Будь умным!


У вас вопросы?
У нас ответы:) SamZan.net

Т~ЖІРИБЕЛІК САБА~ТАР~А АРНАЛ~АН ~ДІСТЕМЕЛІК Н~С~АУ

Работа добавлена на сайт samzan.net:

Поможем написать учебную работу

Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.

Предоплата всего

от 25%

Подписываем

договор

Выберите тип работы:

Скидка 25% при заказе до 2.6.2024

ПРОФЕССОР РУЗУДДИНОВТЫҢ СТОМАТОЛОГИЯЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ

СТОМАТОЛОГИЧЕСКИЙ КОЛЛЕДЖ ПРОФЕССОРА РУЗУДДИНОВА

МЕЙІРБИКЕ ІСІ БӨЛІМІ

«КЛИНИКАҒА КРІСПЕ» ПӘНІ БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

Клиникалық кіріспе пәні бойынша

ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ  

Мамандық 0304000 «Стомотология»

Квалификациясы 0304023 «Дантист»

Ұзақтығы   4 сағат

Курс 2

Семестр IІІ

А.Ж.Т.

Қызметі

Қолы

Құрастырған

Еңсепова Ш.С.

«Мейірбике ісі негіздері» пәнінің оқытушысы

«Науқастың жеке бас тазалығы» тақырыбына әдістемелік нұсқау «Мейірбике ісі» пәні бөлімінің ЦӘК отырысында талқыланып, мақұлданған 

Хаттама №__

«___» ________ 2013 ж.

ЦӘК орынбасары Саттарова С.Х.

___________________

Алматы 2013

7.1. Тақырыбы: Медициналық мекемелеріндегі емдеу-сауықтыру тәртәбі.Халі ауыр науқастарға гигиеналық емшаралар жүргізу.Ойылудың алдың-алу.

7.2. Мақсаты: Студенттерге ауыр халдегі науқастарға гигиеналық емшаралармен күтім көрсетуді уйрету.  

7.3. Оқыту нәтижесі:

Тақырыпты оқыту нәтижесінде студент білуі керек:

-емдеу-сауықтыру тәртібі туралы түсінік;

- Дене биомеханикасы .

-Науқастың төсектегі қалыптары.

- Науқасты  төсек орнында әртүрлі қалыптарға ауыстыру.

- Науқастың терісін күту ережелері;

-Гигиеналық емшараларды жүргізу ережелері;

-Ойылу,пысынау туралы түсініктер;

-Науқастарды жуындыру ережелері.

Науқастың төсектегі қалпы

  1.  Қатаң төсек тәртібі- ішкі мүшелердің қызметі және құрылысы зақымдалған ауыр халдегі пациенттерге қолданылады.Қимыл-қозғалыс шектеулі, күтім және емдік іс-шаралар төсекте жүргізіледі. Бұл  мақсатта функциональдық төсек қолданылады.Функциональді төсектің негізгі мақсаты-емделушіге ең ыңғайлы функциональді жағдай жасау.Төсектің аяқ жағында немесе жанына орналасқан тұтқалар арқылы оның бас жағын көтеруге болады. Қажет болған жағдайда отыратын деңгейге дейін көтереді.Емделушінің аяқ жағының көтерілуін жастықтың немесе тізенің астына валик қою арқылы қамтамасыз етіледі.Емделушінің гигиенасына байланысты, іс-шаралар антисептик ерітінділерімен жүргізіледі, сонымен қатар терінің ойылу алдын-алу шаралары жүргізіледі.
  2.  Төсек тәртібі- төсекте бірқатар қимыл-қозғалыс жасауға рұқсат етіледі, белгілі бір уақытта отыруға, керует жанындағы сөреде тамақтану, дәрет ыдысына отыру.
  3.  Жартылай төсек тәрітібі- немесе палаталық тәртіп- емделушілердің қимыл-іс шаралары кеңейтіледі. Төсек жанындағы орындыққа отыру, бөлмеде тамақтану, палата ішінде жүру, дәрет алу, жуыну шараларына рұқсат етіледі.
  4.  Жалпы тәртіп- асханаға барып тамақтану, баспалдақпен көтерілу, аурухана ауласында серуендеуге рұқсат беріледі. Емделушілер өздеріне жеке қызмет жасайды.

Емделушілер қозғалыс белсенділігін сақтамаған жағдайда өміріне қауіп төнуі мүмкін, сондықтан мейірбике күтім барысында аурудың кезеңдеріне сәйкес белсенділік және тамақтану тәртібін сақтаудың маңыздылығын түсіндіру қажет.

Ауру түріне байланысты емделушінің төсектегі жағдайы белсенді, пассивті, мәжбүрлі болып бөлінеді.

  1.  Белсенді жағдай- емделуші өзіне өзі қызмет жасай алады, еркін қозғалады.
  2.  Пассивті жағдай- енжарлық, әрекетсіз жағдай, ауру әсеріне байланысты аз, өзіне-өзі қызмет жасай алмайды.Күтімді көмекші немесе мейірбике жүргізеді, ес түссіз, параличі бар пациенттерге кездеседі.
  3.  Мәжбүрлі немесе амалсыз жағдай- өзіне мінездеме бере алады, өзін күтуге бар. Бұл емделушілер жағдайын жақсарту мақсатында өздеріне ыңғайлы бір төсектегі қалыпты таңдайды.

     Емдеу бөлімшелеріндегі пациенттердің төсектегі қалпы (позасы) әр түрлі          болады.

    1.Арқасымен жату.

    2.Ішпен жату.

    3.Бір қырынымен (оң,сол) жату.

Емделушілерге күтім жүргізу барысында арнайы терапиялық позициялар қолданылады.

Науқасты Фаулер қалпына жатқызу (жартылай жату және жартылай отыру қалпы аралығындағы жағдай)

Науқасты жатқызу бір мейірбикемен орындалады.

Мақсаты: төсектегі науқасқа жайлы қалыпты жасау.

Қолдану көрсетілімдері: ойылудың даму қауіп-қатері, жеке бас тазалығын қамтамасыз ету қажеттілігі, төсекте дәрет сындыру, төсектегі еңжарлы және еріксіз қалыптағы науқас, науқасты тамақтандыру, тыныс алу және жүрек-қан тамырлар жүйелері аурулары.

Дайындаңыз: жастықтарды, көрпеден жасалған валикті, табанға арналған тіректі, функциональды немесе жәй кереуетті.

Іс-әрекет алгоритмі:

1. Науқасқа жатқызу мақсаты мен барысын түсіндіріп, оның келісімін алыңыз.

2. Науқасқа психологиялық жайлы жағдайды қамтамасыз етіңіз (палатаға бөтен адамдарды кіргізбеңіз).

3. Науқастың жағдайын және айналадағы жағдайды бағалаңыз. Кереуеттің тежеуін (тормозын) бекітіңіз (егерде ол болса).

4. Қолыңызды гигиеналық деңгейде тазартыңыз. Қолғапты киіңіз.

5. Мейірбике тұрған қыр жағындағы поручендерді түсіріңіз (егерде ол болса).

6. Кереуетті көлденең жағдайға келтіріп, науқасты кереуеттің бас жағына қарай жылжытыңыз.

7. Науқас кереуеттің ортасында арқасымен жатқанына көзіңізді жеткізіңіз, жастықты алыңыз.

8. Науқастың бас жағын 45-60° бұрышпен көтеріңіз (90° - жоғарғы Фаулер қалпы, 30° - төменгі Фаулер қалпы), немесе 3 жастықты салыңыз: кереуеттегі тік отырған адам Фаулер қалпында болады (жоғарлату қалпы өкпедегі ауа алмасуды жақсартады және науқастың қарым қатынасына ыңғайлы жағдай жасайды).

9. Білек пен қол ұшы астына жастықты салыңыз (егерде науқас ерікті қолын қозғалта алмаса). Білек пен қолдың білезік буын тұсы көтеріңкі және алақандары төмен қаратып орналасқан болуы қажет (төмен қаратып бағытталған қол ауыр қолдың әсерінен болатын иық буынының шығуын алдын алу ескерту, қол мен қол ұшының көк тамырындағы тоқталысты азайту үшін және бүгілетін бүлшық еттердің контрактурасын алдын-ала ескерту). Кереует үстіндегі үстелге жансызданған қолы үшін тірекпен қамтамасыз етіңіз, науқастың қолын тұлғасынан ысырып қойып, шынтақ астына жастықты қойыңыз. Қол ұшын аздап қана жазылдырып, қолдың астына жартылай кесілген резеңке допты салыңыз.

ІО.Науқастың белінің астына жастықты салыңыз (бел омыртқаларының бүгілісін азайту үшін және бел омыртқасын ұстауға).

П.Науқастың санының астына кішкентай көпшікті немесе валикті салыңыз (дене салмағы әсерінен болатын тізе буыны астындағы күре тамырдын қысылуын және тізе буының қатты жазылуын алдын ала ескерту).

12.Науқастың сирағының төменгі бөлігіне бірнеше қабаттап салынған көрпені (валикті) немесе кішкене жастықты салыңыз (өкшені матраспен үзақ қыспауын алдын ала ескерту).

13.Өкше астына кішкентай жастықты немесе валикті салыңыз (өкшеге матрастың ұзақ қысуын алдын ала ескерту).

14.Аяқ басын ұстау үшін 90°бұрышпен тіректі қойыңыз (егерде қажет болса). Аяқ басының сыртқы бүгілісін ұстау үшін тірек койылады, олардың «салбырауын» алдын ала ескерту. Егерде науқаста гемиплегия (дененің бір жақ жартысының салдануы) бар болса, онда оның табанын жүмсақ көпшікпен тіреу қажет. Қатты тірек бұндай науқастардың бүлшық ет күш қуатын көбейтеді.

15.Науқастың ыңғайлы жатқанына көзіңізді жеткізіңіз. Қырындағы порученді көтеріңіз.

16.Қолғапты шешіңіз. Қолыңызды жуып, кептіріңіз.

Симс қалпына науқасты жатқызу (ішіне және қырына жату қалпы аралығындағы жағдай)

Науқасты жатқызу екі мейірбикемен орындалады.

Мақсаты: төсекте жайлы қалып жасау.

Қолдану көрсетілімдері: төсектегі еңжарлы және еріксіз науқас

қалпы, ойылудын алдын алуы.

Дайындаңыз: 3 жастықты, валикті, аяққа арналған тіреуді (құмы бар

қап), функциональды немесе жәй кереуетті.

Іс-әрекет алгоритмі:

1. Науқасқа жатқызу мақсаты мен барысын түсіндіріңіз, оның келісімін алыңыз.

2. Гигиеналық деңгейде қолыңызды тазартыңыз, қолғапты киіңіз.

3. Науқастың жағдайын және оның жағынан басқа жаққа ауысуына көмектесу мүмкіндігі барлығын бағалаңыз.

4. Кереуеттің тежеуін (тормызын) бекітіңіз.

5. Мейірбике тұрған қыр жағындағы порученді түсіріңіз (егерде ол болса).

6. Кереуеттің бас жағына көлденең қалыпты беріңіз.

7. Науқасты арқасымен жатқызып кереуеттің шетіне жылжытыңыз.

8. Қырына және жартылай ішіне жату қалпына науқасты ауыстырыңыз.

9. Науқастың басының астына жастықты салыңыз (мойынның қырына иілуін алдын ала ескертеді).

10.Шынтақ және иық буынынан 90° бұрышпен бүгілген «жоғарғы» қолы астына жастықты салыңыз, «төменгі» қолды бүктірмей төсекке салыңыз (науқастың дене биомеханикасын дұрыс сақтау. Науқастың денесін түзету және иықтың ішіне қарай бұрылуын болдырмау).

11.«Жоғарғы» бүгілген аяқ астына жастықты салыңыз, «төменгі» сирақ санның төменгі үшінші бөлігі деңгейінде болуы керек (тізе буындары және тобық аймақтарындағы ойылудың алдын алу, санның ішке қарай бұрылуын және аяқтың созылуын алдын ала ескерту).

12.Табанға арналған тіреуді (құмы бар қапты) аяқтың табанына 90° бұрышпен қойыңыз (яқтың сыртқы бүгілуін дұрыс қамтамасыз ету жэне олардың салбырауын алдын ала ескерту).

13.Науқастың денесінің түзелуін тексеріңіз.

14. Науқастың ыңғайлы жатуына көзіңізді жеткізіңіз. Ақ жайманы түзетіңіз.

15.Поручендерді көтеріңіз.

16.Қолғапты шешіңіз. Қолыңызды жуып, кептіріңіз.

                     Сырқатты ішімен жатқызу

Мақсаты: төсекте жайлы қалыпты жасау.

Қолдану көрсетілімдері: төсектегі еңжарлы және еріксіз қалыптағы

науқас, ойылудын алдын алу.

Дайындаңыз: функциональды кереуетті, 8 кішкентай жастықтарды,

2 жастықты.

Іс-әрекет алгоритмі:

1. Науқаспен сенімді қарым қатынас орнатыңыз.

2. Науқастың жағдайын және оның жағынан басқа жаққа ауысуына көмектесу мүмкіндігі барлығын бағалаңыз.

3. Гигиеналық деңгейде қолды тазартыңыз. Қолғапты киіңіз.

4. Кереуеттің (тормозын) тежеуін бекітіңіз.

5. Мейірбике тұрған қыр жағындағы порученді түсіріңіз (егерде ол болса).

6. Кереуетке колденең қалып беріп, науқастың басының астынан жастықты алып, оған көмек көрсетуге жолды камтамасыз етіңіз.

7. Ішіне аудару жасалатын науқастың шынтақ буынынан жазылған қолын тұлғасының барлық ұзындығына паралельді (қатар) орнатыңыз және қысыңыз, сан астына қолыңыздың ұшын салып, науқасты оның қолы арқылы ішіне «аударыңыз». Егерде науқас денесінің бір жақ жартысында салдану (гемиплегия) болса, онда салданған қол арқылы ішіне аударуды жасаңыз (төсектегі науқасты аудару жеңілденеді).

8. Науқастың денесін кереуеттің ортасына жылжытыңыз (науқастың қауіпсіздігін қамтамасыз ету).

9. Науқастың басын бір жақ қырына бұрып, оның астына аласа жастықты салыңыз (ол мойын омыртқаларының бүгілуі мен жазылуын азайтады). Салдануы бар науқастың басын дененің жансызданған жағына бұрыңыз.

10.Кішкентай жастықты науқастың ішіне, диафрагма деңгейінен біраз төмендеу салыңыз (бел омытқаларының жазылуын және бел бүлшық еттерінің күшін азайту үшін), әйелдердің кеуде қысуын азайтады.

11.Науқастың иығынан бүгілген қолдарын, жоғары көтеріңіз, оның қолдары науқастың басына орналасады (наукасқа жайлы қалып беру).

12.Шынтақ астына, білекке және қол ұшына кішкене жастықтарды салыңыз.

13.Табандардың астына жастықты салыңыз, аяқтың саусақтары матрастың үстінде болуы керек (аяқтың саусақтарын матрасқа қысуын азайтады, табанның салбырауын және оның сыртына бүрылуын алдын ала ескертеді).

14.Науқастың ыңғайлы жатқанына көзіңізді жеткізіңіз.

15.Қолғапты шешіңіз. Қолыңызды жуып, кептіріңіз.

                      Науқасты арқасымен жатқызу

Мақсаты: төсекте жайлы қалыпты жасау.

Қолдану көрсетілімдері: төсектегі еңжарлы және еріксіз қалыптағы

науқас, ойылудың алдын алу.

Даярлаңыз: функциональды кереуетті, 4 валикті, 2 кішкентай

жастықтарды, қол ұшына арналған 2 валикті, аяққа арналған тіректі (құмы

бар қапты).

Іс-әрекет алгоритмі:

1. Науқаспен сенімді қарым қатынасты орнатыңыз.

2. Науқастың жағдайын және оның жағынан басқа жаққа ауысуына көмектесу мүмкіндігі барлығын бағалаңыз.

3. Қолыңызды гигиеналық деңгейде тазартыңыз. Қолғапты киіңіз.

4. Кереуеттің тежеуін (тормозын) бекітіңіз.

5. Мейірбике тұрған қыр жағындағы порученді түсіріңіз (егерде ол болса).

6. Төсектегі науқасқа көлденең қалыпты беріңіз.

7. Науқасты арқасымен жатқызыңыз.

8. Науқастың бел аймағы астына кішкене бүктелген жаймалы валикті салыңыз (бел омыртқаларын ұстау үшін).

9. Науқастың бас астына иықтың жоғарғы бөлігі астына кішкентай жастықтарды салыңыз (дененің жоғарғы бөлігін дұрыс орналасуын қамтамасыз ету, мойын омыртқалары аймағының иілу контрактурасын алдын ала ескерту).

10.Санның сыртқы бетіне, ұзын бойына сан сүйегінің ұршық аймағынан бастап валикті салыңыз (санның сыртқы бұрылуын алдын ала ескерту).

11.Сирақтың төменгі үшінші бөлігі аймағына кішкентай жастықты немесе валикті салыңыз (өкшеге қысымды азайту үшін, оларды ойылудан сақтау үшін).

12.Табанға 90° бұрышпен тіректі қойыңыз (сыртқы бүгілуді қамтамасыз ету және аяқтың салбырауын алдын ала ескерту).

13.Науқастың қолын алақанмен төмен аударыңыз және оларды түлғасына паралельді орналастырыңыз, иық астына кішкентай жастықтарды салыңыз (иықтың артық бұрылуын азайту үшін, шынтақ буынының жазылуын алдын ала ескерту).

14.Науқастың қолының үшы ішіне валикті салыңыз (саусақтардың жазылуын және бірінші саусақтың бүрылуын азайту үшін).

15.Науқастың ыңғайлы жатқанына көзіңізді жеткізіңіз.

16.Қолғапты шешіңіз. Қолыңызды жуып, кептіріңіз.

                   Науқасты қырымен жатқызу

Максаты: тесекте жайлы калып жасау.

Қолдану көрсетілімдері: төсектегі еңжарлы және еріксіз калыптағы науқас,

ойылудын алдын алу.

Дайындаңыз: функциональды кереуетті, 3 жастықты, аяққа арналған

тіреуді.

Іс-әрекет алгоритмі:

1. Науқаспен сенімді қарым қатынасты орнатыңыз.

2. Науқастың жағдайын және оның жағынан басқа жаққа ауысуына көмектесу мүмкіндігі барлығын бағалаңыз.

3. Қолыңызды гигиеналық деңгейде тазартыңыз. Қолғапты киіңіз.

4. Кереуеттің тежеуін (тормозын) бекітіңіз.

5. Мейірбике тұрған қыр жағындағы порученді түсіріңіз (егерде ол болса).

6. Кереуеттің бас жағын түсіріңіз.

7. «Арқасымен жатқан» қалыптағы науқасты кереуеттің шеті жағына жақындатып жылжытыңыз.

8. Науқасты оң жақ қырына бұрғанда сол аяғын бүгу, егерде сіз науқасты оң жақ қырына бұрғыңыз келсе, онда науқастын аяғын тізе буынынан, оң тізе астындағы ойысқа сол аяқты тығып жіберіңіз.

9. Бір қолыңызды науқастың иығына қойыңыз, екіншісін санына, науқасты өзіңізге қарай бүрыңыз (буынның және ұлпалардың жарақатын азайту үшін).

10. Тізеден бүгілген санға бір қолды, ал екіншісін - мейірбикеге қарама-карсы иығына «рычаг принңипін» қолдана отырып салыңыз, наукасты қырына бұрыңыз.

11. Науқастың басының және мойынының астына жастықты салыңыз (мойынды қырына бүгілуін және төс-бұғана - емізікшелік бұлшық етінің кернеуін азайту үшін). Жауырынды алға жылжытыңыз (иық буынына дене салмағының әсер етуінен қорғау үшін).

12. Науқастың екі қолына сәл бүгілген қалыпты беріңіз. Жоғарғы жатқан қолы, дене иық және бас деңгейінде жату қажет (иық буындарын қорғау және кеуде торысының қозғалысын жеңілдету, өкпе вентиляциясын жақсарту).

13. Шынтақтан бүгілген келесі «төменгі» қолын басының қасындағы жастыққа салыңыз.

14. Науқастың арқасы астына ұзындығы бойынша салынған жастықты салыңыз (науқасты қыр қалпында ұстау үшін).

15.Науқастың жартылай бүгілген «жоғарғы» аяғы астына шат аймағынан аяғына дейін жастықты салыңыз (аяқтың түзулігін қамтамасыз ету, тізе және тобық буындары аяқ басы сүйектерінің шығынқы жері аймағының қысуын болдырмау, аяқтың жазылуын болдырмау).

16.«Төменгі» аяқтың табанына құмы бар қапты орналастырыңыз (оның салбырауын алдын ала ескерту және аяқтың сыртқы бүгілісін қамтамасыз ету).

17.Науқас ыңғайлы жатқанына көңіліңізді бөліңіз, науқастың дене қалпының дұрыстылығын тексеріңіз.

18.Кереуетті түсіріп және порученді көтеріңіз (науқастың қауіпсіздігін қамтамасыз ету).

19.Қолғапты шешіңіз. Қолыңызды жуып, кептіріңіз.

  1.  1.Қатаң төсек тртібі – ішкі мүшелердің қызметі және құрлысы зақымдалған ауыр халдегі  пациенттерге  қолданылады.Бұл мақсатта  функциональды төсек  қолданылады.                              
  2.  2.Төсек тәртібі – төсекте бірқатар қимыл – қозғалыс жасауға етіледі,дәрет ыдысына отыру.                                 
  3.  3.Жартылай төсек тәртібі немесе палаталық тәртіп – емделушілердің  қимыл – іс шараларын  кеңейтеді.                      
  4.  4.Жалпы тәртіп – асханаға барып тамақтануға,аурухана ауласында серуендеуге рұқсат беріледі.

                                       

  1.  1.Белсенді жағдай – емделуші        өзіне - өзі қызмет  жасай алады,    еркін қозғалады.                                          
  2.  2.Пассивті  жағдайы -енжарлық,әрекетсіздік жағдай,        ауру әсеріне байланысты аз,                өзіне - өзі қызмет  жасай  алмайды.              
  3.  3.Мәжбүрлі  немесе амалсыз жағдай - өзіне мінездеме бере алады,              күші аз болсада өзін “тәуірмін”деп санайды,өзін күтуге бар.

Емдеу  бөлімшелеріндегі  пациенттің  төсектегі  қалпы  әр  түрлі  болады.                                                     1.Арқасымен  жату.

2.Ішпен  жату.                                                  

3.Бір  қырынмен  жату.

Сырқаттың белсенділік режимі

Әрбір емдеу мекемесінде өзінің ішкі ауруханалық режимі болады.

     Емдеу – сақтау режимінің маңызды шарттарының бірі:

  1.  Сырқат психикасын сыйлау, науқасқа толық дене және психикалық тыныштығын қамтамасыз ететін қолайлы жағдайлар жасау.Емдеу-сақтау режимін ұйымдастыруда сыртқы ортаның қолайсыз әсерлерін (дауыстап сөйлеу,есікті сілкіп,ашып жабу),терапевтік-емдік тиімділігін төмендететін жағдайларды болғызбау.
  2.  Қызметкерлер ішкі тәртіп ережелерін қатаң сақтау және науқастарға бөлімшеге келіп түскен барлық сырқаттарды таныстыру қажет.Өздерінің ауруларын ойлауды азайту үшін сырқаттың бос уақытын жақсылап ұйымдастырудың маңызы зор.Арнайы бөлме жабдықтау немесе дәлізді пайдалануға болады.Кітаптар,журналдармен қамтамасыз ету жасау,телевизор қояды.Сырқаттың қолайсыз эмоцияларын болдырмауға бағытталған шаралар ауруханаға түскеннен бастап шыққанға дейін жүргізіледі.
  3.  Емдеу мекемелерінде қозғалыс белсенділігнің 4 дәрежесі қолданылады.

Ауыр халдегі науқастарға күтім жасау. Көздің, құлақтың, мұрын мен ауыз қуысының күтімі.

   Ауыз қуысының күтімі

Мақсаты: ауыз қуысында қабыну және шіру процестерінің алдын алу.

Әзірле: стерильденген: лотоктар, екі пинцет, салфеткілер, алмұрт тәрізді баллон немесе Жане шприці, мензурка, вазелин, антисептикалық ерітінді

флаконы / фурациллин ерітіндісі 1:5000/ , 1% бриллиант жасылы, сүлгі,  су құйылған стакан, пайдаланылған материалдар үшін лоток,  зарарсыздандыру   ерітіндісі құйылған ыдыс.

Егер пациенттің ақыл есі бар болып , бірақ өздігінен қимыл жасай алмаса:

Іс-әрекет алгоритмі:

  1.  Күніне екі рет тісін тазалау, әрбір  тамақ қабылдаған соң ауыз қуысын шаю.
  2.   Мензуркаға антисептикалық ерітіндіні құю.
  3.  Пациентке басын бір қырына бұруға көмектесу, мойнын, кеудесін клеенкамен, сүлгімен жабу, иегінің астына лоток қою.
  4.  Пациенттен тістерін қарыстыруын сұрау.
  5.   Шпателмен пациенттің ұртын сыртқа қарай тартып, антисептикалық ерітіндіге батырылған дәке домалақшалары оралған пинцетпен әрбір тістің сырт жағынан қызыл иектен бастап тазалау.
  6.  Пациенттен аузын ашуын сұрау.
  7.  Әрбір тісті қызыл иектен бастап, ішкі жағынан азу тістен  бастап тазалау.
  8.  Антисептикалық ерітіндіге батырылған дәке домалақшаларын ауыстыру.
  9.  Ауыр жағдайдағы пациенттің тілін тазалау.

       - Сол қолға стерильденген дәке салфетканы алып, тілдің ұшынан ұстап, ауыз қуысынан  сыртқа шығару;

       - Стерильденген шпательге стерильденген салфетканы орап, антисептикалық ерітіндімен ылғалдап алу;

       - Осы шпательмен тілді дақты қабықшалардан тілдің ұшынан түбіріне қарай бағытта тазарту.

  1.  Пациенттің ауыз қуысын шайып бүрку, немесе шаюына көмектесу.
  2.  Салфетка оралған стерильді пинцетті алу. Таңдайды, ұрттың ішкі жағын, қызыл иекті, тілдің астын тазалау. Пинцетті лотокқа тастау.
  3.   Пациенттің аузын шаюына көмектесу, немесе алмұрт тәрізді баллонмен аузын бүркіп шаю;

- шпателмен ауыздың бұрышын сыртқа тартып, кезекпен сол жағын , сонан соң оң жақ ұрттық арт жағын ерітіндімен аз мөлшердегі екпінмен жуу.

      13.  Ауыздың айналасын құрғақ салфеткамен сүрту, ерінге вазелин майын жағу.

       14. Егер тіс протезі болса, оны тазалау, пациенттің қайта киуіне көмектесу.

       15. Инструменттерді және дәке салфеткаларды зарарсыздандыру, медициналық қолғаптарды шешіп, зарарсыздандыру ерітіндісіне салу..

Мұрынның күтімі

Ауыр жағдайдағы науқастың мұрнының шырышты қабатында көп мөлшерде шырыштар және шаң- тозаңдар жиналып қалады, ол науқастың мұрнымен демалуын қиындатып, жағдайын нашарлатады. Әлсіз науқастар өз бетінше  мұрын қуысын тазарта алмайды, күнделікті мейірбике пайда болған қабыршақтарды алып тастап отыруы қажет.

Орындалу тәртібі:

1.Жатқызып немесе отырғызып науқастың басын сәл бұрып қоясыз.

2. Мақтаны орап, вазелинмен немесе маймен майлайсыз.

3. Мақтаны мұрынға енгізіп, оны 2-3минут қоясыз.

4.Мақтаны ауыстырып, қайталаңыз.

5. Мұрынға майды тамызып, мақтамен тазалау керек.

Мұрыннан қан кеткен жағдайда көмек көрсету.

Мұрынннан қан кету себептері әртүрлі болады- жалпы ауыру, қан, инфекциялық аурулар, тұмау кездерінде болады.

Мұрыннан қан кету кезінде қан тек сыртқа ғана емес, мұрын қуыстары арқылы, өңешке , ауызға түседі, осы уақытта науқас жөтеледі, тіпті құсуы мүмкін.

Мейірбикенің әдісі:

1.Науқасты отырғызып, тыныштандырады.

2.Басты шалқайтуға болмайды, себебі қан өңешке кетуі мүмкін.

3. Мұрынды қысып отыруы керек.

4. Суық компресс немесе мұзды мұрынға қою керек.

5. Егер қан кетуі тиылмаса, мқрынға мақта тығып қою керек.

                                                 Құлақтың күтімі

Мақсаты: науқастың жеке бас тазалығын сақтау, құлақ ауруларының алдын-алу, құлақ құлығының жиналып қалу себебінен есту қабілетінің төмендеуін ескерту, дәрілік ерітіндіні тамызу.

Қолдану көрсетілімдері: науқастың ауыр жағдайы, есту жолында құлықтың жиналып қалуы.

Қарсы көрсетілімдері: құлақ қалқанындағы және сыртқы есту жолындағы қабыну процестері.

Дайындаңыз: залалсыздандырылған: науаны, тамызғышты, пинцетті, мензурканы, мақта турундаларын, сүрткілерді, қолғаптарды, 3%-дық сутегі асқын тотығы ерітіндісін, сабынды суды, ішінде зарарсыздандыратын ерітіндісі бар ыдысты, қауіпсіз жоюға арналған контейнерді.

Іс-әрекет алгоритмі:

1. Науқасқа емшара барысын түсіндіріп, оның келісімін алыңыз.

2. Қолыңызды гигиеналық деңгейде жуыңыз, қолғаптарды киіңіз.

3. Ішінде сабынды суы бар ыдысты дайындаңыз.

4. Науқастың басын тазаланатын құлаққа қарама-қарсы жағына қисайтыңыз, науаны астына қойыңыз.

5. Сүрткіні жылы сабынды ерітіндіде ылғалдап алып, құлақ қалқанын сүртіңіз; сосын оны құрғақ сүрткімен құрғатыңыз (кірді кетіру үшін).

6. Алдын-ала су моншасында (1-36-37°С) жылытылған 3% сутегі асқын тотығы ерітіндісін залалсыздандырылған мензуркаға құйыңыз.

7. Оң қолыңызга мақта турундасын алып, 3% сутегі асқын тотығының ерітіндісіне сулаңыз, ал сыртқы есту жолын түзету мақсатымен сол қолыңызбен құлақ қалқанын артқа және жоғары қарай тартыңыз; қүлаққа 2-3 тамшы тамызыңыз.

8. Құрғақ турунданы жеңіл айналмалы қимылдармен сыртқы есту жолына 1 см тереңдіктен асырмай енгізіп, оны 2-3 минутқа қалдырыңыз.

9. Турунданы сыртқы есту жолынан айналмалы қимылдармен шығарып алыңыз, бұл есту жолындағы бөліністер мен құлықтың шығуын қаматамасыз етеді.

10.Екінші есту жолын да тура осындай реттілікпен тазартыңыз.

11 .Қолғаптарды шешіңіз.

12.Қолданылған қолғапты, турундаларды, сүрткілерді қауіпсіз жоюға арналған контейнерге салыңыз. Пинцетті, мензурканы ішінде зарарсыздандыратын ерітіндісі бар ыдысқа салыңыз.

13.Қолыңызды жуып, кептіріңіз.

Ескерту: құлақты тазалаған кезде мақтаны қатты затқа орауға болмайды, есту жолы жарақаттануы мүмкін.

                                                       Көздің күтімі

Мақсаты: науқастың жеке бас тазалығын сақтау, ауруларының алдын- алу, қалі ауыр науқас көзіне таңертеңгі тазалықты жүргізу, дәрілік ерітіндіні тамызу.

Қолдану көрсетілімдері: науқастың қалі ауыр жағдайдағы көзінде шығындылардың (бөліністердің) болуы.

Дайындаңыз: залалсыздандырылған: дәке тампондарын, лотокті, пинңетті (іскекті), ундннканы, көз стакандарын, 1:2000 фураңиллин ерітіндісін, вазелин майын, мензуркаларды, физиологиялық ерітіндіні, тамызғыштарды, қолғаптарды, ішінде зарарсыздандыру ерітіндісі бар ыдысты.

Іс-әрекет алгоритмі:

1. Науқасқа емшара барысын түсіндіріп, оның келісімін алыңыз.

2. Көздерін қарап, олардың жағдайын бағалаңыз.

3. Науқасқа Фаулер қалпын беріңіз.

4. Қолыңызды гигиеналық деңгейде жуып, қолғапты киіңіз.

5. Бір мензуркаға залалсыздандырылған вазелин майын, екіншісіне фурацилин ерітіндісін құйыңыз.

6. Дәке тампонын пинцеттің көмегімен вазелин майына ылғалдатып, оны мензурканың қабырғасына, аздап қана сығып қысыңыз.

7. Оң қолға тампонды ұстап, көздің бір қабағын сыртқы бұрышынан, ішкі бұрышына қарай бағытпен сүртіңіз (іріңді қабыршақтың қабатын жұмсаруын қамтамасыз етеді).

8. Дәке тампонын фураңилин ерітіндісіне ылғалдатып, осы бағытпен сүртуді қайталаңыз.

9. Іріңді қабыршақтар толық кеткенше сүртуді 4-5 рет әр-түрлі тампондармен қайталаңыз.

10.Көз бұрыштарында іріңді бөлінулер болған кезде:

сол қолдың бас бармағы және сұқ саусағымен қабақтарын екі жаққа айырып ашып, көздің дәнекер қабығы қуысын физиологиялық ерітіндімен жуып шығыңыз, ал оң қолмен көздің дәнекер қабығының қабына тамызғыштың немесе ундинканың көмегімен шайып шығыңыз, сосын қүрғақ тампонмен қабақты осы бағытта сүртіңіз.

11.Екінші көзді де осындай әдіспен тазалаңыз.

12.Қолғаптарды шешіңіз, зарарсыздандыру ерітіндісі бар ыдысқа салыңыз.

13.Қолданылған қолғапты, тампондарды қауіпсіз жоюға арналған контейнерге салыңыз. Пинцетті (іскекті), мензуркаларды, тамызғыштарды немесе ундинканы ішінде зарарсыздандыру ерітіндісі бар ыдысқа салыңыз.

14.Қолыңызды жуып ,кептіріңіз.

Ескерту: көзді тазалаған кезде бірдей бір тампонмен екі көзді сүртуге болмайды. Бір көзден екінші көзге инфекция жүғуы мүмкін.

                                       Дәрет  сауытын (Судно) беру

Мақсаты: науқастың физиологиялық бөліністерін шығаруын қамтамасыз ету.

Қолдану көрсетілімдері: қатаң төсек және төсек тәртібінде жатқан науқастарға ішегін және қуығын босату кезінде қолданылады.

Дайындаңыз: зарарсыздандырылған дәрет сауытын (судноны), кленканы, жаялықты, қолғаптарды, кермені, суды, әжетхана қағазын, ішінде зарарсыздандыратын ерітіндісі бар ыдысты, қауіпсіз жоюға арналған контейнерді.

Іс-әрекет алгоритмі:

1. Науқасқа емшара мақсаты мен барысын түсіндіріп, оның келісімін алыңыз.

2. Дәрет сауытын жылы сумен шайып, оның ішінде аздап су қалдырыңыз.

3. Науқасты айналасындағы адамдардан кермемен оңашалаңыз, беліне дейін көрпесін алып немесе қайырып тастаңыз, жамбастың астына кленканы, оның үстінен жаялықты тосеңіз.

4. Қолыңызды гигиеналық деңгейде тазартыңыз, қолғапты киіңіз.

5. Науқасқа аздап бір жақ қырына бүрылуына көмектесіңіз, аяқтарын аздап тізесінен бүгіңіз және сандарын екі жаққа алшақтатыңыз.

6. Сол қолды бір бүйірден сегіз көздің астына енгізіп жіберіп, науқасқа жамбасын көтеруге көмектесіңіз.

7. Оң қолмен дәрет ыдысын науқастың бөксесінің астына қарай жақындатып, оны арқасына қарай бұрып, оның бұтаралығы дәрет сауыты тесігінің тура үстінде болуы қажет, сол кезде жаялықты беліне қарай жылжытыңыз.

8. Науқасты көрпесімен немесе ақжаймасымен жауып, оны жалғыз қалдырыңыз.

9. Науқас дәретке шығып болғаннан соң, науқасты аздап қана бір қырына бұрыңыз, дәрет сауытын оң қолмен ұстап түрып, оны науқастың астынан шығарып алыңыз.

10.Аналь тесігі аймағын әжетхана қағазымен сүртіңіз. Қағазды дәрет сауытына салыңыз.

11.Дәрет сауытын, кленканы, жаялықты, кермені жинап алыңыз. Егер қажет болса, ақжаймасын ауыстырыңыз.

12.Науқасқа ыңғайлы жатуға көмектесіңіз, көрпесімен жабыңыз.

13.Дәрет сауытын жаялықпен немесе кленкамен жауып, дәрет бөлмесіне алып кетіңіз.

14 Дәрет сауытының ішіндегісін унитазға төгіңіз, оны ыстық сумен шайқаңыз.

15.Дәрет сауытын ішінде зарарсыздандыратын ерітіндісі бар ыдысқа толық батырып салыңыз. Қолғапты қауіпсіз жоюға арналған контейнерге салыңыз.

16.Қолыңызды жуып, кептіріңіз.

                                                 Зәр қабылдағышты беру

Мақсаты: науқастың жеке бас тазалығын сақтау, науқастың физиологиялық бөліп шығаруларын қамтамасыз ету, зәр бөліп шығаратын жолдардың төменнен жоғарыға көтерілетін жұқпалы ауруларының алдын алу.

Қолдану көрсетілімдері: қатаң төсек жэне төсек тәртіптерінде жатқан науқастарға қуықты босату кезінде колданылады.

Дайындаңыз: зарарсыздандырылған зәр қабылдағышты, залалсыздандырылған дэке сүрткілерін, клеенканы, жаялықты, резеңкі қолғаптарды, кермені, ішінде зарарсыздандыратын ерітіндісі бар ыдысты, қауіпсіз жоюға арналған контейнерді.

Іс-әрекет алгоритмі:

1. Науқасқа емшара мақсаты мен барысын түсіндіріп, оның келісімін алыңыз.

2. Науқастың кереуетінің жанына кермені қойыңыз.

3. Корпені қайырып тастаңыз, науқастың аяқтарын тізесінен бүгіп, сандарын екі жақка алшайтуын өтініңіз. Егер ол осыны оз бетімен істей алмайтын жағдайда болса, онда оған көмектесіңіз.

4. Науқастың жамбасының астына клеенканы, содан кейін жаялықты төсеңіз.

5. Гигиеналық деңгейде қолыңызды жуыңыз, қолғапты киіңіз.

6. Оң қолыңызға зэр қабылдағышты алыңыз жэне оны науқастың аяқтарының арасына қойыңыз.

7. Сол қолыңызға дэке сүрткілерін алыңыз,онымен науқастың жыныс мүшесін ораңыз.

8. Жыныс мүшесін зэр қабылдағыштың тесігіне енгізіңіз, дэке сүрткілерін алып тастаңыз.

9. Науқасты көрпесімен жабыңыз жэне оны жалғыз қалдырыңыз.

ІО.Зәр қабылдағышты, жаялықты, клеенканы жинаңыз. Науқасты жауып,

кермені жинап алыңыз.

11.Зәр қабылдағышты, ішінде зарарсыздандыратын ерітіндісі бар ыдысқа дәке_сүрткілерін, қолғапты қауіпсіз жоюға арналған контейнерге салыңыз. 12.Қолыңызды жуып, кептіріңіз.

Терінің күтімі

Қалыпты қызмет істеу үшін тері таза олу керек. Теріде жиналатын тері безде іріңнің секреттерімен, шаң және микробтармен тері қабаттарының ластануы іріңді бөртпелерге, тері қабаттарының түсуіне, жараларға, ойықтарға әкеп соқтырады. Науқастарға ванна немесе душта 7-10күн ішінде 1рет жуынуға болады. Төсек жағдайындағы науқастарға мейірбике легенге су құйып, жуынуға көмектеседі.

Іс-әрекет алгоритмі:

  1.  Жылы суға батырылған губка арқылы науқасты жуындырыңыз(бетін,мойнын, қолдарын). Сосын теріні құрғақ орамалмен кептіріңіз.
  2.  Науқастың терісін жылы суға немесе антисептик ерітіндісіне батырылған орамал ұшымен күніне 2 рет сүртіңіз(камфор спиртінің 10 ерітіндісіне, сірке ерітіндісі 1стакан суға 1 қасық, 70 этил спирті, 1 салицил спирті). Терісі кепкенше сүрту керек.
  3.  Әсіресе жақсылап әйелдердің сүт бездерінің астындағы тері қабаттарын жуып кептіріңіз.
  4.  Ауыр жағдайдағы науқастың аяғын аптасына екі-үш рет легенде жуыңыз, легенді төсектің аяқ жағына орналастырыңыз.
  5.  Науқастың тырнақтарын тұрақты түрде аптасына  бір рет алып отырыңыз, теріні жарақаттап алмау үшін кішкентай қайшы қолданыңыз.

Ойық жараның профилактикасы

Ойылу- терінің және жұмсақ тіндердің ұзақ уақыт  қысылуынан

шіруге дейін баратын зақымдануы. Ойылуға итермелейтін факторларға жергілікті қан айналымының , иннервацияның, тіннің қоректенуінің бұзылуы жатады. Ол дененің сүйектерінің шығыңқы жерлерінің кез- келген бөлігінде  пайда болуы мүмкін. Науқас шалқасынан жатқанда құйымшақ, өкше, жауырын, шүйде аймақтары ойылуы мүмкін. Науқастың отыру жағдайында седалищные бугры, табан, жауырын. Науқас етпетінен жатқанда  қабырға, тізе, аяқ башайларының сырт жағы, подвздошная сүйегінің қыры ойылады. Ойылуға әкелетін негізгі үш фактор анықталынған: қысым, кесіп өтетіндей күш, үйкеліс.

Қысым- науқастың өз дене салмағының әсерінен салмақ салып жатқан жағындағы тіндер қысылады. Тіндердің қысылуы әсерінен тамырлардың диаметрі кішірейеді, ишемия себебінен тіндердің қоректенуі бұзылады. Тіннің толық қысылуы жағдайында екі сағат ішінде ол шіриді. Жарақатқа бейім тіндердің ойылуы ауыр төсеніштердің, қысып байлағанның, киімнің тиюінен   күшеюі мүмкін.

    ,,Кесіп өтетін күш,, - тіндердің механикалық зақымдануы және бұзылуы тікелей емес қысылудың әсерінен болады. Ол салмақ салған жақтағы тіндердің орнынан ығысуынан болады. Одан төмен жатқан тіндердің қан ай»налымы бұзылады, тін оттегі жетіспеушілігінен өледі. Тіндердің ығысуы науқас төсекте төмен жылжып немесе басымен жоғары жылжу жағдайларында пайда болуы мүмкін.

     Үйкеліс-ол кесіп өтетін күштің бір компоненті болып саналады. Ол тері қабатының сыпырылып, жараның пайда болуына әкеледі. Үйкеліс тері ылғалданғанда күшейеді. Мұндай құбылысқа зәрін ұстай алмайтын науқастар, терді көп бөлетін науқастар, ылғал төсеніште жатқан науқастар немесе су тартпайтын төсеніште жатқан науқастар көп ұшырайды.

     Ойылу денеде бозғылт, ақшылданған аймақтардың пайда болуымен басталады. Бұл аймақ біртіндеп көкшіл- қоңырланады, эпидермис жиырылып, көпіршіктер пайда болады. Тін некрозға ұласып, ол төменгі тіндерге және жан- жағына таралады.Ойылудың емі оның дәрежесіне байланысты болады.

     Ойылудың І дәрежесі- эпидермалды және тері қабаттарының зақымдалуымен шектеледі. Терінің сыртқы қабаты зақымданбайды. Сыртқы күштердің әсері қайтса да тұрақты түрде қалатын терінің қызаруымен, онда көкшіл- қызғылт дақтардың пайда болуымен сипатталады. Консервативті ем жүргізіледі.

Ойылудың ІІ дәрежесі- терінің сыртқы қабатының және тері асты май қабатының тұтастығы бұзылады. Тұрақты гиперемия және көкшіл- қызғылт дақтар сақталады. Эпидермистің алынуы байқалады. Бұл дәрежеде де консервативті ем қолданылады.

  Ойылудың ІІІ дәрежесі-Тері қабаты түгелімен зақымданып, бұлшық ет қабатын да бұлшық етті де қамтиды.

  Ойылудың ІҮ дәрежесі- барлық жұмсақ тіндердің зақымдалуымен сипатталады.Сіңір және сүйектердің зақымдануы байқалады.

 ІІІ және ІҮ дәрежелері дәрігер хирургта емделеді.

Ойық жараның профилактикасы мен емдеуі

Мақсаты: ойылудың алдын алу.

Әзірле: стерильденген: лоток, салфеткілер, мақта тампондары, пинцеттер, 10 % камфорлы спиртке немесе 40  % этил спиртіне арналған шыны банкі, төсеніш, ішкі киімдер, жастық тыспен қапталған паралон домалақтар, мақта- дәкеден жасалған паролон сақина.

Іс-әрекет алгоритмі:

  1.  Төсеніш, матрац, қосымша заттар, тамақ, сусындарды ұйымдастыру.
  2.  Күніне бір реттен кем емес, тері қабатының жағдайын бағалап отыру.
  3.    Әрбір екі сағат сайын Пациенттің төсектегі қалпын өзгертіп отыру, оны төсектің үстіне көтеріп, екі қырына кезек аударып отыру, етбетінен жатқызу.
  4.   Теріде  ойылудың болуы мүмкін аймақтарын күнделікті тексеріп отыру: құйымшақ, өкше, жауырын, сан сүйегі тұстары, тізе буынының ішкі жақтары
  5.  Күніне екі рет ойылулар болуы мүмкін аймақтарды  жылы сумен     

сабындап жуып отыру:

         - сүлгімен құрғатып сүрту;

         - камфорлы спиртке немесе этил спиртіне батырылған салфеткамен    

         тазалау;

         - қорғаныш кремін жағу;

         - ойылулар пайда болуы мүмкін аймақтардың жұмсақ тінднрін массаж  

         жасау тәсілімен сылау.

  1.  Науқасты тамақтандырып болған соң жайманы тамақ ақалдықтарынан сілкіп тазалау.
  2.   Төсеніштегі және киімдегі бұдырлы жерлерді түзету.
  3.  Қабылданатын тамақтың мөлшері мен сапасын анықтау.
  4.   Күніне сұйықтықты қажетті мөлшерде  қабылдауын , яғни  /1,5 литр / қамтамасыз ету.
  5.   Сырты тысталған паролон домалақты құйымшақтың, шынтақтың, өкшенің астына қолдану, ойылуға қарсы матрац пайдалану.
  6.  Пациенттің төсектегі қалпының ауысуын үнемі мадақтап отыру.
  7.  Пациенттің зәрін ұстай алмау жағдайында памперсті әрбір төрт сағат сайын ауыстырып отыру.
  8.  Үлкен дәретті ұстай алмайтын науқастардың памперсін дереу ауыстырып, жыныс мүшелерін жуып отыру.
  9.  Егер науқас жүре алатын болса , оның белсенділігін мадақтап отыру. Кез- келген шараны орындауда медициналық қолғаптарды пайдалану.

                                      Пациент төсегін дайындау.

Емдеу – профилактикалық ұйымдарда керуерттер және ауыр халдегі пациенттерге функциональды керуерттер қолданылады. Бүйірінде немесе аяқ бөлігінде орналасқан тұтқа арқылы керуерттің бас немесе аяқ бөлімін көтеруге және горизонтальды деңгейде орналастыруға болады. Бірнеше жастық қою арқылы кәдімгі керуеттегі пациентке жартылай отырғызу тәсілін қолдануға болады. Төсекте пациентке ыңғайлы, тиімді жағдай жасау емдеудің емдеу – қорғау тәртібінің негізі болып саналады.

Әзірле:

  1.  Керует
  2.  Матрац
  3.  Клеенка
  4.  2 жастық
  5.  одеяло (жүннен жасалған, немесе көрпе)
  6.  жастық тыс, жайма, көрпе тыс.

Іс - әрекет алгоритмі:

  1.  Керует торына матрацты салу (тегіс болуын қадағалау).
  2.  Матрац үстіне зарарсызданған жайма төсеу.
  3.  Қажет болған жағдайда жайма астына клеенка, жаялық төселеді.
  4.  Жастық тысты жастыққа кигізу, керует бас бөліміне қою.
  5.  Көрпе тысты жылы  жапқышқа  кигізіп, түзету.

                         Пациенттің төсегін ауыстыру.

1 тәсіл.

1 тәсіл -  пациенттерге төсекте қозғалуына рұқсат етілген жағдайда

жүргізіледі.

         Әзірле:

  1.  Таза төсеніш жинағы
  2.  Халат, орамал, қолғап
  3.  Клеенка қап (лас киімге арналған).

          Іс - әрекет алгоритмі:

  1.   Жайманы көлденең тәсілмен орау.
  2.  Пациент бас бөлімін, кеудесін көтеруін өтінеміз (немесе көмектесеміз).
  3.  Жастықтың тысын алу.
  4.  Лас жайманы орау, бастан белге дейін.
  5.  Жайманы матрац үстіне тегістеп саламыз, жастықты орына қою, пациентті жатқызамыз.
  6.  Пациенттің жамбасын және аяғын көтеріп, лас жайма алу, содан соң, таза жайманы тегіс күйінде жаю, шеттерін матрац астына жіберу.
  7.  Пациенттің төсекте ыңғайлы орналасуын бақылау.
  8.  Одеялдың тысын ауыстыру, пациентті жабу.
  9.  Клеенка қапқа лас төсеніштерді салу.
  10.  Қолғапты шешу, қолды жуу, кептіру.

               Ескерту:

  1.  Лас төсеніштерді бөлімшеде сақтауға болмайды.

Пациенттің төсегін ауыстыру.

2-ші тәсіл.

2 тәсіл – қатаң төсек режимдегі пациенттерге қолданылады.

            Әзірле:

  1.  Таза төсеніш жинағы
  2.  Халат, орамал, қолғап
  3.  Клеенка қап (лас киімге арналған).

        Іс - әрекет алгоритмі:

  1.  Таза жайманы, ұзынан жартысына дейін орау.
  2.  Пациенттің басын көтеріп, жастықты алу.
  3.  Пациентті бір бүйірінен жатқызу және көмектесу.
  4.  Лас жайманы шетінен пациентке қарай орау.
  5.  Босаған матрац бөлігіне таза жайманы төсеу.
  6.  Пациентті алдымен арқасынан, сосын бүйірімен таза жайма үстіне жатқызу.
  7.  Лас жайманы алу.
  8.  Таза жайма орамын тегістеп матрац үстіне жаю, шетін бүгу.
  9.  Жастықтың тысын ауыстыру.
  10.  Жылы  жапқыштың тысын ауыстыру.
  11.  Клеенка қапқа лас төсеніштерді салу.
  12.  Қолғапты шешу, қолды жуу, кептіру.

         Ескерту:

  1.  Лас төсеніштерді бөлімшеде сақтауға болмайды.

Пациенттің киімін ауыстыру.

       Көрсетілімі:

Халі ауыр қатаң төсек режимдегі пациент.

       Әзірле:

  1.  Пациентке  қажет киім жиынтығы;
  2.  Халат, орамал, қолғап;
  3.  Лас киімдерге арналған клеенка қап.

        Іс - әрекет алгоритмі:

  1.  1. Пациентке жүрігілетін процедураны түсіндіру және келісімін алу. Медбике қолын жуып, кептіру.
  2.   Медбике қолын пациенттің оң жамбасының астына қойып, көйлек етегін тауып алыңыз.
  3.  Көйлекті ақырындап бас жағына қарай көтереді.
  4.  Екі қолын көтеріп

               а) көйлекті әуелі басынан

               б) сосын қолынан шығарады.

  1.   Көйлекті киіндіргенде керісінше істелінеді.
  2.  Көйлектің жеңінен әуелі қолын, сосын басын кигізеді.
  3.  Көйлек етегін жазылып  дұрысталады.
  4.  Егер қолдың жарақаты болса, көйлекті алдымен сау жақтан босатады, сосын жақаттанған қолдан шешеді.
  5.  Гигиеналық душ, төсек және киім ауыстырылған мәліметі ауруханадағы пациенттің медициналық картасына (003 есеп формасы) және температура парағыеа (004 есеп формасына) белгі соғылады.
  6.  Лас киімдерді клеенка қапқа жинайды.
  7.  Қолғапты шешу, жуу,  кептіру.

Терінің күтімі

Қалыпты қызмет істеу үшін тері таза болу керек. Теріде жиналатын тері безде іріңнің секреттерімен, шаң және микробтармен тері қабаттарының ластануы іріңді бөртпелерге, тері қабаттарының түсуіне, жараларға, ойықтарға әкеп соқтырады. Науқастарға ванна немесе душта 7-10күн ішінде 1рет жуынуға болады. Төсек жағдайындағы науқастарға мейірбике легенге су құйып, жуынуға көмектеседі.

Іс-әрекет алгоритмі:

  1.  Жылы суға батырылған губка арқылы науқасты жуындырыңыз(бетін,мойнын, қолдарын). Сосын теріні құрғақ орамалмен кептіріңіз.
  2.  Науқастың терісін жылы суға немесе антисептик ерітіндісіне батырылған орамал ұшымен күніне 2 рет сүртіңіз(камфор спиртінің 10 ерітіндісіне, сірке ерітіндісі 1стакан суға 1 қасық, 70 этил спирті, 1 салицил спирті). Терісі кепкенше сүрту керек.
  3.  Әсіресе жақсылап әйелдердің сүт бездерінің астындағы тері қабаттарын жуып кептіріңіз.
  4.  Ауыр жағдайдағы науқастың аяғын аптасына екі-үш рет легенде жуыңыз, легенді төсектің аяқ жағына орналастырыңыз.
  5.  Науқастың тырнақтарын тұрақты түрде аптасына  бір рет алып отырыңыз, теріні жарақаттап алмау үшін кішкентай қайшы қолданыңыз.

Ойық жараның профилактикасы

Ойылу- терінің және жұмсақ тіндердің ұзақ уақыт  қысылуынан

шіруге дейін баратын зақымдануы. Ойылуға итермелейтін факторларға жергілікті қан айналымының , иннервацияның, тіннің қоректенуінің бұзылуы жатады. Ол дененің сүйектерінің шығыңқы жерлерінің кез- келген бөлігінде  пайда болуы мүмкін. Науқас шалқасынан жатқанда құйымшақ, өкше, жауырын, шүйде аймақтары ойылуы мүмкін. Науқастың отыру жағдайында седалищные бугры, табан, жауырын. Науқас етпетінен жатқанда  қабырға, тізе, аяқ башайларының сырт жағы, подвздошная сүйегінің қыры ойылады. Ойылуға әкелетін негізгі үш фактор анықталынған: қысым, кесіп өтетіндей күш, үйкеліс.

Қысым- науқастың өз дене салмағының әсерінен салмақ салып жатқан жағындағы тіндер қысылады. Тіндердің қысылуы әсерінен тамырлардың диаметрі кішірейеді, ишемия себебінен тіндердің қоректенуі бұзылады. Тіннің толық қысылуы жағдайында екі сағат ішінде ол шіриді. Жарақатқа бейім тіндердің ойылуы ауыр төсеніштердің, қысып байлағанның, киімнің тиюінен   күшеюі мүмкін.

    ,,Кесіп өтетін күш,, - тіндердің механикалық зақымдануы және бұзылуы тікелей емес қысылудың әсерінен болады. Ол салмақ салған жақтағы тіндердің орнынан ығысуынан болады. Одан төмен жатқан тіндердің қан ай»налымы бұзылады, тін оттегі жетіспеушілігінен өледі. Тіндердің ығысуы науқас төсекте төмен жылжып немесе басымен жоғары жылжу жағдайларында пайда болуы мүмкін.

     Үйкеліс-ол кесіп өтетін күштің бір компоненті болып саналады. Ол тері қабатының сыпырылып, жараның пайда болуына әкеледі. Үйкеліс тері ылғалданғанда күшейеді. Мұндай құбылысқа зәрін ұстай алмайтын науқастар, терді көп бөлетін науқастар, ылғал төсеніште жатқан науқастар немесе су тартпайтын төсеніште жатқан науқастар көп ұшырайды.

     Ойылу денеде бозғылт, ақшылданған аймақтардың пайда болуымен басталады. Бұл аймақ біртіндеп көкшіл- қоңырланады, эпидермис жиырылып, көпіршіктер пайда болады. Тін некрозға ұласып, ол төменгі тіндерге және жан- жағына таралады.Ойылудың емі оның дәрежесіне байланысты болады.

     Ойылудың І дәрежесі- эпидермалды және тері қабаттарының зақымдалуымен шектеледі. Терінің сыртқы қабаты зақымданбайды. Сыртқы күштердің әсері қайтса да тұрақты түрде қалатын терінің қызаруымен, онда көкшіл- қызғылт дақтардың пайда болуымен сипатталады. Консервативті ем жүргізіледі.

Ойылудың ІІ дәрежесі- терінің сыртқы қабатының және тері асты май қабатының тұтастығы бұзылады. Тұрақты гиперемия және көкшіл- қызғылт дақтар сақталады. Эпидермистің алынуы байқалады. Бұл дәрежеде де консервативті ем қолданылады.

  Ойылудың ІІІ дәрежесі-Тері қабаты түгелімен зақымданып, бұлшық ет қабатын да бұлшық етті де қамтиды.

  Ойылудың ІҮ дәрежесі- барлық жұмсақ тіндердің зақымдалуымен сипатталады.Сіңір және сүйектердің зақымдануы байқалады.

 ІІІ және ІҮ дәрежелері дәрігер хирургта емделеді.

Ойық жараның профилактикасы мен емдеуі

Мақсаты: ойылудың алдын алу.

Әзірле: стерильденген: лоток, салфеткілер, мақта тампондары, пинцеттер, 10 % камфорлы спиртке немесе 40  % этил спиртіне арналған шыны банкі, төсеніш, ішкі киімдер, жастық тыспен қапталған паралон домалақтар, мақта- дәкеден жасалған паролон сақина.

Іс-әрекет алгоритмі:

  1.  Төсеніш, матрац, қосымша заттар, тамақ, сусындарды ұйымдастыру.
  2.  Күніне бір реттен кем емес, тері қабатының жағдайын бағалап отыру.
  3.    Әрбір екі сағат сайын Пациенттің төсектегі қалпын өзгертіп отыру, оны төсектің үстіне көтеріп, екі қырына кезек аударып отыру, етбетінен жатқызу.
  4.   Теріде  ойылудың болуы мүмкін аймақтарын күнделікті тексеріп отыру: құйымшақ, өкше, жауырын, сан сүйегі тұстары, тізе буынының ішкі жақтары
  5.  Күніне екі рет ойылулар болуы мүмкін аймақтарды  жылы сумен     

сабындап жуып отыру:

         - сүлгімен құрғатып сүрту;

         - камфорлы спиртке немесе этил спиртіне батырылған салфеткамен    

         тазалау;

         - қорғаныш кремін жағу;

         - ойылулар пайда болуы мүмкін аймақтардың жұмсақ тінднрін массаж  

         жасау тәсілімен сылау.

  1.  Науқасты тамақтандырып болған соң жайманы тамақ ақалдықтарынан сілкіп тазалау.
  2.   Төсеніштегі және киімдегі бұдырлы жерлерді түзету.
  3.  Қабылданатын тамақтың мөлшері мен сапасын анықтау.
  4.   Күніне сұйықтықты қажетті мөлшерде  қабылдауын , яғни  /1,5 литр / қамтамасыз ету.
  5.   Сырты тысталған паролон домалақты құйымшақтың, шынтақтың, өкшенің астына қолдану, ойылуға қарсы матрац пайдалану.
  6.  Пациенттің төсектегі қалпының ауысуын үнемі мадақтап отыру.
  7.  Пациенттің зәрін ұстай алмау жағдайында памперсті әрбір төрт сағат сайын ауыстырып отыру.
  8.  Үлкен дәретті ұстай алмайтын науқастардың памперсін дереу ауыстырып, жыныс мүшелерін жуып отыру.
  9.  Егер науқас жүре алатын болса , оның белсенділігін мадақтап отыру. Кез- келген шараны орындауда медициналық қолғаптарды пайдалану.

7.4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

- Көзге күтім жасау ерекшеліктері. Көзі жуу. Көзе тамшы құю және көзге арналған жағынды жағу.

- Құлаққа күтім жасау ерекшеліктері, құлақты жуу, тамшы құю.

- Ауыз қуысына күтім жасау ерекшеліктері.

- Естүссіз жатқан науқастың ауыз қуысына күтім жасау ерекшеліктері.

- Тістің қойылмалы протезіне күтім жасау.

- Күтім жасау үшін керек  құралдар мен жабдықтар.

7.4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

- Көзге күтім жасау ерекшеліктері. Көзі жуу. Көзе тамшы құю және көзге арналған жағынды жағу.

- Құлаққа күтім жасау ерекшеліктері, құлақты жуу, тамшы құю.

- Ауыз қуысына күтім жасау ерекшеліктері.

- Естүссіз жатқан науқастың ауыз қуысына күтім жасау ерекшеліктері.

- Тістің қойылмалы протезіне күтім жасау.

- Күтім жасау үшін керек  құралдар мен жабдықтар.

- Шашқа күтім жасау, белсенді және белсенсіз науқастардың басын жуу.

- Аяққа күтім жасау ерекшеліктері. Хәлі ауыр науқастың аяғын жуу.

- Тырнақты алу.

- Хәлі ауыр науқастың астын жуу.

- Астауыш беру.

7.5. Сабақ берудің және үйретудің әдіс-тәсілдері:

- жұппен жұмыс істеу;

- ситуациялық есептер.

7.6. Әдебиеттер: 

7.6.1 Негізгі:

1. Момынов Е.Ә., Тойшиева Г.Т., ЕшоваГ.А. «Мейірбике ісінің негіздері» Шымкент 2006 жыл

2. Муратбекова С.Қ. «Мейірбике ісі негіздері» Көкшетау 2008 жыл

3. Мухина С.А., Тарновская И.И., «Теоретические основы сестринского дела» М,. 2008 год

4. Мухина С.А., Тарновская И.И., Практическое рукаводство к предмету «Основы сестринского дела»: учебник- М., 2000 год

5. Островская И.И., Шикорова Н.В. «Основы сестринского дела» М.,2008 год

 

7.6.2Қосымша:

Т.П. Обуховец «Основы сестринского дела» Практикум. Ростов-на-Дону, «Феникс» 2005г

1. Т.Морозова Г.И. Ситуационные задачи по дисциплине «Основы сестринского дела»: Практикум. – М., 2008год

3. Т.П. Обуховец «Основы сестринского дела». Практикум-Растов-на-Дону. «Феникс» 2009 год

7.7. Білім алушылардың білімі мен дағдысын бағалау әдіс-тәсілдері:

-ауысша сұрау;

-тәжірибе негізінде әрбір манипуляцияларды муляждарда көрсету;

- тест алу.

Тест сұрақтары

1.Сулану пайда болғанда теріні жылы сумен жуады және калий пермангант ерітіндісімен жуады:

  1.  2%
  2.  0,5%
  3.  1%- 5%
  4.  5%- 10%
  5.  4%

2.Ұзақ уақыт бойы жатқан науқаста пайда болатын тері асты клетчатканың зақымдалуымен бірге терінің беткейлік немесе терең бұзылыстары- бұл:

  1.  - жаралар
  2.  - жарақаттар
  3.  - пролежни
  4.  - трофиаклық бұзылыстар
  5.  - гиперкератоздар

3.Айтылған ертінділердің қайсысымен жара пайда болу кезеңінде жарақаттарды залалсыздандырады?

  1.  - 5 % бор қышқыл ертіндісі
  2.  - 1% калий перманганат ертіндісі
  3.  - 2% натрий гидрокарбонат ертіндісі
  4.  - концентрацияланбаған калий перманганат ертіндісі
  5.  - календула ертіндісі

4.Науқастарды жууға арналған калий перманганат ертіндісінің темпаратурасы

  1.  - 39-40 о С
  2.  - 30-35 о С
  3.  - 18-20 о С
  4.  - 15-20 о С
  5.  - 10-15 о С

5.Көз бұрышында ақ және сарғыш бөліністердің, көз қабағының қызаруы пайда болғанда жуады

  1.  - 3 % бор қышқыл ертіндісі
  2.  - 5-10 % калий перманганат ертіндісі
  3.  - 2% натрий гидрокарбонат ертіндісі
  4.  - концентрацияланбаған калий перманганат ертіндісі
  5.  - календула ертіндісі

6.Науқастың шашын бірінші сумен, сосын шампунь ертіндісін мына пропорциямен сулайды:

  1.  - 30 мл шампунь және 30 мл су
  2.  - 100 мл шампунь және 50 мл су
  3.  - 30 мл шампунь және 70 мл су
  4.  - 40 мл шампунь және 100 мл су
  5.  - әр түрлі пропорцияда.

7.Құлықты немен тазалайды:

  1.  - пипеткамен
  2.  - пинцетпен
  3.  - Жане шприцімен
  4.  - мақтамен
  5.  - қүрекшемен

Тест сұрақтары

1.Сулану пайда болғанда теріні жылы сумен жуады және калий пермангант ерітіндісімен жуады:

  1.  2%
  2.  0,5%
  3.  1%- 5%
  4.  5%- 10%
  5.  4%

2.Ұзақ уақыт бойы жатқан науқаста пайда болатын тері асты клетчатканың зақымдалуымен бірге терінің беткейлік немесе терең бұзылыстары- бұл:

  1.  - жаралар
  2.  - жарақаттар
  3.  - пролежни
  4.  - трофиаклық бұзылыстар
  5.  - гиперкератоздар

3.Айтылған ертінділердің қайсысымен жара пайда болу кезеңінде жарақаттарды залалсыздандырады?

  1.  - 5 % бор қышқыл ертіндісі
  2.  - 1% калий перманганат ертіндісі
  3.  - 2% натрий гидрокарбонат ертіндісі
  4.  - концентрацияланбаған калий перманганат ертіндісі
  5.  - календула ертіндісі

4.Науқастарды жууға арналған калий перманганат ертіндісінің темпаратурасы

  1.  - 39-40 о С
  2.  - 30-35 о С
  3.  - 18-20 о С
  4.  - 15-20 о С
  5.  - 10-15 о С

5.Көз бұрышында ақ және сарғыш бөліністердің, көз қабағының қызаруы пайда болғанда жуады

  1.  - 3 % бор қышқыл ертіндісі
  2.  - 5-10 % калий перманганат ертіндісі
  3.  - 2% натрий гидрокарбонат ертіндісі
  4.  - концентрацияланбаған калий перманганат ертіндісі
  5.  - календула ертіндісі

6.Науқастың шашын бірінші сумен, сосын шампунь ертіндісін мына пропорциямен сулайды:

  1.  - 30 мл шампунь және 30 мл су
  2.  - 100 мл шампунь және 50 мл су
  3.  - 30 мл шампунь және 70 мл су
  4.  - 40 мл шампунь және 100 мл су
  5.  - әр түрлі пропорцияда.

7.Құлықты немен тазалайды:

  1.  - пипеткамен
  2.  - пинцетпен
  3.  - Жане шприцімен
  4.  - мақтамен
  5.  - қүрекшемен

9.Науқастың құлағын тазалау жиілігі қандай болуы керек ?

  1.  аптасына бір рет
  2.  аптасына 2-3 рет
  3.  айына 1 рет
  4.  айына 2-3 рет
  5.  күн сайын

10.Мұрындағы қабыршақты алу үшін қайсысы қолданылады ?

  1.  суланған мақта
  2.  зеленкаға матырылған мақта
  3.  құрғақ мақта
  4.  пинцет
  5.  вазелин майына салынған мақта

Есептер №1

  1.  Көзге және құлаққа тамшы тамызудың ерекшеліктері.
  2.  Халі ауыр науқастың тісін сүрту мен ауыз қуысын шаю қалай жүргізіледі.

Есептер №2

  1.  Көзге тамшы тамызу және төменгі қабаққа көз майын жағу ережелері.
  2.  Тері жабындысының сипаты (түсі, ылғалдылығы, серпімділігі).

Тест сұрақтары

1.Сулану пайда болғанда теріні жылы сумен жуады және калий пермангант ерітіндісімен жуады:

  1.  2%
  2.  0,5%
  3.  1%- 5%
  4.  5%- 10%
  5.  4%

2.Ұзақ уақыт бойы жатқан науқаста пайда болатын тері асты клетчатканың зақымдалуымен бірге терінің беткейлік немесе терең бұзылыстары- бұл:

  1.  - жаралар
  2.  - жарақаттар
  3.  - пролежни
  4.  - трофиаклық бұзылыстар
  5.  – гиперкератоздар

3.Айтылған ертінділердің қайсысымен жара пайда болу кезеңінде жарақаттарды залалсыздандырады?

  1.  - 5 % бор қышқыл ертіндісі
  2.  - 1% калий перманганат ертіндісі
  3.  - 2% натрий гидрокарбонат ертіндісі
  4.  - концентрацияланбаған калий перманганат ертіндісі
  5.  - календула ертіндісі

4.Халі ауыр науқастардың төсек ауыстырудың қандай тәсілі бар?

а) науқасты тұрғызып

б) басқа жерге отыруын өтініп

в) ыңғайлап

г) толығымен жинап

д) көлденең қырынан

5. Ауыр халдегі науқастардың төсегін ауыстырудың неше әдісі бар?

а) бір ғана әдіс

б) екі әдіс

в) үш әдіс

г) төрт әдіс

д) бес әдіс

6. Ауыр халдегі науқастардың киімін шешудің ретін көрсетіңіз?

а)науқастардың қолын шешу

б)лас көйлекті басқа дейін ысыру

в)ақ жайманың шетін матрацтың астына тығу

г)көйлекті басынан шығару

д)науқастың денесін жартылай көтеру

7. Егер ауыр халдегі науқасқа ванна немесе душ  рұқсат етілмесе,оны күнделікті күтудің қандай жолы бар

а)Суға малынған мақталы тампон арқылы

б)Жылы камфорлы спиртке малынған мақталы тампон арқылы

в)Сірке суы ерітіндісіне  (0,5 л суға 2 ас қасық) малынған мақталы тампон арқылы

г) Карбофостың 0,15% сулы-эмульсиондық ерітіндісіне малынған мақталы тампон арқылы

д)0,25% дикрезил эмульсиясына малынған мақталы тампон арқылы

8. Ауыр халдегі науқасты жуғанда қандай сұйықтық және антисептикалық құралдар қолданылады?

а) +30-35 градус тұндырылған 0,5% хлор әгінің ертіндісі

б) +30-35 градус 1% хлорамин Б ерітіндісі

в)+30-35 градус 2% формалин ерітінідісі

г)+30-35 градус су

д) +30-35 градус калий перманганатының әлсіз ерітіндісі

9. Науқастың төсек ауыстыруының қанша тәсілі бар?

а) 5

б) 10

в) 2

г) 1

д) 4

10.Халі ауыр науқас деп қандай төсек қалпындағы науқасты айтады?

а) белсенді

б) орташа белсенді

в) еркін

г) еркін қимыл қозғалыстағы

д) қатаң төсектегі

Карточка №1

Ойылудың алдын алу шаралары?

1.

2.

3.

4.

Карточка №2

Ойылудың пайда болуына қауіп-қатер факторлары?

1.

2.

3.

4.

5.

Карточка №3

Ойылудың кезеңдері

Көрсетілетін күтім

1-кезең

2-кезең

3- кезең

4- кезең

Карточка №4

Ойылудың пайда болатын орындары?

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Карточка №5

Ойылудың пайда болуына әсер ететін факторлар

1.

2.

3.




1. Роль учнівського самоврядування у соціалізації молод
2. Областной молодежный центр Тел
3. .Печеночная кома возникает при резко выраженной печеночной недостаточности у больных гепатитом циррозом и
4. Жаростойкие и жаропрочные никелевые сплавы, применяемые в авиационных двигателях, и их термическая обработка.html
5. Гомельский государственный университет имени Франциска Скорины Заочный факультет Кафедра э
6. реферат дисертації на здобуття наукового ступеня кандидата психологічних наук Одеса ~ Дисерт.html
7. тематически гипотензивные средства на принимает
8. Організація і проведення занять з атлетизму у загальноосвітній школі
9. Working knowledge of both city nd stte building codes is required to get permits nd other criticl documents completed
10. Об утверждении форм документов применяемых при проведении и оформлении налоговых проверок; оснований и пор
11. тема суспільства ~ сукупність політичних інститутів та громадських структур Завдання 1 1
12. Сцена из Фауста нечто среднее между подр
13. Договору про дружбу і державний кордон і таємного секретного протоколу до нього 1939 22 жовтня проведенн
14. Мир мёртвых у кельтов
15. Учение о древних монетах
16. 13Жанр- ngst hurt-comfort жесткое обращение с детьми в прошломРазмер- 1420 слов после перевода 1272Статус- законченПред
17. Промышленный подъем начала ХХ века
18. І.І. аспірант Проблеми економічного реформування в СРСР завжди викликали підвищений інтерес російських іст
19. Реферат- О платоновско-дантовской традиции в русском символизме
20. 93 б Д~рістер жина~ында электр машиналарыны~ даму тарихы электр машиналарды~ ~~рылысы ж~не ж~м