемем алла бºл´ге (²иб´тулла) булуда ни файда,
М´нсезлект´ ºтте гомерем, ни ºкенеч, нишлим?» [469].
Шулай итеп, суфыйчылык ³´м ш´рыкъ поэзиясен´ таянып (ºз-ºзен кимсетеп, кºп кен´ Коръ´н сºзл´рен кулланып ³´м традицион формаларны саклап), ². Салихов бу ´с´рд´ м´гъриф´тчелек идечл´рен белдер´. Ул укучыны ºзенн´н холыклырак, ¿ст´р´к булырга ¿нди. Халыкны¼ белемг´ тартылуы бел´н хыяллана.
Тел-стиль ºзенч´лекл´рен´ килг´нд´, «ªкенº» шигыйре дуртьюллыклар бел´н язылган. Монда ш´рыкъ ´д´биятына хас булган рефрен кулланыла: «М´нсезлект´ ºтте гомерем, ни ºкенеч, нишлим?». Бу юл ³´р строфа ахырында кабатланып, ´с´рг´ ритмик ºзенч´лек, аны¼ т´эсирен к¿чл´теп кил´. Шул кабатлау нигезенд´, ´с´р ºкенг´н кешене¼ гыйбад´тен´ охшаган.
¥мма ². Салиховны¼ тел ºзенч´лекл´ре ³´рдаими ш´рыкъ ´д´бияты традициял´рен´ ген´ нигезл´нм´г´н. Монда без саф авторныкы булган метафоралар ³´м эпитетлар очратабыз. М´с´л´н:
«Замана тºр´се охшый еланга:
Яшертен, дошманлыкка омтыла» [464].
Мондый ки¼ чагыштыру шигырьне ¢анландырып, би´п тора. ². Салиховны¼ и¢атына аеруча мо¼лы эпитетлар саф. Алар шулай ук индивидуаль ягъни халык с¿йл´мен´ караганнар. ¥йтик:
«Начарлыгым н´ти¢´сенд´, ¢ирг´ р´хм´т я¼гыры яумас булды» [468].
Н´ти¢´ итеп, ². Салиховны¼ и¢атыны¼ ³´м «ªкенº» ´с´рене¼ тºб´нд´ге ºзенч´лекл´рен билгел´п китеп була:
– ². Салиховны¼ «ªкенº» ´с´ре суфыйчылык традициял´рд´ башкарылган (композиция, стиль, форма, ритм, рифмалары ягыннан);
– ´с´рне¼ т¿п идеясе итеп без аны¼ м´гъриф´тчелек идеял´рен билгел´п ºт´р идек;
– «ªкенº» шигырене¼ теле халык телен´ тартыла, эпитетлары ³´м метафоралары я индивидуаль, я шулай ук халык телен´ якын торалар.
Гайнуллин М.Х. Татар ´д´бияты. XIX й¿з. – Казан: Таткнигоиздат, укыту-педагогик ´д´бият редакциясе, 1957. – 654 б.
Р´ми И.Г., Даутов Р.Н. ¥д´би сºзлек (элекке чор татар ´д´бияты ³´м м´д´нияте буенча кыскача белешм´лек). – Казан: Татарстан китап н´шрияты, 2001. – 399 б.
Татар поэзиясе антологиясе. II томда. Том I. – Казан: Татарстан китап н´шрияты, 1992. – 534 б.
Татар поэзиясе антологиясе. II томда. Том II. – Казан: Татарстан китап н´шрияты, 1992. – 580 б.
1 М´с´л´н Р´ми И.Г., Даутов Р.Н. ¥д´би сºзлек (элекке чор татар ´д´бияты ³´м м´д´нияте буенча кыскача белешм´лек). – Казан: Татарстан китап н´шрияты, 2001. – 399 б. исемле белешм´лект´.
2 Татар поэзиясе антологиясе. II томда. Том I. – Казан: Татарстан китап н´шрияты, 1992. – Б. 268.
3 Цитаталар Татар поэзиясе антологиясе. II томда. Том II. – Казан: Татарстан китап н´шрияты, 1992. – 580 б. китабыннан китерел´.