Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Тэма 16. Тэхналогія фермерскага развядзення дзічыны
1. Развядзенне звяроў (лось, дзік, алень)
2. Развядзенне птушак (глушэц, фазан, перапелка, курапатка шэрая, качкі).
Фермерскае развядзенне – гэта развядзенне звяроў на адносна невялікіх (ад 30 да 100 га) агароджаных ўчастках тэрыторыі. Яны не лічацца паляўнічымі ўгоддзямі. Мэтай гэтага развядзення з’яўляецца вырошчванне дзікіх капытных для атрымання мяса, пантаў і іншай прадукцыі. Адрозненне паміж вальерным і фермерскім развядзеннем выражаецца ў велічыне плошчы вальер і мэтанакіраванасці ў дасягненні тых або іншых вынікаў. Важнай асаблівасцю дадзенага накірунку з’яўляецца тое, што ў любы час сутак і года можна выканаць заказ спажыўцоў на дастаўку парнога чырвонага мяса, якое не страціла спецыфічнага «букета» сваіх густавых якасцей і таму вельмі высока цэніцца. Такім чынам вынікае, што фермерскае развядзенне ажыццяўляецца паблізу буйных населеных пунктаў.
У Велікабрытаніі маецца каля 120 вальерных фермерскіх гаспадарак, у Чэхіі 91 гаспадарка агульнай плошчай 37 789 га. Сярэдняя плошча адной вальернай гаспадаркі ў гэтай дзяржаве роўна 415 га, а фермы – 24 га. У сучасны момант у свеце налічваецца больш за 18 тыс. ферм. Пры гэтым на вялікіх фермах племянны мінімум пагалоўя складае каля 100 асобін. На 4,5 тыс. ферм Новай Зеландыі ўтрымліваецца 1,5 млн. асобін сям’і Аленевыя. Штогод тут робіцца ад 15 да 25 тыс. т мяса дзічыны і 500–700 т пантаў. Як бачым, нават у багатых краінах, дзе жывёлагадоўля і паляўнічая гаспадарка вельмі прадуктыўныя, не адказваюцца ад штучнага развядзення дзікіх капытных.
Адамашванне і развядзенне дзікіх жывёл у няволі і паўвольных умовах маюць шматвекавую гісторыю. Чалавек здаўна імкнуўся атрымаць гарантаваную прадукцыю: мяса, скуры, панты, пух і яйкі. Колькасць відаў, што разводзяць людзі, перавышае сотню. Сярод дамашніх жывёл найбольш шматлікія: авечкі, козы, свінні, каровы, куры, качкі і гусі; сярод фермерскіх паляўнічых птушак дамінуе гібрыдны бажан, курапатка, качка-крыжанка і японская перапёлка, у апошні час хутка прагрэсуе страусагадоўля; сярод пушных відаў – норка, лісіца і пясец; з капытных – аленевыя. Зверагадоўля, паўночная і пантавая аленегадоўля сталі важнымі галінамі жывёлагадоўлі.
Пантавае аленегадоўля ў Расіі, мяркуючы па гістарычных сведках, якія захаваліся, зарадзілася на Паўдневым Алтаі ў 30-я гады XYIII стагоддзі. і затым пашырылася па ўсёй Сібіры і Далёкім Усходзе. Высокі рыначны кошт пантаў і неабмежаваны попыт на іх прымусіў многіх прадпрымальнікаў, як правіла, добрых паляўнічых, да адлову аленяў у прыродзе і развядзенні іх у няволі. К канцу XIX стагоддзя. у Забайкаллі 300 гаспадароў мелі больш за 1 тыс. ізюбраў, на Алтаі ў 201 аленніку ўтрымлівалі 3,2 тыс. маралаў. У Прыморскім краі буйныя аленегадавальнікі сталі ствараць у канцы XIX стагоддзя.
Кошт нават на зрэзаныя панты быў вельмі высокі – ад 40 да 300 рублёў за пару марала і ізюбра і да 500–800 рублёў ад плямістага аленя. Для параўнання: кошт дойнай каровы ў гэты час вагаўся ад 4–22, а рабочага каня – 20–25 рублёў.
Развядзенне ў паўвольных умовах лася аказалася менш выніковым. Спробы яго адамашвання жыхарамі Сібіры, мяркуючы па шматлікіх наскальных малюнках, дзе звяры выяўлены запрэжанымі, пад сядлом, у загародках і выпасваемыя коннікамі на пашах, адзначаюцца з новакаменнага і жалезнага стагоддзя. У XX стАГОДДЗІ. вопыты па даместыфікацыі віда вяліся на навуковых станцыях і фермах у Томскай, Навасібірскай, Цюменскай, Маскоўскай, Кастрамской і Яраслаўскай абласцях, у Якуціі і іншых месцах Расіі. Эксперыменты паказалі малапрыгоднасць лася ў якасці ездавой жывёлы. Вырошчванне яго на фермах для атрымання мясной прадукцыі аказаліся значна больш затратнымі, чым у паляўнічай гаспадарцы. Шкода лясным экасістэмам пры доўгатэрміновым паўвольным выпасе жывёл у адным раёне вельмі вялікая, пашы хутка дэградыруюць, а пастаянная падкормка галінкавым і іншым кормам вядзе да дадатковых выдаткаў. Адзіны аргумент у карысць далейшай даместыфікацыі лася – высокія лекавыя ўласцівасці малака. За сезон адна ласіха дае каля 300 л.
У апошнія дзесяцігоддзі ва ўсім свеце асабліва хутка прагрэсуе шматмэтавае паўвольнае развядзенне дзікіх капытных, якое ўключае, акрамя атрымання мяса і пантаў, паляванне на жывёл у загоне, выпуск у прыроду пад стрэл або для стварэння вольных груповак, а таксама платныя дэманстрацыі звяроў наведнікам па тыпу адкрытага заавальера. Гэты кірунак у некалькі разоў больш прыбытковы за утрыманне на той жа плошчы хатняй скаціны. Паляванне ўнутры агароджы або паблізу яе не вельмі спартыўнае мерапрыемства і нагадвае на ўзаконенае забойства – ёсць аматары, якія адстрэльваюць за адзін-два дні да сотні экзэмпляраў жывёл. Аднак попыт на такога роду паслугу, як і на экалагічны турызм, несхільна расце, павялічваюцца даходы фермераў, што спрыяе пашырэнню бізнеса і павялічэнню пагалоўя вальеравых капытных. Больш таго, паркі і фермы паўсюдна сталі своеасаблівымі рэзерватамі генафонда відаў, цэнтрамі іх рассялення, а апошнім часам і экалагічнымі цэнтрамі.
Мяркуючы па літаратурных крыніцах, пагалоўе аленяў і лані на агароджанай тэрыторыі ў Аўстраліі дасягнула 220 тыс., у Канадзе – 160 тыс., у ЗША – 200 тыс., у Кітаі – 600 тыс. У Заходняй Еўропе на болей чым 10 тыс. ферм утрымліваюць звыш 700 тыс. асобін (уключаючы дзіка) і штогод атрымліваюць 7 тыс. тонн мяса. У Намібіі на пяці з лішкам тысячах ранча плошчаю каля 35 млн. га знаходзіцца, часта разам з хатняй жывёлай, звыш 500 тыс. галоў 11 відаў капытных. Ва Угандзе і Намібіі дзічынафермы і буйныя аднаўленчыя ўчасткі займаюць 10–15% тэрыторыі. У Новай Зеландыі, дзе вальернае развядзенне высакароднага і плямістага аленяў і лані пачата толькі ў 1969 годзе, зараз утрымліваюць больш за 1,5 млн. асобін. Гэта краіна ў кароткі тэрмін стала асноўным пастаўшчыком «дзікага» мяса, скур і пантаў на сусветны рынак на сотні міліёнаў далараў штогод. У Аўстраліі, Велікабытаніі і Аўстрыі зрэзка пантаў з жывых жывёл забаронена па гумманных меркаваннях. Аленяў тут разводзяць у паўвольных умовах у асноўным для палявання і атрымання высокаякаснага мяса.
Фермерскае развядзенне дзікіх капытных павінна стаць важнейшым элементам паляўнічай гаспадаркі Беларусі.
Гадоўля дзіка і плямістага аленя. Мэта – на прыкладзе вальеры для ўтрымання ў ім не меней 2 гадоў 2 сем'яў дзікоў (6 галоў) і 5–6 аленяў праз 1,5–2 гады дамагчыся атрымання патомства і выпусціць у прыроду першую партыю дзікоў. Закупіць або абмяняцца з іншай гаспадаркай яшчэ 2–3 дзікамі і 2 аленямі для прадухілення эфекту паслаблення папуляцыі ад блізкароднаснага скрыжавання праз 3 гады. Дасягнуць колькасці статка дзікоў, што трымаюцца ў раёнах падкормачных пляцовак, – 40 галоў (колькасць асноўнага рознаўзроставага статку, які пакідаецца на зіму). Колькасць асноўнага статка аленяў каля – 25–30 галоў.
Для стварэння такой колькасці капытных пажадана хоць бы 1–2 сям'і дзікоў у будучыні ў зімовы перыяд утрымоўваць у вальерах (можна ўдалечыні ад базы), тое ж тычыцца і аленяў. Пры такіх малых папуляцыях у адрыве ад магчымых кантактаў з іншымі групамі для аленяў прыйдзецца перыядычна завозіць самцоў вытворцаў. У адносінах дзікоў сітуацыя ў раёне прасцей, аднак трэба імкнуцца, каб дзікі не скрыжаваліся з мігрантамі. Для гэтага можна ўводзіць у папуляцыю мяшанцаў – нашчаднікаў ад дзіка і хатняй свінні. Патомства ў большасці выпадкаў будзе дзікай афарбоўкі (гадоўля 1 год у вальеры).
Максімальна дапушчальная шчыльнасць жывёл пры наяўнасці зменных паш – 1 га на галаву. Такім чынам неабходна адгарадзіць дзве тэрыторыі па 12 га (300 м ×400 м). Напрыклад, уздоўж узбярэжжа па 300 м, у глыбіню па 400 м. Адзін агульны бок – 400 м . Абраць месца неабходна так, каб у выпадку неспрыяльнага сужыцця аленяў і дзікоў можна было выгарадзіць яшчэ адну тэрыторыю памерам 10–12 га.
Адну тэрыторыю для зімовага ўтрымання з 15–20 жніўня па 20–25 мая трэба абгарадзіць больш высокім плотам – мінімум 2,5 м вышынёй (плямістыя алені даволі скакучыя), другую тэрыторыю можна абгарадзіць плотам у 1,8–2 м вышынёй. Сталёвая сетка можа быць усяго 1,5 м, а вышэй – тоўстыя, надзейныя жэрдкі праз кожныя 25 см вышыні (гэта значыць пры вышыні плота 2 м – тры шэрагу жэрдак). Калі ў якасці сеткі будзе закупленая сетка рабіца, а не зварная арматурная, то па перыметры неабходна пакласці бярвёны дыяметрам не меней 18 см, пажадана змацаваныя з слупамі. Адлегласці між слупамі не больш за 3,5–4 м. На абедзвюх тэрыторыях неабходна зрабіць логавы для дзікоў. У хмызняках або пад полагам елак выслаць подсціл з лап елак 3×3 м і ўсталяваць над ёй дах вышынёй ад 1,6 да 1,2 м над зямлёй. Для аленяў добра зрабіць адрыну 3×5 м, вышынёй у каньку 3 м, вышыня сценак 2,5 м . Адно маленькае акно. Дзверы 1,3 × 2,3 м з полагам з брызенту. Адрына для аленяў галоўным чынам патрэбна ў летні перыяд, калі шмат мошкі і гізы: алені хутка пачынаюць хавацца ў памяшканне ад мошкі і гізаў. Адрыну лепш усталяваць у адным радзе з плотам, што адгароджвае дзве сумежныя вальеры, а ўваходы зрабіць з двух бакоў.
Тэрыторыя будзе моцна вытоптвацца і таму неабходна, каб яшчэ перад зменай паш адбываўся падсеў травы (канюшыны белай, мятліка лугавога, як глебаўмацоўваючых відаў і канюшыны чырвонай і цімафееўкі, лубіну і гароху у сумесі з аўсом як кармавых культур). Гэта значыць у летнім загоне, у якім да 15 жніўня ўтрымоўваюць капытных, трэба ўжо 10 жніўня пачаць падсяванне траў, каб яны паспелі прарасці і ўмацавацца да канца перыяду вегетацыі, а ў зімовым загоне падсеў травы ажыццяўляць пасля раставання снегу (1–5 мая).
Набыццё маладняку. У першы год пажадана купіць 2 дзікоў прыкладна 2-гадовага ўзросту і 4 самкі гадавалага ўзросту, тады праз год ва ўзросце самак 2 гады 6 месяцаў (канец лістапада – пачатак студзеня) адбудзецца апладненне і ў маі трэцяга года магчыма ў трох самак народзіцца па 4–7 парасятаў (першыя апаросы, як правіла, не буйныя). Да мая чацвёртага года ўвесь статак лепш пакінуць у вальеры, а ў сярэдзіне мая выпусціць аднаго самца, трох самак і 9–13 парасятаў, а ў вальеры пакінуць 1 дарослага самца, 1 дарослую самку і 3 парасятаў гадавічкоў. Аленяў пасля першых родаў таксама пратрымаць у вальерах год і выпусціць вялікую частку пагалоўя.
Такім чынам, у вальеры яшчэ некалькі гадоў будзе заставацца рэзервовы статак для папаўнення і асвяжэння папуляцыі, пакуль не сфармуецца вялікі ўстойлівы статак. Абавязковая ўмова – наяўнасць вялікай колькасці падкормачных палёў і пляцовак, каб яны абавязкова натыкнуліся на іх пры сыходзе.
Кармленне дзікоў у няволі. Неабходна адзначыць, што пры ўтрыманні дзікоў у няволі, необходна, як і для хатніх свінняў, мінеральны, а галоўнае, мікраэлементны падкорм (бо яны будуць пазбаўленыя магчымасці пошуку натуральных мікраэлементаў). У разліку на 1 т збалансаваных кармоў дадаюць: вітаміна А – 1 млн. ІЕ, вітаміна Д – 0,2 млн.ІЕ, біялішына – 10 г, жалеза сернакіслага – 100 г, цынку сернакіслага – 100 г, медзі вуглякіслай – 15 г , марганца сернакіслага – 15 г, кобальту хлорыстага – 5 г, калію ёдзістага – 2 г. Дадзеныя мікраэлементныя падкормы асабліва неабходныя ў перыяд цяжарнасці самак, пры выкармліванні свінчо і першыя 4–5 месяцаў жыцця маладняку.
Кармленне дарослых асобін у няволі, а таксама падкорм дзікіх свінняў асноўнага статка ад 1 года ажыццяўляецца па наступным рацыёне (табл. 7).
Табліца 7
Кармленне асноўнага статка на 1 галаву ў дзень з разліку,
6 кг на галаву ўлетку і 5 кг узімку
|
Зімні перыяд |
||||
|
сумесь канцэнтратаў (зерне, камбікорм) |
кораня-плоды морква, буракі |
бульба (восень–вясна) |
сілас і вотруб’е (пажадана зімой) |
жывёльны корм |
|
45% |
15% |
10% |
15% |
10% |
|
Летні перыяд |
||||
|
сумесь канцэнтратаў (зерне, камбікорм) |
зялёныя і сакавітыя кармы – трава, морква, бульба, турнепс 1 : 1 : 0,5 : 1 |
жывёльны корм |
||
|
45% |
25% |
10% |
Сумесь канцэнтратаў можа складацца з камбікорму для свінняў (ПК-55-2, ПК-55-3 і інш.), сумесі аўса, ячменю, жыта, пшаніцы, кукурузы і іншага збожжа (пажадана выкарыстоўваць авёс у меншай колькасці і ўсе канцэнтраваныя кормы запарваць). Караняплоды, бульба і сілас – узаемазамяняемыя кормы – толькі для статка, змешчанага на вольнай пашы.
Мінеральна-вітамінавы падкорм у выглядзе мелу – 1%, касцяной мукі – 2%, кухоннай солі – 0,5% асабліва неабходны для статка ў няволі і для статка на волі ў зімовы перыяд.
Улетку пасля працяглых дажджоў назіраюцца рыцвіны дзікоў на гліністых участках. Па назіранні шматлікіх спецыялістаў яны не шукаюць тут чарвякоў або лічынак, а ядуць гліну. Гэта, магчыма, звязана з недахопам мінеральных элементаў і нармалізацыі стрававання.
Бульбу звычайна лічаць лепшым кормам для свінняў, але гэта не так. Яна багата вугляводамі, але ўтрымоўвае мала пратэіну, таму гэтую ежу можна расцэньваць як «якая падтрымлівае». Ва ўсіх адносінах значна каштоўней тапінамбур, мала вымярзальны ў зямлі і ўваходны ў склад рацыёну звяроў да 8 месяцаў у годзе, а ў мяккія зімы цэлы год. Аднак дзікі вельмі асцярожна ставяцца да новага корму, нават у няволі дзікія свінні могуць не падыходзіць да тапінамбуру месяцамі, а на волі пры прысутнасці іншых кармоў тапінамбур могуць ігнараваць некалькі гадоў.
Прыкладны расклад кармоў разам на 1 дзень з 20 мая па 20 лістапада на 6 галоў 1–2–3 летніх дзікоў прыведзены ў табл. 8.
Табліца 8
Летні рацыён дзіка
|
Корм |
У дзень, кг |
У месяц, кг |
За сезон з улікам страт, кг |
|
Канцэнтраты |
16 |
480 |
3000 |
|
Бульба |
3 |
90 |
600 |
|
Морква |
4 |
120 |
800 |
|
Буракі кармавыя |
3 |
90 |
600 |
|
Трава (пажадана канюшына + злакі) |
5–6 |
170 |
1000 |
|
Жывёльны корм |
3,5 кг |
105 |
700 |
|
Разам |
885 кг, з іх: зерневыя – 480, клубні – 300, жывёльныя – 105 |
Прыкладны расклад кармоў разам на 1 дзень з 21 лістапада па 19 мая на 6 галоў 1,5 – 2 – гадовых і старэйшага ўзросту дзікоў прыведзены ў табл. 9.
Табліца 9
Зімні рацыён дзіка
|
Корм |
У дзень, кг |
У месяц, кг |
За сезон з улікам страт, кг |
|
Канцэнтраты |
17 |
510 |
3200 |
|
Бульба |
4 |
120 |
850 |
|
Морква |
4 |
120 |
850 |
|
Буракі кармавыя |
3 |
90 |
600 |
|
Трава (сенаж подсушаны віка-аўсяная сумесь) |
1-2 |
50 |
350 |
|
Жывёльны корм |
3,5 кг |
105 |
700 |
|
Разам |
945 кг з іх: зерневыя – 510, клубні – 330, жывёльны–105 |
Табліца 10
Рацыён кармлення плямістага аленя на 5 галоў
ва ўзросце ад года.
|
Пералік кармоў/ адзінка вымярэння |
Зіма (кастрычнік –красавік) |
Лета (май–верасень) |
|
Венікі (галінкі), шт. |
30 |
20 |
|
Капуста, кг |
4 |
– |
|
Бульба, кг |
1,6 |
– |
|
Морква, кг |
4,5 |
2,5 |
|
Буракі, кг |
3,0 |
– |
|
Авёс, кг |
4,0 |
1,0 |
|
Пшаніца, кг |
2,5 |
1,0 |
|
Камбікорм, кг |
3 |
4,0 |
|
Вотруб’е, кг |
1,5 |
1,0 |
|
Сена / трава, кг. |
22,5 |
50 |
|
Соль, кг |
0,5 |
0,5 |
|
Ягоды (плады), яблыкі, кг |
1 |
– |
|
Минерально-витаминная подкормка для КРС, кг |
0,05 |
0,05 |
|
Разам |
47,65 + венікі |
60,0 + венікі |
Прыкладны расклад кармоў разам у дзень з 21 лістапада па 19 мая на 5 галоў 1–2-гадовых плямістых аленяў.
Табліца 11
Зімні рацыён аленяў
|
Пералік кармоў/ адзінка вымярэння |
У дзень, кг |
У месяц, кг |
За сезон з улікам страт, кг |
|
Венікі (галінкі), шт. |
30 |
900 |
5400 |
|
Капуста, кг |
4 |
120 |
740 |
|
Бульба, кг |
1,6 |
48 |
336 |
|
Морква, кг |
4,5 |
135 |
810 |
|
Буракі, кг |
3,0 |
90 |
540 |
|
Авёс, кг |
4,0 |
120 |
740 |
|
Пшаніца, кг |
2,5 |
75 |
450 |
|
Камбікорм, кг |
3 |
90 |
540 |
|
Вотруб’е, кг |
1,5 |
45 |
270 |
|
Сена / трава, кг |
22,5 |
675 (1000) з улікам страт |
6000 |
|
Соль, кг |
0,5 |
15 |
90 |
|
Ягоды (плады), яблыкі, кг |
1 |
30 |
180 |
|
Мінеральна-вітамінная падкормка для буйна рагатай скаціны, кг |
0,05 |
1,5 |
9 |
|
Разам |
768 кг, з іх: зерневые – 330, клубні – 423, жывёльныя – 105, сена – 1000 кг |
Прыкладны расклад кармоў разам у дзень з 20 мая па 20 лістапада на 1,5–2-гадовых аленяў (табл. 12).
Табліца 12
Летні рацыён аленяў
|
Пералік кармоў/ адзінка вымярэння |
У дзень, кг |
У месяц, кг |
За сезон з улікам страт, кг |
|
Венікі (галінкі), шт. |
20 |
600 |
3600 |
|
Капуста, кг |
– |
– |
|
|
Бульба, кг |
– |
– |
|
|
Морква, кг |
2,5 |
75 |
450 |
|
Буракі, кг |
– |
– |
|
|
Авёс, кг |
1,0 |
30 |
180 |
|
Пшаніца, кг |
1,0 |
30 |
180 |
|
Камбікорм, кг |
4,0 |
120 |
720 |
|
Вотруб’е, кг |
1,0 |
30 |
180 |
|
Сена / трава, кг |
50 |
1500 |
9000 |
|
Соль, кг |
0,5 |
15 |
90 |
|
Ягоды (плады), яблыкі, кг |
Па магчымасці |
30 |
100 |
|
Мінеральна-вітамінная падкормка для буйна рагатай скаціны, кг |
0,05 |
0,15 |
0,9 |
|
Разам |
768 кг, з іх: зерневыя – 210, клубні – 75, жывёльны – 105, трава + сена (5–25%) – 1500 кг |
Ласіны гадавальнік. Продкамі ўсіх сучасных хатніх жывёл былі дзікія жывёлы. Прыручэнне жывёл – складаны і доўгі працэс, таму з болей 4 тыс. відаў сысуноў прыручана толькі 60.
Вопыт развядзення ласёў маюць на Кастрамской ласяферме і ў Пячора-Ілычскім запаведніку, а таксама ў Верхніх Мандрогах (Расія).
Перш чым стаць хатнімі, жывёлы павінны мінуць стадыю прыручэння. Ласі – самыя буйныя жывёлы нашых лясоў, якія валодаюць высокай пладавітасцю, скараспелосцю і здольнасцю да адкорму. Ад іх можна атрымліваць разнастайныя дыетычныя і лячэбныя прадукты (мяса, тлушч, малако, панты), а таксама гарбарную сыравіну высокай якасці. Яны валодаюць высока развітай цэнтральнай нервовай сістэмай і параўнальна спакойным характарам, дзякуючы чаму лёгка паддаюцца прыручэнню.
Утрыманне ласёў. На першы год ласянятаў (4 самачкі і 2 самцы сяголеткі) утрымоўвалі ў адмыслова абсталяваным лясным участку памерам 100 × 100 м, абгароджаным сеткаватым плотам. На другі год увосень яго пашырылі – абгарадзілі жэрдкамі (без сеткі) яшчэ 7 га. Тэрыторыю ўчастка абсталявалі секцыямі з 6 станкоў для кармлення аўсянай кашай і паення ласянятаў, кармушкамі з трымальнікамі вёдраў для паення, кармушкамі для раздачы травяністага корму і кары асіны, пляцоўкай для кармлення галінкавым кормам. Пабудавалі памяшканне лёгкага тыпу для хованкі ад казурак і спякоты. На першым этапе засваення тэхналогіі ўтрымання ласёў ўжываецца загонная сістэма. Будуюцца новыя загоны для зменнага выкарыстання, каб праводзіць санацыю пляцовак, памяншаць магчымасць захворванняў.
Найважнейшая асаблівасць ласёў – гэта іх здольнасць сілкавацца драўняна-травяністымі кармамі лесу. Улетку яны добра ядуць травяністыя расліны ляснога, водна-балотнага буйнатраўя; у астатні перыяд года (прыкладна 200 дзён) сілкуюцца галінкавым кормам, ігліцай, галінкамі і карой. Яны не з'яўляюцца канкурэнтамі сельгаспадарчым жывёлам па кармах.
Маладняк ласёў валодае высокай энергіяй росту і здольнасцю да хуткага напасу. Ласяняты нараджаюцца невялікай жывой вагай (8–16 кг), а ў шасцімесячным узросце важаць ужо 140–160 кг.
На другі год жыцця ў летні перыяд маладняк інтэнсіўна расце, сярэднесутачныя прыбаўленні дасягаюць аднаго кілаграма і больш. Ласіцы адрозніваюцца высокімі узнаўляльнымі здольнасцямі. Так, на Кастрамской ласінай ферме ад ласіхі Аркі атрымана 26 ласянятаў, ад Ямайкі – 24. На гэтай ферме выхавалі і раздаілі цэлую групу ўнікальных па малочнай прадуктыўнасці ласіх. Так, ласіха Люстра за 12 лактацый дала 5049 літраў малака, а найвышэйшы ўдой з 12 лактацый дасягнуў 552 літры.
Ласінае малако ўнікальна па сваім складзе. У ім утрымоўваецца 25,8% сухога рэчыва, 10–11% тлушчу, 8,3% бялку, 3% цукру, 1,5% мінеральных рэчываў, шчыльнасць складае 43–46, кіслотнасць 34–36 абаротных тытраў. У жніўні ўтрыманне сухога рэчыва ў малацэ дасягае 33%, СОМА 15%, бялку10 %, тлушчу 17,7%.
У ім у некалькі разоў больш чым у каровіным малацэ цынку, медзі, марганцу, кобальту, малібдэну, хрому і іншых эсэнцыяльных элементаў. Ласінае малако багата амінакіслотамі: у ім больш чым у каровіным метыяніну, фенілаланіну, аланіну, гісцідзіна, аспаргінавай кіслаты, гліцыну, серыну, тыразіну, цысціну. Яно мае высокія бактэрыцыдныя ўласцівасці.
Ласінае малако нармалізуе рухальную і сакраторную функцыі страўніка, спрыяе паляпшэнню працэсу рэгенерацыі пашкоджаных сценак страўніка, валодае анабалічным дзеяннем, абараняе слізістую абалонку страўнікава-кішачнага тракта ад таксічнага пашкоджання супрацьпухліннымі прэпаратамі, спрыяе нармалізацыі парушанага клеткавага і гумаральнага імунітэту. Ласінае малако выкарыстоў-ваецца для лячэння хворых язвавай хваробай страўніка і дванаццаціперснай кішкі.
Асноўныя мэты функцыянавання гадавальніка:
– захаванне цэласнасці і экалагічнай раўнавагі прыродных комплексаў асяроддзя пасялення лася;
– распрацоўка і ўкараненне навуковых метадаў аховы прыродных комплексаў ва ўмовах пасялення ў іх адамашваемага статка ласёў і статка ласёў дзікай папуляцыі;
– ажыццяўленне экалагічнага маніторынгу за ласём;
– стварэнне ўмоў для рэгуляванага турызму і адпачынку;
– інтэнсіўнае ўзнаўленне статка ласёў з мэтай дзічынаразвядзення, выпуск ў прыроднае асяроддзе маладняка для паслядоўнага іх напасу і выкарыстанн як аб'екта палявання.
Камплектаванне гадавальніка жывёламі здзейснена маладняком, набытым у Кастрамскай ласінай ферме. На першым этапе набыта 4 самкі і 2 самцы, якія нарадзіліся ў маі 2000 года. Транспартыроўка аўтамабільным транспартам у фургоне, у якім змантавана 6 індывідуальных драўляных клетак. Жывёлы прайшлі планавыя ветэрынарныя прафілактычныя апрацоўкі.
Для інтэнсіфікацыі ўзнаўлення ласёў арганізаванае паўнацэннае кармленне маладняка, каб самкі 2000 года нараджэння былі гатовыя да гону ўвосень 2001 года. Для пакрыцця самак прывезлі з Кастрамской лосефермы самца 4-х гадоў па мянушцы Якір. Ён сын сусветнай рэкардысткі па малочнай прадуктыўнасці ласіхі Ядры.
Кармленне ласёў. Лось ужывае ў ежу да 250 відаў раслін. З вялікага ліку з'ядаемых ласём раслін найбольшую перавагу аддаюць 15–30. Любімы корм лася – скрыпень. Асабліва неабходны падлесак з падростам маладняка асіны, хвоі, бярозы, рабіны. Ласі добра ядуць лісце вярбы, крушыны, чаромхі, клёну, ясеню, маліны, водныя і каляводныя травяністыя расліны: вахта, лотаць, гарлачыкі, хвашчы, а таксама скрыпень, шчаўе, шапачкавыя грыбы, парасткі чарніцы, брусніцы з ягадамі.
Лось выкарыстовае каля 70 відаў раслін, у якіх прысутнічаюць алкалоіды, таксіны, глюказіды, арганічныя кіслоты, лактоны і эфірныя маслы.
Характэрная рыса лася – здольнасць вытрымоўваць велізарную колькасць тэрпентынаў, змешчаных у ігліцы хвоі і ядлоўца, і дубільных рэчываў, якія змяшчаюцца ў кары вярбы, асіны, рабіны. Больш таго, без апошніх жывёла хутка гіне. За суткі дарослы лось з'ядае ўлетку каля 35 кг карма, узімку 12–15 кг. Усяго за год лось з'ядае каля 7 тон корму, з якіх каля 4 т складаюць парасткі лісцевых і іглічных парод, каля 1,5 т лісце дрэў і хмызнякоў, каля 700 кг кара, гэтулькі ж травяністые расліны і хмызнякі
Аснову рацыёну складаюць драўняны і галінкавы корм. Узімку гэта галінкі асіны, бярозы, кара асіны, парубачныя рэшткі пры нарыхтоўцы ігліцавых парод – галіны сасны з ігліцай. Для падкорму выкарыстоўваецца дроблены і запараны авёс (аўсяная каша) з дабаўленнем кухоннай солі і шматкампанентнага мінеральна-вітамінавага комплексу для ласёў рознага ўзросту.
Улетку – галінкавы корм, пашавы корм-трава і балотная расліннасць. Для падкорму – аўсяная каша, кухонная соль і канюшына-цімафеечная зялёная маса, мінеральны комплекс.
Ветэрынарна-прафілактычныя мерапрыемствы ўключаюць агульную і спецыфічную прафілактыку, дыягнастычныя даследаванні. Адпрацавана сістэма прафілактыкі хвароб ласёў ва ўмовах высокай канцэнтрацыі на ласіных фермах і гадавальніках. Распрацаваныя і апрабаваныя на Кастрамской ласінай ферме рэцэпты складаных мінеральна-вітамінавых комплексаў для розных полаўзроставых груп ласёў, якія даюць надзейную абарону ад парушэнняў абмену рэчываў.
Фермерскае развядзенне дзікіх птушак
1 Агульныя звесткі аб фермерскім развядзенні дзікіх птушак
Дзічынаразвядзенне – сістэма мерапрыемстваў, накіраваных на развядзенне ў штучных умовах паляўнічых звяроў і птушак для далейшага выпуску іх ва ўгоддзі і арганізацыі здабычы.
Асноўная мэта дзічынаразвядзення – паляпшэнне ўмоў для палявання, стварэнне ва ўгоддзях высокай шчыльнасці дзічыны. Гэта азначае, што дзічыну выпускаюць пад ружжо ў параўнальна кароткія тэрміны (зрэдку на некалькі дзён), аднак практыкуецца выпуск яе (для павышэння колькасці) і на больш працяглы тэрмін – такі эфект дасягаецца і як вынік няпоўнага адстрэлу жывёл ва ўгоддзях, калі там ёсць умовы для іх зімоўкі.
Неабходнасць у дзічынаразвядзенні выклікана памяншэннем плошчы паляўнічых угоддзяў у выніку гаспадарчай дзейнасці чалавека, лішкавым адстрэлам дзічыны і ростам ліку паляўнічых (напрыклад, калі натуральнае ўзнаўленне дзічыны ў густанаселенных раёнах не можа задаволіць патрэб у спартыўным паляванні). У сувязі з гэтым штучнае дзічынаразвядзенне можна лічыць адным з важных этапаў у інтэнсіфікацыі паляўнічай гаспадаркі ва ўмовах антрапагеннага ландшафту.
Галоўныя аб’екты дзічынаразвядзення – бажан, перапёлка, качка-крыжанка, шэрая курапатка, кеклік віргінскі (развядзенне іх у розных краінах засвоена ў прамысловых маштабах). У працэсе засваення дзічынаразвядзення знаходзіцца глушэц, пачата развядзенне цецерука, арабка, пардвы. Не выключана, што для дзічынаразвядзення перспектыўны некаторыя віды гусей і казарак, а таксама рэдкія віды – улар, дроп, стрэпет, турач.
У дзічынаразвядзенні выдзяляюць тры ўзаемазвязаных этапы: заатэхнічны, біятэхнічны і паляўніча гаспадарчы.
Задача заатэхнічнага этапа – развядзенне дзічыны ў няволі на аснове глыбокіх ведаў фізіялогіі, экалогіі і эталогіі жывёл. З гэтай мэтай распрацоўваюць рацыянальныя каструкцыі клетак, вальер, загонаў, будынкаў, аптымальныя рэжымы ўтрымання і развядзення жывёл, праводзяць іх селекцыю і г. д.
Біятэхнічны этап неабходны для стварэння ва ўгоддзях нармальных умоў для дзічыны, якую выпускаюць. Нават перад завозам яе для палявання неабходна вызначаная падрыхтоўка, напрыклад, скарачэнне колькасці драпежнікаў, устройства падкормачных пляцовак і інш. Вялікае значэнне маюць тэхніка транспарціроўкі і выпуску дзічыны. Напрыклад, так званы ашчадны выпуск бажанаў (завоз іх у клетках да месца выпуску і вызваленне да наступлення светлага часу сутак) перасцерагае разлёт птушак і павялічвае эфектыўнасць палявання на іх. Калі выпуск дзічыны робяць для папаўнення папуляцый або стварэння новых, то прымяняюць комплекс мерапрыемстваў, накіраваных на павышэнне ёмістасці ўгоддзяў: стварэнне рэміз, кармавых палёў, арганізацыі рэгулярнай падкормкі жывёл, паляпшэнне ахоўнасці ўгоддзяў.
Паляўніча гаспадарчы этап уключае ў сабе своечасовую і добра араганізаваную ахову выпушчанай дзічыны і паляванне на яе, для гэтага неабходна вызначэнне аптымальнага ліку выпускаемых жывёл, месцаў выпуску і палявання, тэрмінаў і спосабаў палявання.
У гісторыі чалавецтва развядзенне дзічыны, у большасці выпадкаў, прыводзіла да прыручэння жывёл і да іх выкарыстання ў сельскай гаспадарцы. Гэты працэс зарадзіўся яшчэ ў старажытнасці. Так, у часы Рымскай імперыі разводзілі бажанаў, галоўным чынам для спажывання. А ужо ў Х стагоддзі у Еўропе з’явіліся першыя фермы, на якіх разводзілі дзікіх птушак для палявання. У Англіі свайго роду модай, прывілеяй знаці было паляванне на бажанаў. Гэта дало штуршок развядзенню гэтага віду ў вальерах. У першай палове XIV стагоддзя у Еўропе вырошчванне бажанаў становіцца самастойнай галіной птушкагадоўлі, хаця асноўныя мэты ранейшыя – выпуск маладняка ва ўгоддзі для палявання.
Вырошчванне маладых бажанаў ў спецыялізаваных гаспадарках для продажу паляўнічым клубам і гаспадаркам набыло масавасць у Велікабрытаніі ў сярэдзіне 60-х гадоў мінулага стагоддзя, штогод ва ўгоддзі выпускалася да 17 тыс. бажанаў. Разводзяць у Англіі таксама шэрых курапатак і дзікіх качак.
У Францыі да пачатку 70-х гадоў мінулага стагоддзя налічвалася каля 2 тыс. гаспадарак і рассаднікаў па развядзенні дзікай птушкі. Там вырошчваліся бажаны, шэрыя і каменныя курапаткі, звычайныя, віргінскія і каліфарнійскія перапёлкі, і качкі-крыжанкі і іншыя віды. Зараз на кожнага паляўнічага ў гэтай краіне ў год вырошчваецца каля 1 курапаткі і адзін з чвэрцью бажан. У Шамборы, Ве де Крыплень, у іншых месцах створаны спецыяльныя вопытна-паказальныя цэнтры развядзення дзікай птушкі. Там адначасова з масавым узнаўленнем дзічыны вырашаюцца навуковыя і араганізацыйныя пытанні інкубацыі яек паляўнічых птушак, вырошчванне маладняку і кармлення дарослых і маладых птушак. Гэтыя цэнтры забяспечаны першакласнай тэхнікай і прымяняюць сучасныя спосабы інкубацыі яек і вырошчвання маладняку.
У Італіі інтэнсіўна разводзяць бажанаў, розных курапатак і качак на вялікіх фермах і ў невялікіх гадавальніках. Шэраг фірм спецыяльна вырабляюць інкубатары, брудэры і іншае абсталяванне для развядзення дзікай птушкі.
У Галандыі і Даніі шырока практыкуецца развядзенне крыжанак і іншых качак. Так у Даніі першыя гаспадаркі па развядзенні крыжанак былі створаны яшчэ ў 1880 годзе. Зараз качыныя гаспадаркі гэтай краіны вырошчаюць некалькі дзесяткаў тысяч качанят крыжанкі. У гэтых краінах таксама вырошчваюць бажанаў і шэрых курапатак.
Да распаду Югаславіі каля 13% бажанаў, якіх адстрэльвалі паляўнічыя, выводзіліся у гадавальніках. Зараз бажаны, шэрыя і каменныя курапаткі, выведзенныя ў гадавальніках, часткова ідуць на экспарт, у асноўным у Італію, выпускаюцца на волю і паступаюць у магазіны і рэстараны.
Чэхаславакія да раздзелу краіны займала першае месца ў свеце па вытворчасці дзічыны на адзінку плошчы паляўнічых угоддзяў. Зараз у Чэхіі і Славакіі штогод адлоўліваюць для вывазу за мяжу каля 80 тыс. бажанаў і да 18 тыс. курапатак.
У Балгарыі першыя спробы развядзення бажанаў былі пачаты ў 1930 годзе. Зараз асноўным аб’ектам развядзення тут з’яўляюцца бажаны калхідскія і мангольскія, а таксама шэрыя і каменныя курапаткі.
У Германіі першы вялікі гадавальнік паляўнічых бажанаў быў створаны ў 1961 годзе. А ўжо ў 1968 годзе гэтая гаспадарка вырасціла 8 тыс. маладняку і атрымала каля 15 тыс. яек гэтых птушак, якія былі прададзены розным паляўнічым гаспадаркам.
У Польшчы штогод вырошчваюць для выпуску ва ўгоддзі да 60 тыс. маладых бажанаў.
У Венгрыі ў 1958 годзе працавалі тры вялікіх гадавальнікі бажанаў. У 1970 гдзе гэтыя гаспадаркі мелі асноўнае пагалоўе 34 тыс. і атрымлівалі больш 900 тыс яек. Вялікая ўвага ў Венгрыі звяртаецца на распрацоўку метадаў развядзення шэрых курапатак – асноўнага аб’екта венгерскага палявання па пяры, а таксама качак. Штогод ў краіне выпускаюць на волю больш 800 тыс. бажанаў, якіх вырасцілі на фермах, і дзякуючы гэтаму з кожнай тысячы га у асобныя гады атрымліваюць 112,5 кг мяса гэтай птушкі.
Па другі бок акеяна, у ЗША, штогод у інкубатары закладваецца да 1 млн. яек бажанаў, да 100 тыс. яек розных качак. Прыблізна 80% яек курапатак і 50% яек бажанаў інкубуецца ў розных дзяржаўных гаспадарках, усе іншыя яйкі – у прыватных фермах.
У Расіі ў пачатку XX стагоддзя былі створаны вялікія гадавальнікі бажанаў каля Пецярбурга, пад Масквой, у Арлоўскай губерніі і іншых месцах. Па разлікам вучоных, гэтыя гадавальнікі ўжо на трэці год дзейнасці давалі да 13% чыстага прыбытку.
Спробы развядзення глушцоў у няволі практыкавалі ў Расіі дастаткова даўно. Яшчэ ў 1860–1861 гадах А. А. Хватаў апублікаваў у журнале «Акліматызацыя» рэзультаты сваіх вопытаў па ўтрыманні ў адрыне глушцоў.
У 1957 годзе паляўнічай гаспадарка «Маскоўскае мора» выпусціла ва ўгоддзі Падмаскоўя больш за 3 тыс, а 1958 годзе – 6 тыс качанят.
У Беларусі ў Буда-Кашалёўскім раёне на базе Беларускага таварыства паляўнічых і рыбаловаў існаваў гадавальнік бажанаў, а у Бярэзінскім запаведніку вучоныя праводзілі вопыт па вырошчванні глушца.
2 Тэхналогія развядзення птушак
Развядзенне дзікіх птушак атрада Курападобныя мае шмат агульнага, таму абмяжуемся пераважна тэхналогіяй вырошчвання наібольш папулярнага віду – бажана.
Будаўніцтва вальера – самая значная частка затрат у справе арганізацыі бажанавай фермы.
Важна ўлічыць пры будаўніцтве, што вышыня вальераў павінна быць дастатковай для таго, каб птушкі маглі трэніравацца лётаць. Гэта асабліва актуальна пры вырошчванні бажанаў для выпуску пад стрэл. Калі бажан будзе ўтрымлівацца ў цесных клетках, навучыцца палётам яму будзе немагчыма. Таму радасці для паляўнічых на паляванні ён не прынясе. Гэтая прычына не спрыяе механізацыі фермерскай гападаркі.
Звычайна, калі ўваходзіш у бажанавы вальер, птушкі пачынаюць падлятаць уверх, бегаць і махаць масіўнымі крыламі. Бажану патрэбна прастора – мінімум 2 м2 на 1 птушку, а каб яго ператрымаць да вясны – не меней 5–12 м2.
Асноўны матэрыял для будоўлі вальер – гэта сетка, прызначаная для пакрыцця (М-03) і агараджэння (Н-12). Сеткі выкананы з матэрыялу з прымяненнем святлостабілізатара. Памер ячэек падбіраецца з улікам шматгадовага вопыту эксплуатацыі, кропкі злучэння павінны быць ўмацаваны.
Табліца 4
Параметры сетак для збудавання вальераў
|
Тып |
Памер ячэйкі, мм × мм |
Шырыня, м |
Даўжыня, м |
Колер |
|
M-03 |
50 × 50 |
2 |
500 |
чорны |
|
H-12 |
32 × 32 |
2 |
35 |
чорны |
Вальер раздзяляецца на тры функцыянальныя секцыі: сумесная (хоць самцы і самкі ўтрымліваюцца тут у ізаляваных адзін ад аднаго падсекцыях), вывадковая, або гнездавая, (тут самкі наседжваюць поклад) і плямянная. Арганізацыя вальера можа быць і іншай у тым выпадку, калі выводзяць птушанят у інкубатарах.
Залацісты бажан Звычайны бажан
Рыс. 51 Бажаны ў вальеры
Набыццё статка для развядзення бажанаў у фермерскай гаспадарцы ва ўмовах Беларусі мае пакуль адзін накірунак – набыццё ў дзейнічаючых фермерскіх гаспадарак за мяжой.
Падрыхтоўка бажанаў да размнажэння. Перад надыходам гнездавога сезона вальеру дэзінфектуюць хлорнай вапнай, беляць звонку фарбай, дасканала прыбіраюць і засяляюць птушкамі не раней чым праз 4–5 сутак.
Перад самым засяленнем унутры вальеры ставяць вертыкальна некалькі звязаных разам снапкоў пшаніцы, кукурузы, сцяблоў трыснягу, чароту ў выглядзе шалаша, сажаюць некалькі невысокіх елачак а астатнюю частку тэрыторыі засяваюць люцэрнай, рапсам або іншымі травяністымі раслінамі. У такіх укрыццях самкі бажанаў і некаторых іншых курападобных будуюць гнёзды або хаваюцца ад празмерна энергічнага самца.
Сярод кустарніка і травяністага покрыва павінны быць не толькі зацененыя месцы, але і асветленыя сонечнымі прамянямі, бо самкі звычайна пазбягаюць будаваць гнёзды ў надта густых зараснях. Для бажанаў можна пабудаваць штучнае гняздо – у зямлі пад кустом робяць невялікую ямку і кладуць у яе некалькі сухіх лісцяў, травінак або імху. У ямцы не павінна быць каменчыкаў, якія могуць пашкодзіць яйкі.
Стварэнне пэўнага гнездавога ландшафту ў вальеры павінна спалучацца з правільным падборам вытворцаў і камплектаваннем сям’і, правільным кармленнем і доглядам, папярэджваннем стрэсавых сітуацый. Неабходна прыняць да ўвагі, што ў перыяд размнажэння птушкі асабліва рэагуюць на з’яўленне каля гнёздаў чужых людзей, сабак і кошак, таму неабходна прыняць меры па недапушчэнні жывёл і людзей у гэтыя месцы ў час гнездавання.
Фарміраванне статка падрыхтоўка адкладу яек. Пры фарміраванні статка з зыходнага матэрыялу падбіраюць для развядзення бажанаў ва ўзросце 8–10 тыдняў з самых позніх сямей вываду, найбольш развітых, без якіх-небудзь недахопаў, па меры магчымасці ад найбольш яйканосных сямей.
Неабходна ўтрымліваць некалькі семей або папаўняць пагалоўе адловам, каб пазбегнуць размнажэння блізкародных птушак. Такім спосабам скамплектаваныя жывёлы памяшчаюцца ў сумесную секцыю, але самцы і самкі ўтрымліваюцца асобна па падсекцыях (што скарачае час наступлення такавога перыяду). Гэта і ёсць матачны статак. У першай палове лютага матачны статак пераводзяць у гнездавую секцыю, якая можа быць сумеснай або племянной (сямейнай). На адну галаву разлічваецца плошча прыкладна 4 м2. У племянные секцыі засяляюць адно племя (суадносіны палоў 1 : 6–8). Племянные секцыі павінны мець свой самастойны ўваход і па агульных баках павінны быць раздзелены цёмнай непразрыстай сценкай вышынёй не меней за 70 см, каб пазбегнуць узаемных перашкод у час такавання асобных самак і бою самцоў праз сетку або пашкоджанне самак.
Сям’ю бажанаў неабходна камплектаваць з маладых здаровых птушак: самак ва ўзросце ад 8 да 18 месяцаў, самцоў – ад 1 года да 2,5 гадоў. Самак падбіраюць ад найбольш яйканоскіх семей. Важны фактар, які вызначае паспяховасць размнажэння бажанаў, – адпаведнасць структуры сям’і біялогіі размнажэння віду. У прыродзе, напрыклад, самцы бажана спарваюцца з 2–3 самкамі, калі ў папуляцыі ёсць перавага самак. Калі назіраецца перавага самцоў, то сям’я складаецца з самкі і самца, халастымі застаюцца пераважна самцы-першагодкі. Але ў няволі праяўляецца тэндэнцыя да палігаміі. Таму самца бажана можна спарыць з 3–5 самкамі ў залежнасці ад яго індывідуальных якасцей.
У сумесныя вальеры засяляюць бажанаў у суадносінах 1 : 7–8 з шчыльнасцю пасадкі прыблізна 10 м2 на 1 птушку.
Перыяд яйцаноскасці пачынаецца ў пачатку красавіка, прыкладна праз 3–4 тыдні пасля пачатку такавога перыяду. Збіранне яек у гнездавых секцыях арганізуецца 2 разы на дзень. Яйкі не павінны выстаўляцца на сонечнае святло. Неабходна каб яйкі збіраў адзін і той жа чалавек, або адзенне павінна быць аднолькавым, гэта дазволіць птушкам пазбегнуць стрэса.
Рэкамендуецца ў вальерах трымаць невысокі травяністы покрыў для хуткага пошуку яек. Пасля гэтага яйкі неабходна агледзець і выдаліць пашкоджаныя, забруджаныя яйкі ачысціць, апрацаваць фармальдэгідам і захоўваць пры тэмпературы 10–14°С не даўжэй чым 7 дзён да вывядзення ў інкубатарах (або наседкай). Яйканоскасць самак бажана заканчваецца прыблізна 15 чэрвеня. Пасля гэтага двухгадовых самак можна выпусціць у прыроду (або іншым чынам рэалізаваць) і рэшткі групы прывесці ў стан спакою.
Часта самка не пачынае несці яйкі або нясе неаплодненыя яйкі, Прычыны тут розныя: парушэнне рэжыма догляду за птушкамі, непаўнацэнны рацыён, недастковая актыўнасць самца і нават яго ня- здольнасць да апладнення самкі, бясплодная самка. Каб гэтага нездарылася, неабходна назіраць за паводзінамі самцоў. Бываюць выпадкі, калі самец вельмі актыўны і пастаянна праследуе самку, прымушае яе да капуляцыі, і тым самым перашкаджае носцы яек. Лепшы выхад з такой сітуацыі – павялічэнне ў сям’і самак.
Тэрмін эксплуатацыі матачнага статка бажана часцей 2–3 гады, затым птушак выбракоўваюць і замяняюць маладняком. Асноўныя заатэхнічныя патрабаванні да матачнага статка наступныя: яйканоскасць на адну самку – 40 яек, з іх не меней 85% павінны быць прыгоднымі для інкубацыі, выводнасць 75%, выжыванне маладняку ў постэмбрыянальны перыяд з 1-га па 10-ты дзень жыцця – каля 90%. У сувязі з тым, што яйкі бажанаў забіраюць і кладуць у інкубатар або пад наседку, самка нясе іх больш, чым звычайна ў прыродзе.
Вывад пад наседкай можна праводзіць як у птушніку, так і пад адкрытым небам. Калі вырашылі праводзіць вывад па-за птушнікам, то для кожнай наседкі (гэта можа быць бентамка, індзейка і інш. віды) робяць гнездавы садок з драўлянымі кратамі, якія высоўваюцца, і невялікая пераносная вальера, які шчыльна прыстаўляюць да яго. Садок можна паставіць і ўнутры вальеры, гэта залежыць ад яе памера. Падлога садка павінна быць драўляная, так як земляную наседка разрывае лапамі і пры гэтым з-за цеснаты давіць птушанят.
Рыс. 52 Валер’ера для развядзення з дапамогай наседкі або для покладу яек (калі выдаліць садок)
Краты на пярэдняй сценцы не даюць магчымасці выйсці наседцы з садка, у той жа час птушаняты могуць свабодна выходзіць праз іх у вальер для выгулу. Памеры вальеры 300 × 180 × 130 см, каркас драўляны і абцягнуты з усіх бакоў і зверху металічнай сеткай з ячэйкамі 10 × 10 мм, каб праз ячэйку не магло вылезці птушаня, і ў вальеру не заляталі вераб’і. Збоку для пераноскі мацуюцца ручкі. На ноч наседку добра закрываюць заслонкай, каб праз краты ў садок не пралезла ласка або пацук.
Калі птушанят бажана выводзяць у памяшканні, то гнездавыя садкі размяшчаюць каля сцен на падлозе на асновах. У якасці гнёздаў можна выкарыстоўваць кошыкі, каробкі, якія павінны быць лёгкадасягальнымі для птушак, а таксама для агляду, ачысткі і дэзінфекцыі. Гнездавыя садкі лепш крыху зацямняць, каб наседкі адчувалі сябе больш спакойна, і ізаляваць іх адну ад другой і астатняй прасторы птушніка металічнай сеткай, каб наседкі не пакідалі поклад і не перашкаджалі суседнім наседкам. Дзверы ў памяшканне зачыняюць, інакш туды могуць забегчы каты або сабакі і напалохаць наседку.
a
б
Рыс. 53 Садок для наседкі (а) і садок з агароджай для выходжвання птушанят з наседкай (б)
Кожны гнездавы садок памячаюць нумарам – так прасцей весці кантроль за ходам наседжвання. Да яго прыбіваюць шыльдачку і мелам робяць на ёй неабходныя запісы: адзначаюць у дзённіку пачатак наседжвання, колькасць падкладзеных пад наседку яек, паводзіны наседкі і г. д. Усе наседкі павінны быць з кольцамі, на якіх ставяць нумар і год вываду птушкі, – гэта дазваляе весці дакладны ўлік матачнага пагалоўя, якасці кожнай наседкі і адбіраюць лепшых з іх. Саджаць наседку ў падрыхтаванае гняздо патрэбна так, як гэта робіцца пры вывадзе хатніх птушак. Але ж неабходна праявіць вялікую асцярожнасць пры падкладзе яек пад наседку, так як яны больш дробныя і часта давяцца пры пасадцы на поклад. Калі наседка не прыняла поклад, яе зноў пакідаюць на падкладышах. Каб не дапусціць хваляванне бентамкі-наседкі (што можа прывесці да разбіцця яек), садок неабходна зацямніць, закрыўшы яго зверху цёмнай тканінай. Наседка пры слабым святле знойдзе ваду і корм, якія неабходна паставіць каля кратаў звонку, каб яна да іх магла дацягнуцца, і будзе адчуваць сябе спакойна.
Садкі пад адкрытым небам з прыстаўленнымі да іх пераноснымі вальерамі размяшчаюць адзін ад другога на адлегласці 2–3 м. Такі спосаб дазваляе пазбегнуць боек паміж наседкамі праз сетку вальеры і пашырэння інфекцыйных захворванняў.
У вальер неабходна паставіць скрыню з пырхалішчам для пазбаўлення наседак ад паразітаў (пухаедаў, пяроедаў).
Двойчы на суткі ў дакладна вызначаны час прыносяць наседкам корм і ваду. Калі яны сядзяць на гнёздах вельмі шчыльна і ядуць корм, то іх здымаюць з гнёздаў і кормяць па чарзе, але ў гнездавую скрыню сажаюць не раней, чым яны паспеюць спаражніць кішэчнік і «пакупацца» у пырхалішчы.
У час кармлення (15–30 мін) гняздо аглядаюць, разбітыя яйкі выдаляюць, моцна забруджаныя памётам асцярожна абціраюць мокрай тканінай, а затым насуха, забруджаны гнездавы матэрыял замяняюць свежай саломай або сенам, на 8-мы дзень наседжвання праз аваскоп правяраюць годнасць яек да далейшага наседжвання.
Птушаняты бажанаў з’яўляюцца на свет мокрымі і першыя некалькі гадзін бездапаможныя. Наседкі, адчуваючы пад сабой мокрых птушанят, пачынаюць хвалявацца, часта ўстаюць і пры гэтым могуць раздавіць яйкі або птушанят. Каб зберагчы птушанят, іх забіраюць у наседкі ў момант вылуплення і сажаюць у карзіну, высланую сенам, закрываюць тканінай і выносяць у цеплае памяшканне або сажаюць пад электраабагрэў, пакуль яны не абсохнуць. Адно- два птушаняці пакідаюць пад наседкай, каб яна засвоілася са сваім становішчам. Высахшых птушанят вяртаюць наседцы позна ўвечары, асцярожна падкладываючы іх пад яе. У спакойных наседак птушанят не адбіраюць. Аднак калі птушаняты абсохнуць, з гнязда забіраюць старую падсцілку, сцелюць свежую і садок закрываюць кратамі.
Вырошчваць бажанаў можна і пад лакальнымі абагравальнікамі – брудэрамі, якія ўстанаўліваюцца на падлозе або ў клетках і пад бентамкамі-наседкамі. Апошніх звычайна выкарыстоўваюць, як гэта адзначалася раней, пры вырошчванні птушанят бажана ў невялікіх гаспадарках. Зрэдку прямяняюць мяшаны спосаб – першыя 15 дзён птушанят з наседкай трымаюць у птушніку, а затым пераводзяць пад лакальныя абагравальнікі.
Для бажанят, што вырошчваюцца на адкрытым паветры, з першых дзён іх жыцця выкарыстоўваюць такія ж пераносныя вальеры, як і пры вырошчванні з наседкай, але замест гнездавога садка да вальера прыстаўляюць (або ставяць унутры яго) лакальны электраабагравальнік.
У гэты перыяд бажанят трэба часта карміць крута зваранымі дробна пасечанымі яйкамі з дабаўленнем дробна нарэзанай свежай зеляніны, дробнымі мучнымі чарвякамі, а ў якасці піцця можна даваць простаквашу. Удзень маладняк кормяць праз кожные 2 гадзіны, даючы корм невялікімі порцыямі, каб ён доўга не ляжаў у кармушцы, а ноччу – 1–2 разы, але порцыі павялічваюць і ўключаюць пры гэтым на 30–40 мін электрычнае святло. Можна карміць птушанят і камбікармом для хатніх птушанят.
Праз тыдзень бажаняты ўжо свабодна ўваходзяць і выходзяць праз лаз з абагравальніка ў вальер. З пятага дня ў рацыён уключаюць вараную на малацэ кашу (лепш пшанічную), дробна нарэзаную зеляніну. У птушанят з’яўляюцца махавыя і рулявыя пер’е, цела пакрываецца пушком. Бажаняты бываюць вельмі рухомымі і робяць узмахі крыламі, ва ўзросце 10–12 дзён ужо могуць пералятаць праз агароджу болей 1 м. Ва ўзросце 6–7 тыдняў у іх цалкам адрастаюць махавыя пер’е і яны здольны лётаць свабодна.
Ва ўзросце 7 тыдняў пры добрых умовах надвор’я птушанят можна паступова выпускаць на прыродныя пашы.
Калі бажанятам споўніцца 1 месяц, іх пераводзяць у стацыянарны вальер, але трымаюць асобна ад дарослых птушак. Ва ўзросце да 2 месяцаў іх на ноч трэба закрываць у птушніку, а з наступленнем ранка выпускаць у вальер. У гэты час бажаняты маюць непрыгожае, шэрае апярэнне, і толькі пасля лінькі (пройдзе яшчэ пару месяцаў) птушка становіцца прыгожым чырвона-сінім бажанам, які радуе вока паляўнічага. Такую птушку можна рэалізаваць, так што весь цыкл вырошчвання займае ўсяго 5 месяцаў.
Для таго каб захаваць прыгожае апярэнне бажанаў птушкам надзяваюць прама на дзюбу акуляры (фіксуючы шпількамі, якія прадзеты скрозь ноздры). Інакш пры вялікім скапленні птушак яны дзяўбуць адзін у другога прыгожае апярэнне. Такім чынам, закрываючы ім прамы зрок, птушкі не бачаць перад сабой і не могуць дакладна прыцэліцца, каб дзяўбсці пер’е суседа.
Свае асаблівасці мае вырошчванне птушанят з выкарыстаннем інкубатараў. Інкубацыя адбываецца ў першыя дні пры тэмпературы 38,5ºС, потым тэмпература паніжаецца да 37,5ºС пры адноснай вільготнасці 65%. У дадаткова зробленых інкубатарах узровень тэмпературы падтрымліваецца на узроўні 37,5ºС з адноснай вільготнасцю 90%. Інкубацыя працягваецца 23–25 дзён.
Інкубатар павінен быць абсталяваны кантрольна-вымяральнымі прыборамі. Загружаюць яго так, каб вывад маладняку адбываўся ранкам. Калі ў адзін інкубатар закладваюць некалькі партый яек, то іх нумаруюць і паказваюць дату закладкі (этыкеткі з указаннем нумара партыі ўстаўляюць у латкі). Для хуткага выхаду на тэмпературны рэжым нельга закладваць у інкубатар яйкі з тэмпературай ніжэй +18°С, бо на шкарлупе можа асядаць кандэнсат вільгаці. Неабходна завесці журнал інкубацыі. У яго рэгулярна запісваюць паказчыкі кантрольна-вымяральнай апаратуры і вынікі назіранняў.
Пры выкананні рэжыму інкубацыі ўдаецца атрымаць на фінішы працэсу моцны маладняк на працягу некалькіх гадзін, а парушэнне рэжыма інкубацыі, як правіла, прыводзіць да расцянутага вываду.
У сувязі з недастатковай вывучаннасцю фактараў, якія абумоўліваюць больш нізкія вывады бажанят у параўнанні з іншымі відамі сельскагаспадарчай птушкі, неабходна кантраляваць кожную партыю інкубуемых яек. Да закладкі яек на інкубацыю выдаляюць яўна непрыгодныя да яйкі, што робяць з дапамогай аваскопа. У якасці аваскопа можна выкарыстоўваць звычайную фанерную скрыню, у якой знаходзіцца крыніца святла (яго прамень праходзіць праз адтуліну ў накрыўкі скрыні).
Памер адтуліны павінен быць крыху меней памера яйкі. У перыяд інкубацыі аваскапію праводзяць на 8-мы дзень інкубацыі. Яйкі, у якіх зародак не развіваецца, выдаляюць. Пры першым аглядзе зародак звычайна малы, але добра відаць сетку крывяносных сасудаў і скарачэнне сэрца. Перад вывядзеннем нармальна развіты зародак выглядае шчыльным целам, якое займае 3/4 яйкі.
Пры ўважлівым праглядзе можна заўважыць рух шыі эмбрыёна (загінуўшы эмбрыён нерухомы, калі павярнуць яйка ў час прагляду на аваскопе ён усплывае да шкарлупы). У журнале інкубацыі запісваюць працэнт вываду здаровага маладняку ад колькасці яек, што закладзены на інкубацыю. Пры атрыманні выводнасці ніжэй 70% неабходна ўстанавіць прычыны парушэнняў.
Усе прычыны гібелі эмбрыёна можна падзяліць на 4 асноўныя групы: парушэнне рэжыму кармлення бацькоўскага статка, у выніку чаго ствараюцца непаўнацэнныя яйкі; неправільнае захоўванне яек і парушэнне рэжыму інкубацыі; інфекцыйныя захворванні, якія перадаюцца патомству праз яйка трансаварыяльна; уродствы. Важным крытэрыем у ацэнцы маладняку служаць аперанасць цела і склейванне пуху на асобных участках цела. Гэта паказвае на парушэнне рэжыма інкубацыі.
Здаровыя, толькі што вылупіўшыеся птушаняты рухомы, з выражаным рэфлексам да пошуку корма, дакладнасцю і хуткасцю арыентацыі ў навакольным асяроддзі. Маларухомасць, вяласць, адсутнасць здольнасці дзяўбсці корм паказваюць на іх непаўнацэннасць. У такіх птушанят пры ўскрыцці знаходзяць тонкі несфарміраваны кішэчнік, валлё і страўнік у іх пустыя. Некаторы час маладняк існуе за лік рэшткавага жаўтка, але затым гіне.
На прыкметы парушэння развіцця паказваюць склейванне век вачэй, закупорка заднепраходнай адтуліны мачакіслымі салямі, растройства функцыі кішэчніка пасля вываду (да прыёму корму і вады).
Белаваты слізісты памёт у сутачных птушанят паказвае на атручванне птушак.
Птушаняты выводзяцца з яек на працягу 1–6 гадзін. Яны павінны абсохнуць, знаходзячыся ў інкубатары яшчэ некалькі гадзін, пасля гэтага іх можна перанесці ў памяшканне са штучным сугрэвам. Звычайна гэта драўляная скрыня са сценкамі вышынёй 30–40 см. Для папярэджвання ахаладжэння ад падлогі скрыню робяць на ножках або ставяць на стол. Над скрыняй вешаюць лямпу з абажурам, які павінен упірацца краямі на краі скрыні. У абагравальніку падтрымліваюць тэмпературу на дне 34–35°С. Пры лакальным абагрэве птушаняты раўнамерна размяркоўваюцца ў ім, пры пераахаладжэнні жалобна пішчаць, скручваюцца, а калі высокая тэмпература – намагаюцца выйсці з зоны лакальнага абагрэву.
Прыгодных для вырошчвання бажанаў накіроўваюць на вырошчванне, не дапускаючы затрымкі ў кармленні і паенні больш чым на 8–12 гадзін пасля вываду. Слабых птушанят пасля абсыхання адпраўляюць на дарошчванне асобнай групай. Выбракоўваюць бажанят, якія маюць крывыя канечнасці, пальцы ног, неўцянуты рэшткавы жаўток, недаразвітыя вочы, чэрапную крышку і пух, а таксама тых, якія круцяць галавой. Кожны з гэтых прызнакаў з’яўляецца лятальным, таму такі маладняк браць на вырошчванне не-мэтазгодна.
3 Кармленне дзічыны
Асноўнай праблемай пры вырошчванні бажанаў, перапёлак, курапатак, глушцоў, цецерукоў і іншай лясной і палявой дзічыны з’яўляецца кармленне і асабліва выкармліванне ў перыяд інтэнсіўнага росту і лінькі. Цяжкасці звязаны з павышанай патрабавальнасцю гэтай птушкі ў жывёльным бялку, асабліва на ранніх этапах жыцця.
У натуральных умовах птушаняты большасці вывадковых харчуюцца вусякамі іх лічынкамі, гэта значыць, што жывёльны корм мае перавагу, нягледзячы на тое, што ў далейшым яны амаль цалкам раслінаедныя.
У прыродзе энергетычныя страты птушанят вялікія: абагрэў цела (у канцы мая, першая палова чэрвеня тэмпература паветра можа ў асобныя дні не падымацца вышэй за +5°С) і страты на рух.
На працягу тысячагоддзяў складваліся біялагічныя асаблівасці ў харчаванні птушак. Рашэнне праблемы кармлення мае два шляхі:
– прыстасаванне дзікіх птушак да кармоў хатніх;
– падбор амінакіслотных і мінеральна-вітамінных саставаў рацыёнаў, максімальна набліжаных да натуральных кармоў.
Па першым шляху пайшлі пры массавым развядзенні такіх птушак як шэрая курапатка, бажан і перапёлка, якая цяпер стала і сельскагаспадарчай птушкай. Пры вырошчванні цецерукоў, глушцоў, паўлінаў, арабкоў часта выкарыстоўваюць натуральныя або падобныя ім кармы (спецыяльна вырошчваюць лічынкі мучнога жука, лічынкі мух, часта выкарыстоўваюць тварог, яйка, рыбу).
Flegal C. J. (1994) рэкамендуе наступны састаў поўнарацыённых камбікормаў для бажанаў, курапатак і дзікіх перапёлак (табл. 5 ). Для кармлення бажана, як паказвае практыка, падыходзіць курыны камбікорм, якім кормяць бройлерных птушанят – тыпа ПК-5, ПК-6. Штодзень бажан ужывае 70–100 г камбікормаў, што ў чатыры разы меней, чым патрабуецца для курыцы, і за 3 месяцы дарастае да сваёй дарослай вагі ў 1,3 кг. Маладых бажанаў кормяць да 12 тыдняў кармавой сумессю, потым можна пачаць дабаўляць у кармавую сумесь зерневыя. У час вывядзення рэкамендуецца час ад часу прымяняць Комбісол АДЗЕ, Комбісол К3, таксама магчыма выкарыстаць Ц і Б-кампазітум.
Табліца 5
Саставы камбікормаў для вырошчвання дзікіх птушак
|
Складаючыя |
Склад, % |
|||
|
Стартэр |
Гровер |
Падтрым-ліваючы |
Для племянных птушак |
|
|
Жоўтая кукуруза |
36,04 |
54,82 |
51,39 |
48,70 |
|
Соевы шрот (44% пратэіна) |
46,35 |
26,95 |
2,38 |
15,16 |
|
Люцэрнавая мука (17% пратэіна) |
2,92 |
2,92 |
2,92 |
2,92 |
|
Пшанічнае вотруб’е |
4,94 |
4,94 |
26,68 |
21,27 |
|
Авёс |
– |
4,94 |
12,35 |
– |
|
Мясакостная мука |
2,47 |
2,47 |
2,47 |
2,47 |
|
Сухі адгон |
2,92 |
– |
– |
2,92 |
|
Вапняк |
1,24 |
1,24 |
1,24 |
4,49 |
|
Дыкальцыйфасфат |
1,20 |
0,98 |
0,83 |
1,20 |
|
Соль кухонная |
0,25 |
0,25 |
0,25 |
0,25 |
|
DL-метыянін |
0,11 |
— |
— |
— |
|
Прэмікс |
0,62 |
0,49 |
0,49 |
0,62 |
|
Утрыманне, % |
||||
|
Сырога пратэіну |
27 |
20 |
13 |
17 |
|
Сырога тлушчу |
2,27 |
2,97 |
3,90 |
3,23 |
|
Сырой клетчаткі |
5,35 |
4,87 |
5,19 |
4,47 |
|
Кальцыю |
1,23 |
1,10 |
0,01 |
2,35 |
|
Фосфару |
0,55 |
0,45 |
0,40 |
0,47 |
|
Абменнай энергіі, ккал кг |
2500 |
2730 |
2670 |
2530 |
Птушаняты бажанаў маюць вялікую патрэбу ў жывёльных бялках, таму патрабуецца, каб кармавая сумясь утрымлівала як мініум 10% жывёльных бялкоў. Не дазваляецца выкарыстоўваць ячмень або авёс з прыкветнікамі.
Табліца 6
Нормы для прыгатавання кармавой сумесі
|
Паказчыкі |
Узрост |
|||
|
нясушкі |
птушаняты ва ўзросце да 3 тыдняў |
3–7 тыдняў |
звыш 7 тыдняў |
|
|
Энэргія МJ, МДж |
11,5 |
11,5 |
11,5 |
11,5 |
|
NL, г |
170 |
260 |
230 |
180 |
|
Лізін, г |
7,0 |
15,5 |
12,5 |
9 |
|
Метыянін, г |
3,5 |
6,0 |
5 |
4 |
|
Меціон.+Цысцін, г |
6,3 |
11,0 |
9,5 |
8,5 |
|
Церанін, г |
5,0 |
10,0 |
8,5 |
6,0 |
|
Трыптафан, г |
1,5 |
3,0 |
2,5 |
2,0 |
|
Аргінін, г |
7,4 |
16,0 |
13,0 |
9,5 |
|
Кальцый Са, г |
28,0 |
12,0 |
10,0 |
9,0 |
|
Фосфар Р, г |
3,4 |
6,5 |
4,9 |
4,0 |
|
Натрый Na, г |
1,5 |
1,5 |
1,5 |
1,5 |
|
Хлор Cl, г |
1,1 |
1,1 |
1,1 |
1,1 |
4. Хваробы бажанаў
Утрыманне бажанаў прадугледжвае прафілактыку розных захворванняў. Шматлікія захворванні бажанаў можна падзяліць на 3 асноўныя групы: незаразныя хваробы, інфекцыі і інвазіі, што выклікаюцца паразітамі. Як правіла, здаровы бажан адрозніваецца ад хворага актыўнай рэакцыяй на навакольнае асяроддзе, прыём корму і вады.
Калі птушка хварэе, трэба звярнуць увагу на пастаноўку канечнасцей, дыханне, расстройства функцыі кішэчнік, выпадзенне пер’я, узбуджаны агрэсіўны стан або, наадварот, прыгнечанасць, адказ ад корму. Гэта прызнак пачатку хваробы, такую птушку неабходна адсадзіць, уважліва назіраць, правесці індывідуальнае абследаванне суставаў ног, крылаў, прашчупаць валлё, трахею.
Калі цяжка паставіць дыягназ, трэба своечасова звярнуцца ў ветэрынарную лячэбніцу за саветам да спецыяліста. Доўгая затрымка ў пастаноўцы дыягназу могуць прывесці да пагаршэння стану птушкі, хранічнаму яе знясіленню і гібелі. Калі бажан загінуў, неабходна адправіць труп у ветэрынарную лячэбніцу для ўскрыцця і спецыяльных даследаванняў з мэтай вызначэння дыягназу.
Скураныя захворванні. Запаленне, пашкоджанне скуры, траўмы нярэдка сустракаюцца пры ўдарах, бойках. Гэтыя захворванні, як правіла, цяжка паддаюцца лячэнню, таму што птушка імкнецца дзяўбсці хворае месца, што прыводзіць да пастаяннага раздражнення. Запаленне скуры можа быць ад розных прычын. Прызнак захворвання – апярэнне запэцкана крывёю. Невялікія раненні можна апрацаваць хлорным жалезам, прыпаліць алоўкам ляпісу, настойкай ёду, каб папярэдзіць ранавую інфекцыю. Добрыя вынікі дае перыядычнае змазванне хворага месца сінтаміцынавай эмульсіяй.
У асобных бажанаў узнікае запаленне скуры (дэрматыт). У гэтым выпадку хворы ўчастак скуры чырванее, ушчыльняецца, пакрываецца коркай часта шэра-жоўтага або карычневага колеру. Гэтыя наслаенні, як правіла, легка аддзяляюцца. Асабліва небяспечна пашкоджанне пад крыламі, на шыі і каля кораня хваста. Запаленне звязана з павышаным зудам, таму птушкі часта выскубваюць пер’е, а гэта суправаджаецца моцным крывацячэннем.
Для лячэння скураных захворванняў прымяняюць вітамінные прэпараты, якія павышаюць рэзістэнтнасць, супроць грыбковых інфекцый – антымікотыкі, ёдгліцэрын 1 : 5 і 1%-ны раствор трыпафлавіну. Ва ўсіх выпадках захворванняў выкарыстоўваюць атыбіётыкі, антымікотыкі, антыалергічныя прэпараты.
Кароста (кнемідакаптоз). Пашыранае захворванне сярод усіх птушак. Параза можа быць на розных участках скуры. У большасці выпадкаў ад кутка дзюбы цягнуцца шэра-белыя вапняковыя адклады, якія пашыраюцца, зрэдку ахопліваюць дзюбу, васкавіцу, вочы.
У прагрэснай стадыі адклады знаходзяцца на нагах, клаацы, у шэрагу выпадкаў ахопліваюць усю скуру. У некаторых бажанаў у вобласці галавы знаходзяць аблысенне і на аснаванні скуры – шчыльныя адклады.
Супраць каросты можна прымяняць з поспехам бярозавы дзёгаць – сумесь, якая складаецца з эмульсіі якутына і мікатэктана, можна таксамам выкарыстоўваць 0,15% раствор негувена. Пашкоджаны ўчастак скуры ачышчаюць ад корачак з дапамогай пінцэта і затым наносяць мазь. Для агульнага падтрымання ўстойлівасці арганізма ў ваду для піцця дабаўляюць вітамінныя прэпараты.
Пухліны (ліпомы). У вобласці грудзей, радзей на іншым участку цела захварэлай птушкі бываюць заметныя пухліны, што складаюцца з мяккай або злёгку зацверджанай тканкі. Яны растуць вельмі доўга, часта не выклікаюць адхіленняў у агульным стане птушкі. Калі яны дасягаюць вялікіх памераў, птушка пачынае раздзёўбваць гэты ўчастак цела. Зрэдку пухліны выклікаюць механічнае здаўліванне ўнутраных органаў. Ліпома пакрыта капсулай і мацуецца злучальнай тканкай. Змесціва ліпомы распадаецца, нагадваючы па кансінстэнцыі сыр, зрэдку ў цэнтры ўзнікае некроз у выглядзе шэраў-жоўтай або зялёнай масы.
Прычыны ўзнікнення ліпом цалкам не выяснены. Існуюць меркаванні, што яны звязаны з парушэннем шчытападобнай залозы, механічным інсультам, абумоўленым клетачнай сістэмай утрымання. Калі пухліна невялікая і агульны стан птушак добры, можна для лячэння прымяніць аперацыйны метад.
Эмфізема. Пры гэтым захворванні ў птушкі на розных участках цела з’яўляюцца ўздуцці. Птушка адказваецца ад корму, дыша з цяжкасцю, маларухома. Пасля праколу ўздуццяў з адтулін выходзіць паветра. Адслаенне скуры можа адбывацца на вялікіх участках цела. Прычына захворвання звязана з механічным разрывам сценкі паветраноснага мяшка.
Пры лячэнні робяць невялікі надрэз скуры, каб вышла паветра. Гэтае ўмяшальніцтва паўтараюць некалькі разоў, і яно не заўсёды дае добрыя вынікі.
Кровазліццё пры ўдарах. На розных участках цела ўзнікаюць сіне-чырвоныя або сіне-чорныя ўтварэнні ў падскураной клятчатцы. Кровазліццё можа таксама ўзнікнуць ў сувязі з інфекцыямі, недахопам вітамінаў, пры атручваннях, раненнях пасля ін’екцый.
Для лячэння выкарыстоўваюць антыбіётыкі і набор вітамінаў А, D, E. Пры атручванні прымяняюць растворы хлорыстага кальцыю.
Запаленне падошвы ног часта ўзнікае ад удараў пры палётах птушак або пры ўтрыманні іх на бетоннай падлозе. Пры запаленні падошвы птушка асцярожна абапіраецца на нагу. Раны заўсёды суправаджаюцца кровацячэннямі, а ў хранічных выпадках – пухліннасцю ступні. У выніку моцнай болі птушка трымае канечнасць паднятай да цела. Падобныя клінічныя прыкметы могуць сутракацца пры абмаражэннях, каросце ног, інфекцыях.
Калі быў траўматычны ўдар, то кровацячэнне спыняюць тампонам, намочаным у растворы хлорнага жалеза, або настоем ёду. Вялікія раны неабходна папудрыць парашком з антыбіётыкаў. З падлогі вальеры неабходна выдаліць пясок (каб пясчынкі не папалі ў рану), выслаць падлогу мяккім матэрыялам (бумагай, анучай).
Абмаражэні. Канечнасці ў птушак моцна ацякаюць, узнікае зуд. Птушка раздзёўбвае канечнасці да косткі. У выніку траўм узнікае моцнае кровацячэнне. Працэс заканчваецца адміраннем вялікіх участкаў ног (пры моцным абмаражэнні канечнасці могуць цалкам або часткова адпадаць).
Для папярэджання абмаражэння птушкі, што знаходзяцца ў вальеры ў зімовы перыяд, павінны быць абаронены ад уплыву нізкіх тэмператур.
Птушак з абмарожанымі нагамі неабходна перавесці ў цёплае памяшканне, але з невялікай розніцай у тэмпературы ўнутры і звонку. Абмарожаныя канечнасці змазваюць оксітэтрацыклінавай маззю, вазелінам, тлушчам.
Пераломы. Пашкоджаная канечнасць часта вісіць, а пры прамацванні адзначаецца разрыў мышцаў. Калі адкрытыя пераломы, то назіраецца кровацячэнне, зрэдку канечнасць ўтрымліваецца толькі на скуры.
Найбольшая небяспека пераломаў у птушак – у перыяд лінькі, бо колькасць кальцыю ў трубчатых костках памяншаецца. Пераломы пальцаў ног часта зажываюць без усялякага ўмяшання, аднак нярэдка адбываецца неправільнае зрошчванне пераломаў, следствам чаго з’яўляецца скрыўленне пальцаў. Калі пералом канечнасцей поўны, то птушку выбракоўваюць. Пераломы ніжняй часткі канцавін неабходна фіксаваць шынамі, налажэннем гіпсавай павязкі, змацаванне костак штыфтам.
Парэз і параліч. Пры гэтым у птушкі адзначаецца неўпэўненны рух канечнасцямі. Яны рухаюць нагамі з цяжкасцю, асабліва пры захваце седала, і лёгка падаюць з яго. Калі пашкоджаны абедзве канечнасці, то птушка ляжыць без руху, кіпцюры загнутыя назад.
Парэзы і паралічы суправаджаюцца агульнымі парушэннямі – апатыяй, стратай апетыту, растройствам кішэчніка, апуханнем жывата і сутаргамі (пры парушэннях нервовай сістэмы).
Прычыны, што выклікаюць парэзы і паралічы, вывучаны недастаткова. Яны зводзяцца да мясцовых пашкоджанняў нерваў пры розных ударах, здаўліванні пухлінамі нервовых спляценняў і карэнчыкаў, пашкоджанняў цэнтральнай нервовай сістэмы.
Лячэнне парэзаў і паралічоў працяглае і патрабуе вялікага цярпення ад ветэрынарнага ўрача і ўладальніка птушкі. Для лячэння выкарыстоўваюць картызо і коплекс вітамінаў, асабліва групы В. Пры пашкоджані цэнтральнай нервовай сістэмы добры эфект дае ўздзеянне на птушку інфрачырвонымі праменнямі.
Расцяжэнне і вывіх суставаў. Часцей за ўсё гэта бывае, калі птушка пападае нагой у шчыліну паміж дошак. Некаторы час яна не можа вызваліцца і сутаргава дзёргае канечнасцю. Пры гэтым назіраецца апуханне і пасіненне пашкоджанага сустава канечнасці. Пасля вызвалення птушцы неабходна змазаць канцавіну маззю з картызона. Вывіх неабходна асцярожна ўправіць, памясціўшы пашкоджаную канечнасць паміж вялікім і ўказальным пальцамі; нерухомы стан канечнасці фіксуецца накладваннем лейкапластыра.
Няправільная пастаноўка ног. Хворая нага ў птушкі бывае адведзена ў бок, зрэдку канечнасць павёрнута на 90°. З мноства прычын, што выклікаюць захворванне, асабліва неабходна выдзяліць здаўліванне нерваў пухлінамі. Другой частай прычынай можа быть недахоп вітамінаў, мінеральных рэчываў, а таксама раненні і запаленні суставаў.
Для лячэння пальцы ног на працягу некалькіх тыдняў фіксуюць ў нармальным стане з дапамогай лейкапластырнай павязкі.
5 Адаптацыя да прыродных умоў птушак, якіх выгадавалі ў няволі
На волю, як правіла, адпускаюць бажанаў ва ўзросце 10–12 тыдняў калі добрае надвор’е або да пачатку паляўнічага сезону. Станоўчыя бакі позняга выпуску: высокі ўзровень колькасці налоўленных бажанаў; адмоўныя бакі: вялікія страты на вывадку, пагаршаецца здольнасць да палёту і зрэдку нават недаразвіццё пер’я птушак. У выпадку ранняга выпуску перавагай з’яўляюцца нізкія страты на абслугоўванне птушак і корм, мінусам– скарочаная колькасць налоўленных птушак.
Выпушчаныя птушкі непасрэдна з вальер або з клетак гібнуць у 50–60% выпадкаў на працягу першага тыдня нават пры спрыяльным клімаце.
Праведзеныя вопыты з бажанамі і перапёлкамі ў Ленінградскай вобласці (зона заходняй тайгі) паказалі, што выпускаць гэтых птушак можна, але рабіць гэта трэба паступова. У паўночных раёнах, як у нашым выпадку, выпуск перапёлак і бажанаў мэтазгодна рабіць у некалькі этапаў. Пасля ювенільнай лінькі і калі маса птушкі дасягне 70–80% ад дарослага стану птушак перакладаюць на два тыдні ў невялікія пераносныя вальеры, размешчаныя ў месцах меркаванага выпуску, і корм першыя 4–5 дзён даецца ўволю, а вальеры перасоўваюцца. Затым, на працягу наступных 5–7 дзён, штодня перасоўваюцца вальеры, а колькасць корму скрачаецца на 5–10% у залежнасці ад натуральнай кормнасці ўгоддзяў. Корм пры гэтым рассыпаюць па ўсім плошчы вальеры, прымушаючы птушку шукаць яго. Лепш выпускаць птушак паблізу канюшынавых, аўсяных, жытніх палёў, дзе кармавая база багатая.
Эканоміка бажанаводства наступная: у апошнія некалькі гадоў арганізацыя бажанавых паляванняў стала справай вельмі перспектыўнай, асабліва для карпаратыўных заказчыкаў. Напрыклад, на адным з паляванняў у Тульскай вобласці было здабыта (паляўнічыя не кажуць: «падстрэлена») 150 птушак, кожная – па 30 даляраў. Уласна, менавіта такім чынам звычайна і аплачваецца паляванне на бажана: па галовах птушак. Пры гэтым зразумела, што калі выпушчаная птушка паляціць або так добра схаваецца, што яе не знайсці – гэта чыстая страта, праўда, невялікая. Па вопыту звычайна з дзясятка птушак знікае адна.
Цяпер адбываецца пераход ад палявання на так званага «падсаднога» бажана (выпушчанага перад самым пачаткам палявання) да палявання на інтрадуцыйнага (выпушчанага ва ўгоддзі загадзя, і нават не шмат здзічэлага), што для сапраўдных паляўнічых найбольш азартна. Звычайна разлік пры арганізацыі палявання такі: на аднаго паляўнічага прыходзіцца 5–6 бажанаў. Як паказвае вопыт, на сёмым цікавасць да здабычы знікае.
Цяпер кошт аднаго бажана на расійскім паляўнічым рынку (калі птушку бяруць менавіта для палявання) вагаецца ад 25 да 50 даляраў, у сярэднім жа 30 даляраў (для параўнання: у Балгарыі і Румыніі бажан каштуе 5–12 даляраў, у Вялікабрытаніі – 20 фунтаў). Пры гэтым у сабекошт птушкі ўваходзяць яшчэ і выдаткі на арганізацыю палявання.
Прадажны кошт пяцімесяцовага бажана – 10–15 даляраў, пры гэтым яго сабекошт – не больш 5–6 даляраў (з улікам кармоў і аплаты працы). Пры гэтым ад адной самкі можна атрымаць да 25 яек за сезон.
Яйка бажана на пачатковым этапе арганізацыі фермы прыйдзецца набыць на рынку па кошце ад 80 цэнтаў да 1 даляра. І досыць набыць інкубатар, каб забяспечыць сабе патрэбнае пагалоўе.
Прыклады расійскіх бажанаводаў паказваюць, што інвестыцыі ў бажанавую ферму прадукцыйнасцю 10 тыс. птушак складуць не больш 100 тыс. даляраў. Для абслугоўвання падобнай гаспадаркі будзе досыць трох-чатырох працаўнікоў. Акупяцца ўсе ўкладанні за 2–3 гады, праўда, пры поўным цыкле перапрацоўкі птушак – продажу бажана для палявання, на мяса, уключаючы пяро і кодла.