і

Работа добавлена на сайт samzan.net:

МАЗМҰНЫ

1.  Студенттер үшін пән бағдарламасы (силлабус)...................................4
2.  Пән бойынша студенттердің өзіндік жұмыстарын (СӨЖ) орындау және тапсыру кестесі.................................................. ..........................16
3.  Әдістемелік қамтамасыз ету картасы..................................................23
4.  Глоссарий ..............................................................................................24
5.  Дәрістер кешені.....................................................................................30
6.  Тәжірибелік, семинар сабақтарының және СОӨЖ үшін

       тапсырмалар мен есептер ....................................................................50

1.  Студенттердің өзіндік жұмыстарын (СӨЖ) жүргізуге әдістемелік нұсқау .....................................................................................................71
2.  Студенттердің өзіндік жұмыстарына (СӨЖ) тапсырмалар ..............78
3.  Курстық жұмысты орындауға арналған әдістемелік нұсқау ............83
4.  Пән бойынша тест сұрақтары...............................................................93
5.  Пән бойынша емтихандық сұрақтар..................................................125

Кіріспе.

Нарықтық экономикада экономикалық мамандарға бiлiм беру және оларды дайындау жүйесi жаңа бағыт алып отыр. Мамандарды дайындау үрдiсiндегi пән бойынша алған бiлiмдерi, нарық заңдары және талаптарына сәйкес келуi керек. Сондықтан маркетинг бойынша мамандар дайындауда, жоғарғы оқу орындарында маркетинг курсы оқытылуы қажет.

Маркетинг – нарықта кәсiпқой қызметкерлердi дайындау үрдiсiндегi міндетті пәндердiң бiрi болып табылады. Олар: кәсiпорын басқарушылары, менеджерлер, өткiзу және сауда қызметкерлерi, жарнама, нарықты зерттеушiлер, т.с.с.

Қазiргi уақыт талабына сай мамандарға жоғарғы коммерциялық дайындық қажет. Олар нарық жағдайына бейiмделуге, экономика жүйесiн басқару талаптарын күшейтуге, тауар-ақша қатынастарын әрi қарай дамытуға тиiстi. Оқу-әдiстемелiк кешені осы бағытта дайындалған.

Оқу-әдiстемелiк кешені студенттердi маркетинг әдiстерi мен тәсiлдерiн шығармашылықпен, ойшылдықпен қолдануды, маркетингтiң қазiргi уақытта шаруашылық басқарудың жетекшi саласы екенiн көрсетудi негiзгi мақсат етедi. Маркетинг өндiрiспен байланысты және шығарылған өнiмдi соңғы тұтынушыға жеткiзуде оның делдалдық саласы болып есептеледi.

Ұсынылып отырған оқу-әдiстемелiк кешені 14 тақырыптан құрылған. Бұл кешенде маркетинг қағидасының дамуы, маркетингтiк бейiмдеудiң өндiрiстiк - сатып өткiзу саясатының ерекшелiгi, маркетинг үлгiлерi, маркетингтiң негiзгi мақсаттары, принциптерi қарастырылады.

Маркетинг қызметiн басқару мен ұйымдастыру мәселелері баяндалады. Маркетингтiк ортаның мазмұны көрсетiледi.

Нарықтық қатынастар жүйесiнде барлық үрдiстер мынадай үш жағдайға байланысты: пайда, бәсеке және баға жүйесi. Пайда табу үшiн фирмалар тауарлар мен қызметтердiң тек қана сұранымға ие болатындарын ғана өндiредi. Сондықтан да осы бағдарламада маркетингтiк қызметте тауарға, тауарларды тұтыну арналарына және көтерме мен бөлшек саудаларының жаңа тенденцияларына үлкен орын берiледi. Маркетинг пәнi аудиториялық сабақтар өткiзуге бейiмделген. Дәрiстемелерде маркетингтiң категориялық - түсiнiктеме аппараттары қаралады.

Тәжірибелік сабақтарда студенттердiң маркетингтiк жұмысты игергендiктерi бойынша ағымдық бiлiмдерi тексерiледi. Сабақ өткiзу барысында оқытудың белсендi тәсiлдерi: нақты нарықтық жайларға негізделген есептер шығару және оны талдау, iскерлiк ойындар, рефераттар кеңiнен қолданылады.

1. СТУДЕНТТЕР ҮШІН ПӘН БАҒДАРЛАМАСЫ (СИЛЛАБУС)

1.  Оқытушы жайлы мәліметтер:

Асилов Бақыт Өмірзақұлы, э.ғ.к., аға оқытушы

С.Сейфуллин ат. ҚАТУ, “Маркетинг және сервис” кафедрасы,

тел: 31-75-88, қабылдау уақыты, кафедрада бекітілген кестеге сәйкес.

1.  Пән туралы мәліметтер:
   •  Маркетинг
   •  Курсы 2
   •  Кредиттер саны 3
   •  Дәріс сағаттарының саны 30
   •  Тәжірибе сағаттарының саны 15
   •  Студентердің өзіндік жұмысы 45
   •  СОӨЖ 45
   •  Семестрі 3/4
   •  Өткізілу уақыты мен орны сабақ кестесі бойынша

Оқу уақытының бөлінуі

Семестр апталары	1	2	3	4	5	6	7	9	10	11	12	13	14	15	Барлығы
Дәріс	2	2	2	2	2	2	2	2	2	2	2	2	2	2	30
Тәж. сағ.	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	15
СОӨЖ	1,5	1,5	1,5	1,5	1,5	1,5	1,5	1,5	1,5	1,5	1,5	1,5	1,5	1,5	22,5
СӨЖ	4,5	4,5	4,5	4,5	4,5	4,5	4,5	4,5	4,5	4,5	4,5	4,5	4,5	4,5	67,5
Барлығы	9	9	9	9	9	9	9	9	9	9	9	9	9	9	135

1.  Пререквизиттер :
   •  Жоғарғы математика
2.  Постреквизиттері:
   •  Менеджмент негіздері
   •  Статистика
3.  Курстың қысқаша сипаттамасы:

“Маркетинг” курсының негізгі мақсаты – маркетингтің теориялық негіздерін және категориалық-түсініктік аппаратын оқыту, сонымен қатар маркетинг элементтері мен принциптерін тәжірибе жүзінде қолдана білуге үйрету.

Курс міндеттері: 

•  Маркетингтің теориялық негіздері мен тұжырымдамаларын;
  •  Маркетинг ортасын және оның құраушыларын;
  •  Маркетингтік мәліметтер және зерттеулер жүйесін;
  •  Маркетинг жүйесінде тауар саясатын;
  •  Маркетинг элементі ретінде тауар және қызметтер жүйесін оқыту.

Курс тұжырымдамасы: “Маркетинг” курсын оқыту, макро- және микроэкономика бойынша, сонымен бірге қолданбалы экономиканың барлық аспектілері бойынша білім алуды қарастырады.

1.  Пән бағдарламасы.

Дәріс сабақтарының жоспары.

№ р/с	Тақырыптардың атауы	Сағат көлемі	Әдебиеттер	Ағымдық бақылау, ұпай
1	Маркетингтiң теориялық негiздерi және тұжырымдамасы.	2	1,2,3,4	2
	Маркетинг түсiнiгi. Маркетингтiң даму кезеңдерi, алғышарттары. Маркетинг қағидалары: тауарлық, өткiзушiлiк, нарықтық, маркетингтiк. Маркетинг нұсқасы\модельдерi. Маркетингтiң негiзгi тұжырымдамалары.
2	Маркетингтiк орта.	1	1,2,3	1
	Маркетингтiк ортаның түсiнiгi. Кәсiпорынның қызметiне әсер ететiн бақыланатын және бақыланбайтын факторлар. Кәсiпорынның микроортасы. Оның негiзгi субьектiлерi.   Макроортаның негiзгi элементтерi және бiр – бiрiмен байланысы. Медиаорта түсінігі, оның фирма қызметіне әсерлері
3	Маркетингтiк зерттеу және маркетингтiк ақпараттар жүйесi.	1	1,2,3,4	1
	Маркетингтiк ақпараттар жүйесiнiң түсiнiгi, оның ролi мен қажеттiлiгi. Алғашқы және екінші реттік ақпараттар: мәнi, алыну көздерi. Маркетингтiк ақпарат жүйесiнiң құрушылары. Маркетингтi зерттеу үдерісі және оның кезеңдерi.
4	Нарықты сегменттеудің әдiстемелiк негiздерi.	1	1,2,3,4,5,6	1
	Нарық кешенiн зерттеу. Нарықты талдаудың негiзгi бағыттары. Жаппай дифференциялданған және мақсатты маркетинг шаралары. Нарықты сегменттеудің түсiнiктерi және маңыздылығы. Өндiрiстiк тауарлар нарығын сегменттеудiң негiзгi принциптерi.
5	Тұтыну нарығындағы тұтынушылар мiнез-құлығы.	1	1,2,3	1
	Тұтыну нарығындағы тұтынушы мiнез-құлығы, оған әсер етушi факторлар. Тұтыну нарығында сатып алынатын зат туралы шешiм қабылдау үрдiсi. Әлеуметтiк-этикалық, демографиялық, мiнез-құлықтық және психографиялық талдау негiзiндегi тұтынушылар тобы.
6	Кәсiпорындар нарығындағы тұтынушылар мiнез - құлығы.	1	1,2,3	1
	Өндiрiстiк бағыттағы тауарлар нарығындағы тұтынушылар мiнез-құлығы.   Кәсiпорын тұтынушыларының көзқарасына әсер етушi негiзгi факторлар. Тауарды сатып алу туралы шешiм қабылдау үрдiсiн өндiрiсте бекiту. Аралық сатушылар нарығы, түсiнiгi мен ерекшелiктерi.
7	Маркетинг жүйесiндегi тауар.	1	1,2,3,4	1
	Тауар түсiнiгi. Тауарлар мен қызмет түрлерiнiң жiктелуi. Тауардың өмiрлiк кезеңдерiнiң \ТӨК\тұжырымдамасы Тауар белгiсi және оның мәнi мен қызметi. Маркалық аттарды беру тәжiрибесi.
8	Тауар саясаты.	1	1,2,3,4,5	1
	Тауар саясатының мәнi, мақсаты және мiндеттерi. Тауар ассортиментi. Тауар саясатындағы жаңа тауарлар, жаңа тауарларды өңдеу кезеңдерi. Тауардың бәсекелiк қабiлеттiлiгiнiң түсiнiгi. Тауар сапасы. Тауар саясатындағы сервис, оның құрылымы мен формасы.
9	Маркетингтiк баға және баға саясаты.	1	1,2,3,4,5,6	1
	Маркетинг жүйесiндегi баға, оған әсер етушi факторлар. Баға икемдiлiгі, оның түрлерi. Баға мен сұраныс арасындағы тәуелдiлiк. Баға белгiлеу үрдiсi. Баға белгiлеу тәсiлдерi. Фирманың баға саясаты және баға стратегиялары.
10	Тауар жылжыту және тауар таралымы.	1	1,2,3,4,5	1
	Тарату арналары, оның мәнi және қызметi. Тауар жылжытудың мазмұны, мәнi және мақсаттары. Көтерме сауда, оның мәнi мен мазмұны. Көтерме сауда түрлерi. Бөлшек сауда түсiнiгi, оның қызметi және түрлерi.
11	Тауар қозғалысы және маркетингтік байланыс жүйесi /коммуникация/	1	1,2,3,4,5	1
	Байланыс жүйесiнiң түсiнiгi, үрдiсi, оның элементтерi мен кезеңдерi. Тауарды және қызмет түрлерiн жылжытудың маңызы мен мағынасы. Жарнама түсiнiгi мен түрлерi. Ақпараттарды тарату құралдары. Сатып өткiзудi ынталандыру. Тауарларды жылжыту кешенi.
12	Маркетингтi жоспарлау және бақылау.	1	1,2,3,4,5	1
	Стратегиялық жоспарлау түсiнiгi, ролi және кезеңдерi. Маркетингтегi жоспарлау принциптерi және мiндеттерi. Маркетинг стратегиясын өңдеуде қолданылатын үлгiлер. Маркетингтiк бақылау және оның типтерi.
13	Халықаралық маркетинг.	1	1,2,3,4	1
	“Халықаралық маркетинг” ұғымының түсiнiгi, олардың ерекшелiктерi. Халықаралық маркетинг ортасы. Халықаралық сауданың жүйесi. Сыртқы нарыққа шығу тәсiлдерi. Жанама, тiкелей халықаралық маркетинг. Бiрлескен кәсiпкерлiк қызметi. Бiрлескен кәсiпорындар типтерi.
14	Қызмет маркетингi және бейкоммерциялық маркетинг.	1	1,2,3,4	1
	Қазiргi заманғы ұсынылатын қызметтер, олардың жiктемесі. Коммерциялық емес қызмет аясындағы маркетинг. Ұйым маркетингi, оның элементтерi. Маркетинг және қоғам.

Тәжірибе сабақтарының жоспары:

№ р/с	Тақырыптардың атауы	Сағат көлемі	Әдебиеттер	Ағымдаық бақылау, ұпай
1	Маркетингтің даму тұжырымдамалары.	2	1,2,3,4	4
	Маркетингтің әлеуметтік-экономикалық мәні. Маркетингтің мақсаты, принциптері және функциялары. Маркетингтің даму тұжырымдамалары, олардың мәні. Маркетингтің түрлері. Нарық сұранымының сипаттамасы, маркетинг типтері.
2	Маркетингтік орта, оның құрылымы.	1	1,2,3	2
	Маркетингтік орта туралы анықтама, оның құрылымы. Микроорта. Оның негізгі элементтерінің сипаттамасы. Фирманың макроортасы, оның сипаттамалары және факторлары. Медиаорта әсерлері және оны зерттеудің ерекшеліктері
3	Маркетингтік ақпараттар жүйесі.	1	1,2,3,4	2
	Маркетингтік ақпарат жүйесі. Фирмаға ақпараттардың қажеттілігі. Маркетингтік ақпараттар жіктемесі. Бірінші және екінші реттік ақпараттар, олардың ерекшеліктері. Маркетингтік ақпаратты талдаудың негізгі кезеңдері.
4	Маркетингтік зерттеулер.	1	1,2,3,4,5,6	2
	Маркетингтік зерттеу жүйесінің мазмұны. Зерттеу мақсаттары, бағыттары және кезеңдері. Маркетингтік зерттеуде қолданылатын әдістер. Қазақстан кәсіпорындарында маркетингтік зерттеу тәжірибелері.
5	Тауарлы нарықты сегменттеу әдістемелері.	1	1,2,3	2
	Сегменттеу анықтамасы, негізгі принциптері мен критерилері. Сегменттеуді іс-жүзіне асыру кезеңдері. Маркетинг стратегиясы. Нақты сегментті таңдау. Нарыққа тауарды орналастыру/позициялау.
6	Тауарлы нарықтағы тұтынушылар мінез-құлығы.	1	1,2,3	2
	Тұтыну тауарлары нарығының түсінігі және ерекшелігі. Нарықтағы тұтынушылар мінез-құлығына әсер етуші факторлар. ҚР «Тұтынушылар құқығын қорғау» Заңы. Тұтынушылардың іс-әрекетін зерттеу бойынша талдаулар жасау.
7	Маркетинг жүйесіндегі тауар.	1	1,2,3,4	2
	Тауар және қызмет анықтамасы, жіктемесі. ТӨК түсінігі, негізгі кезеңдерінің сипаттамалары. Тауар белгісі, оның функциялары. Тауар қорабы, атқаратын функциялары. Маркалы тауарлар, оларды нарыққа орналастыру тәжірибелері.
8	Фирманың тауар саясаты.	1	1,2,3,4,5	2
	Тауар саясатының мәні, мақсаты және міндеттері. Тауар ассортименті және номенклатурасы. Жаңа тауар түсінігі Тауардың бәсеке қабылеттілігі, тауар сапасы. Тауар саясатындағы сервистік қызыметтердің атқаратын ролі.
9	Маркетинг жүйесіндегі баға.	1	1,2,3,4,5,6	2
	Маркетинг жүйесіндегі баға белгілеудің мақсаттары және ерекшеліктері. Баға функциялары және жіктелуі, түрлері. Фирманың баға саясаты: баға белгілеу кезеңдері, әдістері, стратегиялары. Баға икемділігіне тәуелді сұраным және пайда деңгейін анықтау.
10	Тауар және тауар қозғалысын ұйымдастыру.	1	1,2,3,4,5	2
	Тауар тарату арналары, оның функциялары, құрылымы. Тауар қозғалысы, оған құрушылары. Көтерме сауда: функциялары және түрлері. Бөлшек сауда, оны ұйымдастырудың ерекшеліктері.
11	Нарыққа тауар жылжыту, маркетингтік байланыс жүйесі.	1	1,2,3,4,5	2
	Тауар жылжытудың маңызы, функциялары, құралдары. Тауар жоспарлаудың негізгі бөліктері: мақсаты, бюджеті, құрылымы. Жарнама. Жарнама құралдарының тиімділігін бағалау. Қоғаммен байланыс. Өткізуді ынталандыру. Жеке сауда.
12	Маркетингтік жоспарлау және бақылау	1	1,2,3,4,5	2
	Жоспарлаудың маңызы, принциптері және түрлері. Стратегиялық жоспарлаудың кезеңдері. Тауарлық марка, нарық бойынша маркетингтік жоспарлау. Маркетингтік бақылау және оның түрлері.
13	Қызмет маркетингі және бейкоммерциялық маркетинг.	1	1,2,3,4	2
	Қызмет көрсету сипаттамасы және түрлері. Қызмет көрсету маркетингінің ерекшелігі. Бейкоммерциялық маркетинг. Қоғам мен маркетингтің байланысы.
14	Халықаралық маркетинг.	1	1,2,3,4	2
	Халықаралық маркетингтің мәні және ерекшеліктері. Сыртқы нарықтағы маркетингтік стратегия. Халықаралық тауар және баға саясаты. Халықаралық коммуникациялық саясат.

Студенттердің өз бетінше оқуы үшін ұсынылатын тақырыптар тізімі.

1.  Қазақстанда және басқа елдерде кәсiпкерлiк қызметте маркетинг тұжырымдамасын қолдану тәжiрибесi.
2.  Аймақ және қала бойынша маркетингтiк қызметтердiң қолданылуы бойынша сұрақтарға жауап iздеу.
3.  Қолданбалы маркетингтiк жайларға \теледидар жарнамасына, газет - журнал жарнамасына\ тұтынушылар көзқарас.
4.  Қазақстандағы кәсiпорындар мен ұйымдарда фирманың басқа да қызметiндегi және өндiрiстiк сатып - өткiзуде маркетингтi енгiзу, оның теориясын зерттеу жұмыстары.
5.  Нарықта микро- және макроортаны оқып үйренудiң қажеттiлiгi.
6.  Кәсiпорынның жоспарлау қызметiне маркетингтiк ортаның әсер ету жайлары.
7.  Маркетинг ортасын, микро- және макроортаға бөлiп көрсету қажеттiлiгi.
8.  Нақты кәсiпорынның микроортасының элементтерiн анықтау арқылы, олардың басқа кәсiпорынның микроортасынан айырмашылығы және бiр - бiрiне әсерлерi.
9.  Маркетингтiк зерттеулер жүргiзудiң кәсiпорындар үшiн қажеттiлiгi.
10.  Нарықтық бәсекелестiкте кәсiпорын қызметi үшiн маркетингтiк зерттеу қажеттiлiгiнiң маңызы.
11.  Қазақстан нарығындағы тауарлар мен қызмет түрлерiн маркетингтiк зерттеу тәжiрибелерi.
12.  Әдебиеттерден, газет-журналдардан, арнайы тарату материалдарынан кәсiпорындар жүргiзiп отырған маркетингтiк зерттеулер бойынша талдаулар.
13.  Нарықты зерттеудiң және сегментациялаудың шетелдiк тәжiрибелерi.
    1.  Сегментациялаудың нарықта қолданылуының қажеттiлiгi.
    2.  Нарықты сегменттеудiң кәсiпорын қызметiнде жүргiзiлуi.
    3.  Сегменттеудiң тауар, нарық түрлерiне байланысты тәсiлдерiнiң түрлерi.
    4.  Арнайы ортаны сегменттеу жұмыстарын жүргiзу.
    5.  Тұтыну тауарлары нарығындағы тұтынушылар, олардың түрлерi мен бiр-бiрiнен ерекшелiгi.
14.  Тұтынушылардың мiнез-құлығын зерттеудiң қажеттiлiгi және оны маркетингтiк қызметте қолдана бiлу.
15.  ҚР тұтынушылардың құқығын қорғау бағытындағы iс-шаралар.
16.  Өндiрушiлер нарығының даму барысы, оныњ қызметiн талдау.
17.  Аралық сатушылардың нарықтағы атқаратын қызметiн талдау.
18.  Мемлекеттiк мекеме нарығының алып отырған орны, ондағы iс-әрекет жасаушы субъектiлер.
19.  Тауар таралымы түрлерiнiң шетелдiк тәжiрибелерi және ҚР-да оның даму жолдары.
20.  Фирмалық стиль, тауар белгiсi, сауда белгiлерiнiң тәжiрибеде қолданылуы.
21.  Тауарларды қораптаудың пайда болуы және оның қазiргi кезеңде алып отырған орны.
22.  Тауар өндiруде нарықта басымдылыққа ие болып отырған фирмалардың iс-қимылында қораптаудың, орамалаудың, фирма және тауарлық стильдердiң қажеттiлiгi мен қолданылуы.
23.  Нарықта тауар саясатын жүргiзудiң қажеттiлiгi.
24.  Тауар ассортиментiнiң тауар өткiзуде сатып алушыларға әсерi.
25.  Жаңа тауарлардың нарықта пайда болуының жолдары мен қажеттiлiгi.
26.  Тауардың бәсеке қабiлеттiлiгiн зерттеу.
27.  Жергiлiктi өндiрушiлер тауарларының бәсеке қабiлеттiлiгiн анықтау бағытындағы жұмыстар.
28.  Баға түрлерi, құрылуы мен қолданылуы. Нарықта бағаға әсер етушi факторларды талдау.
29.  Баға икемдiлiгiн қолданудың бәсекелестiкте жеңiп шығуға әсерлерi.
30.  Нарықта жиi қолданылатын баға құрудың тәсiлдерi.
31.  Баға бәсекелестiгiнде жеңiске жетудiң жолдары.
32.  Тауар арналарын ұйымдастырудың тиiмдiлiгi.
33.  Жарнамалау қызметi, оның функциялары.
34.  Бөлшек сауданы жүргiзудегi жасалатын маркетингтiк жұмыстар.
35.  Көтерме сауданың тауар айналымындағы алып отырған орны.
36.  Тауар жылжытуда сауда агенттерiнiң қызметi.
37.  Қазiргі кезеңдегi қолданылып жүрген ынталандыру жұмыстарының түрлерi.
38.  Тұтынушыларды ынталандырудағы шетелдiк тәжiрибелер.
39.  Байланыс стратегияларының кеңiнен қолданылатын түрлерi.
40.  Маркетингтiк жоспарлаудың кәсiпорын қызметiн дамытудағы үлесi.
41.  Маркетингтiк жоспарлауды нарықтық бәсекелестiкте қолдану қажеттiлiгi.
42.  Маркетингтiк бақылау жүргiзудi қолданудың маңыздылығы.
43.  Маркетингтiк жоспар мен маркетингтiк бақылау жүргiзудiң байланыстылығы.
44.  Халықаралық маркетингтiң ҚР-да қолданыла бастауы, оның қазiргi кезеңдегi жайы.
45.  Iрi кәсiпорындарда халықаралық маркетингтi жүргiзудiң тиiмдiлiгi.
46.  Бiрлескен кәсiпорындар, оларда маркетингтi жүргiзудiң ерекшелiктерi.
47.  Шетел фирмаларының ҚР-да жүргiзiп отырған маркетингтiк стратегиялары, оларға талдаулар жүргiзу.
48.  Астана қаласындағы бiрлескен кәсiпорындар, олардың қызметi.
49.  Қызмет маркетингiнiң туындауы, даму барысы.
50.  Қызмет маркетингiн қолдану тиiмдiлiгi мен қажеттiлiгi.
51.  Маркетинг және қоғам, оң және терiс әсерлерi.
52.  Коммерциялық емес қызметте маркетингтiң тигiзетiн әсерлерi.

(Түсініктеме: ұсынылып отырған тақырыптарды реферат жазу үшін де қолдануға болады.)

8. Әдебиеттер тізімі.

Негізгі әдебиеттер:

1.  Ф.Котлер «Маркетинг негiздерi» Алматы, Жазушы. 2000 ж.
2.  Қаменова М.Ж. «Маркетинг негiздерi» Қарағанды. 2002 ж.
3.  Ахметова К.Ә. «Фирма маркетингi» Қарағанды. 2002 ж.
4.  Сатыбалдыұлы С. «Маркетинг-нарықтану» Алматы, Бiлiм. 1999 ж.
5.  Хожаназаров Қ. «Маркетинг негiздерi» Алматы, Экономика. 1995 ж.
6.  Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А. «Маркетинг негіздері» Алматы: Қазақ университеті, 2002 ж.
7.  А.Б. Рахимбаев «Маркетинг: теориясы және практикасы»

Қосымша әдебиеттер:

1.  Котлер Ф. «Основа маркетинга» Москва, Прогресс. 1992 г.
2.  Алексеев В.А., Савруков Н.Т., и.д. «Практикум по маркетингу: задачи, тесты, ситуаций, деловые игры, упражнение, задания.  СПб: Политехника. 2001 г.
3.  10.Дэй Д. «Стратегический маркетинг» М:ЭКСИО-Пресс. 2002 г.
4.  11.Каменова М.Ж. «Основа маркетинга» Караганда. 2001 г.
5.  12.МасловаТ.Д., Божук С.Г., Ковалик Л.Н. «Маркетинг: задачи, логические схемы, тесты.  СПб.:Питер. 2002 г.
6.  Нақыпова Г.Н. «Қызмет маркетингі» Қарағанды. 2002 ж.
7.  АхметоваК.А., Каменова М.Ж., Накипова Г.Н. «Маркетинговая деятельность фирмы»  Караганда. 2001 г.

9. Курс саясаты:

•  Сабаққа кешігуге жол бермеу;
•  Сабақ өтуге кедергі болатын жайларды болдырмау;
•  Студенттердің тәртібін қадағалап отыру;
•  Оқушылардың оқу үдерісіне толық қатынасуын қарастыру;
•  Сабақтан себепсіз қалмау;
•  Үлгерімі төмен студенттермен жеке жұмыс жасау;
•  Берілген барлық тапсырмаларды уақытында орындау;
•  Студенттерге сабақтың түсінікті болуын қарастыру;
•  Семинар сабақтарында іскерлік ойындар өткізу;
•  Есеп шығару кезінде түсініктемелер беріп отыру;
•  Тәртіп бұзушыларға ескерту жасау, шығарып жіберу;
•  Студенттерге, қатысушы оқытушыларға мейірімді болу.

10. Студенттердің білімін бағалау бойынша мәліметтер.

Сабақтың және студенттер орындайтын жұмыстардың түрлері	Ұпай саны Min / Мax
Дәріс сабағындағы белсенділік	7,5-15
Тәжірибе сағаты	7,5-15
СОӨЖ	5-10
Ағымдағы бақылау ұпайының жиынтығы	20-40
Бірінші аралық бақылау	5-10
Екінші аралық бақылау	5-10
Жиынтығы	30-60
Қорытынды бақылау	20-40
Барлығы	50-100

11. Баға қою саясаты.

№ р/с	Емтихандық баға	Баға ұпай санымен (% есебінде)
1	Өте жақсы	90-100
2	Жақсы	75-89
3	Қанағаттанарлық	50-74
4	Қанағаттанарлықсыз	0-49

Студенттер білімін бағалау шкаласы.

Әріптік бағалау жүйесі	Ұпайлардың сандық эквиваленті	Ұпайлардың %-дық мазмұны	Дәстүрлі жүйе бойынша баға
А	4,0	95-100	Өте жақсы.
А-	3,67	90-94
В+	3,33	85-89	Жақсы.
В	3,0	80-84
В-	2,67	75-79
С+	2,33	70-74	Қанағаттанарлық.
С	2,0	65-69
С-	1,67	60-64
Д+	1,33	55-59
Д	1,0	50-54
Г	0,0	0-49	Қанағаттанарлық-сыз.

Факультеттің әдістемелік алқасының төрайымы                              э.ғ.к. Ахметова Д.Т.

Кафедра  меңгерушісі             э.ғ.д., профессор Рүстембаев Б.Е.

Әдістемелік қамтамасыз ету  КАРТАСЫ

КАРТА  методической  обеспеченности  

Экономикалық факультетінің барлық мамандықтарына арналған

Барлық пәндер  ___________________    

Оның ішінде қаншасы кафедрада жүргізіледі ____________

Оның ішінде қаншасы басқа кафедрада жүргізіледі __________________

 Типтік бағдарламалардың бар болуы:

Мемлекеттік тілде  _______________

Орыс тілінде  _______________________

 Жұмыс бағдарламаларының бар болуы:

Мемлекеттік тілде  _______________

Орыс тілінде  _______________________

 Силлабустардың бар болуы:

Мемлекеттік тілде  _______________

Орыс тілінде  _______________________

Мемлекеттік тілдегі оқулықтар саны: ____  пән бойынша   бар ____  пән бойынша  жоқ қамтамасыз  етілу   ______ %  құрайды	Количество учебников  на   русском  языке: Имеются по   ____ дисциплинам; Отстуствуют по  ____ дисциплинам; Обеспеченность составляет ______ %
Мемлекеттік тілдегі оқу құралдарының  саны: ____  пән бойынша бар ____  пән бойынша   жоқ қамтамасыз  етілу  ______ % құрайды	Количество учебных пособий  на русском  языке: Имеются по   ____ дисциплинам; Отстуствуют по  ____ дисциплинам; Обеспеченность составляет_______ %
Мемлекеттік тілдегі зертханалық немесе практикалық сабақтарға арналған  әдістемелік құралдар: ____  пән бойынша  бар ____  пән бойынша  қарастырылмаған ____  пән бойынша   жоқ қамтамасыз  етілу   ______ % құрайды	М/у к лабораторным или  практическим зан. на рус. языке Имеются по   ____ дисциплинам; Не предусмотрено по ____ дисциплинам; Отстуствуют по  ____ дисциплинам; Обеспеченность составляет ______ %
Мемлекеттік тілдегі курстық жұмыстарға арналған   әдістемелік құралдар: ____  пән бойынша  бар ____  пән бойынша  қарастырылмаған ____  пән бойынша  жоқ қамтамасыз  етілу   ______ % құрайды	М/у к курсовой работе   на рус. языке Имеются по   ____ дисциплинам; Не предусмотрено по ____ дисциплинам; Отстуствуют по  ____ дисциплинам; Обеспеченность составляет ______ %

4. ГЛОССАРИЙ

Агент – тауарға меншік құқығын алмай-ақ, ұзақ мерзімді келісімшарт негізінде сатушының немесе сатып алушының қызығушылығын қарастыратын көтерме саудагер.

Әлемдік нарық - бұл мемлекеттер арасындағы байланыс, халықаралық сауда, оның ішінде сауда лицензиялармен және қызмет көрсетулермен, капиталдарды ұлтаралық алмастырылуы жайларымен орталандырылған, мемлекеттердің ұлттық нарықтарының жиынтығы.

Баға – нақты тауарға берілетін ақшалай сома.

Бағасыз бәсекелестік – бағаны төмендету есебінен емес, тауардың тұтыну қасиеттерін жақсарту, жарнама жұмыстарын және олардың ыңғайлы үлгілері мен сату әдістерін және т.б. ұйымдастыру жолымен тауарлардың бәсеке қабілеттілігін арттыру.

Бастапқы ақпарат – нақтылы зерттелетін мәселелерді шешу үшін жиналатын алғашқы мәліметтер.

Бірыңғай нарық – аталмыш тауарларға ұқсас талаптармен сатып алушыларға ұсынылған нарық.

Бөлшек сауда – жеке коммерциялық мақсатта тікелей түпкі тұтынушыларға тауарларды, қызметтерді сату бойынша кез келген қызмет.

Демаркетинг – шектен тыс сұраным жағдайында бағаның көмегімен, өткізуді ынталандырудан және жарнамадан бас тарту арқылы сатуды белгілі бір көлемге дейін төмендетуге бағытталған маркетингтің бір түрі.

Демографиялық сипаттамалар – нарықты немесе тұтынушылар топтарын жас мөлшері, жынысы, некелік жағдайы, білім деңгейі және т.б. көрсеткіштері негізінде сипаттау.

Дилер – қызметті өз есебінен жүргізетін, бөлшек және көтерме сауда делдалы.

Дифференциалданбаған маркетинг – бір ғана маркетингтік жоспармен тұтынушыларға бағыт ұстау қызметі.

Диверсификациялау стратегиясы – жаңа ұқсас тауарларды өндіру есебінен тауарлар ассортиментін кеңейту, сол сияқты қолда бар технологиялармен, шикізаттармен және өткізу нарықтарымен байланысты емес, жаңа өндірістерді ұйымдастыру есебінен кең түрде тауарлар ассортиментін құру.

Диффренциалданған маркетинг - мұнда фирма өз тауарларымен нарықтың бір немес бірнеше сегментіне шығып, әрқайсысына жеке ұсыныс дайындау.

Екінші реттік ақпарат – зерттелетін мәселелерге байланысты, бұрын басқа мақсаттар бойынша жинақталған мәліметтер.

Екінші ретті мәліметтер - бұрын басқа мақсат үшін жиналған, осыған дейін қайсы бір мақсаттарға қолданылған ақпараттар.

Есепке алу (сынақ) талоны – тұтынушылар сатып алу кезінде және айырбас пункттерінде тауарға айырбастай алатын сыйлықтың бір түрі.

Жабдықтаушылар - компанияны және оның бәсекелестерін материалдық ресурстармен қамтамасыз етуші фирмалар мен жекелеген тұлғалар болып табылады.

Жарнама – белгілі бір тапсырыс берушілер атынан тауарды, қызметті, идеяларды жылжыту немесе таныстыру бойынша кез-келген ақылы қызмет формасы.

Жаңа тауар – тұтынушылар үшін маңызға ие және оған тұтынушылардың басымдылық беру қатынастарын қалыптастыру үшін, бұрынғы өніммен салыстырғанда, көрінісі, құрамы немесе орауышы бойынша жаңаша өндірілген өнім.

Жеке сату – сату мақсатында бір немесе бірнеше әлеуетті сатып алушымен әңгімелесу арқылы тауарды ауызша ұсыну.

Икемді емес сұраным – бағаның бір бірлікке өзгеруі сұраным көлемін біршама аз көлемде арттыратындығына байланысты сұраным икемсіздігі.

Кабинеттік зерттеулер әдісі - зертханада немесе кабинетте екінші ретті ақпараттарды алуды іс жүзіне асыру.

Кері байланыс – объектінің бақылау органдарына мінез-құлық жайында ақпараттарды бағыттауы.

Коммерциялық барлау – бәсекелестердің қызметін зерттеп үйрену, талдау бойынша маркетингтік зерттеулердің бірі.

Коммивояжер – фирманың сауда персоналы штатына енетін, әлеуетті клиенттерді анықтау, өткізуді жүзеге асыру, қызмет көрсетуді ұйымдастыру, ақпараттар жинау және ресурстарды бөлу бойынша қызметтердің біреуін немесе бірнешеуін орындайтын қызметкер.

Конверсиялық маркетинг – тұтынушылардың сатып алудан бас тартуы бойынша сұранымның төмендеуі немесе мүлдем болмауы жағдайында қолданылатын, сұранымды құру маркетингі.

Көтерме сауда – аралық делдалдарға, яғни оларды кімде-кім немесе кәсіпкер пайдалану мақсатында сатып алатын болса, оларға көлемді түрде тауар немесе қызметті сату бойынша кез-келген қызмет.

Көтерме саудагер – көтерме саудамен айналысатын жеке тұлға немесе заңды тұлға.

Купон – тұтынушыға келесі бір сатып алу кезінде белгілі бір сомаға тауарды тегін алуға немесе баға жеңілдігін алуға құқық беретін сыйлықтың түрі.

Қадағалау - нақты жағдайда  сатып алушылардың мінез-құлықтарын жасырын түрде зерттеулер жүргізу.

Қажеттіліктер –бір жайдың жетіспеуін немесе мұқтаждықты сезіну бойынша түсініктер.

Маркетинг – айырбас арқылы тұтынушылардың мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған жеке немесе топ адамдар қызметінің бір түрі.

Маркетинг кешені – бұл алға қойған мақсаттарға жету және мақсатты нарықтың талаптарын қанағаттандыру үшін маркетинг элементтерінің үйлесімі. Оның құрамына енетіндер: өнім (тауар немесе қызмет), өткізу, сұранымды ынталандыру және баға.

Маркетинг тұжырымдамасы – тұтынушылар сұранымдарының және нарық конъюнктураларының өзгеруіне, тұтынушыларға бағдарланған фирма қызметі.

Маркетинг жоспары – бұл мәселелер мен міндеттер тізімі, маркетинг стратегияларының мазмұны және оны жүзеге асыру бағдарламалары, маркетингтік шаралар бюджеті мен жоспарлардың орындалу барысын бақылау шаралары.

Маркетинг философиясы – тұтынушылардың талап-тілектерін қанағаттандыруға бағытталған фирма қызметін үйлестіру.

Маркетингтік ақпараттар жүйесі – маркетинг аясында талдау жасау және тарату үшін дайындалған процедуралар мен әдістердің жиынтығы, оның құрамына төрт жүйе енеді: ішкі есеп, сыртқы ағымдағы маркетингтік ақпараттарды жинау, маркетингтік зерттеулер, маркетингтік ақпараттарды талдау.

Маркетингтік мүмкіндік – нақтылы фирма айқынды басымдылыққа қол жеткізе алатын, маркетингтік күштердің басымдылық бағыттары.

Маркетингтік зерттеулер – нарықты, өткізуді, тауарлардың тұтыну қасиеттерін, жарнамалауды зерттеуден, уәждік талдаулардан құрылатын зерттеулер.

Маркетингтік жоспарлау - әрбір тауардың нақты өндірісі үшін маркетингтік болашақ және жылдық жоспарларын дайындау.

Маркетингтің ұйымдық құрылымы – қандай да бір тапсырмаларды орындауға бағыныштылық пен жауапкершілікті бейнелейтін, фирмалардың маркетингтік қызмет жүргізулерін басқару үшін құрылған құрылымдық бөлімше.

Макроорта - кең шеңбердегі күштер факторы, яғни бақылануға жатпайтын кәсіпорынның микроортасына әсер етуші (демографиялық, экономикалық, табиғи, саяси, мәдени, әлеуметтік т.с.с. сипаттағы) факторлар.

Маркетингтік ақпараттарды талдау - бұл маркетингтік деректерді талдау әдісінің жиынтығы.

Маркетингтік делдалдар - клиенттер арасында тауардың қозғалуына, өткізуіне және бөлінуіне  компанияларға көмектесуші фирмалар.

Маркетингтік зерттеулер – нарықты, сатып - өткізуді, тауардың тұтыну қасиеттерін зерттеуді, жарнамаларды, мотивациялық талдаулардан т.с.с құрылады.

Микроорта - клиенттерге тікелей қатынасы бар күштермен, яғни жабдықтаушылар маркетингтік делдалдармен, байланыс аудиторияларымен ұсынылған қатынас.

Мұқтаждық – адамға қандай да бір жайдың жетіспеушілігін сезіну. Қажеттілік – мәдени деңгеймен және жеке адамның даралығына сәйкес, өзіндік ерекше түрде қабылданған – мұқтаждық.

Насихат – тауарды, қызметті немесе компанияны танымал ету бағытында ақпараттар тарату арқылы сұранымды ынталандыру.

Нарық туралы ақпарат - нарықтың сипатын, нарықтың әлеуетті мүмкіндіктерін бағалауда бәсекелесуші фирмалардың нарықтағы рөлін бөліп көрсету көрсеткіштері.

Нарық мүмкіншіліктерін талдау – маркетингтік қызметтің қызығушылық туындататын бағыттарын анықтаудан құрылады, яғни тұтынушыларды, сатып өткізу нарығын, бәсекелестерді және демографиялық, әлеуметтік-экономикалық даму тенденцияларын маркетингтік зерттеулер нәтижелерін талдау негізінде бәсекелестік басымдылыққа ие болуға мүмкіндік туындатады.

Нарық сыйымдылығы – нарықта қалыптасқан баға деңгейінде, белгілі бір уақыт кезеңінде, тұтынушы сатып алуға дайын тауарлар мен қызметтер көлемінің саны. Ол негізінен бір жыл уақыт аралығында сатып өткізілген тауар мен қызмет көлемімен анықталады.

Нарықты сегменттеу - нарықтағы тұтынушыларды ерекшеліктеріне байланысты әртүрлі таптарға бөлу және әр топтың талабына сай жеке тауарлар ыңғайлау үшін қолданылатын маркетингтік әдіс.

Нарықты талдау – анықталып алынған фирманың болашақта тауарларды сатып өткізу мүмкіншілігін анықтауға және бағалауға бағытталған зерттеу қызметі. Нарықтың сипаттамасын, көлемін, орналасуын, нарықтағы фирманың жайын анықтауға бағытталған.

Нарықтың нысаналы сегментін таңдау – бұл нарықтың бір немесе бірнеше сегментіне фирма өзінің тауарымен шығу үшін сол сегменттерді бағалап,таңдап алуы.

Сатушы нарығы - сұранымның ұсыныстан басым болуы, яғни бұл кезде тәжірибе жүзінде нарыққа ұсынылған кез-келген тауар немесе қызмет түрі тұтынушының қажетілігін толық қанағаттандырмаған жағдайдың өзінде де сұранымға ие бола алатын нарықтық жағдай.

Сатып алушы нарығы – ұсыным сұранымнан басым жағдайында орын алады, бұл жағдай да сатып алушы тауарды сатып алмас бұрын әртүрлі өндірушілермен шығарылған тауарларды бір-бірімен салыстыруға, оларды бағалауға және өзінің кірісіне сәйкес сатып алуына мүмкіндік беретін нарықтық жағдайды атаймыз.

Сату бойынша агент - өнімге байланысты меншік құқығына ие емес, өндірушінің барлық өнімдерін, жалпы көтерме сауда функциясын қоса алғанда сатып өткізу бойынша жауапкер көтерме саудамен айналысатын кәсіпорын.

Синхромаркетинг – нарықта сұраным деңгейі бірқалыпсыз жағдайда тауар мен қызметтерге қалыпты сұранымды ұстау тұру немесе тұрақтандыру мақсатында қолданылатын маркетинг типі.

Сауалнама – зерттеу объектісіне байланысты құрылған сұрақтар тізімі.

Сауалнама жүргізу - жеке байланыстар арқылы телефон бойынша немесе пошта арқылы сұрау жүргізу арқылы тұлғалардан ақпараттар жинау.

Сауда агенттерінің бағалауы бойынша өткізуді болжау әдістері – қызмет көрсетілетін аймақта болжанатын сату көлемі туралы сауда агенттеріне сауалнама жүргізу.

Сауда делдалдары - бұл клиенттерді іздеуде, тауарларды сатуға тікелей компанияларға көмек көрсетуші фирмалар.

Сатып алушылар нарығы – сұраным деңгейі ұсынымнан бірнеше есе төмен жағдай орын алғанда, сатып алушылардың талап-тілектері мен мүдделеріне бағытталған нарық.

Сатушылар нарығы – сатушы басымдылыққа ие, яғни ұсынымнан сұранымның біршама жоғары болуы кезінде орын алатын нарық.

Статистикалық банк - бұл деректерді іріктеу шеңберінде өзара әлеуметті ашуға және олардың сенімділік дәрежесін белгілеуге мүмкіндік беретін ақпараттарды статистикалық өңдеу әдістерінің жиыны.

Сұраным – төлем қабілеттілігі бар қажеттілік.

Сұраным икемділігі – бірқатар жайлар көлемінің өзгеруіне байланысты, сұраным көлемі өзгерісінің қатынастық көрсеткіші.

Сұранымның икемділік коэффициенті – баға деңгейінің өзгеруімен байланысты сұраным деңгейінің салыстырмалы қатынастық көрсеткіші.

Сұрау, сауалнама – жеке байланысқа түсу, телефон, пошта арқылы сұрау жүргізу негізінде жеке тұлғалардан ақпараттар жинау үдерісі.

Сыйлық – тауарды сатып алғаны үшін ынталандыру бағытында ақысыз немесе төмен деңгейлі бағамен ұсынылатын тауар.

Сынама маркетинг – жаңа тауарлардың немесе маркетингтік стратегиялардың нарықта ресми түрде бір немесе бірнеше аймақтарда тәжірибе жүзінде тексеруден өтуі.

Стратегиялық жоспарлау – фирмалардың мақсаттары, оның әлеуетті мүмкіндіктері мен маркетинг аясындағы мүмкіндіктері арасындағы стратегиялық сәйкестікті құру және оны ұстап тұруды басқару үдерісі.

Тауар қозғалысы – тапсырыстарды өңдеу, тасымалдау, қоймалау, жүктерді іріктеу, буып-түйю, т.с.с. қоса алғанда, тауардың немесе қызметтің өндірушіден тұтынушыға жеткізілу қызметі.

Тауар ассортименті – тұтыну мұқтаждықтарын қанағаттандыру сипатына, тауарларды тарату арналарының сипатына және тауар қызметінің сипатына байланысты ұқсас тауарлар тобы.

Тауардың өмірлік кезеңі – тауардың жоспарлануы кейін, нарыққа шығуынан бастап нарықтан шығарылғанға дейінгі, төрт кезеңнен тұратын уақыт аралығы.

Тауарлы нарық сыйымдылығы - маркетингтік зерттеу объктісінің бірі, бұл көрсеткіш қандай да бір тауар түрінің көп жағдайда бір жыл уақыт аралығындағы сатылу көлемімен анықталады.

Тікелей маркетинг – сәлемдемелік тасымал, сауда немесе фирмалардың меншікті дүкендері арқылы көтерме және бөлшек саудагерлердің көмегінсіз тұтынушыларға тұрғылықты орнында тікелей тауар сату.

Тұтынушы нарығы - жеке өзінің немесе үй шаруашылығында тұтынуы үшін тауарлар мен қызмет көрсету түрлерін сатып алушы жеке тұлғалардың жиынтық ортасы.

Ремаркетинг - тауар сұранымы төмендей бастаған жағдайда сұраным деңгейін қалыбына келтіру үшін қолданылатын маркетинг қызметінің ерекше бір типі.

Өндірушілер нарығы - өндіріс үдерісінде пайдалану үшін тауарлар мен қызмет көрсету түрлерін сатып алушы ұйымдар жиынтығы.

Өткізу бойынша агент - өндірушінің барлық өнімдерін өткізуге жауапты, көтерме қызметін жүргізуші, бірақ өнім бойынша меншік құқығына ие емес, көтерме саудамен айналысатын кәсіпорын.

Үлгілер банкі - неғұрлым оңтайлы маркетингтік шешімдерді қабылдауға ықпал етуші математикалық  модельдер жиыны.

Үлгілер тарату – тегін ретте, тауарды сынау үшін тұтынушыларға «әрбір үйге» принципі бойынша тауарларды ұсыну, тарату, пошта арқылы жіберу немесе дүкендерге таратып беру.

Ішкі ақпарат – кәсіпорын қызметкерлерінің қызмет нәтижесінде жинақталатын ақпараттар.

Ынталандыру – тауарлар, қызметтер, үлгілер, идеялар, қоғамдық қызметтер туралы адамдарға ескерту немесе иландыру үшін фирма қолданатын хабарлардың кез келген формасы.

Фирманың маркетингтік ортасы - мақсатты клиенттермен ынтымақтастық  қатынастар орнату және оны ұстап тұру, кәсіпорынның маркетинг қызметіне ықпал етуші белсенді субъектілер мен күштердің жиынтығы.

Экономикалық конъюнктура - сұраным, ұсыныс және баға динамикасының белгілі бір ара қатынасы арқылы анықталып нарықтағы, ұдайы өндіріс жағдайлары мен жайларының жиынтық көрінісі.

Шоғырланған маркетинг – сегмент қажеттілігі көлемінде, маркетингтік мамандандырылған жоспар негізінде тұтынушылардың белгілі бір айқындалып алынған тобына маркетингтік күштерді шоғырландыру.

5. ДӘРІСТЕР КЕШЕНІ

Тақырып 1. Маркетингтің теориялық негіздері мен тұжырымдамалары

Маркетинг термині АҚШ экономикалық әдебиеттерінде ХІХ-ХХ ғасырдан бастап қолданыла бастаған. Маркетинг тұжырымдамасының негізі мәні тұтынушылардың мұқтаждықтарын қанағаттандырумен тығыз байланысты.

ХХ ғасырдың басында маркетинг сатып өткізу әдісі ретінде қолданылып, Маркетинг туралы коммерциялық түсінік орын алған.  Кейіннен маркетинг теориясы басқару жүйесінде де қолданыла бастаған.  Қазіргі кезеңде маркетинг іс-әрекетінің мәні пайда алу бағытында нарықты, яғни  тұтынушылардың қажеттіліктерін зерттеу, осының негізінде фирманың жалпы қызметін (тауар өндіру, өңдеу, сатып өткізу, тауар жылжыту т.с.с.) ұйымдастыру жүйесі болып табылады.

«Маркетинг» термині ағылшынша «market» (нарық) сөзінен пайда болған және дәлме-дәл мағынасы нарықпен байланысты кәсіпкерлік іс-әрекетті білдіреді. Дегенмен де, бұл ұғымның мәні өте кең және ауқымды. Осыған байланысты қазіргі кезеңде маркетингке екі мыңнан астам анықтама берілген. Оның бірі ретінде:

Маркетинг – бұл айырбас құралы бойынша тұтынушылардың қажеттіліктері мен мұқтаждықтарын қанағаттандыруға бағытталған адамдар қызметінің түрі, т.с.с.

Маркетингтің негізгі мақсаттары: сұраным мен ұсыныс арасындағы үйлесімді мөлшерлемелікті (пропорционалдықты) қамтамасыз ету; өткізудің жаңа нарығын белсенді түрде іздестіру, қолданыстағы өткізу нарығын кеңейту; нарықтық қатынас жағдайында кәсіпорын жұмысында үйлесімді басқару шешімін қамтамасыз ету; бәсекелік жағдайда кәсіпорын қызметін сақтап қалу т.с.с.

Сонымен қатар маркетингтің бірнеше аспектілерін қарастыруға болады:

•  Маркетинг – экономикалық үдеріс;
•  Маркетинг – шаруашылық қызмет ретінде;
•  Маркетинг – бизнес тұжырымдамасы.

Маркетинг дүниежүзі кәсіпкерлерінің бірлескен творчествосының туындысы ретінде саналады. Олардың жиынтық тәжірибесі тұтастай бір фәлсафалық бизнес идеологиясын дүниеге әкелді. Сонымен қатар, нарық қатынастарының даму барысына сай әрбір кезеңге сай бірнеше тұжырымдамалары қалыптасқан: өндірістік тұжырымдамасы; тауарлық тұжырымдамасы; өткізу тұжырымдамасы; маркетинг (тұтыну) тұжырымдамасы; әлеуметтік-этикалық тұжырымдамасы; өзара бірлесіп қызмет ету тұжырымдамасы.

Маркетингтің негізгі принциптері оның тұжырымдамаларына сәйкес қалыптасады:

•  Фирманың нақты анықталған коммерциялық мақсатты әрекет нысанына бағытталған ұзақ мерзімге арналған мақсатына сәйкес нарық үлесін қамту;
•  Фирманың алдына қойған мақсатына жету жолдарын кешенді түрде айқындау;
•  Әрекеттенуге таңдап алған нарықтың жағдайын және өз талабын барынша ұштастыра отырып есепке алу, сонымен қатар нарыққа нысаналы әсер ету;
•  «Келешекті сезу» және осыған сәйкес жаңаша тұтыну қасиеттеріне ие тауарларды нарыққа шығарып отыру;
•  Сыртқы ортаның өзгеруіне байланысты өзіне ыңғайлы тез және тиімді реакцияны қамтамасыз ете алатын белсенділік,  бастаушылық, іскерлік кызметін таныту т.с.с.

Маркетинг жай, тіпті қарапайым немесе өте күрделі болуы ықтимал. Маркетингтің көп түрлілігі тұтынушылардың сұранысына байланысты болады. Атап айтқанда: конверсиялық; креативтік (дамушы) маркетинг; ремаркетинг; синхромаркетинг; демаркетинг; қарсы әрекет етуші маркетинг; ынталандырушы маркетинг; демеуші маркетинг.

Маркетингті жүзеге асыру кәсіпорынның салалық сипатына байланысты болады. Осыған байланысты маркетинг салаларын атап өтуге болады: Өнеркәсіптік маркетинг; қызмет маркетингі; халықаралық маркетинг; Банк маркетингі; Бейкоммерциялық маркетингі;  Инвестициялар маркетингі; Интеллектуалды өнімдер нарығындағы маркетингі.

Тақырып 2. Маркетинг ортасы

Маркетинг ортасы - бұл фирманың маркетинг бөлімінің мақсатты клиенттерімен тиімді байланыс орнатып, оны үзбей сақтау мүмкіндіктеріне әсер ететін белсенді субъектілердің және күштердің жиынтығы.

Маркетинг ортасын зерттеу барысында ол орта келесідей түрлерге бөлінеді: макроорта; микроорта; медиаорта.

Макроорта – бұл кәсіпорын қызметіне, сондай-ақ, микроортаға әсер етуші бақыланбайтын әлеуетті факторлар мен субъектілердің жиынтығы. Макроорта факторларына жататындар: демографиялық факторлар; экономикалық факторлар; табиғи факторлар; мәдени факторлар; саяси-құқықтық факторлар; ғылыми-техникалық факторлар.  Олардың әрқайсысы өздігінше бірнеше факторлардан құрылады.

Микроорта – бұл фирмаға және оның клиенттеріне, қызмет көрсету мүмкіндіктеріне тікелей қатысты күштер жиынтығы, яғни бақылануға жататын факторлар жиынтығы. Олардың негізгілері мыналар: жабдықтаушылар, бәсекелестер (фирма), маркетингтік делдалдар және клиенттер. Олардың әрқайсысын бірнеше топтарға бөліп қарастыруымыз қажет.

Кәсіпорын жұмысына медиаорта факторлары да маңызды әсер етеді. Медиаорта дегеніміз, фирманың нақтылы немесе әлеуетті көңіл бөлетін және белгіленген мақсатына жетуіне әсер ететін кез келген топ.  Медиаорта, фирма іс-әрекетіне көмектесетін немесе керісінше кедергі жасайтын топтарға бөлінеді.

Тақырып 3. Маркетингтік зерттеулер және маркетингтік ақпарат жүйесі

Маркетингтік зерттеулер дегеніміз – маркетингтік дұрыс шешімдерді қабылдау үшін және фирма іс-әрекетіндегі болжамсыздық жайларды төмендету үшін мәліметтерді жинау, оларды өңдеу, талдау үдерісі болып табылады.

Маркетинг зерттеулері нәтижелі және тиімді болуы үшін келесі шарттарды орындау қажет: зерттеулердің кешенді және жүйелі түрде өтуі; ақпаратқа қойылған талаптарды ескере отырып, зерттеулерде ғылыми тәсілдерді қолдану; халықаралық Сауда Палатасы және қоғамдық пікірді зерттеу Еуропа қоғамы бекіткен маркетингтік және әлеуметтік зерттеулері тәжірибесінің Халықаралық Кодексіне сәйкес жүгізілуі; маркетинг зерттеулері жұмыстары мұқият жоспарлануы және жүйелі сатылануы тиіс.

Маркетингтік зерттеу үрдісінің сатылары: зерттеу мәселесін анықтау; екінші ретті ақпараттарды анықтау, талдау; бастапқы ақпараттарды жинау; жинақталған мәліметтерді талдау; зерттеу қорытындысын жасау.

Маркетингтік ақпараттық жүйесі - тұлғалар, неше түрлі құралдар жөніндегі және маркетингтік шешім қабылдауға қажетті сенімді ақпаратты жинау, сұрыптау, талдау, бағалау әдістерін қамтиды.

Кәсіби білгірлікпен жүргізілген маркетинг зерттеулері фирманың нарықтағы мүмкіндіктерін әділ бағалауға және алдына қойылған мақсатқа минималды қауіп-қатермен жету үшін тиімді бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді.

Ақпарат – маркетинг зерттеулері барысында жинақталған мәліметтердің жиынтығы.

Ақпарат өз кезегінде бастапқы мәліметтер (бірінші ретті) және екінші ретті ақпараттарға жіктеледі. Сонымен қатар маркетингтік ақпараттарға қойылатын талаптар: ақпараттың өзектілігі; ақпараттың дәлме-дәлдігі; мәліметтің релеванттілігі; толық бейнеленуі; мәліметтің мақсаттылығы; ақпараттың біртұтастығы және сәйкестігі.

Екінші ретті мәліметтер мерзімді басылымдар арқылы және кәсіпорынның ішінде арнайы құжаттар көмегімен жинақталады. Атап тайтқанда: кітаптар, монографиялар, журналдар, газеттер, жеке меншіктік зерттеу ұйымдарының коммерциялық мәліметтері, кәсіпорынның жылдық, жарты жылдық және тоқсандық есептері мен арнайы жинақталған мәлімет көздері т.с.с.

Бастапқы ақпараттар анықталған мәселе бойынша сол кезеңде орын алып отырған мәліметтер жиынтығы болып табылады. Ал, екінші реттік мәліметтер біршама ескірген ретте саналады. Ол зерттеу объектісі бойынша өткен уақыт аралығындағы мерзімге жинақталады.  Дегенмен де, бірінші және екінші реттік ақпараттар өз кезегінде басымдылықтар мен кемшіліктерге ие.

Бірінші реттік ақпараттарды жинаудың тәсілдері: сауалнама жүргізу; бақылау жүргізу; тәжірибе және еліктеу. Бұл тәсілдердің өзіндік артықшылықтары мен жетіспейтін жақтары да орын алады.

Тақырып 4. Нарықты зерттеудің және сегменттеудің әдістемелік негіздері

Нарық дегеніміз - бұл қажеттіліктің пайда болуы мен оның шоғырлану ортасы және оның негізінде қозғалысқа енетін өндірістің, тауар өткізу жүйесінің, т.б. маркетингтік іс-қимыл, мүдделердің тоғысатын ортасы ретінде түсінуге болады.

Таңдап алынған нарықты зерттеудің негізгі мақсатының бірі - оның сыйымдылығын анықтау болып табылады. Бұл көрсеткіш нақты нарықтағы қызмет ету мүмкіндігін айқындайды. Нарық сыйымдылығы, бұл дегеніміз белгілі уақыт аралығында тұтынушыға өткізілген тауар көлемімен анықталады. Нарық сыйымдылығы ақшалай және тауардың заттай сандық көрсеткіштерімен есептеледі.

Нарық коньюктурасы дегеніміз, сұраныс пен ұсыныстың өзара қатынасы, нарықтық баға деңгейі, баға серпіні, белгілі уақыт аралығында нарықтағы жалпы экономикалық жағдай.

Нарық коньюктурасын зерттеу жұмысы бес аспектіні қамтиды: өндірісті, сұраныс пен тұтынуды, тауар артықшылығын, сауда шарттарын және бағаны талдау.

Маркетинг тұрғысынан нарық бір-біріне ұқсамайтын әрбір нарық түрлеріндегі тұтынушылардан құрылады. Осыған байланысты, нарықта табысты қызмет жасау үшін тұтынушылар категориясының ерекше талаптарын есепке алып отыру қажеттілігі туындап отырады. Осыған сәйкес, нарық сегменті дегеніміз, бұл сұраныс тарапынан бір-біріне ұқсас тұтынушылар тобы болып табылады. Дегенмен де, тауарға сұраным деңгейіне байланысты сатушылар нарықты сегменттеудің бірнеше негіздерін қарастырады. Осыған сәйкес маркетингтің үш түрін қарастыруға болады: жалпы (дифференциалданбаған) маркетинг; дифференциалды маркетинг; нысаналы (мақсатты) маркетинг.

Нарықты сегменттеу дегеніміз - бұл нарықтағы тұтынушыларды олардың ерекшеліктеріне, талап-тілектеріне байланысты әртүрлі топтарға бөлу және әр топтың талабына сай жеке тауарлар мен оның маркетинг кешенін ұсыну болып табылады.

Нарық сегментінің белгілері (критерийлері), бұл дегеніміз кәсіпорын үшін қандай да бір сегментті негізге алуы. Кең таралған сегмент белгілері: сегмент сыйымдылығы; сегменттің қолжетімділігі; сегменттің маңыздылығы; пайдалылығы; сегменттің үйлесімділігі; таңдап алынған нарық сегментінде жұмыс істеу тиімділігі; таңдалған сегменттің бәсекелестерден қорғаныста болуы.

Нарықты сегменттеу арқылы фирма мынандай нәтижелерге қол жеткізе алады: тұтынушылардың әртүрлі тауарлар бойынша қажеттіліктерін қанағаттандыру деңгейін максималды дәрежеге жеткізу; фирманың тауарды өңдеуге, өндіруге,  өткізуге кеткен шығындары ұтымды және үйлесімді болуын қамтамасыз ету; әлеуетті тұтынушылардың іс-әрекетін айқындап, талдау негізінде қолайлы маркетинг стратегиясын жасау; тауардың, фирманың бәсеке қабілеттілігін жоғарылату; бұрын басқа фирмалар ескермеген жаңа нарық сегментіне шығу арқылы бәсекелік күресті жоюға немесе оны төмендетуге мүмкіндігі.

Тұтыну тауарлары нарығын сегменттеуде мынандай негіздер алынады:

Географиялық принципі, нарықты топтарға бөлуде, сатып алушыларды тұрғылықты орнына немесе климат жағдайына байланысты топтарға бөлу.

Демографиялық принципі негізінде нарықты сегменттеу өте жиі қолданысқа ие. Осы бағыттағы нарық сипаттамаларының тез арада алыну мүмкіндігіне, уақыт мерзімі бойынша біршама тұрақтылығымен, сұраныспен тығыз байланыстылығымен, бұл сегменттеу принципі ерекшеленеді.

Психографиялық негізде тұтынушылар сипаттамалары біртұтас кешенді болып саналады. Себебі, тұтынушылар тұрмыс деңгейі тұрғысынан топтарға бөлінеді.

Тұтынушылар мінез-құлығына байланысты нарықты сегменттеу, көптеген мамандардың пікірі бойынша, нарық сегментін құрудағы логикалық негізгісі ретінде саналады. Сегменттеудің бұл принципі қосымша және аса маңызды сегмент қатарларын белгілеуге мүмкіндік береді.

Өнеркәсіп тауарлары нарығын сегменттеуде ең маңыздысы ретінде экономикалық және технологиялық белгілер қарастырылады. Атап айтқанда: сала; меншік түрі; қызмет саласы; кәсіпорын көлемі бойынша топтарға бөлу.

Нарықтың мақсатты сегментін таңдау - бұл дегеніміз, нарықтың бір немесе бірнеше сегментіне фирма өзінің тауарымен шығуы үшін, сол сегменттерді бағалап, таңдап алуы.

Нарықта тауарды жайғастыру – бұл тауардың бәсекелік орнын қамтамасыз ету және оған сәйкес келетін маркетинг кешенін дайындау.  Тәжірибе жүзінде қолданыстағы тауар түрін нарыққа жайғастырудың бес баламасын атап өтуге болады: тауардың сапасына байланысты нарыққа тауар жайғастыру; фирма алдына қойған мақсаты бойынша тауар жайғастыру; тауардың ерекше пайдалану әдісіне байланысты тауар жайғастыру; тауарды нақты тұтынушылар тобына бағыттау бойынша тауар жайғастыру; бәсекелес тауар үлесіне байланысты тауар жайғастыру. Бұдан да басқа нарыққа тауар жайғастыру әдістері де тәжірибеде қолданыста бар.

Тақырып 5. Тұтыну нарығындағы тұтынушылар мінез-құлығы

Сатып алушыларды зерттеу, оларды сатып алуға апаратын негізгі себептерді анықтау және тұтынушылардың мінез-құлықтарын талдау ісі қазіргі нарықта табысты жұмыс істеудің қуатты құралы болып саналады.

Маркетингтік көзқарас бойынша тұтынушыларды екі топқа бөлуге болады: түпкі тұтынушылар; кәсіпқой-тұтынушылар. Олар өз кезегінде мінез-құлықтарына байланысты ерекшеліктерге ие. Атап айтқанда; сатып алу мақсатына байланысты, шешім қабылдау әдістері, тауарды таным көздері, сатып алу себептері, сатып алу жиілігі айырмашылықтарға ие т.с.с.

Маркетингті тиімді іс жүзіне асыру үшін фирма барлық күштерін тұтынушының қажеттіліктерін қанағаттандыруға жұмылдыруы тиіс және кез-келген өзгерістерге икемді түрде бейімделуі қажет болып табылады.

Адам қажеттілігі дегеніміз жеке тұлғаның, әлеуметтік топтың, отбасының және жалпы қоғамның өмір сүруін және дамуын қамтамасыз ету үшін белгілі заттарға немесе қызметтерге мұқтаждықтың туындауын атаймыз. Қажеттілік құрылымы жөнінде толық біліп отыру үшін, оның дамуына әсер ететін факторларды анықтау керек. Ол факторларға: ұлттық, тарихи, рухани, географиялық, саяси, көптеген т.б. факторлар жатқызылады.

Қанағаттандыру деңгейіне сйәкес қажеттіліктерді толық, жартылай қанағаттандырылған және қанағаттандырылмағандар ретте бөліп көрсетуге болады. Қалыптасу түріне байланысты: ашық және жасырын қажеттіліктер түрін бөліп көрсете аламыз.

Қоғамның дамуына байланысты, оның мүшелерінің қажеттіліктері дамып және кеңейіп отырады. Сондықтан да маркетингтік зерттеулердің келесі бір бағыты – тұтынушылардың сатып алу себептерін анықтау болып табылады. Оның арасынан атап өтетініміз уәж (мотив) болып табылады.

Уәж - тұлға қажеттілігіне қарқынды (интенсивті) ықпал ету арқылы өз қажеттіліктерін қанағаттандыруға  талаптандыру болып табылады. Тұтынушылардың уәжін анықтау арқылы олардың нарықтағы мінез-құлықтарын ұғынуға мүмкіндік ала-аламыз. Уәжді зерттеудің және ұғынудың бірнеше тәсілдері қолданылады. Оның кең тарағаны З. Фрейд теориясы. Бұл теория бойынша адам мінез-құлығына психологиялық күштер әсер ететіндігін негізге алады.

Американдық ғалым Д.Шварц адамның қандай да бір тауарды немесе қызмет түрін сатып алу себептерін рационалды және эмоционалды ретте екі топқа бөліп қарастырады. Рационалды себептер: пайда немесе үнемділік үшін; қауіп қатерді, ысырапты төмендету үшін; сапалы өнімді тұтыну үшін; кепілдемелі қызмет алу үшін сатып алу. Эмоционалды себептер: «Өзінің мәнділігін» көрсету үшін; билікке және беделге ие болу үшін; білімділігін жоғарылату немесе ұлғайту үшін; сәндікті қолдау үшін; қоғамда өз орнына ие болу үшін сатып алу.

Тұтынушылардың сатып алу шешімдерін қабылдауына бірнеше факторлар әсер етеді: мәдени; әлеуметтік; жеке тұлғалық қасиеттері; психологиялық факторлар.

Сатып алу үдерісі – бұл тауарға қажеттілік қалыптаса отырып, тауардың тұтынушыға қарай қозғалысы. Бұл үдеріс тауар үшін тұтынушының баға сомасын төлеуден біршама бұрын басталып, тауарды сатып алғаннан кейін де ұзақ уақыт жалғасып отырады.

Экономикасы дамыған елдерде тұтынушылар нарықта ұйымдасқан топтар ретінде әрекет жасайды. Бұл тауар өндірушілер мен сатушылардың қызметін күрделендіре түседі, себебі бұл жағдайда тұтынушының тек жеке ғана талабын емес, жалпылама талаптарын ескеру қажеттілігі туындайды.

Тұтынушы еркіндігі – бұл дегеніміз тұтынушы өзіне тұтынуға қажет затты таңдап сатып алу, сатушыны және сауда орны мен уақытын, басқа да сатып алу шарттарын еркін түрде таңдау  құқығы мен нақты мүмкіндігі ретінде саналады. Консьюмиризм –бұл тұтынушы өзінің құқықтарын қорғауға және  кеңейтуге, өндірушілер мен сатушыға әсер етуге жұмылған қозғалысы.

Тақырып 6. Кәсіпорын нарығындағы тұтынушылар мінез-құлығы

Тұтыну нарығымен қатар, сатып алушы – ұйымдар нарығының бар екендігін атап өтуіміз қажет. Кәсіпорын  нарығын зерттеу кезінде нарықтың үш түрін бөліп көрсетуге болады: өнеркәсіп тауарлары нарығы, аралық сатушылар нарығы, мемлекеттік мекемелер нарығы.

Өнеркәсіп тауарлары нарығы, бұл өндіру үдерісінде қолданылатын тауарларын сатып алатын жеке тұлғалар мен ұйымдар жиынтығы. Ол өз кезегінде мынадай салалардан құрылады: ауылшаруашылығы, орман және балық шаруашылығы; өңдеу өнеркәсібі; тау-кен өндірісі; құрылыс; жүк көлігі; байланыс; коммуналды шаруашылық; банк, қаржы және сақтандыру істері; әртүрлі қызмет көрсету саласы.

Бұл нарық сипаттамасы мынадай көрсеткіштермен анықталады: сатып алушылар саны шамалы; алайда олар аса ірі сатып алушылар; олар географиялық тұрғысынан айтарлықтай шоғырланған; ол тауарларына сұраныс екінші қайтара сұранысы болып келеді; бұл сұраныс тұтыну тауарларының сұранысына негізделеді; өндірісте тұтынатын тауарлардың сұранысы әдетте икемсіз; оларды сатып алушылар негізінде мамандар, тауардың қасиеттерін терең игергендер болып саналады.

Арадағы сатушылар нарығы дегеніміз тауарды қайта сату арқылы пайда табу үшін сатып алатын жеке тұлғалар мен ұйымдар жиынтығы.  Бұл нарыққа бөлшек және көтерме сауда кәсіпорындары жатқызылады.

Мемлекеттік мекемелер нарығы дегеніміз әлеуметтік, саяси және басқа мәселерді шешумен байланысты өздерінің міндеттерін атқаруға қажет тауарларды сатып алатын ұйымдар болып табылады. Бұл нарықтың ерекшелігі – мемлекеттік және жергілікті бюджет көзі есебінен сатып алатындар.

Тұтынушы-кәсіпорында қажетті тауарларды сатып алумен кәсіпорындағы арнайы бөлімше - «сатып алу орталығы» айналысады.

Сатып алу орталығы - жалпы бірыңғай мақсатта қалыптасқан және барлық тәуекелді өзіне жүктейтін сатып алу туралы шешім қабылдау үдерісінде қатысатын тұлғалар мен топтар жиынтығы. Оның құрамына сатып алу туралы шешім қабылдау барысында төмендегі міндеттердің бірін атқаратын ұйымның барлық қызметкерлері кіреді. Атап айтқанда: бастапқы тобы – сатып алу туралы ұсыныс беретін өнімді пайдаланушылар мен ұйымның әртүрлі қызметкерлері; өнімді пайдаланушылар тобы - өнімді немесе қызметті пайдаланатындар, көбінесе бастапқы топты құрайтындар және тауар нұсқаларын бағалауға қажет ақпарат беретіндер; қабылданатын шешімге әсер етушілер (техникалық қызметкерлер) тобы – тауардың техникалық сипаттамаларын анықтауға көмектесетіндер және нұсқаларды бағалау кезінде ақпаратпен қамтамасыз ететіндер; шешім қабылдаушылар тобы - өндірісті жабдықтаушылар және тауарға қоятын талаптар туралы шешім қабылдайтын мамандар; шешімді мақұлдаушылар тобы – сатып алу орталығының қызметкерлері немесе сатушылардың ұсыныстарын бекітетіндер; сатып алушылар тобы – жабдықтауды таңдау мәселелерін де және сатып алу шарттарын үйлестеруде ресми өкілдікке ие болатындар; қорғаушы тобы – сатушылардың және белгілі ақпараттың жағымсыз әсерінен сатып  алу орталығын қорғаушы өкілеттілер.

Тұтынушы-кәсіпорын сатып алу шешімін қабылдау үрдісі бірнеше кезеңнен құрылады: қажеттілікті анықтау, оны сипаттау; өндіріске жабдықтаушыларды іздестіру; жалпы сұраныс деңгейін анықтау; жабдықтаушыны таңдау; тапсырыс беру; жабдықтаушының жұмысын бағалау.

Тұтынушы-кәсіпорынға әсер етуші факторлар: қоршаған орта және оның жағдайы; тұтынушы кәсіпорынның ерекшеліктері; ұжым адамдары арасындағы қатынастар жағдайы; ұжымдағы жеке тұлғалар ерекшеліктері.

Тұтынушы кәсіпорын нарығы, тұтыну нарығымен салыстырғанда оның сыйымдылығы жоғары болып табылады. Сонымен қатар сатып алу көлемі біршама мол көлемді болады және сатып алушылар саны аз ретте саналады. Сонымен қатар сатып алу шешіміне әртүрлі факторлар әсер етеді.

Тақырып 7. Маркетинг жүйесіндегі тауар

Тауарды нарық жүйесіндегі негізгі әрекет етуші «тұлға» ретінде қарастыруға болады. Себебі, нарықтағы коммерциялық табыстың тиімділігі тауардың сапасына тікелей байланысты.

Экономика теориясы пәнінде, тауар экономикалық категория ретінде белгіленген. Классикалық саяси экономикада, тауарды арнайы айырбас құралы ретінде атап көрсеткен. Маркетингте тауарға анықтама беретін болсақ, тауар дегеніміз адам қажеттілігі мен мұқтаждығын қанағаттандыруға бағытталған зат ретінде қарастыруға болады.

Тауарды шығару кезінде оны өндіру ұғымы үш деңгейде қарастырылады: ойдағы тауарлар – тұтынушы сатып алатын тауардың атқаратын қызметін алдын ала белгілеу деген сөз; өндірушінің мақсаты – бұл дегеніміз ойдағы тауарды нақтылы тауарға айналдыру; сипаттамаларымен қоса өндірушінің сатып алушыға қосымша қызмет көрсетуі, осының нәтижесінде толықтырылған тауар түсінігі қалыптасады, оның себебі сатып алушыны күтіп алу, оған қызмет көрсету, кепілдік беру, тауарды жеткізу жұмыстарымен толықтырылуы қажет ретте саналады.

Тауар қасиеттерінің жиынтығы мынадай көрсеткіштермен сипатталады: сапа; атқаратын қызметіне сәйкестігі; бағаның сапаға және тұтыну құндылығына сәйкестігі; тауар құжаттамалары; сатып алудан кейінгі сервис сапасы; ассортименттің кеңдігі.

Нарықта әртүрлі көптеген тауар түрлері орын алады. Тауарлы нарықты зерттеу жұмысын жеңілдету үшін және маркетинг стратегиясын құрып, тұтынушылардың сатып алу жағдайын қалыптастыру үшін тауар топтамалары қарастырылады. Осыған байланысты тауарлар мынадай жіктемеге ие: дәстүрлі тауарлар; қызметтер түріндегі тауарлар; дәстүрлі емес тауарлар. Олар өз кезегінде, әрбір топтама бірнеше топтарға бөлінеді.

Экономика ғылымында көлемдердің толқуын немесе тауардың өміршеңдігін экономикалық кезеңдер немесе тауардың өмірлік кезеңі деп атайды. Тауардың өмірлік кезеңі дегеніміз, тауардың нарықтағы өмір сүру мерзімі, өмір сатылары болып табылады, яғни тауардың жоспарлануынан бастап нарықтан шығып кеткенге дейінгі уақыт мерзімдерін атаймыз. Ол өз кезегінде бірнеше кезеңдерден құрылады: жоспарлау кезеңі; нарыққа ену кезеңі; өсу кезеңі; кемеліне жету кезеңі; құлдырау кезеңі.

Тауардың өмірлік кезеңдері әрбір тауар түрінде өздігінше ерекшеліктерге ие болатындықтан, олар әртүрлі атқа ие. Атап айтқанда: дәстүрлі, классикалық, елігу, мерзімді, жаңару немесе зарығу, сәтсіздікке ұшырау және де басқа түрлерін қарастыруға болады.

Нарыққа бір мезгілде өмірлік кезеңдеріне байланысты келесідей тауар топтарын ұсыну тиімді ретте саналады: негізгі топ – кәсіпорынға пайда әкелетін және өсу фазасындағы тауарлар; қолдаушы тобы – табысты тұрақтандыруға әсері бар және кемелденген тауарлар тобы; стратегиялық топ – болашақта пайданы қамтамасыз ете алатын тауарлар; тактикалық топ – сату көлемін жоғарылатуға бағытталған, көбінесе өсу және кемелденген фазадағы тауарлар топтамасы; зерттелетен топ – нарыққа шығаруға жоспарланған тауарлар топтамасы; өндірістен алынатын тауар топтамасы – құлдыру фазасындағы тауарлар.

Тауар таңбасы - басқа тауарлардан оны айыру үшін, қабылданған тәртіпке сәйкес тіркелген тауарға берілген белгі. Ол сурет, рәміз, біріккен әріптер немесе сандар сипатында болады.

Таңбалық ат - атаулы тауардың таңба бөлімі болып табылады. Таңбалық белгі - суреттеп белгіленген тауар таңбасының бөлімін атайды. Ол заңға сәйкес, қорғаумен қамтамасыз етілген  тауар таңбасының бір бөлімі болып табылады.

Таңбалық белгінің төрт түрі: фирманың аты, ол міндетті түрде айтылатын әріп, сөз немесе әріптер мен сөздер тобы; фирма белгісі – көрінетін символ, сурет, болмаса айырмашылығы бар түстер; саудалық бейнесі – жекелеген сауда таңбасы; сауда белгісі – фирма аты, фирма белгісі, сауда бейнесі. Олардың барлығы да құқықтық жағынан қорғалуы тиіс.

Тауардың оралуы – өндірушінің немесе сатушының визит карточкасы ретінде де қарастыруға болады, ол салынатын ыдысқа немесе қорапқа, орайтын затқа байланысты. Тауардың ішкі және сыртқы оралуы қарастырылады: ішкі оралуы - тауардың тікелей салынған ыдысы, сыртқы оралуы – тауарды қорғау үшін оралатын және тауарды тікелей қолдануға дайындау кезінде алынып тасталатын материалдары.

Штрих коды – қос жүйелі әріптер мен сандарды бейнелейтін айқын жолақтар мен олардың арасындағы кеңістіктерден тұратын символ.  Штрих кодын қолдану өндіріске де, саудаға да, сонымен бірге тұтынушыларға да қолайлы ретте саналады.

Тақырып 8. Тауар саясаты

Тауар саясатын жүргізудің негізгі құралдары: тауар ассортиментін құру және ұсыну; нарыққа жаңа тауар енгізіп отыру; тауардың бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз ету; тұтынушыларға сервистік қызметтер ұсыну.

Өндіруші-кәсіпорынның нарыққа ұсынатын айқынды тауарлар түрлерінің жиынтығы - ассортимент деп аталады, яғни кәсіпорын өндіретін белгілі тауарлар топтамаларының жиынтығы.

Тауар ассортименті мынадай көрсеткіштермен сипатталады: ені, тереңдігі және салыстырмалығы. Ассортимент ені – ассортименттік топтардың саны. Ассортимент тереңдігі - әр ассортименттік топтағы жайғасым саны. Ассортимент салыстырмалығы – тұтынушылар көзқарасынан, түпкі қолдануға, тарату арналарына және бағаға байланысты ұсынған ассортименттік топтардың арақатынасы.

Жаңа тауар – қолданыстағы тауарлармен салыстырғанда жаңа тұтыну қасиеттерімен ерекшеленіп нарыққа ұсынылған жаңа өнім түрі.  Жаңа тауарды жоспарлау және нарыққа енгізу келесідей сатылардын құрылады: идея жинау сатысы (жаңа тауар шығару мүмкіндіктерін үздіксіз ізденуден тұрады); өнімді бағалау сатысы (іріктеу арқылы жарамсыз идеяларды алып тастау); тұжырымдаманы тексеру сатысы (арнайы таңдап алынған тұтынушыға болашақта өндірілетін тауар нұсқалары ұсынылады, осы арқылы олардың ниеті мен сатып алуға деген ынтасы анықталады); экономикалық талдау сатысы (сұраныс болжанады, шығындар мен пайда көлемі есептеледі); өнімді шығару сатысы (идеяны нақты іс – қимылға айналдыру кезеңі); байқау маркетингі сатысы (өнімді бір немесе бірнеше таңдаған аймақта өткізу кезеңі); коммерцияға енгізу сатысы (тауардың өмірлік кезеңінің енгізу фазасына сәйкес келеді).

Тауардың бәсекеқабілеттілігі - дамыған бәсекелестік нарықта оның коммерциялық табысын көрсететін маңызды факторы болып саналады.  Тауардың бәсекеқабілеттілігі  дегеніміз тауардың нарықтағы табысын айқындайтын тұтыну және құндылық (бағалық) сипаттамаларының жиынтығы,  яғни бәсекелес ұқсас тауарларды молынан ұсыну кезінде бір тауардың басқалармен салыстырғандағы басымдылығы. Тауардың бәсеке қабілеттілігін тек басқа бәсекелес тауармен салыстыру арқылы ғана анықтауға болады, сондықтан оны нақты нарықта және сату уақытына байланыстырып қарастыру қажет.

Сапа – ұлттық даму серпіні мен деңгейінен бастап, әрбір шаруашылық бірлікте сапаны құру үдерісін басқару мен ұйымдастыруды көрсететін синтетикалық көрсеткіш. Нарықтық экономикада өнім сапасы тауар өндірушілердің нарықта «өмір сүру» шарты болып табылады және олардың шаруашылық әрекеттерінің нәтижелілігінің, мемлекеттің экономикалық жағдайының өлшемі ретінде саналады.

Бәсекелес нарықтағы сервис - өнімді сату және пайдаланумен байланысты қызметтер жиынтығын қамтамасыз етудегі фирманың маркетингтік іс шараларының қосалқы жүйесі. Дұрыс ұйымдастырылған сервис өніммен бірге оның өмірлік кезеңі бойынша бірлесе жүреді және өнімнің тұтынымдылық деңгейін қамтамасыз етеді. Сервисті тиімді ұйымдастырудың сегіз ережесі (Жак Горовиц): стратегия; тұтынушымен байланыс; фирма қызметкерлеріне қойылатын талаптарын анық көрсетуі; жабдықтау жүйесін нақты ұйымдастыру; сервис бөлімі қызметкерлерін арнайы дайындау; мақсаттан ауытқудың болмауы; клиенттер тарапынан сервис сапасының әділ бағалануы; творчестволық іс әрекеттердің болуы.

Сервистік қызмет екіге бөлінеді: сатуға дейінгі және сатудан кейінгі сервистік қызмет. Сатудан кейінгі сервис өз кезегінде кепілдемелі және кепілдеме уақытынан кейінгі ақылы сервис қызметі ретінде екіге бөлінеді.

Тақырып 9. Маркетингтегі баға және баға саясаты

Маркетинг кешенінің құралы ретінде баға маңызды орынға ие. Бағаның атқаратын қызметтері оның ішкі мәнін толық сипаттап береді. Бағаның атқаратын қызметтері: есеп жүргізу қызметі; ынталандыру қызметі; бөлу және үлестіру қызметі; сұраныс пен ұсынысты теңестіру қызметі; өндірісті ұтымды орналастыру қызметі.

Фирма баға стратегиясын таңдау үшін оған қандай факторлар әсер ететіндігін анықтай отырып, оларды талдап отыруы қажет ретте саналады. Бағаға әсер ететін негізгі факторлар: шығындар, тұтынушылар, тауар қозғалысына қатынасушылар, бәсекелестер және мемлекет.

Баға белгілеу ісі күрделі және көпсатылы үдеріс болып саналады. Бұл үдерісті кезеңдері: бағаны құрудың мақсатын анықтау; сұранысты анықтау; шығындарды бағалау; ұсынысты, бәсекелестер бағасын және тауарларын талдау; баға құру әдісін таңдау; түпкілікті бағаны белгілеу.

Маркетинг тәжірибесінде баламалы баға құру әдістері; «Орта шығындарға пайданы қосу» әдісі; нысаналы табысқа жетуге бағытталған әдісі; тауардың «құндылығын сезіну» негізінде бағаны есептеу әдісі; қарапайым баға құру әдісі.

Фирма түпкі бағаны анықтағаннан кейін, оның деңгейін кейінгі маркетингтік орта факторларына байланысты анықтайды. Ол үшін келесідей баға белгілеу тәсілдері қолданылады: жаңа тауарға баға белгілеу; тауар номенклатурасы шеңберінде баға белгілеу; географиялық принцип бойынша баға қою; жеңілдіктерді қолдана отырып баға белгілеу; сатып өткізуді ынталандыру үшін баға қою; кемсітушілік принципі бойынша баға белгілеу. Сонымен бірге, жаңа тауарға баға белгілеу стратегиялары: «Қаймағын алу» стратегиясы; нарыққа тауарды баянды енгізу стратегиясы; тауар ассортименті шеңберінде бағаны анықтау стратегиясы; қосымша тауарларға байланысты баға белгілеу; міндетті түрде қолданылатын жабдықтарға баға белгілеу; өндірістің жанама өнімдеріне баға белгілеу; географиялық принцип бойынша баға белгілеу; тауардың шыққан орнына байланысты ФОБ бағаны белгілеу; көлік шығындарымен қоса баға белгілеу; аймақтық баға белгілеу; тұрғылықты орнына байланысты баға белгілеу;  көлік шығындары міндетін ала отырып баға белгілеу т.с.с. Тұтынушыларды өзіне тарту үшін көптеген фирмалар сыйақы ретінде тауар бағасын төмендету іс шараларын қолданады. Оны бағаға келесідей жеңілдіктер жасау жайларымен жүргізеді: қолма қол ақша төлегені үшін шегерім; сатып алу көлеміне байланысты шегерімдер; атқарымдық жеңілдіктер; мерзімдік шегерімдер; сынақ т.с.с.

Сонымен бірге тауар сатылымын ынталандыру үшін баға белгілеу әдістерін қолданады. Кейбір жағдайларда фирманың қоятын уақытша бағасы прейскуранттық бағадан, кейде өзіндік құннан да төмен деңгейде болуы ықтимал. Бұл әдіс мына жайлармен жүргізіледі: белгілі уақыт мерзімінде клиенттерді молырақ тарту үшін сатушылардың қоятын ерекше бағалары; белгіленген уақыт аралығында нақты ақшаға тауарды сатып алғаны үшін тұтынушыларға өндірушілер тарапынан баға жеңілдігі; сатушылардың күнделікті баға деңгейін төмендетіп, жеңілдік бағаны ұсынуы; сатушылар тұтынушыларды көбірек тарту үшін өз тауарларына шығын деңгейінен төмен, «залалды озаттар» бағасын ұсынуы.

Тәжірибе жүзінде фирма өз тауарларының баға деңгейін тұтынушы, тауар және сату орны ерекшеліктеріне байланысты өзгертіп отырады. Сондықтан да белгілі бір тұтынушы топтарына бағытталған арнайы баға деңгейін қолданады, ал келесі бір тұтынушылар тобы үшін бұл баға қолжетімсіз ретте қарастырылады. Бұл дегеніміз баға бойынша кемсітушілік баға деңгейі ретінде қарастырылады, яғни тауарлар тұтынушы топтарына әртүрлі бағамен сатады деген сөз. Бұл баға тәсілі келесідей жолдармен іс-жүзіне асырылады: тұтынушылардың белгілі бір тобына жеңілдіктер беру; белгілі бір тауар түрлендірмелеріне байланысты әртүрлі баға деңгейін белгілеу; мерзімге байланысты әр түрлі баға белгілеу.

Тақырып 10. Тауар қозғалысы және тауар таралымы

Маркетинг тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру бойынша жоғары сапалы тауар өндірумен және тауарға дұрыс баға белгілеумен шектелмейді. Сонымен қатар, тауарларды тұтынушыға жеткізу және сатып өткізу жайларын қамтамасыз етуі қажет. Осыған байланысты тиімді өткізу шаралары кешенін жүргізуі талап етіледі.

Маркетингтік өткізу қызметінің рөлі төмендегідей жайлармен анықталады: өндірістің дамуы мен мақсатты табысқа жету тауарды сатып өткізу нәтижелеріне тікелей байланыстылығы; өткізу арналары тауар тұтынушылары қажеттіліктері мен орналасу орнына тікелей бағытталып, оларға тауарды сату алдында, сату кезінде және сатып алғаннан кейінгі маркетингтік қызмет арқылы тұтынуға жайлы жағдай жасау және осыған байланысты бәсекелестікте жеңіске жету мүмкіндігін арттыру; тауарды уақытында ұтымды өткізу арқылы өндірісті тиімді жалғастыруға мүмкіндік ала отырып, тауар жылжытуды өндірістің жалғасы ретінде қарастыру және тауарларды сатуға дайындау; өткізу кезінде тұтынушылардың талғамы мен қызығушылығы нақтылы түрде анықталып, өндірістің болашақтылығы бағытында мәліметтер алып отыруға мүмкіндік береді.

Өткізудің негізгі түрлері мен әдістерін зерттеу және жетілдіріп отыру түпкі тұтынушыға тауарды болашағы жемісті жылжыту әдістерін іздеп табуға және тиімді бөлшек сауданы ұйымдастыруға мүмкіндік туындатады. Тауар өткізу арналарын дұрыс таңдау маркетингтік шешімдердің күрделілігімен ерекшеленеді.

Өткізу (тарату) арналары – бұл өндірушіден тұтынушыға дейін тауарды жылжыту үрдісіне қатысатын фирмалар мен жеке тұлғалар жиынтығы. Өткізу арналары, оның құрылымдық деңгейімен сипатталады: нөл деңгейлі (тікелей маркетинг); бір деңгейлі; қос деңгейлі; үш деңгейлі арнасы.

Тарату арналарын баламалы таңдау мәселесі көптеген факторларға байланысты,  олардың ішінде негізгісі ретінде атап өтетін болсақ, тауардың атқаратын қызметіне және сипатына байланыстылығы.

Өткізу үдерісінде делдалдар әдетте көтерме және бөлшек саудамен әрекет етеді.

Көтерме сауда – тауарды одан әрі сату үшін немесе сатып алушының кәсіпкерлік қызметінде тауарды пайдалану үшін қолданылатын тауар саудасы. Тәжірибе жүзінде көтерме сауданың үш нұсқасы қолданылады: өндірушілер көтерме саудасы, коммерциялық көтерме сауда және сауда агенттері мен брокерлер арқылы көтерме саудасы.

Бөлшек сауда - тауарды түпкі тұтынушыларға жекелеп сату жайын қарастырады. Бөлшек сауда үдерісін екі топқа бөліп қарастырамыз: дүкен арқылы және дүкенсіз жүргізілетін бөлшек  сауда.

Қазіргі кезеңде әдетте тұтынушының орналасқан орнында немесе үйінде тікелей тауарларды ұсынып сату жиі қолданыста бар. Бұл директ маркетинг әдісі деп аталады. Тұтынушы пошта немесе телефон жарнамасы, теледидар, радио, журналдар ақпараттары арқылы өзіне қажет тауарға тапсырыс беріп сауда жасайды.

Тауар жылжытуда өткізу стратегиялары қолданылады. Фирма нарықта қанша делдалдар қызметін қолданатындығы алдын ала шешіліп, өткізу стратегияларының бірін таңдап алуы қажет. Жалпылама түрде маркетинг ісінде келесідей өткізу стратегиялары қолданылады: қарқынды өткізу; іріктеу стратегиясы; эксклюзивті өткізу стратегиялары.

Қарқынды өткізу стратегиясында фирма нарықты максималды қамту үшін және сату көлемін арттыру үшін мүмкіндік жайлары максималды сауда орындарын таңдайды. Бұл стратегия түрі әдетте күнделікті сұраныс тауарлары, шикізаттарды өткізуде жиі қолданылады.  Ол үшін тауар көпшілікке қолайлы болуы тиіс және тауарды тұтынушыларға ұтымды және тартымды көрсете отырып, нарық үлесін ұлғайтуға мүмкіндіктертер ашылады.

Іріктеп өткізу жүйесінде өндіруші көк көлемді делдалдар қызметінен бас тартады. Бұл стратегияда баға мен тауар қасиеттерін салыстыра отырып тұтынушының таңдамалы өнімдерін өткізу жайлары қарастырылады. Сондықтанда нарыққа ұсынылатын тауарға сәйкес мамандандырылған делдалдар таңдап алынады.

Эксклюзивті өткізу стратегиясы іріктеп өткізудің бір түрі болып саналады. Тауар таңбасын белгілеу аймағында тек бір сатушыға ғана қызмет жасауға рұқсат беріледі. Әдетте ол сатушы, сол тауар категориясынан басқа бәсекелес тауар таңбасына ие тауарларды сатпауға міндеттенеді. Эксклюзивті өткізудің ерекше бір түрі бұл - франшиза.  Франшиза дегеніміз – ол тұтыну тауарларын және қызметтерін тікелей өткізуге арналған тігінен қолданылатын маркетинг жүйесі, яғни фирма (франшизер) екінші бір фирмамен нақты қызмет аясы шектелген аймақта, белгілі шарттар негізінде нақты таңбалы тауарға байланысты ұзақ мерзімге бағытталған келісімді қарым-қатынас жүргізу құқығын алады. Франшиза сатушыға да, сатып алушыға да ұтымды жағдайлар жасай алады.

Тақырып 11. Маркетингтік тауар жылжыту және коммуникация жүйесі

 Маркетинг коммуникациясы кәсіпорынның өндіру-өкізу жүйесінде маңызды орын алады, сонымен бірге маркетинг кешенінің белсенді бөлімі болып саналады.

 Коммуникация – тауарлар немесе қызметтер туралы хабарландыру, оларға деген тұтынушының сенімін күшейту, олар туралы ақпарат тарату үшін фирма қолданатын тәсілдер. Коммуникация элементтерін дұрыс қолдану арқылы нарықта тауарды ұтымды жылжытуға мүмкіндік ала аламыз. Коммуникация элементі ретінді жарнаманы атап өтуге болады.

Жарнама (латын тіліненде «reclamare-айқайлау») - нақты тапсырыс беруші немесе демеушінің атынан тауарды тартымды көрсетуге және оны сатып алушыға жылжыту бағытындағы коммерциялық іс-әрекет.

Нарықта жарнаманың атқаратын қызметтері: экономикалық бернесі; ақпараттық бернесі; коммуникациялық бернесі; бақылау бернесі; түзетім бернесі; сұранысты басқару бернесі. Бұл аталған жайлар жарнаманың әмбебап сипаттылығын айқындайды және оны түрлерге бөліп көрсету қажеттілігін көрсетеді. Жарнама түрлері: жарнаманың жеткізілу әдісіне байланысты – қатаң және жайлы жарнама; тапсырыс берушінің (мияткердің) түріне байланысты - өндірушінің атынан және жеке тұлға атынан берілетін жарнама; тұтынушыға әсер ету әдісі бойынша – оңтайлы және эмоционалды жарнама; мақсатты аудиторияның түріне байланысты – бизнес саласына арналған және жеке тұтынушыларға арналған жарнамалар; коммуникация стратегиясына байланысты – таңдамалы жарнама және жалпылама жарнама; жарнама беруші фирманың мақсатына байланысты – ақпараттық, ескерту және кеңесші (үгіт) жарнамалары; жарнамалау затына байланысты – тауар жарнамасы және фирма (фирма беделі) жарнамасы; тигізетін әсерлеріне байланысты – тікелей және жанама жарнама; әсер ету жолына байланысты – көз жарнамасы, акустикалық жарнама, иіс сезу (арома) жарнамалары, т.с.с.

Маркетинг жүйесінде жарнама қызметі бірқатар сатыларға бөлінген құрамдас үдеріс ретінде сипатталады: жарнаманың мақсатын анықтау; жарнаманы жария ету туралы шешім қабылдау; жарнаманы тарату құралдарын таңдау; жарнама қаржысын анықтау; жарнама қызметінің тиімділігін белгілеу кезеңдері.

Жарнама қызметі мен құралдарының тиімділігін нақты абсолютті санмен анықтау мүмкін емес, дегенмен де салыстырмалы есептеулер бойынша оның тиімділігін анықтауға болады. Бұл жағдайда жарнаманың экономикалық тиімділігі мен жарнаманың психологиялық әсер ету тиімділігін айырып алу қажет. Жарнаманың экономикалық тиімділігі сатылу көлеміне тигізетін әсерімен анықталады, ал психологиялық әсер ету тиімділігі әлеуетті тұтынушы назарын тарту деңгейімен және жарнаманы тыңдаушылардың қаншалықты есте сақтау деңгейімен анықталады.

Қазіргі уақытта жарнаманы тарату құралдарының көптеген түрлері қалданылады: Тікелей жарнама – 1) пошта хаттары, баспа материалдары, 2) пошта арқылы бейнетаспалар, бейнедисктер; Баспа жарнамасы - 1) анықтамалар, каталогтар, 2) пресс-релиз, баспасөз хабарламасы, 3) буклеттер, 4) анықтамалар; Баспасөз жарнамасы – 1) газеттер, 2) журналдар); Хабар жарнамасы – 1) радиожарнама, 2) тележарнама; Сыртқы жарнама – 1) үлкен габаритті плакаттар, 2) газжарығы құралдары, 3) роллер, 4) мультивизио плакаты, 5) электронды паннолар; Экран жарнамасы – 1) кино және видеофильмдер, 2) слайд-фильмдер;  Көлік жарнамасы – көлік сыртындағы жарнама; көлік салонындағы плакаттар мен хабарландырулар, сату орындарындағы жарнама – сөрелер; тауар қорабы; тауар таңбасы; назар аударуға арналған жазбалар, таңбалар («ай-стопер»), жарнаманың басқа да түрлері – көрме және жәрмеңке; компьютер жарнамасы; кәдесыйлар; купон, лотореялар.

Арнайы сату әдісінде сатушы мен сатып алушы арасында тікелей қарым-қатынас орын алады. Басқа әдістермен салыстырғанда арнайы сату әдісі күрделі ретте саналады. Себебі бұл әдісті қолдану үшін арнайы сату агенттері дайындалады және жоспар құрылады. Арнайы сату үдерісінің сипаттамасы: әлеуетті сатып алушыларды таңдап табу; сатып алушыны сауда жасауға дайындау және онымен қарым-қатынас орнату; сатып алушыны тауармен ресми таныстыру; туындауы мүмкін кедергілерді алдын-ала жою; келісімді тиянақты жүргізіп, оны аяқтау; сатып алушымен тұрақты қарым-қатынас орнату.

Әлеуетті сатып алушыны саудаға дайындауда екі стратегия қолданылады: стандартты сату стратегиясы - барлық әлеуетті тұтынушыларға алдын-ала дайындалған жалпылама сату тәсілі жүргізіледі. Икемді сату стратегиясы - әрбір сатып алушы қажеттілігінің ерекшеліктеріне байланысты жеке сату тәсілі қолданылады.

Тауар өтімін ынталандыру үшін қысқа мерзімдік ықпал етуші шаралар қолданылады. Ынталандыру шаралары келесі жағдайларда қолданылады: нарықта тұтыну қасиеттері ұқсас бәсекелес тауарлар болған жағдайда; нарыққа жаңа тауарды ұсынғанда немесе фирма жаңа нарыққа шыққан кезінде; тауардың өмірлік кезеңінің «құлдырау» кезеңінде қолданылады; сұраныс деңгейі төмендегенде, сұранысты жандандыру үшін жүргізіледі; ұсынылып отырған тауарлар бойынша тұтынушылардың ақпараттылығын жоғарылату мақсатында қолданылады.

Қоғаммен байланыстар (паблик рилейшнз) – бұл фирма туралы қоғамның жақсы пікірін қалыптастыру мақсатында кәсіпорын мен оның тауары туралы коммерциялық жағымды ақпарат тарату болып табылады.  Оның негізгі мақсаттары: ішкі саясатты жүзеге асыру; сыртқы саясатты жүргізу; фирма беделін көтеру. PR ерекшеліктері: тұтынушылар тарапынан олардың түсінігі жоғары ретте болады, яғни жарнамамен салыстырғанда ресми таныстырулар, баяндамалар тұтынушыларға шынайы, сенімді ретте көрінеді; тұтынушылар кеңінен қамтылады – сатушыларға, жарнамаға сенімсіздік жайлары жиі кездесетіндіктен жариялау шаралары кең көлемде жақсы нәтиже бере алады; көзге тартымды және жағымды болып табылады.

Коммуникация стратегиясын белгілеу үрдісі бірнеше сатыдан құрылады. Атап айтқанда: мақсат пен болашақтағы мәселелерді анықтау; стратегияны таңдау; коммуникация кешенінің құрылымын анықтау; қаражат бюджетін белгілеу; қорытындысын талдау.

Коммуникация стратегиясының жалпы мақсаты сұранысты ынталандыру, яғни сұраныс деңгейін жоғарылату немесе бір деңгейде сақтап тұру болып саналады. Жалпы мақсатты екі нақты мақсатқа бөліп көрсетуге болады: тауарды немесе қызметті тез арада сату үшін оның сұранысын ынталандыру; фирма немесе тауар таңбасының беделін көтеру үшін тауарлар сұранысын ынталандыру. Осы мақсаттарға сәйкес шешілуі тиіс мәселе ретінде мақсатты аудитория анықталады. Мақсатты аудитория – коммуникация стратегиясы бағытталған тұтынушылар тобы болып саналады.

Тақырып 12. Маркетингті жоспарлау және бақылау

Көптеген фирмалар көп жағдайларда ұзақ мерзімді жоспарсыз жұмыс жасайды. Сонымен бірге жоспарсыз жұмыс жүргізу мүмкіндігін жоққа шығармайды. Дегенмен де тәжірибе көрсетіп отырғандай, болашаққа арналған жоспарлауды қолдану өз кезегінде жемісін беріп отырады. Осыған сәйкес маркетинг жоспарларын келесі белгілеріне сәйкес мынадай түрлерге бөліп көрсетуге болады: мерзім ұзақтығына байланысты – қысқа мерзімді; орта мерзімді; ұзақ мерзімді; ауқымы бойынша – жеке негізгі өнімдерге арнайы маркетингтік жоспар; барлық өнімдерді қамтитын маркетингтік жоспар; арнайы маркетингтік тауар таралымы бойынша маркетингтік жоспарлар; зерттеу әдістері бойынша – төменгі деңгейден жоғары бағытталған маркетингтік жоспар; жоғарыдан төмен деңгейге бағытталған маркетингтік жоспарлар.

Стратегиялық жоспарлау үрдісі фирманың мақсаты мен әлеуетті мүмкіндіктері арасындағы стратегиялық сәйкестіктің орын алуы және оны жүргізуді басқару үшін қолданылады. Стратегиялық жоспарлау үрдісі келесідей өзара тығыз байланысты тараулардан құрылады: кәсіпорынның мақсатын белгілеу; стратегиялық шаруашылық бөлімшелерін (СШБ) құру; Маркетингтік мақсатты анықтау; жалпы фирма жағдайын талдау; маркетинг стратегиясын дайындау; тактиканы қолдану; нәтижелердің орындалуын бақылау.

Ғалымдар мен кеңес беруші компаниялар стратегиялық жоспарлауда қолданылатын көптеген тиімді ретте саналатын стратегияларын ұсынады. Атап айтқанда: тауар/нарық мүмкіндіктері қалыптамасы; «Бостон консалтинг тобы» қалыптамасы; Портер стратегияларының үлгісі. Өз кезегінде бұл аталған стратегиялар бірнеше түрлерге бөлінеді.

Америка құрама штатында орналасқан ірі компанияларды зерттеу негізінде олардың үштен бірінен артығы осы стратегияларды немесе осыған ұқсас стратегияларды қолданатындығы анықталған. Дегенмен де, аталған стратегиялар өзіндік басымдылықтар мен кемшіліктерге ие.

Маркетинг жоспарын жүзеге асыру үшін оны қаржыландыру қажеттілігі туындайды. Маркетинг қаржысы маркетинг жоспарының тарауы ретінде табыстан, шығындардан құрылады және пайда көлемін көрсетеді. Оны фирма басшылары бекітеді. Тәжірибеде маркетинг қаржысын анықтау үшін көптеген тәсілдер қолданылады: «Қолда бар қаржы» әдісі; «Өсу» әдісі; қаржыны бәсекелес іс-әрекеттеріне байланысты анықтау әдісі; «Сату үлесі» әдісі; «Мақсаттар мен міндеттерді» есепке алу әдісі; т.с.с.

Маркетинг мақсатына жету үшін маркетингтік іс-әрекеттерді бақылап отыру қажет. Бақылаудың негізгі үш түрі анықталған: жылдық жоспардың орындалуын бақылау; пайда деңгейін бақылау; стратегиялық бақылау. Өз кезегінде олар ерекшеліктерге ие және олардың өзі бірнеше кезеңдерден құрылады.

Тақырып 13. Халықаралық маркетинг

Халықаралық маркетинг «маркетингтің жоғарғы мектебі» ретінде саналады. «Халықаралық маркетинг» және «Экспорт» ұғымының арасында көптеген айырмашылықтар бар. Дәстүрлі экспортта отандық кәсіпкерлер өзінің өнімдерін екінші бір мемлекетте орналасқан фирмаларға, яғни импортерлерге жеткізіп берумен айналысады.

Халықаралық маркетинг – бұл ұйымдардың елден тыс жерлердегі тауарлар мен қызметтер маркетингі. Жалпы маркетингтің негізгі принциптері халықаралық маркетингке де тиесілі екендігін айқын, дегенмен де ішкі және сыртқы нарықтар арасында жиі ескерілуі тиіс маңызды айырмашылықтар бар.

Сонымен бірге халықаралық сауда жүйесінде экономикалық қауымдастықтар да қызмет жасайды. Халықаралық маркетингте сыртқы нарыққа шыға отырып, әрбір елдің экономикалық, саяси және мәдени ортасы зерттелуі тиіс.

Экономикалық орта мыналарды атап көрсетуге болады: натуралды шаруашылық экономикалы елдер, шикізатты экспорттаушы елдер, өнеркәсібі дамыған елдер.

Саяси тұрақтылық халықаралық сауда ынтымақтастығында маңызды ролге ие. Халықаралық маркетинг көмегі арқылы саясаты тұрақсыз елдерде де тиімді кәсіпкерлікті жүргізуге мүмкіндік алуға болады.

Мәдени орта, әрбір елдің өзіндік салт-дәстүрі, ережелері және өзіндік шектеулері бар. Сондықтанда халықаралық маркетингте сол елдің мәдени ортасына бейімделуі қажет.

Халықаралық қызметтің үш формасы қолданылады: экспорт, бірлескен кәсіпорын, тікелей иелік ету. Экспорт, бұл тікелей сату арқылы халықаралық нарыққа шығу. Бірлескен кәсіпорын, фирма тәжірибені, байланысты біріктіріп және шығындарды өзара бөлісу, өндіріс және маркетинг бойынша шетел компанияларымен өз қызметін біріктіру. Тікелей иелік жүргізу, халықаралық қызметке бақылау және толық жүзеге асыруды қарастырады.

Халықаралық маркетинг кешенінің ерекшеліктері келесідей жайлардан құрылады:

•  өнімдерді халықаралық жоспарлау қарапайым түрдегі кеңейту, өнімдерді бейімдеу, «кері жаңалық ашу» және жаңа ойлап табу стратегияларына негізделеді;
•  халықаралық ауқымда өткізуді жоспарлау, өткізу арналарын таңдау мен пайдалану және тауарлардың физикалық араласуын қарастырады.

Тақырып 14. Қызмет маркетингі және бейкоммерциялық маркетинг

 Маркетингтік секторда қызмет көрсету аясындағы салаларға мыналар жатады: еңбек биржасы, жинақ банктері, халыққа тұрмыстық қызмет көрсету, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамтамасыз ету, білім беру, мәдениет және өнер, өрттен қорғау, пошта т.с.с. жатқызылады.  Сонымен бірге қызмет коммерциялық және коммерциялық емес түрде ұсынылады.

 Қызмет көрсету, бұл бір жақтың екінші жаққа ұсынатын, сезілмейтін және қандай да бір заттай бұйымды иемденуге әкелмейтін кез келген іс-әрекет немесе алынатын пайда.

 Қызмет төрт сипатқа ие: сезілмеушілік, сақтауға қабілетсіздік, иесінен бөлінбеушілік және сапалық өзгергіштігі.

 Маркетингтік қызмет көрсетуді – қызметтердің жіктелуі экономикадағы қызмет көрсетудің ролі және сервистік фирмалардың маркетингтік пайдалану көзқарасы тұрғысынан қарастыруымыз қажет.

 Қызмет көрсетулер өзінің үлгісі бойынша бір-бірінен маңызды түрде ерекшеленеді және олар әртүрлі белгілері бойынша жіктеледі: қызмет көрсету көзі бойынша; тұтынушының қызмет көрсетуі кезінде қатынасуы бойынша; тұтынушылардың мотиві бойынша.

 Қызметтер көлемі мен түрлері әр уақыт өсіп отыру тенденциясына ие. Себебі, басқа салаға қарағанда салыстырмалы түрде, оның дамуы үшін көп шығын қажет емес болып саналады.

Коммерциялық емес маркетинг қоғамдық мүдделер үшін іс-қимыл жасайтын немесе қандай да бір идеялар қатысатын және қаржылық пайда алуға ұмтылмайтын ұйымдармен, жекелеген тұлғалармен жүргізіледі.

Коммерциялық емес және коммерциялық маркетинг арасындағы негізгі айырмашылық мақсаттарының әртүрлілігі болып табылады.  Коммерциялық емес ұйымдар қызметінің сәттілігі немесе сәтсіздігі қаржылық көрсеткіштермен өлшенбейді, себебі бұл ұйымдардың мақсаты күрделі сипатқа ие болып табылады. Тәжірибе жүзінде  барлық коммерциялық емес ұйымдар үлкен дәрежеде демеушілер мен қайырымдылық қаржылар есебінен өмір сүреді. Оларға салық салу бойынша да жеңілдіктер беріледі.

Ұйымдар, жекелеген тұлғалар, тұрғын үй құрылыстарындағы орындар, демалыс аймағы, идеялар және басқа объектілер маркетинг объектісі ретінде саналады және осы аталған объектілерге тән маркетингтің түрлерін қарастыруымыз қажет ретте саналады.

6. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР ЖӘНЕ СОӨЖ ҮШІН ТАПСЫРМАЛАР МЕН ЕСЕПТЕР

Тақырып 1. Маркетингтің теориялық негіздері, тұжырымдамалары

Тақырыптың бақылау сұрақтары.

1.  Маркетинг анықтамасы.
2.  Маркетингтiң қалыптасуындағы негiзгi төрт кезеңдi атаңыз, түсiнiктеме берiңiз.
3.  Маркетинг тұтынушыдан басталады және тұтынушыдан аяқталады деген тезиске түсiнiк берiңiз.
4.  Саудалау мен сатып - өткiзуге күш салудан маркетингтiң айырмашылығы неде?
5.  Маркетингтiк басқару қандай кезеңдердi қамтиды?
6.  Маркетинг нұсқаларын атаңыз және олардың негiзгi элементтерiн сипаттаңыз.
7.  Нарықтық қуыс қандай түсiнiктемемен байланысты?
8.  Маркетингтiң негiзгi түрлерiн атаңыз.
9.  Нарықтағы сұранымның жағдайына байланысты маркетинг типтерiн атап, оларға жеке – жеке түсiнiктеме берiңiз.
10.  Маркетинг тұжырымдамалары, оларға түсiнiк.

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Қазақстанда және басқа елдерде кәсiпкерлiк қызметте маркетинг тұжырымдамасын қолдану тәжiрибесi.
2.  Аймақ және қала бойынша маркетингтiк қызметтердiң қолданылуы бойынша сұрақтарға жауап iздеу.
3.  Қолданбалы маркетингтiк жайларға \теледидар арқылы жарнамаларға, газет - журналдардағы жарнамаларға\ тұтынушылық көзқарас.
4.  Қазақстандағы кәсiпорындар мен ұйымдарда фирманың басқа да қызметiндегi және өндiрiстiк сатып - өткiзуде маркетингтi енгiзу, оның теориясын зерттеу жұмыстары.

Тәжірибелiк сабақтарда қолданылатын есеп – тапсырмалар:

№ 1. Жылына 325 т. лак бояу материалдарын өндiретiн фирманың, 58,7 млн. тг. пайдасын бөлiп көрсетiңiздер.

Төмендегiдей жайлар берiлген: өнiмнiң бiр данасының тұрақты шығындары 65 тг., мақсатты пайданың бақылау көрсеткiшi 14 млн. тг. тең.

Маркетинг кешенiндегi жарнама қаражатының үлесi - 65%, сатуды ынталандыру - 33%, маркетингтiк зерттеулер - 2%.

№ 2. Фирма салқындатылған сусындарды сатып - өткiзуден жылына 18 млн. АҚШ доллары мөлшерiнде пайда табады. Оның 17%-ы маркетинг бюджетiн жабуға жұмсайды. Төмендегiдей жағдайлар белгiлi болған жағдайда маркетинг бюджетiн, оның кешенiнiң құрамды бөлiктерiне бөлiп көрсетiңiз:

Жарнамаға, сатуды ынталандырумен салыстырғанда 2 есе, ал маркетингтiк зерттеулермен салыстырғанда 25 есе артық қаражат жұмсалады.

№ 3. Құрылыс өнiмдерiмен жұмыс жасайтын фирма ағымдағы жылы әр данасы 5 теңгеден 432 мың кiрпiш сатты. Оның 32% жарамсыз деп табылып керi қайтарылған. Керi қайтарылған тауарлардың 29%-ы  25%-дық шегерiммен сатылған жағдайда нақты сату көлемiн анықтаңыз.

№ 4. Тауар сатушы фирма ағымдағы жылғы мәлiметтер бойынша мынадай көрсеткiштерге ие: жыл бойы сатылған өнiмнiң \бiр тауар түрi бойынша\ жалпы саны 547 млн. дана. Тауар бағасы орташа есеп бойынша 7,5 тг. құрайды, сатылған өнiмнiң тасымалдау салдарынан жарамсыз деп табылып керi қайтарылған бөлiгi 28% құрайды. Керi қайтарылған тауарларды қайта iрiктеу бойынша, оның 47%-ы  25%-дық шегерiммен қайта сатылған. Тауарды керi қайтару және оларды iрiктеу мен қайта сату шығындары, қайта сатылған тауарлардың жалпы түсiмiнiң 52%-ы құрайды. Осы мәлiметтердi қолдана отырып, жоспарлық жылға, тауардың керi қайтарылмасы үшiн қандай көлемде шегерiм көлемiн қолдану қажеттiлiгiн анықтаңыздар.

№ 5. Дүкеннiң жылдық жалпы сату көлемi 385 мың теңге. Сатып алушылар 83 мың тг. тауарын керi қайтарды, оның 2\3 15%-дық шегерiммен қайта сатылды. Таза сату көлемiн анықтаңыз.

1.  № 6. Жаз айының соңында сауда фирмасы мерзiмдiк киiмнiң \жаздық шалбарлар\ белгiлi бiр қоры сатылмай жиналып қалғанын анықтаған. Олардың бағасын төмендету шараларын жүргiзуi тиiс. Ағымдағы уақыт аралығында бұл фирма 200 шалбарды 10 $ сатып алып, оның жартысын 20 $ сатқан болатын. Фирма сатылмай қалған тауарларды 15 $-ға төмендетiп, осы бағамен 50 данасын сатып өткiздi.

Анықтаңыздар:

•  Шегерiм пайызын және шегерiм сомасын;
•  Сатудың жалпы көлемiн.

№ 7. Өндiрушi – фирма әйелдер костюмiн саудаға шығарады. Бiр костюмнiң өзiндiк құны 108 $ құрайды, ол сол тауардың сату бағасының 90 % алып отыр. Көтерме сауда фирмасы бұл тауарды бөлшек саудагерге сатып өткiзгенде 20 %-дық үстеме белгiлейдi. Өз кезегiнде бөлшек саудамен жұмыс жасаушы саудагер көтерме сауда бағасына 25%-дық үстеме белгiлейдi. Егер де сатылу көлемi 220 дананы құрайтын болса, өндiрушi фирманың, көтерме саудагердiң және бөлшек саудамен жұмыс жасайтын фирманың пайда көлемiн анықтаңыз.

Тақырып 2. Маркетингтiк орта.

Тақырыптың бақылау сұрақтары:

1.  Маркетингтiк орта ұғымына түсiнiктеме берiңiз.
2.  Фирманың негiзгi микро- және макроорталарына түсiнiк берiңiз.
3.  Микроорта субьектiлерiне анықтама берiңiз.
4.  Макроортаға қандай құрылымдық бөлiмдер кiредi. Олардың статусы қандай?
5.  Маркетингтiк делдалдардың негiзгi элементтерi.
6.  Бес клиентуралық нарықты анықтаңыздар, айырмашылықтарын көрсетiңiз.
7.  Автомобиль сату мысалына сүйене отырып, тұтыну нарығын, өндiрушiлер нарығын және аралық делдалдар нарығын бiр – бiрiмен салыстыра отырып, олардың айырмашылықтарын атаңыз.
8.  Бәсекелестердiң түрлерiн атаңыз, олардың маңыздылығы.
9.  Макроортаның әсерлерiне \әрбiр элементiне жеке - жеке\ мысалдар келтiрiңiз.

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Нарықта микро- және макроортаны оқып үйренудiң қажеттiлiгi неде?
2.  Кәсiпорынның жоспарлау қызметiне маркетингтiк ортаның әсер ету жайлары.
3.  Маркетингтiк ортаны, микро- және макроортаға бөлiп көрсету себептерi неде, оның қажеттiлiгi.
4.  Нақты кәсiпорынның микроортасының элементтерiн анықтау арқылы, олардың басқа кәсiпорынның микро- ортасынан айырмашылығы және бiр - бiрiне әсерлерi.

Тәжірибелiк сабақтарда қолданылатын есеп – тапсырмалар:

№ 2. Экспедиторға тауарлар сатып алу үшiн 480 мың тг. берiлген. Оған үш түрлi тауардың 20 бiрлiгiн сатып алу тапсырмасы қойылған: Радиоаппаратура, әрбiр данасы 30 мың теңге, киiмнiң нақты бiр түрi, әр данасы 10 мың теңге, офистiк бұйымдар, бiр данасы 5 мың теңге. Жалпы ақша сомасы толығымен жұмсалуы тиiс.

Тауардың әрбiр түрiнен қанша сатып алынуы қажеттiлiгiн анықтаңыздар?

№ 2. Шаруа қожалығы 175 га бидай өнiмiн егiп, одан 11 ц өнiм алу жоспарын құрған және өнiмдi сатып өткiзу үшiн жоспарланған өнiм көлемiнiң 80 %-на келiсiм  шартқа отырған \20%-ы макро- және микроортаның әсерлерiн есепке ала отырып анықталған\. Келiсiм шарттың орындалмай қалған жағдайында, келiсiм шарттың жалпы сомасының 5% көлемiнде айып салынатындығы қарастырылған \екi жаққа да бiрдей\. Сатылатын өнiмнiң бағасы 65 $ көлемiнде қабылданған.

Ағымдағы жылдың соңында 1 га алынған өнiм түсiмдiлiгi 8,5 ц құрады. Келiсiм шарттың орындалмауы және өнiм түсiмдiлiгiнiң төмен болуынан шаруа қожалағы зиян шегiп отыр.

Маркетингтiк ортаның \макро- және микроорта\ әсерлерiн пайыздылық есебiмен және сома есебiмен анықтаңыздар.

№ 3. Егiн шаруашылығымен айналысатын шаруашылықтар өнiм түсiмдiлiгiнiң жоғары болуына байланысты бағаның төмендегендiгiн анықтап отыр. Жоспарлық өнiм түсiмi 12 ц , ал ағымдағы жылы алынған өнiм түсiмi 16,3 құрап отыр. Егiстiк көлемi 750 га .

Жыл басында жоспарлық өнiм көлемiнiң 85%-на сатып өткiзу келiсiм шартына отырған, сонымен қатар келiсiм шарттан жоғары өнiм көлемiне сату обьектiсi анықталып, келiсiм шарттан жоғарғы өнiм көлемiн сақтап тұру шығындарын қысқарту үшiн 10%-дық шегерiммен келесi бiр шартқа отырған. Алғашқы келiсiм шарт бойынша өнiм бiрлiгiнiң \тонна\ бағасы 65 $ \теңге бағамымен 150 теңге\. Өнiмнiң келiсiм шарттағы қаралған стандартынан бiршама төмен болуынан алғашқы келiсiм шарттағы баға 5%-ға кемiтiлген, ал екiншi шарттағы баға өзгерiссiз қалдырылды. Келiсiм шарттың толығымен орындалмағаны үшiн алғашқы шарт бойынша, жалпы келiсiм шарт көлемiнiң 2%-ы көлемiнде айып салынған \келiсiм шартта қаралған жайларға байланысты\.

Анықтау қажет: өндiрушiнiң маркетингтiк орта, макро- және микроорта әсерлерiн ақшалай және пайыздық көлемде анықтаңыздар.

№ 4. Бiр тоннасы 300 мың тг. 100 т тауар сатып алуға ұсыным жасалып отыр. Тауардың құрамында уақыт өтуiне байланысты ұшып кету қабiлетi бар сұйықтық бар. Тауардың салмағы күнi бұрын, бiр ай алдын өлшенген. Сол кездегi сұйықтықтың пайыздық құрамы 99%-ға тең болған \салмағы бойынша\. Сiздiң талабыңыз бойынша, сатып алынатын күнi сұйықтықтың құрамы қайтадан өлшенгенде, оның құрамы 96% екендiгi анықталды.

Маркетингтiк орта әсерлерiн есепке ала отырып, тауар үшiн қанша ақша көлемiн төлеу қажеттiлiгiн анықтаңыз.

№ 5. Бөлке нан өндiретiн наубайхана жылына 120 мың дана нан өндiредi. Бiр бөлке нанды өндiруге кететiн шығын көлемi төмендегiдей:

1.  470 г ұн;
2.  жұмыс күшi шығыны бiр бөлке нан құнының - 3,6%-ын құрайды;
3.  тасымалдау шығындары  нан құнының - 3,8%-ын құрайды;
4.  басқа да шикiзаттардың құны - 0,58 теңге;
5.  электр қуаты - 1,4 теңге.

Бiр бөлке нанның сатылу бағасы 22 теңгенi құрайды, оның iшiнде өндiрушiнiң жоспарлық пайдасы 20% құрап отыр. Ұнның бағасы 16 тг/кг.

Ағымдағы жылы ұн бағасы 18,5 тг. ал электр қуатының бағасы 5%-ға өсетiндiгi, тасымалдау шығыны мен жұмыс күшi шығыны  2%-ға өсетiндiгi анықталып отыр. Нанның сатылу бағасы өзгерiссiз қалған жағдайда, маркетингтiк орта, оның iшiнде микроортаның әсерлерiнен кәсiпорын пайдасының қанша көлемде өзгеретiндiгiн анықтаңыздар.

№ 6. “Нестле” – көп ұлтты корпорация, бәрiне танымал бұрыннан келе жатқан азық өндiретiн өндiрушiлер.

75 елде жылдам қозғалысқа ие  компаниялары, 56 елде 282 зауыты және 14 мың жұмыскерлерi бар. Бес географиялық аймақта 75 оперативтi компаниялары орналасқан, оның iшiнде әрбiреуi аймақтық басқармамен басқарылады.

Өнiмдi басқаруды өнiм бойынша басшысы жүргiзедi, сондай-ақ олар жергiлiктi өнiмдi басқарушылармен әлемнiң барлық аймақтарында өнiмдi жақсарту мақсатымен жұмыс жасайды. “Нестле” компаниясының маркетинг бөлiмi қандай принцип бойынша ұйымдастырылғанын атаңыз?

Тақырып 3. Маркетингтiк зерттеулер, маркетингтiк ақпараттар жүйесi.

Тақырыптың бақылау сұрақтары:

1.  Маркетингтiк ақпарат жүйесi, оның атқаратын ролi мен қажеттiлiгi.
2.  Алғашқы ақпараттардың қажеттiлiгi мен соңғы ақпараттардан ерекшелiгi.
3.  Маркетингтiк ақпарат жүйесiнiң құрамдас бөлiктерi.
4.  Маркетингтiк зерттеулердiң бағыттары, оларға түсiнiк берiңiз.
5.  Мәлiметтер жинаудың негiзгi тәсiлдерi, олардың ерекшелiктерi.
6.  Мәлiметтер жинаудың ережелерi және олардың бiр-бiрiмен салыстырмалы түрде тиiмдiлiгi.
7.  Инструментальды маркетингтiк зерттеулерге түсiнiк берiңiз.
8.  Маркетингтiк зерттеулердегi қолданылатын байланыс құралдарын атаңыз, оларға түсiнiк беріп, ролi туралы айтыңыз.

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Маркетингтiк зерттеулер жүргiзудiң кәсiпорындар үшiн қажеттiлiгi.
2.  Маркетингтiк зерттеулердi жүргiзуге қойылатын талаптар.
3.  Нарықтық бәсекелестiкте кәсiпорын қызметi үшiн маркетингтiк зерттеулердiң қажеттiлiгiнiң маңызы.
4.  Қазақстан нарығындағы тауарлар мен қызмет түрлерiн маркетингтiк зерттеу тәжiрибелерi.
5.  Әдебиеттерден, газет - журналдардан, арнайы тарату материалдарынан кәсiпорындар жүргiзiп отырған маркетингтiк зерттеулермен танысу.

Тәжiрибелiк сабақтарда қолданылатын есеп – тапсырмалар:

№ 1. "Ferrero" фирмасының жылдық жоспары бойынша бiрiншi тоқсанда әрбiр данасы 1 $-дан 4 мың балалар ойыншығын сатып өткiзудi жоспарлаған болатын. Ағымдағы тоқсанның соңында бiр данасы 0,8 $-дан 3 мың балалар ойыншығын сатып өткiздi. Фирма үш сату аймағына қызмет жасай отырып, әрбiр аймақта 1500 дана, 500 дана, 2000 дана ойыншықты жоспарлаған болатын. Тоқсан соңында бұл көрсеткiш әрбiр аймақ бойынша төмендегiдей нәтижелерге ие болды: бiрiншi аймақта 1400 дана, екiншi аймақта 525 дана, үшiншi аймақта 1075 дана сатып өткiзiлген.

Осы мәлiметтердi қолдана отырып төмендегiдей сұрақтарға жауап берiңiз:

•  жалпы сатып өткiзу көлемiн және әрбiр аймақта жоспардың орындалуын пайыздылық есебiнде көрсетiңiз.
•  сатып өткiзу көлемiнiң пайыздылық төмендеу көлемiн және жоспарлық ақшалай көлемiнiң төмендеуiн анықтаңыз.
•  егер де бағаның 10%-ға төмендеуi сатып өткiзу көлемiнiң 1% жоғарылауына әсер ететiн болса, үшiншi аймақта бағаның 5%-ға кемуi, сатып өткiзу көлемi және сатудан түсетiн жалпы түсiмге қалайша әсер етер едi, анықтаңыздар.
•  егер де тауардың өзiндiк құны 0,65 $ құрайтын болса, кәсiпорын пайдасын жалпы түрде және әрбiр аймақ үшiн жеке-жеке анықтаңыздар.
•  тауар  бағасы 1 $-ға жоспарланып, 0,8 $-дан, яғни, 20 %-ға төмендегендiгi анықталған. Егер де бағаның 10%-ға төмендеуi сатып өткiзу көлемiнiң 1 % жоғарылауына әсер ететiн болса, баға өзгерiссiз қалған жағдайда жалпы сату көлемi және әрбiр аймақтағы сатылу көлемi мен сатудан түскен ақша көлемi қалайша өзгерер едi.
•  бағаны өзгерiссiз қалдырған жағдайда кәсiпорын пайдасының өзгерiсiн анықтаңыздар және нақты пайда көлемiмен салыстырыңыздар.  

№ 2. Жылына 171 мың бөлке нан дайындайтын наубайхананың жылдық табысы 4360,5 мың теңге.

Төмендегiдей мәлiметтердi қолдана отырып кәсiпорын пайдасының көлемiн анықтаңыздар:

•  бiр бөлке нанды дайындау үшiн 470 г. ұн жұмсалады, ұнның орташа бағасы 19,5 теңге
•  жұмыс күшiнiң құны бiр бөлке нан бағасының 3,6 %-ын құрайды
•  тасымалдау шығындары 3,8 %
•  басқа да шикiзаттар құны 0,58 теңге
•  электр қуатының құны бiр бөлке нанға 1,4 теңге

№ 3. А фирмасы Б фирмасымен жалпы сомасы 100 мың теңгенi құрайтын тауар партиясын сату туралы келiсiм шартқа қол қойды. Келiсiм шартта тауар мезгiлiнде жеткiзiлмеген жағдайда А фирмасы Б фирмасына келiсiм шарт көлемiнiң 10 % мөлшерiнде айып төленуi қарастырылған.

Өз кезегiнде Б фирмасы В фирмасымен жоғарыда аталған тауарларды екi есе жоғары бағамен сату бойынша шарт жасасты. Бұл келiсiм бойынша, шарт орындалмаған жағдайда айып 10 %-ды құрап отыр.

Б фирмасы А және В фирмаларының өзара сөз байласып қойғаны жайында бейхабар.

Келiсiм негiзiнде А фирмасы Б фирмасына жеткiзiлу шартын бұзады және келiсiмдегi көрсетiлгендей айып төлейдi. Осының салдарынан Б фирмасы В фирмасымен де келiсiмдi бұзып, айып төлейдi.

Екi келiсiмнiң құнының әр түрлi болуына байланысты Б фирмасы         10 мың теңгеге ұтылды. Бұл соманы А және В фирмасы өзара бөлiсiп алып отыр.

Iстiң осылайша сипат алатындығынан өзiн сақтандыру үшiн Б фирмасы нендей жұмыстар жүргiзуi тиiс едi? \айып пайыздылығын өзгертуге болмайды\.

№ 4. Маркетингтiк зерттеулердiң мәлiметтерi бойынша сүт өнiмдерiн орта шамамен сатып алушылар – олар әр түрлi дүкендерде тауар  сатып алатын тұтынушылар болып табылады. Жаңа ғана пайда болған сұранысты қанағаттандыру үшiн өнiмдер жиi сатып алынады. Тұтынушыларды сатып алынатын өнiмнiң маркасы аса қызықтырмайды, тез және оңай сатылатын өнiм сатып алынады. Астана қаласының нарығында “Фуд Мастер” компаниясы үшiн маркетингтiк зерттеулердiң объектiлерiн, әдiстерiн және жоспарларын берiлген жағдайда ұсыныңыздар.

Тақырып 4. Нарықты сегменттеудің әдiстемелiк негiздерi.

Тақырыптың бақылау сұрақтары:

1.  Нарықты кешендi түрде зерттеудiң мазмұны мен мағынасы.
2.  Тауар нарығының жiктелуi.
3.  Нарықты талдаудың бағыттары.
4.  Мақсатты және дифференциялды маркетинг түсiнiгi.
5.  Нарықты сегменттеудi қалай түсiнемiз, ол не үшiн қажет?
6.  Тұтыну тауарлары нарығын сегменттеудiң  негiзгi принциптерi.
7.  Нарықтық стратегиялардың түрлерi, оған түсiнiк.
8.  Нарықты сегменттеудiң қажеттiлiгi.
9.  "Нарықтық терезе" және "Нарықтық бос орын" терминдерiнiң түсiнiгi.

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Нарықты зерттеудiң және сегментациялаудың шетелдiк тәжiрибелерi.
   1.  Сегментациялаудың нарықта қолданылуының қажеттiлiгi.
   2.  Нарықты сегменттеудiң кәсiпорын қызметiнде жүргiзiлуi.
   3.  Сегменттеудiң тауар, нарық түрлерiне байланысты тәсiлдерiнiң түрлерi.
   4.  Арнайы ортаны сегменттеу жұмыстарын жүргiзу.

Тәжiрибелiк сабақтарда қолданылатын есеп – тапсырмалар:

№ 1. “Pantene pro-V”, “Sunsilk” және “Wash & Go” шампуньдар нарығындағы жағдайларды зерттеңiз. Нарықтың негiзгi сегменттерiн анықтап, нәтижелерiн қорытындылаңыз.

№ 2. “Coca cola” компаниясы нарықты жаулап алудың қандай стратегиясын қолданады?

№ 3. “Oriflame”, “Mary Kay” және “Уркер - Косметик” фирмаларының косметикалық өнiмдерiн тұтынушы нарығын топтау әдiстерi арқылы сегменттеңiздер.

№ 4. Өнеркәсiптiк тауарлар нарығы үшiн нарықты сегменттеудiң қандай принципi тән.

№ 5. Қала iшiнде шартты нарық берiлген. Оның төмендегiдей ерекшелiктерi бар:

а) жас мөлшерi – 18-35; 36-55 аралығында; 55-тен жоғары;

б) жан басына шаққандағы орташа табысы – 2000-3500; 3501-10000 теңге аралығында; 10 000 теңгеден жоғары.

Қала нарығының сегменттелуiн график түрiнде бейнелеңiз.

№ 6. Ел  iшiндегi шартты нарық төмендегiдей ерекшелiктермен сегменттеледi:

а) георафиялық ерекшелiктерi бойынша – қала және ауыл халқы;

б) жас мөлшерiне байланысты – балалар/10 жасқа дейiн/; жасөспiрiмдер /11-18 жас/; жастар /19-30 жас/; орта жастылар /31-50 жас/; жасы үлкендер /51 жас және одан жоғары/. Нарықты сегменттеңiздер.

№ 7. Астана қаласын төмендегi ерекшелiктерi бойынша сегменттеңiздер:

а) географиялық /ескi, жаңа ауылдар, университет қалашығы/;

б) демографиялық /18 жасқа дейiн; 18-35 жас; 36-55 жас; 55 жас жоғары/;

в) жан басына шаққанда табысы /2000-3500; 3501-10000 теңге аралығында; 10000 теңгеден жоғары/.

Тақырып 5. Тұтыну нарығындағы тұтынушылар мiнез-құлығы.

Тақырыптың бақылау сұрақтары:

1.  Тұтынушы, сатып алушы терминдерiнiң түсiнiгi және бiр-бiрiнен айырмашылығы.
2.  Тұтынушының мiнез-құлығы, оның құрамдас бөлiктерi.
3.  Тұтынушының мiнез-құлығына әсер етушi маркетингтiк факторлар.
4.  Сатып алушылар мiнез-құлығы, оларға әсер етушi факторлар.
5.  Тұтынудың негiзгi өлшемдерiне түсiнiк берiңiз.
6.  Тұтынушыларды талдаудағы негiзгi мiнез-құлықтық топтар.
7.  Тұтынушылар құқығы, олардың тәуелсiздiгi, тұтынушыларды қорғау.
8.  ҚР "Тұтынушылар құқығын қорғау туралы" заңы, оның мазмұны.

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Тұтыну тауарлары нарығындағы тұтынушылар, олардың түрлерi мен бiр-бiрiнен ерекшелiгi.
2.  Тұтынушылардың мiнез-құлығын зерттеудiң қажеттiлiгi және оны маркетингтiк қызметте қолдана бiлу.
3.  Тұтынушылардың мiнез-құлығына маркетингтiк iс-шаралардың тигiзетiн әсерлерi, олардың дұрыс жүргiзiлуi.
4.  ҚР тұтынушылардың құқығын қорғау бағытындағы iс-шаралар.

Тәжiрибелiк сабақтарда қолданылатын есеп – тапсырмалар:

№ 1. Қоғамдық ұйымдар, дiни бiрлестiктер, кәсiпкерлер мен жұмыскерлер кәсiподағы, ұлттық мәдени орталықтары, жастар ұйымдары тұтынушының мiнез-құлығына әсер ететiн қандай топ факторына жататынын атаңыздар?

№ 2. А.Маслоу берген қажеттiлiк иерархиясын пайдалана отырып,                №1 кестенiң дұрыс толтырылуын анықтаңыздар.

Кесте 1 - Қажеттiлiк иерархиясы.

Өзiн - өзi түсiну қажеттiлiгi	Физиология- лық қажеттiлiк	Әлеуметтiк қажеттiлiк	Сыйлау қажеттiлiгi	Өзiн - өзi қорғау қажеттiлiгi
Ағылшын тiлiн оқыту бойынша курстар	Стоматология-лық процедуралар	Асханада тамақтану	Сүйiктi қызымен кездесу	Жаңа сәндi костюмдi сатып алу

№ 3. Тұтынушы нарығындағы тұтынушылардың мiнез-құлығының  келесi iс-әрекетiн талдаңыздар: “Жилетт” фирмасының сақал қырғышын сатып алатын ер адамдар; “Мэри Кей” фирмасының косметикалық өнiмдерiн қолданатын әйел адамдар; электронды ойындармен қызығатын жасөспiрiмдер.

Тақырып 6. Кәсiпорындар нарығындағы тұтынушылар мiнез - құлығы.

Тақырыптың бақылау сұрақтары:

1.  Өндiрушiлер нарығының ерекшелiктерi.
2.  Өндiрушiлер нарығындағы сатып алушылардың мiнез-құлығы.
3.  Өндiрiстiк бағыттағы тауарларды сатып алу кезiндегi сатып алушыларға әсер етушi факторлар.
4.  Кәсiпорын тұтынушыларының көзқарасына әсер етушi факторларға жеке-жеке түсiнiктеме берiңiз.
5.  Сатып алу үрдiсi, оған әсер етушi жайлар.
6.  Аралық сатушылар нарығының қажеттiлiгi.
7.  Аралық сатушылардың атқаратын функциялары.
8.  Мемлекеттiк мекеме нарығының басқалардан айырмашылығы.
9.  Мемлекеттiк мекеме нарығындағы сатып алушылар.

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Өндiрушiлер нарығының даму барысы, олардың қызметiн талдау.
   1.  Аралық сатушылардың нарықтағы атқаратын қызметiн талдау.
   2.  Мемлекеттiк мекеме нарығының алып отырған орны, ондағы iс-әрекет жасаушы субъектiлер.
   3.  Өндiрушiлер нарығындағы сатып алушылардың мiнез-құлығын зерттеу.

Тәжiрибелiк сабақтарда қолданылатын есеп – тапсырмалар:

№ 1. Төмендегідей мәліметтерді қолдана отырып сауда ұйымының жалпы түсімінің көлемін анықтаңыздар: ағымдағы кезеңде сауда фирмасы 80 000 мың тг (өзіндік құн) сомасына тауар сатып алған, сауда үстемесі өзіндік құнға 20 % құрып отыр. Сауда шегерімдері тауар айналымына 2%, ал айналым шығындары 5% деңгейінде.

№ 2. Беріліп отырған кесте мәліметтері негізінде анықтаңыздар:

•  жалпы түсімнің алыну көздерін;
  •  жалпы түсім көлемін.

Кесте 2. Сауда кәсіпорыны қызметінің негізгі көрсеткіштері

№ р/с	Көрсеткіштер	мың тг
1	Тауар айналымы	85 000
2	Сатып алынған тауар өзіндік құны	60 000
3	Сауда шегерімдері	3 000
4	Айналым шығындары	10 000
5	Жалпы түсім

Тақырып 7. Маркетинг жүйесiндегi тауар.

Тақырыптың бақылау сұрақтары:

1.  Тауар  және қызмет көрсету анықтамалары.
2.  Тауар таралымы, оның түрлерi мен жолдары.
3.  ТӨК-нiң әрбiр кезеңiне түсiнiк берiңiз.
4.  ТӨК-нiң түрлерiне анықтама берiңiз, олардың бiр-бiрiнен айырмашылығы.
5.  Тауар белгiсiнiң атқаратын қызметi, оның тәжiрибеде қолданылуы.
6.  Фирмалық белгi, сауда белгiсi, фирмалық стиль терминдерiне мысалдар келтiре отырып түсiндiрiңiз.
7.  Тауардың қорапталуының маңызы мен оның атқаратын қызметi.
8.  Тауар қорабының құрамдас бөлiктерi.
9.  Тауар маркасын қабылдаудың тарихи дамуы туралы.

10.Тауарларды орамалауға, өңдеуге қойылатын талаптарды   атаңыз, түсiнiктеме берiңiз.

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Тауар таралымы түрлерiнiң шетелдiк тәжiрибелерi және ҚР оның даму жолдары.
2.  Фирмалық стиль, тауар белгiсi, сауда белгiлерiнiң тәжiрибеде қолданылуы.
3.  Тауарларды қораптаудың пайда болуы және оның қазiргi кезеңде алып отырған орны.
4.  Тауар өндiруде нарықта басымдылыққа ие болып отырған фирмалардың iс-қимылында қораптаудың, орамалаудың, фирма және тауарлық стильдердiң қажеттiлiгi мен қолданылуы.

Тәжірибелiк сабақтарда қолданылатын есеп – тапсырмалар:

№ 1. А тауарының өмiрлiк кезеңі сатыс көлемi (V) мен оған сәйкес уақыттың (t) төмендегiдей мәндерiмен сипатталады:

t	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
V	0	2	3,5	5	6	6,5	7	6,8	6	6	5	4	3,5	3

График құрыңыздар және сол бойынша өмiрлiк циклге сипаттама берiңiздер. Төменде келтiрiлген кезеңдерге қандай маркетингтiк шаралар қолдану керек: а) t={0;4}  болғанда; б) t={8;11} болғанда А өнiмiнiң бағасы қалай өзгередi?

№ 2. Төмендегi мәлiметтер бойынша Б тауарының өмiрлiк циклiнiң графигiн құрыңыздар:

t	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14
V	0	2	4,5	5,5	5,5	4,5	3	2,5	3	2,5	3	4,5	5	4,5	3

Мұндағы: t - уақыттың мәндерi;

                V - сатылу көлемiнiң мәндерi.

Осы өмiрлiк циклге сипаттама берiңiздер. Өмiрлiк цикл t–ның қандай мәндерiнде төмендегiдей кезеңдерде болады: а) өсу; б) төмендеу.

№ 3. Уақыттың мәндерiне сәйкес В тауарларының сатыс көлемiнiң төмендегiдей мәндерi берiлген:

T	0	1	2	3	4	5	6	7
V	0	4	11	8	5	3	2	0

График құрыңыздар және сол бойынша өмiрлiк циклге сипаттама берiңiздер, оның негiзгi кезеңдерiн көрсетiңiздер. Әр кезеңде қандай маркетингтiк стратегия қолданылады? В тауарын өткiзуден кәсiпорынның пайдасы қалай өзгередi?

Тақырып 8. Тауар саясаты.

Тақырыптың бақылау сұрақтары:

1.  Тауар саясатының түсiнiгi, оның жүргiзiлуiнiң қажеттiлiгi.
2.  Тауар ассортиментi, оның кеңдiгiне байланысты бөлiнуi.
3.  Жаңа тауар түсiнiгi, нарыққа шығарылуы.
4.  Маркетингтiң НИОКР (ҒЗТКЖ) бөлiмiнiң қызметi.
5.  Жаңа идеяларды iс-жүзiне асыру кезеңдерi.
6.  Тауардың бәсеке қабiлеттiлiгiне түсiнiк берiңiз.
7.  Бәсеке қабiлеттiлiгiн қамтамасыз етудiң жолдары.
8.  Бәсеке қабiлеттiлiгiнiң бәсекелестiкте қажеттiлiгi неде?
9.  Тауар саясатындағы сервис, оның құрылымдарына түсiнiк берiңiз.

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Нарықта тауар саясатын жүргiзудiң қажеттiлiгi.
2.  Тауар ассортиментiнiң тауар өткiзуде сатып алушыларға әсерi.
3.  Жаңа тауарлардың нарықта пайда болуының жолдары мен қажеттiлiгi.
4.  Тауардың бәсеке қабiлеттiлiгiн зерттеу.
5.  Жергiлiктi өндiрушiлер тауарларының бәсеке қабiлеттiлiгiн анықтау бағытындағы жұмыстар.

Тәжірибелiк сабақтарда қолданылатын есеп – тапсырмалар:

№ 1. Нарықта жаңа өнiмдi тестiлеудiң мақсатын анықтаңыз:

1.  Өздерiнiң өндiрiсiн бастауға дейiн, нарықта бәсекелес тауарлардың пайда болуының алдын алу:
2.  Жаңа өнiмнiң әлсiз жақтарын бағалау:
3.  Жаңа өнiмнiң артықшылықтарын анықтау:
4.  Нарық сегментiнiң сипаттамаларын анықтау.

Әрбiр жайларға түсiнiк берiңiз, нақтылаңыз, қосымша ойларыңызды бiлдiрiңiз.

№ 2. Жаңа тауарлар дайындаудың қайсы кезеңiнде тұтынушылармен алғашқы рет байланыс жасалады. Қысқаша түсiнiктеме берiңiз.

№ 3. Төмендегiдей тұжырымдамаларға өз ойларыңызды бiлдiрiңiз және нақтылаңыз:

1.  Сауда таңбасы тұтынушыларға тауардың сапасы жайында кепiлдiк бере алады;
2.  Нарыққа бiрiншi болып жаңа тауар шығарғандар нарықтың үлкен үлесiн жеңiп алады;
3.  Бәсекелестердiң тауарымен салыстырғанда баға айырмашылығы қосымша артықшылыққа сәйкес келмейтiндiгiн бiле тұра, буып-түюдiң көзтартарлық болуы тұтынушыларды артық ақша төлеуге бейiмдейдi;
4.  Өндiрушiлер баға мен тұтынушылық қабiлетке дизайнның әсерiнiң өсiп отырғандығын есепке алуы қажет.

№ 4. «Айсұлу» фирмасының нарыққа ұсынып отырған алты тауары бойынша мәліметтер беріліп отыр. Осы мәліметтер негізінде анықтаңыздар:

•  тауар айналымының көп бөлігін қамтитын тауар түрін және оның үлесін;
  •  тауардың әрбір түрі бойынша алынатын пайда көлемдерін;

Талдаулар жасау үшін 3-кесте беріліп отыр. 4, 5 - кестелерді талдау жасау негізінде толтырыңыз.

Кесте 3. «Айсұлу» фирмасының тауар айналымы

№ р/с	Тауар атауы	Сату көлемі, дана	Сатып алу бағасы, тг	Сату бағасы, тг
1	Шарикті қаламсап	2 000	15	20
2	Әйелдер қолсағаты	100	400	800
3	Жұмсақ ойыншықтар	200	60	150
4	Иіссулар	80	250	400
5	Сағыздар	5 000	2	5

 

Тауар айналымы және пайданы талдау кезінде, олардың кему деңгейіне байланысты орналастырыңыз.

Кесте 4. «Айсұлу» фирмасының тауарлар түрі бойынша тауар айналымы

№ р/с	Тауар атауы	Сату көлемі, дана	Тауар айналымының құрылымы, %	Жалпы жиынтыққа өсіміне бойынша тауар айналымының үлесі, %
1
2
3
4
5

Кесте 5. «Айсұлу» фирмасының тауар түрлері бойынша пайдасы

№ р/с	Тауардың атауы	Сату көлемі	Жалпы шығындар, тг	Пайда, мың тг	Тауар топтары бойынша пайда, %	Жиынтыққа қатынасты пайда, өсімі бойынша, %
1
2
3
4
5

Тақырып 9. Маркетингтiк баға және баға саясаты.

Тақырыптың бақылау сұрақтары:

1.  Баға түсiнiгi, анықтамасы мен атқаратын функциялары.
2.  Бағаның түрлерi және бағаға әсер етушi факторлар.
3.  Нарықтық баға, оның құралуы мен өзгерiске ұшырап отыруына әсер етушi жайлар.
4.  Баға икемдiлiгi мен түрлерiне түсiнiк берiңiз.
5.  Баға құру үдерiсi және оның тәсiлдерi.
6.  Нарықта баға құруды дұрыс жүргiзудiң қажеттiлiгi.
7.  Бәсекелестiкте баға құрудың жолдары.
8.  Баға бәсекелестiгi, оның нарықтағы iс-әрекет жасауға тигiзетiн әсерлерi.
9.  Баға стратегиясы, оның түрлерi мен нарықта қолданылуы.
10.  Баға дискриминациясына түсiнiк берiңiз, ол қандай жағдайларда қолданылады?

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Баға түрлерi, құрылуы мен қолданылуы. Нарықта бағаға әсер етушi факторларды талдау.
2.  Баға икемдiлiгiн қолданудың бәсекелестiкте жеңiп шығуға әсерлерi.
3.  Нарықта жиi қолданылатын баға құрудың тәсiлдерi.
4.  Баға бәсекелестiгiнде жеңiске жетудiң жолдары.

Тапсырмаларды орындау үшiн әдiстемелiк нұсқаулар

Сатып өткiзу бағасына үстеме пайыз төмендегiдей формула бойынша анықталады:

ӨБҮ%=ӨҚ%/(100%+ӨҚ%);

Мұндағы: ӨБҮ% - сатып өткiзу бағасына үстемелiк пайыз;

ӨҚ% - өзiндiк құнға үстеме пайыз;

Өзiндiк құнға үстеме пайыз төменгi формула бойынша анықталады:

ӨҚҮ% = ӨҚ%/(100%+ӨБҮ%);

Тауар бағасының өзгеру мөлшерi (К) төменгi формула бойынша анықталады: К = 0,00083  C  (ai  ti)%;

Мұндағы: С - экспорттық және импорттық операцияларға несие берудегi орташа банк пайызы;

ai – сәйкес келетiн төлем мөлшерi;

ti – аванс енгiзу мен тапсырыс алу арасындағы мерзiм /немесе тапсырыс алу мен кейiнге қалдыру жарнасын төлеу арасындағы мерзiм/;

i – аванс бөлiктерi немесе кейiнге қалдыру жарнасының рет саны.

Тәжiрибелiк сабақтарда қолданылатын есеп – тапсырмалар:

№ 1. Баға 630 теңге болғанда А тауарының сұранысы 30 дана болды. Баға 30 теңгеге төмендегенде сұраныс 50 данаға дейiн артты. Сұраныстың икемдiлiгiн табыңыздар.

№ 2. Келiсiм шартта көрсетiлгендей, жабдық келiсiм жасалғаннан 36 айдан кейiн жеткiзiледi, ал аванстық төлемдер - бiрiншi рет қол қойылған тапсырыс құнының 20%, екiншi рет қол қойылғаннан 12 ай өткен соң 25%, үшiншi рет 24 ай өткен соң 30% мөлшерiнде төленедi. Бағаның қалай өзгеретiнiн табыңыздар?

№ 3. Сатып алушылар әр данасын бағасы 1300 теңгеден 100 бiрлiк тауар сатып алады, ал бағаның 1000 теңгеге дейiн төмендеуi сұранысты 200 бiрлiкке арттырады. Өндiрушi әр данасының бағасы 200 теңгеден - 100 бiрлiк, бағасы 650 теңгеден - 300 бiрлiк, ал бағасы 1300 теңгеден - 500 бiрлiк тауар ұсынады. Сұраныс пен ұсыныстың қисығының суреттемесiн құрыңыздар. Суреттемеден:

а) тепе-теңдiк нүктесiн;

б) тепе-теңдiк бағасын табыңыздар.

№ 4. “Philips” фирмасы берiлген. Ол фирма өзiнде зерттеу және әзiрлеу бөлiмiн құрып, жаңа ұялы телефон шығарды.

 

-сурет. Тауардың өмiрлiк кезеңi.

Жаңалық бұрынғы бар тауардың жетiлдiрiлген бiр нұсқасы болып табылады. Тауарды базарға жылжыту үшiн фирма бiрнеше әрекеттер қабылдады. 30 мың теңге мөлшерiнде баға белгiлендi, оның iшiнде маркетингтiк шығындар 25%-ды құрады. Алғашқы үш айда баға өзгерiссiз осы деңгейде тұрды, ал төртiншi айда 10%-ға төмендеп, 27 мың теңге болды. Тауардың өмiрлiк кезеңiнiң суреттемесi жасалды (1-сурет).

а) Осы суреттемеге сүйене отырып, тауардың өмiрлiк кезеңiн сипаттаңыздар және оған түсiнiк берiңiздер.

б) 8 айдағы пайданы табыңыздар.

г) Қандай бағалық методологиямен баға белгiлендi және тауардың өзiндiк құнының мөлшерiн анықтаңыздар.

Тақырып 10. Тауар жылжыту және тауар таралымы.

Тақырыптың бақылау сұрақтары:

1.  Тарату арналары, оның деңгейлерi мен құрамдас бөлiктерi.
2.  Тауар таралымына  аралық делдалдардың тигiзетiн әсерлерi.
3.  Тауар арналарында қолданылатын стратегиялар.
4.  Тауар жылжытуға әсер етушi жайлар.
5.  Тауар таратуда көтерме сауданың қажеттiлiгi.
6.  Көтерме сауданың түрлерi, олардың айырмашылығы.
7.  Бөлшек сауда түсiнiгi, түрлерi мен ерекшелiктерi.
8.  Тауар арналарын ұйымдастыруда жарнаманың маңызы.
9.  Жарнама құралдары, оның түрлерi мен атқаратын қызметi.

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Тауар арналарын ұйымдастырудың тиiмдiлiгi.
2.  Жарнамалау қызметi, оның функциялары.
3.  Бөлшек сауданы жүргiзудегi жасалатын маркетингтiк жұмыстар.
4.  Көтерме сауданың тауар айналымындағы алып отырған орны.

Тәжiрибелiк сабақтарда қолданылатын есеп – тапсырмалар:

№ 1. Тауар үш көтерме сауда базасынан екi супермаркетке түседi.

Суретте әр базадан әр супермаркетке түсетiн тауардың көлемi көрсетiлген. Жанындағы кестеде тауардың әр түрлi сапар бойынша тасымал құны келтiрiлген /теңге/.

2-сурет. Көтерме сауда базалары және супермаркеттер.

Кесте 6 - Тауардың тасымал жолдары және құндары.

	№1	№2
А	48	36
Б	30	54
В	24	18

Тауардың тиiмдi тасымалдау жолын жоспарлаңыздар.

Тақырып 11. Тауар қозғалысы және маркетингтік байланыс жүйесi.

Тақырыптың бақылау сұрақтары:

1.  Байланыс жүйесi, оның түсiнiгi мен элементтерi.
2.  Тауар жылжытуды ұйымдастырудың маңызы мен мағынасы.
3.  Жарнаманың атқаратын қызметi.
4.  Ақпарат таратудың жолдары, тиiмдiлiгi.
5.  Сатып өткiзудi ынталандырудың жолдарына түсiнiк.
6.  Сатып өткiзуде агенттердiң қызметiн қолданудың қажеттiлiгi неде?
7.  Сауда агенттерiнiң түрлерi мен олардың қызметiнiң бiр-бiрiнен айырмашылығы.
8.  Тауар жылжыту кешенiнiң түсiнiгi.
9.  Байланыс стратегияларына түсiнiк.

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Тауар жылжытуда сауда агенттерiнiң қызметi.
2.  Қазiргі кезеңдегi қолданылып жүрген ынталандыру жұмыстарының түрлерi.
3.  Тұтынушыларды ынталандырудағы шетелдiк тәжiрибелер.
4.  Байланыс стратегияларының кеңiнен қолданылатын түрлерi.

Тәжiрибелiк сабақтарда қолданылатын есеп – тапсырмалар:

№ 1. Фирма нарықта нарық сыйымдылығының 8%-iн қамтып отырғандығын анықтаған. Нарық үлесiн жоғарылату бағытында фирма өз тауарларын жарнамалау бағытын ұстанған. Жоспар бойынша маркетингтiк шығындардың \жарнама шығыны\ 10%-ға жоғарылауынан сатылу көлемiнiң 1%-ға жоғарылайтындығы анықталып отыр. Соңғы мәлiметтер бойынша сатылу көлемi \бiр тауар түрi бойынша\ 12 мың дананы құраған. Тауар бағасы орташа есеппен 750 тг. құрайды. Өзiндiк құн тауар бағасының 35%-ын алып отыр, маркетингтiк шығындар 12%-ға тең. Жарнамалаудың тиiмдiлiгiн немесе тиiмдi емес екендiгiн сандық көрсеткiш түрiнде анықтаңыз.

№ 2. Нарыққа жаңадан тауар шығару кезiнде жарнаманың қандай түрлерiн қолдану қажет екендiгiне түсiнiктеме берiңiз?

Фирма нарыққа сүт өнiмi, оның iшiнде қатықтың жаңа түрiн шығаруды жоспарлаған. Тұтынушылармен байланысқа түсудiң жолдарын жоспарлаңыз және әрбiр кезеңiне түсiнiктеме берiңiз.

№ 3. Фирманың жарнамалау жұмысы әсерiнен сұранымның жоғарылауына байланысты аралық делдалдардың тауарды сатып алу көлемi артып отыр. Анықталған мәлiметтер төмендегiдей: сатылу көлемi 102 мың дана, орташа тауар бағасы 155 тг. Тауар өндiруде өзiндiк құн 5 млн. тг. соманы құраған, маркетингтiк шығындар тауар бағасының 17% құрайды.

Тауарды жаңаша жарнамалау шығыны 250 мың тг. Жарнамалаудың әсерiнен сату көлемi 14,7%-ға өскен.

Аралық делдалдардың үстеме бағасы 20%-ға тең \ҚҚС-тi қоса алғанда\. Осы мәлiметтер бойынша фирманың және аралық делдалдардың пайда көлемiнiң өзгергендiгiн анықтаңыздар.

Тақырып 12. Маркетингтi жоспарлау және бақылау.

Тақырыптың бақылау сұрақтары:

1.  Маркетинг стратегиясына түсiнiктеме берiңiз.
2.  Маркетинг стратегияларының түрлерi.
3.  Маркетингтiк жоспарлаудың маңызы мен қажеттiлiгi.
4.  Маркетингтiк стратегияны таңдауға әсер етушi факторларды анықтаңыз.
5.  Нарық матрицаларына түсiнiк, олардың түрлерi.
6.  Маркетингтiк бақылаудың қажеттiлiгi.
7.  Маркетингтiк бақылаудың түрлерiне түсiнiк берiңiз.
8.  Маркетингтiк жоспарлаудың принциптерiн анықтаңыз.

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Маркетингтiк жоспарлаудың кәсiпорын қызметiн дамытудағы үлесi.
2.  Маркетингтiк жоспарлауды нарықтық бәсекелестiкте қажеттiлiгi.
3.  Маркетингтiк бақылау жүргiзудi қолданудың маңыздылығы.
4.  Маркетингтiк жоспар және бақылау жүргiзудiң байланыстылығы.

Тәжірибелiк сабақтарда қолданылатын есеп – тапсырмалар:

№ 1. “Мақсатты пайда көрсеткiшi негiзiнде” жоспарлау тәсiлiн қолдана отырып, сүт өнiмдерiн ұсынушы фирма үшiн маркетинг бюджетiн құрыңыздар. Мәлiметтер № 7 кестеде берiлген, есептеу үшiн № 8 кестенi қолданыңыздар.

Кесте 7 - Фирма қызметiнiң негiзгi көрсеткiштерi

№	Көрсеткiштердiң атауы	Өлшем бiрлiгi	Көлемi
1	Өткен жылғы нарық көлемi	млн. дана	60
2	Нарықтың өсу қарқыны	%	4
3	Фирманың нарықтағы үлесi	%	30
4	Сатылу бағасы /делдалдарға/	теңге	40
5	Өнiм бiрлiгiнiң өзiндiк құны оның iшiнде: тұрақты шығындар; айнымалы шығындар.	теңге теңге теңге	30 20 10

Кесте 8 - Мақсаттық пайда негiзiнде маркетинг бюджетiн жоспарлау

№	Көрсеткiштердiң атауы	Өлшем бiрлiгi	Көлемi
1	Нарықтың жалпы көлемiн болжау	млн. дана
2	Нарық үлесiн болжау	%
3	Сатылу көлемiн болжау	млн. дана
4	Сатудан  түсiм	млн. тг
5	Айнымалы шығындар	тг
6	Тұрақты шығындар	тг
7	Жиынтық пайда	тг
8	Маркетинг шығындарын жабу үшiн жиынтық пайда	тг
9	Мақсатты пайда	тг
10	Маркетингтiк мүмкiн шығындар	тг
11	Маркетингке бюджеттi бөлу а) жарнама (қаржының 45%-ы) б) сатуды ынталандыру (қаржының 30%-ы) в) Маркетингтiк зерттеулер (қаржының 25%-ы)	тг тг тг

№ 2. Облыс орталығында “Арман” кiшiгiрiм фирмасы қызмет жасайды. Оның өндiретiн өнiмдерi: пастерленген сүт, айран, қаймақ, балмұздақ, йогурт, ысталған шұжық. Өнiмнiң кейбiр түрлерi /йогурт, балмұздақ, қаймақ/ саудалық маркаға ие. Ағымдағы жылдың соңғы төрт айында фирма өзiнiң нарық үлесiнiң бiршама бөлiгiн жоғалтқан. Осы фирманың даму стратегиясы мен тактикасын құрыңыздар. Мәлiметтер ретiнде № 9, 10 кестенi қолданыңыздар.

Кесте 9 - Тауарлық нарықта жеке фирмалардың нарықтық үлесi (%)

№	Фирмалар	2007ж.	2008ж.	2009ж.
1.	Caftle EXPORT	15	13	10
2.	БЕККЕР және Ко	14	15	17
3.	ABC – INVEST	10	8	5
4.	ФУД МАСТЕР	9	10	12
5.	“Астаналық”	9	6	5
6.	“Арман”	7	10	9
7.	ЖШС “Алеко”	5	6	7
8.	Басқа фирмалар	31	32	35

Кесте 10 - Әртүрлi делдалдар арқылы “Арман” фирмасы өнiмдерiнiң сатылу көлемi (%).

№	Делдалдар	2007ж.	2008ж.	2009ж.
		Фирманың жалпы маркасы	Жеке сауда маркасы	Фирманың жалпы маркасы	Жеке сауда маркалары	Фирманың жалпы маркасы	Жеке сауда маркалары
1	Көтерме делдалдық фирмалар	40	45	45	30	55	25
2	Тәуелсiз делдалдар	10	0	8	0	15	0
3	Супермар-кеттер	15	35	8	40	5	45
4	Бөлшек сауда дүкендерi	35	20	40	30	25	30

Маркетинг жоспарын құру бойынша iскерлiк ойын.

“Тамақтандыру қызметiндегi маркетинг. Памел Смит тәжiрибесi”

Памел Смит көңiлi өте жоғары, ол өзiнiң тамақтандыру қызметiнiң екiншi жылғы пайда және шығын туралы есебiн қазiр ғана аяқтады. Өз қызметiн жаңа бастаған дүкен өзiн-өзi өтеудiң бiрiншi жылында салықтарды алып тастағанда 32 500 доллар пайда тапқан. Бұдан екi жыл бұрын бұл асхананы ашу кезiнде Памел жанұясы бәсекелестiктiң жоғары екендiгiн айта отырып, бұл жұмыста тәуекелдiлiкке бармауын және жұмысты тоқтатуын ұсынған болатын. Себебi тамақтандыру бизнесiмен айналысуда тәуекелдiлiктiң өте жоғары екендiгiн оның әкесi сөзге тиек еткен. Осыған қарамастан Памел өз мақсатына жету үшiн жедел тамақтандыру нүктесiн ашқан болатын. Бiрiншi жылы iсi алға жылжымағанымен болашаққа сенiмдi түрде жұмысын жалғастырды. Ол екiншi жылғы жетiстiгiн жанұясына хабарлауға асығуда.

Тамақтандыру нүктесi Санивилл қаласында, Санивилл мемлекеттiк университетiнiң бас ғимаратынан алыс емес жерде орналасқан. Дүкен сэндвич және сусындарды сыртқа шығарып сатумен айналысады. Сату нүктесi таңғы сағат 9.00-ден кешкi сағат 18.00-ге дейiн жұмыс iстегенiмен, сату көлемiнiң  70%-ы сағат 11.00-ден – 15.00–ге дейiнгi уақыт аралығын қамтиды. Себебi студенттер мен оқытушылар түскi тамаққа ұсынылған дәмдердi сатып алатын кезi осы уақыт. Ағымдағы жыл iшiнде сатып алушылар арасында белсендi атқа ие бола алды және өзiнiң жаңа ғана дайындаған тағамдарына тұрақты сатып алушыларына ие бола бастады.

Қол жеткiзген жетiстiктерiне тоқталмастан, болашақта өркендеу бағытын iздеу үстiнде. Соңғы үш аптаның iшiнде Памел өз қызметiнiң кеңею және даму стратегиясының екi мүмкiн вариантын құрды. Бiрiншiсi, таңғы ас ретiнде кекс/тоқаш/ сату стратегиясы. Бұл таңғы  уақыт аралығында бiршама көп тұтынушыларды тартуға мүмкiндiк бередi. Бұл жолды таңдауының негiзi, газет-журналдарда кекстың/тоқаштың/ белсендiлiкке ие бола бастағандығына байланысты болып отыр. Жастар арасында тоқашты таңғы ас ретiнде қолдану денсаулыққа пайдалы екендiгi айқындала бастаған. Памел тоқашты жергiлiктi сауда нүктесiнен бiр дюжинасын/он дана/ 4 доллардан сатып алу мүмкiндiгi бар. Оның есебi бойынша, әрбiр тоқашты 60 центтен сатып, әрбiр тоқаштан 45% жиынтық пайда табуға болатындығын есептеген. Ол кекстi өзi дайындауға да мүмкiндiгi бар. Бұл оған 20 центтiк пайда әкелер едi және кекстi дайындауға сауда нүктесiнде жеткiлiктi орын бар. Сауда нүктесiнiң құрылғыларына жауапты диллер, жаңа пеш бағасы 6500 доллар, оны жеткiзу мен орнату үшiн 500 доллар қажет екендiгiн есептеген.

Смит өз идеясын өзiнiң тұрақты тұтынушыларымен бөлiстi. Олардың iшiнен маркетинг факультетiнiң студентi бұл идеяны зерттеу үшiн қысқаша анкета құруға көмектестi және анкетаны екi апта бойы сатып алушыларға таратқан. Анкетадағы сұрақтарға жауаптар негiзiнде бiр аптада 500 дана кекстi сатуды ұйымдастыруға болатындығын есептеген. Дегенмен де, тұтынушылар өз жауаптарында кекстi сату, сэндвич сату көлемiнiң бiршамаға төмендеуiне әсер ететiндiгiн белгiлеп көрсеткен. Сэндвич саудасы, кекс саудасының әсерiнен аптасына 200 долларға дейiн төмендейтiндiгi есептелiндi.

Екiншi стратегия нұсқасында сатып алушылар санын көбiрек тарту мақсаты қойылған. Ағымдағы жылда дүкен бiр күнде орта есеппен 280 сатып алушыны өзiне тарта бiлген және олардың әрқайсысы орташа 4 долларға сауда жасаған. Сауда нүктесi жұмыс күндерi ғана жұмыс iстеген /бiр жылда 45 апта/. Стратегияның негiзгi жүргiзiлу жолы студенттер және оқытушылар үшiн ақпараттық парақтар түрiнде мәлiметтер жiберу және университет газетiнде жарнамалау жұмысын жүргiзу. Жоспар бойынша университет газетiнде жарнамалаудың бағасы 75 доллар, /газет аптасына бiр рет шығып отырады/. Мәлiметтiк парақтарды басып шығару және тарату 400 доллар шығынды құрайды.

Пiкiр-талас үшiн төмендегi сұраққа жауап берiңiз:

Памел бизнесiнiң дамуы үшiн бiршама тиiмдi стратегияны анықтаңыздар, оған өз түсiнiктерiңiз бен көзқарастарыңызды бiлдiрiңiздер.

Тақырып 13. Халықаралық маркетинг.

Тақырыптың бақылау сұрақтары:

1.  Халықаралық маркетингтiң маңыздылығы.
2.  Халықаралық маркетингтiң ерекшелiктерiн атаңыз.
3.  Халықаралық маркетинг ортасына мысал келтiрiңiз.
4.  Сыртқы нарыққа шығуда қарастырылатын негiзгi критерийлердi анықтаңыз.
5.  Сыртқы нарыққа шығудың жолдары.
6.  Бiрлескен кәсiпорынның маңыздылығы, тиiмдiлiгi.
7.  Тiкелей инвестициялауды қалай түсiнемiз, оны жүргiзудiң жолдары.
8.  Халықаралық маркетинг құрылымдарын атаңыз.
9.  Сыртқы нарыққа тауар шығарудың тәсiлдерi, оның қолданбалы түрлерiн атаңыз.
10.  Халықаралық қызметтi ұйымдастырудың маңыздылығын түсiндiрiңiз.

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Халықаралық маркетингтiң ҚР-да қолданыла бастауы, оның қазiргi кезеңдегi жайы.
2.  Iрi кәсiпорындарда халықаралық маркетингтi жүргiзудiң тиiмдiлiгi.
3.  Бiрлескен кәсiпорындар, оларда маркетингтi жүргiзудiң ерекшелiктерi.
4.  Шетел фирмаларының ҚР-да жүргiзiп отырған маркетингтiк стратегиялары, оларға талдаулар жүргiзу.
5.  Астана қаласындағы бiрлескен кәсiпорындар, олардың қызметi туралы.

Тақырып 14. Қызмет маркетингі, бейкоммерциялық маркетинг.

Тақырыптың бақылау сұрақтары:

1.  Қызмет көрсету маркетингiнiң ерекшелiктерiн атаңыз, ол неге байланысты?
2.  Қызмет түрлерiнiң жiктелуiне түсiнiктеме берiңiз.
3.  Қызмет көрсету саласында маркетингтi қолданудың маңызы.
4.  Коммерциялық емес қызмет аясындағы маркетингтi жүргiзу қажеттiлiгiне түсiнiк берiңiз.
5.  Қызмет көрсету маркетингiнiң түрлерiне анықтама берiңiз.
6.  Маркетингтiң қоғамға тигiзер әсерлерi.

Студенттердiң өзiндiк жұмыстарына тақырыптар:

1.  Қызмет маркетингiнiң туындауы, даму барысы.
2.  Қызмет маркетингiн қолдану тиiмдiлiгi мен қажеттiлiгi.
3.  Маркетинг және қоғам, оң және терiс әсерлерi.
4.  Коммерциялық емес қызметте маркетингтiң тигiзетiн әсерлерi.

7. Студенттердің өз бетінше орындау жұмыстарын (СӨЖ) жүргізуге әдістемелік нұсқау

Студенттердің өз бетінше орындау жұмыстарының (СӨЖ) тақырыптары

1.  Маркетинг тұжырымдамалары.
2.  Сұраным, оны маркетингтiк зерттеу.
3.  Нарық және оның элементтерi.
4.  Маркетингтi басқару тұжырымдамалары.
5.  Маркетингтiк қызмет жүйесi.
6.  Маркетингтiк орта және оның элементтерi.
7.  Маркетингтiк бақыланатын факторлар.
8.  Маркетингтiк бақыланбайтын факторлар.
9.  Маркетинг стратегиясын жоспарлау.
10.  Маркетингтiк жоспар мазмұны, жiктелуi.
11.  Маркетингтi басқаруды ұйымдастыру.
12.  Маркетингтi басқару үдерiсi.
13.  Нарық мүмкiншiлiктерiн талдау.
14.  Нарықты сегменттеу түсiнiгi және оның қажеттiлiгi.
15.  Нарықты сегменттеу критерийлерi.
16.  Нарықты сегменттеу тәсiлдерi.
17.  Тұтынушылар топтары бойынша нарықты сегментеу.
18.  Өнiм түрлерi бойынша нарықты сегменттеу.
19.  Нарықта тауарды позициялау/орналастыру.
20.  Маркетингтiк зерттеулердiң мазмұны.
21.  Маркетингттiк кешендi жүргiзу.
22.  Маркетингтiк ақпараттар, түрлерi, жинау әдiстерi.
23.  Маркетингтiк ақпараттар жүйесi.
24.  Тұтынушылар мiнез-құлығы моделi.
25.  Тұтынушының мiнез-құлығын зерттеу әдiстерi.
26.  Тұтынушы топтарға мiнездеме.
27.  Тұтынушы топтарының түрлерi.
28.  Тұтынушы топтарының ерекшелiктерi.
29.  Сұранымды қалыптастыруға әсер ететiн факторлар.
30.  Нарықтық сұранымды талдау әдiстерi.
31.  Нарық сұранымын болжау әдiстерi.
32.  Қымбат тауарларға байланысты нарықты сегментеу.
33.  Қызмет маркетингi, коммерциялық емес iс-әрекет маркетингi.
34.  Бөлшек сауда – нарық субъектiсi ретiнде.
35.  Көтерме сауда – нарық субъектiсi ретiнде.
36.  Буып-түю қызметi /қораптау/.
37.  Тауарды жылжыту арналары.
38.  Тауарлық марка.
39.  Баға және баға құру.
40.  Баға құру мәселелерi.
41.  Баға түрлерi және құрылымы.
42.  Бәсекелестiк жағдайындағы баға құралу.
43.  Сатып-өткiзудi ынталандыру.
44.  Насихаттау.
45.  Жарнамалау.
46.  Өнiм, тауар түсiнiктерi, тауардың өмiрлiк кезеңi/ТӨК.
47.  Маркетингтiк коммуникация.
48.  Маркетингтiк стратегияларға сипаттама.
49.  Маркетингтiк стратегиялардың түрлерi.
50.  Iшкi фирмалық стратегиялар.
51.  Маркетингтiк жоспарлау.
52.  Маркетингтiк бақылау.
53.  Маркетингтiк жоспарлардың қолданбалы түрлерi.
54.  Халықаралық маркетинг мақсаты.
55.  Халықаралық маркетингтi ұйымдастыру ерекшелiктерi.
56.  Халықаралық ұйымдардың түрлерi.
57.  Сауда агенттерi, олардың түрлерi мен қызметi.
58.  Жеке сауда/персоналды сауда.
59.  Сауда аппараттарының ұйымдық құрылымы.
60.  Сауда агенттерiнiң қызметiн бағалау.

1.  Маркетинг тұжырымдамасының ерекшелiгiн ашып көрсетiңiз. Маркетинг анықтамалары және тауар, қажеттiлiк, мұқтаждық, сұраным, айырбас, келiсiм және нарық терминдерiне түсiнiк берiңiз.
2.  Сұранымға анықтама беру, оның жiктелуi. Нарықтық сұраным динамикасы; сұранымға ықпал ететiн факторларды зерттеу қажеттiлiктерi; сұраным жағдайларына байланысты маркетингтiк шаралар.
3.  Нарықтың негiзгi элементтерi; сұраным және ұсыным, олардың тепе-теңдiгi баға арқылы жүргiзiлуi. “Маркетинг тұтынушының мұқтаждығын қанағаттандыруға бағытталған iс-әрекет үдерiсi”, түсiнiгiн жалғастырыңыз.
4.  Маркетинг тек ғылыми пән ғана емес, сонымен қатар бизнес философиясы болып табылады. Нарық қызметiн басқаруда өндiрушiлер көзқарасының эволюциясын ашып көрсетiңiз.
5.  Маркетинг төмендегiдей қызметтердi орындайды; нарықты зерттеу, тұтынушыларды зерттеу, тауарларды өңдеу, тауарды сатып-өткiзудi ұйымдастыру, баға белгiлеу, маркетингтiк коммуникация, жоспарлау және бақылау. Бұл қызметтердi мына субъектiлер орындайды; өндiрушiлер, бөлшек саудагерлер, көтерме сауда иелерi, әр түрлi делдалдар, маркетингтiк мамандар. Осы аталғандарға түсiнiк берiңiз
6.  Фирма қызметi сәйкесiнше маркетингтiк ортада iс-жүзiне асады. Маркетингтiк орта бақыланбайтын және бақыланатын факторлардан құрылады. Бақыланатын факторлар фирма ықпалында болады, ал бақыланбайтын факторларға фирма әсер ете алмайды, бiрақ өз қызметiнде ескерiлiп отырылатын сыртқы ортаны бейнелейдi. Маркетингтiк ортаның құрылымдарын анықтап көрсетiңiз.
7.  Бұл факторлар тобы фирманың тiкелей ықпалында болады. Осы факторларға сипаттама беру қажет. Фирманың қызмет облысы және мақсаттары, корпоративтiк мәдениетi, маркетингтiк статусы, жалпы нарықты таңдау, маркетинг құрылымы және маркетингтi ұйымдастыру т.б.
8.  Маркетингтiк бақыланбайтын факторлар, тұтынушылар, экономиканың, ғылымның және техниканың дамуы, мемлекеттiк реттеу жұмыстарының әсерлерiне түсiнiк беру қажет. Бұл факторлар маркетингтiк стратегиялық жоспарды құруда қандай бағытта қолданылады.
9.  Маркетингтiк стратегиялық жоспарлаудың қажеттiлiгi мен артықшылықтары, маркетингтiк стратегияны жасауда негiзгi  жайлардың қарастырылуы қажет.
10.  Маркетингтiк жоспардың мазмұны мен жiктелуi. Маркетингтiк стратегия маркетингтiк жоспарға сәйкес жүргiзiледi. Маркетингтiк жоспар бөлiмдерiнiң мазмұнын ашып көрсету қажет.
11.  Ұйымдық құрылымсыз маркетингтi басқару мүмкiн емес. Маркетингтiң бөлiмдерi өндiрiс, сатып өткiзу деңгейi, нарыққа бағыт алу жолдары арқылы жүргiзiледi.
12.  Маркетингтi басқару кез келген жұмыс кезеңдерiнiң жалғастылығымен бейнеленедi. Мына кезеңдерге сипаттама берiңiз: нарық мүмкiншiлiктерiн талдау, сегменттеу/бөлшектеу, маркетингтiк кешендi түрде талдау, маркетингтiк шараларды жүзеге асыру.
13.  Нарық мүмкiншiлiктерiн талдау: тауар және нарық торын талдау негiзiнде фирманың болашақтағы мүмкiншiлiктерiн зерттеу жолдарын ашып көрсетiңiз.
14.  Нарықты сегменттеудiң мазмұнын ашу, нарықты сегменттеу әдiстерi мен критерийлерiн және нарықты қамту әдiстерiне түсiнiктеме берiңiз.
15.  Нарықты сегменттеу критерийлерi, фирма таңдаған сегментте тұрақталуы және негiзделуi. Мысалы: сегмент (қолайлы тасымалдау торының ықшамды болуы, сақтау орындарының болуы т.с.с.), сегмент сыйымдылығы (сатылу көлемдiлiгiнiң потенциалдығы), сегмент пайдалылығы және т.б.
16.   Нарықты сегменттеу әр түрлi белгiлер бойынша жүргiзiледi: демографиялық, географиялық, психографикалық. Осы белгiлердiң артықшылықтары мен кемшiлiктерiн көрсетiңiздер.
17.  Тұтынушы топтары бойынша нарықты сегменттеу. Берiлген сұраққа жауапты келесi белгiлер бойынша нарықты сегменттеу ерекшелiктерiн ашып көрсетiңiз. Мысалдар келтiру арқылы түсiніктеме берiңiз.
18.  Өнiмнiң параметрлерi бойынша нарықты сегменттеу. Тұтынушы топтары бойынша нарықты сегменттеуден басқа, өнiм қасиеттерi бойынша нарықты сегменттеу жолдары, тұтынушылар үшiн тауардың тартымды сапаларын анықтау мүмкiншiлiктерi.
19.  Нарықта тауарды позициялау. Жауапты тауарды позициялау анықтамасынан бастау қажет. Тауарды позициялау әдiстерi мен оның қажеттiлiгiне тоқталу қажет. Маркетингтiк кешенде тауарды позициялау стратегиясының тигiзетiн ықпалдарын көрсетiңiз.
20.  Маркетингтiк зерттеулер өз алдына қандайда бiр мәселенi анықтап, оны зерттеу үдерiсiнен құрылады. Ал, ол өз кезегiнде ақпарат жинау, зерттеу жүргiзу әдiстерiн  таңдау және ақпаратты талдау, басқару шешiмдерiн қабылдаудан тұрады.
21.  Маркетингтiк кешен тауар, баға, тауар тарату және тауарды жылжыту әдiстерiнен тұрады. Әрбiр элементтерге түсiнiктер берiңiз.
22.  Маркетингтiк ақпарат. Маркетингтiк ақпаратты жинау әдiстерi. Жауап iздеу кезiнде маркетингтiк ақпарат дегенiмiз не, оның маркетингтiк зерттеулердi ұйымдастырудағы маңызы мен орны, жинау әдiстерi мен талдау жолдарына көңiл бөлiңiз.
23.  Маркетингтiк ақпараттық жүйе. Ақпараттың тұрақтылығы және үнемi болып отыруы, маркетингтiк шешiмдердi қабылдау, iс-жүзiне асыруға тигiзетiн әсерлерiн анықтаңыз. Маркетингтiк ақпараттық жүйенiң суреттемесiн және элементтерiн көрсетiңiз.
24.   Сатып алу шешiмдерiн кабылдауға әсер ететiн факторлар (әлеуметтiк, жеке тұлғалық, экономикалық, мәдени) және сұранымды қалыптастыратын факторлар: тұтынушы тiлектерiн, сонымен бiрге, тұтынушының сатып алу шешiмiн қабылдау суреттемесiн көрсетiңiз және түсiнiктемелер берiңiз.
25.  Тұтынушының мiнез-құлығын зерттеу әдiстерi. Зерттеу үшiн маркетингте әр түрлi әдiстер қолданылады. Осы әдiстердiң мазмұны мен ерекшелiктерiн айқындаңыз.
26.  Тұтынушы топтарына мiнездеме. Нарықта тұтынушы топтар мiнез-құлығының, түпкi тұтынушылар мiнез-құлығынан айырмашылықтары бар. Осы айырмашылықтарды көрсетiп, оған талдаулар жүргiзiңiз.
27.  Тұтынушы топтарының түрлерi. Тұтынушы топтар әр түрлi топтарға бөлiнедi: үкiмет орындары, бөлшек және көтерме сауда, коммерциялық емес ұйымдар т.б. Тұтынушы топтардың әрбiр түрiне жеке сипаттама берiңiз.
28.  Тұтынушы топтардың ерекшелiктерi. Тұтынушы топтарының сатып алудағы жалпы мақсатын ашып көрсетiңiз, сатып алу шешiмiн қабылдау үдерiсiн талдаңыз.
29.  Нарықта сұраным әр түрлi факторлар ықпалынан қалыптасады (экономикалық, демографиялық, климаттық және әлеуметтiк т.с.с.). Осы факторлардың ерекшелiктерiн, сонымен қатар нарық сұранымын сипаттайтын көрсеткiштер: нарық сиымдылығы, нарық сұранымымен айырбас ж.т.б., ашып көрсетiңiз.
30.  Нарық сұранымын талдау әдiстерi. Тұтынушы сұранымының жағжайын талдау - маркетинг қызметiнiң маңызды бiр бөлiгi болып табылады. Талдаудың кең тараған әдiстерiнiң бiрi-статистикалық әдiс (статистикалық жинақ, топтастыру, динамика ретiн көру, кестелеу), графикалық, корреляциондық, регрессивтiк талдаулар. Талдаулар әдiстерiнiң әрбiр түрiне түсiнiк берiңiз.
31.  Нарық сұранымын болжау әдiстерi. Фирманың тиiмдi жұмысы нарық сұранымын болжау арқылы анықталады. Болжау үшiн экстраполяция, нормативтiк есептеу әдiстерi қолданылады. Осы жайларды ашып көрсетiңiз.
32.  Нарықты сегменттеу белгiлерi. Нарықты сегментеу қажеттiлiгi. Қымбат тауарлар бойынша нарықты сегменттеу кезiнде негiзге алынатын жайларды анықтап көрсетiңiз.
33.  Қызмет маркетингіне анықтама берiңiз. Қызмет маркетингiнiң объектiлерi: ұйымдар, жеке тұлғалар, идеялар, аймақтар. Осыларға түсiнiк берiңiз, қорытындылаңыз.
34.  Бөлшек сауда - нарық субъектiсi. Бөлшек саудаға анықтама берiңiз және оның нарықта алатын орнын түсiндiрiңiз. Бөлшек сауданың жiктелуi, әрбiр тобына сипаттама берiңiз. Бөлшек сауданың даму тенденциясымен қорытынды жазыңыз.
35.  Көтерме саудаға анықтама берiңiз, оның нарықта алатын орны, атқаратын қызметтерi, негiзгi және екiншi қызметтерiн бөлiп көрсетiп, әрбiр топқа жеке сипаттама берiңiз: өндiрушiлер көтерме саудасы, коммерциялық көтерме сауда, агенттер мен брокерлер қызметi. Көтерме сауданың даму барысы жайында қорытындылаңыз.
36.  Буып-түю қызметiне анықтама, оның түрлерi. Мысалдар келтiрiңiз. Буып-түюдi жоспарлауда маркетологтар қабылдауы тиiс шешiмдердi қортындылаңыз. Буып-түюдiң даму барысына да көңiл бөлiңiз. Оның тауарды сатып өткiзуде алатын орны.
37.  Тауарды жылжыту арналарына сипаттама және оның атқаратын қызметтерi. Көптеген өндiрушiлер өз тауарларын делдалдар арқылы ұсынады, сұранымды ынталандыру және тарату бойынша өзiне тиiсiлi арналарын құруға ұмтылады. Осыған байланысты көп деңгейлi тауар жылжыту арналарына сипаттама берiңiз, өз өнiмдерiн сатып-өткiзу мақсатында негiзгi нұсқаларын қалыптастыру үшiн қабылданатын шешiмдердi анықтаңыз.
38.  Тауарлық марканы жоспарлау, өнiмдi жоспарлауда негiзгi жайлардың бiрi болып табылады. Тауарлық маркаға анықтама берiңiз, сатып-өткiзуде және бәсекелестiкте тауарлық марканың алатын маңызы мен даму барысына түсiнiктер iздестiрiңiз.
39.  Баға және баға құру. Бұл сұраққа жауап беруде сұраным мен ұсыным заңдары арқылы нарықтық баға құру механизмiн ашып көрсетуден бастау керек. Бұл үшiн сұраным мен ұсыным категорияларына сипаттама бере отырып, жiктеулер жасау қажет. Нарықта маркетологтар қолданатын баға стратегияларын анықтаңыз.
40.  Баға құру мәселелерiн қарастыруда мынадай сұрақтарға жауап iздестiруiмiз қажет: баға құру мақсаты, баға құру стратегиясын талдауға әсер ететiн факторлар, баға құрудың негiзгi мәселелерi. Осы жайларға түсiнiктеме берiңiз.
41.  Баға анықтамалары, баға құру механизмiне сипаттама берiңiз, баға құрылымы және баға деңгейiне әсер ететiн факторларды анықтаңыз, баға жiктемелерiне сипаттама берiңiз.
42.  Бәсекелестiк, оның түрлерi. Бәсекелестiк жағдайында бағаның ролi, баға құрудың ерекшелiктерi. Баға құруға әсер етушi жайлар. Монополиялық баға, оның бәсекелестiкке тигiзетiн әсерлерi.
43.  Сатуды ынталандырудың маңызы. Ынталандыру тәсiлдерi мен түрлерi. Ынталандыру мен тауардың нарықтағы жайының байланысы. Ынталандыру жолдарының жиi қолданылатын түрлерi және олардың тиiмдiлiгiнiң есептелу жолдары.
44.  Насиқаттау мен ынталандырудың бiр-бiрiнен айырмашы-лығы. Насиқаттаудың маңызы және қолданылу қажеттiлiгi неге байланысты. Насиқаттаудың түрлерi мен тәсiлдерi.
45.  Жарнамалаудың пайда болуының себептерiн түсiндiрiңiз. Жарнаманың түрлерi, оларға түсiнiк берiңiз. Жарнаманың жиi қолданылатын түрлерi. Жарнаманың жүргiзiлуiнiң тауар түрлерiне байланыстылығы.
46.  Өнiм, тауар түсiнiгi. Тауардың өмiрлiк кезеңдерiне түсiнiк берiңiз. Әрбiр кезеңдерде жасалатын жұмыстарға тоқталып өтiңiз. Қандайда бiр тауар түрiне немесе жеке тауарға байланысты мысалдар келтiрiңiз.
47.  Маркетингтiк коммуникация кешенiне сипаттама беру қажет. Макетингтiк коммуникация кешенiн құрайтын әрбiр элементiне түсiнiк берiңiз. Маркетинг жүйесiнде коммуникацияның маңыздылығы. Бұл үшiн коммуникация моделiн құрайтын элементердi атаңыз. Коммуникация жүйесiн функциональды құрастырушылар: аудитория мақсатын анықтау, қалаулы жауап реакциясын анықтау, қаратпа әдiстерi, ақпараттарды тарату құралдарын таңдау, т.б..
48.  Маркетинг стратегияларының негiзгi кезеңдерiне сипаттама берiңiз. Стратегиялық жоспарлаудың кезеңдерiн көрсетiңiз, әрбiр кезеңге сипаттама жазыңыз. Мына сұраққа жауап iздеңiз: егер фирма өндiрiсi жоғары деңгейде, ал бiрақ басқа жайлар бойынша төмен деңгейде болатын болса, қандай шешiмдер қабылдануы қажет?
49.  Маркетинг стратегиялары. Стратегияның маңыздылығына түсiнiк берiңiз. Стратегиялық жоспарға анықтама. Стратегиялық зерттеулер бағыты мен мүмкiншiлiктерi.
50.  Iшкi фирмалық стратегияларға түсiнiк берiңiз, оның түрлерi. Бұл үдерiсте фирма стратегиясының түрлерiне тоқталу қажет, сонымен қатар мынадай сұраққа жауап iздестiруiмiз қажет: фирма барлық күш жiгерiн салатын болашақ бағыттарын болжау не үшiн қажет?
51.  Маркетингтiк жоспарлаудың жалпылама суреттемесi. Бұл сұраққа жауап iздегенде жоспардың негiзгi бөлiмдерiне тоқталып, әрбiрiне жеке сипаттама беру қажет: бақылау көрсеткiштерi, ағымдағы маркетингтiк жағдай, мүмкiндiктер мен қауiптер тiзiмi, мәселелер мен есептеулер, маркетингтiк стратегиялар, бюджет, бақылау ретi. Әрбiр бөлiмде жоспарды жүзеге асыруда негiзгi әдiстерi мен есептеулердi көрсету қажет.
52.  Маркетингтiк жоспардың орындалуын бақылап отыру не үшiн қажет? Маркетингтiк бақылау типтерiне сипаттама берiңiз. Бақылау типтерi: бақылау әдiстерi, бақылау мақсаты, бақылауға жауаптылар. Әрбiр бақылау типiне тән барлық бақылау әдiстерi мен құралдарының мазмұнын ашыңыз.
53.  Маркетингтiк жоспар түрлерiне түсiнiк берiңiз. Әр топтың жiктелуiн көрсетiңiз, артықшылықтары мен кемшiлiктерiн талдаңыз, фирманың әрбiр саласымен, сату көлемiмен жоспардың байланысын анықтаңыз.
54.  Фирманың халықаралық маркетингпен айналысу шешiмiне екi фактор әсер етедi. Iшкi нарықта маркетингтiк мүмкiншiлiктердiң әлсiреуi; сыртқы нарықта табыс табу мүмкiншiлiктерiнiң ашылуы. Осыған байланысты мына сұраққа жауап iздеңiз: фирма iшкi нарықта өз позицияларын әлсiретпей, сыртқы нарыққа шығуына бола ма? Жауап беру кезiнде оның жағымды және жағымсыз жақтарына да көңiл бөлiңiз. Халықаралық маркетинг ортасына (экономикалық, саяси, мәдени, т.с.с.) сипаттама берiңiз.
55.  Халықаралық маркетингтi ұйымдастыру ерекшелiктерi. Шетел нарығында маркетингтiк қызметтi ұйымдастыру және басқару формаларына сипаттама берiңiз. Жаңа ашылған фирмаларға қандай формаларды қолдануға болады?
56.  Кәсiпорынның халықаралық ұйымдастырылу формалары. Халықаралық нарыққа шығу жолдары, бұл үшiн нендей жайлар орындалуы тиiс. Экспорт, бiрлескен кәсiпорын, тiкелей инвестициялау дегенiмiзге түсiнiктеме берiңiз. Шетел нарығына шыққанда негiзгi есепке алынуы тиiс негiзгi жайларды атаңыз.
57.  Өндіруші фирмалар өздерінің сауда агенттерінің жұмыс тиімділігін анықтап отыруы тиіс. Бұл жұмысты жүргізу үшін сатылатын тауарлар бойынша талдаулар жасайды. Агенттердің есебі, талдау жұмыстары, ақпарат көздері, оның ішінде сату көлемі мен құрылымы, жасалған келісімдер бойынша түскен түсім және пайда көлемі т.б. ақпараттар. Сонымен қатар тұтынушылар мінез-құлығын зерттеу мәліметтері қолданылады. Осы аталғандарға түсінік бере отырып, сауда агенттерінің қызметін ашып көрсетіңіз.
58.  Жеке сату сипаттамасы. Жеке сатуда алдыға қойған мақсаттар негізі. Сату сферасындағы мамандар қызметінің жіктелуі. Сауда агенттерінің жеке сату қызметі бойынша мақсаттарын сипаттау.
59.  Бұл тапсырманы орындау төмендегідей тізбектеуден құрылады;

•  Сауда аппаратының жұмыс істеу принциптері:
•  Сауда аппаратының құрылымы:
•  Еңбекақы жүйесі мен мөлшері.

1.  Тізбенің әрбір кезеңіне толығырақ жауап беріңіз.
2.  60. Сауда агенттерінің жұмыс тиімділігі, оның кәсіпқойлығы, мамандық деңгейі және нарыққа икемді бола білуіне тікелей байланысты. Осы жайларға сипаттама бере отырып, сауда агенттері қызметін бағалаудың жолдарын анықтаңыз. Сауда агенттерін оқыту және квалификациясын жоғарылату жұмыстарына түсінік беріңіз. Сұраққа толық жауап беру үшін мынадай тізбектеуді қолданыңыз:

•  Потенциялды тұтынушыларды іздеп табу және оларды бағалай білу;
•  Келісімшартқа дайындық және оны жүргізе білу деңгейі;
•  Клиенттермен байланысқа түсе білуі;
•  Тауарларды таныстыра білуі;
•  Клиенттермен мүмкін қайшылықтарды жоя білуі;
•  Келісім жұмыстарын іс-жүзіне асыра білуі және нәтижелерін  бағалау.

1.  Сауда агенттерінің жұмыс мативінің\уәжінің олардың түпкі мақсаттарымен байланысын анықтаңыз.

8. Студенттердің өз бетінше орындау жұмыстарына (СӨЖ) тапсырмалар

1.  Тамақтану үшін тоқаш пен бір кесе шай сатып алған адамның іс-қимылына түсінік беріңіз. Осыған байланысты төмендегідей жайларды түсіндіріңіз: мұқтаждық, қажеттілік, тапсырыс, тауар, келісім, нарық.
2.  Екі адамның арасындағы мынадай жай орын алып отыр: бірінші жақ екінші жаққа қандай да бір затты берді. 1) зат орнына екінші жақтан ешқандай да зат алған жоқ: 2) зат орнына қандай да бір тауарды алды: 3) екінші жақтан ақша алды. Осы жайларға байланысты келісім және қарапайым зат алмасуға түсінік беріңіз, қандай жағдайда олар орын алып отыр және бір-бірінен ерекшелену себебі неде?
3.  Нарықта қандай да бір тауар түріне сұраным ұсыныстан жоғары екендігі анықталған. Тауар өндіруші өз өндірісін ұлғайта отырып шығынды төмендетуге тырысады. Бұл жай бәсекелесті нарықта сұранымды арттыруға (бағаны төмендету) мүмкіндік береді. Өндіруші коммерциялық қызметті жүргізудің қандай тұжырымдамасын қолданып отыр?
4.  Тамақтандыру нүктесінде жаңа дәм түрі сатыла бастады. Асхана меңгерушісі жаңашылдық енгізу мақсатында мынадай жұмыстар жүргізді: 1) жаңа дәм түріне көп көңіл бөлуге байланысты жұмыстар жүргізілді, бірақ сату көлемі төмен деңгейде болды; 2) Тұтынушылар арасында сауалнама жүргізу арқылы қандай дәм түрі ұнамды екендігі зерттеу қортындысы бойынша анықталды. Осы екі жағдайға байланысты коммерциялық қызметті жүргізудің кандай тұжырымдамасы қолданылды?
5.  Жеміс-жидек өнімдерін мысал ретінде ала отырып, тұтынушылар нарығын, өндірушілер нарығын және аралық тұтынушылар нарығын анықтаңыздар, олардың айырмашылықтарын түсіндіріңіздер.
6.  Кофе және шай өнімдері әлемдік нарықты кең көлемде қамтиды, ал көк шайды Орта Азия елдерінің тұрғындары, кофені Еуропа елдерінің тұрғындары жиі колданады. Осы өнімдер бойынша нарықты бөлшектеу\ сегменттеу қандай принциптерге негізделеді?
7.  Қандай да бір тауардың жаңа түрін нарыққа шығару үшін төмендегі шаралардың ретімен орындалуын анықтаңыз: а) жаңа тауарды өңдеу; ә) алдын-ала бағалау және идеяларды таңдау; б) ойланған ойды өңдеу және оны тексеру; в) жаңа тауар үшін идеяларды қалыптастыру; г) алдын-ала маркетингтік стратегияны өңдеу; ғ) коммерциялық өндірісті іс-жүзіне асыру.
8.  Сұранымның бағалық икемділігін анықтау не үшін қажет және төмендегі есептеуді жүргізіңіз: тауар бағасы - 150 тг. сатылу көлемі орта есеппен (бір ай көлемінде) – 10550 дана. Тауар бағасы 10 кемігенде сатылу көлемі бір айда – 12050 дананы құрды. Тауардың өзіндік құны, сату бағасының 65 құрайды. Сұранымның бағалық икемділігін анықтаңыздар?
9.  Алкогольді өнімдер өндіруші нарыққа алкогольсіз сусындар өнімін нарыққа шығаруды жоспарлап отыр. Маркетинг кешенінің қандай элементтері және нарыққа шығуға макроортаның мәдени факторлары әсер етуі ықтимал?
10.  Сату нүктесінде қандай да бір тауардың бағасы ғана өзгертіліп, басқа жайлардың барлығыда өзгеріссіз қалдырылды. Маркетингтік ақпарат жинаудың қандай әдісі қолданылып отыр, бұл әдістің басқадай тәсілдерден ерекшелігі мен артықшылығын түсіндіріңіз?
11.  Маркетингтік зерттеулер жүргізу кезінде нарық мынадай топтарға бөлінген: қала тұрғындары, табысы орта тұтынушылар, 25-35 жас аралығындағылар, жанұясында төрт адамнан жоғарылар. Осы көрсеткіштер бойынша тұтыну нарығын бөлшектеудің\сегменттеудің қандай принциптері қолданылған, оларға түсінік беріңіз.
12.  Сату нүктесінде қандай да бір тауарға қызығушылық танылғаны анықталып, сатушы қызығушылық танытушыға, осы тауар бойынша мәліметтер бере бастаған: тауардың нарықта жоғары сұранымға ие болып отырғандығынан жуық арада бұл тауардың тапшы болатындығын жеткізді. Сатушы коммерциялық қызметті жүргізудің қандай тұжырымдамасын қолданды?
13.  Тұтынушы тауарды көпшіліктің айтуы, көзқарасы бойынша және нарықта біршама орныққан тауарды ғана сатып алады. Бұл тұтынушыны қандай категория тобына жатқызамыз. Бұдан да басқа қандай топтарды білесіз?
14.  Сатушы жоғарғы баға стратегиясын қолданып отыр. Нарықта орын алып отырған бәсекелестік жайында және тауардың өмірлік кезеңі туралы түсінік беріңіз.
15.  Сатушы қандайда бір тауар түрі бойынша қысқа уақыт аралығында мәліметтер алуды қажеттілік деп танып отыр. Ақпарат жинаудың қандай тәсілін қолдануы тиіс және не себепті екендігін түсіндіріңіз.
16.  Нарықта біршама уақыт тұрақты түрде сатылып отырған тауарға, сұранымның төмендей бастағаны айқындалып отыр. ТӨК қайсы кезеңі орын алып отыр және нендей жұмыстар жүргізілуі тиіс?
17.  Нарықта қатаң бәсекелестік жүріп отырғандығына байланысты өндіруші-сатушы кәсіпорындар қандай маркетингтік шараларды іс-жүзіне асыруы қажет, оның себебі мен қажеттілігін түсіндіріңіз.
18.  Өндіруші-кәсіпорын бір тауардың түрлену /модификациялану/ шараларын жүргізу үстінде. Осы тауар бойынша ТӨК қайсы кезеңі жүріп жатыр және түрлендіруден басқа да қандай шаралар жүргізілуі тиіс?
19.  Тамақтану нүктесі бойынша мынадай шешімдер қабылданған: 1) бәсекелестік жағдайында өзін-өзі ұстап тұру; 2) ағымдағы пайданы жоғарылату қажеттілігі /мүмкіндік туындаған жағдайда/; 3) нарықта үлкен үлесті жеңіп алып, белсенділікке ие болу. Осы жайларға байланысты қандай баға саясаттары жүргізілуі тиіс. Әрбір шешімге байланысты түсініктер беріңіз.
20.  Тұтынушының сатып алу шешімін қабылдау және жүзеге асыру кезінде бірнеше кезеңдерді басып өтеді. Олардың рет-ретімен орындалатындығы айқындалған. Төменде берілген кезеңдерді ретімен орналастырыңыздар: 1) нұсқаларды/нұсқаларын бағалау; 2) сатып алу туралы шешім; 3) мәселені сезіну; 4) ақпараттарды іздеу; 5) жасалған саудаға реакциясы.
21.  Нарықта әрбір тауардың өмірлік кезеңі әр түрлі болатындығы анық. Олар ұзақтығы мен формасы бойынша айырмашылықтарға ие. ТӨК қисық сызығының дәстүрлі, “бум” (классикалық), маусымдық түрлерін сызып көрсетіңіз, түсініктемелер беріңіз.
22.  Нарыққа жаңа тауар шығару үдерісі бірнеше кезеңдерді басып өтеді. Төменде берілген кезеңдерді ретімен орналастырыңыз: 1) экономикалық талдау; 2) өнімдерді бағалау; 3) тұжырымдаманы тексеру; 4) идеяларды генерациялау; 5) тауарды дайындау; 6) коммерциялық сатып-өткізу; 7) маркетингтік сынақ.
23.  Тауар тарату арналарының бірнеше деңгейден құрылатындығы, яғни, өндірушіден тұтынушыға дейін жеткізілуі кезінде бірнеше аралық делдалдар қолынан өтетіндігі анық. Дегенменде, өндірушілер аралық делдалдар санының аз болуын қарастырады, себебі аралық делдалдар саны көп болған жағдайда тауардың соңғы тұтынушыға сатылу бағасыда жоғары болады. Тауар таратудың үш деңгейлі маркетингтік арнасының сызбасын келтіріңіз және әрбір аралық делдалдардың қызметінің қысқаша түсініктемесін беріңіз.
24.  Нарықта сұранымға ие қандай да бір тауар түрі бойынша бәсекелестік мүлдем төмен деңгейде немесе бәсекелестік болмаған жағдайда, маркетингтік баға стратегиясының қандай түрі қолданылады. Оның жүргізілу жолдарын ашып көрсетіңіз, мазмұндама беріңіз.
25.  “Бостондық консалтинг тобы” матрицасы бойынша тауар түрлерін анықтап, оларға мысал келтіре отырып, түсініктеме беріңіз.
26.  Маркетингтік зерттеулер үдерісі бірнеше кезеңдерден құрылады. Төмендегі берілген кезеңдерді ретімен орналастырыңыз:    1) алынған мәліметтерді жүйелендіру; 2) бірінші ретті мәліметтерді жинау; 3) екінші ретті мәліметтерді жинау және талдау; 4) зерттеудің мақсаты мен міндетін анықтау; 5) зерттеу нәтижелерін пайдалану; 6) ұсыныстар беру.
27.  Маркетингтік орта екі бөлімнен құрылады, макро- және микро орта. Қандайда бір тауар түрі бойынша микроортаның маркетингтік делдалдарына түсінік бере отырып, олардың түрлері мен қызметіне түсінік беріңіз.
28.  Нарықтағы қандайда бір тауар түріне құбылмалы сұраным қалыптасып отыр. Осы жағдайға байланысты маркетингтің қандай типі қолданылуы қажет және ол қандай жұмыстарды жүргізуі тиіс? Мысал ретінде де көрсетуге болады.
29.  Тауарға сұраным шектен тыс болған жағдайда маркетингтік қандай іс-шаралар жүргізілуі тиіс, ол қалай аталады. Маркетингтің бұл типінің мазмұнын аша отырып, оның нарықта өте сирек кездесетіндігіне түсінік беріңіз.
30.  Өндіруші кәсіпорын нарықтың бірнеше сегментіне оларды толығымен қанағаттандыратындай тауарлар түрімен шығып отыр. Маркетингтік стратегияның қайсы түрі қолданылғандығын анықтаңыз, ол стратегияның ерекшелігі неде?
31.  Нарықта қандайда бір нақты тауар түріне сұранымның жоғарылай бастағандығы анықталып отыр. Сол тауардың ТӨК қайсы кезеңі орын алып отырғанын және бұл кезеңде қандай маркетингтік іс-шаралар жүргізілуі тиіс екендігін анықтаңыз?
32.   Кәсіпорын бағасы қымбат тауарларды сатумен айналысады. Егерде олар қымбат металдан, асыл тастардан жасалған тауарларды сататын болса нарықты бөлшектеудің қандай принципін қолдануы тиіс, себебін түсіндіріңіз.
33.  Жаңа нарыққа ену кезінде бәсекелестіктің болмауы немесе мүлдем әлсіз болуы кезінде, тауар сатушы баға саясатының қайсы түрін жиі қолданады. Оның жүргізілу жолын көрсетіңіз.
34.  Тауарға сұраным елеусіз болған жағдайда маркетингтің қандай типі жүргізілуі тиіс, оның қандай жұмыс жүргізетіндігі жайында түсінік беріңіз?
35.  ТӨК байланысты жарнамалау шығындары да әр түрлі болады. ТӨК қайсы кезеңінде жарнама шығындары өте жоғары болады, оның себебі неде?
36.  Ақпарат жинаудың бірнеше түрлері бар және олар түрлі талаптарға жауап береді. Кәсіпорын нарықта ұзақ уақытты қамтитын тауармен шығуды жоспарлап отыр. Осыған байланысты ақпарат жинаудың қайсы түрі қолданылуы тиіс және бұл тәсілдің артықшылығы мен жетіспейтін жақтарына түсінік беріңіз?
37.  Кәсіпорын қызметіне әсер ететін мынадай факторлар анықталып отыр: шикізатпен жабдықтаушы өз өніміне бағаны 0,5-ке жоғарылатқан; электр қуатының бағасы 10 көтерген; тасымалдау қызметінде жаңа көлік түрлерін қолдануға байланысты шығындар 15 төмендеген; ақшаның құнсыздануы жылына 0,6 құрап отыр; сақтандыру шығындары жоғарылаған; жергілікті аймақтық жанама салық өзгерген; бәсекелестік салдарынан бағаны біршама төмендету қажеттілігі туындап отыр; мерзімдік кезеңге байланысты сұраным төмендеген; өндірісте жаңа технология енгізуге байланысты тауар сапасы жоғарылаған; фирманың қызметіне сатып алушылар мен тұтынушылардың қызығушылығы жоғарылау тенденциясы айқындалып отыр. Осы аталған факторлардың маркетингтік ортаның қандай факторлары екендігін анықтаңыз.
38.   Азық-түлік тауарларының орамасында немесе қорабында қандай мәліметтер көрсетілуі тиіс, мысал ретінде көрсетіңіз. Тауар қорабы бұдан да басқа қандай қызметтер атқарады?

9. Курстық жұмысты орындауға арналған әдістемелік нұсқау

Маркетинг пәнiнiң негізгі мақсаттарының бірі, бұл – теориялық негiздердi және маркетингтiк категориялық түсiнiктердi оқыту. Сонымен бiрге маркетингтiк элементтер және принциптердi қолдану бойынша тәжірибелік бейiмдiлiкке ие болу. Теориялық негіздегі алынған білімдерін нығайту бағытындағы жұмыстардың бірі курстық жұмыстарды орындау болып табылады, ал маркетинг пәні бойынша курстық жұмыстарды орындаудың негiзгi тапсырмалар келесi сұрақтарға жауап іздеуден құрылып отыр:

Маркетингтiң теориялық негiздерi және тұжырымдамалары;

Маркетингтiк ортаны және оның құрылымы;

Маркетингтiк ақпарат және маркетингтiк зерттеулер;

Тауар және қызмет көрсетудегi тұтынушылар мiнез-құлықтары;

Нарықты сегменттеу, тауарды нарыққа шығару әдiстемелері;

Маркетинг жүйесiндегi тауар саясаты;

Баға құру және баға саясаты;

Тауар жылжыту және тарату жүйесi;

Маркетингтiк басқару, жоспарлау, бақылау үрдiстерi.

Сонымен бірге маркетинг ғылымының мәнін ашу, оның қолданылу үрдісінің негізгі кезеңдеріне сипаттама беру, кәсіпорындардың нарықтық мүмкіншіліктерін, маркетинг қызметінің стратегиялық түрлерін қарастыру.

Курстық жұмыстың мақсаты:

•  тәжірибелік жағдайда маркетинг үдерісінің мәнін түсініп, білуге үйрету;
•  тұтыну нарығында нарықтық жағдайды дұрыс бағалай білуге үйрету;
•  маркетинг кешенінің мазмұны жөнінде мағлұмат алуға үйрету.

Курстық жұмысты орындаудың негізгі міндеттері:

•  мақсатты нарықты анықтау және мақсатты нарықты таңдау тұжырымдамаларын белгілеу;
•  маркетингтік кешенінің мазмұнын ашу;
•  маркетингтік шаралардың жоспарын жасау құру;
•  жоспарлаудың кезеңдерін суреттеу;
•  бағаларды анықтайтын факторларды бағалауды жүзеге асыру;
•  шығындар мен сұранысқа бағыт ұстау, баға бекітуге тұтынушылар мен бәсекелестердің көзқарастарын анықтау;
•  тарату түрлері бойынша маркетингтік шешімдерді сипаттау;
•  бірнеше элементтерден тұратын коммуникация үрдісін құру, суреттеу.

1.  Студент қарастырылатын сұрақтар бойынша өзінің бағасын беруі қажет. Сонымен қатар, техникалық-экономикалық есептеулер негізде ұсыныстар беруіне болады.

Курстық жұмысты орындауға қойылатын жалпы талаптар.

Курстық жұмысты студенттердің орындауы, кафедраның барлық әдістемелік жетекшілігімен жүргізіледі. Әрбір студент кафедраның бір оқытушысына бекітіледі, яғни ол курстық тапсырмадағы жұмысқа жетекшілік етеді.

Студент кафедрада бекітілген бір тақырыпты таңдап алуға немесе өзінің зерттеп жүрген тақырыбын ұсынуға құқылы. Жұмыс қазіргі замаңғы экономикалық әдебиеттерді пайдалану негізінде жазылуы керек. Курстық жұмысты орындаудың міндетті шарты, ол фирманың, компанияның, кәсіпорынның немесе коммерциялық құрылымдардың, банктердің сол сияқты және де т.б. ұйымдардың тәжірибелік материалдарын, болмаса өзі бақылау немесе сауалнама жүргізу негізінде алған мәліметтерін қолдану болып табылады.

Курстық жұмыстың мазмұны жоспарға сәйкес болуы және тақырыптың мәнін аша білуі қажет. Таңдап алынған тақырып бойынша маркетингтік қызметті ұйымдастыру ұсыныстары жасалады.

Курстық жұмыс кестелермен, есептеулермен, сызбалармен, диаграммалармен, тәжірибелік мәліметтерге толы есеп және есеп беру нысандарымен жабдықталуы тиіс.

Кестелер, оның мазмұнын айқындайтын аты, реттік нөмірі және өлшем бірліктері болуы керек. Сызбалар, диаграммалар, графиктер «сурет» сөзімен белгіленеді және бөлім бойынша реттік араб сандарымен белгіленеді. Барлық иллюстрациялардың, кестелердің аты көрсетілуі тиіс. Иллюстрация немесе кестенің нөмірлері бөлім нөмірлерінен және кесте иллюстрациясының реттік нөмірінен қалыптасуы қажет, мысалы, сурет 1.2. немесе кесте 2.2.

Жетекшілік етуші оқытушының негізгі міндеттері ретінде мынадай жайларды атап өтуге болады: курстық жұмыстың тақырыбын орындаушымен бірлесе отырып таңдау және кафедра құзырына бекіту үшін ұсыну; студентке жоспарды құру және қажетті әдебиеттерді таңдау бойынша көмек көрсету; зерттеу объектісі бойынша материалдар жинауды бақылауға алу; жұмыстың жоғары сапасын қамтамасыз ету және оны кафедраға бекітілген мерзімде тапсыруға; курстық жұмысқа жазбаша сын-пікір беру және жұмысты комиссия құзырына қорғауға жіберуге рұқсат беру; курстық жұмысты қорғау бойынша комиссия құрамына мүше болу.

Курстық жұмысты орындау тәртібі және оның құрылымы.

Курстық жұмысты орындау барысында студент төмендегідей жайларды қарастыруы тиіс:

•  зерттеу объектісі бойынша, таңдап алынған тақырып сұрақтарына жалпылама сипаттама беру;
•  зерттеліп отырған объектілер бойынша бұл сұрақтардың шешілуі жолдарын анықтап көрсету;
•  алынған тақырыпта қарастырылатын сұрақтарды шешудің жетілдіру мәселелерін анықтау қажет;

Жоғарыдағы талаптарға сәйкес, курстық жұмыс мазмұнының үлгісін ұсынамыз:

Кіріспе.

1. Курстық жұмыс тақырыбының сұрақтары бойынша нарықтағы орын алып отырған жалпылама жағдайы.

1.  1.1. ............................................................................................................

1.2. ............................................................................................................

2. Курстық жұмыс тақырыбының жағдайын талдау (белгілі-бір зерттеу объектінің мысалында).

2.1. ............................................................................................................

2.2. ............................................................................................................

3. Зерттеліп отырған объектінің мысалында кәсіпорынның маркетингтік қызметін жетілдірудің негізгі жолдары.

Қорытынды (қысқаша жалпылау және ұсыныстар).

Қолданылған әдебиеттер тізімі.

Ұсынылып отырған үлгінің әр тарауы бойынша, ондағы қарастырылуы тиіс жайлардың мәнін ашып көрсетеміз.

Кіріспе.

Кіріспеде тақырыптың маңыздылығы негізделеді, туындап отырған мәселелі сұрақтар анықталады, курстық жұмысты орындау барысында қарастырылған материалдар бойынша объектінің аты немесе көрсетіледі және курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері айқындалады.

1. Халық шаруашылығындағы курстық жұмыс тақырып сұрақтарының жағдайы.

Нарық субъектілері нарықтық қатынастарда нақты бағдарлануға, аз тәуекелмен көп экономикалық нәтижелерге жетуге, коммерциялық-шаруашылық артықшылығын қамтамасыз ету мақсатымен нарықтың белгілі-бір үрдістерін реттеуге талпынады. Бұл артықшылыққа жету қоғамда нарықтық қатынас жағдайында әлеуметтік-экономикалық қызметінің маркетингтік жүйенің принциптерін, әдістерін, тәсілдерін оңтайлы қолдану арқылы мүмкін.

Курстық жұмыста маркетингті айырбас үрдісі мен басқару үрдісі ретінде маркетингтік қызметке сипаттама беру қажет. Сонымен қатар, тұтынушылардың қажеттіліктерін анықтау бойынша экономикалық қатынас механизмдері ретінде маркетингті басқару, жаңа тауарларды жасау және оны белгілі-бір нарық сегменттеріне орналастыру, жарнама, баға, тарату стратегияларының кешенін анықтау; жаңа тауарларға тұтынушылардың көзқарастарын бағалау.

Кәсіпкерлік қызметтің әр түрлі даму кезеңдеріне бейімділігін анықтайтын  өндірістік, тауарлық, өткізу және тұтынушылық негізгі маркетингтік тұжырымдамаларды көрсету керек.

Маркетингтің дамуында кейінгі бағыттар мен тенденциялар анықталуда – тұтынушы мен бәсекелестерге бағытталған стратегиялық маркетингтік тұжырымдама; қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету және жеке тұлғаның, фирманың ғана емес, сонымен қатар қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталаған әлеуметтік-этикалық тұжырымдаманың құрылуы.

Маркетингті басқарудың негізгі бағыттарын қарастыру керек. Олар: нарық пен кәсіпорынның коммуникативтік байланыстарының дамуы негізінде нарық талаптарына бағынған қызметтерді басқару; функцияны басқару – маркетингтік функцияның өндірістік, қаржылық, жабдықтау-өткізу, әкімшілік функцияларымен байланысы, мұнда маркетингпен атқарылатын механизмдердің функцияларын басқару – ұйымдастыру, жоспарлау, зерттеу мен бақылаудан тұрады.

Қазақстанда маркетинг дамуының  экономикалық және ұйымдық алғы шарттары, маркетинг қалыптасуына әсер ететін факторлар – отандық нарықты қалыптастыру шарттары, тұтынушылардың мінез-құлығы, дамушы іскерлік қатынастардың сипаты, барлық маркетинг құралдарының кең енуі.

2. Нақты зерттеу объектінің мысалында курстық жұмыс тақырыбының жағдайын талдау.

Бұл тарауда, оқу барысында алған теориялық білімдерді тәжірибе жүзінде қолданыла алуын көрсете білуі керек.

Маркетинг қызметінің ұйымдастырушылық құрылымының құрылу қағидаларын сипаттау. Кәсіпорынның маркетингтік мүмкіншіліктерінің ағымдық жағдайларын талдау. Сонымен қатар, мұнда маркетингті басқару кезеңдерін талдап, тауарлық нарықта кәсіпорынның үлесін анықтау қажет, мақсатты нарықты таңдап, маркетинг кешендерін жасау керек. Кәсіпорында маркетинг құрылымының техникалық жоспар үлгісін құру қажет.

Жұмыста қарастырып отырған объектінің тақырып бойынша іс-жүзіндегі жағдайын, жоспардан ауытқу себептерін анықтай отырып, оларды жою жолдарын көрсету керек. Өзіндік бақылаулар мен ұсыныстарды сәйкес техникалық-экономикалық есептеулер көмегімен негіздеу керек.

Жоғарыда аталған зерттеу үшін қажет сұрақтардың ішінен негізгі сұрақтарды таңдап алып, әр тарауда параграфтардың атауын жазуға болады.

3. Екінші тараудың зерттеу мәліметтері бойынша кәсіпорын қызметін белгілі-бір нақты жетілдіру жолдарын ұсыну керек, олар есептік сипатта болу керек, яғни ұсынылып отырған шаралар негізделіп олар сызба, сурет түрінде графикалық негізделу қажет.

Анықталған резервтерді қолдану бойынша, жаңа жобаларды енгізу бойынша және жұмыстағы зерттеу объектідегі көрсетілген кемшіліктерді жою бойынша ұсыныстар есептеулерге негізделу керек. Кейбір шаралар бойынша қорытынды көрсеткіштерді келтіруге болады, егер олар негізделіп тексте есептеулер көрсетілсе, бірақ бұл жағдайда курстық жұмыстың сәйкес парағына сілтеме жасау керек.

Қорытынды.

Алдыңғы тараудың мәліметтері бойынша сәйкес коментариилер мен негіздемелерге сүйеніп қысқа тұжырымдар жасау керек.

Курстық жұмысты ресімдеу.

Курстық жұмыстың көлемі А4 форматтағы стандартты ақ парақ қағаздың бір жақ бетіне компьютерлік теріммен басылған 25-30 беттен құралуы қажет. Беттер нөмірленуі тиіс.

Курстық жұмыстың мазмұны кіріспенің алдында орналасады және жоспардағы қарастырылған әр сұрақтың жанына мәлімет жазылған парақ беттерінің нөмірлері қойылады.

Жұмыста келтірілген цитаталар мен сандық көрсеткіштердің алыну көздеріне сілтемелер жасалу керек, ол ескертпе жолында немесе пайдаланған әдебиеттің реттік нөмірі жақшада белгіленген болады. Ескертпе жолында көсретілген сілтемелер араб сандарымен белгіленеді және әдебиеттер тізімі сияқты автордың аты-жөні, жұмыстың толық аты, баспа, баспа орны, шығару жылы және парақ саны көрсетіліп көркемделеді. Берілген әдебиеттерді қолдану қайталанған жағдайда, баспа орны, аты және шығарылған жылы жазылмайды.

Курстық жұмыс тақырыбы, тараулар мен параграфтарды анық бөліп көрсету арқылы жазылуы керек. Кейбір жалпыға ортақ сөздерден басқа барлық сөздер қысқартусыз толық жазылуы тиіс.

Жұмыстың соңында библиографиялық көркемдеу ережесін сақтау арқылы пайдаланылған әдебиеттер тізімін көрсету керек. Тізімнің басында ҚР-ның Конституциясы жазылады, одан кейін Президент бұйрықтары мен Министрлер Кабинетінің Қаулылары, Президенттің және Өкімет басшыларының баяндамалары мен үндеулері жазылады, содан соң арнайы әдебиет, мақалалар, нұсқаулық материалдар, ҚР-ның Мемлекеттік комитетінің жинақтары мен кәсіпорындардың жоспарлық және есеп беру мәліметтері орналасады.

Курстық жұмысты көркемдегенде стандартты парақта жол ережелерін ескеру керек: сол жағында - 30 мм, жоғарыда – 20 мм, төменде – 20 мм, оң жағында – 10 мм орын қалдырылады. Бірінші титулды парақтағы беті бас әріптермен немесе сызба шрифтерімен жазылуы тиіс (1-і қосымшаны қараңыз). Титулды бетте курстық жұмыстың тақырыбы көрсетіледі; жақшада сол курстық жұмыс жазу барысында мәліметтер алынған фирманың, кәсіпорынның атауы және студенттің фамилиясы мен аты-жөні, тексерушінің аты-жөні көрсетіледі.

Курстық жұмысты кафедраға тапсыру.

Жазып аяқталған курстық жұмысты студент белгілі-бір бекітілген мерзімде кафедраның лаборантына тапсырады. Лаборант жұмысты тіркеп, оны жетекшіге тексеруге және рецензия жазуға береді. Рецензияда жұмыстың жоспары мазмұнына сәйкес келетіндігі, жоспар сұрақтарын дайындау деңгейі, іс жүзіндегі мәліметтерді қолдана алу мүмкіндігі мен деңгейі; жұмыстың көркемделу сапалылығы; курстық жұмыстың басым және кемшілік жақтары; жұмысты орындау барысында студенттің қарым-қатынасы; тұжырым мен ұсыныстардың дұрыстығы мен негізделінуі көрсетіледі. Жетекші өзінің ескертулерін жұмыстың ескерту жолдарында көрсетеді.

Қойылған талаптарға сай жазылған курстық жұмысты жетекші қорғауға жібереді. Көп көлемді ескертулер туындаған жағдайда жұмыс студентке қайта өңдеу үшін қайтарылады.

Курстық жұмысты қорғау.

Курстық жұмысты қорғауды қабылдау үшін кафедраның меңгерушісі курстық жұмыс жетекшісінің қатысуымен кафедраның 2-3 оқытушыларынан комиссия құрады. Курстық жұмысты қорғаудың мақсаты студенттің таңдаған тақырыбын толық түсіну деңгейін, тәжірибелік есептерді шығару кезінде теориялық білімдерді қолдана білуін, экономикалық есептеулерге негізделген ұсыныстардың нақты болуын анықтау болып табылады.

Курстық жұмысты қорғау қорытындысы жирма ұпайлық жүйемен бағаланады (рәсімдеу – 5 ұпай; жұмыс мазмұны – 10 ұпай; жұмысты қорғау – 5 ұпай). Егер жұмыс мазмұнына, көркемделуіне, нақты мәліметтерді қолдануына байланысты барлық талаптарға сай орындалса және егер студент қарастырған мәселелерді өзі орындағанын және жоғары деңгейлі дайындығын көрсете алса, онда «үздік» деген баға қойылады.

Аталған талаптарға сәйкес келмеген, студент жазған жұмыс тақырыбын түсінбеуін көрсететін күрделі қате жіберілген курстық жұмыстар «қанағаттанарсыз» деген баға қойылады.

Қорғау барысында қанағаттанарсыз баға алған студенттер қайта жаңадан курстық жұмыс жазуы тиіс. Кафедраның меңгерушісі мен жетекшісінің қарауымен тақырып өзгертілуі немесе бұрыңғы тақырып қалуы мүмкін. Жұмыстың орындалу мерзімдері деканатпен келісіледі.

Курстық жұмыстың тақырыптары:

1.  Өнеркәсіп кәсіпорындағы маркетингті басқару (кәсіпорын және тауар мысалында).
   1.  Қызмет көрсету кәсіпорнындағы маркетингтік басқару (қызмет көрсету кәсіпорын мысалында).
   2.  Бөлшек сауда кәсіпорнындағы маркетингтік басқару (бөлшек сауда кәсіпорнының мысалында).
   3.  Көтерме сауда кәсіпорнындағы маркетингтік басқару (көтерме сауда кәсіпорынның мысалында).
   4.  Тауар саясатын басқару (нақты нарық немесе кәсіпорын мысалында)
   5.  Баға белгілеуді басқару (кәсіпорын мысалында).
   6.  Тауарды жылжытуды басқару (кәсіпорын мысалында).
   7.  Тарату арналарын басқару (нақты нарық немесе кәсіпорын мысалында)
   8.  Нарықтың маркетингтік зерттеулері (нақты нарық немесе кәсіпорын мысалында).
   9.   Бәсекелестікті талдау (тауар, кәсіпорын мысалында).
   10.   Тұтынушыларды талдау (тауар, кәсіпорын мысалында).
   11.   Маркетингтік мүмкіндіктерді талдау (кәсіпорын мысалында).
   12.   Маркетингті стратегиялық жоспарлау (кәсіпорын мысалында) .
   13.   Тауар   маркетингін жоспарлау (кәсіпорын мысалында).
   14.   Маркетингтің корпоративті стратегиялары (кәсіпорын мысалында).
   15.   Кәсіпорынның портфельдік стратегиялары (кәсіпорын мысалында).
   16.   Кәсіпорын қызметінің жағдайлық талдауы (кәсіпорын мысалында).
   17.   Тауар өткізуді жоспарлау (кәсіпорын мысалында).
   18.   Маркетингтің өсу стратегиялары (кәсіпорын мысалында).
   19.   Өсу маркетингінің бәсекелестік стратегиялары (кәсіпорын мысалында)
   20.   Маркетингтің функционалдық стратегиялары (кәсіпорын мысалында).
   21.   Кәсіпорын қызметінің STEP – талдауы (кәсіпорын мысалында).
   22.   Кәсіпорын қызметінің SWOT – талдауы (кәсіпорын мысалында).
   23.   Стратегиялық шешімдерді қабылдау (кәсіпорын мысалында).
   24.   Нарықты сегменттеу (тауар, кәсіпорын мысалында).
   25.   Нарықтағы сұранысты өлшеу және болжау.
   26.   Маркетингтің инструменталды стратегиялары.
   27.   Кәсіпорынның маркетингтік қызметін бақылау (кәсіпорын мысалында).

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі:

1.  Ф.Котлер «Маркетинг негiздерi» Алматы, Жазушы. 2000 ж.
   1.  Қаменова М.Ж. «Маркетинг негiздерi» Қарағанды. 2002 ж.
   2.  Ахметова К.Ә. «Фирма маркетингi» Қарағанды. 2002 ж.
   3.  Сатыбалдыұлы С. «Маркетинг-нарықтану» Алматы, Бiлiм. 1999 ж.
   4.  Хожаназаров Қ. «Маркетинг негiздерi» Алматы, Экономика. 1995 ж.
   5.  Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А. «Маркетинг негіздері» Алматы: Қазақ университеті, 2002 ж.

7.  Дэй Д. «Стратегический маркетинг» М:ЭКСИО-Пресс. 2002 г.

8.  Каменова М.Ж. «Основа маркетинга» Караганда. 2001 г.

9. Сирополис Н.К. Управление малым бизнесом: Руководство для предпринимателей. Пер. с англ. –М., 1997. –672с.

10. Дэй Д. «Стратегический маркетинг» М:ЭКСИО-Пресс. 2002 г.

1.   МасловаТ.Д., Божук С.Г., Ковалик Л.Н. «Маркетинг: задачи, логические схемы, тесты.  СПб.:Питер. 2002 г.
2.   Нақыпова Г.Н. «Қызмет маркетингі» Қарағанды. 2002 ж.
3.   АхметоваК.А., Каменова М.Ж., Накипова Г.Н. «Маркетинговая деятельность фирмы»  Караганда. 2001 г.

Қосымша А

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

«Маркетинг және сервис» кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «_____________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________________________»

Орындаған: ___________________ 

(Студенттің аты-жөні, тобы)

Тексерген: ____________________

(Оқытушының аты-жөні, қызметі)

АСТАНА – 20__.

Қосымша Ә

С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

«Маркетинг және сервис» кафедрасы

«БЕКІТЕМІН»

Кафедра меңгерушісі

______________________

______________________

(күні, айы, жылы)

Курстық жұмысқа тапсырма № _____

Пән ________________________________________________________

Студент _______________________________________________ тобы

Курстық жұмыс тақырыбы ____________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________

Бастапқы деректер

________________________________________________________________________________________________________________________

№	Түсіндірме жазбаның мазмұны	Орындау мерзімі	Болжамды көлемі
1
2
3
4

№	Графикалық бөлімнің мазмұны	Орындау мерзімі	Беттер саны	Пішімі
1
2
3
4

Әдебиеттер:

1. __________________________________________________________

2. __________________________________________________________

Тапсырма берілген күні ________ , жұмысты қорғау күні ________

Жетекші ___________________________________________________

Тапсырманы  орындауға алдым_______________________________

(Күні, студенттің қолы)

Қосымша Б

С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

«Маркетинг және сервис» кафедрасы

Пән ________________________________________________________

Курстық жұмысқа

СЫН-ПІКІР

Студент ________________________________ тобы ______________

Курстық жұмыс тақырыбы __________________________________ ____________________________________________________________

Жұмыс мазмұнының берілген тапсырмаға сәйкестілігі

___________________________________________________________

____________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

Кемшіліктер___________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

Курстық жұмысты тексеру күні ______________________________

Алғашқы бағасы ___________________________________________

Қорғауды өткізу күні ________________________________________

Қорғағаннан кейінгі баға ____________________________________

Жетекшінің қолы ________________________

10. «Маркетинг» пәнінен  тест сұрақтары

1.  Ремаркетинг қандай сұраныспен байланысты жүргізіледі?

А) Төмендеуші сұраныспен

В) Жағымсыз сұраныспен

С) Құбылмалы сұраныспен

D) Шамадан тыс сұраныспен

Е) Әлеуетті сұраныспен

1.  Конверсионды маркетинг қандай сұраныспен байланысты жүргізіледі?

А) Теріс сұраныспен

В) Әлеуетті сұраныспен

С) Құбылмалы сұраныспен

D) Иррационалды сұраныспен

Е) Шамадан тыс сұраныспен

3. Шамадан тыс сұраныс кезінде маркетингтің қандай типі жүргізілуі тиіс?

А) Демаркетинг

В) Ремаркетинг

С) Конверсионды маркетинг

D) Ынталандырушы маркетинг

Е) Синхромаркетинг

4. Сұраным жоқ болған жағдайда маркетингтің қайсы түрі жүргізілуі тиіс?

А) Конверсионды маркетинг

В) Ынталандырушы маркетинг

С) Демеркетинг

D) Ремаркетинг

Е) Синхромаркетинг

5. Рационалды емес сұраныс кезінде маркетингтің қайсы типі қолданылады?

А) Конверсионды маркетинг

В) Ынталандырушы маркетинг

С) Демаркетинг

D) Қарсы әрекет етуші маркетинг

Е) Синхромаркетинг

6. Құбылмалы сұраныс кезінде маркетингтің қайсы типі қолданылады?

А) Ремаркетинг

В) Синхромаркетинг

С) Демаркетинг

D) Демеуші маркетинг

Е) Ынталандырушы маркетинг

7. Әлеуетті сұраныс кезінде маркетингтің қайсы типі қолданылады?

А) Конверсионды маркетинг

В) Дамытушы маркетинг

С) Демаркетинг

D) Ремаркетинг

Е) Синхромаркетинг

8. Нарықта толық сұраныс кезінде маркетингтің қандай типі қолданылады?

А) Конверсионды маркетинг

В) Ынталандырушы маркетинг

С) Демеуші маркетинг

D) Ремаркетинг

Е) Синхромаркетинг

9. Қандай жағдайда нарықта «Сатып алушы нарығы» жағдайы орын алады?

А) Сұраныс ұсыныстан едәуір артық

В) Сұраныс пен ұсыныс тең жағдайда (нарықтық тепе-теңдік)

С) Ұсыныс сұраныстан артық

D) Сатып алушы тауарды белсенді түрде іздестіру кезеңінде

Е) Сатып алушылар өзара бәсекеге түсуі кезінде жиі кездеседі

10. Маркетингті енгізуге қажетті негізгі жайлар:

А) Олигополиялық және еркін нарықтық жайлардың болуы

В) Бәсекелестік, әрекет ету еркіндігі және сатып алушы нарығы

С) Сатушы және сатып алушы нарығынын болуы және арасындағы байланыс

D) Нарық сегменттерінің бір-бірінен қатаң түрде ерекшеліктерге ие болмауы

Е) Монополиялық нарықпен қатар мемлекеттік реттеулердің жүргізілуі

11. Сатушы кәсіпорын ынталандыру мен жарнамаға басты назар аударатын болса, маркетингтік басқару тұжырымдамасының қайсысын ұстанып отыр?

А) Өндірістік тұжырымдама

В) Маркетингтік тұжырымдама

С) Коммерциялық тұжырымдама

D) Тауарлық тұжырымдама

Е) Әлеуметтік-этикалық маркетинг

12. «Сатушы нарығы» қандай жайлармен сипатталады?

А) Сұраныс ұсыныстан елеулі түрде басым

В) Сұраныс пен ұсыныс тең жағдайда

С) Ұсыныстың сұраныстан басым болуы

D) Тұтынушылар белсенділігінің артып отыруы

Е) Сатушылардың өзара бәсекелесті жайда болуы

13. Тұрақсыз сұраныстың құбылмалылығын бір қалыпқа келтіру әдістерін іздеуді қарастыратын маркетинг қалай аталады?

А) Демеуші

В) Демаркетинг

С) Ремаркетинг

D) Синхромаркетинг

Е) Конверсионды маркетинг

14. Маркетингтің «4 Р» туралы келесі пікірлердің қайсысы дұрыс?

А) Бұл фирманың қызметіне арналған 4 шектеу

В) Бұл компаниялар алдына қойған 4 мақсат

С) Бұл тауар жылжытудың 4 тәсілі

D) Бұл өткізуді ынталандырудың 4 құралы

Е) Бұл маркетинг кешенінің 4 элементі

15. Бақыланатын жағдайларда бір немесе бірнеше фактордың өзгеруі кезіндегі алғашқы мәліметтерді жинау әдісі:

А) Сауалнама

В) Бақылау

С) Эксперимент

D) Имитация

Е) Фокус-топ

16.Ақпарат көздеріне байланысты маркетингтік ақпарат келесідей топтарға бөлінеді:

А) Сандық және сапалық

В) Тарихи, ағымдағы, сапалық

С) Белгілеуші, түсіндіруші, жоспарлы

D) Тұрақты, айнымалы, эпизодтық

Е) Бірінші және екінші реттік

17. Макроортаның қай факторы іскерлік белсенділіктің төмендеуі жұмыссыздықтың деңгейі және есептік пайыздың жоғары пайызымен байланысты

А) Демографиялық

В) Ғылыми техникалық

С) Экономикалық

D) Саяси

       Е) Географиялық

18. Фирманың медиаортасы – бұл ...

А) Жабдықтаушылар, аралық делдалдар

В) Қаржылық топтар, мемлекеттік мекемелер, БАҚ

С) Клиенттер, бәсекелестер, жабдықтаушылар

D) Кәсіпорын қызметкерлері, жабдықтаушылары мен делдалдар

Е) Бәсекелестер, аралық делдалдар, экономикалық орта

19. Маркетингтік микроорта факторына жатпайды:

А) Клиенттер

В) Бәсекелестер

С) Саяси факторлар

D) Жабдықтаушылар

       Е) Делдалдар

20. Тұтынушы мен жалпы мемлекеттің төлем қабілеттілігі қандай ортада зерттеледі?

А) Экономикалық ортада

В) Әлеуметтік-мәдени ортада

С) Саяси-құқықтық ортада

D) Табиғи-климаттық ортада

Е) Ғылыми-техникалық ортада

21. Фирманың қызметіне қызығушылық білдіретін және оның көздеген мақсатына жету қабілетіне әсер ете алатын кез келген жеке тұлғалар тобы:

А) Делдалдар

В) Тауар жеткізушілер

С) Бәсекелестер

D) Клиенттер

Е) Байланыс аудиториясы

22. Макроортаның қандай факторы қоғамдық ұйымның түрлері мен ықпалын, қабылдаған лоббизм формаларын, биліктің жемқорлық деңгейін зерттейді?

А) Табиғи-географиялық

В) Экономикалық

С) Демографиялық

D) Саяси

Е) Мәдени-тарихи

23. Кәсіпорын нарыққа бақылау деңгейін саралау кезінде қандай көрсеткішті қолданады?

А) Нарық сиымдылығы

В) Сату көлемі

С) Табыстың өсу қарқыны

D) Сатудың өсу қарқыны

Е) Нарық үлесі

24. Нарық сиымдылығы – бұл ...

А) Нарықтың бақылану коффициенті

В) Нақты тауар ассортиментін сату

С) Сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы

D) Белгілі бір уақыт кезеңі шегінде белгілі бір баға деңгейімен сатылған тауарлар көлемі

Е) Сатылған тауарлардың жалпы көлеміндегі фирма өнімінің меншікті салмағы

25. Сегменттеу – бұл ...

А) Тауарды бәсекелестік жайлармен қамтамасыз ету

В) Нарықты зерттеу

С) Тартымды маркетингтік стратегияларды анықтау

D) Нарықты тұтынушыларды жекелеген топтарына бөлу

Е) Бір жыл ішінде алынған түсім көлемін анықтау үдерісі

26. Нарықтағы үлес – бұл ...

А) Тауар сату көлемінің нарық сиымдылығына қатынасы:

В) Нақты тауарды сату көлемі

С) Сұраныспен анықталатын сатудың барынша көп көлемі

D) Фирманың иемденетін жалпы табыс көлемі

Е) Ұсыныс пен сұранымның арақатынасы

27. Консьюмеризм дегеніміз не?

А) Тұтынушылардың құқығын қорғау бойынша қозғалыс

В) Тауар сапасын бақылайтын мемлекеттік орган

С) Тұтынушылар жиынтығы

D) Өндірушілердің жасырын бірлескен жиынтығы

Е) Тауар ассортиментінің жалпылама түрдегі ғылыми екінші атауы

28. А.Маслоу қажеттіліктердің маңыздылық деңгейі бойынша алғашқы сатыға нені бөліп көрсеткен?

А) Өзін-өзі сақтауға қажеттіліктер

В) Әлеуметтік қажеттіліктер

С) Физиологиялық қажеттіліктер

D) Өзін-өзі құрметтеуге қажеттіліктер

Е) Өзін-өзі таныту қажеттіліктері

29. Тұтынушылар білетін, бірақ оны сатып алу туралы ойланбайтын тауарлар:

А) Ерекше сұраныстағы тауарлар

В) Күнделікті сұраныстағы тауарлар

С) Пассивті сұранысқа ие тауарлар

D) Ұзақ уақыт қолданылатын тауарлар

Е) Алдын-ала таңдалатын тауарлар

30. Жаңа тауардың қандай кезеңі ТӨК-нің енгізу кезеңіне сәйкес келеді?

А) Идеялар генерациясы

В) Тұжырымдарды тексеру

С) Өнімді жасау

D) Коммерциялық сату

Е) Сынамалы маркетинг

31. Директ-маркетинг:

А) Клиенттермен тікелей жұмыс

В) Тәуелсіз делдалдардың қызметін пайдалану

С) Тәуелді өткізу агенттерінің қызметін пайдалану

D) Сатудан кейінгі қызметтерді көрсету

Е) Сатып алушыға кепілдіктер ұсыну

32. «БКГ» матрицасындағы «Жұлдыздар» тобында мына белгі тән:

А) Саланың даму қарқыны төмен және нарықтағы үлесі жоғары

В) Саланың даму қарқыны төмен және нарықтағы үлесі төмен

С) Саланың даму қарқыны жоғары және нарықтағы үлесі жоғары

D) Саланың даму қарқыны жоғары және нарықтағы үлесі төмен

Е) Саланың даму қарқыны төмен

33. «БКГ» матрицасындағы «Сауын сиыр» тобында мына белгі тән:

А) Саланың даму қарқыны төмен және нарықтағы үлесі жоғары

В) Саланың даму қарқыны төмен және нарықтағы үлесі төмен

С) Саланың даму қарқыны жоғары және нарықтағы үлесі жоғары

D) Саланың даму қарқыны жоғары және нарықтағы үлесі төмен

Е) Нарықтағы үлесі төмен

34. «БКГ» матрицасындағы «Қиын балалар» тобында мына белгі тән:

А) Саланың даму қарқыны төмен және нарықтағы үлесі жоғары

В) Саланың даму қарқыны төмен және нарықтағы үлесі төмен

С) Саланың даму қарқыны жоғары және нарықтағы үлесі жоғары

D) Саланың даму қарқыны жоғары және нарықтағы үлесі төмен

Е) Нарықтағы үлесі төмен

35. «БКГ» матрицасындағы «Шөпте жатқан иттер» тобында мына белгі тән:

А) Саланың даму қарқыны төмен және нарықтағы үлесі жоғары

В) Саланың даму қарқыны төмен және нарықтағы үлесі төмен

С) Саланың даму қарқыны жоғары және нарықтағы үлесі жоғары

D) Саланың даму қарқыны жоғары және нарықтағы үлесі төмен

Е) Нарықтағы үлесі төмен

36. Маркетингтік макроортасы – бұл ...

А) Мемлекетпен бақыланатын факторлар

В) Фирма қызметінің нысандары

С) Жабдықтаушылармен және бәсекелестермен қарым-қатынас

D) Фирманың бақылауына жатпайтын факторлар

Е) Фирмаішілік қатынастар

37. Адам қызметінің айырбас жолымен мұқтаждықтар мен қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған түрі – бұл ...

А) Жылжыту

В) Маркетинг

С) Жарнама

D) Ынталандыру

Е) Өткізу

38. Маркетингтің басты мақсаты:

А) Табыс алу

В) Бәсекелестерді жою

С) Тұтынушыға бейімделу

D) Шығынды азайту

Е) Салықтан құтылу

39. Жаңашылдық жасаудың бірінші кезеңі қалай аталады?

A) Нарықтық тестілеу;

B) Идея генерациясы;

C) Жаңартпа жасау;

D) Анағұрлым болашақтық идеяларды іріктеу;

E) Жаңа өнім тұжарымдамасын саралау.

40. Лобби ненің құралы болып табылады?

A) Жеке сатудың;

B) Өткізуді ынталандырудың;

C) Жарнаманың;

D) Жарнама мен өткізуді ынталандырудың;

E) Қоғаммен байланыстың.

41. Паблик рилейшнз шарасына не жатпайды?

A) Баспасөзбен байланыс;

B) Демеушілік;

C) Лобби;

D) Делдалдарды ынталандыру;

E) Корпоративтік байланыстар.

42. «Паблисити» дегеніміз нені білдіреді?

A) Ұйымнық тұтынушылыр алдындағы имиджі;

B) Ұйымнық бәсекелестер алдындағы имиджі;

C) Ұйымның  қоғам алдындағы имиджі;

D) Ұйымнық мемлекеттік басқару органдары  алдындағы имиджі;

E) Ұйымнық жабдықтаушылар алдындағы имиджі.

43. Баспа жарнамасына не жатпайды?

A) Буклет;

B) Каталог;

C) Проспект;

D) Билборд;

E) Үндеу.

44. «Сейлз промоушн» - бұл ...

A) Жарнамалық хабарландырулар;

B) Тікелей маркетинг;

C) Қаржыландырылатын хабарлар;

D) Жарнамалық репортаж;

E) Ынталандыру, сатуды жылжыту.

45. Буклет дегеніміз не?

A) Кітап фолианты;.

B) Кітап құмар, кітап оқығыш;

C) Балалар кітаптарының жинағы;

D) Өте шағын көлемдегі көркем безендірілген басылым;

E) Аныктамалык басылым.

46. Логотип дегеніміз не?

А) Жарнама беруші атауының ерекше безендірілген түрін бейнелейтін фирмалық стиль элементі

В) Тауардың шығу тегіне байланысты адасуға алып келуі мүмкін графикалық символ

С) Газет, журнал беттеріндегі баспа хабарламалары

D) Жарнамалық ролик

Е) Басылым беттеріндегі жарнама үшін төлегетін сома

47. Жасырын жарнама дегеніміз не?

А) Маркетинг кешені элементтерінің бірі

В) Тұтынушыларды қажеттіліктеріндегі өзгешеліктер негізінде топтарға жіктеу үрдісі

С) Маркетингтік қызметті жасырын жоспарлаудың бір сатысы

D) Фирма үшін жағымды ақпараттар берілген баспасөздегі материалдардың және көркем шығармалардың жалпы атауы

Е) Сыртқы жарнаманың бір формасы

48. Прайм-тайм дегеніміз не?

А) Нарықтағы тауар позициясы

В) Радио, теледидар жарнамасы үшін ең қолайлы уақыт

С) Жарнамалық материалдарды пошта арқылы жөнелту тәсілі

D) Таңғы он мен он бір аралығындағы уақыт мерзімі

Е) Қызмет көрсетудің толық циклы

49. Слоган дегеніміз не?

А) Жарнамалық ұран

В) Ойын-сауық, көрсетілім

С) Жарнамалық зерттеудегі бірінші ақпараттарды жинаудың негізгі құралы

D) Ақпараттық басылым

Е) Сыртқы жарнама құралы

50. Салыстырмалы жарнама:

А) Бір тауардың немесе марканың артықшылығын оны ұқсас тауармен немесе бір марканы екіншісімен салыстыру арқылы нығайту

В) Тауардың жаңаша қолданысы немесе жаңа тауар туралы айтып беруге ұмтылады

С) Бағаның өзгергені, жарнаманың әрекет ету ұстанымдары туралы ақпарат беруге ұмтылады

D) Жарнамаланатын тауардың құндылығын көрсету арқылы тұтынушыларға әсер етуге ұмтылады

Е) Жарнаманың әрекет ету ұстанымдарын түсіндіру

51. Фирмалық стилдің дәстүрлі, жиі қолданылатын бірнеше элементтерінің үйлесуін білдіреді:

А) Фирмалық стратегия

В) Фирмалық тактика

С) Фирмалық блок

D) Фирмалық саясат

Е) Фирмалық сауда саттық

52. Шетелдік өнімдердің немесе жарнама берушінің қызметінің сатылуын ынталандыратын коммерциялық және шығармашылық идеяларды жүзеге асыру бойынша қызметі қалай аталады?

A) Жарнама

B) Сейлз-промоушн

C) PR

D) Директ-маркетинг

E) Жеке (дербес) маркетинг

53. Компьютерлік жүйе арқылы сату, мысалы Интернет арқылы сату қалай аталады?

A) Шығармашылық

B) Миссионерлік

C) Техникалық

D) Соңғы тұтынушыға сату

E) Жарнама

54. Бекітуші жарнама:

A) Жарнамаланатын тауардың бірегей қасиеттерін ерекшелеп көрсету үшін қолданылады

B) Сатып алушылардың жасаған таңдаулардың дұрыстығына сендіруге қолданылады

C) Бір тауар маркасының артықшылығын екіншісінің кемшілігін көрсету арқылы бекіте түседі

D) Тауар туралы қайта-қайта салып отырады

E) Фирманың қызметкері

55. Бизнестің жаңа жағдайлардағы негізгі мақсаты?

A) Тұрақтылықты қамтамасыз ету

B) Тұтынушыны жаулап алу

C) Тұтынушынылық базаны құру және сақтау

D) Тұтынушыларды анағұрлым толық қанағаттандыру

E) Фирманың қызметкері

56. Жарнаманың регламентациясы:

A) Тұтынушылар құқығын сақтау

B) Өндірушілер құқығын сақтау

C) Қоғамдық ұйымдардың  құқығын сақтау

D) Өзіндік реттеу

E) Макрореттеу

57. Өндіруші өніміне қатысты қандай жағдай қалыптасқанда жарнаманы қолданбауына да болады?

A) Шектен тыс сұраныс кезінде

B) Жағымсыз сұраныс уақытында

C) Теріс сұраныс орын алғанда

D) Төмендеген сұраныс болғанда

E) Иррационалды  сұраныс көрініс тапқанда

58. Белгілі бір тауарларды, өнімдерді немесе қызметтерді жарнамалайтын жарнамалық материалдар мен іс-шаралар – бұл …

A) Шектен тыс сұраныс

B) Жағымсыз сұраныс

C) Теріс сұраныс

D) Тауарлық сұраныс

E) Иррационалды  сұраныс

59. Баспа жарнамасын тарату арналары:

A) Баспа жарнамасы, каталог, проспект, буклет, плакат,үндеу хат

B) Жағымсыз сұраныс

C) Теріс сұраныс

D) Тауарлық сұраныс

E) Иррационалды  сұраныс

60. Коммуникациялық функциялары:

A) Баспа жарнамасы, каталог, проспект, буклет, плакат,үндеу хат

B) Эмотивті, конативті, реферантивті, поэтикалық, фактілік метатілді

C) Теріс сұраныс

D) Тауарлық сұраныс

E) Иррационалды  сұраныс

61. Фирманың, тауардың бейнесін қалыптастыру, әлеуетті тұтынушылардың олар туралы хабардар болуына қол жеткізу – бұл ...

A) Баспа жарнамасы, каталог, проспект, буклет, плакат,үндеу хат

B) Эмотивті, конативті, реферантивті, поэтикалық, фактілік метатілді

C) Жарнама

D) Тауарлық жарнама

E) Иррационалды  сұраныс

62. Бір затты сатып алуға түрткі болу, тауар өндіруші тораптардың жұмысын ынталандыру – бұл ...

A) Баспа жарнамасы, каталог, проспект, буклет, плакат,үндеу хат

B) Эмотивті, конативті, реферантивті, поэтикалық, фактілік метатілді

C) Жарнама

D) Тауарлық жарнама

E) Сейлз промоушн

63. Фирманың жоғары қоғамдық атаққа қол жеткізу:

A) Баспа жарнамасы, каталог, проспект, буклет, плакат,үндеу хат

B) Эмотивті, конативті, реферантивті, поэтикалық, фактілік метатілді

C) Паблик рилейшнз

D) Тауарлық жарнама

E) Иррационалды  сұраныс

64. Өндіруші мен тұтынушының арасында ұзақ мерзімді екі жақты коммуникациялар орнату – бұл …

A) Баспа жарнамасы, каталог, проспект, буклет, плакат,үндеу хат

B) Директ-маркетинг

C) Паблик рилейшнз

D) Тауарлық жарнама

E) Сейлз промоушн

65. Қандай да бір кәсіпорынды білдіретін басқаларға ұқсамайтын графикалық немесе өзге бейне, символ – бұл ...

A) Баспа жарнамасы, каталог, проспект, буклет, плакат,үндеу

B) Тауарлық белгі

C) Паблик рилейшнз

D) Тауарлық жарнама

E) Сейлз промоушн

66. Қоғамның ақпараттануы қандай жағдайларда болады:

A) Қоғамда өндірістік үдерістің барлық қатысушылары болғанда

B) Өндіріс кезінде барлық белгілі технологиялар қолданылғанда

C) Өнеркәсіптік төңкеріс және индустрияландыру кезінде

D) Маркетинг

E) Менеджмент

67. Жарнама құралдарының бөлімі – бұл ...

A)Жарнама құралын таңдауға және хабарландыруларды орналатыруға жауапты

B)Жарнама беруші-өндіруші немесе сауда фирмасы

C) Бизнестің интеллектуалдануы

D) Жаңа ақпараттық технологиялар

E) Тұтынушыларды жаулап алу

68. Жарнамалық үндеудің мәтінін жоспарлап, жасаған және жарнамалық компаниялар өткізген ең бірінші жарнама агенттігі қалай аталады?

A) Айсер

B) "Айер и сын" филадельфиялық жарнама агенттігі

C) Мак-Кэн-Эриксон

D) Янг Энд Рубикомь

E) Газет

69. Американдық жарнаманың атасы деп Бинджамин Франклинді атайды, аталған басылымдардың қайсысы соның иелігінде болды:

A) Уинкли Ньюс

B) Тэтлер

C) Газет

D) Айсер

E) Алси

70. Филадельфия жарнама агенттігі қай жылы құрылды?

A) 1790 ж

B) 1675ж

C) 1945ж

D) 2005ж

E) 1890ж

71. Американдық жарнаманың атасы деп кімді атайды?

A) Уинкли Ньюс

B) Тэтлер

C) Айсер

D) Бенджамин Франклин

E) Алси

72. Маркетинг – бұл ...

A) айырбас арқылы адамдардың қажеттіліктері мен керектерін қанағаттандыруға бағытталған іс-әрекет

B) тұтынушылардың қажеттіліктерін өндірушінің табысына айналдыратын кәсіпкерлік іс

C) «кәсіпкерлік іс-әрекет» атты «кеменің» жанар майы мен компасы

D) бұл өмірдің жақсаруы

E) бұл басқару механизмі

73. Маркетингтің негізгі мақсаттары

A) «Өмір сапасын» жақсарту. Шығындарды азайту. Максималды мүмкін болатын табысты алу. Өнім сапасын көтеру

B) тұтынудың мүмкін болатын максималды деңгейіне, тұтынушылық қанағаттануға, тауарлардың түрін көбейтуге жету; «өмір сапасын» жақсарту

C) Өндіріс шығындарын азайту. «Өмір сапасын» жақсарту. Тұтынушылардың қажеттіліктерін және олардың өзгеруін, тауарларды өндіруге кететін альтернативті өндіріс шығындарын зерттеу

D) Мүмкін болатын максималды жоғары тұтыну деңгейіне жету. Тауарлар түрлерінің мүмкін болатын максималды көлемін қамтамасыз ету. «Өмір сапасын» жақсарту

E) Нарықты монополизациялау

74. Фирманың маркетингтік ортасы – бұл...

A) фирманың іс-әрекетіне қарым-қатынасты әсер ететін белсенді субъектілер мен күштердің жиынтығы

B) фирманың жұмысы барысында қақтығысатын барлық экономикалық субъектілер

C) берілген фирмамен бірге нарықта жұмыс істейтін мемлекеттік емес субъектілер

D) фирманың әріптестері, заң қызметкерлері

E) жабдықтаушылар

75. Макросреда факторларының негізгілері болып табылады

A) демографиялық, экономикалық, табиғи, ғылыми-техникалық, саяси, мәдени орта факторлары

B) әлеуметтік-саяси, ғылыми-техникалық, экономикалық, психографикалық, табиғи, мәдени орта факторлары

C) экономикалық, саяси, демографиялық, табиғи, мәдени, мінез-құлықтық

D) демографиялық, экономикалық, табиғи, мәдени, мінез-құлықтық

E) мәдени орта факторлары, мінез-құлықтық, психографикалық

76. Ақпаратқа қатысты анықтамалардың дұрысы

A) бірінші ретті мәліметтер қымбат және ол екінші ретті мәліметтер талданғаннан кейін жиналады

B) бірінші ретті мәліметтер жарияланған және басқа да ескі ақпарат көздерінен алуға болады

C) екінші ретті мәлімет қымбат және ол бірінші ретті ақпарат талданғаннан кейін жиналады

D) екінші ретті мәліметті алу үшін арнайы зерттеу жүргізу керек

E) екінші ретті мәлімет бірінші ретті мәліметтен кейін жиналады

77. Маркетинг объектісін атаңыз?

A) тек қана тауарлар мен қызметтер

B) орындар, қызметтер, тауарлар мен идеялар

C) тек қана тауарлар

D) тауарлар, қызметтер мен идеялар

Е) тауарлар, қызметтер, идеялар, бос орындар мен адамдар күші

78. Маркетингті енгізу үшін қажетті негізгі шарттар:

A) сатушы нарығы

B) бәсекелестік, сыртқы және ішкі ортадағы іс-әрекеттердің еркіндігі

C) сатып алушы нарығы

D) сатушы нарығы және бәсекелестік

Е) бәсекелестік және сатып алушы нарығы

79. Мына мекемелер: универсам, сауда кешені, универмаг сауданың қандай түріне жатады?

A) көтерме сауда

B) бөлшек сауда

C) екі түрге де

D) нарық

E) дилерлік сауда

80. Тауардың нарықтағы өмірлік кезеңінің қайсы кезеңінде ақпараттық жарнама басым түрде қолданылады?

A) өсу кезеңінде

B) тауарды нарыққа ену кезеңінде

C) кемелдену кезеңінде

D) құлдырау кезеңінде

Е) жоспарлау кезеңінде

81. Әлемдік демографиялық жарылыс, туылудың жоғарылауы мен төмендеуі, тұрғындардың құрылымы, отбасындағы өзгерістер, тұрғындар миграциясы, осы аталғандар қандай факторға жатады?

A) демографиялық факторларға

B) экономикалық факторларға

C) табиғи факторларға

D) ғылыми-техникалық факторларға

Е) саяси факторларға - жатады

82. Сегменттеу дегеніміз:

A) мақсатты тұтынушылар топтарын таңдау

B) нарықты нақты сатып алушылар топтарына бөлу

C) тұтынушылар нарығын зерттеу әдісі

D) ақпарат жинау

Е) маркетингтік зерттеу жүргізу

83. Маркетинг ревизиясы маркетингтік бақылаудың қай түрінің негізі болып табылады

A) жылдық жоспарлардың орындалуын бақылау

B) стратегиялық бақылау

C) пайданы бақылау

D) жоспарлау

Е) кәсіпорындар маркетингі

84. Халықаралық маркетинг ортасы қандай топтарға бөлінеді?

A) саяси, экономикалық, психологиялық

B) мәдени, саяси, коммуникациялық

C) экономикалық, мәдени, табиғи

D) саяси, мәдени, экономикалық

Е) табиғи, психологиялық, демографиялық

85. Сатып алушылармен тікелей қарым-қатынас жасау артқы тауары жылжыту әдісі қалай аталады?

A) жеке сату

B) үгіт-насихат

C) жарнама

D) өткізуді ынталандыру

E) жылжыту

86. Алдын-ала таңдалатын тауарларына жататындар:

A) автомобильдер, фото құрал-жабдықтар, азық-түлік

B) сақтандыру, энциклопедиялар, азық-түлік

C) киім, жићаз, аяқ-киім, азық-түлік

D) автомобильдер, фото құрал-жабдықтар, ұлттық киім, сақтандыру, энциклопедиялар, киім, жићаз, аяқ-киім

E) ұлттық киім, азық-түлік

87. Қаржынандыру көзі алдын ала анықталған, жылжытудың

ең қымбат түрі:

A) ақпаратты тарату құралдары

B) үгіт-насихат

C) жарнама

D) ынталандыру

Е) өткізу

88. Фирманың микроортасының элементтерін атаңыз?

A) жабдықтаушылар, саяси жағдай

B) бәсекелестер, байланыс аудиториялары

C) клиенттер, фирмалар

D) маркетингтік делдалдар, байланыс аудиториялары және фирмалар

E) жабдықтаушылар, бәсекелестер, клиенттер, маркетингтік делдалдар

89. Тауарды нарыққа жайғастыру (позициялау) дегеніміз – бұл ...

А) тұтынушыларды қажеттілігіне қарай біртекті топтарға бөлу

В) бітектес тауарлар қатарында өз тауарының орнын анықтау

С) географиялық белгі бойынша сегменттеу

D) нарықты сегменттеу

Е) жарнамалау

90. Тауардың өмірлік кезеңінің қайсы кезеңінде фирма максималды пайда ала алады?

А) ену

В) құлдырау

С) кемелдену

D) өсу

Е) жоспарлау

91. Фирманың микро ортасындағы кез келген топ өзінің мекемеге шын немесе потенциалды қызығушылық білдіретін немесе алдына қойған мақсатына жету қабілеттілігіне әсер ететін топ қалай аталады:

A) жабдықтаушылар

B) бәсекелестер

C) байланыс аудиториялары

D) тұтынушылар

E) сатушылар

92. Халықты, оның тығыздығы мен саны тұрғысынан зерттейтін ғылым, маркетингтік макроортаның қайсы факторына жатады?

A) демографиялық

B) экономикалық

C) табиғи-климаттық

D) саяси

E) экологиялық

93. Алғашқыда басқа мақсаттар үшін жиналған, бірақ қазіргі таңда қолданылатын мәлімет бұл:

A) екінші ретті ақпарат

B) бастапқы ақпарат

C) үшіншілік ақпарат

D) нөлдік ақпарат

E) төртіншілік ақпарат

94. Нақты мақсат үшін жиналған бастапқы ақпарат:

A) екінші ретті ақпараттар

B) бірінші реттік ақпараттар

C) үшінші реттік ақпараттар

D) нөл реттік ақпараттар

E) төртінші реттік ақпараттар, - деп аталады

95. Қайта сатуға, жалға беру немесе өндірісте қолдану мақсатымен тауарларды сатып алатын адамдар тобы мен мекемелер жиынтығынан тұратын нарық қалай аталады?

A) аралық сатушылар

B) мемлекеттік мекемелер

C) өндірістікке арналған тауарлар

D) ауылшаруашылық өнімдері

E) бөлшек сатушылар

96. Нарықтың бірнеше сегментінде әрқайсысына жеке ұсыныспен шығу қалай аталады:

A) дифференциалданған маркетинг

B) шоғырланған маркетинг

C) жаппай маркетинг

D) дифференциалданбаған маркетинг

E) әлеуметтік-этникалық маркетинг

97. Нарықты нақты сатып алушылар топтарына бөлу және әрқайсысына бөлек тауар мен ұсыныс жасайтын маркетинг құралы, бұл:

A) нарықта тауарларды позициялау

B) нарықты сегменттеу

C) мақсатты нарықты таңдау

D) тауарды жарнамалау

E) тауарды сатып өткізу

98. Нарықта тауардың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету және оған сәйкес маркетинг кешенін құру іс-әрекеті қалай аталады:

A) нарықта тауарларды позициялау

B) нарықты сегменттеу

C) нарықта мақсатты сегменттерді таңдау

D) нарықты зерттеу

E) потенциалды клиенттерді анықтау

99. Қызметтер немесе тауарларды сату және сатып алуға бағытталған қысқа мерзімді ынталдандыру әдістері қалай аталады:

A) жеке сату

B) үгіт-насихат

C) жарнама

D) өткізуді ынталандыру

E) үн-қату

100. Макроортаның қай факторы судың, ауаның және топырақтың сапасын, қоршаған ортаның ластану дәрежесін зерттейді?

А) демографиялық

В) саяси

С) табиғи-географиялық

D) мәдени

E) экономикалық

101. Таңбалық белгі – бұл ...

A) қорғаумен қамтамасыз ететін таңба бөлігі

B) фирма ұраны

C) айтуға болатын таңба бөлігі

D) фирманың атауы

E) тануға болатын бейне, символ

102. Сауданың қандай түріне мына мекемелер жатады: универсам, сауда кешені, универмаг:

A) екі түрге де

B) нарық

C) көтерме сауда

D) бөлшек сауда

E) дилерлік сауда

103. Адамдармен жеке кездесу немесе телефон, пошта арқылы олардан жүйелі түрде ақпарат жинау қай әдіске жатады?

А) сауалнама

B) тәжірибе

C) бақылау

D) еліктеу

E) марапаттау

104. Мәдени фактор көрсетеді:

A) тұтынушының жағдайын (статусын)

B) сатып алушының экономикалық жағдайын

C) сатып алушының өмір сүру стилі мен жеке адам типін

D) сатып алушының көзқарасы мен қатынасын

E) қоғамдық топқа жатуын

105. Адам мінез-құлқын қалыптастыратын және барлық жағдайда сезілмейтін белгілі бір психологиялық күштердің ықпалын мойындауға негізделетін уәждеме теориясы қалай аталады?

А) Маслоу теориясы

B) З.Фрейд теориясы

C) уәждеменің классикалык теориясы

D) Д.Шварн теориясы

E) Герцберг теориясы

106. Жарнама қызметін жүргізу қанша негізгі сатыдан тұрады?
А) 3

В) 6

С) 7

D) 5

Е) 4

107. М.Портердің стратегиялық моделі қай белгілер бойынша стратегияларды бөледі

A) бірегейлік пен баға

B) саланың өсу қарқыны

C) қолма-қол қаражаттың қозғалысы

D) инновациялық деңгейі

E) пайданың өсуі

108.  "БКТ" матрицасындағы "жұлдыз" тобының:

А) салада өсу қарқыны төмен және нарықтағы үлесі жоғары

В) салада өсу қарқыны жоғары және нарықтағы үлесі төмен

C) салада өсу қарқыны жоғары және нарықтағы үлесі жоғары

D) салада өсу қарқыны төмен және нарықтағы үлесі төмен

E) салада өсу қарқыны жоғары

109. Ақпаратты өңдеуге қарай жіктеудің түрлері қандай?

A) бастапқы ақпарат, екінші ретті, туынды ақпарат

B) кепілдемелік, нормативті, хабарлы, анықтамалық, реттеуші ақпарат

C) ағымдық ақпарат, ауық-ауық ақпарат, қорытынды ақпарат

D) негізгі және қосалқы

E)  жанама және тікелей ақпарат

110. Фирманың медиаортасына жатады:

A) жабдықтаушылар, бәсекелестер

B) қаржы орталықтары, мемлекеттік мекемелер, ақпарат тарату құралдары

C) өздерінің жұмысшылары, жабдықтаушылар

D) қажеткерлер, делдалдар

E) бәсекелестер, жергілікті тұрғындар

111. Позициялау дегеніміз:

А) тұтынушыларды қажеттілігіне қарай біртекті топтарға бөлу

В) нарықты сегменттеу

C) географиялық белгі бойынша сегменттеу

D) бітектес тауарлар қатарында өз тауарының орнын анықтау

E)  жарнамалау

112. Бағаға әсер ететін факторлар:

A) саяси фактор, мәдени фактор, мемлекет

B) тұтынушылар, бәсекелестер, өткізу арналары, мемлекет

C) демографиялық фактор, шығындар

D) әлеуметтік фактор, демографиялык фактор, өткізу арналары

E) бәсекелестік, географиялық фактор, шығындар

113. Ремаркетинг қандай сұраныс түрімен байланысты?

A) төмендейтін сұраныс

B) реттелмейтін сұраныс

C) тиімсіз сұраныс

D) толымды сұраныс

E)  жасырын сұраныс

114.  Макроортанын қай факторы іскерліктің төмендеуі, жұмыссыздық
деңгейі және есепті пайыздың жоғары көлемі сияқты құбылыстармен
байланысты?

А) экономикалық

В) саяси

C) географиялық

D) демографиялық

E) ғылыми-техникалық

115. Төмендегі тізімнен маркетинг объектілерінің толық тізімін анықтаңыз?

А) тек тауарлар мен қызметтер

В) тауар мен қызмет көрсетулердің барлық түрлері

С) тауарлар, қызметтер, идеялар, адамар күші, бос орындар (жерлер)

D) адамдар және тауар, қызметтер түрлері

E) идеялар мен тауарлар, қызметтер, адамдар күші

116. Конверсиялық маркетинг нарықтағы қандай сұраныспен байланысты қолданылады?

А) жағымсыз сұраныспен

В) жасырын сұраныспен

С) тұрақсыз сұраныспен

D) толық сұраныспен

E) тиімсіз сұраныспен

117. Нарықта қандай сұраныс түріне байланысты синхромаркетинг қолданылады?

А) жағымсыз сұраныс

В) жасырын сұраныс

С) тұрақсыз сұраныс

D) толық сұраныс

E) тиімсіз сұраныс

118. Тәжірибе жүзінде демаркетингті қолданудың негізгі мақсаты?

А) тоуарды жетілдіру

В) бағаны көтеру

С) жарнаманы күшейту

D) өтімді ынталандыру

E) тауардың сапасын жақсарту

119. Төмендегілердің қайсысы "Сатушы нарығы" жайының орын алуын сипаттайды?

А) сұраныс ұсыныстан біршама жоғары болуы

В) ұсыныстың сұранысқа сәйкес келуі

С) ұсыныстың сұраныстан жоғары деңгейде болуы

D) ұсыныс деңгейі сұранысты толық қанағаттандыруы

E) сапалы тауарлар нарығының орын алуы

120. Екі немесе одан да көп объектілер категорияларының айырмашылық белгілерін анықтау үшін статистикалық талдау әдісі:

А) көпреттік регрессия

В) дискриминантты талдау

С) факторлық талдау

D) кластерлік талдау

Е) біріккен талдау

121. Маркетингтік зерттеулерді жүргізу кезінде, «Зерттеу қанша адамды қамтиды» - деген таңдауды жүргізу кезеңі:

А) таңдау құрамы

В) таңдау өлшемі

С) таңдау барысы

D) кездейсоқ таңдау

Е) таңдаудың жылжуы

122. Маркетингтің құрылу уақыты

A) 70 жылдарда

B) ХХ ғасырдың басы

C) өткен ғасырдың аяғы

D) 30-50 жылдарда

E) 40-шы жылдарда

123. Микроорта құрылымы

A) тұтынушылар, жабдықтаушылар, мемлекеттік органдар, НИОКР қызметі

B) тутынушылар, НИОКР қызметі, несие-қаржы органдары, бәсекелестер

C) тұтынушылар, жабдықтаушылар, делдалдар, бәсекелестер

D) қаржы қызметі, НИОКР қызметі, бухгалтерия, бәсекелестер, өндіріс

E) маркетинг қызметі, салық қызметі, нотариалдық кеңсе, бәсекелестер

124. Өнімді шығаруды көбейткен кезде

A) жиынтық шығындар азаяды

B) тұрақты шығындар көбейеді

C) жиынтық өзгермелі шығындар азаяды

D) шығындар көбейеді

E) жиынтық өзгермелі шығындар көбейеді

125. Маркетингтік ақпарат жүйесіне жататындар

A) ішкі есеп беру жүйесі

B) сыртқы ақпаратты жинау жүйесі

C) маркетингтік зерттеулер жүйесі

D) маркетингтік ақпаратты талдау жүйесі

E) ішкі есеп беру жүйесі, сыртқы ақпаратты жинау жүйесі, маркетингтік зерттеулер жүйесі, маркетингтік ақпаратты талдау жүйесі

126. Маркетингтік ортаның бақыланбайтын факторларына жататындар:

A) үкімет, экономика

B) бәсекелестер, технология, бұқаралық ақпарат құралдары

C) тұтынушылар, жабдықтаушылар

D) технология

Е) БАҚ

127. Маркетинг көзі болып табылады:

A) қажеттілік, мұқтаждық, сұраныс, тауар, келісім-шарт, айырбас, нарық

B) талдау, жоспарлау, іске асыру және бақылау

C) тауар, баға, өткізу және жылжыту

D) өндіруші, көтерме сауда, бөлшек сауда, тұтынушы

Е) баға, сауда, тұтынушы, талдау

128. Маркетингтік іс-әрекет қағидаларына жатады:

A) тұтынушы сұранысына сәйкес тауарларды шығару

B) нарыққа ықпал жасау

C) сатылым мен тауар жылжуын ұйымдастыру

D) тұтынушыларды, олардың талғамдары мен сұраныстарын жан-жақты зерттеу

E) өндірілген тауарды өткізу емес, сатылатын тауарды - өндіру

129. Жиынтық күйде маркетингтің негізгі функциялары – бұл...

A) ойлау бейнесі, сатылатын тауарды - өндіру және өткізуді ынталандыру

B) баға құрау, тауарларды шығару мен жылжыту

C) нарықты зерттеу, өнімнің өндірісі мен өткізуін жоспарлау, тауарлар мен қызметтерді жылжыту

D) өндірістік іс-әрекет

Е) өткізу іс-әрекеті

130. Төменде аталған терминдердің қайсысына мына анықтама сәйкес келеді: «нақты сатушының сатып алушыларға ұсынылатын барлық тауарлар бірлігі мен тауарлардың ассортименттік топтарының жиынтығы»:

A) тауар номенклатурасы

B) тауар ассортименті

C) тауарлар түрлері

D) ассортименттік құрылым

Е) жаңа тауар концепциясы

131. Тауарлар мен қызметтер өндірісінің көлемін көбейтудің ең тиімді тәсілі:

A) тиімді жұмыс істеу

В) жұмыс күнінің ұзақтығын арттыру

C) өнімділікті арттыру

D) үкіметтің ықпалын арттыру

Е) салық органдарының ықпалын арттыру

132. Маркетингтік іс-әрекеттердің барлық маркетинг мамандары басқаратын жағдай. Олар, жұмысты басқаратын маркетинг вице-президентіне бағынады. Маркетинг бөлімін ұйымдастырудың бұл түрі:

А) функционалдық ұйымдастыру

В) географиялық белгі бойынша ұйымдастыру

С) тауарлық өндіріс бойынша ұйымдастыру

D) нарықтық қағида бойынша ұйымдастыру

Е) тауарлық қағида бойынша ұйымдастыру

133. Тауардың өмірлік циклінің қай кезеңінде максималды пайда табуға болады:

A) сұраныс көбейген кезде

B) тауар нарыққа шығатын кезде

C) сұраныс 1-ші деңгейде болатын кезде

D) сұраныс төмендейтін кезде

Е) сұраныс 2-ші деңгейде болатын кезде

134. Нақты маркетингтік бағдарламаның аумағында, сол бір нарықтық ортада, берілген уақыт аралығында, аталған аудандағы, белгілі тұтынушылар тобы сатып ала алатын тауар санының атауы:

А) маркетингтік мәлімет қоры

В) маркетингтік зерттеу

С) маркетингтік бақылау жүйесі

D) маркетингтік шешімдерді қамтамасыз ету жүйесі

Е) нарықтық сұраныс

135. Нақты маркетингтік бағдарламаның аумағында, сол бір нарықтық ортада, берілген уақыт аралығында, аталған аудандағы, белгілі тұтынушылар тобы сатып ала алатын тауар санының атауы:

А) маркетингтік мәлімет қоры

В) маркетингтік зерттеу

С) маркетингтік бақылау жүйесі

D) маркетингтік шешімдерді қамтамасыз ету жүйесі

Е) нарықтық сұраныс

136. Мекеме нарығы бөлінеді:

A) кең қолданылатын тауарлар нарығы, өндіріске арналған тауарлар нарығы, аралық сатушылар нарығы

B) өндіріске арналған тауарлар нарығы, аралық сатушылар нарығы, мемлекеттік мекемелер нарығы

C) аралық сатушылар нарығы, кең қолданылатын тауарлар нарығы, мемлекеттік мекемелер нарығы

D) мемлекеттік емес мекемелер нарығы

Е) жеке кәсіпорындар

137. Төменде аталғандардың қайсысы жылжыту кешенінде негізгі ынталандырушы болып табылады

A) жарнама

B) өткізуді ынталандыру

C) үгіт-насихат

D) жарнама, өткізуді ынталандыру, PR жеке сату

Е) сый-ақы

138. Тауар – бұл:

A) оның көмегімен нақты қажеттілікті қанағаттандыруға болатын өнім

B) жарнама үшін өндірілген еңбек өнімі

C) заттардың пайдалы қассиеттерінің кешені

D) сатуға арналып өндірілген еңбек өнімі

Е) қажетті өнім

139. Ассортимент бұл:

A) фирманың өндіретін немесе сататын тауарлар жиынтығы

B) жай ғана өнімнің таңбасы

C) фирма атауы

D) өнім өлшемі

Е) сатылымға ұсынылатын, өзара байланысты тауарлар

140. Халықаралық ортаны бағалау кезінде ең маңызды зерттеу, ол:

A) саяси ортаны

B) мәдени ортаны

C) экономикалық

D) саяси, мәдени, экономикалық

Е) табиғи ортаны

141. Компания алдында тұрған, нақты маркетингтік жоспарға сәйкес, әр-түрлі зерттеулердің жүйелі дайындығы мен өткізуі, алынған мәліметтерді талдау және тұжырымдар мен нәтижелерді дайындау:

А) маркетингтік мәлімет қоры

В) маркетингтік зерттеу

С) маркетингтік бақылау жүйесі

D) маркетингтік шешімдерді қамтамасыз ету жүйесі

Е) нарықтық сұраныс

142. Халықаралық сауда:

A) әр-түрлі мемлекеттердің қорларындағы айырмашылықтардың салдарынан

B) сұраныс пен ұсыныс заңының әсерінен

C) бір немесе бірнеше мемлекеттердегі қайта өндіріс салдарынан

D) жақсы жарнама салдарынан

Е) қажеттілік салдарынан пайда болады

143. Сезілмеу қайнар көзінен бөлінбеу, сақтай алмау, сапасының тұрақсыздығы сияқты сапаттамалар мына түсініктемеге сәйкес келеді:

A) идеялар

B) қызметтер

C) орындар

D) жарнама

Е) орта

144. Нарықтық ортада болып жатқан өзгерістердің ағымдық бейнесін қайта жаңғырту үшін, менеджерлердің қолданатын ақпарат көздері мен оны алу барысының атауы:

А) маркетингтік мәлімет қоры

В) маркетингтік зерттеу

С) маркетингтік бақылау жүйесі

D) маркетингтік шешімдерді қамтамасыз ету жүйесі

Е) нарықтық сұраныс

145. Универсам, сауда кешені, универмаг мына түрге жатады:

A) көтерме сауда

B) бөлшек сауда

C) биржалық сауда

D) барахолка

Е) нарық

146. Диверсификациялық өсу мүмкіндіктері:

А) нарыққа ену, нарықты дамыту және өнімді дамыту

В) кері, перспективті және көлденең интеграция

С) концентрикалық, көлденең және конгломеративті диверсификация

D) көлденең диверсификация

Е) концентрикалық диверсификация

147. Егер де кәсіпорын өзінің сауда айналымына қанағаттанатын болса, онда сұраныс:

A) жасырын сұраныс

B) толыққанды сұраныс

C) аса үлкен сұраныс

D) рационалды емес сұраныс

E) рационалды сұраныс

150. Нарықтық бәсекелестік өте маңызды, себебі:

A) сұраныс пен ұсыныстың әсерін шектейді

B) пайда алу мотивін жоққа шығарады

C) өндірушілерді жұмыс істеуге ынталандырады

D) өндірушілер бағаны бақылай алатындай нарықты жасайды

E) ұсыныстың әсерін шектейді

151. Идеяларды құрастыру кезеңінің негізгі мақсаты:

A) ұсынылып жатқан идеялар мен жаңалықтардың санын шектеу

B) идеялар санын азайту

C) жаңалықтар санын көбейту

D) идеяларды көбейту

E) жаңалықтардың үлкен санын ұсыну

152. Интеграциялық өсу мүмкіндіктері:

А) нарыққа ену, нарықты дамыту және өнімді дамыту

В) кері, перспективті және көлденең интеграция

С) концентрикалық, көлденең және конгломеративті диверсификация

D) кері интеграция

Е) көлденең интеграция

153. Алдын-ала таңдалатын тауарларына жататындар:

A) автомобильдер, фото құрал-жабдықтар, азық-түлік

B) сақтандыру, энциклопедиялар, азық-түлік

C) киім, жиһаз, аяқ-киім, азық-түлік

D) автомобильдер, фото құрал-жабдықтар, ұлттық киім, сақтандыру, энциклопедиялар, киім, жиһаз, аяқ-киім

E) ұлттық киім, азық-түлік

154. Интенсивті өсу мүмкіндіктері, бұл:

А) нарыққа ену, нарықтың дамуы және өнімнің дамуы

В) кері, перспективті және көлденең интеграция

С) көлденең және конгломеративті диверсификация

D) өнімді дамыту

Е) нарықты дамыту

155. Нарыққа бағалар белгі ретінде әсер етеді. Оның мағынасы:

A) сатуға ұсынылған тауарлар мен қызметтер саны бағалар деңгейіне әсер етеді

B) бағалар жоғары болған сайын, пайда жоғары болады

C) жоғары бағалар экономика жөнінде белгі береді

D) шешім қабылдау үшін, адамдар сұраныс пен ұсыныстың жария болуын күтеді

Е) бағалар төмен болған сайын, пайда төмен болады

156. Маркетингтік коммуникацияның негізгі түрлері:

A) тауар, баға

B) жарнама, өткізуді ынталандыру, қоғаммен байланыс жеке сату

C) тұтынушылардың қажеттіліктері мен мұқтаждықтарын анықтау

D) ынталандыру тәсілдері

Е) тарату тәсілдері

157. Ірі фирмалар жиі көп қаржыны жарнамаға жұмсайды, алайда өз өнімінің бөлшек бағаларын бәсекелестердің бағалары деңгейінде сақтайды. Бұл көрсеткіші қалай аталады:

A) бағалық емес бәсекелестік

B) мінсіз бәсекелестік

C) таза монополия

D) пайдалылықтың төмендеуінің әсері

Е) бағалық бәсекелестік

158. Денсаулыққа зиянды тауарларға деген сұранысқа кері әсер ету, бұл:

A) шектен шыққан сұраныс

B) бір қалыпты емес сұраныс

C) рационалды емес сұраныс

D) сұраныстың жоқ болуы

Е) бір қалыпты сұраныс

159. Маркетингті басқару барысы мыналардан тұрады:

A) нарықтық мүмкіндіктерді талдау

B) мақсатты нарықтарды таңдау

C) маркетинг кешенін жасау

D) маркетингтік шараларды іске асыру

Е) маркетингтік зерттеулер

160. Нарықтық мүмкіндіктерді талдауға жатады:

A) маркетингтік ақпарат пен маркетингтік зерттеулер жүйесі

B) маркетингтік орта

C) жеке тұтынушылар нарығы

D) кәсіпорындар нарығы

E) маркетингтік ақпарат, маркетингтік зерттеулер, маркетингтік орта, жеке тұтынушылар нарығы, кәсіпорындар нарығы

161. Тауардың өмірлік циклінде төрт кезең айқын бөлінеді. Өнімді өткізу мен пайданың күрт төмендеуімен сипатталатын кез қай кезеңге жатады

A) нарыққа шығару кезеңі

B) өсу кезеңі

C) кемелдену кезеңі

D) құлдырау кезеңі

Е) енгізу кезеңі

162. Өнімнің тұтынушы топ, сауда арналары және әр түрлі тапсырыстардың тиімділігін өлшеу функциясы:

A) жоспардың орындалуын бақылау

B) өтімділігін бақылау

C) стратегиялық бақылау

D) өтімділікті талдау

E) маркетингтік аудит

163. Компанияның маркетингтік стратегиясының нарық жағдайына сәйкестігін анықтау функциясы:

А) жоспарды орындауды қадағалау

В) өтімділікті қадағалау

С) стратегиялық қадағалау

D) өтімділікті талдау

Е) маркетингтік аудит

164. Тауарлар нан төмендегілердің қайсысына жатады:

A) ұзақ уақыт қолданылатын тауарларға

B) аз уақыт қолданылатын тауарларға

C) қызметтерге

D) сатылымға

Е) жарнамаға жатады

165. Фирманың микроортасында жұмыс жасайтын негізгі күштерге жатады:

A) жабдықтаушылар, саяси жағдай

B) бәсекелестер, байланыс аудиториялары

C) клиенттер, фирмалар

D) маркетингтік делдалдар, байланыс аудиториялары және фирмалар

E) жабдықтаушылар, бәсекелестер, тұтанушылар, маркетингтік делдалдар

166. Жеке тұлғаның мінездемесі немесе өмір сүру стилі, әлеуметтік таптар сипаттамалары бойынша нарықты сегменттеу, төменгі сипатка ие:

A) географиялық

B) психографикалық

C) мінез-құлықтық

D) демографиялық

Е) экономикалық

167. Жалпы нарықта маркетингтік есептерді жасау үшін компанияның қолданатын маркетингтік құралдар жиыны аталады:

A) маркетингтік процесс

B) маркетингтік мүмкіншілік

C) қоршаған бизнес-орта жағынан қауіп

D) маркетинг-микс

E) маркетингтік талдау

168. Жоспарлау мүмкіндік береді:

A) фирманың болашақтағы іс-әрекетін жоспарлауға

B) нарықтағы жағдайдың өзгеруі өте шапшаң, сондықтан да жоспардың пайдасы шамалы болуына

C) маркетингтік жоспарлаудың пайдасы жоқ болуына

D) күйреуге

Е) пайданы жоғарылатуға

169. Өнім немесе қызметтерді қолданғанда және сатып алғанда, бағалағанда тұтынушының пайда болатын шығынының жалпы жиынтығы аталады:

A) тұтынушымен сезілетін- құндылық

B) тұтынушы үшін жалпы құндылық

C) тұтынушының жалпы шығыны

D) өндірістік шығындар

E) тұтынушының мінез-құлқы

170. «Протон» фирмасы қаламсаптың бір түрін өндіріп, бір бағамен сатады. Фирманың барлық жарнамасы бір түрлі және барлық нарыққа біртұтастай бағытталған. Өз ісінде фирма:

A) маркетингтік концепцияға

B) нарықты сегметтеуге

C) шоғырландыру стратегиясына

D) жаппай жаулап алу стратегиясы

Е) өткізуді ынталандыру

171. Жеке сатудың негізгі кемшіліктері:

А) тұтынушылардың жеке сату процесіндегі байланыстан гөрі жарнамалық хабарламалар жақсырақ сақталады

В) жеке сатуды іске асыратын агент, фирма мен тауар жөніндегі барлық қажетті ақпаратты жеткізуге шамасы жоқ

С) жеке сату – өте қымбат тауарды жылжыту әдісі

D) жеке сату – тауарды нарыққа жылжыту іс-әрекеттерінің басқа түрлерімен қосылмайды

Е) тауар есте сақталмайды

172. Маркетинг кешенінің элементтері бұл ...

А) Өндіріс, тарату, айырбас және тұтыну

В) Тауар, баға, тауар жылжыту және өткізу

С) Өнім, тарату мен өткізу әдістері

D) Сұраныс, ұсыныс және баға

Е) Өндіріс және сатып өткізу

173. «Сатушы нарығы» қандай жайлармен сипатталады?

А) Сұраныс ұсыныстан елеулі түрде басым

В) Сұраныс пен ұсыныс тең жағдайда

С) Ұсыныстың сұраныстан басым болуы

D) Тұтынушылар белсенділігінің артып отыруы

Е) Сатушылардың өзара бәсекелесті жайда болуы

174. Маркетинг кешені – бұл ...

А) Фирманың тауар саясаты

В) Баға саясаты

С) Marketing mix

D) Коммуникация және дистрибуция саясаты

Е) Тауарды тарату саясаты

175. Ішкі маркетинг, бұл ...

А) Әлемдік және халықаралық нарықтағы қызметтер

В) Тауарды тұтынушыға жеткізіп, олармен байланысты ұйымдастыру, сауда делдалдары арқылы нарықты зерттеу

С) Қызметкердің өзіндік маркетинг қызметі іс-әрекетін ұйымдастыруы

D) Сыртқы нарыққа ену бойынша маркетингтік қызметтер

Е) Жергілікті нарықтағы қызметтерді жандандыру

176. Тұрақсыз сұраныстың құбылмалылығын тегістеу әдістерін іздеуді қамтитын маркетинг қалай аталады?

А) Демеуші

В) Демаркетинг

С) Ремаркетинг

D) Синхромаркетинг

Е) Конверсионды маркетинг

177. Маркетингтің «4 Р» туралы келесі пікірлердің қайсысы дұрыс?

А) Бұл фирманың қызметіне арналған 4 шектеу

В) Бұл компаниялар алдына қойған 4 мақсат

С) Бұл тауар жылжытудың 4 тәсілі

D) Бұл өткізуді ынталандырудың 4 құралы

Е) Бұл маркетинг кешенінің 4 элементі

178. Фирманың респонденттерімен ұсынылған олардың ұсыныстарының қасиеттерімен маңыздылық деңгейіне байланысты анықтайтын бағалау жинағы бойынша мүмкіндік беретін статистикалық талдау әдісі:

А) көпреттік регрессия

В) дискриминантты талдау

С) факторлық талдау

D) кластерлік талдау

Е) біріккен талдау

179. Алғашқы ақпарат – бұл ...

А) Маркетингтік зерттеу барысында бірінші кезекте жиналатын ақпарат

В) Қандай да бір нақты мақсат үшін бірінші рет жиналған ақпарат

С) Бұрын басқа мақсаттарға жиналған, келесі бір орында бар ақпарат

D) Туынды ақпараттар

Е) Ішкі ақпараттар

180. Бақыланатын жағдайларда бір немесе бірнеше фактордың өзгеруі кезіндегі алғашқы мәліметтерді жинау әдісі:

А) Сауалнама

В) Бақылау

С) Эксперимент

D) Имитация

Е) Фокус-топ

181. Формасы бойынша ауызша, телефонмен, жазбаша деп бөледі:

А) Бақылау

В) Эксперимент

С) Сауалнама

D) Имитация

Е) Фокус-топ

182. Қандай да бір алдын ала мәліметтерді жинауды қарастыратын, мәселенің ақ - қарасын ажыратуға көмектесетін, бәлкім гипотеза қалыптастыруға көмектесетін маркетингтік зерттеудің мақсаты:

А) Суреттеушілік

В) Эксперименттік

С) Іздестіру

D) Болашақты

Е) Ғаламдық

183. Зерттелетін құбылыстың қалыптасқан заңдылықтарының дамуы мен олардың болжанған болашаққа таралуына негізделген әдіс;

А) Модельдеу

В) Экстраполяция

С) Эксперттік бақылау

D) «Дельфи» әдісі

Е) Эмитация

184. «Ми шабуылы» ... болып табылады:

А) Интуициялық-шығармашылық әдіс

В) Математикалық модельдеу әдісі

С) Маркетинг стратегиясы

D) Зерттеудің далалық әдісі

Е)Статистикалық модельдеу әдісі

185. Сандық бағалау мүмкіндігіне байланысты маркетингтік ақпарат келесідей топтарға бөлінеді:

А) Сандық және сапалық

В) Тарихи, ағымдағы, сапалық

С) Белгілеуші, түсіндіруші, жоспарлы

D) Тұрақты, айнымалы, эпизодтық

Е) Бірінші және екінші реттік

186. Позиция мынаны біріктіреді:

А) Барлық әлеуетті тұтынушылар мен бәсекелестердің ерекшеліктерін ескеру

В) Негізгі артықшылық, жарнамаланатын тауардың қасиеті, оның құны

С) Мақсатты нарық, маркетингтік зерттеулер

D) Клиенттің пайдасы, мақсатты нарық, бәсекелестер

Е) Бәсекелестер пайдасы

187. Тауар бірлігінің негізгі түрлері:

А) Ауызша, бейнелі, көлемді, дыбыстық, құрамдастырылған

В) Көлемді, дыбысты, әмбебапты, шектеулі, шектеусіз

С) Әмбебап, шектеулі, аралас, көлемді, бейнелі

D) Шектеулі, шектеусіз, дыбыстық, дыбыссыз, көлемді, көлемсіз

Е) Арнайы, арнайы емес, шектеулі, шектеусіз, бейнелі, бейнесіз

188. Фирмалық стилдің дәстүрлі, жиі қолданылатын бірнеше элементтерінің үйлесуін білдіреді:

А) Фирмалық стратегия

В) Фирмалық тактика

С) Фирмалық блок

D) Фирмалық саясат

Е) Фирмалық сауда саттық

189. Фирманың әрдайым қолданатын басқаларға ұқсамайтын ұранын білдіреді:

А) Фирмалық тактика

В) Фирмалық слоган

С) Фирмалық блок

D) Фирмалық саясат

Е) Фирмалық стратегия

190. Баспа жарнамасына не кіреді?

А) Кітап, теледидар жарнамасы, жарнамалық үндеу хаттар, тікелей пошталық жарнамалар

В) Буклеттер, күнтізбелер, радиожарнама, журналдардағы жарнама

С) Баспасөз жарнамасы, кітап жарнамасы, буклеттер

D) Газеттер, журналдар, каталогтар, теле және радиожарнама

Е) Журналдар мен газеттер

191. Тікелей пошта жарнамасының ерекшелігі?

А) Оны кез келген байланыс бөлімшесінен алуға болады

В) Ақпарат бағытталатын адамдар тобы көзделмейді

С) Ол ешқандай да шығынды қажет етпейді

D) Әрбір адам үшін әр уақыт қолжетімді

Е) Сенімді жарнама түрі ретінде саналады

192. Жарнама қандай қызмет атқарады?

А) Өнім, баға, орауыш, тарату, жылжыту

В) Өнім, шешуші артықшылық, баға құндылығы

С) Өнім, орауыш, баға, «сынау мақсатында сатып алу-қайтадан сатып алу» тізбегі

D) Өнім, тарату, жылжыту

Е) Сенімділік

193. Газеттер – бұл ...

А) Жарнаманың алғашқы түрі осылай аталған

В) Клиенттерге ақпарат беруге мүмкіндік береді

С) Сатып өткізуде қолайлы жайлар туындата алады

D) Маркетингтік іс әрекеттерді жүргізудегі ең қолайлы құрал

Е) Тұтынушылар арасында сенімді жарнама көзі ретінде саналады

194. Әдетте жарнама берушілер жарнама агенттігін түбегейлі таңдау барысында қандай критерилерді ескереді:

A) Ұсынылатын қызметтердің ассортименті

B) Нарықты қамтуы

C) Халықаралық нарықтағы әрекеттерді үйлестіру

D) Агенттіктің имиджі

E) Жарнама бөлімдері

195. Қай пікір қате:

A) Тауарлық марка деп заңдық тұрғыдан қорғалған таңбаны (өндірушінің, сатушының белгісі) атайды

B) Тауарлық марка тауардың  өзгелерге ұқсамайтындығын бекітеді

C) Тауар маркасы қолдануға, тіркеуге және қорғауға қолжетімді болуы тиіс

D) Тауарлық марка ерекше тиесілік қасиетке ие емес

E) Тауар маркасы сапаны куәландырады және өндірушінің өз тауарын жылжытуға көмектеседі

196. Жарнамалық қызметтің  әлеуметтік салалары;

A) Экономика, дін, саясат, құқықтану;

B) Рамадағы хабарландыру, ұсақ хабарландыру, жарнамалық қосымша беттер;

C) Тақырып, тақырыпша, жарнамалық ұран;

D) Бұл газетте берілетін қысқа қосымшалар, бір фирманның бір  немесе  көп  түспен берілген жарнамасы;

E) Тақырып,  жарнамалық ұран, жазу және түсіндірме;

197. Ұсынылған үлгелер бойынша көтерме сату мен сатып алу үшін ұйымдастырылатын халықаралық  сауда және өнеркәсіптік  ұйымдардың, коммерсанттардың, өнеркәсіпшілердің мерзімді түрде өткізіліп тұратын съезі  қалай аталады;

A) Жарнамалық компаниялар;

B) Жәрмеңкелер;

C) Көрмелер;

D) Салондар;

E) Тұсуакесерлер.

198. Презентация – бұл ...

A) Баспа жарнамасының құралы;

B) Ақпарат алушы символдарға мән беретін үдерісі;

C) Жаңа нарықты енді жұмыс  істей бастаған фирманы, жаңа тауарды таныстыруды көздейтін паблик рилейшнз құралы;

D) Жарнама құралдары мен әдістерінің жиынтығы;

E) Баспа жарнамасының құралы;

199. Жергілікті тауарлық марка – бұл ...

A) Қандай да бір аймақта сатылатын марка;

B) Бір мемлекетте сатылатын марка;

C) Әлем бойынша қолжетімді марка;

D) Директ-маркетинг;

E) Өнімнің нарықтық әлеуеті.

200. Жарнаманың паблик рилейшнзден айырмашылығы неде?

A) Жарнамада бұқаралық ақпараттың таралу құралдарының жарнамалық бөлігі пайдаланады

B) PR-да негізінен БАҚ-тың редакциялық бөлігі қолданылады

C) PR әдетте коммерциялық емес негізде жүргізіледі

D) Паблик рилейшнз шаралары тауардың тұтыну қасиеттерін насихаттауға емес, оның шетелдік тұтынушы үшін жағымды мәнін түсіндіруге бағытталған

E) Жарнамалық бюджеттің қысқаруы

11. “Маркетинг” пәні бойынша емтихан сұрақтары.

1.  Маркетинг анықтамасы.
2.  Маркетингтiң қалыптасуындағы негiзгi төрт кезең.
3.  Маркетинг тұтынушыдан басталады және тұтынушыдан аяқталады деген тезиске түсiнiк берiңiз.
4.  Саудалау мен сатып - өткiзуге күш салудан маркетингтiң айырмашылығы неде?
5.  Маркетингтiк басқару қандай кезеңдердi қамтиды?
6.  Маркетинг нұсқаларын атаңыз және олардың негiзгi элементтерiн сипаттаңыз.
7.  Нарықтық қуыс қандай түсiнiктемемен байланысты?
8.  Маркетингтiң негiзгi түрлерiн атаңыз.
9.  Нарықтағы сұранымның жағдайына байланысты маркетинг типтерiн атап, оларға жеке – жеке түсiнiктеме берiңiз.
10.  Маркетинг тұжырымдамалары, оларға түсiнiк.
11.  Маркетингтiк орта ұғымына түсiнiктеме берiңiз.
12.  Фирманың негiзгi микро- және макроорталарына түсiнiк берiңiз.
13.  Микроорта субъектiлерiне анықтама берiңiз.
14.  Макроортаға қандай құрылымдық бөлiмдер кiредi. Олардың статусы қандай?
15.  Маркетингтiк делдалдардың негiзгi элементтерi.
16.  Бес клиентуралық нарықты анықтаңыздар, айырмашылықтарын көрсетiңiз.
17.  Автомобиль сату мысалына сүйене отырып, тұтыну нарығын, өндiрушiлер нарығын және аралық делдалдар нарығын бiр – бiрiмен салыстыра отырып, олардың айырмашылықтарын атаңыз.
18.  Бәсекелестердiң түрлерiн атаңыз, олардың маңыздылығы.
19.  Макроортаның әсерлерiне \әрбiр элементiне жеке - жеке\ мысалдар келтiрiңiз.
20.  Маркетингтiк ақпарат жүйесi, оның атқаратын ролi мен қажеттiлiгi.
21.  Алғашқы ақпараттардың қажеттiлiгi мен соңғы ақпараттардан ерекшелiгi.
22.  Маркетингтiк ақпарат жүйесiнiң құрамдас бөлiктерi.
23.  Маркетингтiк зерттеулердiң бағыттары, оларға түсiнiк берiңiз.
24.  Мәлiметтер жинаудың негiзгi тәсiлдерi, олардың ерекшелiктерi.
25.  Мәлiметтер жинаудың ережелерi және олардың бiр-бiрiмен салыстырмалы түрде тиiмдiлiгi.
26.  Инструменталды маркетингтiк зерттеулерге түсiнiк берiңiз.
27.  Маркетингтiк зерттеулердегi қолданылатын байланыс құралдарын атаңыз, оларға түсiнiк беріп, ролi туралы айтыңыз.
28.  Нарықты кешендi түрде зерттеудiң мазмұны мен мағынасы.
29.  Тауар нарығының жiктелуi.
30.  Нарықты талдаудың бағыттары.
31.  Мақсатты және дифференциалды маркетинг түсiнiгi.
32.  Нарықты сегменттеудi қалай түсiнемiз, ол не үшiн қажет?
33.  Тұтыну тауарлары нарығын сегменттеудiң  негiзгi принциптерi.
34.  Нарықтық стратегиялардың түрлерi, оған түсiнiк.
35.  Нарықты сегменттеудiң қажеттiлiгi.
36.  "Нарықтық терезе" және "Нарықтық бос орын" терминдерiнiң түсiнiгi.
37.  Тұтынушы, сатып алушы терминдерiнiң түсiнiгi және бiр-бiрiнен айырмашылығы.
38.  Тұтынушының мiнез-құлығы, оның құрамдас бөлiктерi.
39.  Тұтынушының мiнез-құлығына әсер етушi маркетингтiк факторлар дегенiмiздi қалай түсiнемiз.
40.  Сатып алушылар мiнез-құлығы, оларға әсер етушi факторлар.
41.  Тұтынудың негiзгi өлшемдерiне түсiнiк берiңiз.
42.  Тұтынушыларды талдаудағы негiзгi мiнез-құлықтық топтар.
43.  Тұтынушылар құқығы, олардың тәуелсiздiгi және тұтынушыларды қорғау.
44.  Өндiрушiлер нарығының ерекшелiктерi.
45.  Өндiрушiлер нарығындағы сатып алушылардың мiнез-құлығы.
46.  Өндiрiстiк бағыттағы тауарларды сатып алу кезiндегi сатып алушыларға әсер етушi факторлар.
47.  Кәсiпорын тұтынушыларының көзқарасына әсер етушi факторларға жеке-жеке түсiнiктеме берiңiз.
48.  Сатып алу үрдiсi, оған әсер етушi жайлар.
49.  Аралық сатушылар нарығының қажеттiлiгi.
50.  Аралық сатушылардың атқаратын функциялары.
51.  Мемлекеттiк мекеме нарығының басқалардан айырмашылығы.
52.  Мемлекеттiк мекеме нарығындағы сатып алушылар.
53.  Тауар  және қызмет көрсету анықтамалары.
54.  Тауар таралымы, оның түрлерi мен жолдары.
55.  ТӨК-нiң әрбiр кезеңiне түсiнiк берiңiз.
56.  ТӨК-нiң түрлерiне анықтама берiңiз және олардың бiр-бiрiнен айырмашылығы.
57.  Тауар белгiсiнiң атқаратын қызметi, оның тәжiрибеде қолданылуы.
58.  Фирмалық белгi, сауда белгiсi, фирмалық стиль терминдерiне мысалдар келтiре отырып түсiндiрiңiз.
59.  Тауардың қорапталуының маңызы мен оның атқаратын қызметi.
60.  Тауар қорабының құрамдас бөлiктерi.
61.  Тауар маркасын қабылдаудың тарихи дамуы туралы.
62.  Тауарларды орамалауға, өңдеуге қойылатын талаптарды   атаңыз, түсiнiктеме берiңiз.
63.  Тауар саясатының түсiнiгi, оның жүргiзiлуiнiң қажеттiлiгi.
64.  Тауар ассортиментi, оның кеңдiгiне байланысты бөлiнуi.
65.  Жаңа тауар түсiнiгi, нарыққа шығарылуы.
66.  Маркетингтiң НИОКР (ҒЗТКЖ) бөлiмiнiң қызметi.
67.  Жаңа идеяларды iс-жүзiне асыру кезеңдерi.
68.  Тауардың бәсеке қабiлеттiлiгiне түсiнiк берiңiз.
69.  Бәсеке қабiлеттiлiгiн қамтамасыз етудiң жолдары.
70.  Бәсеке қабiлеттiлiгiнiң бәсекелестiкте қажеттiлiгi неде?
71.  Тауар саясатындағы сервис, оның құрылымдарына түсiнiк берiңiз.
72.  Баға түсiнiгi, анықтамасы мен атқаратын функциялары.
73.  Бағаның түрлерi және бағаға әсер етушi факторлар.
74.  Нарықтық баға, оның құралуы мен өзгерiске ұшырап отыруына әсер етушi жайлар.
75.  Баға икемдiлiгi мен түрлерiне түсiнiк берiңiз.
76.  Баға құру үдерiсi және оның тәсiлдерi.
77.  Нарықта баға құруды дұрыс жүргiзудiң қажеттiлiгi.
78.  Бәсекелестiкте баға құрудың жолдары.
79.  Баға бәсекелестiгi, оның нарықтағы iс-әрекет жасауға тигiзетiн әсерлерi.
80.  Баға стратегиясы, оның түрлерi мен нарықта қолданылуы.
81.  Баға дискриминациясына түсiнiк берiңiз, ол қандай жағдайларда қолданылады?
82.  Тарату арналарына түсiнiк берiңiз, оның деңгейлерi мен құрамдас бөлiктерi.
83.  Тауар таралымына  аралық делдалдардың тигiзетiн әсерлерi.
84.  Тауар арналарында қолданылатын стратегиялар.
85.  Тауар жылжытуға әсер етушi жайлар.
86.  Тауар таратуда көтерме сауданың қажеттiлiгi.
87.  Көтерме сауданың түрлерi, олардың айырмашылығы.
88.  Бөлшек сауда түсiнiгi, түрлерi мен ерекшелiктерi.
89.  Тауар арналарын ұйымдастыруда жарнаманың маңызы.
90.  Жарнама құралдары, оның түрлерi мен атқаратын қызметi.
91.  Байланыс жүйесi, оның түсiнiгi мен элементтерi.
92.  Тауар жылжытуды ұйымдастырудың маңызы мен мағынасы.
93.  Жарнаманың атқаратын қызметi.
94.  Ақпарат таратудың жолдары, тиiмдiлiгi.
95.  Сатып өткiзудi ынталандырудың жолдарына түсiнiк.
96.  Сатып өткiзуде агенттердiң қызметiн қолданудың қажеттiлiгi неде?
97.  Сауда агенттерiнiң түрлерi мен олардың қызметiнiң бiр-бiрiнен айырмашылығы.
98.  Тауар жылжыту кешенiнiң түсiнiгi.
99.  Байланыс стратегияларына түсiнiк.
100.  Маркетинг стратегиясына түсiнiктеме берiңiз.
101.  Маркетинг стратегияларының түрлерi.
102.  Маркетингтiк жоспарлаудың маңызы мен қажеттiлiгi.
103.  Маркетингтiк стратегияны таңдауға әсер етушi факторларды анықтаңыз.
104.  Нарық матрицаларына түсiнiк, олардың түрлерi.
105.  Маркетингтiк бақылаудың қажеттiлiгi.
106.  Маркетингтiк бақылаудың түрлерiне түсiнiк берiңiз.
107.  Маркетингтiк жоспарлаудың принциптерiн анықтаңыз.
108.  Халықаралық маркетингтiң маңыздылығы.
109.  Халықаралық маркетингтiң ерекшелiктерiн атаңыз.
110.  Халықаралық маркетинг ортасына мысал келтiрiңiз.
111.  Сыртқы нарыққа шығуда қарастырылатын негiзгi критерийлердi анықтаңыз.
112.  Сыртқы нарыққа шығудың жолдары.
113.  Бiрлескен кәсiпорынның маңыздылығы, тиiмдiлiгi.
114.  Тiкелей инвестициялауды қалай түсiнемiз, оны жүргiзудiң жолдары.
115.  Халықаралық маркетинг құрылымдарын атаңыз.
116.  Сыртқы нарыққа тауар шығарудың тәсiлдерi, оның қолданбалы түрлерiн атаңыз.
117.  Халықаралық қызметтi ұйымдастырудың маңыздылығын түсiндiрiңiз.
118.  Қызмет көрсету маркетингiнiң ерекшелiктерiн атаңыз, ол неге байланысты?
119.  Қызмет түрлерiнiң жiктелуiне түсiнiктеме берiңiз.
120.  Қызмет көрсету саласында маркетингтi қолданудың маңызы.
121.  Коммерциялық емес қызмет аясындағы маркетингтi жүргiзу қажеттiлiгiне түсiнiк берiңiз.
122.  Қызмет көрсету маркетингiнiң түрлерiне анықтама берiңiз.
123.  Маркетингтiң қоғамға тигiзер әсерлерi.

АСИЛОВ БАҚЫТ ӨМІРЗАҚҰЛЫ

КАРЫБЕКОВА ҚАРЛЫҒАШ ЕЛЕУСІЗҚЫЗЫ

«МАРКЕТИНГ» пәні бойынша

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН (ОӘК)

(экономика факультетінің барлық мамандықтарының студенттеріне арналған)

Дайындық бағыты «БАКАЛАВРИАТ»

Басылымға қол қойылды___________       Таралымы  100    ____________дана

Пішімі  ____60х841/16 _____________        Тапсырыс №  ___________________

Шартты баспа табағы  _8,06________        

С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің баспасы, 2011 ж.

Астана қаласы, Жеңіс даңғылы 62A

Б

Б

120 мың теңге

А

200 мың теңге

В

80 мың теңге

№ 2

240 мың теңге

N2

160 мың теңге