Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
1. Халықаралық азаматтық іс жүргізудің пәні және реттеу әдісі түсінігінің анықтамасын беріңіз.
ХАІЖ дегеніміз- шетел элемнтімен шиеленіскен азаматтық істерді сотта қараудың және шешудің тәртібін, сондай-ақ соттардың және басқа да кейбір органдардың қаулыларын орындау тәртібін реттейтін құқық саласы.
ХАІЖ реттеу әдістеріне коллизиялық және материалдық нормалар арқылы реттеуді айтамыз.
ХАІЖ пәні болып:
I-Ұлттық азаматтық іс жүргізуде халықаралық нормаларды жүзеге асыру нысаны
Бұл жерде кез келген халықаралық деңгейде туындаған дау міндетті түрде мемлекеттің ішкі заңнамасына келіп тіреледі. Кез келген х-қ деңгейде қабылданған шар ішкі құқыққа әсерін тигізеді. Сондағы мемлекеттің ішкі имплементациялық механизмін (орындау, жүзеге асыру) айта аламыз.
Имплементацияның екі түрі бар: жалпы және нақты. Егер ЕО-ға кіретін мемлекеттер ЕО-да қандай да бір адам құқықтарына байл. нқа қабылдаса, оны барлық мемлекеттер қабылдап имп. жүргізеді. Бұл жалпыға жатады.
Ал, нақтыға белгілі мемлекетке қатысты істерге қатысты шешім не келісім болса.
II- Ұлттық АІЖ-дің х-қ стандарттары мен сот өндірісінің жеке ережелері
1)Мұнда АІЖ-дің барлық стадиялары кіреді. Іске бір тарап қатыспай іске шешім шығарылып, ол орындауға кетсе, restitutio in imperium арқылы іс қайта қаралады.
2) ХАІЖ субъектілеріне қатысты.
3) дәлелдер мен дәлелдеуге қатысты.
дәлелдемелер консулдық және дипломатиялық агенттіктер мен уәкілетті өкілдермен (commissaires) алынады.
4) ХАІЖ реттеу аясындағы қатынастарды қамтамасыз ету шаралары
1952 жылғы «Теңіз кемелерін қамауға алу туралы ережелерді унификациялау туралы» Конвенцияға сәйкес, егер қаиауға алынган кеме сол фрахтоводительдің меншігіндегі кеме болмаса, дұрыс емес қамауға алу болып саналады. Және сол шешімін орындамай жатып босатылады.
1965 жылғы «ішкі суда кемемен жүзуді тіркеу туралы» Женева Конвенциясына сәйкес, кемеге егер басқа мемлекетпен арест салынса, ол егер сол кеменің ішкі мемлекетінің заңнамасында басқаша көрсетілеген болса арестті орындау қиын болады.
5) Сот шығындары
СНГ елдерінде ХАІЖ болып жатса олармен ортақ белгіленген валютамен сотшығындары өтеледі,. Ол рубль. Ал, басқа мемлекеттерде болса, өзара келісімде қай валюта көрсетілсе сонымен және мемлекет бюджетінен өтеледі. Егер шетел азаматына қатысты іс болса, judicatium solvi залогын қоюға да болад.
III- Юрисдикциялық иммунитеттері бар субъектілердің істерін қарау
-Бейбітшілікті сақтауға күресіп жүрген әскерлер мен арнайы күштер топтарына қатысты
-Консулдық агенттер мен қызметкерлерге қатысты
IV- Азаматтық, отбасылық, еңбек және сауда қатынастарына байланысты істер
V- Атқарушылық өндіріс
2. ХАІЖ-ң басқа құқық салаларымен (азаматтық іс жүргізу құқығы, азаматтық құқық, арбитраждық құқық, халықаралық жария құқықпен) арақатынасын ашып көрсетіңіз.
ХЖҚпен байланысы. Ғалымдар екі топқа бөлінген:1- ХЖҚ-қа толықтай кіреді, сонын саласы десе, 2- ХЖҚ-тың ішінде х-қ проц-қ құқық деген (К.А.Бекяшев, Т.М.Яблочков,П.Е.Казанский) бір бағыт бар, соның ішіне кіреді дейді. Бірақ бұл жерде оның субъектілерінің ХЖҚ-тан айырмашылығы бар екенін аңғаруымыз тиіс. Шакарян мен Галенская бұл көзқарастарға қарсы пікір ұстанады. Галенская ХЖҚ-ты 2 топқа бөлді: материялды және поцессуалды деді. Процессуалдының ішіне ХАІЖ-ді кіргізді. Мұның қолдаушылары: Гавриллов, Малинин, Райхер, Кузьменко, Лазерев, Матузов т.б.
Арбитраждық құқықпен қатынасы. Арбитраждық сот пен оларга талап арызбен келушілердің арасындағы құқықтық қарым қатынасты реттейді. Ал ХАІЖ құқығы бұған қарағанда неғұрлым ауқымды. Ол осндай соттарды таңдау мүмкіндігін қарастырады. Сондай-ақ, даудың пәндерін айқындайды. АҚ тек азаматтық емес сондай ақ басқа істерді де қарауы мүмкін, Ал, ХАІЖ құқығы теке азамттық, отбасылық, сауда, еңбек қатынастарына аса мән береді. АҚ кейде ХАІЖ-дің бір саласы ретінде қаралады.
Пәні тек сот пен тараптар арасындағы қарым-қатынас, әдістері: императивті және диспозитивті әдістер.
Азаматтық құқықпен қатынасы. Азаматтық құқық дегеніміз — азаматтық заңдарда көрініс тапқан мүліктік және мүліктік қатынастармен байланысы бар мүліктік емес жеке қатынастарды реттейтін нормалар жиынтығы.
Нарықтық қатынастар, негізінен, азаматтық құқықпен реттеледі. Нарықтық қатынастар кең етек жая дамыған елдерде Азаматтық кодекс екінші Конституцияға теңес-тірілген
Азаматтық құқықтың да өзіндік реттеу пәні бар. Ол —мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастар. Мүліктік қатынастар дегеніміз — мүлікті иелену, пайдалану және билік етуге (басқа біреуге беру) байланысты қатынастар. Басқаша айтқанда, мүліктік қатынастар —материалдық игіліктермен(мүлік,ақша,құнды қағаз,қызмет көрсету және т.б.) байланысты қоғамдық қатынастар. Мысалы, сату — сатып алу, жалға беру, мұраға қалдыру. Мүліктік емес жеке қатынастар екі топқа бөлінеді —мүліктік қатынастармен тығыз байланысты мүліктік емес жеке қатынастар және мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар. ХАІЖ дің реттейтін қатынасы бұл соттарды таңдай алуы, сот шығындарын өтеуі, субъектілерін анықтауы, дәлелдемелер мен дәлелдер жинай алуы,сот инстанциялары, т.б. болып табылады.
АІЖҚ мен қатынасы. АІЖҚ азаматтық істерді сотта қараудың және шешудің тәртібін, сондай-ақ соттардың және басқа да кейбір органдардың қаулыларын орындау тәртібін реттейтін құқық саласы. Оның нормалары соттың және процестің барлық қатысушысының қызметін реттейді; сондай-ақ, олардың құқылары мен міндеттерін анықтай отырып, сот мәжілісін жүргізудің тәртібін белгілейді. Азаматтық іс жүргізу заңдарымен бірге, бұл ұғым өзімен аттас ғылымды, әрі оқу пәнін де қамтиды. ХАІЖмен тікелей байланысты болып саналады. Тек субьектілерінде қайнар көздері мен пәндерәнде ерекшеліктер бар.
3.ХАІЖ-ң негізгі қайнаркөзі ретінде ұлттық заңнамаға сипаттама береңіз.
Бұрын КСРО-ның кезінде АІЖК мен Арбитраждық іс жүргізу кодексінде көрсетілген еді.
Қазіргі таңда халықаралық шарттарды имплементациялау мәселесі ең бірінші орында тұр. 1989 жылғы 17 ноябрьдегі БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының Жарғысына сәйкес, баолық мемлекеттер өз заңнамаларында хш-тарға деген құрметін көрсетуі тиіс еді. Себебі кез келген хш-дың нұсқамаларын орындау үшін ең алдымен мемлекеттің ішкі заңнамасы оған келісімін беріп тұруы тиіс. Біз ХАІЖ-ң ішкі мемлекеттік қайнар көзі ретінде ең алдымен Конституциямызды айта аламыз. ҚР К-ның 4-бабы 3,4-тармақтарында «Республика бекiткен халықаралық шарттардың республика заңдарынан басымдығы болады және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшiн заң шығару талап етiлетiн жағдайдан басқа реттерде, тiкелей қолданылады. Барлық заңдар, Республика қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар жарияланады. Азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен мiндеттерiне қатысты нормативтiк құқықтық актiлердi ресми түрде жариялау оларды қолданудың мiндеттi шарты болып табылады.» делінген. Осыған біз ХАІЖ-ге қатысты ХШ-ды да жатқыза аламыз.
«Сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 25 желтоқсандағы Конституциялық заңының 1-бабы 2- тармағында «Сот билiгi Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады және азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауға, Республика Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнiң, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуге қызмет етедi.» делінген.
«Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі Заңы
«Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы» Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 30 мамырдағы Заңында 20-бабы 1-тармағында « Қазақстан Республикасының қолданыстағы әрбiр халықаралық шартын Қазақстан Республикасының мiндеттi және адал орындауына жатады» делінген.
«Халықаралық коммерциялық төрелiк туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 28 желтоқсандағы Заңында тікелей ХАІЖ процесі туралы айтылған
«Аралық соттар туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 28 желтоқсандағы Заңы.
«Медиация туралы заңы» 2011 жыл 28-қаңтарда. Короче барлық заңдарда ХАІЖ-дің элеметтері көрініс тапқан.
4. Түрлі мемлекеттер заңнамаларындағы ХАІЖ нормаларының кодификация тәжірибесін қарастырып көрсетіңіз.
Кодификациялаудың 3 түрі бар:
салалық кодификация – бұл түрінде бұрын осыған байланысты заңнамасы болған. Тек соны толықтырумен айналысады. Бұған Франция, Италия, Гериания сияқты мемлекеттерді жатқызамыз.
Салааралық кодификация. Бұл түрінде ол үшін басқа заңнамаға қосымша коллизиялық нормалар мен ережелер қосу болып табылады. Греция, Испания, Португалия, Испания,Ресейді жатқызсақ болады.
Арнайы заң қабылдау. Немесе автономды кодификация деп атаймыз. Бұған Венгрия , Польша, Чехия, Швейцария, Түркияны жатқызамыз.
Ал Қазақстан Республикасына келетін болсақ, ҚР 2 түрін, яғни салааралықты таңдаған. Себебі , ҚР-да ол ҚР АІЖК-не енгізілген
5. ХАІЖ қайнаркөзі ретінде сот прецеденті мен доктринаға сипаттама береңіз.
Сот прецеденті азаматтық құқықтың қайнар көзі ретінде танылмадйы. Себебі, сот мекемелері заң шығарушы органдарға емес құқық қорғаушыға жатқызылады. Және олардың шығарған шешімдері құқық нормасы болып табылмайды. Алайда бұлш сұрақ әлі күнге дейін даулы болып келеді. Англо-американдық құқықтың құқықтық жүйесінде сот прецеденті құқықтың қайнар көзі болып есептеледі.
Сот практикасы деп :
• соттардың шешімдері
•жоғарға соттың қаулысы
Сот практикасы халықаралыө азаматтық іс жүргізуде ережелерді түсінуде,іске асыруда ерекше орынға ие. Біріншіден, ұлттық соттар хаіж нормаларын азаматтық іс жүргізу бойынша түсінік береді. Алайда , халықаралық шарттарға әр мемлекеттің соттары түсінік бергенде бір нормаға әр түрлі түсінік береді деген қауіп бар.
Екіншіден , сондықтан ЕО шегінде әрекет ететін хал-қ шарттардың қатарына түсінік берудің басқа жолы табылды. Яғни, Еуропалық қауымдастықтың Соты мемлекеттердің сотынан жоғары тұрған сот қызметін атқарып, халықаралық шарттарға түсінік беретін.
Құқықтық доктрина да құқықтың қайнар көзі ретінде саналмайды.
6. Халықаралық сыпайылық және өркениетті ұлттар таныған құқықтың ортақ қағидалары ХАІЖ қайнаркөзі ретінде қарастырудың өз пікіріңізді көрсетіңіз.
Өркениетті ұлттар таныған құқықтың ортақ қағидалары
Құқықтың ортақ қағидалары ұғымы арбитражды тәжірибеде 19ғасырда пайда болды. Содан кейін ол Халықаралық Соттың статутына енгізілді.
Құқықтың ортақ қағидалары ол – құқықтың, ондай-ақ халықаралық құқықтың пайда болған және қазір қолданылуының алғашқы құқықтық мәні. Құқықтың жалпы қағидаларына тану қағидасын, өз ісінде сот болуға құқығы жоқ қағидасын, тең адам тең адамды биллей алмау қағидасын және т.б. жатқызамыз. Ортақ қағидалар негізінен жазбаша бекітілмеген.
Халықаралық сот органдары осындай қағидаларды негізінен шешімдерін дәлелдеу үшін қолданады. Ал кейбіреулері сот шешімінің бір басты негізі ретінде қоданады.
Шетел соттарының шешімдерін орындату және өзара тану туралы халықаралық келісім болмаса, онда халықаралық сыпайылық қағидасы қолданылады. Яғни , әріптес мемлекеттер бір-бірінің құқық тәртібіне құрметпен қарауы тиіс.
7. ХЖҚ нормаларының қазақстандық заңнамадағы кодификациялау ерекшеліктеріне сипаттама беріңіз.
Халықаралық азаматтық процесс нормаларының құқық жүйесіндегі орнын белгілеудегі доктриналық және заінамалық ұстанымдарды шартты түрде екі топқа бөлуге болады. Біреулерінің позициясына сәйкес, Хал азам процесс азаматтық процесстік құқықтың құрамдас бөлігі болса, екіншілерінде ол халықаралық жеке құқық саласының ішінде қарастырылады.
Қазақстандық заңнаманы бірінші топқа жатқызуға болады - халықаралық азаматтық процесс мәселелерінің басым көпшілігі (халықаралық коммерциялық арбитраж мәселелері мен шетелдік құқық мазмұнын анықтауды қоспағанда) Азаматтық іс жүргізу Кодексінің "Халықаралық процесс" аталатын 5-ші бөлімінде қамтылған. Сәйкесінше, коллизиялық нормалар мен оларды қолдану ережелері негізінен Азаматтық Кодекстің "Халықаралық жеке құқық " аталған бөлімінде және ішінара - "Неке және отбасы туралы" Заңның "Неке - отбасылық заңнама нормаларын шетелдіктер мен азматтығы жоқ тулғаларға қолдану" атты 7-тарауында қамтылған. сондықтан да отандық заңнамада халықаралық азаматттық процес мәселелері халықаралық жеке құқықтан қатал ажыратылған деуге толық негіз бар.
Таза заңнамалық тұрғыдан дүние жүзінің мемлкеттерінің көпшілігінде осындай көзқарас, яғни, халықаралық азаматтық процесс мәселелерінің азаматтық процесстік құқық шеңберіндегі кодификациясы басым деп айтуға негіз бар. Атап айтқанда, құрлықтық құқықтағы басқаларға ең көр үлгі болған заңнамалық жүйелерде - француз және германт заңнамасында - қарастырылып жатқан мәселелер азаматтық процесс кодекстерінде (Code de procedure civile, Zivilprozessordnung)
орын тапқан. осындай ұстаным Грузияны қоспағанда барлық бұрынғы КСРО мемлекеттерінің заңнамаларына да тән. Заңнама унификациясы мақсатында ТМД Парламентаралық Ассамблеясы жаңадан дайындап жатқан Модельдік Азам Сот жүргізу кодексі жобасында да халықаралық азам процесс мәселелерін қамтитын арнайы бөлім қарастырлынған.
8. "Юрисдикция", "құзірет" және "соттылық" терминдерінің халықаралық азаматтық процесс контекстіндегі арақатынасына талдау жасаңыз.
Құқықтық әдебиетте және көптеген мемлекеттердің заңнамаларында істі белг бір сотта қарастыру мүмкіндігіне байланысты әр түрлі терминдер қолд-ды. Олардың мағыналарының арақатынасы нақты айқындалмаган және шатасулар мен даулы мәселелер көп кездеседі. Мұндай шатасулар көбінесе доктринаға тән, бірақ кейбір жағдайларда нормативтік мәтіндерге өтіп кетіп, құқық қолдану тәжірибесіне кері әсерін тигізуі мүмкін. Бұл мәселе ҚР заңнамасына да жат емес.
Нақты бір мемл-т сотының нақты бір істі қарастыру мүмкіндігіне байл-ты "юрисдикция","құзірет","соттылық" терминдері қолдануы мүмкін. Бұл ретте көптеген батыс мемлекеттерінде осы мәселеге аса назар аударылмайтындығын ескеру қажет.
"Юрисдикция" - бүкіл мемлекеттің құқығын жүзеге асыратын мәселелерді қамтиды. Бұл термин "аумақтық үстемдік" түсінігінің синонимі бол.таб. және тек сот билігін жүзеге асырумен шектелмейді. ҚР Азам.іс жүргізу кодексінде 2 мағ-да қолд-ды: 1.қазақстандық соттың билігін de jure емес, de facto жүзеге асыру мұмкіндігін білд-ді. 2. мемлекеттер мен олардың меншігінің юрисдикциялық иммуниттеттері туралы БҰҰ конвенциясын бекітуге байл-ты 2010ж енгізілген жаңа 46-тарауда қазақстандық соттың істі қарастыру мүмкіндігін (de jure) білдіреді.
"Компетенция" термині негізінен француз заңнамасында орын тапқан, яғни нақты бір мәселені нақты бір органның (тек сотпен шектелмей) қарастыру мүмкіндігін білдіреді. Бұл мағынада "компетенция" яғни құзірет - юрисдикцияның құрамдас бөлігі болып есептеледі. мысалы, Франция юрисдикциясы- Француз сотының компетенциясы.
ҚР-да құзірет ретінде сот, сарапшы,Конституциялыфқ Кеңес, прокурорлар және т.б. мемлекеттік орган немесе лауазымды адамдардың қарамағына кіретін мәселелерді қамтиды. Құзірет пен юрисдикция терминдері ҚР Азам.іс жүргізу кодексінде негізінен тең мағынада қолд-ды. Бірақ "құзірет" тек де юре билікті білдірсе, "юрисдикция" 143-ші бапта де факто билікті білдіреді.
Қорытындылай келе, "құзірет" - халықар.азам.процесс мақсатында істің жалпы мемл-т сотының қарамағына жатуын білдіреді, ал "Соттылық" термині іске байл-ты нақты бір мемл-т соттарының "құзіреті" белгіленгеннен кейін, оның осы мемл-т ішіндегі қай соттың қарамағына жататындығын білдіреді.
9. Халықаралық және ішкі құзірет түсініктерінің ерекшеліктері. Шетелдіктер қатысушы істер бойынша құзіретті анықтау тәртібін анықтаңыз.
"Компетенция" термині негізінен француз заңнамасында орын тапқан, яғни нақты бір мәселені нақты бір органның (тек сотпен шектелмей) қарастыру мүмкіндігін білдіреді. Бұл мағынада "компетенция" яғни құзірет - юрисдикцияның құрамдас бөлігі болып есептеледі. мысалы, Франция юрисдикциясы- Француз сотының компетенциясы.
ҚР-да құзірет ретінде сот, сарапшы,Конституциялыфқ Кеңес, прокурорлар және т.б. мемлекеттік орган немесе лауазымды адамдардың қарамағына кіретін мәселелерді қамтиды. Құзірет пен юрисдикция терминдері ҚР Азам.іс жүргізу кодексінде негізінен тең мағынада қолд-ды. Бірақ "құзірет" тек де юре билікті білдірсе, "юрисдикция" 143-ші бапта де факто билікті білдіреді.
"Құзірет" - халықар.азам.процесс мақсатында істің жалпы мемл-т сотының қарамағына жатуын білдіреді. Орыс тілді әдебиеттерде бұл мәселе "международная подсудность" деп те аталуы мүмкін. Ал "Соттылық" термині іске байл-ты нақты бір мемл-т соттарының "құзіреті" белгіленгеннен кейін, оның осы мемл-т ішіндегі қай соттың қарамағына жататындығын белгілейді(ішкі соттылық).
416-бап. Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша
ҚР соттарының құзыреті
1. Егер ҚРның аумағында жауапкер-ұйым орналасқан болса немесе жауапкер-азаматтың тұрғылықты жері болса, шетелдік тұлғалар қатысатын істі ҚРның соттары қарайды.
2. ҚРның соттары, сондай-ақ шетелдік тұлғалар қатысатын істерді мына жағдайларда:
1) ҚРның аумағында шетелдік тұлғаның басқару органы, филиалы немесе өкілдігі болғанда; 2) жауапкердің ҚР аумағында мүлкі болғанда; 3) алиментті өндіріп алу туралы және әке екенін анықтау туралы іс бойынша талап қоюшының ҚРда тұрғылықты жері болғанда; 4) мертігу, денсаулыққа өзге де зақым келтіру немесе асыраушысының қайтыс болуы арқылы келтірілген зиянды өтеу туралы іс бойынша зиян ҚР аумағында келтірілгенде немесе талап қоюшының ҚРда тұрғылықты жері болғанда; 5) мүлікке келтірілген зиянды өтеу туралы іс бойынша зиянды өтеу туралы талап қоюға негіз болған іс-әрекет немесе өзге де мән-жайлар Қрның аумағында орын алғанда; 6) талап қою, оның толық немесе ішінара орындалуы ҚР аумағында орын алуға тиіс болған немесе орын алған шарттан туындағанда;
7) талап қою ҚР аумағында орын алған негізсіз баюдан туындағанда; 8) неке бұзу туралы іс бойынша талап қоюшының ҚРда тұрғылықты жері болғанда немесе ерлі-зайыптылардың ең болмағанда біреуі ҚРның азаматы болғанда; 9) ар-ожданды, абыройды және іскерлік беделді қорғау туралы іс бойынша талап қоюшының ҚРда тұрғылықты жері болған жағдайларда қарайды.
3. Қазақстан Республикасының соттары, егер ҚРның заңдарымен өз құзыретіне жатқызылса, басқа істерді де қарайды.
10)Құзірет белгілеудің латын жүйесінің ерекшеліктерін атап көрсетіңіз.
Құзырет – нақты бір органның немесе лауазымды тұлғаның заңды түрде бекітілген өкілеттіктері, құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы, оның мемлекеттік органдар жүйесіндегі орнын анықтайды.
Соттық құзырет – нақты бір істі бірінші инстанция соты ретінде қарау өкілеттілігі. Азаматтық процесте соттық құзырет пәндік және аумақтық болып екіге бөлінеді. Пәндік соттық құзырет бойынша белгілі бір пәнге қатысты істер нақты бір соттардың құзыретіне жатқызылады. Жалпы тәртіп бойынша барлық істер ауданы соттардың құзыретіне берілген. Ал облысы жәнеЖоғарғы сот құзыретіне жататын істер өз алдына топқа бөлінеді. Мысалы, ҚР Жоғарғы сотының құзыретіне ҚР Президентінің, Парламентінің, Үкіметінің актілерін, министрліктердің, агенттіктердің адам құқығы мен бостандығына қатысты актілерін шағымдау, мемлекеттік құпияға қатысты істерді қарау, т.б. жатады.
Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша соттардың құзыретін белгілеу заңнама мен доктриналардағы салыстырмалы түрде жаңа түсінік болып табылады. Халықаралық жеке құқықта дауды шешу бойынша мемлекеттің өкілеттігін анықтау үшін «юрисдикция» не «халықаралық соттылық» терминдері қолданылады. Кең мағынадан алғанда құзырет дегеніміз - халықаралық азаматтық айналымдағы дауларды шешудегі ҚР-ның құзыреттілігі болып табылады. Тек ҚР-ның құзыреттілігі нақты іс бойынша белгіленген кезде ғана ҚР сот инстанцияларының арасында құзырет белгіленеді. әр түрлі мемлекеттердің заңнамаларында халықаралық соттылық мәселелерін әр түрлі шешеді. Халықаралық жеке құқық доктриналарында шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша ұлттық соттардың құзыретін белгілеудің 3 жүйесі бар:
А) франко-романдық (латын) жүйесі 1804 жылғы Француз азаматтық кодексінде (Наполеон кодексі) белгіленген. Осы жүйе бойвнша халықаралық соттылық тараптардың азаматтығы бойынша анықталады.
Б) герман жүйесі 1877 жылғы Азаматтық сот өндірісі туралы герман ережесімен бекітілген. Соттылық жауапкердің тұрғылықты жері бойынша анықталады. Осы құзырет белгілеудің жүйесі бойынша заңды тұлғалардың домицилиі оның әкімшілік органының (басқармасының) орналасу жері бойынша анықталады.
В) англо-американдық жүйе жалпы құқық елдерінде қолданылады. Осы жүйе бойынша халықаралық соттылық сот елінде жауапкердің болуымен (фактическое присутствие) анықталады.
11) Құзірет белгілеудің герман жүйесінің қағидаларын анықтаңыз . Аctor seqitur forum rei қағидасы.
Соттық құзырет – нақты бір істі бірінші инстанция соты ретінде қарау өкілеттілігі. Азаматтық процесте соттық құзырет пәндік және аумақтық болып екіге бөлінеді. Пәндік соттық құзырет бойынша белгілі бір пәнге қатысты істер нақты бір соттардың құзыретіне жатқызылады. Жалпы тәртіп бойынша барлық істер ауданы соттардың құзыретіне берілген. Ал облысы жәнеЖоғарғы сот құзыретіне жататын істер өз алдына топқа бөлінеді.
Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша соттардың құзыретін белгілеу заңнама мен доктриналардағы салыстырмалы түрде жаңа түсінік болып табылады. Халықаралық жеке құқықта дауды шешу бойынша мемлекеттің өкілеттігін анықтау үшін «юрисдикция» не «халықаралық соттылық» терминдері қолданылады. Кең мағынадан алғанда құзырет дегеніміз - халықаралық азаматтық айналымдағы дауларды шешудегі ҚР-ның құзыреттілігі болып табылады. Тек ҚР-ның құзыреттілігі нақты іс бойынша белгіленген кезде ғана ҚР сот инстанцияларының арасында құзырет белгіленеді. әр түрлі мемлекеттердің заңнамаларында халықаралық соттылық мәселелерін әр түрлі шешеді. Халықаралық жеке құқық доктриналарында шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша ұлттық соттардың құзыретін белгілеудің 3 жүйесі бар:
А) франко-романдық (латын) жүйесі 1804 жылғы Француз азаматтық кодексінде (Наполеон кодексі) белгіленген. Осы жүйе бойвнша халықаралық соттылық тараптардың азаматтығы бойынша анықталады.
Б) герман жүйесі 1877 жылғы Азаматтық сот өндірісі туралы герман ережесімен бекітілген. Соттылық жауапкердің тұрғылықты жері бойынша анықталады. Осы құзырет белгілеудің жүйесі бойынша заңды тұлғалардың домицилиі оның әкімшілік органының (басқармасының) орналасу жері бойынша анықталады.
В) англо-американдық жүйе жалпы құқық елдерінде қолданылады. Осы жүйе бойынша халықаралық соттылық сот елінде жауапкердің болуымен (фактическое присутствие) анықталады.
Actor sequitur forum rei – талапкер сотқа жауапкердің тұрғылықты жері бойынша жүгінуі керек қағидасы.
12) Ағылшын жүйесінде құзірет белгілеу қалай жүзеге асады. Actions in personam және actions in rem-нің классикалық және ағылшын құқығындағы квалификациясының ерекшеліктерін қарастырып ашыңыз.
Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша соттардың құзыретін белгілеу заңнама мен доктриналардағы салыстырмалы түрде жаңа түсінік болып табылады. Халықаралық жеке құқықта дауды шешу бойынша мемлекеттің өкілеттігін анықтау үшін «юрисдикция» не «халықаралық соттылық» терминдері қолданылады. Кең мағынадан алғанда құзырет дегеніміз - халықаралық азаматтық айналымдағы дауларды шешудегі ҚР-ның құзыреттілігі болып табылады. Тек ҚР-ның құзыреттілігі нақты іс бойынша белгіленген кезде ғана ҚР сот инстанцияларының арасында құзырет белгіленеді. әр түрлі мемлекеттердің заңнамаларында халықаралық соттылық мәселелерін әр түрлі шешеді. Халықаралық жеке құқық доктриналарында шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша ұлттық соттардың құзыретін белгілеудің 3 жүйесі бар:
А) франко-романдық (латын) жүйесі 1804 жылғы Француз азаматтық кодексінде (Наполеон кодексі) белгіленген. Осы жүйе бойвнша халықаралық соттылық тараптардың азаматтығы бойынша анықталады.
Б) герман жүйесі 1877 жылғы Азаматтық сот өндірісі туралы герман ережесімен бекітілген. Соттылық жауапкердің тұрғылықты жері бойынша анықталады. Осы құзырет белгілеудің жүйесі бойынша заңды тұлғалардың домицилиі оның әкімшілік органының (басқармасының) орналасу жері бойынша анықталады.
В) англо-американдық жүйе жалпы құқық елдерінде қолданылады. Осы жүйе бойынша халықаралық соттылық сот елінде жауапкердің болуымен (фактическое присутствие) анықталады.
ПРАВА ВЕЩНЫЕ И ОБЯЗАТЕЛЬСТВЕННЫЕ
Римские юристы не разграничивали права вещные и обязательст-венные. Такое разграничение было введено учеными позднее. В Риме противопоставляли лишь иски (средства защиты прав). Римляне раз-личали иски вещные (actions in rem) и иски личные (actions in per-sonam).
416-бап. Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша
Қазақстан Республикасы соттарының құзыреті
1. Егер Қазақстан Республикасының аумағында жауапкер-ұйым орналасқан болса немесе жауапкер-азаматтың тұрғылықты жері болса, шетелдік тұлғалар қатысатын істі Қазақстан Республикасының соттары қарайды.
2. Қазақстан Республикасының соттары, сондай-ақ шетелдік тұлғалар қатысатын істерді мына жағдайларда:
1) Қазақстан Республикасының аумағында шетелдік тұлғаның басқару органы, филиалы немесе өкілдігі болғанда;
2) жауапкердің Қазақстан Республикасы аумағында мүлкі болғанда;
3) алиментті өндіріп алу туралы және әке екенін анықтау туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болғанда;
4) мертігу, денсаулыққа өзге де зақым келтіру немесе асыраушысының қайтыс болуы арқылы келтірілген зиянды өтеу туралы іс бойынша зиян Қазақстан Республикасы аумағында келтірілгенде немесе талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болғанда;
5) мүлікке келтірілген зиянды өтеу туралы іс бойынша зиянды өтеу туралы талап қоюға негіз болған іс-әрекет немесе өзге де мән-жайлар Қазақстан республикасының аумағында орын алғанда;
6) талап қою, оның толық немесе ішінара орындалуы Қазақстан Республикасы аумағында орын алуға тиіс болған немесе орын алған шарттан туындағанда;
7) талап қою Қазақстан Республикасы аумағында орын алған негізсіз баюдан туындағанда;
8) неке бұзу туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болғанда немесе ерлі-зайыптылардың ең болмағанда біреуі Қазақстан Республикасының азаматы болғанда;
9) ар-ожданды, абыройды және іскерлік беделді қорғау туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болған жағдайларда қарайды.
3. Қазақстан Республикасының соттары, егер Қазақстан Республикасының заңдарымен өз құзыретіне жатқызылса, басқа істерді де қарайды.
13. Америка заңнамасы мен сот тәжірибесіндегі «ұзын қол» заңдары мен «минималды контактілер» ережесін қолдану тәжірибесі.
Азаматтық істер тәжірибесінде, мысалығаайтатын болсақ, ақпарат пайдаланушыларда, немесе авторлық құқық иелерінебайланысты туындаған дауларда тараптар түрлі мемлекеттердің азаматтары болып жататын жағдайлар жиікездеседі. Тараптар арасындағы сот өндірісін жүргізу кезінде келесідей мәселелертуындайды:
1)құқықтық қатынас қай мемлекеттің заңнамасына бағынады( бұл істі қай мемлекеттің соты немесе құзыретті органы қарауға құқылы);
2)қай мемлекеттің заңын пайдаланамыз ( әдетте халықаралық жеке құқықта құқықты пайдалану кездерінде коллизиондық байламдар пайдаланылады— «орналасу ел заңы», «шарт бекітілген ел заңы», «залал келтірілген мемлекеттің жерінің заңы». Аталған азаматтық істер бойынша шетел элементімен шиелініскен қатынастарда құқықты қолдану және дауды қарау жеріне байланысты таңдау еркіндігі белгіленген. Алайда, көп жағдайларда ол тиімді болып табылмайды. Тараптар әрдайым таңдау жасауда объективті немесе субъективті себептермен жасай бермейді.Яғни, ортақ консенсусқа келу оңайлыққа түспейді.Мысалы, интернет дауларындағы шетел элементімен шиелініскен мәселелерде, қай мемлекеттің сотына шағымдану керек деген мәселе туындайды.
Халықаралық жеке құқықтағы азаматтық іс жүргізулерде дәстүрлі түрде, әр сот өз нормасын пайдаланатын lex fori ережесі пайдаланылады. Әр мемлекетте соттылықты анықтау ережелері өзіндік ерекшеліктерге ие. Дегенмен де, жауапкердің ұлты немесе орналасқан аумағы – соттардың дауды қарау алдындағы басшылыққа алатын негізгі критерийі болады. ады.Бұл ережеге негіз болып тарихи тұрғыдан, сот үшін жауапкердің физикалық келуі фактор болады. Алайда, ғаламтор желісінің, және өзге де азаматтық қатынастардың экстерриториалдығы құқық бұзушының тұрған жерін анықтауды қиындатқаннан, көп ғалымдардың пікірінше жауапкердің елі заңын пайдалану керек дейді. Осы қатынастарда, АҚШтың соттарының тәжірибесі қызықты. Өз кезегінде АҚШтағы ақпарат алмасу жолдарының даму қарқындылығы онда туындайтын дауларды қарастыруда тәжірибесінің жинақталғандығымен түсіндіріледі.
Қазіргі уақытқа дейін АҚШта юрисдикциялық мәселелерді шешуде жеке заңнама(personal jurisdiction) қолданылатын. АЛайда, бүгінде бұл қағида минималды контакт қағидасымен тікелей алмастырылған, яғни, жауапкердің белгілі біртерриториямен байланысы, сол мемлекеттің заңнамасын қолдануға себеп болады және американдық соттардың юрисдикциясы үшін жауапкердің физикалық келуі анықтаушы шарт болып табылмайды.Көптеген штаттарда минималды контакт критериийін жариялау «ұзын қол» заңдарымен(long arm statutes)бекітілген. Бұл жағдайларда заңның экстерриториалдығы туралы айтуға болады. Аталған критерийлер негізінде көптеген фактілерді әсіресе әрекетті бөліп қарастыруымызға болады. Мысалы, мәмілені жасаушарты (қызмет көрсету, тауарды жеткізу шарттары); жылжыматйын мүлікті иемдену мен пайдалану, кредитормен төлем жүргізілетін америка банкіндегі тұрақты шотының болуы. Сондықтан, АҚШ заңнамасында азаматтық қатынастарда, әсіресе интернет қатынастарында егер резидент сол мемлекеттің резиденті болмаған күнде де, аталған байланыстарды ескере отырып өз мемлекетінің заңнамасын пайдаланады.Тауар және қызмет көрсетулер туралы ғаламторға ақпаратты енгізудің өзі заңнаманың анықталуына негіз болады. Мысалыға, егер ақпарат АҚШ резиденттеріненемесе ағылшын тілінде ақпаратты енгізу шектелмеген жағдайда.
14. Түрлі мемлекеттер заңнамалары мен сот тәжірибелеріндегі сот құзіретін кеңейту тенденцияларын атап көрсетіңіз
Заманауи құқықтық зерттеулерде әділ соттылық «құзыретті органдардың ең жоғарғы заңнамалықәрекеттері» дегенбаға беріледі. Өзгеше айтар болсақ, әділ соттылық мемлекеттік билікті жүзеге асырудың нысаны. Тарихшылармен теоретиктердің айтуынша, әділ соттылық мемлекеттің құқықтық нысаны толығымен дамыған кезден кейін ғана пайда болады. Алайда, бізге белгілі жеке даулар барлық әлеуметтікнысандарда болып, дауларды шешкен. Ол кезде, азаматтық жеке істер мемлекеттікбиліктің нысаны болып табылмады, сол тап өкілдерінің ең жоғарғы дәрежелі тұлғасы дауды ішкі сенім бойынша шешіп отырған. Ежелгі Египетте жеке азаматтық қатынастар жергілікті өзін өзі басқарушы органдармен шешіліп отырған.Ежелгі германдықтарда квазисоттық функциялар тайпалық басқаруоргандарымен шешіліп отырған, халықтық сот. Осылайша жеке даулар Ежелгі Вавилонда, ассириялықтарда, көптеген африкатайпаларында да шешімін тапқан. Дәл сол кездерде, жариялық функциялармен байланысты(салық)даулар мемлекеттік билікпен байланысты арнайы құрылымдармен шешіліп отырған: Египетте-фараондардың сенімгер тұлғаларынан құралған сотколлегиялары, Ежелгі РУсьте бұл князьдің жұмысы.Ең алғаш, Ежелгі Римде прокурордың мемлекеттік билік өкілі ретінде қатысуымен дауды шешу жүргізілген. Феодалдық ортағасырларда Еуропада сеньорлар деп аталатын «феодал соттары» азаматтық істерді қарастырып шешкен болатын. Мұндайсоттарға барлық вассалдар шақырылған.Сеньор соттарында қарастырылған азаматтық мәселелер: жерге төленетін салық жөнінде, ортақ таулар мен ормандарды пайдалану туралы, әскери компанияларды қамтамасыз ету үшін берілетін жинақтар жөнінде. ОСы тарихи кезеңде кәсіби әділ сот өндірісі нысаны қалыптаса бастады. Соттар өзін өзі басқару қағидаларынасүйене отырып ең беделді отбасылардан таңдала бастады. Осы кезде атқарушылық билік пен сот билігінің органдары жақындай бастады. Мысалы, ортағасырлардағы неміс қалаларында қаласоттары акімшілік қызметтерді де атқарды: қала жерлерін сыйға тартты, көпестердің дауларыншешті. Сот билігі сауда қатынастарының күшеюінен бастап дами бастады(XII бастап). Бұл кездерде үштік саудасоттары құрылады. XIIIғасырдаазаматтық іс жүргізу және азаматық құқық жетік дами бастайды. Бұл Рим құқықығына жүгінулерден көрініс табады. Одан кейін, Ренессанс адамның деке қадір қасиеттерінің орнын жоғары бағалады. Өз кезегінде, сот ісіндегі кәсіптік және мамандандырылу капитализмнің жаңасатысына жолашты: экономикадағы тауар ақша қатынастарының күшеюі. Сотбилігі мемлекет билігінің тармағына кіреді. Әрбір мемлекетте кем дегенде ірсот жүйесі бар(Нидерланды, Испания)сонымен қатар бірнеше сот жүйелері бар (Франция,германия, Ресей). Сот өндірісі дамып, тараптардың әділсот жарыссөздерін жүргізу міндеттемесін ала отырып, дұрысшешім шығару функциясын өзіне алады. XIXғ соттардың мамандандырылғантамақтарға жіктелуі туындады: Әкімшілік(франция), салық (Канада), Отбасы (Жапония) және тағы басқа.Осылайша, тарихи дамуүрдісінде сот жүйесінің даму тенденциялары болды.
15. Сот құзіретін белгілеуге байланысты ҚР АІЖК-ң ұстанымына сипаттама беріңіз .
ҚР АІЖК 1993 жылы 13 шілдеде қабылданды. Ол бойынша: 416-бап. Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша
Қазақстан Республикасы соттарының құзыреті
1.Егер Қазақстан Республикасының аумағында жауапкер-ұйым орналасқан болса немесе жауапкер-азаматтың тұрғылықты жері болса, шетелдік тұлғалар қатысатын істі Қазақстан Республикасының соттары қарайды.
2. Қазақстан Республикасының соттары, сондай-ақ шетелдік тұлғалар қатысатын істерді мына жағдайларда:
1) Қазақстан Республикасының аумағында шетелдік тұлғаның басқару органы, филиалы немесе өкілдігі болғанда;
2) жауапкердің Қазақстан Республикасы аумағында мүлкі болғанда;
3) алиментті өндіріп алу туралы және әке екенін анықтау туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болғанда;
4) мертігу, денсаулыққа өзге де зақым келтіру немесе асыраушысының қайтыс болуы арқылы келтірілген зиянды өтеу туралы іс бойынша зиян Қазақстан Республикасы аумағында келтірілгенде немесе талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болғанда;
5) мүлікке келтірілген зиянды өтеу туралы іс бойынша зиянды өтеу туралы талап қоюға негіз болған іс-әрекет немесе өзге де мән-жайлар Қазақстан республикасының аумағында орын алғанда;
6) талап қою, оның толық немесе ішінара орындалуы Қазақстан Республикасы аумағында орын алуға тиіс болған немесе орын алған шарттан туындағанда;
7) талап қою Қазақстан Республикасы аумағында орын алған негізсіз баюдан туындағанда;
8) неке бұзу туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болғанда немесе ерлі-зайыптылардың ең болмағанда біреуі Қазақстан Республикасының азаматы болғанда;
9) ар-ожданды, абыройды және іскерлік беделді қорғау туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болған жағдайларда қарайды.
3. Қазақстан Республикасының соттары, егер Қазақстан Республикасының заңдарымен өз құзыретіне жатқызылса, басқа істерді де қарайды. Азаматтық істер бойынша сот төрелігін азаматтық іс жүргізу заңдарында белгіленген ережелер бойынша тек қана сот жүзеге асырады. Соттың биліктік өкілеттілігін кімнің де болса иеленуі заңда көзделген жауаптылыққа әкеліп соғады. Өз қарауына жатпайтын іс бойынша азаматтық сот ісін жүргізуді жүзеге асырған, өз өкілеттігін асыра пайдаланған немесе осы Кодексте көзделген азаматтық сот ісін жүргізу принциптерін өзгеше түрде елеулі бұзған соттың шешімдері заңсыз болады және олардың күші жойылуға тиіс. Азаматтық іс бойынша сот шешімдерін осы Кодексте көзделген тәртіппен тек тиісті соттар ғана тексеріп, қайта қарай алады. Әрбір адам бұзылған немесе даулы конституциялық құқықтарын, бостандықтарын немесе заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін осы Кодексте белгіленген тәртіппен сотқа жүгінуге құқылы. Мемлекеттік органдар, заңды тұлғалар немесе азаматтар заңда көзделген жағдайларда өзге адамдардың немесе адамдардың белгісіз бір тобының құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау туралы сотқа арыз беріп жүгінуге құқылы. Азаматтық іс бойынша іс жүргізу кезінде азаматтық процеске қатысушы адамның ар-ожданын қорлайтын немесе қадір-қасиетін кемсітетін шешімдер мен іс-әрекеттерге тыйым салынады.Меншікке заңмен кепілдік беріледі. Соттың шешімінсіз ешкімді өз мүлкінен айыруға болмайды.12-бап. Судьялардың тәуелсіздігіСудья сот төрелігін атқару кезінде тәуелсіз болады және Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңға ғана бағынады.
Сот құжаттары іске қатысушы адамдарға олардың ана тіліне немесе олар білетін басқа тілге аударылып беріледі.Азаматтық сот ісін жүргізу тараптардың айтысуы мен тең құқықтылығы негізінде жүзеге асырылады. Тараптар бірдей іс жүргізу құқықтарын пайдаланады және бірдей іс жүргізу міндеттерін көтереді.
Істі қараушы сот объективтілікті және әділдікті сақтай отырып, істің мән-жайын толық және объективті зерттеуге тараптардың құқықтарын іске асыруы үшін қажетті жағдайлар жасайды, іске қатысушы адамдарға олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді, іс жүргізу әрекеттерін жасаудың немесе жасамаудың салдары туралы ескертеді және осы Кодексте көзделген жағдайларда олардың өз құқықтарын жүзеге асыруына жәрдемдеседі. Сот іс жүргізу шешімін зерттеуге қатысу тараптардың әрқайсысына бірдей негізде қамтамасыз етілген дәлелдемелерге ғана негіздейді.
Судья істе бар дәлелдемелерді олардың жиынтығымен әділ, жан-жақты және толық қарауға негізделген өзінің ішкі сенімі бойынша бағалайды, бұл орайда ол заң мен ар-ұятты басшылыққа алады. Сот үшін ешқандай дәлелдеменің күні бұрын белгіленген күші болмайды. соттар мен барлық сот сатыларында сотта істі қарау ашық жүргізіледі. құпиялар болып табылатын мәліметтері бар шешімдерді хабарлауды қоса, сондай-ақ бала асырап алу құпиясын, жеке, отбасылық, коммерциялық немесе өзге де заңмен қорғалатын құпияларды, азаматтар өмірінің ашық айтпайтын сырлары туралы мәліметтерді сақтауды қамтамасыз ету қажет екендігін не істі ашық қарауға кедергі келтіретін өзге де мән-жайларды негізге алған іске қатысушы адамының өтінішін сот қанағаттандырған кезде, сондай-ақ осы Кодекстің 179-бабының алтыншы бөлігінде көзделген жағдайда заңға сәйкес істерді қарау жабық сот отырысында жүзеге асырылады. Азаматтардың жеке хат алысуы және жеке телеграф байланысы ашық сот отырысында арасында осы хат алысу мен телеграф байланысы болған адамдардың келісімімен ғана жария етілуі мүмкін. Бұлай болмаған жағдайда бұл адамдардың жеке хат алысуы мен жеке телеграф байланысы жабық сот отырысында жария етіліп, зерттеледі. Аталған ережелер фото және кино құжаттарын, дыбыс және бейне жазбаларды, сондай-ақ техникалық құралдардың көмегімен алынған жеке сипаттағы мәліметтер бар хабарларды зерттеген кезде де қолданылады. Соттың жабық отырысында істі қарау кезінде іске қатысушы адамдар, олардың өкілдері, ал қажет болған жағдайларда куәлар, сарапшылар, мамандар, аудармашылар да қатысады.
16. Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша 1993 ж. Минск және 2002 ж. Кишинев конвенцияларындағы сот құзыретін белгілеу мәселелеріне талдау жасаңыз.
Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша 1993 ж. Минск және 2002 ж. Кишинев конвенциялары сот құзыретін белгілеу ұқсас боп келеді. Осы конвенциялардың 2 бөлімінде қарастырылған. ( 22,23,24,25 – баптарында нақты көрсетілген).
Егер әр түрлі шарт жасасушы тараптар аумағында тұрғылықты жері бар іске қатысушы бірнеше жауапкер болса, онда дау талапкердің таңдауымен кез келген жауапкердің тұрғылықты жері бойынша қаралады. Шарт жасасушы тараптар соты мына жағдайда құзыретті, егер оның аумағында:
өнеркәсіпті немесе басқа шаруашылық қызметі жауапкер кәсіпорнында сауда жүзеге асырылса;
даудың пәні болып табылатын шарттағы міндеттемелер орындалса немесе толығымен, болмаса ішінара орындалуы тиіс болса;
ар-ұяты, абыройы және іскерлік беделі туралы талап арызы бойынша талапкердің тұрақты тұрғылықты жері болса.
Сот қозғалмайтын мүлікке талап арыз, заттай құқық және меншік құқығы бойынша мүліктің орналасу жеріне байланысты айрықша құзыретті.
Шартты соттылық
(23-бап)
Шарт жасасушы тараптар соты басқа жағдайларда да, егер дауды осы сотқа беру туралы жазбаша келісім бар болса, онда істі қарауы мүмкін. дауды сотқа беру туралы келісім бар болып, жауапкер арызы бойынша іске байланысты өндірісті тоқтатады.
Сот процесстерінің өзара байланысы
(24 бап)
Негізгі талап арыз құқықтық қатынастардан туындайтын қарсы келген талап арыз және есепке алу туралы талап ету сияқты сот қарауына жатады.
Өндірісті қозғау жағдайында шарт жасасушы тараптар арасында және негізде, осы конвенцияға сәйкес, істі соңынан қозғаған сот өндірісті тоқтата алады.
Азаматтық процесске прокурордың қатысуы туралы өтініш
(25-бап)
Шарт жасасушы бір тараптың прокуроры басқа шарт жасасушы тараптың прокурорына сол шарт жасасушы тарап сотында азаматтар мен заңды тұлғалардың құқығын қорғауға байланысты өзінің құзыретінде істі қозғау өтінішімен жүгінуге құқылы.
17. Юрисдикция қақтығыстарының түсінігі мен пайда болу себептерін анықтап ашыңыз.
Құқықтық әдебиеттерде «юрисдикция» термині кеңінен қолданылады. Бұл термин – соттың не басқа соттың немесе басқа мемлекеттік билік органдарының құзыреттілігінің шегі деп түсіндіріледі.Юрисдикция термині соттық, атқарушылық және заңнамалық сипатта болуы мүмкін.
Әдетте, юрисдикция қақтығысы халықаралық соттылық туралы ережесімен рұқсат етіледі.
Мемлекеттің өз құзыретін өз еркімен орнатады. Мемлекеттің өз соты құзыретін белгілеу құқығы шектеусіз.( Еуроодақ, Еуропа Еркін Сауда Ассоциациясы, Латын Америкасы шеңберіндегі аймақтық шарттармен бекітілген шектеулерді есептемегенде). Сондықтан кейбір нақты жағдайларда бір іске байланысты бірнеше мемлекет өз сотының құзыретін жариялап, юрисдикциялар қақтығысы орын алуы мүмкін. Мысалы, Қазақстан азаматшасы Англияда тұратын Франция азаматынан алимент өндіру туралы талап арызын Қазақстан сотына (ҚР АІЖК 416.2.3 бабы бойынша), Франция сотына (даудың бір тарабы француз болғандықтан, ФАК 15 бабы бойынша), Англия сотына (Англия аумағында жауапкерге сотқа шақыру қағазын табыстау мүмкіндігіне орай) бере алады.
Юрисдикциялар қақтығысының коллизиялық құқықтағы қолданбалы материялық құқық жүйелерінің қақтығысынан айтарлықтай бір айырмашылығы бар. Материялық құқық қақтығысында құзыретті сот өз елінің коллизиялық нормалары негізінде істі белгілі бір мемлекеттің материялық құқығына бағындырады, яғни, өз елінің материялық құқығы қолданбалы болмаса да, істі шетелдік құқық бойынша түбегейлі шешеді.
18. Юрисдикцияның позитивті және негативті қақтығыстарының ерекшеліктерін көрсетіңіз.
Юрисдикциялар қақтығысында теориялық тұрғыда «теріс» (неагативті) коллизия орын алуы мүмкін – нақты бір іске байланысты еш бір мемлекет өз сотының құзыретін жарияламау жағдайы. Мысалы, Англия азаматы Францияда уақытша өмір сүріп жатып, Қазақстан азаматы шығарған әнді заңсыз орындаса, талап арыз еш бір мемлекеттің сотына беріле алмайды, себебі: Қазақстан аумағында жауапкердің не тұрғылықты орны, не мүлкі жоқ; тараптардың екеуінің де не француз азаматтығы, не француз домицилийі жоқ; жауапкерге Англия аумағында талап арыз беру мүмкін емес. Бұл ретте, әрине, құзырет авторлық құқықтарды қорғау бойынша халықаралық конвенциялар негізінде орнатылуы мүмкін. Бірақ таза ішкі заңнама негізінде мұндай іс ешқандаймемлекеттің юрисдикциясына жатпайды. Материялық құқық қақтығысында мұндай теріс коллизиялар орын ала алмайды, қолданбалы құқық коллизиялық норма негізінде міндетті түрде анықталады.
Мемлекеттер өз соттарының құзыретін мейілінше кең орнатуды көздейтіндіктен, іс жүзінде позитивті құзырет қақтығыстары көбірек кездеседі. Позитивті қақтығыста істің шешілуі талапкердің қай мемлекет сотына жүгінгеніне байланысты әр түрлі нәтижелі болуы мүмкін: әр құзыретті сот іске қолданбалы құқықты өз елінің коллизиялық нормалары негізінде таңдайды. Сонымен қатар, өз сотын құзыретті деп жариялаған мемлекеттерде заң ұғымдарын саралау, шетелдік құқық мазмұнын анықтау, кері сілтеме, императивті нормаларды қолдану, жария тәртіп, заңды айналып өту сияқты коллизиялық құқық мәселелеріне қатысты ережелер әр түрлі болуы мүмкін; осының бәрін ескере, талапкер арызын өзіне ыңғайлы сотқа беруі мүмкін, бұл құбылыс ағылшын тілді әдебиетте forum shopping сот шешімін сот елінде орындау мүмкіндігі болса ғана пайдалы, керісінше жағдайда шешім іс жүзінде орындалуы мүмкін мемлекетте танылмауы мүмкін.
19. Юрисдикциялар қақтығысының алдын алу және шешу жолдарын анықтаңыз.
Юрисдикциялар қақтығысының алдын алу және шешу жолдарын анықтау үшін, оның шығу жолдарын білу керек. Яғни әр мемлекет өз елінің құзыретін өзі анықтайды, яғни тәуелсіз деп айтуға болады. Мемлекеттің өз соты құзыретін белгілеу құқығы шектусіз болып келеді. Бірақ та Еуроодақ, Латын Америка мемлекеттері, ЕФТА шеңберінде аймақтық шарттар мен екі жақты келісімдер бар. Бұл жағдайда сот құзыреті келсімге негізделеді. ЯҒНИ нақты бір іске байланысты бірнеше мемлекеттер өз сотының құзыретін жариялап,юрисдикциялық қақтығысы орын алуы мүмкін.
Мысалы ҚР азаматашасы Англияда тұратын Франция азаматынын алимент өндіріп алу туралы талап арызды ҚР (ҚР АІЖК 412 бабы бойынша) сотына береді, Франция сотына (даудың бір тарабы сол мемлекет азаматы болғандықтан), Англия сотына өйткені Англия аумағында жауапкерге сотқа шақыру қағазын табыстау мүмкіндігіне орай бере алады. БҰНЫ позитивті қақтығыс деп айтамыз. Негативті қақтығыс дегеніміз егер де нақты бір іс бойынша ешбір мемлекеттің өз сотының құзыреттілігін жарияламау бойынша.
Өз сотыны құзыретті деп анықталған мемлекеттерде заң ұғымдарын саралау, шетелдік құқық мазмұнын анықтау, керілі сілтеме, императивті нормалардықолдану, жария тәртіп, заңды айналып өту сияқты коллизиялық құқық мәселелеріне қатысты ережелер әр түрлі болуы мүмкін, талапкер арызын өзіне ыңғайлы сотқа беруі мүмін, forum shopping –сот шешімін сот елінде орындау мүмкіндігі болса ғана пайдаланады, керісінше шешім іс жүзінде орындалуы мүмкін мемлекетте танылмауы мүмкін.
Юрисдикция қақтығысын шешудің әдістерін халықаралық құқықта және ішкі құықта қарастыруға болады. Халықаралық құқықтың шешу әдісі қақтығыс жағдайында сот құзыретін мемлекетаралық шарт арқылы белгілеу арқылы айқындалады. Бұл әдіс юрисдикция қақтығысты шешпей, оның алдын алады десе де болады, нақты іс қай мемлекет юрисдикциясына жататындығы адын ала белгілінеді. Бұл әдістің жетіспеушілігі оның барлық істер бойынша барлық мемлекетттер арасында жүзеге асырылудың мүмкінсіздігіне; жоғарыда айтылғандай, юрисдикция қақтығыстары тек Еуропа және Латын Америкасында ғана аумақтық шарттармен шешілген; аталған сұрақтарды қамтитын ГААГА Конвенциялардың біреуі де күшіне енуіне қажеттті не ратификация, не қол жинаған жоқ.
Сондықтан юрисдикция қақтығыстарын шешудің ең тиімді әдістері мемлекеттердің ішкі құқығында қамтылған. Оларға келесілерді жатқызуға болады:
а) мемелекет үшін аса маңызды істерді айырықша құзыретке жатқызып, шетелдік құзыретті түбегейлі мойындамау;
ә) дау тараптарына өз келісімдері арқылы құзыретті сотты таңдау құқығын беру;
б) шет елде өндіріс басталып қойған (шешім шығарылып қойған) іс бойынша құзыреттен бас тарту;
20. Айрықша құзіреттің түсінігін беріңіз
Әр мемлекет өз елінің құзыретін өзі анықтайды, яғни тәуелсіз деп айтуға болады. Мемлекеттің өз соты құзыретін белгілеу құқығы шектусіз болып келеді, бірақта құзыреттегі істер бойынша тек өз соттарының юрисдикциясын мойындау азаматтық айналым қатысушыларының құқытарын қорғау үшінде сот жүйесінің қалыпты жұмыс істуі үшін де тиімсіз болып табылады. Сондықтан мемлекеттер өздері үшін аса маңызды стерді оқшаулап, оларға қатысты айырықша құзыретін бекітеді. Құқықтық салдар:
-осындай істер бойынша істі шетелдік сот өндірісті бастап қойса, немесе шешім шығарылып үлгерсе де, іс мәнісі бойынша отандық сотта қарала береді;
- осындай істер бойынша тараптардың істі шетелдік сот құзыретіне жатқызу туралы келісімдердің құқықтық күші танылмайды;
- осындай істер бойынша шетелдік сот шешімі танылмайды және орындатылмайды.
IMMOBILIA EST PARS PATRIA-қозғалмайтын мүлік отанның бір бөлігі, деген қағиданы көптеген мемлекеттер қоланады. Қозғалмайтын мүлікке қатысты көптеген мемлекеттерде тек қана айырықша құзырет емес, біржақты отандық материалдық құқықты қолданылады. Айдарбаев С.Ж. және Ешниязов айтуынша бұл қағидаға бір ғана ерекшелік, алыну келтіруге болады ол 1968 жылғы Брюссель Конвенциясының 16 бабы бір мемлекетте тұратын жеке тұлғалар арасындағы қозғалмайтын мүлікті 6 айдан аспайтын мерзімге жалдау шартынан туындайтын дауларды жауапкердің тұрғылықты жеріндегі сотында қарау мүмкіндігі көздейді.
ҚР-на келетін болсақ, ҚР АІЖК да айырықша құзырет мәселелері көрсетілген:
1) Қазақстан Республикасында орналасқан жылжымайтын мүлік құқығына байланысты істер;
2) тасымал шартынан туындайтын тасымалдаушыға талап қою жөніндегі істер;
3) егер ерлі-зайыптылардың екеуінің де Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болса, Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен некесін бұзу туралы істер;
Қазақстан Республикасының соттары ерекше іс жүргізу ісін:
1) фактілерді анықтау туралы іс бойынша арыз берушінің Қазақстан Республикасы аумағында тұрғылықты жері болған немесе анықталуы қажетті факт Қазақстан Республикасының аумағында орын алған немесе орын алатын;
2) әрекетке қабілеті шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп тану туралы, психиатриялық стационарға мәжбүрлеп жатқызу туралы мәселе қойылатын азамат Қазақстан Республикасының азаматы болған не Қазақстан Республикасының аумағында тұрғылықты жері болған;
3) хабар-ошарсыз кетті деп тану немесе қайтыс болды деп жариялау туралы мәселе қойылған азамат Қазақстан Республикасының азаматы болған не Қазақстан Республикасының аумағында соңғы белгілі тұратын жері болған және бұл орайда Қазақстан Республикасының аумағында белгілі тұратын жері болса және мұнда Қазақстан Республикасының аумағында тұрғылықты жері немесе орналасқан орны бар азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін анықтау осы мәселенің шешілуіне байланысты болған;
4) иесіз деп тану туралы арыз берілген зат Қазақстан Республикасы аумағында болған;
5) бағалы қағазды жоғалды деп тану туралы және оған тиісті құқықтарды (шақыртып іс жүргізу) қалпына келтіру туралы берілген арызды Қазақстан Республикасының аумағында тұратын немесе орналасқан азамат немесе ұйым берген;
6) жаңсақтығын анықтау туралы арыз берілген азаматтық хал актілерін жазуды Қазақстан Республикасының азаматтық хал актілерін жазу органдары жасаған;
7) шағым жасалып отырған нотариаттық іс-әрекеттерді (оларды жасаудан бас тартуды) Қазақстан Республикасының нотариусы немесе басқа органы жасаған жағдайларда қарайды.
21. Сот және арбитраж құзіреттерінің арақатынасу мәселесіне сипаттама беріңіз.
Мысал ретінде ҚР алайық. Қазақстандағы сот билігі біртұтас мемлекеттік биліктің дербес тармағы болып табылады. Ол Республика атынан жүзеге асырылады. Сот билігі өзіне азаматтардың, олардың бірлестіктерінің құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, мемлекеттік органдар мен ұйымдардың құқықтармен заңды мүдделерін қорғауды,Қазақстан Республикасы Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік-құқықтык актілерінің, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуді мақсат етіп қояды. Сот билігі Республика Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік-құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының негізінде туындайтын барлық істер мен дауларды шешуде қолданылады. Соттар шешімдерінің, үкімдері мен өзге де қаулыларының бүкіл Қазақстан аумағында міндетті күші болады.
Арбитраж - (фр. arbitrage- ара ағайындық) кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар арасындағы (мемлекетішілік), сондай-ақ мемлекеттер арасындағы дау-дамайды шешу тәсілі немесе арнайы ұйым. Алдын ала оның шешіміне тоқтайтын болып, ерікті, келісілген түрде екі жақ араағайынды не ара ағайындық комиссияны таңдайды. Кейде Арбитраж тағайындау заңмен қарастырылады.[1]
Арбитраж[2] - 1. екі жақ үшінші сотқа шағымданатын даулы істерді қарастыру тәсілі; 2. үштік сот, мұнда экономикалық (азаматтық) дауларды делдал-сот (арбитр) шешеді.Аралық кірісу мемлекеттер арасындағы даулар мен келіспеушіліктерді сот процедураларын қолдана отырып бейбіт реттеу үшін қолға алынады. Халықаралық арбитражды ұйымдастыруға мемлекеттер келісімі (аралық жазба немесе ымыра, ымыралық ескертпе) негіздеме болады.
ҚР ның Халықаралық коммерциялық төрелік туралы заңына сәйкес:
Төреліктiң өз құзыреті туралы қаулы шығаруға құқығы
1. Төрелiк оған шешуге берiлген дауды қарауға өзiнiң өкiлеттігi (құзырлығы) болуы немесе жоқтығы туралы мәселенi, соның iшiнде тараптардың бiрi төрелiк келiсiмнiң жарамсыздық себептерi бойынша төрелiк iс қарауға қарсылық бiлдiрген жағдайда дербес шешедi.
2. Тараптар оған шешуге берiлген дауды қарауға төрелiк соттың құқығы жоқтығы туралы даудың мәнi бойынша бiрiншi өтiнiштi ол бергенге дейiн мәлiмдеуге құқылы.
3. Тараптар төрелiктiң құқығын асыра қолдану туралы, егер төрелiк iс қарау барысында төрелiк iс қараудың нысаны болып қаралуы төрелiк келiсiмде көзделмеген не осы iс қарауда қолданылатын заңдардың нормаларына немесе төрелiк iс қарау ережесiне сәйкес төрелiк iс қарау мәнi болып табылмайтын мәселе қойылса, мәлiмдеуге құқылы.
4. Төрелiк осы баптың 2 және 3-тармақтарына сәйкес жасалған өтiнiштi он күн мерзiмде қарауға мiндетті. Өтiнiштi қараудың қорытындысы бойынша ұйғарым шығарылады.
5. Егер төрелiк өзiнiң құқықтылығы туралы мәселенi қарау кезінде төрелiкте дауды қарауға құқығы жоқтығы туралы ұйғарым шығарса, онда төрелiк дауды мәнi бойынша қарай алмайды.
22.Келісімдік құзірет ерекшелігін сипаттаңыз. Пророгациялық және дерогациялық келісімдердің түсінігін беріңіз.
Азаматтық іс жүргізу құқығы — азаматтық істерді сотта қараудың және шешудің тәртібін, сондай-ақ соттардың және басқа да кейбір органдардың қаулыларын орындау тәртібін реттейтін құқық саласы. Оның нормалары соттың және процестің барлық қатысушысының қызметін реттейді; сондай-ақ, олардың құқылары мен міндеттерін анықтай отырып, сот мәжілісін жүргізудің тәртібін белгілейді. Осыған байланысты тараптар қатынастарының арасында туындаған дауларды азаматтық іс жүргізу құқығында келесідей келісімдер негізінде бір ретке келтіруге болады.
Тараптар қатынастарынан туындауы мүмкін дауды, әрекет етуші сотты емес ережелер негізінде тараптардың дауды қандай мекеме қарастыратындығын таңдау - пророгациондық және дерогациондық келісімдер болып табылады
Пророгациялық және дерогациялық келісімдер альтернативті (келесілген) соттылық кезінде ғана қолданылуы мүмкін. Пророгациялық келісім (от лат. pro rogatio — продление), деп отырғанымыз, дауларды шешуге қай елдің соты немесе төрелік соты құзырлы екенін анықтайтын шарт. Яғни,тараптардың келісімі негізінде белгіленген соттың құзіреті кеңееді. Бұл келісім бойынша белгіленген соттың шегіндегі жалпы диспозитивті нормалар негізінде сотты емес даудың сотты дауға айналуы.
Сотты таңдау кұзіреттілігі негізінде жалпы диспозитивті нормалар шегінде белгіленген соттың құзіретін басқа сотқа беру - дерогативті келісім болып табылады. Басқаша аттатын болсақ, бұл сот шегіндегі сотты емес дау прорагациялық келісім негізінде сотты болса, дерогациялық сот шегіндегі сотты дау пророгациялық келісім негізінде сотты емес болуы.
Бұл негізде ерекше бір жағдайға көңіл аудару керек. Пророгациондық келісім түсінігі ешқандай жағдайда арбитражды келісім категориясына әрекет етпейді.
23.Құзырет өзгермеушілігінің түсінігін айтыңыз.
Жалпы азаматтық іс жүргізу құқығындағы құзырет өзгермеушілігінің түсінігі шетел азаматтарына, шетел сот өндірісіне қатысты қолданылатын азаматтық іс жүргізу құқығындағы ерекше түсініктердің бірі болып келеді.
Құзыреттің өзгермейтіндігі ҚР Азаматтық іс-жүргізу Кодекстің 420-бабында көзделген негіздерге сай, келесідей сипатта түсіндіріледі:
Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген құзыреттілік ережелерін сақтай отырып, Қазақстан Республикасының соты іс жүргізуге қабылданған іс ол кейіннен тараптардың азаматтығы, тұрғылықты жері өзгеруіне және құзыретке әсер ететін басқа да мән-жайларға байланысты басқа мемлекет сотының соттауына жатқызылса да, мәні бойынша шешіледі.
Қазақстан Республикасында сот ісін жүргізу регламентациясы, салыстырмалы жақында ғана қабылданған АІЖК бойынша жүргізілуіне байланысты, зерттелетін мәселе әлі толық қаралған емес. Сот және құқық қорғау жүйесінің принциптерін, АІЖК-нің құқықтық негізін Конституция белгілейді.
ҚР АІЖК-сі соттың қарауына жататын барлық азаматтық істерді төрт түрге бөледі
1) бұйрық бойынша іс жүргізу істері;
2) талап қоюмен іс жүргізу істері;
3) ерекше талап қобмен іс жүргізу істері
4) ерекше іс жүргізу істері.
Азаматтық іс жүргізу құқығы – азаматтық істерді қарап, шешім шығарып және оны орындау тәртібін реттейтін нормалар жиынтығынан тұратын ұлттық құқықтың бір саласы. Ол сот органдарының сот ісін жүргізудегі қызметін, судьялардың қызметін, іс жүргізуге барлық басқа да қатысушылардың қызметіне байланысты туатын қатынастарды реттейді. Азаматтық іс жүргізу құқығының нормаларын бұлжытпай сақтап отыру бұл істерді қарап шешетін сот органдарына әрбір істің ақиқатына жетуге кепілдік береді, демек мұның өзі жеке адамның құқығын, қоғамның мүддесін, мемлекеттің игілігін жан-жақты қорғауға мүмкіндік береді. Азаматтық сотта іс қарау саласында құқықтық реттеу әдістері императивтік және диспозитивтік болып бөлінеді.
24.Шетелдік соттағы өндіріс маңызын түсіндіріңіз.
Азаматтық процесс — бұл сот пен процеске қатысушылар арасындағы құқықтық қатынастардың күрделі жүйесі, әрқайсысы азаматтық іс жүргізу құқығының белгілі бір нормаларының негізінде пайда болады. Азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынастарының міндетті субъектілері:
бір тараптан — сот, екінші тараптан процеске қатысушылар болып есептеледі.
Азаматтық іс жүргізу құқығындағы ерекше мәселе - шетелдік соттағы өндіріс болып табылады. Бұл деп отырғанымыз:
ҚР азаматтық іс жүргізу кодексі негізінде шетел азаматтары қатысқан істер арбитраждық сотпен қарастырылады, егер ҚР халықаралық шарттарында өзгеше жағдай көрсетілмесе.
Егер шетел азаматтары немесе олардың басқарма органдары, филиалдары, немесе олардың өкілдіктері ҚР аумағында қызмет атқаруға өкілдігі болса, және ҚР аумағында тұрақты тұратын болса, олардың қатысуымен туындаған істер ҚР азаматтық іс жүргізу кодексінде белгіленген мерзім ішінде қарастырылады.
ҚР арбитраждық сотымен қаралып жатқан іске ҚР аумағынан тыс жерде орналасқан шетел азаматтары қатысқан жағдайда, бұндай азаматтар арбитраждық соттың анықтауы бойынша шетел мемлекетінің тиесілі органына немесе юстиция мекемесіне тапсырыс беру арқылы хабардар етіледі. Бұндай жағдайда істі қарау мерзімі арбитраждық сотпен шетел мелекетінің тиесілі органы немесе юстиция мекемесіне тапсырыс беру арқылы құқықтық көмек көрсету туралы келісімде белгіленген мерзім ішінде қаралады, ал бұндай келісім болмаған жағдайда, істі қарау мерзімі алты айдан аспауы тиіс.
25.Құзірет белгілеу ережелерін сақтамаудың құқықтық салдарын анықтап ашыңыз.
Белгіленген құзыретті асыра пайдалану кез келген елдің заңнгамасында құқықтық жауапкершілікке әкелетіні көзделген. Әдетте бұл мемлекеттік қызметкерлерге тиісті болады. Олардың өзіне берілген құзыреттілікті өз мақсатымен пайдалану, теріс пайдалану немесе асыра пайдалану – өзіне жүктелген қызметті дұрыс атқармағандығын, және құқықтық жауапкершілікке тартылуын көздейді.
Қ.Р-ның заңнамасында өз құзыреттілігін теріс пайдаланудағы жауапкершілік Қылмыстық кодексте көрініс тапқан. ҚК-ның, 307/1- бабында былай делінген: Мемлекеттік қызметтер атқаруға уәкiлеттi адамның не оған теңестiрiлген адамның қызметтiк өкiлеттiгiн өзi немесе басқа адамдар немесе ұйымдар үшiн пайда мен артықшылық алу не басқа адамдарға немесе ұйымдарға зиян келтiру мақсатында қызмет мүдделерiне кереғар пайдалануы, егер бұл азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн не қоғамның немесе мемлекеттiң заңмен қорғалатын мүдделерiн елеулi түрде бұзуға әкеп соқса, - бес жүзден бір мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айыруға, не екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге, не дәл сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Билiктi не қызметтiк өкiлеттiктi асыра пайдалану 308/1 бабында көрсетілген: Билiктi не лауазымдық өкiлеттiктi асыра пайдалану, яғни мемлекеттік қызметтер атқаруға уәкiлеттi адамның не оған теңестiрiлген адамның өзiнiң құқықтары мен өкiлеттiгi шегiнен көрiнеу асып кететiн және азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн не қоғамның немесе мемлекеттiң заңмен қорғалатын мүдделерiн елеулi түрде бұзуға әкеп соғатын әрекеттер жасауы - екi жүзден бес жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға, не үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айыруға, не үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге, не дәл сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Сонымен қатар, кейбір жағдайларда құзыреттілік бөлуде, өзіне тиісті емес өкілеттікті мойнына алу да ережені бұзады. ҚР ҚК-ның 309 бабы бойынша: Лауазымды адам болып табылмайтын мемлекеттік қызметшiнiң лауазымды адамның өкiлеттiгiн иемденуi және соған байланысты оның жасаған әрекетi азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн елеулi түрде бұзуға әкеп соқса, - елуден жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға, не жүз жиырма сағаттан жүз сексен сағатқа дейiнгi мерзiмге қоғамдық жұмыстарға тартуға, не екi жылға дейiнгi мерзiмге түзеу жұмыстарына, не бір жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге жазаланады.
26. Сот құзіретін белгілеуге байланысты ҚР заңнамасының жетіспеушіліктерін атап өтіңіз.
Қазақстандағы сот билігі біртұтас мемлекеттік биліктің дербес тармағы болып табылады. Ол Республика атынан жүзеге асырылады. Сот билігі өзіне азаматтардың, олардың бірлестіктерінің құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, мемлекеттік органдар мен ұйымдардың құқықтармен заңды мүдделерін қорғауды, Қазақстан Республикасы Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік-құқықтык актілерінің, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуді мақсат етіп қояды. Сот билігі Республика Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік-құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының негізінде туындайтын барлық істер мен дауларды шешуде қолданылады. Соттар шешімдерінің, үкімдері мен өзге де қаулыларының бүкіл Қазақстан аумағында міндетті күші болады.
Қ.Р-ндағы соттың құзыреттілігі Қ.Р-ның Конституциясымен, Қ.Р-ның 2000 ж. 25 желтоқсандағы сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы конституциялық Заңымен және басқа да нормативтік-құқықтық актілерімен реттелінеді.
Соттарға берілетін құзыреттілік аталмыш Заңдарда нақты белгіленген, өз кезегінде бұл Заңдар өкілетті оргнның ұсынысымен, алдымен Парламент мәжілісінде талқыланып, кейіннен Үкіметпен мақұлдынып, Президент атынан қол қойылады. Көріп отырғандай, Заңдарды қабылдамас бұрын, ол бюррократиялық үрдістерді қоспай-ақ, түрлі инстанциялардан өтіп, көптеген талқылаулар мен егжей-тегжейлі сараптаудан өтеді. Осыған қарамастын, қазіргі Қ.Р-ның заңнамасында сот құзыреттліктерін бөлуде ғана емес, жалпы сот үрдісіне қатысты нормативтік-құқықтық актілердегі кейбір қайшылықтар мен ақаулықтарды байқасақ болады. Мысалы Қ.Р-ның АІЖК 91 баптың, 3 тармақшасы бойынша, сот тараптардың, іске қатысушы тұлғалардың және өз инициативасымен экспертиза тағайындауға құқылы. Сонымен қатар, бұл экспертизаға ақы инициатор тарап атынан төленеді. Және төлем, бірден, экспертизана тағайындалғааннан кейін төленуі тиіс, әйтпесе, эксперт экспертизаның қорытындысын бермеуге құқылы. Осыдан шығатын заңды сұрақ, егер де экспертизаны соттың өз бастамасымен тағайындаса ақа кімнің атынан төленеді?! Бұл сұраққа жауап, өкінішке орай, біздің заңнамада қарастырылмаған.Тағы бір мысал ретінде, сотта сарапшы пен бірге маман да шақырылуы мүмкін. Мысалы, егер де сотқа жасөспірім шақырылса, онымен бірге міндетті түрде педагог болады. Бірақ, заңнамада маманды шақыру процедурасы қарастырылмаған, және оның мәртебесі де анықталмаған. Мұнда, сарапшының мәртебесі анықталып, жауапкершілікке тартылуы қарастырылса, маман жөнінде ешбір мәселе қарастырылмаған.
27. Арбитраж дау шешу нысаны, құқық саласы және құқықтық ғылым ретінде.
Арбитраждық дауларды шешу қазірі таңда өзіндік пәні, принциптер мен шешу механизмімен ерекшеленгендіктен, заң құқығында арбитраждық іс жүргізу құқығы ұғымы қалыптаса бастады
Арбитраждық іс жүргізу құқығы бұл – заңмен арбитраждық соттың өкілеттілігне кіретін, заңды және басқа да тұлғалар арсында туындайын дауларды шешуде, арбитраждық соттың қызметі мен басқа да қатысушылардың қызметін реттейтін құқық саласы. Кейбір мамандардың ойынша, арбитраждық іс жүргізу құқығын азаматтық іс-жүргізу құқығының саласы ретніде, ал, арбитраждық үрдісті – азамттық үрдістің бір түрі ретніде жатқызуға болады.
Арбитраждық іс жүргізу құқығының пәні – арбитраждық соттардың өкілеттілігіне жаттатын істерді жүргізу нәтижесінде туындайтын құқықтық қатынастар. Құқықтық реттеу әдістері ретінде, императивті әдісті атауға болады. Себебі мұнда, жоғары тұрған құқықтық орган мен оның шешіміне бағынуы тиіс тараптар арсындағы қатынастар орын алады.
Арбитраждық іс жүргізу құқығының қайнар көздері ретніде,ұлттық заңнама мен алықаралық нормативтік-құқықтық актілерді жатқызуға болады. Қ.Р-нда 2004 ж. «Халықаралық коммерциялық арбитраж туралы» Заңы, 2004 ж. 28 желтоқсандағы «Аралық соттар турыл» Заңы және Қ.Р-ның АІЖК жатқызуға болады.
Арбитраждық іс жүргізудің нысаны. Арбитраждың өкілеттілігіне жататаны істерді саралау, қалыптасқан іс жүргізу заңымен, құқықтық регламентпен анықталады. Сонымен, арбитраждық іс жүргізу нысаны, жалпы қалыптасқан, сот жүргізудің номативтік реті болып табылады. К.И Комиссаровтың пайымдауынша, іс жүргізу нысанына келесідей белгілер тән: нормативтілік, талассыздығы, жүйелік және әмбебаптылық. Азаматтық іс жүргізудің ережелері, арбитраждық іс жүргізуге де тән екендігі оның әмбебаптылығын, яғни, азаматтық істерді де қарау өкілеттілігін айқындайды.
Арбитраждың іс жүргізу келесі қағидалар бойынша жүзеге асырылады:
Әділдікті тек арбитраждық сот қана жүзеге асыру қағидасы
Арбитраж соттарының тағайындалу қағидасы
Істі қарауда жеке бастылық пен коллегиялықты ұстану қағидасы
Іс жүргізудегі мемлекеттік тіл қағидасы
Сот отырысының жариялылық қағидасы
Тараптардың теңдігі қағидасы
Соттардың тәуелсіздігі қағидасы
Заңдылық
Заңи ақиқаттылық
Диспозитивтілік
Жарыстылық
Үрдістік теңдік
Деректерді зерттеудегі объективтілік
Жазбаша нысандылығы мен ауызшалық қағидасы
28.Келесі дефиницияларға: Институттық және ad hoc арбитраж, Мемлекеттік және беймемлекеттік арбитраж, Ішкі және халықаралық арбитраж түсініктеме беріңіз.
|
Халықаралық құқықтың нормаларына сәйкес барлық мемлекеттер өздерінің арасындағы туындаған дауларды әлемдегі бейбітшілік пен қауіпсіздікке қауіп тудырмау үшін бейбіт құралдармен және амал-тәсілдермен шешулері міндетті. Ішкі арбитраж - халықаралық арбитраж секілді, бірақ айырмашылығы оның субъектілерінде. Яғни халықаралық арбитражда шетел элементі міндетті түрде қатысуы тиіс. Мемлекеттік емес арбитраж–мемлекеттік арбитраж болып табылмайтын, тек ad hoc арбитраж ретінде құрылатын, соттары мемлекеттік соттар секілді мәртебені иеленбейтін арбитраждың түрі. Яғни третейлік соттар тараптардың еркі бойынша құрылатын нақты бір іс бойынша туындаған дауды шешуге құрылады. Тараптар аралық судьялардың санын белгiлеуге құқылы, олардың саны тақ болуға тиiс.Егер тараптар өзгеше уағдаласпаса, онда дауды аралық сотта шешу үшiн үш аралық судья сайланады (тағайындалады). |
29. Арбитраждар (аралық соттар) қызметін ҚР заңнамасындағы құқықтық реттеудің ерекшілктерін атап көрсетіңіз.
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің (бұдан әрі — АІЖК), Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 28 желтоқсандағы «Аралық соттар туралы» Заңының (бұдан әрі — Заң), Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 30 маусымдағы «Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы» Заңының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің нормалары аралық соттардың шешімдерін мәжбүрлеп орындатуға құқықтық негіз болып табылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы анықтағандай аралық соттар Қазақстан Республикасының соттар жүйесіне кірмейді, ал тұрақты жұмыс істейтін мекеме ретінде немесе нақты дауды шешу үшін құрылуы мүмкін. Заңмен көзделген жағдайларда аралық сот талқылауына жүгіну азаматтық құқықтарды қорғау тәсілінің бірі болып табылады, егер аралық сотпен тараптар арасында жасалған келісімдер болса, дау аралық соттың қарауына берілуі мүмкін. Аралық сот шешімі ерікті түрде орындалуға жатады, себебі дауды аралық соттың қарауына беру туралы шарт жасасу кезінде тараптар аралық соттың шешімі өздері үшін міндетті екендігін болжайды. Аралық сот шешімін ерікті түрде орындаудан бас тарту аралық шарттарын бұзу болып, ал өндіріп алушының Қазақстан Республикасының сот жүйесіндегі құзіретті сотқа аралық сот шешімін мәжбүрлеп орындату туралы өтінішпен жүгінуі -конституциялық құқын соттың қорғауы арқылы жүзеге асыру болып есептеледі. Аралық сот шешімін мәжбүрлеп орындатуға атқару парағын беру туралы арыз, осы шешімде көрсетілген, АІЖК-нің нормаларымен белгіленген істің соттылық ережелеріне сәйкес дауды қараған аралық соттың орны бойынша құзіретті сотпен қаралады.
Аралық сот шешімін мәжбүрлеп орындатуға атқару парағын беру туралы арыз, ол келіп түскен күннен бастап он бес күннің ішінде судья жеке өзі қарайды. Арыздың қаралатын уақыты мен орны туралы өндіріп алушы мен борышкерді сот АІЖК-нің 11-тарауында белгіленген ережелер бойынша ескертеді. Егер борышкерден сот отырысына дәлелді себептермен келе алмауына байланысты арызды қарауды кейінге қалдыру туралы өтінім түспесе, өндіріп алушы немесе борышкердің келмеуі арызды қарауға кедергі болмайды.
Аралық сот шешімін мәжбүрлеп орындатуға атқару парағын беру туралы арызды қарау сот отырысында жүргізіледі. Соған байланысты АІЖК-нің 255-бабына сәйкес, АІЖК-нің 23-тарауында көзделген ережелер бойынша сот отырысының хаттамасы жүргізіледі.
Аралық сот шешімін мәжбүрлеп орындатуға атқару парағын беру туралы арызға мынадай құжаттар тіркеледі:
1) аралық сот шешімінің түпнұсқасы немесе көшірмесі. Тұрақты жұмыс істейтін аралық сот шешімінің көшірмесі осы аралық сот төрағасымен куәландырылады, нақты дауды шешу үшін құрылған аралық сот шешімінің көшірмесі нотариальды куәландырылуы тиіс;
2) белгіленген заң тәртібімен бекітілген аралық сот келісімінің түпнұсқасы немесе нотариальды куәландырылған көшірмесі;
Аралық сот шешімінің Қазақстан Республикасының жариялылық тәртібіне сәйкестігі сотпен тексеріледі. Аралық соттың шешімін мәжбүрлеп орындату кезінде Қазақстан Республикасының құқықтық тәртіп негіздерін бұзуға жол берген ерекше жағдайларда жариялылық институтының тәртібі қолданылуы мүмкін.Аралық сот шешімін мәжбүрлеп орындатуға атқару парағын беру туралы арыз бойынша шығарылған сот ұйғарымына, АІЖК-мен сот ұйғарымына шағымдану көзделген тәртіпте берілуі мүмкін.
Осы нормативтік қаулының қабылдануына байланысты төмендегі:
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 19 қазандағы «Аралық соттардың шешімдерін мәжбүрлеп орындату туралы арыздарды қараудың сот тәжірибесі туралы» нормативтік қаулысының;
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2002 жылғы 28 маусымдағы №15 «Бас Прокурордың Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 19 қазандағы №14 «Аралық соттардың шешімдерін мәжбүрлеп орындату туралы арыздарды қараудың сот тәжірибесі туралы» нормативтік қаулысына келтірілген наразылығы туралы» нормативтік қаулысының күші жойылды деп танылсын. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.
30.Арбитраждық келісімнің түсінігі, түрлері мен құқықтық табиғатын анықтап көрсетіңіз.
Аралық соттар туралы 2004 жылғы 28 желтоқсандағы № 22-III Қазақстан Республикасының Заңына сай,аралық келiсiм дегеніміз - шарт тараптарының туындаған немесе туындауы мүмкiн дауды аралық соттың қарауына беру туралы жазбаша келiсiмi.
Халықаралық Жеке құқықтағы арбитраждың мәні тараптардың еркіне бағына отырып өзара түсіністік құру болып табылады. Өзінің табиғи құқығы бойынша арбитраждық келісім оның түріне ұарамастан негізгі контрактқа байланысты дербестілікті иеленетін жекеқұқықтық келісім болып табылады.
Арбитраждық келісімнің екі түрі бар:
1)Арбитраждық ескертпе;
2)Aрбитраждық компромисс.
Арбитраждық ескертпе келісім-шартты жасау барысында оның мәтініне кіретін, кейіннен ол туралы мүлде дау туындамайтын нақты бекітіледі. Ол дегеніміз, арбитраждық ескертпе перспективалық сипатқа ие деген сөз. Ол тек болашақта туындап қалуы мүмкін деген дауларды шешуге бағытталады. Дегенмен, келісім шарттың құрамдас бөлігі бола отырып, соған қоса тағы да дербестік сипаттық қатынаста болады.
Третейлік немесе аралық соттардың келісім жойылды деген шешімі арбитраждық шешімнің заңдық күшін жоймайды.
Арбитраждық компромисс – орын алған немесе нақты бір дау үшін қолданылатын тараптардың арбитражға жіберуі туралы келісім.
Арбитраждық шешімдерді орындау келесідей екі теорияны қамтиды: позитивті және негативті.
Позитивті теорияда арбитраждық келісім сол дауды қарастыратын және міндетті түрде шешім шығаратын арбитрлық трибуналдың юрисдикциясында болуы. Негативті теорияда арбитраждық келісім даудағы ұлттық сот юрисдикциясын жояды. Дәл осы негативті позиция туралы 1958 жылға Нью Йорк Конвенциясында айтылған.
Арбитраж бойынша нормативтік құқықтық актілер қатарындағы: 1958 жылғы шетелдік арбитраждық шешімдерді тану және орындату туралы Конвенциясында, Сыртқы сауда арбитражы туралы 1961 жылғы Еуропалық Конвенциясында арбитраждық келісім дегеніміз –әр іске тағайындалған арбитрлардың шығарған шешімдері ғана емес, сондай-ақ тұрақты арбитраждық органдардың (тараптардың өздері таңдап барған) шешімдері де жатады. Ал жазбаша келісім деп – тараптармен қол қойылған арбитраждық келісім және телеграмма немесе алмасудағылардағы, келісімдегі арбитраждық ескертпелер.
31. Арбитраждық келісімнің шарттық теориясының ерекшеліктерін атап көрсетіңіз.
Арбитраж - (фр. arbitrage- ара ағайындық) кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдарарасындағы (мемлекетішілік), сондай-ақ мемлекеттер арасындағы дау-дамайды шешу тәсілі немесе арнайы ұйым. Сонымен қатар, арбитраж - 1. екі жақ үшінші сотқа шағымданатын даулы істерді қарастыру тәсілі; 2. үштік сот, мұнда экономикалық (азаматтық) дауларды делдал-сот (арбитр) шешеді. Аралық кірісу мемлекеттер арасындағы даулар мен келіспеушіліктерді сот процедураларын қолдана отырып бейбіт реттеу үшін қолға алынады. Халықаралық арбитражды ұйымдастыруға мемлекеттер келісімі (аралық жазба немесе ымыра, ымыралық ескертпе) негіздеме болады.
Арбитраж туралы арнайы әдебиеттерде арбитраждың құқықтық мәніне сәйкес негізгі 4 түрлі теория қарастырылады:
Шарттық (консенсуалды)
Процесстік
Аралас (гибридті)
Автономды
Шарттық теорияға сәйкес, арбитраж – аралық мақсаты арбитраждық сотта іс қарауды ұйымдастыру, ал негізгі мақсаты істі шешу болып табылатын шартты – құқықтық институт ретінде қарастырылады.
Арбитраждық келісімді жасау басқа кез келген азаматтық құқықтық шарт жасумен теңестіріледі. Сол себепті бұл теория бойынша арбитраждық келісім жасған тараптарға мәміле жасау салдарлары тиесілі болады: өз құқықтарын пайдалана алу мен арбитражбен шығарылған шешімді орындау түріндегі міндеттемелерді орындау.
Ал арбитраждық келісім өз кезегінде, арбитраждық келісімді жасаумен бастау алған тараптар еркінің соңғы кезеңі болып табылады. Соған байланысты арбитраждық келісім мен арбитраждық шешім бір ғана операция, яғни, шарт жасау мен оны орындау операциясының екі кезеңдері болып табылады. Ал арбитраждық шешім арбитраждық келісімнен туындағандықтан, арбитраждық шешім де шарттық сипатқа ие.
Арбитражды шарттық теория аясында қарастыру оны кез келген азаматтық құқықтық шарттың бір бүрінің немесе бернеше түрінің жиынтығын жасау мен оны орындауға сәйкестендіреді.
32. Арбитраждық келісімнің процестік теориясының ерекшеліктерін атап көрсетіңіз.
Арбитраж - (фр. arbitrage- ара ағайындық) кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдарарасындағы (мемлекетішілік), сондай-ақ мемлекеттер арасындағы дау-дамайды шешу тәсілі немесе арнайы ұйым. Сонымен қатар, арбитраж - 1. екі жақ үшінші сотқа шағымданатын даулы істерді қарастыру тәсілі; 2. үштік сот, мұнда экономикалық (азаматтық) дауларды делдал-сот (арбитр) шешеді. Аралық кірісу мемлекеттер арасындағы даулар мен келіспеушіліктерді сот процедураларын қолдана отырып бейбіт реттеу үшін қолға алынады. Халықаралық арбитражды ұйымдастыруға мемлекеттер келісімі (аралық жазба немесе ымыра, ымыралық ескертпе) негіздеме болады.
Арбитраж туралы арнайы әдебиеттерде арбитраждың құқықтық мәніне сәйкес негізгі 4 түрлі теория қарастырылады:
Шарттық (консенсуалды)
Процесстік
Аралас (гибридті)
Автономды
Процестік теорияға сәйкес, арбитраж мемлекеттік сот өндірісінің ерекше түрі ретінде қарастырылады.
Арбитраждық келісімге тек процессуалдық сипат беріледі және даулардың арбтираждық өндіріс институты әрекетке келтіретін тәсіл ретінде жүмыс жасайды.
Бұл теориЯ бойынша арбитраждық келісімде тараптар еркі , ал арбитраждық шешімде арбитр еркі мазмұндалады.
Арбитрлар судьяларға ұқсас қызметтер атқаратын болғандықтан(дауларды шешу, өндірістің негізгі ережелерін сақтау, құқық нормаларын қолдану), процестік теория жақтаушылары арбитрларды солар секілді жария құқықтық функцияға ие деп қарастырады. Ал бұл функцияның тек мемлекетке қатыстылығын процессуалистер былайша шешеді: мемлекет өзінің жария құқықтық құзіретінің бір бөлігін арбитражға өз қызметін тек сол мемлекет заңнамасымен сәйкесендіріп шешу шартымен береді.
Арбитрлердің судьялардан басты айырмашылы процессуалистер ойынша судьялардың мемлекеттік билік органдарымен, ал арбитрлер шарт тараптарымен тағайындалуында.
33. Арбитраждық ескертудің аралас теориясының ерекшеліктерін атап көрсетіңіз.
Арбитраж - (фр. arbitrage- ара ағайындық) кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдарарасындағы (мемлекетішілік), сондай-ақ мемлекеттер арасындағы дау-дамайды шешу тәсілі немесе арнайы ұйым. Сонымен қатар, арбитраж - 1. екі жақ үшінші сотқа шағымданатын даулы істерді қарастыру тәсілі; 2. үштік сот, мұнда экономикалық (азаматтық) дауларды делдал-сот (арбитр) шешеді. Аралық кірісу мемлекеттер арасындағы даулар мен келіспеушіліктерді сот процедураларын қолдана отырып бейбіт реттеу үшін қолға алынады. Халықаралық арбитражды ұйымдастыруға мемлекеттер келісімі (аралық жазба немесе ымыра, ымыралық ескертпе) негіздеме болады.
Арбитраж туралы арнайы әдебиеттерде арбитраждың құқықтық мәніне сәйкес негізгі 4 түрлі теория қарастырылады:
Шарттық (консенсуалды)
Процесстік
Аралас (гибридті)
Автономды
Бұл теориялар ішінде аралас теорияның басты ерекшелігі болып, халықаралық деңгейде коммерциялық дауларды шешудің тәсілі ретінде арбитраждың заманауи даму тенденцияларына төзімділігі және ішкімемлекеттік коммерциялық арбитраждан халықаралық коммерциялық арбитраж заңи табиғатының біршама ерекшеленуі табылады.
Аралас теория аясында материалдық және процессуалдық элементтердің бірігуі коммерциялық дауларды шешудің ішкі мемлекеттік сипаты емес халықаралық тәжірибесімен тығыз байланысты. Сондықтан шарттық және процесстік теориялар арбитражды бір мемлекет аясында қарастырса, ал аралас теория оның халықаралық деңгейдегі табиғатымен беттестіріледі.
Дегенмен аралас теория өз заңи салдарын арбитражды сол шарттық және процесстік теория ерекшеліктерінің қосындысы ретінде қарастырудан алады.
Бұл аралас теорияның пайда болуын швейцарлық профессор Дж. Сэсси-Холл баяндамасымен байланыстырады. Оның еңбегінің негізгі нәтижесі мынада: «арбитраж арбитраждық келісім тараптарының ерік білдіруімен пайда болатындығына қарамастан, sui generis институтының құқықтық табиғаты бойынша арбитраж халықаралық қатынастарда тек бір ғана заңмен реттеле алмайды және процесссуалдық құқықтық қолдануды талап ететін сипатқа ие».
34.Арбитраждық ескерту, Аралық жазу, Арбитраждық шарт түсініктеріне анықтама беріңіз. Арбитраждық ескертудің азаматтық құқықтық шартпен арақатынасын көрсетіңіз. . Арбитраж - (фр. arbitrage- ара ағайындық) - кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар арасындағы (мемлекетішілік), сондай-ақ мемлекеттер арасындағы дау-дамайды шешу тәсілі немесе арнайы ұйым. Алдын ала оның шешіміне тоқтайтын болып, ерікті, келісілген түрде екі жақ араағайынды не ара ағайындық комиссияны таңдайды. Кейде Арбитраж тағайындау заңмен қарастырылады.[1] Арбитраждық келісімнің түсінігі, түрлері мен құқықтық табиғаты. Арбитраждық келісімнің шарттық теориясы. Арбитраждық келісімнің процестік теориясы. Арбитраждық ескертудің аралас теориясы. Арбитраждық ескерту. Аралық жазу. Арбитраждық шарт. Арбитраждық ескертудің азаматтық құқықтық шартпен арақатынасы. Арбитраждық келісімнің дерогациялық әсері.
Арбитраж[2] - 1. екі жақ үшінші сотқа шағымданатын даулы істерді қарастыру тәсілі; 2. үштік сот, мұнда экономикалық (азаматтық) дауларды делдал-сот (арбитр) шешеді.Аралық кірісу мемлекеттер арасындағы даулар мен келіспеушіліктерді сот процедураларын қолдана отырып бейбіт реттеу үшін қолға алынады. Халықаралық арбитражды ұйымдастыруға мемлекеттер келісімі (аралық жазба немесе ымыра, ымыралық ескертпе) негіздеме болады Арбитраж дау шешу нысаны, құқық саласы және құқықтық ғылым ретінде. «Арбитраж» және «аралық сот» түсініктерінің арақатынасы. Халықаралық коммерциялық арбитраждың құқықтық табиғаты. Арбитраждық және соттық процестің арақатынасы және салыстырмалы талдауы. Арбитраж түрлері. Арбитраждар (аралық соттар) қызметін Қазақстан Республикасының заңнамасындағы құқықтық реттеудің ерекшеліктері. Арбитраждық келісімнің түсінігі, түрлері мен құқықтық табиғаты. Арбитраждық келісімнің шарттық, процестік және аралас теориялары. Арбитраждық ескертудің азаматтық құқықтық шартпен арақатынасы. Арбитражға жүгіну туралы тараптардың арасында жасалған шартта істі қараудың тәртібі, арбитраждық келісімнің міндеттілігі және оған шағым жасалуға жатпайтындығы көрсетіледі. Бірақ, осыған қарамастан халықаралық сауда тәжірибесінде арбитраждық келісімді орындамау жағдайлары кездеседі. Осыған байланысты 1923 жылы Арбитаждық келісім туралы Хаттама және 1927 жылы Арбитраждык келісімді мәжбүрлеп орындату туралы Женева конвенциясы қабылданды. Қазіргі таңда бұл Хаттама мен Конвенцияның заңды күші жоқ. Олардың орнына 1958 жылы 10 маусымда Нью-Йоркте шетел арбитраж шешімдерін тану және орындау туралы Конвенция қабылданды. Бұл конвенцияның маңыздылығы, шетел арбитраж шешімдерін орындамауының кепілі бодды. Айтылып кеткендей бұл конвенция жеке және заңды тұлғаларға да қолданылады. Конвенция белгілі бір мемлекетте ішкі шешім болып табылмайтын арбитраждық шешімдерге де қолданылады, демек конвенция тек аумақтық емес сонымен қатар, ұлттық критерий бойынша да қолданылады. Конвенцияның үшінші бөлімінде осы Конвенцияға қосылған мемлекеттер арбитраждық шешімді міндетті түрде таниды және өз аумағындағы іс жүргізу заңдары сәйкес болу керек делінген.
Ал Конвенцияның бесінші бөлімінде қандай жағдайларда шешімнің орындалуына қарсылық білдіретіндігі көрсетілген: шешім шығарған жердің заңы бойынша тараптың біреуі әрекетке қабілетсіз болса және шешімнің заңсыз болуы; арбитраждық талқылау туралы мүдделі тұлғаларға хабарламауы; арбитраждық келісімдегі шартқа қатысты емес немесе арбитраждық ескертуге сәйкес келмейтін дауларға байланысты шығарылған шешімдері; арбитраждың орналасқан жерінің заңы бойынша арбитраж органының немесе арбитраж іс жүргізуінің тараптардың келісімімен сәйкес келмеуі: тараптар үшін шешім түпкілікті болып табылмауы; шешім мәжбүрлі түрде орындалатын жердің заңы даудың объектісі арбитраждың іс жүргізу объектісіне жатпауы; шешімді тану және орындау сол мемлекеттің көпшілік құқығына қайшы келуі. Осы Конвенцияға қосылған мемлекеттер арбитраждық шешімді тану мен орындауға байланысты басқа екі жақты және көп жақты конвенцияларды қолдана алады. 1961 жылы 21 сәуірде Сыртқы сауда арбитражы туралы Еуропалық конвенция қабылданды. Конвенцияның 6-бабында тараптардың уақытша және тұракты арбитраждарға жүгіну құқығы керсетілген. Сондай-ақ, конвенция уақытша арбитражды құрудың тәртібін көрсетеді. Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығына сәйкес Қазақстан Республикасы 1995 жылы 4 казанда 1958жыл.
35.Арбитраждық келісімнің дерогациялық әсері неде. Арбитражға жүгіну туралы тараптардың арасында жасалған шартта істі қараудың тәртібі, арбитраждық келісімнің міндеттілігі және оған шағым жасалуға жатпайтындығы көрсетіледі. Бірақ, осыған қарамастан халықаралық сауда тәжірибесінде арбитраждық келісімді орындамау жағдайлары кездеседі. Осыған байланысты 1923 жылы Арбитаждық келісім туралы Хаттама және 1927 жылы Арбитраждык келісімді мәжбүрлеп орындату туралы Женева конвенциясы қабылданды. Қазіргі таңда бұл Хаттама мен Конвенцияның заңды күші жоқ. Олардың орнына 1958 жылы 10 маусымда Нью-Йоркте шетел арбитраж шешімдерін тану және орындау туралы Конвенция қабылданды. Бұл конвенцияның маңыздылығы, шетел арбитраж шешімдерін орындамауының кепілі бодды. Айтылып кеткендей бұл конвенция жеке және заңды тұлғаларға да қолданылады. Конвенция белгілі бір мемлекетте ішкі шешім болып табылмайтын арбитраждық шешімдерге де қолданылады, демек конвенция тек аумақтық емес сонымен қатар, ұлттық критерий бойынша да қолданылады. Конвенцияның үшінші бөлімінде осы Конвенцияға қосылған мемлекеттер арбитраждық шешімді міндетті түрде таниды және өз аумағындағы іс жүргізу заңдары сәйкес болу керек делінген. Дерогационное төреліктің келісімінің әрекеті, не оның барының айтылмыш даудың қара- мемлекеттік сотта ана құралады шығар-. Сәйкес мен п. 3 ст. II конвенция ООН туралы мерей және келтір- в орындау шетелдік төрелік тыным 1958 жыл(бұдан әрі - нью-йоркская конвенция) мемлекеттік сот, егер к ол түс- талап ша қорыт- төрелік келісім, керек "ша өтініш бір из жақ жібер- жақ в төрелік, егер емес тап-, не жаңағы келісім недействительно, күшін жой- немесе емес мүмкін орында-". ана бол- нью-йоркская конвенция мемлекеттік соттың органының міндетін емес қарамаппын в оған ша зат мәлімде- талапты ша дауға туралы қорыт- төреліктің келісімінің ара ортақ пішінде тағайындаймын, поскольку ендеше бас мемлекеттік сот құзырына қаралады.
Ал Конвенцияның бесінші бөлімінде қандай жағдайларда шешімнің орындалуына қарсылық білдіретіндігі көрсетілген: шешім шығарған жердің заңы бойынша тараптың біреуі әрекетке қабілетсіз болса және шешімнің заңсыз болуы; арбитраждық талқылау туралы мүдделі тұлғаларға хабарламауы; арбитраждық келісімдегі шартқа қатысты емес немесе арбитраждық ескертуге сәйкес келмейтін дауларға байланысты шығарылған шешімдері; арбитраждың орналасқан жерінің заңы бойынша арбитраж органының немесе арбитраж іс жүргізуінің тараптардың келісімімен сәйкес келмеуі: тараптар үшін шешім түпкілікті болып табылмауы; шешім мәжбүрлі түрде орындалатын жердің заңы даудың объектісі арбитраждың іс жүргізу объектісіне жатпауы; шешімді тану және орындау сол мемлекеттің көпшілік құқығына қайшы келуі. Осы Конвенцияға қосылған мемлекеттер арбитраждық шешімді тану мен орындауға байланысты басқа екі жақты және көп жақты конвенцияларды қолдана алады.
1961 жылы 21 сәуірде Сыртқы сауда арбитражы туралы Еуропалық конвенция қабылданды. Конвенцияның 6-бабында тараптардың уақытша және тұракты арбитраждарға жүгіну құқығы керсетілген. Сондай-ақ, конвенция уақытша арбитражды құрудың тәртібін көрсетеді. Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығына сәйкес Қазақстан Республикасы 1995 жылы 4 казанда 1958 жылы.
36.Арбитраждық дау қарастырудың бастапқы мәселелерінің түсінігі мен түрлерін ашып көрсетіңіз. Арбитраждық дау қарастырудың бастапқы мәселелері. Арбитраж орны мен тілін белгілеу. Арбитраж өткізу орнының құқықтық маңызы. Арбитраж құрамын қалыптастыру тәртібі. Институттық арбитраждар мен ad hoc арбитраждардың құрамын қалыптастыру ерекшеліктері. Арбитр кандидатурасына қойылатын талаптар. Арбитрды шеттету. Арбитраж құзіретін анықтау. Арбитраждық дау қарастырудың регламентін белгілеу. Талап арызды және талап арыз бойынша қарсылықтарды беру. Сырттай өндіріс. Дауды маңызы бойынша қарастыру. Дау шешуге қолданбалы құқықты анықтау. Дәлел беру. Куәгерлік айғақ беру. Эксперттердің қатысуы. Арбитраждық шешімді шығару, толықтыру және түзету. Арбитраждық шығындарды өтеу тәртібі. Арбитраждық дау қарастырудың бастапқы мәселелерінің түсінігі мен түрлері. Арбитраж орны мен тілін белгілеу. Арбитраж өткізу орнының құқықтық маңызы. Арбитраж құрамын қалыптастыру тәртібі. Институттық арбитраждар мен ad hoc арбитраждардың құрамын қалыптастыру ерекшеліктері. Арбитр кандидатурасына қойылатын талаптар. Жеке басты және коллегиялық арбитраждардағы арбитрды шеттету. Арбитраж құзіретін анықтау. Арбитраждық дау қарастырудың регламентін белгілеу. Талап арызды және талап арыз бойынша қарсылықтарды беру. Талап арыз бойынша қарсылықтардың болмауының құқықтық маңызы. Ex parte өндіріс. Дауды маңызы бойынша қарастыру. Дау шешуге қолданбалы құқықты анықтау. Locus arbitri-дің коллизиялық нормаларын қолдану. Lex voluntatis қағидасы. Qui eligit arbitri eligit jus қағидасы. Дәлел беру. Куәгерлік айғақ беру. Эксперттердің қатысуы. Арбитраждық шешімді шығару, толықтыру және түзету. Арбитраждық шығындарды өтеу тәртібі.
37.Арбитраж орны мен тілін белгілеудің. Арбитраж өткізу орнының құқықтық маңызын сипаттаңыз. Арбитраж - (фр. arbitrage- ара ағайындық) - кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар арасындағы (мемлекетішілік), сондай-ақ мемлекеттер арасындағы дау-дамайды шешу тәсілі немесе арнайы ұйым. Алдын ала оның шешіміне тоқтайтын болып, ерікті, келісілген түрде екі жақ араағайынды не ара ағайындық комиссияны таңдайды. Кейде Арбитраж тағайындау заңмен қарастырылады
Арбитраждық шешімнің жарамсыздығы “Сыртқы сауда арбитражы туралы Еуропа конвенциясының” “арбитраждық шешімді жарамсыз деп тану” деген ІХ бабында қарастырылған.
Сол баптың 1-пунктінде арбитраждық шешімнің күшін жою жағдайы мен негіздері көрініс табады. Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің бірінде осы Конвенцияның күшіне бағынатын арбитраждық шешімнің күшін жоюы бұл шешімді Конвенцияға қатысушы өзге мемлекеттерде тану мен орындаудан бас тартудың себебі болып табылады, және бұл келесідей жағдайда жүзеге асырыла алады: Мемлекетте арбитраждық шешімнің күші жойылуы мүмкін, егер бұл арбитраждық шешім сол мемлекетте немесе сол мемлекеттің заңдары негізінде шығарылса, оған қоса бұл бапта арбитраждық шешімнің күшін жою негіздері белгіленген:
а) келісімге қолданбалы құқық бойынша арбитраждық келісімдегі тараптар белгілі бір шамада әрекетқабілетсіз немесе келісім тараптар өзін бағындырған заңға сәйкес жарамсыз деп табылса, ал егер тиісті нұсқау көрсетілмесе, шешім шығарылған мемлекет заңы бойынша жарамсыз деп табылса;
b) арбитраждық шешімнің күшін жоюын талап ететін тарап арбитрдің тағайындалуы мен арбитраждық талқылау жөнінде тиісінше ескертілмеген болса немесе өзге себептер есебінен түсінік беруге мүмкіндігі болмаған жағдайда;
c) егер аталған шешім арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпе қарастырмайтын немесе олардың жағдайларына бағынбайтын дау бойынша шығарылған болса, немесе бұл шешім арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпенің қарауындағы мәселелерді қамтитын қаулыларды сондай келісім мен ескертпе қамтымайтын мәселерді бөлу мүмкін болса, онда арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпенің қарауына жатпайтын мәселелер бойынша қаулыларды қамтитын арбитраждық шешімнің бөлігі күшін жоя алады;d) егер арбитраждық коллегияның құрамы немесе арбитраждық іс жүргізу тараптардың келісіміне немесе Конвенцияның IV бабының шарттарына қайшы келсе;
2-пунктінде келесідей жағдай қарастырылған: “Осы Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің қатынастарында егер олар сонымен қатар Шетел арбитраджық шешімді тану мен орындау туралы 10 маусым 1958 жылғы Нью-Йорк конвенциясының мүшелері болған жағдайда, осы баптың 1-пункті V, 1е бабының орындалуын осы Конвенцияның ІХ бабының 1 тармағы қарастыратын жағдайлармен шектейді”.
38.Арбитраж құрамын қалыптастыру тәртібінің ерекшеліктерін анықтаңыз. Институттық арбитраждар мен ad hoc арбитраждардың құрамын қалыптастыру ерекшеліктері. Арбитраж - (фр. arbitrage- ара ағайындық) - кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар арасындағы (мемлекетішілік), сондай-ақ мемлекеттер арасындағы дау-дамайды шешу тәсілі немесе арнайы ұйым. Алдын ала оның шешіміне тоқтайтын болып, ерікті, келісілген түрде екі жақ араағайынды не ара ағайындық комиссияны таңдайды. Кейде Арбитраж тағайындау заңмен қарастырылады.[1] Арбитраждық келісімнің түсінігі, түрлері мен құқықтық табиғаты. Арбитраждық келісімнің шарттық теориясы. Арбитраждық келісімнің процестік теориясы. Арбитраждық ескертудің аралас теориясы. Арбитраждық ескерту. Аралық жазу. Арбитраждық шарт. Арбитраждық ескертудің азаматтық құқықтық шартпен арақатынасы. Арбитраждық келісімнің дерогациялық әсері. Арбитраж[2] - 1. екі жақ үшінші сотқа шағымданатын даулы істерді қарастыру тәсілі; 2. үштік сот, мұнда экономикалық (азаматтық) дауларды делдал-сот (арбитр) шешеді.Аралық кірісу мемлекеттер арасындағы даулар мен келіспеушіліктерді сот процедураларын қолдана отырып бейбіт реттеу үшін қолға алынады. Халықаралық арбитражды ұйымдастыруға мемлекеттер келісімі (аралық жазба немесе ымыра, ымыралық ескертпе) негіздеме болады Арбитраж дау шешу нысаны, құқық саласы және құқықтық ғылым ретінде. «Арбитраж» және «аралық сот» түсініктерінің арақатынасы. Халықаралық коммерциялық арбитраждың құқықтық табиғаты. Арбитраждық және соттық процестің арақатынасы және салыстырмалы талдауы. Арбитраж түрлері. Арбитраждар (аралық соттар) қызметін Қазақстан Республикасының заңнамасындағы құқықтық реттеудің ерекшеліктері. Арбитраждық келісімнің түсінігі, түрлері мен құқықтық табиғаты. Арбитраждық келісімнің шарттық, процестік және аралас теориялары. Арбитраждық ескертудің азаматтық құқықтық шартпен арақатынасы. Арбитражға жүгіну туралы тараптардың арасында жасалған шартта істі қараудың тәртібі, арбитраждық келісімнің міндеттілігі және оған шағым жасалуға жатпайтындығы көрсетіледі. Бірақ, осыған қарамастан халықаралық сауда тәжірибесінде арбитраждық келісімді орындамау жағдайлары кездеседі. Осыған байланысты 1923 жылы Арбитаждық келісім туралы Хаттама және 1927 жылы Арбитраждык келісімді мәжбүрлеп орындату туралы Женева конвенциясы қабылданды. Қазіргі таңда бұл Хаттама мен Конвенцияның заңды күші жоқ. Олардың орнына 1958 жылы 10 маусымда Нью-Йоркте шетел арбитраж шешімдерін тану және орындау туралы Конвенция қабылданды. Бұл конвенцияның маңыздылығы, шетел арбитраж шешімдерін орындамауының кепілі бодды. Айтылып кеткендей бұл конвенция жеке және заңды тұлғаларға да қолданылады. Конвенция белгілі бір мемлекетте ішкі шешім болып табылмайтын арбитраждық шешімдерге де қолданылады, демек конвенция тек аумақтық емес сонымен қатар, ұлттық критерий бойынша да қолданылады. Конвенцияның үшінші бөлімінде осы Конвенцияға қосылған мемлекеттер арбитраждық шешімді міндетті түрде таниды және өз аумағындағы іс жүргізу заңдары сәйкес болу керек делінген.
Ал Конвенцияның бесінші бөлімінде қандай жағдайларда шешімнің орындалуына қарсылық білдіретіндігі көрсетілген: шешім шығарған жердің заңы бойынша тараптың біреуі әрекетке қабілетсіз болса және шешімнің заңсыз болуы; арбитраждық талқылау туралы мүдделі тұлғаларға хабарламауы; арбитраждық келісімдегі шартқа қатысты емес немесе арбитраждық ескертуге сәйкес келмейтін дауларға байланысты шығарылған шешімдері; арбитраждың орналасқан жерінің заңы бойынша арбитраж органының немесе арбитраж іс жүргізуінің тараптардың келісімімен сәйкес келмеуі: тараптар үшін шешім түпкілікті болып табылмауы; шешім мәжбүрлі түрде орындалатын жердің заңы даудың объектісі арбитраждың іс жүргізу объектісіне жатпауы; шешімді тану және орындау сол мемлекеттің көпшілік құқығына қайшы келуі. Осы Конвенцияға қосылған мемлекеттер арбитраждық шешімді тану мен орындауға байланысты басқа екі жақты және көп жақты конвенцияларды қолдана алады. 1961 жылы 21 сәуірде Сыртқы сауда арбитражы туралы Еуропалық конвенция қабылданды. Конвенцияның 6-бабында тараптардың уақытша және тұракты арбитраждарға жүгіну құқығы керсетілген. Сондай-ақ, конвенция уақытша арбитражды құрудың тәртібін көрсетеді. Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығына сәйкес Қазақстан Республикасы 1995 жылы 4 казанда 1958жыл.
39.Арбитр кандидатурасына қандай талаптар қойылады. Жеке басты және коллегиялық арбитраждардағы арбитрды шеттету. Арбитраж - (фр. arbitrage- ара ағайындық) - кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар арасындағы (мемлекетішілік), сондай-ақ мемлекеттер арасындағы дау-дамайды шешу тәсілі немесе арнайы ұйым. Алдын ала оның шешіміне тоқтайтын болып, ерікті, келісілген түрде екі жақ араағайынды не ара ағайындық комиссияны таңдайды. Кейде Арбитраж тағайындау заңмен қарастырылады.[1] Арбитраждық келісімнің түсінігі, түрлері мен құқықтық табиғаты. Арбитраждық келісімнің шарттық теориясы. Арбитраждық келісімнің процестік теориясы. Арбитраждық ескертудің аралас теориясы. Арбитраждық ескерту. Аралық жазу. Арбитраждық шарт. Арбитраждық ескертудің азаматтық құқықтық шартпен арақатынасы. Арбитраждық келісімнің дерогациялық әсері. Арбитраж[2] - 1. екі жақ үшінші сотқа шағымданатын даулы істерді қарастыру тәсілі; 2. үштік сот, мұнда экономикалық (азаматтық) дауларды делдал-сот (арбитр) шешеді.Аралық кірісу мемлекеттер арасындағы даулар мен келіспеушіліктерді сот процедураларын қолдана отырып бейбіт реттеу үшін қолға алынады. Халықаралық арбитражды ұйымдастыруға мемлекеттер келісімі (аралық жазба немесе ымыра, ымыралық ескертпе) негіздеме болады Арбитраж дау шешу нысаны, құқық саласы және құқықтық ғылым ретінде. «Арбитраж» және «аралық сот» түсініктерінің арақатынасы. Халықаралық коммерциялық арбитраждың құқықтық табиғаты. Арбитраждық және соттық процестің арақатынасы және салыстырмалы талдауы. Арбитраж түрлері. Арбитраждар (аралық соттар) қызметін Қазақстан Республикасының заңнамасындағы құқықтық реттеудің ерекшеліктері. Арбитраждық келісімнің түсінігі, түрлері мен құқықтық табиғаты. Арбитраждық келісімнің шарттық, процестік және аралас теориялары. Арбитраждық ескертудің азаматтық құқықтық шартпен арақатынасы. Арбитражға жүгіну туралы тараптардың арасында жасалған шартта істі қараудың тәртібі, арбитраждық келісімнің міндеттілігі және оған шағым жасалуға жатпайтындығы көрсетіледі. Бірақ, осыған қарамастан халықаралық сауда тәжірибесінде арбитраждық келісімді орындамау жағдайлары кездеседі. Осыған байланысты 1923 жылы Арбитаждық келісім туралы Хаттама және 1927 жылы Арбитраждык келісімді мәжбүрлеп орындату туралы Женева конвенциясы қабылданды. Қазіргі таңда бұл Хаттама мен Конвенцияның заңды күші жоқ. Олардың орнына 1958 жылы 10 маусымда Нью-Йоркте шетел арбитраж шешімдерін тану және орындау туралы Конвенция қабылданды. Бұл конвенцияның маңыздылығы, шетел арбитраж шешімдерін орындамауының кепілі бодды. Айтылып кеткендей бұл конвенция жеке және заңды тұлғаларға да қолданылады. Конвенция белгілі бір мемлекетте ішкі шешім болып табылмайтын арбитраждық шешімдерге де қолданылады, демек конвенция тек аумақтық емес сонымен қатар, ұлттық критерий бойынша да қолданылады. Конвенцияның үшінші бөлімінде осы Конвенцияға қосылған мемлекеттер арбитраждық шешімді міндетті түрде таниды және өз аумағындағы іс жүргізу заңдары сәйкес болу керек делінген. Ал Конвенцияның бесінші бөлімінде қандай жағдайларда шешімнің орындалуына қарсылық білдіретіндігі көрсетілген: шешім шығарған жердің заңы бойынша тараптың біреуі әрекетке қабілетсіз болса және шешімнің заңсыз болуы; арбитраждық талқылау туралы мүдделі тұлғаларға хабарламауы; арбитраждық келісімдегі шартқа қатысты емес немесе арбитраждық ескертуге сәйкес келмейтін дауларға байланысты шығарылған шешімдері; арбитраждың орналасқан жерінің заңы бойынша арбитраж органының немесе арбитраж іс жүргізуінің тараптардың келісімімен сәйкес келмеуі: тараптар үшін шешім түпкілікті болып табылмауы; шешім мәжбүрлі түрде орындалатын жердің заңы даудың объектісі арбитраждың іс жүргізу объектісіне жатпауы; шешімді тану және орындау сол мемлекеттің көпшілік құқығына қайшы келуі. Осы Конвенцияға қосылған мемлекеттер арбитраждық шешімді тану мен орындауға байланысты басқа екі жақты және көп жақты конвенцияларды қолдана алады. 1961 жылы 21 сәуірде Сыртқы сауда арбитражы туралы Еуропалық конвенция қабылданды. Конвенцияның 6-бабында тараптардың уақытша және тұракты арбитраждарға жүгіну құқығы керсетілген. Сондай-ақ, конвенция уақытша арбитражды құрудың тәртібін көрсетеді. Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығына сәйкес Қазақстан Республикасы 1995 жылы 4 казанда 1958 жыл.
40. Арбитраж құзіретіқандайәдіспенанықталады. Арбитраждық дау қарастырудыңрегламентінкімбелгілейді. Арбитраж - (фр. arbitrage- ара ағайындық) - кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар арасындағы (мемлекетішілік), сондай-ақ мемлекеттер арасындағы дау-дамайды шешу тәсілі немесе арнайы ұйым. Алдын ала оның шешіміне тоқтайтын болып, ерікті, келісілген түрде екі жақ араағайынды не ара ағайындық комиссияны таңдайды. Кейде Арбитраж тағайындау заңмен қарастырылады
Арбитраждық шешімнің жарамсыздығы “Сыртқы сауда арбитражы туралы Еуропа конвенциясының” “арбитраждық шешімді жарамсыз деп тану” деген ІХ бабында қарастырылған. Сол баптың 1-пунктінде арбитраждық шешімнің күшін жою жағдайы мен негіздері көрініс табады. Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің бірінде осы Конвенцияның күшіне бағынатын арбитраждық шешімнің күшін жоюы бұл шешімді Конвенцияға қатысушы өзге мемлекеттерде тану мен орындаудан бас тартудың себебі болып табылады, және бұл келесідей жағдайда жүзеге асырыла алады: Мемлекетте арбитраждық шешімнің күші жойылуы мүмкін, егер бұл арбитраждық шешім сол мемлекетте немесе сол мемлекеттің заңдары негізінде шығарылса, оған қоса бұл бапта арбитраждық шешімнің күшін жою негіздері белгіленген:
а) келісімге қолданбалы құқық бойынша арбитраждық келісімдегі тараптар белгілі бір шамада әрекетқабілетсіз немесе келісім тараптар өзін бағындырған заңға сәйкес жарамсыз деп табылса, ал егер тиісті нұсқау көрсетілмесе, шешім шығарылған мемлекет заңы бойынша жарамсыз деп табылса; b) арбитраждық шешімнің күшін жоюын талап ететін тарап арбитрдің тағайындалуы мен арбитраждық талқылау жөнінде тиісінше ескертілмеген болса немесе өзге себептер есебінен түсінік беруге мүмкіндігі болмаған жағдайда; c) егер аталған шешім арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпе қарастырмайтын немесе олардың жағдайларына бағынбайтын дау бойынша шығарылған болса, немесе бұл шешім арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпенің қарауындағы мәселелерді қамтитын қаулыларды сондай келісім мен ескертпе қамтымайтын мәселерді бөлу мүмкін болса, онда арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпенің қарауына жатпайтын мәселелер бойынша қаулыларды қамтитын арбитраждық шешімнің бөлігі күшін жоя алады; d) егер арбитраждық коллегияның құрамы немесе арбитраждық іс жүргізу тараптардың келісіміне немесе Конвенцияның IV бабының шарттарына қайшы келсе;
2-пунктінде келесідей жағдай қарастырылған: “Осы Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің қатынастарында егер олар сонымен қатар Шетел арбитраджық шешімді тану мен орындау туралы 10 маусым 1958 жылғы Нью-Йорк конвенциясының мүшелері болған жағдайда, осы баптың 1-пункті V, 1е бабының орындалуын осы Конвенцияның ІХ бабының 1 тармағы қарастыратын жағдайлармен шектейді”.
41. Талапарыздыжәнеталапарызбойыншақарсылықтарды беру тәртібінтүсіндіріңіз. Арбитраж - (фр. arbitrage- ара ағайындық) - кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар арасындағы (мемлекетішілік), сондай-ақ мемлекеттер арасындағы дау-дамайды шешу тәсілі немесе арнайы ұйым. Алдын ала оның шешіміне тоқтайтын болып, ерікті, келісілген түрде екі жақ араағайынды не ара ағайындық комиссияны таңдайды. Кейде Арбитраж тағайындау заңмен қарастырылады
Арбитраждық шешімнің жарамсыздығы “Сыртқы сауда арбитражы туралы Еуропа конвенциясының” “арбитраждық шешімді жарамсыз деп тану” деген ІХ бабында қарастырылған. Сол баптың 1-пунктінде арбитраждық шешімнің күшін жою жағдайы мен негіздері көрініс табады. Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің бірінде осы Конвенцияның күшіне бағынатын арбитраждық шешімнің күшін жоюы бұл шешімді Конвенцияға қатысушы өзге мемлекеттерде тану мен орындаудан бас тартудың себебі болып табылады, және бұл келесідей жағдайда жүзеге асырыла алады: Мемлекетте арбитраждық шешімнің күші жойылуы мүмкін, егер бұл арбитраждық шешім сол мемлекетте немесе сол мемлекеттің заңдары негізінде шығарылса, оған қоса бұл бапта арбитраждық шешімнің күшін жою негіздері белгіленген:
а) келісімге қолданбалы құқық бойынша арбитраждық келісімдегі тараптар белгілі бір шамада әрекетқабілетсіз немесе келісім тараптар өзін бағындырған заңға сәйкес жарамсыз деп табылса, ал егер тиісті нұсқау көрсетілмесе, шешім шығарылған мемлекет заңы бойынша жарамсыз деп табылса;
b) арбитраждық шешімнің күшін жоюын талап ететін тарап арбитрдің тағайындалуы мен арбитраждық талқылау жөнінде тиісінше ескертілмеген болса немесе өзге себептер есебінен түсінік беруге мүмкіндігі болмаған жағдайда;
c) егер аталған шешім арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпе қарастырмайтын немесе олардың жағдайларына бағынбайтын дау бойынша шығарылған болса, немесе бұл шешім арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпенің қарауындағы мәселелерді қамтитын қаулыларды сондай келісім мен ескертпе қамтымайтын мәселерді бөлу мүмкін болса, онда арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпенің қарауына жатпайтын мәселелер бойынша қаулыларды қамтитын арбитраждық шешімнің бөлігі күшін жоя алады;
d) егер арбитраждық коллегияның құрамы немесе арбитраждық іс жүргізу тараптардың келісіміне немесе Конвенцияның IV бабының шарттарына қайшы келсе;
2-пунктінде келесідей жағдай қарастырылған: “Осы Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің қатынастарында егер олар сонымен қатар Шетел арбитраджық шешімді тану мен орындау туралы 10 маусым 1958 жылғы Нью-Йорк конвенциясының мүшелері болған жағдайда, осы баптың 1-пункті V, 1е бабының орындалуын осы Конвенцияның ІХ бабының 1 тармағы қарастыратын жағдайлармен шектейді”.
42. Дауды маңызы бойынша қарастырудың тәртібін ашып көрсетіңіз. Арбитраждық дау қарастырудың бастапқы мәселелері. Арбитраж орны мен тілін белгілеу. Арбитраж өткізу орнының құқықтық маңызы. Арбитраж құрамын қалыптастыру тәртібі. Институттық арбитраждар мен ad hoc арбитраждардың құрамын қалыптастыру ерекшеліктері. Арбитр кандидатурасына қойылатын талаптар. Арбитрды шеттету. Арбитраж құзіретін анықтау. Арбитраждық дау қарастырудың регламентін белгілеу. Талап арызды және талап арыз бойынша қарсылықтарды беру. Сырттай өндіріс. Дауды маңызы бойынша қарастыру. Дау шешуге қолданбалы құқықты анықтау. Дәлел беру. Куәгерлік айғақ беру. Эксперттердің қатысуы. Арбитраждық шешімді шығару, толықтыру және түзету. Арбитраждық шығындарды өтеу тәртібі. Арбитраждық дау қарастырудың бастапқы мәселелерінің түсінігі мен түрлері. Арбитраж орны мен тілін белгілеу. Арбитраж өткізу орнының құқықтық маңызы. Арбитраж құрамын қалыптастыру тәртібі. Институттық арбитраждар мен ad hoc арбитраждардың құрамын қалыптастыру ерекшеліктері. Арбитр кандидатурасына қойылатын талаптар. Жеке басты және коллегиялық арбитраждардағы арбитрды шеттету. Арбитраж құзіретін анықтау. Арбитраждық дау қарастырудың регламентін белгілеу. Талап арызды және талап арыз бойынша қарсылықтарды беру. Талап арыз бойынша қарсылықтардың болмауының құқықтық маңызы. Ex parte өндіріс. Дауды маңызы бойынша қарастыру. Дау шешуге қолданбалы құқықты анықтау. Locus arbitri-дің коллизиялық нормаларын қолдану. Lex voluntatis қағидасы. Qui eligit arbitri eligit jus қағидасы. Дәлел беру. Куәгерлік айғақ беру. Эксперттердің қатысуы. Арбитраждық шешімді шығару, толықтыру және түзету. Арбитраждық шығындарды өтеу тәртібі.
43.Арбитраждық дау қарастырудың негізгі кезеңдерінің жалпы сипаттамасын беріңіз. Арбитраж - (фр. arbitrage- ара ағайындық) - кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар арасындағы (мемлекетішілік), сондай-ақ мемлекеттер арасындағы дау-дамайды шешу тәсілі немесе арнайы ұйым. Алдын ала оның шешіміне тоқтайтын болып, ерікті, келісілген түрде екі жақ араағайынды не ара ағайындық комиссияны таңдайды. Кейде Арбитраж тағайындау заңмен қарастырылады
Арбитраждық шешімнің жарамсыздығы “Сыртқы сауда арбитражы туралы Еуропа конвенциясының” “арбитраждық шешімді жарамсыз деп тану” деген ІХ бабында қарастырылған. Сол баптың 1-пунктінде арбитраждық шешімнің күшін жою жағдайы мен негіздері көрініс табады. Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің бірінде осы Конвенцияның күшіне бағынатын арбитраждық шешімнің күшін жоюы бұл шешімді Конвенцияға қатысушы өзге мемлекеттерде тану мен орындаудан бас тартудың себебі болып табылады, және бұл келесідей жағдайда жүзеге асырыла алады: Мемлекетте арбитраждық шешімнің күші жойылуы мүмкін, егер бұл арбитраждық шешім сол мемлекетте немесе сол мемлекеттің заңдары негізінде шығарылса, оған қоса бұл бапта арбитраждық шешімнің күшін жою негіздері белгіленген: а) келісімге қолданбалы құқық бойынша арбитраждық келісімдегі тараптар белгілі бір шамада әрекетқабілетсіз немесе келісім тараптар өзін бағындырған заңға сәйкес жарамсыз деп табылса, ал егер тиісті нұсқау көрсетілмесе, шешім шығарылған мемлекет заңы бойынша жарамсыз деп табылса; b) арбитраждық шешімнің күшін жоюын талап ететін тарап арбитрдің тағайындалуы мен арбитраждық талқылау жөнінде тиісінше ескертілмеген болса немесе өзге себептер есебінен түсінік беруге мүмкіндігі болмаған жағдайда; c) егер аталған шешім арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпе қарастырмайтын немесе олардың жағдайларына бағынбайтын дау бойынша шығарылған болса, немесе бұл шешім арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпенің қарауындағы мәселелерді қамтитын қаулыларды сондай келісім мен ескертпе қамтымайтын мәселерді бөлу мүмкін болса, онда арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпенің қарауына жатпайтын мәселелер бойынша қаулыларды қамтитын арбитраждық шешімнің бөлігі күшін жоя алады; d) егер арбитраждық коллегияның құрамы немесе арбитраждық іс жүргізу тараптардың келісіміне немесе Конвенцияның IV бабының шарттарына қайшы келсе; 2-пунктінде келесідей жағдай қарастырылған: “Осы Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің қатынастарында егер олар сонымен қатар Шетел арбитраджық шешімді тану мен орындау туралы 10 маусым 1958 жылғы Нью-Йорк конвенциясының мүшелері болған жағдайда, осы баптың 1-пункті V, 1е бабының орындалуын осы Конвенцияның ІХ бабының 1 тармағы қарастыратын жағдайлармен шектейді”.
44. Дауды маңызы бойынша қарастырудың шеңберіндегі «Дәлел беру», «Куәгерлік айғақ беру», «Эксперттердің қатысуы» түсініктемелерді ашыңыз. Арбитраж - (фр. arbitrage- ара ағайындық) - кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар арасындағы (мемлекетішілік), сондай-ақ мемлекеттер арасындағы дау-дамайды шешу тәсілі немесе арнайы ұйым. Алдын ала оның шешіміне тоқтайтын болып, ерікті, келісілген түрде екі жақ араағайынды не ара ағайындық комиссияны таңдайды. Кейде Арбитраж тағайындау заңмен қарастырылады Арбитраждық шешімнің жарамсыздығы “Сыртқы сауда арбитражы туралы Еуропа конвенциясының” “арбитраждық шешімді жарамсыз деп тану” деген ІХ бабында қарастырылған. Сол баптың 1-пунктінде арбитраждық шешімнің күшін жою жағдайы мен негіздері көрініс табады. Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің бірінде осы Конвенцияның күшіне бағынатын арбитраждық шешімнің күшін жоюы бұл шешімді Конвенцияға қатысушы өзге мемлекеттерде тану мен орындаудан бас тартудың себебі болып табылады, және бұл келесідей жағдайда жүзеге асырыла алады: Мемлекетте арбитраждық шешімнің күші жойылуы мүмкін, егер бұл арбитраждық шешім сол мемлекетте немесе сол мемлекеттің заңдары негізінде шығарылса, оған қоса бұл бапта арбитраждық шешімнің күшін жою негіздері белгіленген: а) келісімге қолданбалы құқық бойынша арбитраждық келісімдегі тараптар белгілі бір шамада әрекетқабілетсіз немесе келісім тараптар өзін бағындырған заңға сәйкес жарамсыз деп табылса, ал егер тиісті нұсқау көрсетілмесе, шешім шығарылған мемлекет заңы бойынша жарамсыз деп табылса; b) арбитраждық шешімнің күшін жоюын талап ететін тарап арбитрдің тағайындалуы мен арбитраждық талқылау жөнінде тиісінше ескертілмеген болса немесе өзге себептер есебінен түсінік беруге мүмкіндігі болмаған жағдайда; c) егер аталған шешім арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпе қарастырмайтын немесе олардың жағдайларына бағынбайтын дау бойынша шығарылған болса, немесе бұл шешім арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпенің қарауындағы мәселелерді қамтитын қаулыларды сондай келісім мен ескертпе қамтымайтын мәселерді бөлу мүмкін болса, онда арбитраждық келісім мен шарттағы арбитраждық ескертпенің қарауына жатпайтын мәселелер бойынша қаулыларды қамтитын арбитраждық шешімнің бөлігі күшін жоя алады;d) егер арбитраждық коллегияның құрамы немесе арбитраждық іс жүргізу тараптардың келісіміне немесе Конвенцияның IV бабының шарттарына қайшы келсе;
2-пунктінде келесідей жағдай қарастырылған: “Осы Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің қатынастарында егер олар сонымен қатар Шетел арбитраджық шешімді тану мен орындау туралы 10 маусым 1958 жылғы Нью-Йорк конвенциясының мүшелері болған жағдайда, осы баптың 1-пункті V, 1е бабының орындалуын осы Конвенцияның ІХ бабының 1 тармағы қарастыратын жағдайлармен шектейді”.
45.Арбитраждық шешімді шығару, толықтыру және түзету процедурасына түсініктеме беріңіз.
Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 28 желтоқсандағы қабылданған «Халықаралық коммерциялық төрелік» туралы Заңының 6-тарауына сүйене отырып,
Төрелiк (арбитраж) дауды қарағанда тараптар қолданылады деп таңдаған құқық нормаларына сәйкес дауды шешедi. Қандай да бiр мемлекеттiң құқығына немесе құқық жүйесiне кез келген сiлтеме жасау оның қайшылықты нормаларына емес, осы мемлекеттiң материалдық құқығына тiкелей сiлтеме ретiнде түсiндiрiлуге тиiс. Тараптардың қолданылатын құқық туралы келiсiмi болмаған жағдайда, қолданылатын құқықты төрелiк Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес айқындайды. Нақты құқық қатынастарын реттейтiн нормалар болмаған кезде, төрелiк (арбитраж) осы мәмiлеге қолданылатын iскерлiк айналымның әдет-ғұрыптарына сәйкес шешiм қабылдайды. Егер тараптар дауды төрелiкте (арбитражда) iс қарау барысында реттесе, төрелiк iс қарауды тоқтатады және тараптардың өтiнiшi бойынша бұл реттеудi келiсiлген шарттармен төрелiк шешiм ретiнде тiркейдi. Яғни бітімгершілікке келу арқылы.
Арбитраждық шешiм жазбаша нысанда жазылады және оған төрелiк құрамына кiретiн төрешiлер, соның iшiнде ерекше пiкiрi бар төрешi қол қояды, оның жазбаша ұстанымы арбитраждық шешiмнiң ажырамас бөлiгi болып табылады. Егер арбитраж iс қарау алқалы түрде жүзеге асырылса, онда басқа төрешiлердiң қолдары болмауының дәлелдi себебi көрсетiлген жағдайда, шешiмге төрелiктiң құрамына кiретiн төрешiлердiң көпшiлiгi қол қоюы мүмкiн. Арбитражыдқ шешiмде төрелiктiң күнi мен орны, төрелiк шешiм негiзделген дәлелдер көрсетiледi. Арбитраждық шешiм қабылдағаннан кейiн шешiмнiң данасы әрбiр тарапқа тапсырылуға не жiберiлуге тиiс.
Егер тараптар өзге мерзiмге келiспесе, арбитраждық шешiмдi алғаннан кейiн күнтiзбелiк алпыс күн iшiнде:
1) тараптардың кез келгенi бұл туралы екiншi тарапты хабардар ете отырып, төрелiктен шешiмдегi есептеулерде жол берiлген кез келген қателердi, жаңылыс жазуларды немесе жаңсақ жазылымдарды не осындай сипаттағы өзге де қателердi түзетудi өтiнуi мүмкiн;
2) тараптардың кез келгенi бұл туралы екiншi тарапты хабардар ете отырып, төрелiктен қабылданған шешiмнiң қандай да бiр нақты тармағына немесе бөлiгiне түсiнiктеме берудi өтiнуi мүмкiн.
Егер, арбитраж өтiнiштi негiздi деп санаса, оны алғаннан кейiн күнтiзбелiк отыз күн iшiнде тиiстi түзетулер енгiзуге немесе түсiнiктеме беруге тиiс. Арбитраждық шешiмге шығарылған түсiнiктеме арбитраждық шешiмнiң ажырамас бөлiгi болып табылады. Яғни бұл толықтыру болып саналады.
Арбитражыдқ шешiм шығарылған күннен бастап есептегенде күнтiзбелiк алпыс күн iшiнде төрелiк өз бастамасы бойынша кез келген қатенi түзете алады.
46.Арбитраждық шығындарды өтеу түрлерін анықтаңыз.
Дауды арбитражда шешуге байланысты шығыстарға:
-төрешiлердiң гонорары;
-төрешiлердiң арбитражда iс қарауға қатысуына байланысты шеккен шығыстары, соның iшiнде дау қаралатын жерге жол жүру, онда тұру және тамақтану ақысының шығыстары;
-сарапшыларға және аудармашыларға төленуге тиiстi сомалар;
-төрешiлердiң жазбаша және заттай айғақтарды олардың тұрған жерiнде қарап көруге және зерттеуге байланысты шеккен шығыстары;
-куәлар шеккен шығыстар;
-арбитраждық шешiмi өз пайдасына шығарылған тараптың өкiл көрсеткен қызметтерiнiң ақысын төлеуге жұмсалған шығыстары;
- арбитражда iс қарауды ұйымдастыруға және материалдық қамтамасыз етуге жұмсалған шығыстары кiредi.
Тұрақты жұмыс iстейтiн арбитражда төрешiлер гонорарының мөлшерiн тұрақты жұмыс iстейтiн арбитрадың регламентiнде көзделген төрешiлер гонорарының шәкiлiне сәйкес төрелiктiң құрамы айқындайды.
Тараптар арасында арбитражда дауды шешуге байланысты шығыстарды бөлудi төрелiк тараптардың келiсiмiне сәйкес, ал келiсiм болмаған жағдайда қанағаттандырылған және қабылданбаған талаптарға бара-бар жүргiзедi.
Егер келтiрiлген шығыстарды өндiру туралы талап арбитражда iс қарау барысында мәлiмделiп, оны арбитраж қанағаттандырған болса, арбитраждың шешiмi өз пайдасына шешiлген тараптың өкiл көрсеткен қызметтердiң ақысын төлеуге жұмсаған шығыстары, сондай-ақ арбитражда iс қарауға байланысты өзге де шығыстары арбитраждың шешiмi бойынша басқа тарапқа қатысты болуы мүмкiн.
Арбитражда дауды шешуге байланысты шығыстарды бөлу арбитраждың шешiмiнде немесе ұйғарымында көрсетiледi.
Сот шығындарын алу әрбір мемлекеттк әр түрлі болып келеді:
Шетелдік талапкерге сот шығынын тек жауапкерге жүктеу (Австрия, Чехия, Оңтүстік Корея)
Сот шығындарын алдын-ала қамтамасыз ету міндетін тек сот елінде домицилийі немесе жеткілікті меншігі жоқ шетелдік талапкерге жүктеу ( Англия, Австрия, Грузия, Чехия)
Шетелдік талапкерді cautio judicatum solvi ережесінен босату (мемлекеттердің көпшілігі)
47.ХАІЖ де шетелдік азаматтардың құқықтық жағдайын көрсетіңіз.
Халықаралық азаматтық іс жүргізуде шетелдік азаматтар ретінде – өзге мемлекеттің азаматтығы бар тұлғалар, азаматтығы жоқ тұлғалар тыналады.Шетелдік тұлғалардың азаматтық процесстегі жағдайына байланысты олардың әрекет қабілеттігі мен құқық қабілеттігі ажыратылып қарастырылады. Азаматтық процесте құқық қабілеттігі әдетте lex fori, сот елінің құқығымен реттелсе, әрекет қабілеттігі lex personalis – жеке тұлғаның заңымен реттеледі.
Ұлттық режим қағидасын ұстанатын мемлекеттерде шетелдіктердің құқықтары мен міндеттері толығымен отандық тұлғалармен теңестіріледі. Шетел азаматтарына ешқандай арнайы шектеулер болмайды. Бұл негізінен постсоциолисттік мемлекеттерге тән, олардың қатарына ҚР-да жатады, ҚР АІЖК 413-бабына сай:
«1.Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың, шетелдік және халықаралық ұйымдардың (бұдан әрі – шетелдік тұлғалар) өздерінің бұзылған немесе даулы болып отырған құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін Қазақстан Республикасының соттарына жүгінуге құқығы бар.
2. Шетелдік тұлғалар Қазақстан Республикасының азаматтарымен және ұйымдарымен бірдей іс жүргізу құқықтарын пайдаланады және іс жүргізу міндеттерін орындайды.»
Кейбір жағдайда шетелдік тұлғаларға отандық тұлғаларға қарағанда артық құқытар мен бостандықтар берілуі мүмкін. Мысалы, ҚР 1994 жылы қабылданған «Шетелдік инвестициялар туралы» Заңының 27-бабында инвестициялық дауларды шешу үшін шетелдік инвесторлардың Заңда көрсетліген арбитраждың біріне бір жақты жүгіну құқығы қарастырылған.
Шетелдіктердің құқықтарын арнайы шектейтін заңнамаларда аса қолайлы немесе кемсітпеу режимі қолданылуы мүмкін. Аса қолайлы жағдай режимі негізінен қалықаралық шарттарда бекітіледі, ол бойынша келісілген мемлекеттер бір-бірінің тұлғаларына өз аумақтарында үшінші мемлекеттердің тұлғалары пайдаланатын құқықтары мен бостандықтарының ең қолайлыларын ұсынуға міндеттенеді. Әдетте, бұл тұрғыда «үшінші мемлекеттің тұлғалары» ұғымына ұсынушы мемлекетпен арнайы интеграциялық ұйымға кіретін мемлекеттердің (мысалы, ҚР үшін Кедендік Одақ) тұлғалары қосылмайды.
Кемсітпеу режимі бойынша, ұсынушы мемлекет ешқандай мемлекеттің тұлғалары үшін жалпы шетелдіктерге қолданылатын режимінен қолайсыз арнайы шектеулер орнатпауға міндеттенеді.
48.1954 жылғы азаматтық іс жүргізу мәселелері бойынша Гаага конвенциясындағы соттық және соттық емес құжаттардың тапсырылуы процесінің ерекшеліктерін атап көрсетіңіз.
«Азаматтық іс жүргізу мәселелері туралы Гаага Конвенциясы» 1954 жылдың 1 наурызында қабылданған.Конвенция 7 бөлімнен,33 баптан тұрады.Олар:
І.-Соттық және соттық емес құжаттарды тапсыру;(1-7 баптар)
ІІ.-Сот тапсырмасы;(8-16 баптар)
ІІІ. «Judicatum»(Judicatum Solvi)(17-19баптар)
ІV.-Тегін құқықтық көмек көрсету(20-24 баптар)
V.Азаматтық хал актілерінен тегін түрде выписка беру;(25 бап)
VI.Қарыздар үшін қамауға алу;(26)
VII.Қорытынды жағдайлар;(27-33)
*Соттық және соттық емес құжаттарды тапсыру:
-Шетелде орналасқан тұлғалардың азаматтық немесе сауда ісі бойынша құжаттарын беру келісуші мемлекеттердің сұранысы бойыныша консулдық арқылы жүргізіледі.
Консул арқылы жасалатын мәселелердің қиындықтары туындаса олар Дипломатиялық жолмен шешіледі.
Құжаттарды беру заң бойынша көрсетілген құзыретті органдар арқылы жүргізіледі.Берілетін құжат: -2 нұсқада және көшірмесі болуы керек.Егер құжаттың аудармасын реттейтін келісім жоқ болса,оны дипломатиялық н/е консулдық өкілдік н/е алқалық аудармашы куәландыруы қажет.
Соттық құжатты жіберуден бас тарту негіздері:
-мемлекеттің сувернитеті н/е қауіпсіздігіне қарсы бағытталған,зияны тигізу қаупі бар деп қаралса.
Құжаттың жіберілгендігін растайтын құжат:
1-қолхат
2-куаландыру құжаты н/е көшірмелері,қосымшалары саналады.
Соттық құжаттарды жіберу ешқандай сұраныс немесе жинаулар жүргізуге негіздеме болмайды(сборов или издержек.)
Сот тапсырмасы:
Екі келісуші мемлекеттердің сот органдары өзінің заңнамасына сәйкес ,азаматтық және сауда істері бойынша екішші елдің құзыретті органдарына сот тапсырмаларын немесе басқа да процессуалдық әрекеттердің орындалуын сұрай алады.
Сот тапсырмаларын орындау-консул арқылы жіберіледі.Сот тапсырмасын орындауды сот органы сұраушы мемлекеттің сұранысы бойынша орындауға міндетті. Сұраныс жіберуші орган : уақыты,орны,сот тапсырмасы туралы мәліметтер алуға құқылы.Сот тапсырмасын орындаудан бас тарту негіздері:
Егер құжаттың растылығы/заңдылығы анықталмаса;
Егер ол мемлекетте сот тапсырмасын орындау-сот билігінің қызметіне кірмесе.
Сот тапсырмасын орындаушы орган:
-сот тапсырмасын орындауда өзінің мемлекетінің заңнамасына жүгінеді.Егер сұраныс жіберуші мемлекет ерекше формада сұраса-сот тапсырмасын орындаушы мемлекеттің заңнамасына қайшы келмеуі керек.
*Judicatum Solvi*
Келісуші мемлкеттердің азаматтары (екі мемлекеттің бірінде тұрса) басқа мемлекеттің сотында –үшінші тұлға немесе талапкер ретінде болса,олардан ешқандай залог алынбайды.Себебі ол азаматтар шетел азаматтары және бұл елде тұрақты тұратын орны жоқ.
Тегін құқықтық көмек көрсету:
-азаматтық,сауда істері бойынша келісуші мемлекеттер бір бірінің тегін құқықтық көмек көрсетуінде сол елдің заңнамасына сәйкес,өз азаматтарына қандай құқықтық көмек көрсетілсе ,екінші мемлекеттің азаматтары да соған құқылы.
49.ХАІЖ негізгі қағидаларын атап, олардың ерекшелігін көрсетіңіз.
Кез келген халықаралық құықықтың саласында,өзіне ғана тән қағидалар болады.Дегенмен салалық және саларалық құқықтардың қағидалары өзара тығыз байланысты болып келеді.Әр құқықтың саласының пәні сияқты,оның қағидалары саланың айрықша белгілерін қалыптастырады.ХАІЖ саласының негізі ретінде-қағидаларды қарастырамыз.Сондай ақ қағидалар-мемлекеттердің процессуалдық заңнаманың жасалуында,халықаралық-құқықтық актілірдің жасалуына бағдар беруші элементтер деуге болады.
ХАІЖ-дің қалыптасуына халықаралық жария құқығының қағидалары және ішкі азаматтық іс жүргізу мен арбитраждық іс жүргізу құқықығының жалпы жағдайларына сүйенеді.ХАІЖ-дің қағидалары ешқандай да құжаттарда бекітілмеген.тіпті ХАІЖ туралы жазылған көптеген авторлардың еңбектерінде қағидаларына көңіл бөлмеген.
Аболин.В.О ХАІЖ-дің келесі қағидаларын атап кеткен.Олар:
-Соттың тәуелсіздігі мен беспристрастности
-Мемлекеттердің сот іс жүргізудің теңдігі
-Процестердің көптігінің бақылануы
-тараптардың айтысуы мен тең құқылығы
-Соттағы істі қараудағы жариялығы
-Құқықтық қорғану тәсілдерінің тиімділігі
-Диспозитивтілік қағидасы
Осы аталып кеткен 7 қағидалардың кейбіреулеріне сипаттама берсек.
Тараптардың айтысуы мен тең құқылығы
Азаматтық сот ісін жүргізу тараптардың айтысуы мен тең құқықтылығы негізінде жүзеге асырылады. Тараптар бірдей іс жүргізу құқықтарын пайдаланады және бірдей іс жүргізу міндеттерін көтереді.Тараптар азаматтық сот ісін жүргізу барысында өз айқындамасын таңдап алады, оны қорғау әдісі мен амалдарын дербес және соттан, басқа органдар мен адамдардан тәуелсіз түрде таңдап алады.Істі қараушы сот объективтілікті және әділдікті сақтай отырып, істің мән-жайын толық және объективті зерттеуге тараптардың құқықтарын іске асыруы үшін қажетті жағдайлар жасайды, іске қатысушы адамдарға олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді, іс жүргізу әрекеттерін жасаудың немесе жасамаудың салдары туралы ескертеді,олардың өз құқықтарын жүзеге асыруына жәрдемдеседі.Сот іс жүргізу шешімін зерттеуге қатысу тараптардың әрқайсысына бірдей негізде қамтамасыз етілген дәлелдемелерге ғана негіздейді.Сот тараптарға бірдей және құрметпен қарайды.Бұл қағида көптеген халықараылық құжаттарда бекітілген.Мысалы 1996 жылығы 18 ақпандағы Еуропа Кеңесінің Министрлер Комитетінің (азаматтық,сауды және әкімшілік істер бойынша құқықтық көмек көрсету туралы) Резолюциясында.
Соттағы істі қараудағы жариялығы
Барлық соттар мен барлық сот сатыларында сотта істі қарау ашық жүргізіледі. Мемлекеттік құпиялар болып табылатын мәліметтері бар шешімдерді хабарлауды қоса, сондай-ақ бала асырап алу құпиясын, жеке, отбасылық, коммерциялық немесе өзге де заңмен қорғалатын құпияларды, азаматтар өмірінің ашық айтпайтын сырлары туралы мәліметтерді сақтауды қамтамасыз ету қажет екендігін,сондай ақ кейбір жағдайларда істерді қарау жабық сот отырысында жүзеге асырылады. Сот отырысының залына, егер іске қатыспайтын адамдар болса немесе куә болмаса, он алты жасқа толмаған азаматтар жіберілмейді.Бұл қағида 1950 жылғы Еуропалық Конвенцияда көрсетілген.
Диспозитивтілік қағидасы
Бұл қағида-материалдық құқықтық қатынастың субьектілерінің мүдделерінің қарама-қайшылығы мен автономдылығымен сипатталады.ХАІЖ-де диспозитивтілік көрініс табады:
А)құқықтық тәртіптің таңдау құқының болуы;
Б)таңдаушы субьектінің автономды еркі;
В)Таңдау негізі-жеке мақсатқа бағытталған таңдау мен мүдделік(қызығушылық)
Г)құқықпен таңдау еркінің белгіленуі;
Диспозитивтілік қағидасына кіретін элементтер:
-Сотта азаматтық істі қозғауға мүдделік(инициатива)
-талаптардың және қарсылықтардың көлемімен сипатын анықтау
-процессуалдық құқық құралдарын қолдану(бейбіт келісімге келу,шағымды тану,шағымнан бас тарту),материалдық құқықтарды пайдалану
-жаңадан ашылған жағдайларға байланысты істі жоғары тұрған инстанцияларда қайта қарау мүмкіндігі
-мәжбүрлі түрде шетел сотының орындау шешіміне шығым келтіруге құқық.
50.ХАІЖ де сот шығындардың өтелуінің ерекшеліктерін атаңыз.
Халықаралық коммерциялық арбитраж туралы 2004 жылғы 1 сәуірдегі заңнамада сот шығындарын өтеу және ны бөлу туралы мәселелер қарастырылған.
Төрелiкте дауды шешуге байланысты шығыстар:
-төрешiлердiң қолмақысын;/гонорар
-төрелiк iс қарауға қатысуға байланысты төрешiлер шеккен шығындар, соның iшiнде дауды қарау орнына жол жүру, және тамақтану төлемiне шығыстарды;
-сарапшыларға және аудармашыларға төленуге тиiс сомаларды;
-төрешiлермен жазбаша және заттай дәлелдемелердi олар орналасқан жерде қарауға және зерттеуге байланысты шеккен шығыстарды;
- куә шеккен шығыстарды;
- төрелiк шешiм пайдасына жасалған тараптың өкiлiнiң қызметiн төлеу шығыстарын;
- төрелiк iс қарауды ұйымдастырушылық және материалдық қамтамасыз ету шығыстарын қамтиды.
Тұрақты жұмыс iстейтiн төрелiкте төрешiлердің қаламақысының мөлшерi тұрақты жұмыс iстейтiн төрелiк регламентiнде көзделген төрешiлер қаламақысының шәкiлiне сәйкес төрелiк құрамымен айқындалады.Тұрақты жұмыс iстейтiн төрелiк регламентiнде төрешiлердiң қаламақысына белгiленген мөлшерде нұсқау жоқ болса, төрелiк төрешiнiң қаламақысының мөлшерiн iс қараудың әрбiр нақты жағдайында талап қоюдың бағасын, даудың күрделiлiгiн, төрелiк iс қарауға төрешiлердiң кеткен уақытын және iске қатысты кез келген басқа да мән-жайларды ескере отырып белгiлей алады.
Нақты дауды шешу үшiн төрелiкте төрешiлердiң қаламақысының мөлшерi тараптардың келiсiмi бойынша, ал мұндай жоқ болса - нақты дауды шешу үшiн төрелiк тұрақты жұмыс iстейтiн төрелiк үшiн көзделген тәртiппен белгiлейді.
Төрелiкте дауды шешуге байланысты шығыстарды бөлу
1. Төрелiкте дауды шешуге байланысты шығыстарды тараптар арасында бөлудi тараптардың келiсiмiне сәйкес төрелiк, ал мұндай жоқ болса қанағаттандырылған және қабылдамай тастаған талаптарға үйлесiмдi жүргізіледі.
2. Төрелiк шешiмi пайдасына жасалған тарап өкілiнiң қызметiне төлеуге шығыстар, сондай-ақ төрелiк iс қараумен байланысты өзге де шығыстар төрелiктiң шешiмi бойынша, егер келтiрiлген шығыстарды өндiру туралы талап төрелiк iс қарау барысында мәлiмделсе және төрелiкпен қанағаттандырылса, басқа тарапқа қатысты болуы мүмкiн.
3. Төрелiкте дауды шешуге байланысты шығыстарды бөлу төрелiктiң шешiмiнде немесе ұйғарымында көрсетіледі.
51.Шетелдік тұлғалардың процессуалдық құқықтары мен міндеттері.
Қазақстан Республикасының 1999 жылы 13 шілдеде қабылданған Азаматтық іс жүргізу кодексінің 5 бөлімінің 45 тарауынның 413 бабына сәйкес:
Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың, шетелдік және халықаралық ұйымдардың өздерінің бұзылған немесе даулы болып отырған құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін Қазақстан Республикасының соттарына жүгінуге құқығы бар.
Шетелдік тұлғалар Қазақстан Республикасының азаматтарымен және ұйымдарымен бірдей іс жүргізу құқықтарын пайдаланады және іс жүргізу міндеттерін орындайды.
Соттарда шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша сот ісін жүргізу осы Кодекске және өзге де заңдарға сәйкес жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы азаматтары мен ұйымдарының іс жүргізу құқықтарына арнайы шектеулер қойылатын мемлекеттердің шетелдік тұлғаларына қатысты Қазақстан Республикасы соған сәйкес шектеулер белгілеуі мүмкін.
Сонымен қатар, Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың азаматтық іс жүргізуге әрекет қабілеттілігі олардың жеке заңы бойынша айқындалады.
Азаматтың жеке заңы өзі азаматы болып табылатын мемлекеттік құқығы болып табылады. Егер азаматта шет мемлекеттің азаматтығымен қатар Қазақстан Республикасының азаматтығы да болса, оның жеке заңы Қазақстан Республикасының заңы болып есептеледі. Мұндай адамда шет мемлекет азаматтығының болуын Қазақстан Республикасының соттары танымайды.
Азаматта бірнеше шет мемлекеттің азаматтығы болса, бұл адам неғұрлым тығыз байланыстағы мемлекеттің құқығы оның жеке заңы болып табылады.
Азаматтығы жоқ адамның тұрғылықты тұратын жері бар мемлекеттің заңы сол адамның жеке заңы, ал мұндай болмаған жағдайда - оның әдетте тұрып жатқан мемлекетінің заңы болып табылады.
Өзінің жеке заңы бойынша іс жүргізу әрекетіне қабілетті болып табылмайтын адам, егер Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес іс жүргізу қабілетіне ие болса, ол Қазақстан Республикасының аумағында іс жүргізу әрекетіне қабілеті бар деп танылуы мүмкін.
Шетелдік тұлғалардың процессуалдық құқықтары мен міндеттерін сипаттау 1954 жылғы азаматтық процесс мәселелері бойынша Гаага конвенциясының 17 бабында көрініс тапқан.
52.Соттық иммунитет. Халықаралық ұйымдардың иммунитеті
Юрисдикциялық иммунитет деп тар мағынада бір мемлекеттің шетел сотымен сотталмайтындығын айта аламыз. Соттық иммунитетке сәйкес, бірде-бір шетелдік сот мәжбүрлі түрде өз юрисдикциясын басқа мемлекетке жүзгізе алмайды, басқаша айтқанда, бірде-бір шетелдік сот басқа бір мемлекетті жауапкер ретінде сотқа тарта алмайды. Дегенмен, егер мемлекет өз құқықтарын қорғау мақсатында шетелдік сотқа жүгінсе, бірде-бір сот одан бас тарта алмайды. Себебі, мұндай жағдайда бас тарту мемлекеттің егеменді құқықтарын бұзуды білдіреді. Мемлекет шетелдік сотқа жауапкер ретінде тек өз келесімімен ғана тартылуы мүмкін.
Мемлекеттердің иммунитетінің екі доктринасы қарастырылады: абсолютті, функционалды.
Ал, халықаралық ұйымдардың иммунитетін барлық нышандары бойынша функционалды иммунитет ретінде қарастыруымызға болады.
Халықаралық ұйым өзінің құрылтай құжаттарында немесе тиісті мемлекетпен келісімдерінде арнайы белгіленген жағдайда иммунитетке ие болып табылады. Мысалы, 1946 жылы 13 ақпанда қабылданған БҰҰ артықшылықтар мен иммунитеттер туралы конвенциясының преамбуласында БҰҰ халықаралық ұйымдарға беретін иммунитеттерінің функционалды сипаты аталып өткен. Сондай-ақ 1969 жылы 8 желтоқсандағы арнайы миссиялар туралы конвенцияның преамбуласында да солай аталып өткен. Бірақ, функционалды сипатына қарамастан, халықаралық ұйымдардың иммунитеті әдетте ешқандай шектеулер мен ерекшеліктерсіз беріледі және ұлттық заңнаманы қолданудан, сот ісін жүргізуден, жекеменшік иммунитеттерін де қамтиды. Мұндай абсолютті қорғау жеке тұлғалар мен осы халықаралық ұйымдар арасындағы мәселелерге байланысты, немесе халықаралық ұйымдар мен олардың контрагенттерінің арасындағы мәселелер бойынша сот істерін жүргізуге кедергі болмайды. Себебі, мұндай жағдайларда олар әдетте арбитражды соттарға немесе әкімшілік трибуналдарға жүгіне алады.
Халықаралық ұйымдардың функционалды иммунитеті оларды:
Мүше-мемлекеттердің бақылауынан қорғауға;
Өзінің штаб пәтері орналасқан мемлекеттің тиісті органымен бақыланбайтын өзіндік қаражат ресурстарын иемденуге мүмкіндік беруге;
Жеке мүше-мемлекеттің пайдасына салық төлеуден босатуға негізделеді.
Халааралық құқықта халықаралық ұйым иммунитеті тек қана мемлекетаралық ұйымдарға тиесілі. Бұл қағида 1986 жылы 21 наурызда қабылданған мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар арасындағы келісімдер құқығы туралы Вена конвенциясының 1 бабының і тармағында бекітілген.
53.ХАІЖ дегі соттылық мәселесінің Халықаралық жеке құқықпен арақатынасын көрсетіңіз.
Соттылық – соттар арасында белгілі азаматтық істер қарастыру өкілеттіліктерді бөлу. Соттар азаматтық отбасалық, еңбек тұрғын үй, әкімшілік, қаржы, шаруашылық, жер құқықтық қатынастардан, табиғи ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау жөнінде қатнастар мен басқа да құқықтық қаынастардан, оның ішінде бір тараптың екінші тарапты билікпен бағындыруына негізделген қатынастардан туындайтын даулар жөніндегі талап жөніндегі талап қарайды. Мемлекеттік орган немесе оның лаууазымды адамы қабылдаған актіге сотта дау жасалуы мүмкін. Егер халықаралық шартта ҚР заңдарында немесе тараптардың келісімнде өзгеше көзделмесе соттар шетелдік азаматтар, азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік ұйымдар, шетелдік заңды тұлғалар, шетел қатысатын ұйымдар, сондай-ақ халықаралық ұйымдар қатысатын істерді қарайды.
ҚР АІЖК –нің 36-бабының 1-бөлігіне сәйкес, соттылық ережелерін сақтай отырып сот жүргізуге қабылданған іс, кейіннен ол басқа соттың соттауына жатса да, мәні бойынша шешілуге тиіс. Іс басқа соттың қарауына мына жағдайларда беріледі:
егер тұрғылықты жері бұрын белгісіз болған жауапкер істі өзінің тұрғылықты жері бойынша сотқа беру туралы өтініш жасаса;
егер бір немесе бірнеше судьяға қарсылық білдіргеннен кейін, сондай-ақ назар аударуға тұратын басқа мән-жайлар бойынша судьяларды ауыстыру немесе аталған сотта істі қарау мүмкін болмаса;
егер істі аталған сотта қарау кезінде оның істің соттылық ережелерін бұза отырып қабылдағаны анықталса;
егер сотқа талап қойылса (ҚР АІЖК-нің 36-бабының 2-бөлігі).
Халықаралық құқықта соттылықты анықтау әр мемлекеттің өзінің жеке мәселесі болып табылады. Сондықтан, «юрисдикция қақтығысы» туындауы әбден мүмкін болып табылады. Соттылық бойынша мәселелер халықаралық құқықта 1988 жылғы азаматтық және сауда істері бойынша сот шешімдерін орындау ойынша Лугана конвенциясымен реттеледі.
Соттылықты анықтаудың негізгі 3 түрі бар:
франко-романдық – тараптардың азаматтығы бойынша;
германдық – ішкі территориялық соттылық;
англо-американдық – жауапкердің «сол жерде болуы» присуствие бойынша
54.Минск және Кишинев конвенциялары бойынша құқықтық көмек көрсету.
ТМД елдерiнiң азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша өзара ынтымақтастығы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң 1993 жылғы 31 наурыздағы қаулысымен ратификацияланған, 1994 жылғы 19 мамырда күшiне енген Азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек көрсету және құқықтық қатынастар туралы конвенцияға (Минск, 1993 жылғы 22 қаңтар), 1994 жылғы 28 наурыздағы өзгерiстерiмен (бұдан ерi –Минск конвенциясы), Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 10 наурыздағы Заңымен ратификацияланған, 2004 жылғы 27 сәуiрде күшiне енген (Кишинев, 2002 жылғы 7 қазан) Азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек көрсету және құқықтық қатынастар туралы конвенцияға (бұдан әрi – Кишинев конвенциясы), азаматтық iс жүргiзу (АIЖК 5-бөлiм) және қылмыстық iс жүргiзу (ҚIКК 55-тарау) және басқа да нормативтiк құқықтық актiлерге, халықаралық шарттарға сәйкес жүзеге асырылады. Минск , Кишинев конвенцияларының ережелерiн орындауға уәкiлеттi Қазақстан Республикасының орталық және өзге де мемлекеттiк органдарының тiзiмi "Азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек көрсету және құқықтық қатынастар туралы" 1993 жылғы 22 қаңтардағы конвенцияны және "Азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек көрсету және құқықтық қатынастар туралы 2002 жылғы 7 қазандағы конвенцияны орындау бойынша шаралар туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2004 жылғы 31 желтоқсандағы қаулысымен (2007 жылғы 28 тамыздағы өзгерiстерiмен) белгiленген. Өз кезегінде Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек пен құқықтық қатынастар туралы 1993 жылғы 22 қаңтарда қабылданған Минск Конвенциясы 87 бап және бес тараудан тұрады. Ал Кишинев конвенциясы 7-қазан 2002 жылы қабылданған 20 бап және 2 тараудан тұрады. Минск Конвенциясының 1 тарауы 2 бөлімнен тұрады: І- құқықтық қорғау, ІІ- құқытық қорғау. ІІ тарау «азаматтық және отбасы істері бойынша құқ-қ қат-р» өз ішінде 5 бөлімнен құралған: І-Компетенция, ІІ- Жеке статус,ІІІ- отбасы істері,ІҮ- мүліктік құқ-қ қат-р, Ү- мұрагерлік. ІІІ тарауда, «шешімдерді орындау жіне тану» бөлімдер жоқ. Ал ІҮ тарау «қылмыстық істер бойынша құықытық көмек» 3 бөлімнен тұрады: І- Ұстап беру, ІІ- қылмыстық қудалауды жүзеге асыру, ІІІ- қыл-қ істер бойынша арнайы ұсыныстар. Ү тараудың соңғы 5 бабында конвенцияны қолдану мәселелері, оның күшіне ену тіртібі, мерзімі, т,\б көрсетілген.
Осы екі конвенция бойынша осы конвенцияларға мүше-мемлекеттер территориясында осы конвенция тараптары өз азаматтары секілді құқықтық көмек алуларына құқықтары бар деп көрсетеді. Өз кезегінде еркін түрде соттарға, прокуратураға, өзге де мекемелерге шағымдануға, яғни осы конвенция мүшелері болып табылатын кез- келгаен мемлекетте кез келген заңды негізде осы мемлекетттердің азаматтарымен тең құқықтық көмек алуға құықылы болып табылады.
55.Юрисдикция мен сот шешімдерін тану мен орындату туралы 1968 ж. Брюссель және 1988 ж. Лугана Конвенциялары бойынша сот құзыретін белгілеу мәселелеріне талдау жасаңыз.
Жалпы алғанда Брюссель конвенциясы 1968 жылы 27 тамызда Брюссельде қабылданған болатын. Оған өзгерістер мен толықтырулар енгізу ретунде 1988 жылы 16 қыркүйекте Юрисдикция мен сот шешімдерін тану мен орындату туралы Лугано конвенциясы қабылданған болатын. Жалпы сот шешімдерін тану- оны тек компетентті билік распоряжениесімен мәжбүрлі ж.зеге асыру шарты ретінде саналады.
Жалпы Брюссель конвенциясы өз кезегінде 5 тарау,53 баптан турады. 1 тарау конвенцияның қолдану сферасын белгілейді. Ол бойынша, бұл конвенция кез-келген сауда және азаматтық дауларды ол трибуналмен не сотпен қаралуына қарамастан қолданылады. 2 тарау Юрисдикция мәселелеріне байланысты болып келеді. Ол жалпы жағдайлар, арнайы юрисдикция, сақтандыру даулары туралы юрисдикция, тұтынушылық дауларға қатысты юрисдикция бөлімдерін қамтиды. 5 бөлім айрықша соттылық деп аталады. 6 бөлім соттылық туралы келісім, 7 бөлім сот өндірісіне рұқсат беру мен соттылықты тексеру тарауы болып табылады.8-бөлім қаралуда және бір біріне байланысты шағымдар, 9-бөлім қорғайшы және алдын ала шаралар. 3 тарау сот шешімін тану және мәжбүрлі түрде жүзеге асыруды қамтиды, оның 1- бөлімі тану,2-бқлімі мәжбүрлі орындату,3-бөлімі жалпы жағдайлар мәселелерін қарастырады. 4 тарау ресми құжаттар мен әлемдік келісімдер, 5 тарау жалпы жағдайларды анықтайды.
Лугано конвенциясы өзінің мүше мелекеттернің территориясында бекітілген тұлғалардың құқықтық қорғалуын қамтамасыз етуге, сот шешімдерін шығаруды тездету мен тануды жеңілдетуге бағытталған. Брюссель конвенциясы негізінде құрылуына байланысты оның қарастыратын мәселелері де брюссель конвенцияларына толықтырулар ретінде қарастырылады. Бұл конвенция келесілерге қатысты қолданылмайды: жеке тқлғалардың әрекеке қабылетсіздікке қатысты, арбитраждарға қатысты, әлеуметтік қамсыздандыруға байланысты, банкроттық, сот процедуралары, сот келісімдері, мұрагерлік, неке отбасыға байланысты пайда болатын мүліктік емес қатынастарға ұатысты қолданылмайды.
56.1928 ж. Бустаманте Кодексі бойынша сот құзыретін белгілеу мәселелеріне талдау жасаңыз.
Бустаманте Кодексі 1928 жылы 20 ақпанда Гаванада қабылданып, 1928 жылдың 25 қарашасында күшіне енген болатын. Бустаманте Кодексі халықаралық жеке құқықтың халықаралық актісі болып табылады, өз кезегінде 4 тілде – ағылшын, испан, француз, портагал тілдерінде жарияланған әрі Профессор Бустаманте атымен «Бустаманте кодексі» деп аталған. Американың 15 республикасы оны ратификациялаған болатын, ал қалған мемлекеттер колумбия, парагвай, уругвай,чили, аргентина ратификацияламай, тек өол қойған болатын, дегенмен соттар оны құқықтың қосымша қайнар көзі ретінде жариялады.
Бустаманте Кодексінің негізігі мазмұны мен мақсаттары заңдар коллизиясын шешу барысында территориалды және жеке бастамаларды біріктіру, халықаралық және жария тәртіпті ажырату, шетелдіктер мен белшілі бір мемлекет азаматтарының тең құқықтығын кепілдендіру. Бустаманте Кодексі 4 кіпатпан тұрады. Олар:
1. Хал-қ азамсаттыз қ-қ
2. Х-қ сауда қ-ғы
3. Х-қ қыл-қ қ-қ
4. Хал-қ іс жүрг қ-ғы
Осы 4- кітапта, азаматтық және қылмыстық процесс саласында коллизияларды реттеу, соның ішінде диломатиялық сот иммунитеті міселелері, қылмыскерлерді ұстап беру міселелері қарастырылған.
Осы кодекс бойынша сотта шетел заңдарын дәледеу тралы ережелерді ерекшелеп, белгілі бір мемелекеттің азаматтары үшін қолданылмайтын, шетелдіктердің сот залогын жокка шыгарады.
Жалпы Бустаманте кодексі бойынша келісуші мемлекеттерде азаматтардың құқытары тең деп көрсетеді. Дегенмен, бұл кодекс бойынша әрбір келісуші мелекет жария құыққ негізінде кейбір азаматтық құқықтардан бас тарта алады.
Жалпы алғанда, бустаманте кодексіндегі сот құзіреті өз кезегінде осы кодекстің соңғы тараптарында айқындалып көрсетілген. Соның ішінде 3,5,7,8 бөлімнің баптары . Онда сот құзіреттері әрбір іске байланысты ажыратылып көрсетілген. Мысалы, ұстаб беру кезіндегі сот құзіреті немесе, сот талаптары мен сот міндеттемелері, шетел заңдарын дәлелдеудегі арнайы ережелер және тағы басқа. Осы барлық бөлімдерде соттар құзіреті келісуші мемлекеттер арсында сол мемлекеттердің заңдарына қайшы келмей, оларды бұзбай дипломатиялық жолмен жүзеге асырылуы қажет деп көрсетілген. Мүше мемлекеттер арасында азаматтық және қылмыстық істер бойынша сот құзірреттері осы мемлекеттердің келісімдері нәтижесінде жүзеге асырылады.