Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Тақырыбы: «Қорықтар. Қазақстанның Қызыл кітабы»
Мақсаты: Қазақстанның өсімдіктері мен жануарларын қорғау шаралары, жойылу қаупі бар түрлерді және Қызыл кітаптың маңызын тереңірек таныту
Түрі: Ой-саяхат
Көрнекілігі: Қ.Р Қызыл кітабы, Қазақстанның картасында қорықтардың географиялық орналасуы, өсімдіктер мен жануарлардың суреттері, слаидтар, компъютер
Барысы: І. Ұйымдастыру
ІІ.Саяхатқа дайындық кезеңі. Оқушыларға компъютер арқылы тыңдатамын: «Тыңдаңыздар, тыңдаңыздар! Сөйлеп тұрған «Қаратөбе мектеп-гимназиясының» әуежайы. Мектеп-гимназия – Наурызым қорығы – Қорғалжын қорығы – Марқакөл қорығы - Батыс Алтай қорығы - Алакөл қорығы - Ақсу – Жабағылы қорығы – Алматы қорығы - Барсакелмес қорығы – Үстірт қорығы- Қызыл Кітап бағыттары бойынша сағат 14:50-де «Эйр Қаратөбе» компаниясының ұшағына отырғызу басталады. «Егер сіздер қорықтар, Қызыл кітап, оған енген өсімдіктер мен жануарлар жайында тереңірек білгіңіз келсе, қорғау шараларына қатысамын десеңіз бізбен бірге саяхатқа шығыңыз».
Мұғалімнің кіріспе сөзі: Қорықтар жөнінде қысқаша мәліметтер айтады.
Елімізде өсімдіктері мен жануарлары әр алуан, арнайы қорғалатын тұтас табиғи аймақтар – қорықтар ұйымдастырылған. Сондықтан да қорықтар нағыз күрделі табиғи лаборатория болып табылады. Биосфераның қорғауға алынған бұл аймағы ауа-райы (климаты), топырағы өсімдіктер әлемі мен жануарлар дүниесі арасында бірнеше мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан биологиялық-химиялық байланыстарды сақтайды. Қорықтар — биосфера эталоны. Мұндағы орман-тоғай, жай алған жайылым мен шабындық, аң-құс, айдын шалқар көлдер, ағыны қатты өзендер мүмкіңдігіне қарай сол ежелгі әсем қалпында сақталынуы тиіс. Қай заман болмасын, қорықтарды ұйымдастыру күн тәртібінен ешқашан да түскен емес. өйткені биосфера байлықтарын қорғау, онда ғылыми-зерттеу жұмыстарын сондай-ақ биосфера компоненттерін қорғау және үгіт-насихат экологиялық білім және тәрбие беру жұмыстарын жүргізуде қорықтар өте маңызды роль атқаратыны белгілі. Осыған орай қорықтар ұйымдастыру бөлініп Қазақстанның шөл-шөлейтті аймақтарында үйір-үйірімен жайылып жүретін, бірақ кейіннен мүлде азайып кеткен құландарды қорғап қалуда қорықтардың, әсіресе Бадхыз қорығының рөлі орасан зор болды. Сондай-ақ, Барса-келмес қорығында айтар үлес қосты. Бүгінгі Бадхыз қорығында құландар саны көбейе түсті. Барса-келмес аралы жойылып кеткеннен кейін ондағы құландарды арнаулы ұшақтармен Алтынемел ұлттық биосфера паркіне, Іле өзел жағасына әкелінді. Міне, осы жерде олар жылдан-жылға өсіп көбеюде.
Қазақстанның бірнеше табиғи-географиялық аймақтары солтүстігінен оңтүстігіне қарай орманды-дала, шөлейтті, шөлді өңірлерді қамтиды. Қазақстан жерінде Д.И. Менделеев кестесіндегі химия элементтердің бәрі дерлік кездесетін біздің республикамыз табиғи ресурстарға аса бай өлке. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің 5777 аңның, 150 құстың 480, бауырымен жорғалаушылардың 150, мекенділердің 12 түрі тіршілік ететін айтпай кетуге болмайды. Бай өлкені шын мәнінде табиғи байлықтың қайнар көзі деп ғалымдар бекерден-бекер айтпаған болар. Бірақ, бұл інжу-маржандар қанша болғанымен, ол сарқылмайтын дүние емес екені кейінгі кезде өзінен-өзі өне беретін зат емес. Сондықтан да оны пайдаланумен бірге, ұқыпты түрде қорғап, байлығын молайта беруге барлык мүмкіндік керек.
ІІІ. Оқушылардың саяхатқа шығу кезеңі. Әр оқушы - экускурсоводтар жеке-жеке қорықтарға сипаттама бере отырып, тақтадағы суреттерді таныстырып кетеді. Соңғы Қызыл кітап аялдамасына келіп, оның шыққан жылы, ену санаттары жайында әңгімелейді.Сыныптағы қалған оқушылар - серуендеушілер зерттеуші күнделігіне мәліметтерді түртіп алып отырады.
№1 экскурсовод - Нысанова Мая
1. Наурызым қорығы (Қостанай облысы). 1934 жылы Қазақстанның ең оңтүстік массивіндегі қарағай орманы орналасқан Нааурызым қарағайлы орманын, және суда жүзетін жұмыртқалы құстардың мекені көлдерді сақтау мақсатында құрылған. Аумағы - 87,7 мың га. Қорықта өсімдіктің 961 түрлері, 39 түрлі аңдар мен 239 түрлі құстың түрлері кездеседі. Ерекше тіршілік иелерінің қатарына өте сирек кездесетін ақ қарқара жатады.
Науырзым мемлекеттік табиғи қорығы Қазақстанның ертеден келе жатқан қорықтарының бірі, ол 1931 жылы ұйымдастырылған. Қазіргі кездегі алаңы 1914,0 мың гектарды құрайды. Әкімшілік жағынан Қорық Қостанай облысының Науырзым мен Әулиекөл аудандарында орналасқан. 2002 жылы Қазақстан Республикасының Үкіметі Науырзым қорығын «Солтүстік Қазақстанның даласы мен өзендері» номенация құрамында Бүкіләлемдік мәдени және табиғи мұрасы ЮНЕСКО тізіміне ұсынды.
Қазіргі кезде Науырзым қорығының үстінгі қабаты жасы және құрамы әртүрлі геологиялық шөгінділер жабылған, содан жоғарғы әртүрлі жануарлар әлемі, ала-құла, топырақ өсу жабылғысы калыптасады.
Қорық аумағы үш телімнен тұрады – Науырзым, Тірсек және Сыпсын, олар толық экологиялық бағыттарын өңірдің экожүйесін ұсынады. Қорық флорасы 687 жоғарғы өсімдіктер түрінен тұрады. Бұл дала жері үшін орташадан 3 есе көп.
Торғай орталығының жырасында төбе болып үйілген құм алқабында қордың ең үлкен орман алқабы Науырзым бор 16 мың гектар алқапта орналасқан. Бордың сиретілген саябақ қарағайлары, толып жатқан қоқыстар азайтылып, қайын және көктерек ағаштарымен дала телімдерімен аумастырылады.
Көктем келген мезгілде дала көк кілемге айналады. Орман шабындықында ашық-сары түс адонистер, ал саз телімдерінде иіліп тұрған қызғалдақтар және екі түсті қызғалдақтар көктеп шығады. Мамыр айының басында ідемі Шренк қызғалдағы шығады, ойпаң жерлерде нәзік-қызғылт түспен дала бадамгүл бұтақтары ашылады, спера, ирис және басқа да гүлдер гүлдене бастайды.
Қордың аумағында 342 омыртқалы жануарлар түрі белгіленген: 44 аңтар түрі, 282 құстардың түрі, рептилия мен амфибияның 3 түрінен және 10 балық түрлері. Науырзым борында тиіндар, тышқандар, қояндар: орман аққояндары және дала орқояндары бар. Бұл жерлерде кәдімгі ірі кірпікшешен және кішкентай, құлақты дала кірпікшешендері жүреді.
Негізгі фаунаны сүтқоректі кеміргіштер: сұр тышқандар, тышқандар, аламандар (кәдімгі, эверсман, жоңғар), саршұнақтар (үлкен, кіші, сары) және дала суырлары құрайды.
Көп омыртқалы жыртқыш аңдар: аққалақ, ақкіс, дала күзені, борсық, қарсақ, түлкі, қасқар.
Ең ірі сүтқоректілердің түрлері: бұлан, елік, қабан, 1990-жылдың басына дейінгі жазда бөкен, киік табындары жайылып жүрген.
Фаунада 155 ұясалушы құс түрлері бар, Қазақстанның қорықтарыдағы ең көбі, Марқакөлден басқалары. 127 түрлері ұшатын, кезбе немесе қыстаушы құстар болып табылады.
Сирек кездесетін құстардың 40 түрі ұсынылған: 35 Қазақстанның Қызыл кітабына кіргізілген, 17 – Халықаралық (МСОП).
Науырзымның бір аймағында ғана бүркіттің 4 түрі ұя салады: бүркіт, қарақұс, субүркіт және дала бүркіті. Қарақұстардың ұя салу топтасуы 40, субүркіттері 18-20, балобандар 16-20, бүркіттер 3-4 жұпқа шейін жетеді.
Фауна су-бабпақты жердің құстарының 110 түрінен тұрады. Қорда 300-ден 22 мың гектарға дейін жететін 12 ірі өзендер бар.
Көбінен ішінде бірде-бір – ол Науырзым қорығы, онда үнемі зерттеулер жүргізіліп отырады. Көп жылдар бойы ММУ студенттері мен ғалымдары үшін қыр базасы болоды, мұнда орнитология және экология саласында классикалық жұмыстар орындалды. Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы Орталық Азияда бірінші болып ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік табиғи мұра мәртебесін алған Қазақстандағы қос қорықтың бірі. Қорықтар бір географиялық аймақта және суда жүзетін құстардың көшу жолында жатқандықтан «Сары-Арқа - Солтүстік Қазақстан даласы мен көлдері» атты жалпы атаумен бір номинацияға біріктірілген. Нысандарға берілген мәртебе аталған табиғат кешендерінің тұтастығы мен сақталуына қосымша кепілдіктер береді, аумақтың беделін арттырады және нысандарды ұстауға қажетті қаржы құралдарын тартуға, соның ішінде Бүкіләлемдік мұралар қорынан қаржы бөлінуіне ықпал етеді. Қорғалжың мен Наурызым табиғи қорықтарын ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізу туралы шешім Ұйымның 2008 жылы шілденің 7-інде Квебекте өткен 32-ші сессиясы барысында қабылданған болатын. Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы Қостанай облысының Наурызым және Әулиекөл аудандарында орналасқан. Бастапқы көлемі 320 мың гектарды құраған қорық 1931 жылы ұйымдастырылған болатын. 1966 жылы оның көлемі 87,7 мың гектарға ықшамдалып, қайта құрылды. Оған Терсек (көлемі 4,7 мың га), Сыпсың (көлемі 7 мың га) және Наурызым (көлемі 37,2 мың га) орман алқаптары мен Жаркөл, Ақсуат, Сарымойын көлдері енді. Олардың үлесіне бетегелі жусанды 5 мың га тың жазық дала кірді. Кең-байтақ Қазақстанның табиғат байлықтарының бірі саналатын Наурызым мемлекеттік табиғи қорығының жер көлемі қазіргі таңда 191381 гектарды құрайды. Қорық орналасқан аумақтың климаты континенттік; қысы ? суық , ызғарлы; жазы ? ыстық. Қаңтар айының орташа температурасы ?17 °С, шілде айы +24,2°С. Жылдық орташа температура +2,4 °С, жылдың 131 күні жайма шуақ, ашық болады. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 233 мм, оның 30-40 %-ы жаз айларында жауады. Топырағы құмайтты. Мұнда жоғары сатыдағы өсімдіктердің 700-ге жуық түрі (қарағай, қайың, көктерек, тобылғы, тал, мойыл, қырыққұлақ, т.б.) өседі. Қорық жан-жануарлар дүниесіне бай: сүтқоректілердің 40-тан астам, құстардың 250-дей, қосмекенділер мен бауырымен жорғалаушылардың 3 және балықтардың 10-ға жуық түрлері тіршілік етеді. Сондай-ақ ор қоян, елік, борсық, түлкі, суыр т.б. мекендейді. Қорықтан аққу, безгелдек, дуадақ, ақ сұңқар, тарғақ сияқты саны жылдан жылға азайып бара жатқан құстарды кездестіруге болады. Бұл аймақта су көздерінің мол болуы көктемде жыл құстарының ұшып келуіне, ұя басуына, мүмкіндік береді. Қорық аумағы био алуан түрлілікті сақтау жөніндегі бірқатар халықаралық жобаларға қосылған. Бұл бағыттағы жұмыстар қорықтың штаттағы қызметкерлері тарапынан да, халықаралық және институттар мен ғылым-зерттеу мекемелерінің экспедициялары тарапынан да тұрақты түрде жүргізіліп тұрады. Сондай-ақ Қостанай қаласындағы жоғары оқу орындары студенттерінің дала жұмыстары тәжірибесінен өтуі үшін де кеңінен қолданылады. Осы тұрғыда А.Байтұрсынов атындағы Қостанай университетімен, педагогикалық институттың биология және география кафедраларымен келісім-шарттар бекітілген. Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы базасында экологиялық үйірме жұмыс істейді. Оған аудан орталығындағы екі мектептің оқушылары тұрақты қатысып, өздері туып-өскен өңірдегі флора мен фаунаны зерттеумен шұғылданады. Қорықта «Табиғат мұражайы» жұмыс істейді.
№2 экскурсовод - Хасенова Нұрлы