Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Автоматика элементтері деп АБЖ-де сигналды түрлендіруді орындайтын құрылғы. Ол бірнеше қызмет орындайды: а) басқарылатын шаманың мәнін басқа сигналға түрлендіру (датчиктер, сезгіш элем-р); б) бір энергия түріндегі сигналды екінші энергия түріне түрлендіру; в)энергия мәніне сәйкес түрлендіру(күшейткіштер); г) сигнал түріне байл. түрлендіру; д) сигнал формасы б/ша түрлендіру- тұрақты ток сигналын айнымалыға н/е керісінше; е)басқарылатын процеске әсер ету үшін сигналды қолдану(орындаушы элем-р);
АЖ өзара байланысқан және белгілі бір қызмет атқаратын дербес конструкциялық элементтерден тұрады, оларды автоматика элементтері не құралдары деп атайды. Элементтерді жүйеде атқаратын қызметіне қарай салыстырушы, түзетуші, қабылдаушы, жоспарлаушы, түрлендіруші және атқарушы деп ажыратылады. Қабылдаушы элементтер не бастапқы түрлендіріп бергіштер(датчиктер) технологиялық процестердің басқарылатын шамаларын өлшейді де , оларды бір физикалық түрден екінші бір физикалық шамаға түрлендіреді. Жоспарлаушы элементтер (баптау элементтері) арқылы жүйеге реттелетін шаманың Xo қажет мәні беріледі, оның нақты мәні осы берілген мәнге сәйкес келуі тиіс. Салыстырмалы элементтер реттелетін шаманың берілген мәнін Xo нақты мәнімен X салыстырады. Бұл элементтің шығысында алынатын айырымдық сигнал X= Xo- X атқарушы элементке тікелей не күшейткіш арқылы беріледі. Түрлендіргіш элементтер сигналдың пайдалануға ыңғайлы түрге түрлендіруін және оның қуатын
магниттік, электрондық және т.б.күшейткіштер арқылы үдетуін жүзеге асырады. Атқарушы элементтер басқару объектісіне берілетіін басқару әсерін тудырады. Олар басқару объектісіне берілетін не одан алынатын энергия немесе заттар санын өзгерту арқылы басқарылатын шаманы берілген мәніне сәйкес етіп ұстап отырады.Түзетуші элементтер басқару процесінің сапасын жақсарту үшін қажет. АЖ-де көрсетілген негізгі элементтерден басқа қосалқы элементтер де болады. Оларға ауыстырып қосқыш құрылғылары мен қорғау элементтері, резисторлар, конденсаторлар жатады. Басты сипаттамалардың біріне элементтердің статикалық сипаттамасы жатады. Статикалық сипаттама деп тұрақталған режим кезінденгі Хшығ шамасының Хкір шамасына тәуелділігі. Динамикалық сипаттама элементтердің динамикалық режимде , яғни кірістік шаманың шапшаң өзгерген сәттеріндегі жұмысын бағалау үшін пайдаланылады.
Автоматты басқару жүйесін жіктеу жүйенің тағайындалуы мен конструкциясын сипаттайтын және басқа да принциптер мен белгілер бойынша жүргізіледі. Алдымен автоматты жүйенің басқару алгоритмі мен жұмыс істеу алгоритмін сипаттайтын, басқару теориясы үшін өте маңызды белгілер арқылы жіктеуді қарастырайық. Ол белгілер ретінде автоматты басқару жүйесінің жұмыс істеуін реттеу,яғни әсер ету тізбегінің түрін және басқарушы әсерді алу әдісін жатқызуға болады. АБЖ –ін басқару әдісі және қызмет белгісі бойынша жіктеуге болады. Басқару әдісіне қарай жүйелер: кәдімгі- өздігінен бапталмайтын және адтивті- өздігінен бапталатын болып екі класқа жіктеледі. Кәдімгі жүйелер қарапайым категориясына жатады да, басқару процесінде өз құрылымын өзгертпейді. Олар – ажыратылған немсе тұйықталмаған, тұйықталған және аралас басқару жүйелері болып қосалқы үш класқа ажыратылады. Ал тұйықталмаған АБЖ автоматты нық басқару жүйесіне (АНБЖ) және қобалжыту бойынша басқару жүйесіне бөлінеді. Тұйықталған автоматты жүйеде басқарушы құрылғының кірісіне ішкі және сырқы әсерлер бірдей беріледі, яғни бұл жүйеде басқарылатын шама әр уақытта бақылауда тұрады. Тұрақтандырушы автоматтық жүйе деп қызмет істеу алгоритмі басқарылатын шаманы берілген мәнінде ұстап тұруға бағытталған жүйене айтады. Бұл өндірістік автоматикада кеңінен тараған,олар көбінесе технологиялық объектілердің күйін сипаттайтын әртүрлі физикалық шамаларды тұрақтандыру үшін қолданылады. Программалық басқару жүйелері деп басқарылатын шаманы берілген программаға сәйкес өзгертіп отыратын жүйелерді айтады. Қадағалауыш автоматты жүйе деп өзгеру заңдылығы алдын-акла белгісіз, жүйе кірісіне берілетін әсердің өзгеруіне сәйкес басқарылатын шаманы өзгертіп отыру үшін қолданылатын жүйені айтады. Аралас жүйе ауытқу және қобалжыту бойынша басқару дәлдігін едәуір арттырады. Бұл жүйе басқарудың көтеріңкі дәлдігін қамтамасыз етеді және оның тиімділігі де басқаларға қарағанда жоғары
Автоматты басқарудың ишки жуйесине Автоматтық басқару (Автоматическое управление; automatic control) — объектіні адамның қатысуынсыз, автоматты түрде басқару [1] Автоматтық басқару — қандай да бір объектіні(машинаны, приборды, жүйені, процесті) берілген алгоритмге сәйкес адамның тікелей қатысуынсыз басқару. АВТОМАТТЫ БАСҚАРУ еңбек өнімділігін, басқарудың сапалылығы мен дәлдігін арттыру үшін, қолайсыз жерлердегі немесе денсаулыққа залалды жұмыстарды адамның қатысуынсыз атқару мақсатында қолданылады. Басқару мақсаты басқарылатын объектінің реттелу шамасының уақыт бойынша өзгеруімен тікелей байланысты. Басқару мақсатын жүзеге асыру үшін басқарылатын әр түрлі объектілердің өзіндік ерекшеліктері ескеріліп, объектіні басқару тетігіне әсер етерліктей әрекет (басқарғыш әрекет) жасалады. Басқарғыш әрекет басқару қондырғылары арқылы жүзеге асырылады. Өзара әрекетке түсетін басқару қондырғылары мен басқарылатын объектілер жиынтығы б а с қ а р у д ы ң а в т о м а т т а н д ы р ы л ғ а н ж ү й е с і н қ ұ р а й д ы. Бұл негізінен өндірістік т.б. кешендер құрамына кіреді. Уатт бу машинасындағы (1784) центрден тепкіш реттеуіштен тұратын автоматты реттеу жүйесі техникада кеңінен пайдаланылған алғашқы тұйық басқарудың автоматты жүйесі болды. 20 ғасырдың 50-жылдарында өндірістік процестер мен өнеркәсіптік кешендерді электрондық есептеуіш машиналар арқылы басқарудың күрделі жүйелері дүниеге келді. Бұл жүйелер тобына басқарылатын шаманың мәнін тұрақты етіп сақтайтын а в т о м а т т ы р е т т е у ж ү й е с і, басқарылатын шаманы белгілі бағдарлама бойынша өзгертіп отыратын б а ғ д а р л а м а л ы б а с қ а р у ж ү й е с і, басқару бағдарламасы алдын ала берілмеген қ а д а ғ а л а у ы ш ж ү й е енеді. Басқарудың автоматты жүйелері техниканың түрлі салаларында (көшірмелеуіш фрезалау станогын басқаруға арналған қадағалауыш жүйе, металл кескіш станоктардағы магниттік лента, перфолента немесе перфокарта арқылы бағдарламамен басқаруға арналған жүйе) кеңінен пайдаланылады. Ол авиацияда, ғарыш және әскери техникада үлкен маңыз атқарады. Басқарудың автоматтандырылған жүйесін құру принциптерін және оларда өтетін процестердің заңдылықтарын зерттейтін техникалық кибернетиканың бөлімі — а в т о м а т т ы б а с қ а р у т е о р и я с ы. Ол бірнеше бөлімге (сызықтық, сызықтық емес жүйелер, үздіксіз функциясы, дискретті функциялы, релелі, инвариантты, оптимальды, экстремальды, үлкен жүйелер теориясы, жүйелердің сезгіштік теориясы) бөлінеді.
ЛАСР – локальды авт баскару жүйесі. Конструкциясы бойынша ЛАСР жане баскару пунктине болуге болады. Кызмети бойынша ушке болинеды:
1Орындаушы 2баскарушы 3акпараттык
Басқарушы ток РБ, ИБ, Zд қызметі: қажетті басқару алгоритмн құру
ИБ келесіден тұрады:
1 ток кернеу турлендиргиши 2гальваникалык болу 3сигналды масштабка болу
Zд пассивти жане активти болуы мумкин
При изучении этого раздела необходимо ознакомиться с выпускаемыми промышленностью элементами и устройствами, используемыми для построения автоматических систем: датчиками различных физических величин, усилителями, исполнительными устройствами. Для этих целей промышленностью выпускается ряд приборов и устройств, относящихся к системе ГСП (Государственная система промышленных приборов и средств автоматизации), которые по своему назначению подразделяются на четыре группы: устройства получения и первичного преобразования информации; устройства передачи информации; устройства обработки информации; устройства использования информации. ГСП основана на стандартных внутренних и внешних связях, рациональной структуре и конструктивных формах в блочно - модульном исполнении ее устройств. В изделиях ГСП обеспечивается информационная, функциональная, метрологическая, конструктивная и эксплуатационная совместимость, что
позволяет на их основе создавать различные системы автоматического регулирования, используя блочно–модульный принцип построения. Требования к функциональным элементам локальных автоматических систем обычно не формулируются, а вытекают из общих требований к системе. Это усложняет задачу их выбора и обоснования, так как
необходимо одновременно учитывать многие свойства и показатели, иногда весьма противоречивые. Поэтому особое внимание необходимо уделить изучению основных показателей и характеристик приборов и устройств и четко представлять себе, какие из них являются основными, определяющими в каждой функциональной группе устройств для удовлетворения требований, предъявляемых к системе регулирования в целом. Это позволит технически грамотно и обоснованно выбрать такие элементы, которые наиболее полно удовлетворяют требованиям, предъявляемым к разрабатываемой системе
Булев алгебрасы деп еки бинарлы операциясы (аналог конъюнкции), (аналог дизъюнкции), унарной операциясы (аналог отрицания) жане еки белгиленген элементи бар А копмушеси аталады. 0 жок 1
Буль алгебрасы:
1а. ; 2а. х+0=х; 3а. х+1=1; 4а. х+х=х; 5а. х+=1; 6а. ()=х;
7а. х+у=у+х; 8а. ху+х=х; 9а. х+у=х+у; 10а. ()=;
11а. (х+у)+z=x+(y+z)=x+y+z; 12а. x+yz=(x+y)(x+z).
1б. ; 2б. ; 3б.; 4б.; 5б. ; 6б. 7б. ху=ух; 8б. х(х+у)=х; 9б. ; 10б. ;
11б. (ху)z=x(yz); 12б. x(y+z)=xy+xz
Басқару шинасы (Шина управления; control bus) — басқару сигналдары мен бақылау сигналдарын жеткізуге арналған жалпы шинаның бөлігі. 2 багытты жели
Адрестік шина (Адресная шина; address bus) — жад адресін жеткізуге бөлінген жалпы шинаның бөлігі немесе енгізу-шығару порты. 1 багытты жели
Xкір, Хшыг К=Uшығ/w=B/
Хшыг W(p)=K
Хкір
T
Рычаг,редуктор,электронды лампа
ԏ
W(p)=K+/Tp+1
L=ᶓ/T. W(p)=K/T12p+T2p+1; Т2=2ᶓT1.
В Хшыг
А Хкир
Т
Хшығ К=1/Т
К=ῡшыг/Хкир
W(p)=K/Tp
Хкір
Хкір
Хшығ
Сұйықтықта қолд-ы. Мұнай фракцияларынан н/е синтетикалық өнімдерінен жасалады. Цилиндр сұйықтық н/е газ энергиясын поршень қозғалысына түрлендіреді. Қозғалыс қысым түсуінен б/ды. Поршень цилиндр ішінде алдыға артқа қайту орын-ды. Штакты алдыға жылжатқандағы күш
-жұмысшы қысым. Цилиндр көлденең қимасының ауданы D-Поршень диаметрі; d-шток диаметрі. P2<<P1, онда P=P1f. Артқа P1<<Р2, онда P=P2f. Гидрв/қ: мембранды, поршен/і, қалақшалы б б/ді.
Кез-келген орындаушы механизмен ПИ-реттеу заңын құру.П және И реттеу заңдарын бір мезгілде қалыптастратын реттеуіштер кеңінен қолданылады. Бұл реттеуіштер реттелуші органға реттелетін шаманың ауытқуының иннтегралына
пропорционал ықпал етеді: U= K х+dt, ПИ-реттеуіштердің беріліс функциясы: W(p)= K+. Құрылымы жағынан ПИ-реттеуіштер беріліс ф-сы W(p)= K П-реттеуіш пен беріліс ф-сы W(p)= И-реттеуіштің параллель қосылысына парапар.Егер ПИ-реттеуішті баптау кезінде (Т) уақыт тұрақтысының өте үлкен мәнінің тағайындаса, онда ол П-реттеуішке айналады. Егер реттеуішті баптау кезінде К-нің өте кіші мәнін тағайындаса, онда жылдамдық тұрғысында беріліс коэффициенті бар И-реттеуішін аламыз. Реттелетін шаманың х=хмәнге секірмелі өзгерісі кезінде, идеал ПИ-реттеуіш атқарушы механизмді дереу реттелетін шаманың хауытқуына пропорционал K хшамаға жылжытады. Сосын реттеуіштің атқарушы механизмі реттелетін шаманың ауытқуына пропорционал х/
Тжылдамдықпен сол бағытта тағы да жылжиды. Яғни, шаманың берілген мәннен ауытқуы кезінде реттеуіштің статикалық бөлігі лезде іске қосылып, оның интегралдық бөлігі арқылы объектіге түсіретін ықпалы біртіндеп арта бастайды. K, Тбаптау параметрлері. , Тбаптау параметрлері.
u
x
u
W (p)
W (p)
W (p)
W (p)
Реттеуіштің кірісіне х=х тұрақты сигнал түскен кезде (х=0) бастапқы мезетте пропорционлдық құраушы дереу іске қосылады да, реттеуіштің кірісінде U=K х сигналы пайда болады. Одан ары заңдылықпен интегралдық құраушының шығыстық сигналы сызықты түрде өсе отырып t=T кезінде U=2K х мәнге жетеді. ПИ-реттеу заңдылығы бар реттеуіштің изодром уақыт тұрақтсы деп реттеуіштің интегралдық(астатикалық) бөлігінің әсерінен реттеу заңының пропорционалдық (статикалық) құрамасы мәнінің екі есе артқанға дейін кететін уақытты айтады. K>1 болған кездегі ПИ-реттеу заңы орындалады.Егер K<1 болса, нда 1-ПИ-реттеу заңының интегралдық құраушысының көлбеу бұрышы 2-ПИ-реттеу заңының интегралдық құраушысының көлбеу бұрышынан үлкен болады. 1түзу 2 түзуден жоғары өтеді. Автоматты реттеу жүйесінде идеал ПИ-реттеуішті интегралдауыш буынды П-реттеуіштің пропорционал бөлігіне параллель қосу арқылы алуға болады. Нақты ПИ-реттеуішті құрылымдық схема түрінде алуға болады. Схемада W (p)= K пропорционалдық буын мен W(р)=1/ T(p) интегралдауыш орындаушы механизм реттеуіштің тура тізбегінде серпімді кері байланыспен қамтылған W(р)=К T/( Tp+1). Беріліс функция W(p)== . Осылайша нақты ПИ-реттеуішті идеал пропорционалдық-интегралдық W(p) және Т уақыт тұрақтысы бар W(p) апериодтық динамикалық буындардың тізбектей жалғасуы түрінде қарастыруға болады. Сол себепті уақыт өтуінен изодром уақытын баптау үшін реттеуіштің статикалық бөлігінің Т беріліс коэффициентін де оған сәйкес үйлестіру қажет.
Кез-келген орындаушы механизмен ПИД-реттеу заңын құру. Мұндай реттеуіштер реттеу объектісіне реттелетін шаманың х ауытқуына, осы ауытқу интегралына және реттелетін шаманың өзгеру жылдамдығына пропорционал әсер етеді.
U= K х+dt+Т. ПИ және ПД-реттеу заңдары тәрізді ПИД-реттеуіштің де құрылымдық схемасы реттеу заңының әртүрлі құраушыларына ортақ коэффициенті бар түрде болуы мүмкін. ПИД-реттеуіштің беріліс ф-сы: W(p)= K++Тр.
Реттелетін шама секірмелі өзгергенде, идеал ПИД-реттеуіш бастапқы сәтте реттеу объектісіне шексіз ықпл етеді, содан кейін ықпал ету шамасы реттеуіштің пропорционалдық бөлігімен анықталатын мәнге дейін лезде төмендейді де, одан әрі ПИ-реттеуіштегідей өз ықпалын реттеуіштің астатикалық бөлігі білдіре бастайды.ПИД-реттеуіштің баптау параметрлері болып реттеуіштің Kпропорционалдық коэффициенті,пропорционалдық коэффициенті, интегралдаудың Туақыт тұрақтысы және дифференциалдаудың Туақыт тұрақтысы болып табылады. ПИД-реттеуіштің баптау параметрлеріне Т, K, Т жатады. Баптау мүмкіндігіне қарай ПИД-реттеуіштер бсқа реттеуіштермен салыстырғанда барынша жетілген.Оның көмегімен реттеудің түрлі заңдарын жүзеге асыруға болады. Мысалы:
Т=0 және Тшексіз үлкен мәнінде П-реттеуішті аламыз. K=0 және Т=0 кезінде И-реттеуішті, K=0 және Т=кезінде Д-реттеуішті, Т=0 кезінде ПИ-реттеуішті,Т-дің шексіз үлкен мәнінде және Тмен Kшекті мәндерінде болғанда ПД-реттеуішті аламыз.
Импульс санауыштары. Екілік қосқыш санауыштар.
Ақпараттарды сандық өңдеу импульстар санында көп таралған.Бұл құрылғыларда өлшеу көрсеткіштері,бұрылу бұрышы жиілік
жылдамдык,уақыт т.б.Кернеу импульстарына айналдырады және оның саны сәйкес масштабты осы көрсеткіш мәнінің мінездемесі болады.Осы импульста импульс санауышпен есептеліп сан түрінде көрсетіледі. Санауыш мақсатына қарай қарапайым және реверсивті болып бқлінеді. Қолдану мақсатында қарай пайым санауыштар қосушы және алушы болып бөлінеді. Қосушы санауыштар тура бағытта санауды орындайды.Яғни қосуға арналған. Санауыш кірісінде кезекті импульс жетуімен ,оның көрсеткіші бірге өседі.Алушы санауыштар кері бағытта санауды орындауға, яғни алуға арналған. Алушы санауыш өзінің кірісіне жеткен импуьсті бірге азайтады. Реверсивті санауыш тура бағыттада ,кері бағыттада санау өзгерген орындауға арналған.,яғни олар «+» және «-» режиміндеде жұмыс істей алады. Санауыштардың негізі көрсеткіштері санақ модулі санақ коэффициенті және шапшаңдығы болады. Санақ коэффициенті санағыш санаған импульстарын көрсетеді.Санауыш шапшаңдығы санақ импульсі жүрісінің максималды жиілігінен және онымен байланысты. Тұрақты санау уақытымен мінезделеді.Кіріске әр санақ импульсі келгенде барлық санағыш разрядтары өтпелі процестерді (максималды уақыт) атқарады. Импульс санағышта екілік санау жүйесін пайдалану арқылы іске асырылады. Импульс санауыштар триггерлер негізінде орындалады.
Екілік қосқыш санауыштар.
Екілік санауыштар импульстарда екілік санау жүйесінде санайды. Екілік санағыштың негізгі түйіні санақ қосқыщты триггер. Ол импульстің екілік модулі бойынша санайды. Көп разрядты екілік қосушы тура байланысты санауыштар санағыш триггерді тізбектей қосу арқылы орындалады.Санақ импульстары бірінші триггердің санақ кірісіне беріледі.Келесі триггердің санақ кірісін оның алдындағы триггердің шығысымен тура байланысқан. Ішкі кешігуі бар триггерлер санақ триггерлері н разрядты санағышқа қарастырылады. Импульстар келер алдында санағыштың барлық разрядтары 0-ді орнату импульсті беру арқылы 0 күйінде болады.Бірінші санақ импульсі келіп жеткенде бірігуші разряд қарама-қарсы күйіне ауытқиды және кіріс импульсі біткенде .Q=1 -ге ауысады. Санағышта бірінші сан жазылады.(00001). Q1 асығындағы 1 деңгейі 2-ші разряд кірісіне әсер етеді.Санағыштарда 2 деген сан жазылады.Екілік жұмыс кезінде импульсті жүріс жиілігі кіріс импульстарда жүріс жиілігімен салыстырғанда әрбір келесі триггерде 2 есе кіші.Схеманың бұл қасиетін жиілік бөлгішті құру үшін қолданылады, кіріс және шығыс жиілігі бір-бірімен қатынасымен байланысқан.
Интерфейс. Енгізу шығару порттары.
Жалпыға бірдей қабылданған келісімге сәйкес енгізу және шығару ақпараттарынан ағымдық бағыты микорпроцестерге қатысты қарастырылады. Сондықтан енгізу порты деп кез-келген деректер көзі.Мысалы деректер шинасына жалғасөан адрестелген регистердң айтуға болады. Шығару порты деп шинасына жалғанған адрестелген регистр деректерді қабылдағышты айтамыз.Көптеген микропроц-ге порттарды аддрестеу үшін(яғни керекті портты таңдау үшін ) адрестік шиналарды,оның бір бөлігі қолданылады. Көп жағдайларда енгізу порттарының адрестері шығару порттарының адресінен және жады адресінен мәні бойынша емес , сәйкес басқа жолдағы сигналмен ерекшеленеді.Енгізу және шығару басқару жолдары бойынша сигналмен ерекшеленеді. Енгізу және шығару командасын орындау кезінде байтынан алынған құрылғы коды беріледі және арнайы винтиль сегіз кіріске бер-н құрылғыны тану үшін қызмет атқарады.Винтиль кірістері адрестік шина-ң 8 кіші жолына қосылған сигналға байланысты терістеледі.(инверсияланады) және винтиль таңдау порты да таңдау үшін қолд-ды. Енгізу порты кейбір сыртқы құрылғылардан ақпарат түсетін 8 бит-к регистерден тұрады.Бұл регистордың шығысы сегіз үшстабильді арқылы мәліметтер шинасына жалғасқан.Регистор құрамы таңдау лог-қ 1-ге тең болғанда мәліметтер шинаға беріледі,яғни енгізу командасы орындалады.Порт тапсырмасы тек қана ақпаратты мәлім-р шинасына орналастыру өажетті орынға одан әрі микро-н анық-ыДерект-ң тасымалдануы енгізу ком-ң 3-ші шинасының циклінде орын-ы
|
Назад |
Содержание |
Вперед |
Логические элементы
Различают комбинационные схемы и цифровые автоматы. В комбинационных схемах состояние на выходе в данный момент времени однозначно определяется состояниями на входах в тот же момент времени. Комбинационными схемами, например, являются логические элементы И, ИЛИ, НЕ и их комбинации. В цифровом автомате состояние на выходе определяется не только состояниями на входах в данный момент времени, но и предыдущим состоянием системы. К цифровым автоматам относятся триггеры.
Логическими элементами называются элементы, выполняющие логические операции И, ИЛИ, НЕ и комбинации этих операций. Указанные логические операции можно реализовать с помощью контактно-релейных схем и с помощью электронных схем. В настоящее время в подавляющем большинстве применяется электронные логические элементы, причем электронные логические элементы входят в состав микросхем. Имея в распоряжении логические элементы И, ИЛИ, НЕ, можно сконструировать цифровое электронное устройство любой сложности. Электронная часть любого компьютера состоит из логических элементов.
Система простых логических функций, на основе которой можно получить любую логическую функцию, называется функционально полной.
Отсюда следует, что для построения логического устройства любой сложности достаточно иметь однотипные логические элементы, например, И-НЕ или ИЛИ-НЕ.
Логические элементы могут работать в режимах положительной и отрицательной логики. Для электронных логических элементов в режиме положительной логики логической единице соответствует высокий уровень напряжения, а логическому нулю - низкий уровень напряжения. В режиме отрицательной логики логической единице соответствует низкий уровень напряжения, а логическому нулю - высокий.
Для контактно-релейных схем в режиме положительной логики логической единице соответствует замкнутый контакт ключа или реле, а логическому нулю - разомкнутый. Светящийся индикатор (лампочка, светодиод) соответствует логической единице, а несветящийся - логическому нулю.
Логические элементы, реализующие для режима положительной логики операцию И, для режима отрицательной логики выполняют операцию ИЛИ, и наоборот. Так, например, микросхема, реализующая для положительной логики функции элемента 2И-НЕ, будет выполнять для отрицательной логики функции элемента 2ИЛИ-НЕ.
Как правило, паспортное обозначение логического элемента соответствует функции, реализуемой "положительной логикой". Логические элементы И, ИЛИ, НЕ имеют один выход, число входов логических элементов И, ИЛИ может быть любым начиная с двух. Логические элементы И и ИЛИ, выпускаемые в составе микросхем, обычно имеют 2, 3, 4, 8 входов. В названии элемента первая цифра указывает число входов.
Прежде всего, рассмотрим реализацию логических элементов с помощью контактно-релейных схем. Рассмотрим логический элемент 2И. Он выполняет операцию логического умножения. На рисунке 1.1,а приведена контактно-релейная схема логического элемента 2И для режима положительной логики.
Обозначение логического элемента 2И на принципиальных схемах показано на рисунке 1.1,б. Знак & (амперсант) в левом верхнем углу прямоугольника указывает, что это логический элемент И. Первые две буквы обозначения DD1.2 указывают на то, что это цифровая микросхема, цифра слева от точки указывает номер микросхемы на принципиальной схеме, а цифра справа от точки – номер логического элемента в составе данной микросхемы.
Функционирование логического элемента обычно задают таблицей истинности. Контактно-релейная схема логического элемента 2И (режим положительной логики) позволяет легко составить таблицу истинности этого элемента. Так как микросхема имеет для подачи входных сигналов два входа, то возможны 22=4 различных комбинации входных сигналов. Необходимо проанализировать состояние лампочки при различных положениях тумблеров Sa1, Sa2, т.е. рассмотреть 4 различных комбинации состояний тумблеров (рис. 1.1,в).
Введение понятия активного логического уровня существенно облегчает анализ функционирования сложных цифровых устройств. Активным логическим уровнем на входе элемента (логический нуль, логическая единица) называется такой уровень, который однозначно задает состояние на выходе элемента независимо от логических уровней на остальных входах элемента. Активный логический уровень на одном из входов элемента определяет уровень на его выходе. Уровни, обратные активным, называются пассивными логическими уровнями.
Активным логическим уровнем для элементов И является логический нуль. Пусть, например, имеем логический элемент 8И. Необходимо проанализировать 28=256 различных состояний для составления таблицы истинности этого элемента. Воспользуемся понятием активного логического уровня. Если хотя бы на одном из входов этого элемента будет активный логический уровень, то состояние на выходе элемента определено однозначно и нет необходимости анализировать состояния на остальных входах элемента.
Таким образом, таблицу истинности логического элемента 8И можно свести к двум строчкам: на выходе этого элемента будет логическая единица, если на всех входах будут сигналы логической единицы и на выходе будет логический нуль, если хотя бы на одном из входов элемента будет сигнал логического нуля.
Логический элемент 2ИЛИ выполняет логическую операцию логического сложения у=х1+х2. Контактно-релейная схема элемента приведена на рисунке 1.2,а, а его условное обозначение – на рисунке 1.2,б. Знание контактно-релейной схемы элемента позволяет составить таблицу истинности (рис.1.2,в). Лампочка будет гореть, если замкнуты контакты хотя бы одного тумблера, т.е. активным логическим уровнем для элементов ИЛИ является уровень логической единицы.
Логический элемент НЕ выполняет операцию отрицания, и для этого элемента проще составить сразу таблицу истинности, а не вычерчивать сначала контактно-релейную схему, а затем по ней составлять таблицу истинности. Для логических элементов И и ИЛИ проще сначала вычертить контактно-релейную схему, а уже потом составлять таблицу истинности.
Напомним алгоритм работы электромагнитного реле с нормально замкнутыми контактами: при отсутствии электрического тока через обмотку реле контакты реле замкнуты, а при протекании достаточного тока через обмотку реле контакты реле разомкнуты. Контактно релейная схема элемента НЕ приведена на рисунке 1.3а, а его условное обозначение – на рисунке 1.3б.
Проанализируем работу контактно-релейной схемы логического элемента НЕ (рис. 1.3а). Если контакты ключа Sa1 разомкнуты, то через обмотку К электромагнитного реле ток протекать не будет. Контакты К1.1 (цифра слева от точки указывает номер реле на принципиальной схеме, а цифра справа – номер контактной группы данного реле) будут замкнуты (электромагнитное реле с нормально замкнутыми контактами). Электрическая лампочка HL1 в этом случае будет гореть, что для режима положительной логики будет означать логическую единицу. При замкнутых контактах ключа Sa1 (на входе элемента логическая единица) через обмотку реле протекает ток, достаточный для размыкания контактов К1.1, поэтому лампочка перестает гореть (логический нуль). В результате анализа мы получили, что сигнал на выходе элемента противоположен сигналу на входе, т.е. если на входе элемента сигнал логической единицы, то на выходе элемента сигнал логического нуля и наоборот (рис. 1.3,в).
При анализе работы логических элементов следует помнить о режиме их работы (режим положительной или отрицательной логики). Логические элементы, реализующие для режима положительной логики операцию И, для
режима отрицательной логики выполняют операцию ИЛИ и наоборот. Решим следующую задачу.
Задача. Какую логическую операцию выполняет контактно-релейная схема, приведенная на рисунке 1.4.
Правильным ответом в этой задаче будет следующий. Указанная контактно-релейная схема выполняет операцию 3И для режима положительной логики и 3ИЛИ для режима отрицательной логики (решение обосновать самостоятельно).
В практической работе широко используются комбинации логических элементов и особенно элементы И-НЕ и ИЛИ-НЕ. Рассмотрим подробнее контактно-релейную схему элемента 2ИЛИ-НЕ, приведенную на рисунке 1.5,а. Условное обозначение элемента на принципиальных схемах показано на рисунке 1.5,б. Заполним таблицу истинности, приведенную на рисунке 1.5в. Если оба ключа разомкнуты (Х1=0, Х2=0), то лампочка HL1 горит, что соответствует логической единице на выходе элемента (Y=1). Замкнем контакты ключа Sa1 (Х1=1), оставляя ключ Sa2 разомкнутым (Х2=0). Лампочка HL1 в этом случае не горит (Y=0). Если замкнут хотя бы один ключ, то лампочка не горит. Следовательно, активным логическим уровнем на входе элемента ИЛИ-НЕ является уровень логической единицы.
Для двух аргументов логического элемента возможны 16 логических функций. В данном пособии рассматриваются логические функции: логическое И, логическое ИЛИ, логическое НЕ, логическое И-НЕ, логическое ИЛИ-НЕ, сумма по модулю 2.
В таблице 1.1 приведены условные обозначения элементов 2И, 2ИЛИ, НЕ, 2И-НЕ, 2ИЛИ-НЕ, исключающее ИЛИ (сумма по модулю 2), условные обозначения выполняемых этими элементами логических операций, таблицы их истинности и контактно-релейные схемы. При анализе контактно-релейной схемы элемента исключающее ИЛИ необходимо учитывать, что положения переключателей SA1 и SA2 в таблице 1.1 соответствуют логическим единицам (верхнее положение подвижного контакта переключателя соответствует логической единице), т.е. Х1=1 и Х2=1. Лампочка HL1 горит лишь в том случае, когда подвижный контакт одного из переключателей находится в верхнем положении, а подвижный контакт второго переключателя в нижнем положении. Из анализа работы данной контактно-релейной схемы получаем таблицу истинности элемента исключающее ИЛИ.
Микрокомпьютер (microcomputer) — микропроцессор базасында жасалған мөлшері шағын компьютер (микропроцессорлық компьютер). Микрокомпьютерлер құрамдас, дербес, шағын (столға қоятын), ықшам (портативтік), кәсіптік және түрмыстық деп бөлінеді.
Микропроцессор (МП) – бұл сандық мәліметтерді өңдеу үшін және сол өңдеу процесін бірнеше интегралды сұлбаларда басқару үшін бағдарламалы-басқарулы электронды сандық құрылғы.
Микропроцессор – программа жадында сақталатын, мәліметтер өңдеуді басқаратын функционалды тұйықталған құрылғы. Микропроцессорлардың (МП) пайда болуы интегралды электрониканың дамуының арқасында мүмкіндігі артты. Ол кішкентай және орташа интеграциялық деңгейден үлкен және өте үлкен интегралды микросхемаларға өтуге мұмкіндік берді (БИС и СБИС).
Бағдарламалык қамтамасыз ету қүрамы. Алгоритмді сипаттау тілдері. Бағдарламалау тілдерін таңдау. Бағдарламалық қамтамасыз ету сенімділігі мен сапасы. Бағдарламалық қамтамасыз етуді өндеу процессорларының моделі. Аппараттык және бағдарламалық құралдар арасындағы компромистер. Модулді бағдарламалау құрамы ретінде ішкі бағдарламалар. Микропроцессорлық котроллердегі және жүйедегі типтік функцияларды тарату.
Машиналық тіл (Машинный язык; Machine language; computer language) — 1) есеп шығаруды бейнелейтін және мазмұны мен ережелері нақты компьютердің аппараттық құралдары арқылы жүзеге асырылатын формальды тіл. Машиналық тілге аударылған программа әрбір операцияны орындауға жарайтын белгілі бір командалардан тұрады. Кейде компьютердің командалар жүйесін де машиналық тіл деп атайды; 2) компьютерде белгілі бір әрекетгер мен операцияларды екілік сан түрінде кодтау, жазу ережелерінің жинағы.
Басқарудың микропроцессорлық жүйесі
Басқарудың микропроцессорлық жүйесі (Микропроцессорная система управления; microprocessor system) — автоматтық құрылғылардан тұратынжүйе. ...
Нормалаушы түрлендіргіштер-бірінші реттік түрлендіргіштен келетін табиғи түрдегі сигналды унификациялайтын сигналға түрлендіргіш. Нт –бұл бөлек құрылғы, блок. Егер брт шығысы физикалық шама болса онда онда брт мен бірігіп бір құрылғы болады . нт ақпаратты өлшеп өңдеуге ыңғайлы таратушы және сақтау құрылғысы бірақ тура бақылау үшін арналмаған кіріс шығыс тәуелділікті қолданады
Бұл жүйеде блоктық басқару б/ды. 1блок: ЗУ-мән беруші құрылғы; ЦПК-орталықтан басқару пункті; ВП-екінші реттік түрл/ш; ЛР-локальды регулятор;ИУ-орындаушы құрылғы; ИМ-орындаушы механизм; Д-датчик.
Кез - келген микропроцессорларды келесі параметрлермен сипаттауга болады:
Егер РІХХХ атау С болса, стандартты кернеу диапазонында жұмыс істейді және тек ПЗУ жадысы бар. Атауында LC болса, кеңейтілген кернеу диапазонында жұмыс істейді және ПЗУ болады. CR болса, массочные, яғни ПЗУ өзгермейді. FLASH жадысы – память программ, 100 циклға дейін жазып-өшіруге болады. 1-рет программаланатын құрылғылар пластмасса корпуста жасалады. Массалық ПЗУ-лар құрылғы өндіруші зауытпен программаланады.
микропроцессор ақпарат алу, өңдеу түрлендіру МП құрылғы жұмысын басқарады.\ микропроцессорлық бақылау оперативті сақтау құрама үзу жүйесі енгізу шығару құрылғысы,таймер, тактік генератор кіреді жүйелік шина шина микропроцессорлық жүйенің барлық кодтарын біріктіреді, екілік кодтың мәліметтерін алмасуын қамтиды. ОП мәліметтерді өңдейді, блоктарды басқа жадыға команданы таңдау, оладың кодтарын шешуді іске асырады. ПЗУ,ОЗУ екілік кодтағы ақпаратты сақтайды. енгізу шығару интерфейсі сыртқы құрылылардан келген информацияны микропроцессорға енгізеді не шығарады. Үзу жүйесі бұл жүйесі арқылы микропроцессор сыртқы сигналға әсер береді ол сигналдар сыртқы құрылғыға дайындық сигналы болуы мумкін: тактлі генератор сигналы , датчик шығысынан келетін сигналы таймер уақыт санау функциясын орындайды микропроцессордың жұмыс сигналының мәнін орнатады. микропроцессор лық құралдар келесі көрсеткіштермен сипатталады :адрестер мен мәліметтер разрядтылығы қоректік кернеу(10-24В)сигнал деңгейі команда орындау уакыты цикл уакыты қоректенетін қуат мөлшері есте сақтау құрылғы әртүрлілігі , олардың көлемі таймерлік функцияның бар болуы, олардың саны аналогтық және дискреттік кіріс шығыстың саны
Гарвард архитектурасы
1. Екішиналы бұйрықтар мен мәліметтерді ұйымдастыру;
2.Дәстүрлі регистр жиынтығы;
3.Команда мен мәліметтердің ортақ адрестік кеңістігі
4.Адрестеу әдісі мен команда туріне байланысты команданың орындау жылдамдығы
5.Команда жиынты- ғының кеңдігі және адрестеу әдісі
Фон- Нейман архитектурасы
1.Біршиналы бұйрықтар мен мәліметтерді ұйымдастыру;
2.Регистрлердің кең жиыны;
3.Команда мен мәліметтердің бөлек адрестік кеңістігі;
4.Команданы орындаудың конвейерлі типі;
5.Команданы орындаудың жоғарғы жылдамдығы;
6.Инструкңияның кішігірім жиынтығы
7.Адрестеудің екі әдісі
тұрады. Бірақ әрбіреуі әртүрлі конструкцияларда болмауы мүмкін. Ол сигнал сәйкес байланыстар арқылы реттеуші объектіге әсер етеді. Реттеуші орган реттеу объектісіне әсер ететін реттеуші сигнал береді. Қосу құрылғысыорнаушы механизмнің қозғалтқышына әсер ететін қуат күшейткіш. Жалпы жағдайда ОМ ол қозғалтқыш. Кейде оның құрамына шекті өшіргіштер кіреді. ОМ келесіге бөлінеді: электрлік, пневматиалық, гидравикалық, аралас. ЭОМ жұмыс істеу принципі бойынша позициялық, тұрақты, айнымалы жылдамдықты, қуат күшейткішті болып бөлінеді. ТПАБЖ жұмысын зерттеу және модельдеу үлгісін құру үшін ОМді типті динамикалық буындар ретінде қарастырады. Алдыңғы үш топ интегралды буын. ОМ шығысы механ-қ процесс болатын,орындалатын орын ауытқуға,қолд тұтылатын энергия түріне байл бөлінеді. Пневматикалық ОМ орын ауыстыру,қосылған ауаның мембранаға, поршеньға ,сильфонға түсіретін күш есебінен б\ды. Пневматикалық дроссель ауа ағынына кедергі тудыру үшін арналған. Гидравликалық ОМ: сұйықтық ретінде AMF-10,7-50C-3 қолданылады. Мұнай фракцияларынан не синтетикалық өнімдердін жасалады. Поршеньді гидравликалық ОМ: цилиндр сұйықтық не газ энергиясын поршень қозғалысқа түрлендіреді. Қозғалыс қысым түсуінен болады. Поршень цилиндр ішінде алға, артқа қайту қозғалысын орындайды. Штопты алға жылжытқандағы күш P=Δpf. р д\н қысым. ОМ орын ауысу цилиндр өлшемімен шектеледі. Сонд жылд бойынша қанығу болады. Электрлік ОМ: бұл механизмда реттеуші органның орын ауысуы электрлік энергия есебінде болады. Екі типтес болады: эл.қозғ.жетегімен, эл.магнит жетегімен. Көбіне асинхронды қозғалтқыш қолданылады. Қуаты аз механизмдерде бір фазалы, көпте үш фазалы. ЭОМнің сәйкес кері байланыстар арқылы орын ауысуы не қозғ жылдамдығын басқару сигналына проп өзгертуге болады. Құрылысы бойынша эл қозғ бар ОМ шығыс валы айналатын сирек жағдайда қадамдық қозғалатын болып орындалады. Көбіне заслонка, кран,т.б.үшін бір оборотты механизм қолд. Валдың вйналу бұрышы 120-2700 дейін.
Оларға кіреді:
• масштабтық (сызықтық және сызықсыз) түрлендіру;
• масштабты-уақыттық түрлендіру;
• аналогты-сандық түрлендіру;
• сандық-аналогтық түрлендіру;
• функционалдық түрлендіру.
Аналитикалық өлшеулер көбіне мынадай өлшегіш түрлендіргіштер түрімен жүргізіледі: 1. ИП1: измерительный преобразователь типа состав - состав, обеспечивающие масштабные преобразования анализируемой пробы. Проба характеризуется информативным параметром С(содержанием измеряемого компонента) и комбинацией неинформативных параметров Сн, к которым относятся содержание неопределяемых (мешающих) компонент и термодинамические параметры анализируемой среды. При прохождении через ИП1происходят процессы очистки, сушки, изменения температуры и давления смеси до требуемых величин и, после этих преобразований анализируемой среды, отбор ее требуемого количества. ИП1 обычно называют блоком отбора и подготовки пробы; 2. ИП2: измерительный преобразователь типа состав - свойство, обеспечивающие преобразование измеряемой величины С в то или иное физико-химическое свойство, удобное для последующего измерения и регистрации. Во многих случаях это преобразование идет в два этапа: получение промежуточного продукта в жидкой либо твердой фазе с содержанием компонента Ynpом(C), а затем его преобразование в свойство Ф(Ynpом) 3. ИП3: измерительный преобразователь типа свойство - выходной сигнал, обеспечивающие преобразование измеряемой величины в выходной измерительный сигнал W.Обычно это преобразование также осуществляется в два этапа: в промежуточный сигнал Wnpом(Ф) и затем в выходной сигнал W(Wnpом). При этом преобразование Wnpом в W— это преобразование одной электрической величины в другую. Получив с помощью совокупности измерительных преобразователей выходные сигналы от анализируемого объекта, по калибровочной зависимости производят сравнение измеряемой величины с мерой и вырабатывают оценочные значения С* измеряемой величины С.
Оперативтік есте сақтау қүрылғысы компьютердің қажетті элементтерінің бірі болып табылады. Дәл сондай процессор программамен алғашқы мәліметтерді алып, алынған мәліметтерді соған жазады . бұл жады оперативті атауын процестерге жадыдан мәліметті оқу нмесе жазу күтуге қажетін тудырмай жұмысты өте тез атқаратын болды .бірақ құрамындағы мәліметте тек компьютер қосулы тұрғанда нақтылана алады. Қазіргі уақытта программалар озу тек көлеміне ғана емес сонымен қатар тез әрекетке де көп көніл қояды. Жалпы жағдайда кіруге еріксіз рұқсатқа ие сақтау құрылғылар бірнеше блоктан немесе модульдерден тұрады.
Микропроцессорлық жүйе Басқарудың микропроцессорлық жүйесі
Басқарудың микропроцессорлық жүйесі (Микропроцессорная система управления; microprocessor system) — автоматтық құрылғылардан тұратынжүйе. ...
құрамына функционалдык блоктар кіреді енгізу,жады,арифметикалық,басқару,шығару,
Құрылғы ол микропроцессорлық құраушы тізбектік жіне физикалық компоненттері .құрылғы қандай да бір шектеулі қарапайым операцияларды атқара алады
11) Санақ коэф. 2N(дәр.) тең санауыштар. Декадтық санауыш.
2-лік санауыштар импульстарды 2-лік санау жүйесінде санайды. 2-лік санауыштың негізгі түйіні санақ қосқышты триггер. Ол импульстік 2-нің модулі бойынша санайды. Көп разрядты 2-лік қосушы тура байланысты санағыштар санағыш триггерді тізбектей қосу арқылы орындайды. Есептеу техникасында 2-лік санау жүйелері жиі қолданылады. Қарапайым ж/е сенімді эл-ң схемалар 2 мәннен ғана тұратын санауыштармен жұмыс істейді. Адамдар үшін бұл жүйе ыңғайсыз. Кодтау схемасы әрбір ондық санды 2-лік код-н топ болып көрсетеді ж/е 2-лік кодтардан 10-дық тізбек болып аталады. 10-дық санды кодтау үшін бірнеше әдіс бар. Ең кең таралған әдісі 8421ВСД тізбегі. Ол кейде өлшемді код деп ат. Ксан=2N болатын сан. Жоғарыдан қарастырылатын 2-лік санауыштарда санауыш разряд саымен берілген. Бір тәуелділікпен байланысты Ксан=2N дәрежесі ж/е 2,4,8,6,32,64 теі болу мүмкін. Бірақ пр-да санақ коэф-ті көрсетілген мәндерге тең болмайтын қажеттілік туындайды. Мыс. Ксан=1,3,5,7,9,10. Олалды 2-лік негізде жасауға бол-ды. Мыс. Жалпы құрылу принципі Ксан=2N санауыштарды алып тастауға негізделген.
Санауыштарды қодану үшін: 1) 2-лік санауыш-дың барлық разряд-н 0-ге теңестіру.2)Ерікті. 1-ші тәсіл б-ша өарапайым сандар санау тәртібі 2-лік сандар дайындайды. Айырмашылығы: өосымша байл-тар енгізу арқ. санақ 2-ғ Н дәрежесіндегі мәндеріне тең болмай бітеді. 9-шы санақ импульсынан кейін триггер келесә күйді ауысып қосады. Q1=Q4=1, Q2=Q3=0(1001) , Q2=Q3=Q4 сигналдары э1,э2,э3 элем-ді жабады,ал Q4=1N(дәр.) сигнал. Э4 элем-нен 10-ншы сигн.келгенде ашуға дайындалады. 10-шы импульс келгенде Те1 ж/е Те4 триггерлері 0 күйіне ауыстырады. Санауыштың барлық разрядтары 0 күйін қамтамасыз етеді. Ксанақ=10 санау-ры декадтық д.а.
12) Регистрлер. Параллель ж/е тізбектелген. Д-триггер негізіндегі регистрлер.
Функ-лық түйінде ақпараттарды қабылдап,өңдеп,сақиап беретін құрыл-лар ақпаратты жазу тәсілі б-ша қатарлас ж/е тізбектей регистрлер деп бөл-ді. Қатарлас регистрлер 2-лік санды жазу қатарлас кодпен іске іске асырл. Яғни, 1 уақытта рег-ң барлық разр.-на жазу арқ.олардың атөаратын қызм.ақпар-ты қаб-у,сақтау ж/е беруіне байл-ты қатарлас регистр-ді сақтау регистрлері д.а. Қатарлас Н разр.регист-лер Н триггерлерден тұрады. Триг-ң әрқайсысы Н кірістен,ал әрбір кіріс ақпарат көзіне сәйкес келкді. Тізб-н рег. санды тізбектелген кодпен жазумен мінезделеді. Регистр тізб.қосылған сақтай ұяшықтарынан құраст. Ол-ң күйлері келесі ұяшықтарға тақ импульс арқ беріледі. Регистр жұм-н такты импулстар басқар-ды. Егер ығыстыру регистр-р такты импулстар бір тізбекпен басқарылса басқа 1 тактылы, егер 2,3 н/е одан көп имп.тізбектей басқарылса онда ол көп тактілі д.а.
18) Стектер. Сыртқы жады.
Тізбектей қол жеткізу есте сақтау құр-лары – стек д.а. Онда жазылған сөз жазу тізбегіне кері оқылады. Басқаша ЛИФО ережесімен lastin first out. Стекті вертикалды өойылатын массив түрінде көрсетуге бол-ды. Қол жеткізу үсті стек-н шынына жазылғанда барлық төмен жатөан сөздер 1 ұяшыққа төмен ығыс-ды. Ал ең төмен ұяш-ң құрамы жоғалады. Стекті пайд-ну процесі пайдаланушы прог-ны прог-ға шақыру, ақпарат керекті тәртіп б-ша стек-н алынады. Ішкі құр-ны стекті жеке бағананы 1 регистірі б-ша 2 бағанадағы ығыстыру регистрінің унисон жұмыс реттеуде көрсетуге болады. Ол синхро сигн. ж/н ығысу сигн-мен басқарылатын триггер тобынан тұрады. Жеке синхроимпульс б-ша әрбір триггердің қүрамы берілген көрші триггер бағыттар-та тасымалданады.
49) Реттеу заңдарын құрудың типтік құрылысы Автоматты реттеуіштер мен реттелу объектісі қосылып АРЖ ны құрайды. Автоматты реттеуіштер деп реттелетін шаманы берілген деңгейде белгілі бір дәлдікпен ұстап отыратын құрылғылар жиынтығын атайды. Реттеуіштің кірісіне реттелетін шаманың нақты (y) және берілген мәндері (g) келіп түседі. (Сурет 1)Олардың арасындағы айырымы (x) реттеуіштің шығыстық шамасының өзгері сін тудырыды. U=f(g-y)=f(x). Автоматтандыру жүйесіндегі реттеуіштің негізгі міндетті реттеу қатесін (x) анықтап, реттеуші ықпалды U тудыру болып табылады. Реттеуіш элемменттердің энерциялығын ескермегендегі (x) кірістік және U шығыстық шамалардың арасындағы тәуелділік реттеу заңын тұжырымдайды. Реттеуіштер пайдаланатын энергиясына, реттелетін шама түріне, уақыт бірлігіндегі байланыс сипатына, қосалқы энергия көзінің бар жоқтығына т.б белгілеріне қарай жіктеледі. Уақыт бірлігіндегі байланыс сипаты бойынша Реттеуіштер дискретті ж.е үзіліссіз болады. Дискретті Реттеуіштерде кірістік шаманың үзіліссіз өзгерісіне реттелетін ықпалдың секіріс тәрізді өзгерісі сәйкес келеді. Аналогтық,яғни үзіліссіз Реттеуіштерде кірістік сигналының үзіліссіз өзгерісіне реттелуші шаманың үзіліссіз өзгерісі сәйкес келеді. Үзіліссіз әрекетті Реттеуіштердің барлығы бір стандартты заңдарды жасайды. Реттеу заңы бойынша Реттеуіштер пропорцтоналдық (П), интегралдық (И), пропорционалдық интегралдық (ПИ), пропорционалдық дифференциалдық (ПД), пропорционалдық интегралдық дифференциалдық (ПИД) болып ажыратылады.
26)Автоматты реттеу жүйесіндегі автоматика элем-ң қызметтері
Автоматика элементтері деп АБЖ-де сигналды түрлендіруді орындайтын құрылғы. Ол бірнеше қызмет орындайды: а) басқарылатын шаманың мәнін басқа сигналға түрлендіру (датчиктер, сезгіш элем-р); б) бір энергия түріндегі сигналды екінші энергия түріне түрлендіру; в)энергия мәніне сәйкес түрлендіру(күшейткіштер); г) сигнал түріне байл. түрлендіру; д) сигнал формасы б/ша түрлендіру- тұрақты ток сигналын айнымалыға н/е керісінше; е)басқарылатын процеске әсер ету үшін сигналды қолдану(орындаушы элем-р);
20) Синхронизация ж/е басқару блогы. МП жүйес-ң сұлбасы.
Басқару құрылғысы компютер жұмысын басқар-ды. Ол авт.түрде тізбектей 1-1ден командалар қабылдап,өңдеп әрқайсысын орындауға қажетті сигн-ды генерациялайды. Сақтау құр-нан командаларды алу шін ББ әдісін білу керек. Сақтау құр-ның өяшықтарынан таңдау алынады ж/е олардың әдісі ББ прогр-қ есептеушпен белг-ді. Ком-ды өңдеп іске асыруға мүмкіндік алу үшін оны қандай да бір жерде сақтау керек. Осы мақсатта коман-р регистрі паайд-ды. ББ-да дұрыс интерпретация үшін команданың 1 құрыл-н бөлу к-к. Ол командалар форматы д.а. ББ-ң келесі қызм-і әр түрлі блоктардың жұмысын синхронизациялау. Ол такті импульс генераторлар көмегімен жұм.істейді. Ком-ны өңдеу тактық генер-ң бірнеше периодын алады. Ком-ы сақтау құр-на таңдап алып,өңдеп іске ассыру,орындау үшін бірнеше уақыт аралықтарға таралады. Әрбір осы аралық тактық генер-ң 1 н/е 1неше периодтарынан тұрады. Ол машиналық цикл рет-де ұсынылады. 1 ком-ны орындау қажетті уақыт команд-қ циклды құр-ды.
3) Санау жүйесі, санау, нөмірлеу — натурал сандарды атау және цифрлық символдар арқылы белгілеу әдістерінің жиынтығы. Санау жүйесі бейпозициялық және позициялық принцип болып екіге бөлінеді. Сандарды белгілеудің ең жетілген принципі — позициялық принцип, онда бір санның таңбасы (цифр) орналасқан орнына байланысты әр түрлі мәнге ие болады.Позициялық Санау жүйесі арифмет. амалдар орындауға қолайлы, сондықтан оларды кеңінен пайдаланады. Мұндай Санау жүйесінде 1-разрядтың n бірлігі (Санау жүйесінің негізі) 2-разрядты бірлік, ал 2-разрядтың n бірлігі 3-разрядты бірлік, т.с.с. құрайды. 1-ден үлкен кез-келген сан Санау жүйесінің негізі бола алады. Мұндай жүйенің қатарына ондық санау жүйесін (негізі n=10) жатқызуға болады. Бұл жүйеде алғашқы он санды белгілеу үшін 0, 1, …, 9 цифрлары қолданылады. Негізі басқа сандар (5, 12, 20, 40, 60) болатын санау жүйелері де пайдаланылған. Ғыл. зерттеулер мен есептеуіш машиналарда жүргізілетін есептеулер кезінде негізі 2 болатын Санау жүйесі (екілік санау жүйесі) жиі қолданылады. Бейпозициялық Санау жүйесінде символдың мәні сандағы орналасқан орнына байланысты емес. Бұл жүйенің мысалы ретінде римдік Санау жүйесін, яғни рим цифрларын алуға болады. Бұл жүйенің негізгі кемшілігі — символдар саны көп, олармен арифмет. амалдар орындау өте күрделі. Бейпозициялық Санау жүйесіне қалдықтар кластарының жүйесі де жатады; қ. Модульдікарифметика.[1]
. Шина дегеніміз- бұл сым-жолдарының жиынтығы,кей кезде цифрлік жүйеде бірнеше компоненттері біріктіруші өткізгіштер. Процессор компьютердің басқа құрылғыларымен, соның ішінде ең алдымен жедел жадпен шина деп аталатын өткізгіштер тобы арқылы байланысқан. Шина компьютердің барлық компоненттері параллель қосылатын сымдар жиынтығы. Шиналардың негізгі үш түрі бар: мәліметтер шинасы, адрестік шина және командалық шина Бұл сым –жолдары 3 типке бөлінеді:адрес,мәліметтер және басқару. Мәліметтер шинасы. Бұл шина арқылы оперативті жарыдан регистрлерге және керісінше мәліметтерді көшіру процесі жүреді. Intel Pentium негізіндегі процессорларда мәліметтер шинасы 64-разрядты.Мәліметтер шинасы (Шина данных; data bus) — мәліметтердің екілік разрядтарын компьютер құрылғыларының арасында параллель жеткізуге арналған жалпы шинаның бөлігі. Ол мәліметтер шинасы, адрес шинасы, басқару шинасынан тұрады. Мәліметтер шинасы мәліметтерді беруге немесе қабылдауға арналған.
Технология процестерін автоматтандыру
Автоматы түрде реттеу дегеніміз адамның тікелей қатысуынсыз агрегаттың жұмысын немесе процесстің берілген режимін демеу. Автоматы түрде реттеу кезінде Адам рөлі проэкциялаумен, монтажбен, жүйені реттеумен және де оның іс-әрекетін бақылаумен шектеледі. Адам автоматтандырылған реттеу кезінде тікелей процесті басқарудан босайды және бұл бөліктегі оның функцияларын автоматтандырылған реттегіштер деп аталатын арнайы қондырғылар іске асырады.
Автоматы түрде реттеу ескі технологиялық процестерді түбегейлі түрде жетілдіріп және қарқындатып қана қоймай, сонымен қатар қолмен реттеу кезінде мүмкін болмаған, жаңа процестерді іске асыруға мүмкіндік берді.
Бұл реттеу түрі адам еңбегін жеңілдетіп, оның өнімділігін арттырады және денсаулыққа қауіпсіз болады.
Өндірісті автоматтандыру адамның өндірістік процестерді басқару функцияларын тікелей орындаудан босап, бұл фукциялардың арнайы қондырғыларға берілуімен сипатталатын машина өндірісінің жаңа кезеңі.
ТПАБЖ-ң негізгі қызметі.
1.ТПАБЖ басқару қызметі.Бұл қызметтің нәтижесіндеБО-ң басқаратын әсер-дішығару және іске асыру.Басқарушы әсерлер:1)технолог-қ айн-ды тұрақтандыру.2)логика-қ басқ-у.3)программа-қ басқару.4)тиімді басқ-у.5)адаптивті басқ-у. 2.ТпАБЖ ақпарат-қ қызм-і:автом-н кешен жайлы ақпаратты жинау,өңдеу,көрс-у,оперативті персоналға кқрсету және осы ақпаратты т.б. өңд-н өткізуге тасым-у.ҚЫз-і:1)технол-қкөрс-ді өлшеу ж-е орт-н бақылау.2)процесс көрсетк-н есептеу.3)жанама өлшеу.4)мәлім-ді оперативті персоналға беруге дай-у және беру. 3.ТпАБЖ қосымша қызметі .Жүйе-ң технолг-қж/е програм-қ құрал-ң куйін бақ-у.ТПАБЖ класси-ы:Басқ-у жүйе-ң класс-ы бар.1)жергілікті авт-ы реттеу. Және локальды бақылау. Реттеу басқ- жуйесі.2)орт-н бақылау,реттеу және басқ-у жуйесі.3)ортл-баған бақылау,реттеу ж/е басқару жүйесі.
Типтік реттеудің алг-к сипатт-ы:ТПАБЖ орындаушы бөлігі реттеуші блогтан кел-н командаға сәйкес басқ-у объект-н реттеуші әсер туд-ы.КӨп қолданыл-н заңдылық ы келесі сүлбамен көрс-ге б-ы.Мунда У-басқ –шы сигнал.И-лбъекттен енл-н сигнал.И-ОЭМ ді басқ-у сигн –ы..Х-орын ауыс-у сигн ы.МФСР-келіспеу сиг-ын қалып-у млдулі.
УМ
МФЗР
МФСР
У
ИМ
И Х
Типтік реттеу алго-р.
W(p)=K(p)-пропор ы алг м. W(p)=K(p)+1/ТиР-пропорц-ы интег. алг-м . W(p)=K(p)+ 1/ТиР+ТдР-пропор.инт.диф. алг.
19.Туракты жылдамдыкты электрлік орындаушы мезанизмдер-динамикалық қасиеттері.
Электрлік орындаушы механизмдерде тұрақты және айнымалы тоқтар қолданылады. Асинхронды екіфазалық қозғалтқыш электрлік орындаушы механизмдерге жатады. Қозғалысқа келтіруде якорьдағы кернеуді өзгерту қолданылады. Релелік реттегіштер реттелетін органның тұрақты жылдамдықпен орын ауыстыруын қамсыздандыратын орындаушы мезанизмдермен де жұмыс істейді. Көптеген электрлік орындаушы механизмдер орын ауысу жылдамдығы реттеуіштің параметрінен ауытқуынан тәуелсіз режимде жұмыс істейді. Редукторы бар электрқозғалтқыш реттелетін органды орын ауыстыруға қажетті электр энергиясын механикалық энергияға ауыстырады.
20.Туракты жылдамдыкты электрлік орындаушы мезанизмдер. Басқару ерекшеліктері.
Электрлік орындаушы механизмдерде тұрақты және айнымалы тоқтар қолданылады. Асинхронды екіфазалық қозғалтқыш электрлік орындаушы механизмдерге жатады. Қозғалысқа келтіруде якорьдағы кернеуді өзгерту қолданылады. Релелік реттегіштер реттелетін органның тұрақты жылдамдықпен орын ауыстыруын қамсыздандыратын орындаушы мезанизмдермен де жұмыс істейді. Көптеген электрлік орындаушы механизмдер орын ауысу жылдамдығы реттеуіштің параметрінен ауытқуынан тәуелсіз режимде жұмыс істейді. Редукторы бар электрқозғалтқыш реттелетін органды орын ауыстыруға қажетті электр энергиясын механикалық энергияға ауыстырады.
20.Туракты жылдамдыкты электрлік орындаушы мезанизмдер. Басқару ерекшеліктері.
Электрлік орындаушы механизмдерде тұрақты және айнымалы тоқтар қолданылады. Асинхронды екіфазалық қозғалтқыш электрлік орындаушы механизмдерге жатады. Қозғалысқа келтіруде якорьдағы кернеуді өзгерту қолданылады. Релелік реттегіштер реттелетін органның тұрақты жылдамдықпен орын ауыстыруын қамсыздандыратын орындаушы мезанизмдермен де жұмыс істейді. Көптеген электрлік орындаушы механизмдер орын ауысу жылдамдығы реттеуіштің параметрінен ауытқуынан тәуелсіз режимде жұмыс істейді. Редукторы бар электрқозғалтқыш реттелетін органды орын ауыстыруға қажетті электр энергиясын механикалық энергияға ауыстырады.
Элеметтердің қызметтік көрсеткіштері және энергия көзі бойынша топтастырылуы.
Автоматика элементтері деп АБЖ-де сигналды түрлендірудің орындайтын құрылғыны айтады. Қызметтері: 1) басқарылатын шаманың мәнін басқа сигналға түрлендіру (датчик, сезгіш элемент). 2) бір энергия түріндегі сигналды 2-ші энергия түріне түрлендіру.(электромехан-қ, электропневматика-қ) 3) энергия мәніне сәйкес түрлендіру (күшейткіш). 4) сигнал түріне б/ты (үзіліссіз сигналды дискреттеу, аналогты сандық, сандық аналогты). 5) сигнал формасы түрінде түрлендіру (тұрақты токты айнымалылыға түрлендіру). 6) сигналдарды тарату (таратқыш, коммутатор). 7) сигналдарды басқару, салыстыру, сақтау (мп-қ құрылғылар, жады ұяшық-ры, салыстырғыштар). 8) басқарылатын процеске әсер ету (орындаушы элементтер). Процесті автоматтандыру өндіріс тиімділігін арттырады, адам санын азайтады, өндіріс жылд-н арттырады. Элементтерді жүйеде атқаратын қызметіне қарай салыстырушы, түзетуші, қабылдаушы, жоспарлаушы, түрлендіруші ж/е атқарушы д. ажыратады. Автоматты жүйелерде көрсетілген негізгі элементтерден басқа қосалқы элементтер де б/ды, оларға ауыстырып қосқыш құрылғылар мен қорғау элементтері, резисторлар,конденсаторлар, сигнал беру жабдықтары жатады.
13. Параметрлік датчиктер: Датичик деп электрлік емес сигналды электрліке түрлендіруге арналған құрылғыны айтамыз. Жалпы түрде Дті ( Д) сезгіш элемент ( СЭ ) және түрлендіргіштен құралатын жүйе ретінде көрсетуге болады. Сезгіш элемент автоматика және телемеханика жүйелерінде « сезім мүшесі » қызметін атқарады және бақыланатын ( х) шамасын өлшеуге ыңғайлы болатын ( х1) сигналға түрлендіруге арналған. Датчиктің негізгі сипаттамасы мен көрсеткіштері мыналар: статикалық; инерттілік, динамикалық ( дифференциалдық) сезімталдық; сезімталдық табалдырығы; қателік; қуат; иін күш немесе кіріс сигналы көзінен қажет болатын күшейту; шығыс қуаты және Дтің шығыс кедергісі. Қазіргі уақытта автоматика саласында электрлік датчиктер кең қолданыс тапқан, оларды екі топқа бөледі: параметрлік және генераторлық. Параметрлік датчик электрлік емес бақылаушы немесе реттелетін параметрлерді электрлік тізбек параметрлеріне ( R, L,C) түрлендіру үшін қызмет етеді. Бұл датчиктер электр энергиясын қосымша энергия көздерінен алады. ПД активті кедергі ( түйіспелі, реостатты потенциометрлік, тензо датчиктер, терморезисторлар) және реактивті кедергі ( индуктивті, сыйымдылықты) датчиктері болып екіге бөлінеді.
17,18.Пневматикалық орындаушы механизмдер. Динамикалық қасиеттері.Гидравликалық орындаушы мех/р. .Динамикалық қасиеттері..Гидравликалық және пневматикалық ОМ қысым астындағы жұмыс ортасының энергиясының ілгерлемелі не айнымалы қозғалыстың механикалық энергиясына түрлендіреді.Гидравликалық:мембранды,поршеньді,сильфонды.Гидрв/қ:мембранды,поршен/і,қалақшалы б б/ді. Гидроқозғалтқыштарда жұмыстық орта ретінде көбінесе жоғары қысымда да өз қасиетін жоғалтпайтын минерал май пайдаланылады.Пневмақозғалтқыштарда жұмыстық орта ретінде сығылған ауа пайдаланылады.Автоматты басқару жүйелерінде гидро- ж/е пневмақозғалтқыштар электрлікке қарағанда сирек пайдаланылғанымен бірқатар жағдайларда олар техникалық тұрғыдан қарағанда тиімді болып келеді.Гидро- және пневмоқозғалтқыштар шағын болып келгенімен,басқа қозғалтқыштарға қарағанда өте үлкен күш (0,003....0,3МН) тудыруға қабілетті. Олардың құрылысы қарапайым,жұмысы сенімді болып келеді және оларды қолданғанда реттеуші органмен үйлестіретін редуктордың да қажеті болмайды Гидравликалық және пневматикалық қозғалтқыштарды жұмыс істеу принциптері бірдей болып келеді де,айырмашылығы тек әрекет тездіктерінің (быстродействия) әр түрлілігінде.Гидро және пневмоқозғалтқыштар ілгерлемелі қозғалысты-мембраналы және поршенді әрі айнымалы қозғалысты- тегершікті(шестеренчатые) қалақты, плунжерлі және трубиналы болып 2 түрге бөлінеді.мембраналы орындаушы тетікте (5.7сур)шығыстық өзегі(шток)(4) жұмыстық ортаның мембранаға (2) түсіретін қысымы арқылы туатын күшпен ығысады. Осының әсерінен қайтарма серіппе (3) де сығылады. Мембрананың диаметрі үлкен болған сайын, реттеуші органға берілетін күш те көп болады. Мембрана астындағы қуыс атмосферамен байланысқан. Қысым жоқ кезде мембрана,демек өзек те қайтарма серіппенін көмегімен бастапқы қалпына келеді. Дискілер () (1) резеңкелі матадан жасалатын мембрананың қатаңдығын қамтамасыз етеді.
Оларға кіреді:
• масштабтық (сызықтық және сызықсыз) түрлендіру;
• масштабты-уақыттық түрлендіру;
• аналогты-сандық түрлендіру;
• сандық-аналогтық түрлендіру;
• функционалдық түрлендіру.
Аналитикалық өлшеулер көбіне мынадай өлшегіш түрлендіргіштер түрімен жүргізіледі: 1. ИП1: измерительный преобразователь типа состав - состав, обеспечивающие масштабные преобразования анализируемой пробы. Проба характеризуется информативным параметром С(содержанием измеряемого компонента) и комбинацией неинформативных параметров Сн, к которым относятся содержание неопределяемых (мешающих) компонент и термодинамические параметры анализируемой среды. При прохождении через ИП1происходят процессы очистки, сушки, изменения температуры и давления смеси до требуемых величин и, после этих преобразований анализируемой среды, отбор ее требуемого количества. ИП1 обычно называют блоком отбора и подготовки пробы; 2. ИП2: измерительный преобразователь типа состав - свойство, обеспечивающие преобразование измеряемой величины С в то или иное физико-химическое свойство, удобное для последующего измерения и регистрации. Во многих случаях это преобразование идет в два этапа: получение промежуточного продукта в жидкой либо твердой фазе с содержанием компонента Ynpом(C), а затем его преобразование в свойство Ф(Ynpом) 3. ИП3: измерительный преобразователь типа свойство - выходной сигнал, обеспечивающие преобразование измеряемой величины в выходной измерительный сигнал W.Обычно это преобразование также осуществляется в два этапа: в промежуточный сигнал Wnpом(Ф) и затем в выходной сигнал W(Wnpом). При этом преобразование Wnpом в W— это преобразование одной электрической величины в другую. Получив с помощью совокупности измерительных преобразователей выходные сигналы от анализируемого объекта, по калибровочной зависимости производят сравнение измеряемой величины с мерой и вырабатывают оценочные значения С* измеряемой величины С.
R-S-триггерлер, T-триггерлер, D-триггер, J-K-триггер.
Асинхронды RS-триггер
Ол қарапайым триггер. Оның негізінде басқа триггерлер жасалынады. Оның 2 кірісі бар S, R және екі симметриялық шығысы Q және (11 сурет).
Триггердің S-кірісі орнатылған (ағылшын set-установить, орнату), R кірісі нөлдік жағдайға келтіру, түсіру (ағылш. Reset - сбросить, түсіру) деп аталады. Q шығысы - тура, ал шығысы - инверсті деп аталады.
Асинхронды RS триггер НЕМЕСЕ- ЕМЕС элементтік базасында орындалуы мүмкін.(12а сурет).
S=1 және R=0 болғанда
= 0
Q = = 1
S=0 және R=1 болғанда
= 1
Q = = 0
S=R=0 болғанда алдындағы шығыс сигналы сақталады RS-триггер жұмысын тағы ажыратып қосу (переключение) кестесі көмегімен көрсетуге болады.
|
Кірістер |
ШЫҒЫСТАР |
Жұмыс режимі |
||||
|
НЕМЕСЕ-ЕМЕС |
ЖӘНЕ-ЕМЕС |
|||||
|
S |
R |
S |
R |
Q |
Q |
|
|
0 |
0 |
1 |
1 |
1 |
0 |
сақтау |
|
0 |
1 |
1 |
0 |
1 |
0 |
Жазу1 |
|
1 |
0 |
0 |
1 |
0 |
1 |
Жазу0 |
|
1 |
1 |
0 |
0 |
Х |
X |
Рұқсат-етілмеген (Q=Q) |
Cинхронды RS триггер. Оның синхрондалатын сигнал үшін қосымша С кірісі болады. Триггердің елгіленуі және ЖӘНЕ –ЕМЕС элементінде жасалуы 13 суретте көрсетілген.
S және R кіріс сигналдары ақпараттық, ал С кірісінде синхрондалатын сигналдар. Солар арқылы триггердің айырылып – қосылу (переключение) жасалады.
4.2 D-триггер статикалық басқарумен. D-триггер динамикалық басқарумен
Оны ақпараттық триггер не тоқтату триггері деп атайды (ағылшын delay - тоқтату, задежка). D-триггер тек синхронды бола алады. Ол тактілік импульстің деңгейімен де, оның фронтымен де ажыратылып, қосылуы мүмкін. D-триггердің белгіленуі, жазбасы және жұмысының уақыт диаграммалары 14 суретте келтірілген.
D кірісі- ақпараттық, С кірісі- синхрондалған. С=0 болғанда сақтау режімі, С=1 болғанда жазу режімі орындалады. Осыдан ақпаратты оқу кез келген уақытта жасалуы мүмкін, ал жазу тек С=1 болғанда ғана. Триггер жазылған такт біткенге дейін шығыс сигналын тоқтатады. Осылайша D=1 кіріс сигналы екінші және үшінші синхроимпульс арасында бітеді, ал Q=1 қалып күйі үшінші такттің соңына дейін сақталады. С кірісіндегі / белгісі сигналдың төмендеуі бойынша фиксация орындалатынын көрсетеді.
Қарастырылған D-триггер cинхронды RS-триггер негізінде жасалған.
Олардың функционалды мүмкіндіктері көп болғандықтан кеңінен қолданылады. JK-триггердің қалып күй кестесі:
|
J |
K |
Q |
|
0 |
0 |
Q |
|
0 |
1 |
0 |
|
1 |
0 |
1 |
|
1 |
1 |
Кестеден алғашқы үш кіріс сигналының комбинациясы үшін J және К кірістері RS-триггердің S және R кірістерінің рөлін ойнайды.Бірақ J=k=1 болғанда JK- триггер жағдайы RS-триггер жағдайынан қатты айырылады. RS-триггер үшін-бұл кіріс айнымалыларына тыйым салынған комбинация, ал JК-триггерде жағдай қарама қарсыға ауысады.
Триггер жұмысын мына функциямен сипаттауға болады.
Q= *Q+*K
Т-триггер. Оны тағы санау триггері деп атайды. Оның санау импульстары жіберілетін бір басқару С кірісі болады(15 сурет). Қосымша кірістер қарастырылмайды.
Әр-бір синхроимпульсті жіберген соң Т-триггер жағдайы қарама-қарсыға ауысады.
Т-триггерлер тек екі баспалдақты RS, D, JK-триггерлер негізінде құрылады. Мысалы, Т-триггерді D-триггер негізінде жасау үшін (D-триггер синхроимпульс фронтымен басқарылса) D-триггердің инверсті шығысын оның ақпараттық кірісімен байланыстырса болады.
Санау триггердің жұмысын түсіндіретін уақыт диаграммалары 16 суретте көрсетілген. D-триггер негізінде жасалған санау триггер жағдайының айырылып, қосылуы синхроимпульстардың алдыңғы фронттары түскенде жасалады. Санау триггердің шығысындағы берілетін импульс жиілігі кіріс синхроимпульстардан екі есе кіші. Сондықтан оларды жиілікті бөлігіне ретінде қолданады. Егер бір санау трриггері жиілікті екіге бөлетін болса, онда жиілікті 4-ке бөлу үшін тізбектей қосылған екі триггер қажет болады.
Сурет 16 Санау триггердің жұмысының уақыт диаграммалары.