Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
«Астана Медицина Университеті»АҚ
Гистология кафедрасы
СӨЖ
Тақырыбы: Иммундық реакцияларда жасушалардың
өзара әрекеттесуі. Лимфа жүйесі
Орындаған: Мүсеке М.Т.
Тексерген: Дюсебекова Г.П.
Астана 2013
Жоспар:
I. Кіріспе бөлім
II. Негізгі бөлім
2.1. Лимфа жүйесінің дамуы мен құрылымы
2.2. Лимфаның құрамы мен қасиеттері
2.3. Лимфа жүйесінің қызметі
2.4. Лимфаның түзілуі
2.5. Лимфаның ағысы
2.6. Лимфа айналысының реттелуі
III. Қорытынды бөлім
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе бөлім
Лимфа тамырлар жүйесі, қантамырлар жүйесімен қатар, адам мен жануарлар денесінде сан қилы заттар тасуға қатысатын кең ауқымды күрделі құрылым, оның қызметі де алуан түрлі.
Лимфа жүйесі – тінаралық сұйықтық құрамындағы су, тұз белок, липид алмасуы кезінде пайда болған әр түрлі заттардың, микроб, денеге енген бояу т.б. қан арнасына, дәл айтсақ, вена жүйесіне өтуін қамтамасыз етеді, яғни қосымша дренаждық қызмет атқарады. Ол сондай-ақ, интерстициялық сұйықтықтан түзілген лимфа ағысын қамтамасыз етеді. Лимфа – адам денесіндеі екінші сұйық орта. Сонымен, қанайналымы, әсіресе микроциркуляция, лимфа түзілуі, ағуы бір-бірімен тығыз байланысқан өте күрделі үрдістер.
Лимфа жүйесіне қарағанда қан жүйесі, оның морфологиясы, физиологиясы анағұрлым жақсы зерттелген. Сондықтан да қазіргі таңда тасымал жүйесі туралы әңгіме болғанда алдымен қанайналымы, оның реттелуі еске алынады. Дегенмен, соңғы жылдары лимфа жүйесінің морфологиясы, физиологиясы және патологиясы туралы ғылым, жаңа деректермен толықтырылды. Ғылыми-практикалық маңызы бар сол деректер қазіргі таңға сай жан-жақты зерттеу әдістерін қолдану нәтижесінде жиналды. Лимфа жүйесінің физиологиясы мен лимфология туралы түсінік тереңдеді. Қанайналмы мен лимфа айналысының қызметі жағынан өзара байланысы, түрлі ауралар кезінде тасымал жүйесінің қызметі қаншалықты және қалай өзгеретіні анықталды. Ауруды анықтау оны емдеу мақсаттарымен клиникада лимфа жүйесіне әсер ету әдістері кеңінен пайдаланыла бастады. Мәселен, тірі организмнің лимфографиясы, лимфаға әртүрлі дәрі-дәрмектер жіберу, кеуде лимфа тамырын сырттан дренаждау, эндо- және экзотоксикоз кездерінде улы заттардың уытын қайтару мақсатымен лимфосорбция жасау.
2.1. Лимфа жүйесінің дамуы мен құрылымы
Эволюция барысында дене сыртына жақын және терең орналасқан торлы лимфа тамырлары алғаш сүйекті балықтардан табылды. Олар бір-бірімен қабырғалары эндотелиймен қапталған лимфа саңылаулары арқылы байланысқан. Мұндай тамырлар мен саңылауларда етті қабат болмайды. Сондықтан, олар жиырыла алмайды, тек резервуар рөлін атқарады. Балықта лимфа тыныс алған кезде ғана ағады.
Адамның лимфа жүйесі капиллярлардан басталады. Олар көкбауырда, ми мен жұлында, көз алмасының қапшығында, шырышты қабықтың эпителий қабатында, шеміршекте, тері эпидермисінде, қағанақта, көз бұршағында, басқа да ағзаларда тарамданған. Ол ілмекше не саусақтар тәрізді, не болмаса жабық тор тәрізді болып басталады. Қан капиллярларынан кеңдеу, өте созылғыш келеді, диаметрі 10-100мкм, орта есеппен (20-40 мкм). Ағза қызметіне қарай саңылау аумағы өзгеріп отырады.
Лимфа капилляр қабырғасы тек бір қабат эндотелийден тұрады, өзін сырттай қоршаған тіндермен тығыз байланысқан, тіпті бірігіп кеткендей. Лимфа капиллярының бір ерекшелігі – оның арнайы микрожіпшелері болады. Сол жіпшелерімен капилляр көрші тінге «байланып» тұрғандай болып көрінеді. Кейбір болжамдарға қарағанда бұл микрожіпшелер тіндегі қысым күшейген кезде лимфаның капиллярларда қысылып қаламауын қамтамасыз етеді, сондай-ақ эндотелийлік аралық саңылау қақпақшаларының негізі болуы мүмкін.
Лимфа капилляры қабырғасының қызметіндегі ерекшеліктер жасушааралық байланысқа негізделген және олардағы арналардың саңылауына байланысты. Лимфа капиллярлары ағза ішінде тарамданып, одан да ұсақ лимфаға айналады. Белгілі бір ағзадан не дененің бір бөлігінен шығарда ағза сыртындағы шығарушы тамыр ретінде міндетті түрде бір не бірнеше лимфа түйіндері арқылы өтеді.
Ересек адамда 450-700 лимфа түйіндері болады. Олардың жалпы салмағы дене салмағының 1% - іне тең. Лимфа түйінінің сырты дәнекер тінінен тұратын капсуламен қапталған. Капсуладан түйінінің ішіне қарай көптеген перделер – трабекулалар шығып түйінді бірнеше бөлікке бөледі. Трабекулалар арасында ұлпа және қыртысты құрылымнан тұрытын лимфалық тін болады. Лимфа тіні мен трабекуланы саңылау бөліп тұрады. Оны синус деп атайды. Лимфа синуске құйылып, лимфа түйініне өтеді. Түйінде лимфа ағысы баяулайды да жол-жөнекей іліккен лимфоциттерді қосып алып, сыртқа шығаратын лимфа тамырларымен ағып өтеді. Лимфа түйіндерінде көптеген қантамырлары, жүйкелер тарамданған.
Лимфа түйіндерімен салыстырғанда шырышты қабық пен бадамша бездерде лимфа әкелуші тамыры болмайды, тек лимфа әкетуші тамыры ғана болады.
Лимфа түйіндері белгілі бір тәртіппен орналасқан. Ішкі ағзаларға кіретін жерде, яғни «қақпасында» топ-топ болып орналасқан. Бұндай түйіндер тізеасты, шап, қолтық, бел, мойын және т.б. жерлерде бар.
Құрамында лимфа тіні бар ағзалар: тимус, көкбауыр. Тимустың лимфа тамырлары кеуде қуысындағы беткей орналасқан түйіндер арқылы өтеді. Тимуста Т-лимфоциттер өніп-өседі. Көкбауырда қантамырлары лимфа тамырларымен байланысқан, осы арада дамып жетілген лейкоциттер қанға енеді, оны байытады. Лимфа түйіндерінің соңғы топтарымен өткен лимфа тамырлары ірі лимфа сабағына - кеуде өзегіне барып құйылады.
2.2. Лимфаның құрамы мен қасиеттері
Лимфа мөлдірлеу, ересек адамда сәл сарғыштау, жаңа туған нәрестеде сүт түстес ақ. Оның сыбағалы салмағы әр жердегі тамырда әртүрлі 1,017-1,026. оның тұтқырлығы қан тұтқырлығынан аз – 2,0 реакциясы сілтілі(pH-8-9). Химиялық құрамы жағынан қан плазмасына ұқсас. Құрамындағы минерал тұздар мен органикалық қосылыстар мөлшері де қан плазмасындағыдай, бірақ белок мөлшері қандағыдан да аз – 0,3-0,5% және әр ағзада әртүрлі.
Қантамырларының өткізгіштік қасиеті барлық ағзада бірдей емес. Мәселен, бауыр лимфасында – 5,3-6,5%, кеуде өзегінің лимфасында 4,4%, тері тамырларының лимфасында 0,5% белок бар. Кеуде түтігіндегі лимфаның осмостық қысымы 290-310 м.осм/л. Лимфада қан белогының барлық фракциялары болады., бірақ фибриноген қанындағыдан аздау. Лимфада тромбоцит жоқ. Сондықтан лимфа өте баяу ұйыди. Оның ұю мерзімі 10-15 минут. Ұйыған кезде сарғылт түсті жұмсақ қоймалжынға айналады. Құрамында К витамині көбейіп, кальций тұздары тез сіңетін болса, лимфа әдеттегіден анағұрлым тез ұйиды.
Лимфада өте ұсақ липидтер де болады. Олардың мөлшері көбейсе, лимфаның түсі сүттей болып ағарады. Сондықтан да ішектің лимфа тамырларын сүт тамыры деп те атайды. Хиломикрондар ішектің шырышты қабығы арқылы ішек бүрлеріндегі лимфа тамырларына өтеді.
Лимфа құрамындағы адреналин, тироксин, эстроген, тестостерон т.б. гормондар, көптеген ферменттер болады. Олар әсіресе бауыр мен лимфада көп. Аталған энзимдердің көбі қан жүйесіне лимфа тамырлары арқылы өтеді.
Сонымен бірге лимфа қуысында лимфоцттер мен ағзадан лейкоциттер басқа да түрлері болады. Кеуде түтігінің сағасына жақындаған сайын лимфа құрамында лимфоциттер көбейеді, олар лимфа тамырларына лимфа түйіндерінен өтеді. Сондықтан да лимфоциттер саны әр ағзада әртүрлі, қай ағзадан алынуына қарай 1 мкл лимфада 2-25 мың лимфоцит болады. Кеуде өзегі арқылы қан жүйесіне тәулігіне 35 млрд лимфоцит ауысады. Осы өзекті байлап тастаса қанда лимфоцит саны азайып кетеді. Адам денесінде қанша лимфа бар екені белгісіз. И.Русньяктың мәліметі бойынша, лимфа тамырларында 1-2 литр лимфа бар, ал кейбіреулері лимфаны қан көлемімен бірдей деп санайды.
2.3. Лимфа жүйесінің қызметі
Лимфа түйіндері мен лимфа жүйесі әртүрлі қызмет атқарады. Солардың негізгілері:
2.4. Лимфаның түзілуі
Лимфа түзілуі тінаралық сұйықтықтың лимфа капиллярларына өтуінен басталады. Қан шығып, тінаралық сұйықтыққа өткен су, плазмада еріген кейбір заттар, тіраралық зат алмасу кезінде пайда болған заттар одан әрі лимфа капиллярларына өтеді. Кезінде лимфа, оның түзілуі туралы бірнеше, атап айтқанда фльтрациялық, секрециялық теориялар ұсынылды. Олар бірін-бірі толықтырып, кейін лимфа түзілуі , оның тетіктер туралы ілімінің негізі болды.
Қазіргі таңддағы ұғым бойынша тінде лимфа түзілуі - өте күрделі, көп салалы үрдіс. Ол бірнеше кезеңнен тұрады.
Лимфа капиллярлары басқа резорбциялық шөлмектер деп аталады. Лимфа капиллярларының қабырғасы диаметрі әртүрлі саңылаулар, бір қабат эндотелий жасушаларынан тұрады.
Лимфа капиллярларының негізгі резорьциялық қызметі физико-химиялық заңдылықтарға бағынады, яғни конвекция, диффузия, заттардың везикулалық жолмен тасылуы сияқты тәсілдермен іске асырылады.
Бүгінгі таңдағы мағлұматтарға қарағанда, лимфа түзілуі үш себепке, атап айтқанда:
Өткен ғасырда К.Людвиг ашқан гидростатикалық қысымның қандай мәні бар екенін, қысымы азайса лимфа түзілуі баяулайтыны, ал ол күшейсе, лимфа түзілуі де күшейетіні сияқты мағлұматтардан байқауға болады. Мәселен, ірі венаны бір жерінен байлап тастаса лимфа түзілуі күшейіп, оның жалпы көлемі арта түседі. Людвигтің бұл ілімін кейін Старлинг толықтырды. Лимфа мөлшері қанның, тінаралық сұйықтықтың және лимфаның осмостық қысмындағы айырмашылықтарына байланысты. Қанға осмостық қысмы күшті ерітінде жіберсе, ның қысымы артады а лимфа көлемі азая бастайды, кейін тұз жасушааралық сұйықтыққа өткен соң лимффа түзілуі қайтадан күшейеді.
Өздеріңізге белгілі, осмостық қысым минерал тұздарға ғана байланысты емес. Бұл қысымға плазма белоктарының да қатысы бар. Олар қан капиллярлары арқылы үлкен молекулалы қосынды ретінде өздеріне суды тартып алады. Сондықтан қанның онкостық қсысымы күшейсе, лимфа түзілуі баяулайды, ал азайса, керісінше лимфа түзілуі күшейеді. Айта кету керек, таза қан капиллярларында гидростатикалық қысым онкостық қысымнан жоғары, бұл лимфа түзілуіне өте қолайлы. Вена капиллярларында, керісінше сұйықтық тінаралық кеңістіктен қайтадан қанға сіңеді де лимфа түзілуі баяулайды.
Сонымен лимфаның мөлшері артериялық әне веналық қан капиллярларындағы үрдістердің арақатынасына байланысты. Белок жетіспесе де дене ісіне бастайды. Қанның онкостық қысымы төмендесе сұйықтық тінаралығына жиналады да денені су кернейді.
Лимфа түзілуі қан мен лимфа капиллярлары эндотелийінің өткізгіштік қасиетіне де байланысты.
Бүгінгі ұғым бойынша қан мен лимфа капиллярларының қабырғасы жартылай өткізгіш мембрана болып есептеледі: оның құрылысы өте күрделі. Сұйықтық пен онда еріген заттар капилляр қабырғасындағы ультомикроскопиялық тесіктер арқылы өтеді.
Капилляр қабырғаларындағы тесіктердің саны мен көлемі әр ағзада әртүрлі, осыған орай оралдың өткізу қабілеті де түрліше. Бауыр капиллярларының өткізу қабілеті өте жоғары, сондықтан да өзегіне құйылатын лимфаның көбі бауырда түзіледі.
Лимаф түзілуін денеге химиялық не биологиялық әсері күшті заттар енгізу арқылы өзгертуге болады. Ондай заттар лимфагога деп аталады. Олар осмостық қысым мен қан қысмы өзгерсе де лимфа түзілуін күшейтеді. Олардың лимфа шығару қабілеті апиллярлардың таңдамалы өткізгіштігінің күшеюіне байланысты. Мұндай қабілет пептин, гистамин, кейбір гормондар, сүлік экатракты сияқты заттарға байланысты.
2.5. Лимфаның ағысы
Лимфа тамырлармен белгілі бір бағытта ағады – ол капиллярлардан тамырларына, одан әрі мойыын және кеуде өзектері арқылы қан тамырлар жүйесінің веналық бөліміне қарай жылжиды. Лимфаның осылайша жылжуына тамыр клапандары көмектеседі. Лимфа ағысы мына жағадйларға байланысты.
1. Тін сұйықтығының ұдайы лимфа капиллярларына құйылып отыруы нәтижесінде тұрақты лимфа ағысы қалыптасады.
2. Р.С.Орловтың мәліметі бойынша, лимфа ағысын негізгі лимфа тармақты аймақтарына қарай жылжитын лимфангиондардың кездік, тонустық және өзіндік жиырылу белсенділігі қалыптастырады. Олар ағза сыртындағы лимфа тамырлрында насо рөлін атқарады, минутына 8-10 кейде 20 рет жиырылады. Морфоәрекеттік екекшеліктеріне қарай, лимфангиондарды бір-бірімен байланысқан лимфа жүрекшелері деп есптеуге болады. Оның қозуы, қызметі әдетте жүрек етінің жұмысына ұқсас.
Лимфангиондар қызметінің жүйке, қан арқылы, сондай-ақ өздігінен реттелуі ағзаларда лимфа түзілуінің өзгеруіне, оған бейімделуге мүмкіндік береді.
3. Тынысалу кезінде кеуде қуысында пайда болатын теріс қысым лимфаның лимфа тамырларына сорылуын қамтамасыз етіп, кеуде өзегінде оның жылжуын күшейтеді. Біркелкі терең демалу лимфа ағысын жеңілдетеді.
4. Құрсақ қуысы ағзаларының құрамындағы біріңғай салалы еттермен дененің жолақ еттерінің жиырылуы лимфаның белгілі бір бағытта ағуына көмектеседі.
5. Ішек жиырылуы да лимфа ағысына қатысады. Ол күшейсе, кеуде өзегінде лимфа ағысы күшейеді.
6. Лимфа түйіндері жиырылуы лимфа мен қанның айдалуын тездетеді.
7. Қантамырларының, әсіресе құрсақ қолқасының лүпілі лимфаны негізгі коллектор – кеуде өзегіне қарай бағыттайды.
8. Диафрагма жиырылып, жазылған сәттерде кеуде өзегі біресе созылып, біресе қысылып, лимфа жылжуын үдетеді.
2.6. Лимфа айналысының реттелуі
Морфологиялық зерттеулерге қарағанда лимфа тамырларына афференттік және эфференттік жүйкелер тарамданады. Ірі лимфа тамырының қабырғасында сыртқы қабаты, ет астындағы, ет ішіндегі және ішкібеткейлік жүйке тіндері бар.
И.Б. Лаврентьев хилездік цистерна мен кеуде өзегінде лимфа жылжуын реттейтін жүйкелер ірі симпатикалық және парасимпатикалық жүйкелерден тарамданатынын тапты.
XIX ғасырдың аяғында жүйкелерді тітіркендірсе лимфа қозғалысқа келетіні беогілі болды. Бұл құбылыстың негізгі себебі – лимфа капиллярларындағы лмифа көлеміне байланысты екені анықталды.
Кейін жүйкелер әсерін зерттеу нәтижесінде олардың вазоконстрикторлық және вазодилятаторлық әсер ететіні табылды.
Лимфа түзілуі мен жылжуы рефлекс арқылы реттелетіні, бұл үрдіске жүйке жүйесінің бірқатар бөлімдері қатысатыны, шартты рефлекстер тудыру арқылы ми қыртыстарының лимфа жылжуына әсер ететіні анықталды.
Бұл үрдістердің жүйке және қан арқылы реттелетіні, мұндағы заңдылықтары А.П. Полосухиннің, Ресей ҒА-ның корр.мүшесі Р.С. Орлов пен олардың шәкірттерінің зерттеулерінде дәлелденді.
Лимфа айналысы механикалық олмен температуралық және химиялық заттармен әсер ету салдарынан өзгереді. Гипотермия лимфа тамырларының тонусын 2,5 есе арттырады. Лимфаның қозғалысқа келуіне әсіресе гипокинезия күшті әсер ететіні яғни лимфа жыджуы баяулайды. Адамның шапшаңап іс-әрекеттері күшейсе, лимфа ағысы жылдамдайды, шеткі тамырларда лимфа уыты басылады. Соңғы он жыл арасында түрлі эндо- және экзотоксиндер лимфа жүйесіне еніп, адам денесін улайтыны анықталды. Осыған орай асқынған ауруларды емдеуде лимфосорбция тәсілдері пайдаланылады.
Қолданылған әдебеттер
1. Х.Қ. Сәтбаева, А.А. Өтепбергенов, Ж.Б. Нілдібаева Адам физиологиясы. Алматы, 2005 б-663, Б-281-291
2. Керімбеков Е. Адам Анатомиясы. Алматы «Рауан», 1992. б-231, Б-81-87
3. Алшынбай Рақышев. Адам анатомиясы. Алматы, 2004. б-430, Б-393-406
4. Дүйсембин К., Алиакбарова З. Жасқа сай физиология және мектеп гигиенасы. Алматы, 2003, 400б.
5. Рымжанов К.С., Төленбек И.М. Адам мен жануар физиологиясы. Алматы, 2000, 419б.
6. Агаджанян Н.А., Власова И.Г., Ермакова Н.В., Торшин В.И. Основы физиологии человека. М., Изд. РУДН, 2003, 402