Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
«Өндірісті ұйымдастыру және кәсіпорын менеджменті» пәні
- кәсіпорынның келешектегі, ағымдық және шұғыл жоспарларын әзірлеу әдіснамасын және әдістемесін, ұйымдастырылуын, техникалық қайта салу, қызметтің тиімділігін арттыру есебінен кәсіпорынның жұмысының барлық экономикалық көрсеткіштерінің жүйелік жақсаруы негізінде нарықтық экономика жағдайында олардың сәтті жұмыс істеуін зерделейді;
- автомобиль көлігі кәсіпорнын басқару, өндірістік құрылымы мен жеке басқару қызметтерінің қызметтерін ұйымдастыру, олардың қызметтері мен олардың бір-бірімен байланысу жүйелерін қарастырып, осы материалдарды жалпыландыру негізінде автомобиль көлігі кәсіпорнын басқаруы жетілдіру жолдары мен әдістерін әзірлейді;
- автомобиль көлігі кәсіпорнында негізгі және қосымша өндірістік процестерді ұтымды ұйымдастыру жолдарын және еңбек ресурстары мен оны толық материалдық қолдану тәсілдерін зерделеп, жалпылап, әзірлейді; автомобиль көлігі кәсіпорнының жүргізушілерінің, жөндеу жұмысшылары мен басқа да жұмысшыларының еңбегін және еңбекақысын ұйымдастыру-дың ғылыми әдістері, с қ олардың жұмыс істеуге материалдық ынталандыры-луын ұйымдастыру мәселелері;
- жаңа техниканы енгізу және бар техниканы жетілдіруді ұйымдастыру тәсілдерін, тиімді жылжымалы құрам таңдап алу принципі мен жаңа техника-ның экономикалық тиімділіктерін анықтау әдістерін әзірлеуді зерделейді.
Кәсіпорынды басқару және өндірісті ұйымдастыру, жоспарлау ұғымдары
Жоспарлау – бұл орындалу тәсілдері мен орындалу мерзімдерін көрсете отырып, нақты орындаушылар мен орындауды бақылау түрлерін, бұл орындауға жататын міндеттерді қою.
Өндірісті ұйымдастыру еңбек құралдарын, еңбек заттарын және өнді-рістік қарым-қатынастардың белгілі бір жүйесінің негізінде еңбекті орындау-шылардың өздерін кеңістік пен уақытта қолдану түрлерін білдіреді.
Өндірістің жұмыс істеу жағдайларында өндірістік қарым-қатынастардың жүйесі басқарушы жүйемен толығады, ол берілген қарым-қатынастарды өндірістің бар жағдайларында ұстанады. Басқарушы жүйе жүйенің сапалы дамуын қамтамасыз ете отырып экономикалық заңдарға сәйкес жұмыс істеп, қарама-қайшылықтардың алдын алып, ғылым мен техника жетістіктерін өндіріске енгізуге ықпал етеді.
Басқару - бұл соңғы өнімді алу үшін кәсіпорынның жұмыс істеуіне мақсатқа сай бағытталған міндетпен кәсіпорын ресурстарына ықпал ету процесі болып табылады.
АКК сипаттамасы, әлеуметтік экономикалық кластың аса күрделі жүйесі ретінде.
Өндірісті ұйымдастырудың жалпы теоремасы келесі жағдайларда негіделеді. Әр өндірістік үрдіс берілген өнімді алу мақсатында функционалданатын еңбек құралы, еңбек заттары және еңбектің өзінің жиынтығын көрсетеді. Бұл еңбектің негізгі элементтері бір-бірімен және үрдістің технологиялық мазмұнымен өзара сәйкестікте болады. Еңбек құралдары, еңбек заттары және орындаушылар өндірістің берілген көлемімен шартталған, анықталған арақатынаста болады. Кәсіпорынның эффективті қызметін ұйымдастыру соңғысын біртұтас өзара әрекет жасайтын өзара байланысқан және өзара қызмет ететін элементтерден тұратын күрделі технико-экономикалық жүйе ретінде дамитынын болжайды.
АКК күрдел іжүйе ретінде өзімен техникалық, әлеуметтік, өндірістік және экономикалық жүйе асты кешенін ұсынады.
Бірақ қарастырылатын жүйе біртұтас ретінде жүреді, ол бөлінеді және қосылады, бұл оның динамикалылығымен және дамуымен шартталған. Жүйе бір уақытта мобильді және тұрақты болып табылады. Жүйе тұрақтылығы ұсынылатын пропорциялар мен қатынастарды сақтаумен жүзеге асырылады. Жүйе мобильдігі оның бұзылу кезінде алдын ала берілген пропорцияларды қалпына келтіру немесе жаңа жағдайға сәйкес жаңа пропорцияны құру қасиетінен тұрады.
Өнімнің өмірлік циклі
Өнімнің өмірлік циклі – белгіленген түрдегі өнімді бақылаудан бастап оны құртылғанға дейінгі қолдануы және үрдістерін құрастыру жиынтығы болып табылады.
Нарықтық қатынастардың дамуымен сәйкес тауардың өмірлік цикл ұзақтығы және формасын түсіну негізгі кезеңдер болып табылады. Әрбір салаға сәйкес келетін тауардың өмірлік цикл ұзақтық кезеңдерін өндіруші білруі керек. Нарықтағы бәсекелестік тауардың өмірлік циклінің төмендеуіне әкеледі, ал бұл тауарлар аз уақыт ішінде табыс әкелу керектігін білдіреді.
Тауардың өмірлік циклі сату көлемімен және уақытпен табыстың өзгеруімен сипатталады. Өмірлік циклдің төрт кезеңі бар: енгізілу, жоғарылау, айқындалу және төмендеу.
Өмірлік цикл концепциясы тауарлы категорияны, тауар әртүрлілігін және тауар маркасын талдау үшін қолданылуы мүмкін.
Бірақта тауардың өмірлік циклдің қандай кезеңінде тұрғандығын анықтау онай емес. Өндіріс нарықта тауардың жағдайын, алынатын табысын, сатылатын тауар санын және де уақыт ішінде болатын өзгерістерді болжауы керек.
Өндірістік үрдістің құрылымы
Өндірістік үрдіс – бұл еңбек үрдісі, яғни адамның мақсатты іс-әрекеті.
Өндірістік үрдістер өзінің тағайындалуы бойынша негізгі және қосалқы болып бөлінеді.
Өндірістік үрдіс – кеңістікте және уақытта атқарылатын, оның материалдан алдын ала берілген қасиеттермен өнімге өзгеруі кезіндегі еңбек затының күйінің жүйелі өзгерісі. Кез келген үрдістің анализі оның қарапайым және күрделі, негізгі және қосалқы, қосымша және қолғабысшы, даярлайтын және қортындылайтын болуы мүмкін екенін анықтауға мүмкіндік береді.
Қарапайым үрдіс – өндіріс объектісі болып еңбек затының құрама бөліктерге бөлінбейтіндігі және үрдістің өзі – аталған заттың бір қайта өңдеу кезеңінен өтуі табылатындығымен сипатталады.
Күрделі үрдіс өнімнің өзінің күрделілігінен туындайды. Өнімнің құрама бөліктерге бөлінуі көптеген анықталған үрдістерді туғызады. Осылайша, күрделі үрдіс – анықталған көпшіліктен, құрама бөліктерден тұратын өнімді өндіру бойынша үрдістердің кейбір бірлігі.
Негізгі болып материалды өнімге өзгертетін үрдіс табылады. Ол бөлек жеке үрдістерден тұрады, ал жеке үрдістер – негізгі, қосалқы және қызмет көрсететіндерге жатқызылуы мүмкін бөлек элементтерге жіктелетін операциялардан тұрады.
Дайындық үрдісі кез келген өндірістік үрдістің құрылымдық міндетті элементі болып табылады. Үрдістің дайындығының жоқтығы немесе дайындығының жеткіліксіздігі өнімнің төмен сапалылығына, өндіріске жоғарылатылған шығындарға, еңбек өнімділігінің төмен деңгейіне әкеп соқтырады.
Қортынды үрдістер – бұл өндірісті аяқтаумен байланысты үрдістер. Дайындалған өнім өндіріс сферасынан шығып, айналым сферасына түседі, ал содан кейін сәйкес пайдаланымға жіберіледі.
Басқару үрдістері – бұл дайындықпен, уақыт пен кеңістікте орындалатын үрдістердің үйлестігімен, сапа мен сан сәйкестігін қамтамасыз етумен, өндірістің мақсаты мен тапсырмалармен сәйкес бірлескен атқарушымен басқаруды жүзеге асырумен байланысты үрдістер.
Заттық өнімдерді қызмет етішу өндірістері жасалмайды. Олардың өнімі негізгі өндіріске қызмет болып табылады, мысалы жұмыс құралдарын тасымалдау, заттық ресурстарды қоймаларда өңдеу, өнім сапасын бақылау, шаруашылық қызметтер.
Қосымша өндіріс – бұл тастандылар мен компоненттік шикізаттан қосымша өнім шығару процесстері, өзіндік мағынасы бар процесстер.
Қосалқы өндірісте шығарылатын өнім, негізгі өндіріске көмек және ситуациялық мінезге байланысты.
Өндірістік-техникалық жүйенің құрамы
Барлық әр алуандық іске асатындардың олардың мақсатының тәуелділікте процестердің кәсіпорынында айқын өндірісті қалыптастырады. Процестер, көмек жанында қайсылардың тап осы кәсіпорын ең басты өнімі әзірленеді, негізгі өндірісті қалыптастырады.
Қосалқы өндіріс – мынау заттық өндіріс процестерінің жиынтығы, айқын өнім түрінде еңбек өз өнім, өндіріс өз нәтижесі бар болушылар, өндірісте негізінде қолданылады, негізгі өнім заттық субстанциясын қалыптастырмай.
Өндірістік процестердің уақыт және кеңістікте ұйымдастыру.
Еске алынуға ереді кеңістікте өндіріс процестердің ұйымымен мақсаттар шеше :
Өндіріс процестердің ұйымы процес уақыттарының мақсат - қысқартуы уақыттардың біреуіннің ізіне түседі . Ол еңбек өнімділік деңгейін көтеруін рұқсат етеді , жабдықтау жақсырақ қолдану , өндіріс цикл ұзақтығы қысқарту , негізгі құралдардың айналымдылығы тездету лайықтымен олардың босатумен , және олардың өндірісі ақыр соңында жоғарылату . Қысқартуға өндіріс цикл ұзақтықтары өндіріс процесте бөлшектердің маңызды ықпалын жасау қозғалыс ұйымын көрсетеді . Бөлшектердің үш түрін айырып танады : жүйелі , паралельді - жүйелі , паралельді .
Анамен қозғалыс жүйелі түрі сипатталады , не бөлшектердің партиясы кешіп өтеді бірдің жұмысшы орынның басқаға тек қана мына партия бөлшектері барлық тап осы операциямен өңделінгенді соң .
Қозғалыс паралельді - жүйелі түрі цикл ұзақтығын бірнешенің азайтуға рұқсат етеді , дәл осылай - бөлімдер сияқты паралельді өндіріс барысы жүре алады , е . т . көршілес операциялардың орындалу уақыттарының орын жарым-жарты бірлесуін болады.
Анамен бөлшектердің қозғалыс паралельді түрі сипатталады , не операция әрбірімен беріледі - даналармен немесе транспорттық партиялармен бөлшектер операция - келесі .
АКК жалпы сипаттамасы мен ұйымдастыру негіздері
АКК автомобиль көлігінің негізгі өндірістік бірлігі болып табылады. Көптеген жұмысшылар ұжымы, ИТЖ, қызметкерлер еңбек етіп жататын өндірістік қорларда орналасқан ірі кәсіпорындардың қызметінің ұйымдастыруын, жоспарлау және басқару ұйымдастырушылығын, жоспарлауын және кең шеңберіндегі экономикалық міндеттердің шешілуін талап етеді. Кәсіпорынның ең басты қызмет ету бағыттарының бірі шаруашылық механизмдерінің тиімділігін арттыру мен өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру болмақ.
Шаруашылық механизмі мына элементтерді қамтиды:
-жоспарлау жүйелері;
-экономикалық тетіктер мен ынталандыру;
-шаруашылық ұйымдастыру құрылымдары. Әдістері және олардың жұмыс істеу стилі;
-еңбек ұжымдарының өндірісті басқаруға өқатысу түрлері
АКК үлгілері (типтері) мен олардың жіктемесі
Автомобиль көлігі кәсіпорны өзінің қызметіне қарай автокөліктік, автоқызмет көрсетуші және автожөндеу деп ажыратылады.
Автокөлік кәсіпорындары жүктер немесе жолаушыларды тасымалдауды жүзеге асыратын, жылмымалы құрамды сақтау, оған техникалық қызмет көрсету мен жөндеу, сонымен қатар жөндеу материалдары мен қосалқы бөлшектерімен, қажетті пайдалану материалдарымен жабдықтауды қамтамасыз ететін кешенді типтегі кәсіпорындар болып табылады.
Мекемелік меншіктілігі мен өндірістік қызметтеріне қарай автокөлік кәсіпорындары – ҚР Көлік және коммуникация министрлігінің жүйесіне кіретін жалпы қолданыстағы, басқа министрліктер мен мекемелерге жататын мекемелік кәсіпорындар деп бөлінеді. Жалпы қолданыстағы автокөлік кәсіпорындары ведомстволық меншіктілігіне қатыссыз барлық кәсіпорындар мен ұйымдар үшін жүктерді тасымалдауды жүзеге асырады, жолаушыларды тасымалдауды автобустар мен автомобиль – таксилерде қалалық, қала сыртында және қалааралық маршруттарда жүзеге асырады.
Автокөлікті кәсіпорын көліктік жұмыстарды орындау сипаты бойынша жүк, жолаушылық (автобусты, таксомоторлы, қызмет көрсету бойынша жеңіл), аралас (жүк және жолаушылық) және арнайы (медициналық алғашқы көмек және т.б.) болып бөлінеді.
Жүк АКК арнайы жүк түрлерін (кірпіш, темір бетон, нан өнімдерін және т.б.) тасымалдауға белгілі бір дәрежеде мамандандырылады. Тасымалдау үшін арнайыландырылған жылжымалы құрамы қолданылады. Жүк АКК көбінесе қала ортасында (көліктен түсіру үшін) орналасады және өндірістік түрдегі бір қабатты ғимарат түрінде құралады.
Жолаушылық АКК (автобусты) әдетте нөлдік жүрісті алу мақсатында көп маршруттар жерінде орналасады және өндірістік түрдегі бір қабатты ғимарат түрінде құрылады.
Жеңіл автокөліктер гаражы үлкен максомоторлы АКК-ны сипаттайды. Оларды қаланың орталық зоналарында орналастырылады және бір қабатты және көп қабатты етіп құрылады. Көп қабатты ғимараттар қалалық бөлікте объектілерді құрастыруда өте маңызды болатын жер учаскелерінің өлшемін қысқартуға мүмкіндік береді.
АКК-ның өндірістік-техникалық базасын үймереттердің, жылжымалы құрамның, жабдықтардың және т.с.с. жиынтығы құрайды.Кәсіпорынның өндірістік процесінің ерекшеліктері өнеркәсіп құрамына кіретін өндірістік бірліктердің (цехтардың,қызметтердің,учаскелердің, аймақтардың және т.с.с.) кешенін, және олардың өзара қатынасы мен өзара байланыстарын білдіреді.
Өндірістік қуаты және түрлі типтегі АКК техника-экономикалық сипаттамасы.(Әр түрлі типтегі АКК-ның өндірістік қуаты мен техника-экономикалық сипаттамалары)
Әрбір АКК белгілі бір өндірістік қуаты бар, бұл яғни, максимум мөлшердегі өнім, ол берілген көлемде бір жыл ішінде өндіріп шығара алатын өндірістік бірлік (кәсіпорын, цех, учаске) пен негізгі қорлар құрылымында, жетілдірілген технологиялар, өндірісті ұтымды ұйымдастыру мен сәйкес білікті кадрлар негізінде мүмкін болмақ.АКК өндірістік қуаты жылжымалы құрамның тізім бойынша саны мен олардың жүк көтергішіне байланысты болады.Жылжымалы құрамдардың, цехтардың және АКК учаскелерінің техникалық қызмет көрсету және жөндеу аймақтарының өндірістік қуаты өндірістің бастаушы буындарының өткізгіштік қабілеттері, техникалық қызмет көрсету желілері, жөндеуге арналған бекеттердің көп болуымен анықталады.
Әрбір АКК өндірістік құрылымы оның қуаттылығына сәйкес және басқа аралық кәсіпорындармен өндірістік процестердің бірлему дәрежесін есепке алуға сай орнатылады.
Жүк АКК қызметін ұйымдастыру және оның жұмысы
АКК пайдалану кызметі басшылықтын қабылданған тасымалдау жүйесі: ұйымдастырылыды. Қазіргі жағдайда пайдаланудың орталықтандырылған қвзметі жоқтын қасы. АКК қызметін орталықтандырылмаған жүйесіне кәсіпорынның қызмет ету ауданындағы жүк айналымы мен көлік байланыстарын зерттейді, оның негізінде кәсіорындар мен жүк жіберуші ұйымдар бойынша тасымалдау жоспарының жобасы әзірленеді.Қызмет жүк жіберуші кәсіпорындар және ұйымдармен келісім шарттарға отарап, жүрерді тасымалдауды орындауды ұйымдастырады, сонымен қатар экспедициялық, қойма жағдайларына тиеу түсіру жұмыстарын ұйымдастырады. Бұл үшін тиеу- түсіру бекеттерін тексеріп, кіру жолдары мен маршруттарын олардың күйін тексеру мақсатында жасайды. Барлық маршруттар бойынша ьасымалдау аралықтарын өлшейді.
Шұғыл тәуліктік жоспарға сай қызмет белгіленген кестедегі уақытта автомобильдің жолға шығуын және жоспарларды орындауды қамтамасыз ететін мөлшерде автомобильдің шығуын ұйымдастырады. Жұмыс уақыты барысынды ол диспечерлік бақаруды және тасымалдаудың ауысымды тәуліктік жоспарын орындауды қамтамасыз ету үшін қажет шараларды қабылдап отырып, әрбір автомобильдің жұмысын бақылауды жүзеге асырады. Жұмыс ауысымы аяқталғанда пайдалану қызметі жүргізушілерден жол кағаздарын және таувр көліктік жүктеме қағаздарды кабылдап, көлік жұмыстарын тексеріп, өңдеп, тарифтендіреді.
Осы аталған жұмыстарға сай АКК пайдалану қызметінің ұйымдастыру құрылымы құрылады. Ол үш топтан тұрады : жүк, диспетчерлік есепке алу және бақылау.
Жүк тобы (жүкті ұйымдастыру, жоспарлау және дайындау тобы) тасымалдауға келісімшарттар жасасып, тапсырыстарды қабылдап, тасымалдауды (бір тәулікке) жоспарлайды. Бұл топтың міндеттері – жолдардың, тиеу-түсіру бекеттерінің, кіретін жолдардың күйін, құймалардың жұмыс істеу режимін, тиеу-түсіру жұмыстары үшін механизмнің қамтамасыз етілуін және тасымалдауды ұйымдастыру мен орындауға әсер ететін басқа да факторларды зерделейді. Алынған деректер негізінде, топ, тасымалдауды үйымдастыруды жақсарту бойынша шараларды әзірлейді. Мұнымен қатар бұл топ кәсіпорынның қызмет ету негізіндегі негізіндегі орталықтандырылған тасымалдауды дамыту мәселелерімен айналысады, сонымен қатар теміржолдардан автомобиль көлігіне қысқа жүрісті тасымалдауды қосу мен қалааралық тасымалдауды дамыту мәселелерімен де айналысады.
Диспетчерлік топ автомобильдердің ауысымды-тәуліктік жұмыстарын шұғыл жоспарлауды жүзеге асырып, олардың АКК-нан шығып, оған қайта оралу сәтіне дейінгі жұмыстарын басқарады. Әрбір автомобильге ауысымды-тәуліктік жоспар жол қағазында жазылады, ал мұны жүргізушіге диспетчер береді. Ол қажет болған кезде автомобильдерді бір маршруттан алып басқаларға қоса алады.
Есепке алып, бақылау тобы жүргізушілерден жол қағаздарын және басқа тауар-көліктік құжаттарды қабылдап, олардың дұрыс толтырылуын тексеріп,олардың бастапқы өңделуін жүзеге асырады, соның нәтижесінде әрбір автомобильдің орындаған жұмыс кәлемін және кәсіпорын бойынша тасымалдау жоспарының орындалуын анықтайды. Өңделген жол құжаттарының негізінде тасымалдауға есептелінген есептеулер жасалады.
Жолаушылар АКК пайдалану қызметінің жұмысы мен оны ұйымдастыру
Жолаушылар АКК пайдалану қызметі орталықтандырылмаған және орталықтандырылған болуы мүмкін. Ауданда немесе қалада тасымалдау АКК бірнеше жолаушыларымен орындалатын жағдайларда, басқару кезінде орталықтандырылған тасымалдаудың пайдалану қызметін құру мақсатты болады. Мұндай қызметтер ірі қалаларда жолаушылар көлігінің орталықтандырылған диспетчерлік қызмет түрінде құрылады, оның құрамында таксомоторлық көлік қызметінің орталық диспетчерлік қызметі болады.
Автобус көлігінің орталық диспетчерлік қызметі мынадай функцияларды орындайды: жолаушылар ағынын тексеру; барлық аялдамалық бекеттерді тарата отырып, маршруттың қозғалысын әзірлеу; парктер, маршруттар мен маршруттан тыс тасымалдау бойынша бекітілген тасымалдау жоспарының негізінде жылжымалы құрамды бөлу; автобустарының жолға шығуының кестелері мен қозғалыс кестесін құру; жолдағы автобустардың жұмысын шұғыл басқару; жолаушылар АКК пайдалану бөлімін басқару. Бұл жағдайда пайдалану бөлімдері бір маршрутқа автобустарды бекіту, автоюустың жолға шығуы мен оларды қозғалыс кестесіне сай жолдан қабылдап алу, бекітілген автобус станцияларының шаруашылық құрамы сиақты мәселелермен айналысады.
Жоғарыда аталған міндеттерге сәйкес автобус көлігінің орталық диспетчерлік қызметінің құрылымы құрылады. Оның құрамына қозғалыс тобы мен диспетчерлік қызмет кіреді.
Қозғалыс тобы жолаушылар ағынын тексерумен, қозғалыс маршруттарын әзірлеумен, қозғалыс кестесі мен жолға автобустардың шығу кестелерін жасаумен айналысады.
Диспетчерлік қызмет автобустардың уақытында жолға шығуы мен қозғалыс кестесінің орындалуын бақылауды жүзеге асырады, қозғалысты бұзу жағдайларын жою бойынша шараларды қабылдап, автобустық бригадалардың құжаттарын рәсімдейді және автобустардың жолдағы жұмыстары бойынша есеп беру мен диспетчерлік тіркеуді жүргізеді.
Барлық жұмыс аға диспетчер бастаған құрамындағы бар бағдарлау құралымен орындалады, ол аға диспетчер көлік қозғалысының , маршрут топтарыныңжауапты жетекшісі болып келеді және автобус бекетіндегі желі диспетчері мен автобус паркінде болатын диспетчерлерді қадағалайды. Бұдан басқа, қызмет құрамында қозғалыстың желілік ревизорлары болады.
Жолаушылар кәсіпорының көліктік тасымалдау басшылығының орталық жүйесінде шағын диспетчерлік қондырғы болады, ол қондырғының міндетіне жол қағаздарын толтыру (қозғалыс кестесі мен шығару кестелерін басқаруды пайдалану бөлімінен алынғандардың негізінде) және оларды жүргізушілер мен тексерушілерге жолға шығар алдында тапсыру; жол көліктерін шығар алдында тексеру; жолдан қайтқан жүргізушілерден жол қағаздарын қабылдау;жол құжаттарының толтыру дұрыстығын тексеру және ларды өңдеу; орталық диспетчерлік қызметтің шұғыл тапсырмасын орындау болып табылады.
АКК техникалық қызметін ұйымдастыру мен оның жұмысы
Тасымалдауға жылжымалы құрамның техникалық дайындығы АКК техникалық қызметімен жүзеге асырылады. Автомобильдерді жөндеу мен оларға техникалық қызмет көрсетуге жұмсалатын шығындар автомобиль паркін ұстау бойынша барлық шығындардың 16-18 % түрлі автокөлік кәсіпорындар бойынша құрайды. Кешенді АКК жылжымалы құрамның барлық түрдегі техникалық қызметтері, ағымдағы жөндеулер мен қажет болғанда агрегаттардың күрделі жөнделуі сияқтылар орындалуы мүмкін. Әрбір бір нақты жағдайда бар техника-өндірістік базаға негізделе отырып, белгілі бір техникалық қызмет көрсетулер мен жөндеулер орындалуы мүмкін, сонымен қатар осы кәсіпорында олардың орындалуына экономикалық мақсатқа сәйкестік те есепке алынады. Мұнда АКК басқа автокөліктермен жылжымалы құрамның жөнделуі мен техникалық қызмет көрсетілуі бойынша өзінің жұмыстарын бірлестіру керек, сонымен қатар автоқызмет көрсетуші және автожөндеу кәсіпорындарымен бірлесуі керек.
Автомобиль көлігінің жылжымалы құрамын жөндеу мен техникалық қызмет көрсету туралыЕрежеге сәйкес осы жумыстарды ұйымдастырудың негізіне агрегатты әдіспен жөндеудің біршама ілгері жүйесі мен техникалық қызмет көрсетудің жоспарлы-болжау жүйесінің негіздері салынған.
АКК – де жылжымалы құрамды жөндеу мен техникалық жоспарлы болжау жүйесінде күнделікті қызмет көрсетеді. Бірінші және екінші техникалық қызмет көрсету жылжымалы құрамының техникалық жөнделуімен (ТЖ) жасалады. Күнделікті ТЖ-1, ТЖ-2 қызмет көрсетулер ағынды желілерде немесе түпкі бекеттерде өтуі мүмкін. Жасалатын жұмыс көлеміне қарай түпкі бекеттер әмбебап немесе арнайыландырылған болады. Әмбебап бекеттерде автомобильдерге қызмет көрсету жұмыстарды төменгі деңгейде механикаландыру, төменгі еңбек өнімділігі, өндірістік алаңдар мен жабдықтарды толық қолданбаумен сипатталады.
Нарықтық экономика жағдайларына жоспарлау. Орталықтандырылмаған жоспарлау
Еркін нарық жағдайларында еліміздің экономикасына екі негізгі талап қойылады. Ең алдымен, өндірушілер өндірісті тұтынушыларға қажет деген тауарлар мен өызметтермен қамтамасыз ету керек. Сондай-ақ, тауарлар мен қызметтер тұтынушыұйымдар мен халық үшін мүмкін бағаларымен жасалуы керек. Аталған талаптарға жауап бере алмайтын ешқандай кәсіпорын бойынша жоспарлау, бүкіл өнеркәсіп саласы бойынша емес. Тауарлар мен қызметтер нарығында сәтті түрде бәсекелесе алу үшін кәсіпорын қажет шикізатты, отынды сатып алу керек, қажет біліктіліктегі жұмысшылар санын алып, үймереттерге, машиналарға өз уақытында қаржы құйып, өнімге деген сұранысты дұрыс шншн білу керек. Мұндай экономикалық саясаттың басты артықшылығы жылдамдылықта, осындай жылдамдықпен, шапшандықпен қателер табылып, түзетіледі, және де тікелей шығынға әкелетін есептемелерді түзетеді.
Жоғарыда айтылғандардың барлығы көлік кәсіпорындарына және авто көлігіне толығымен қатысты. Көлік кәсіпорны түрлі жүк көтергіштігі бар автомобильдерді шығару керек себебі түрлі пайдалану жағдайларында жұмыс істеп, түрлі қашықтыққа тасымалдауға тұтынушы талаптарын қанағаттандыра алатындай автомобиль кәсіпорны болуы керек. Мұнда автомобильдердің құны АКК жұмысы тұрақты болатындай болуы керек. Сондай- ақ бұл шығарылатын автобустар мен жеңіл автомобильдердің типажына да қатысты, себебі оларды пайдалану үшін арзан және үнемді болуы керек.
Жүк және жолаушылар автокөлік кәсіпорындарының орталықтанды-рылмаған жоспарлануы
Біршама тұрақты жұмысты қамтамасыз ету үшін жүк автокөлік кәсіпорында жылжымалы құрам болуы керек, ол жүк ағымдарының қуаты мен құрылымына жүктердің алысқа тасмалдануына, тасмалданатын жүктердің тегіне, жол және климаттық жағдайларға, тиеу-түсіру жұмыстарының орындалу тәсіліне, тасмалдауды ұйымдастыру жүйесі мен әдісіне сәйкес болуы керек. Кәсіпорын мына келесі көрсеткіштер бойынша жылжымалы құрамының сатып алынуын жоспарлау керек: жүк ағындарының қуаты мен жүк тасмалдау қашықтығына сәйкес жүк көрсеткіші бойынша (автомобтль тіркемелерінің қолданылуы туралы мәселені шешу); шанақтардың құрылымына қарай (өзі
Жолаушылар автомобиль паркі автобустармен жолаушылар ағынының қуаты мен пайдалану жағдайларына сай қалалық, қала сыртындағы және қалааралық тасымдау үшін жинақталады.
Белгілі бір жылжымалы құрамы бар автокөлік кәсіпорны жүктерді тасымалдауға клиенттерімен келісім-шартқа отырады, оның тасымалдау жағдайлары осы типажға сай болуы қажет. Бұл АКК пайдалану қызметінің шешуі қажет басты міндеттерінің бірі. Жылжымалы құрамды, оның пайдалану сапасы мен құнына қарай таңдап алу дұрыстығы тасымалдау құнына, яғни кәсіпорынның табысына әсер етеді.
Автокөлік кәсіпорны өзінің өндірістік базасының дамуын жоспарлауы керек. АКК материалдық-техникалық базасы жылжымалы құрамдардан, өндірістік үймееттер мен жылжымалы құрамды жөндеп, қызмет көрсететін жабдықтардан, автомобиль тұрақтарынан, кәсіпорынды басқаратын техникалық құралдардан тұрады. Жоспарлау АКК-дан басқа автомобиль көлігі кәсіпорындарымен (автожөндеу және агрегаттық жөндеу, техникалық қызмет көрсету станцияларымен) бірлесуін есепке ала отырып жүзеге асырады.
Автомобильдерді сақтау жабық жылы,суық тұрақтарда, жабындардың астында және ашық тұрақтарда ұйымдастырылуы мүмкін. Жылжымалы құрамды сақтаудын ұтымды тәсілі автомобильдің жұмыс істеу режиміне, климаттық жағдайларына қарай жылжымалы құрамды ұстаудың ең аз құнын есепке ала отырып таңдалып алынады. Жылы тұрақтын құрылысы гараж салынған күрделі қаржының жалпы сомасының 30 % аспайды. Мұндағы есептеулер қозғалтқышты қыздыруға арналған құрылғысымен ашық тұрақта қаржыны үнемдеу капитал салымдарының жалпы сомасының 25 % жетүі мүмкін.
Жоспарлауда есептеу техникасын пайдалану
Жоспарлау үшін және кәсіпорынның қызметін басқару үшін минималды шығындарда берілген өндірістік нәтижені қамтамасыз ететін немесе берілген ресурстар көлемінде өндірістік максималды тиімділік беретін көлемдерде есептеу техникасын қолдану керек. Жоспарлау үшін қажеттілерден асып түсетін көлемде есептеу техникасы қолданылған жағдайда ол жүйелі түрде жеткіліксіз болады, бүл кәсіпорында жоспарлау мен басқаруға жұмсалатын шығындардың ақталмайтындығына акеледі.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, орталықтандырылмаған жоспарлау кәсіп орын бойынша АКК ең аз кешігулер мен автомобиль тасымалына бірдей тарифте максималды табысты қамтамасыз ету керек. Бұл еркін нарықтың негізгі принципі болып табылады. Жылжымалы құрамды пайдалануды дұрыс жоспарлайтын кәсіпорын және оны ұстауға
Минимум шығынды қамтамасыз ететін кәсіпорын нарықтық шаруашылық жағдайларындағы табысқа жетеді деп есептеуге болады.
Бизнес-жоспардың тағайындалуы
Бизнес-жоспар нарықтық экономика жағдайында кез-келген автомобиль көлігі кәсіпорынының жұмысын жоспарлаған кезде керек. Кәсіпорын басшылары туындайтын мәселелер шеңберін жақсы түсіне білулері керек. Өзгеріп отыратын шаруашылық ортасы олардан қаржы көрсеткіштерін басқаша қарастырып, кәсіпорынның түрлі ұйымдастырушылық-қаржылық түрдегі мүмкіндіктерін қарастырғанды талап етеді.
АКК бизнес-жоспары кәсіпорынның келешектегі дамуы мен көлік қызметтерінің нарықтағы жағдайын зерделеу; өнімді өткізу мүмкіндіктері; кәсіпорынның тұрақты пайдасын сүйемелдеу үшін нарықпен анықталатын шығындардың бағасы мен олардың баға мен тарифпен өлшенуі; кәсіпорын қызметіндегі болжанбаған шығындарды табу; кәсіпорын қызметінің тиімділігін анықтап, оның көлік нарығында ілгерілеуін анықтайтын өндірістік-қаржылық қызметінің негізгі көрсеткіштерін белгілеу секілді мүмкіндіктерді қарастырады.
Бизнес жоспардың құрылымы
Бизнес жоспардың бірінші парағы болады, онда кәсіпорынның атауы, оның координаталары, жоспардың авторлары мен құрылған күндері көрсетіледі. Атқаратын қызметіне қарай АКК бизнес жоспарының құрылымы түрлі болуы мүмкін, бірақ ол жалпы мынандай негізгі бөлімдерден тұрады: «Түйіндеме», «Автокөлік кәсіпорынның жалпы сипаттамаысы», «Автокөліктік кәсіпорын, оның қызметтері мен өнімдері», «Көлік қызметтері мен өнімдерінің рыногын зерттеу және зерделеу», «Автокөлік кәсіпорынының өндірістік-қаржылық қызметін талдау», «Маркетинг жоспары», «Өндіріс және операциялар жоспары», «Ұйымдастырушының жоспар», «Автокөлік кәсіпоры бизнесінің экономикасы», «Сындарлы қауіптер мен проблемалар», «Қаржы жоспары», «Автокөлік кәсіпорнының ұсыныстары». Кәсіпорын ұжымының көзқарасы мен инвесторлардың талаптарына қарай бизнес жоспарда басқа да тараулар болуы мүмкін.
«Түйіндемені» құру барысында нарыққа тез кіру үшін кәсіпорынның бар мүмкіндіктерін нақты құрып, оның ілгерлеу тұжырымдамаларын анықтауға баса назар аударылады.
Бизнес жоспарға кәсіпорын ішінде болып жатқан сияқты, жалпы алғанда экономикада, осы кәсіпорын қызмет ететін нарықтағы болып жатқан өзгерістермен байланысты өзгерістер енгізіледі. Өзгеріп отыратын жағдайларға сай келу мақсатында бизнес-жоспарды үнемді анықтап отыру-оның кәсіпорын жұмысының нақты нәжижелерін бағалау үшін қолдану мүмкіндіктерін береді. Былтырғы бизнес-жоспар кәсіпорын үшін қай тұжырым тиімді болды, ал қайсысы тиімсіз, және оның жүзеге асырудағы тәсілдердің қайсысы тиімді болғанын көрсете алады. Жұмыстардың нақты нәтижелерін зерделеуді бизнес-жоспармен салыстыруда өндірістік қызметті ұйымдастырудың күшті және әлсіз жақтарын табуға болады.
Бизнес – жоспар бөлімінің мазмұны
Бизнес – жоспардың бірінші бөліміне басқа бөлімдерден тұратын негізгі жағдайлардан(бір немесе екі ұсыныс) тұрады. Оларға жоспар міндетін айқындайтын, негізгі сандар мен фактілер кіреді. «Түйіндеме» кәсіпорынның (серіктестік, қоғам, акционерлік қоғам және т.б) ұйымдастастырушылық – құқықтық формасына қысқаша сипаттамалардан тұруы керек: кәсіпорындағы жұмысшылар саны және құрамы, оның өндірістік-қаржылық жағдайына талдау, нарықта мүмкіндіктер мен тұжырымдамасын анықтау, жоспарланатын нарық және болжамдар, кәсіпорынның артық бәсекелестік жағдайы, жұмыстың мүмкін болатын нәтижелерін көрсету(пайда).
«Автокөлік кәсіпорнының жалпы сипаттамасы» бөлімінде кәсіпорынның орналасқан жері,коды, тіркемесі, банктік реквизиттері және т.б. мәліметтер, кәсіпорын қызметінің мақсаты мен бағыты, қаланың экономикасындағы кәсіпорынның мәні және тарихи мағлұматтар беріледі.
«Автокөлік кәсіпорны, оның қызметтері мен өнімдері» бөлімі ұсынылатын көліктік қызметтер мен өнімдердің тізбесінен, кәсіпорын айналысып жатқан немесе айналысатын қызметтердің түрлері туралы мағлұматтардан құралған.
«Көлік қызметтері мен өнімдері нарығынзерттеу және зерделеу» бөлімінің мақсаты инвесторға кәсіпорынның көлік қызметтері мен өнімдері нарығында нық екенін, оның бәсекеге қабілетті бола алатынын дәлеледеу үшін жеткілікті мәліметтерді ұсыну болып табылады.
АКК өткен мерзім ішіндегі қызметтері «Автокөлік кәсіпорынының өндірістік-қаржылық қызметін талдау» бөлімінде кәсіпорын жұмысына әсер ететін ішкі және сыртқы факторларды есепке ала отырып сипатталады.
« Маркетинг жоспары» бөлімі маркетингтің жалпы тұжырымдамасынан, өнімнің өтімді тактикасы мен болжамдардан, тарифтер мен бағаларды қою тұжырымдамасынан, тарату мен жарнамалаудан тұрады.
«Өндіріс пен операциялар жоспары» бизнес-жоспар бөлімінде негізгі құрылымдық бөлімшелердің орналасуына, олардың өндірістік алаңдарына, жылжымалы құрамға, ғимараттар мен құрылыс орындарға, кәсіпорынның қызметін жүзеге асыру үшін қажет болатын басқа да негізгі қорларға сипаттама беріледі.
“Ұйымдастырушылық жоспары” бөлімінде кәсіпорынның күшті және әлсіз басқару жақтары сипатталып, жұмысшылардың саны анықталады. Нәтижесінде штаттық кесе әзірленіп, АКК басқарушы қызметкерлерінің міндеттері бекітіледі, жүргізушілердің саны, жөндеуші жұмысшылардың, кондукторлар мен басқа да санаттағы жұмысшылардың саны анықталып, олардың құқықтары мен міндеттері анықталады.
“Автокөлік кәсіпорынның бизнесінің экономикасы” бөлімінде АКК қызметінің экономикалық және қаржылық көрсеткіштері жалпыланады. Ақшаның болуының оң қозғалысына жету үшін уақыт аралықтары есептеледі.
«Сындарлы қауіптер мен мәселелер» бөлімінде, кәсіпорын қызметінде мүмкін болатын сындарлы қауіптер қарастырылады. Бұл қауіптер екі нұсқа бойынша есептеледі. Бірінші нұсқа – теорияның математикалық аппаратын пайдалануды, ал екінші нұсқа – кеңесшілердің сараптамалық бағаларын қолдануды қарастырады.
Қаржылық жоспарды құрғанда табыс пен шығынға болжам беріледі, қолма- қол ақшалай қаражаттың қозғалысына болжамды талдау жасалады, болжамдық баланстар құрылады, шығынсыз кесте, сонымен қатар шығындар деңгейін бақылауды жүзеге асыру бойынша шаралар көрсетіледі.
«Автокөлік кәсіпорнының ұсыныстары» бөлімінде қажет қаржыландыру көлемі , құнды қағаздарды пайдалану жолдары мен инвесторлардың бөлетін қаржыларын пайдалану көлемі қарастырылып , арнайы әдістеме бойынша салынған қаржылай қаражаттың қайтарылуы мен олардан түсетін табыс есептеледі.
Қаржыландырудың талап етілетін көлемін есептегенде ақшалай қаржының қозғалыс болжамы жалпыланып, АКК қызметін дамыту және кеңейту үшін ақшалай қаражат сомасы анықталады.
Құнды қағаздарды пайдалануды сипаттағанда олардың түрлері ( жай , акциялар, облигациялар және т.б.); біреуінің бағасы мен кәсіпорынды ұсыну бойынша сатуға жататын қағаздардың құнының жалпы сомасы ; дивиденттердің проценті ; құнды қағаздарды сатып алу мерзімдері көрсетіледі.
Келісім – шарт бойынша инвестор бөлген қаржы техникалық көрсетудің жаңа тәсілдері мен автомобильдерді жөндеуге , жылжымалы құрамның жаңа типтері мен жаңа жабдықтарды сатып алуға, маркетингті дамытуға , айналым қаражатын сатып алуға бағыттылыды.
Өндірісті басқару ұғымы. Басқарушы және басқарылатын бағыныңқы жүйе
Өндірісті басқару сәйкес қажет нәтижелерге жету үшін өндірістік жүйені қажет күйге ауыстыру мақсатында сәйкес өндірістік жүйенің компоненттеріне әсер ету процесін білдіреді.
Басқарушы бағыныңқы жүйе болып әкімшілік-басқарушы аппаратты қамтитын басқару органдары табылады, ал басқарылатын-сәйкес кәсіпорынның басқарушы аппараттың нұсқауы негізінде өндіріс процесін жүзеге асыратын ұжым.
Кәсіпорынды басқару сәйкесінше принциптер мен әдістерге базаланады.
Негізгі басқару принциптері
Негізгі басқару принциптері болып мыналар табылады:
Бірдей бастау принципі, міндеттерді орындау үшін қажет құқықтармен бөлінетін әрбір басқару буынының басында бір басқарушы болады. Бірдей бастау басқару аппаратында әрбір жұмысшының міндеттері мен жауапкершіліктерінің, құқықтарының нақты шеңберін қарастырады. Жұмыс барысында ұжым өндіріс алдында тұрған міндеттерді шешуге басқарушыға көмектесіп, оның нұсқауларын орындайды. Осылайша, бірдей бастау принципі басшылығының басқаруымен еңбек етушілердің белсенділігінің үйлесімділігін білдіреді.
Жоспарлылық принцип, шаруашылықтың даму қарқыны мен үйлесіміне, бағыттың ұзақ уақыт мерзіміне қойылуын болжайды. Ол келешектегі жоспардың міндеттерін күнделікті басшылықтың шешіп отыруы дегенді білдіреді.
Жұмыстағы үнемділік принципі. Өндірістің барлық сатыларында шығындарды үнемдеу басқару аппаратының күнделікті міндеттерінің бірі болып табылады.
Өндірістің дамуына еңбекшілердің рухани қызығушылығымен жеке матералдық принципі
Шаруашылықтық басқару әдістері
Шаруашылықтық басқару әдістерін мына түрлерге ажыратуға болады: экономикалық, әкімшіліктік-құқықтық, ұйымдастырушылық және әлеуметтік-психологиялық. Бұл әдістердің барлығын өзара байланысты жүйе ретінде қарастыру керек, себебі басқаруды ұйымдастыру мен басқару техникасының жүйесі бірлесе келе қоғамдық өндірісті тиімді басқаруды қамтамасыз ету мүмкін. Басқару әдістерін толығырақ қарастыра кетейік.
Өндіріс процесіне және оның қатысушыларына ықпал етудің эконом-қ әдістері басқару жүйесінде орталық орынды алады. Бұл нақты жағдайларда эконом-қ объективті заңдарды түсіну мен олардың әсер ету ерекшеліктеріне өндірісті басқару негізделетінімен дәлелденеді. Экономикалық әдістер халық шаруашылығы, салалар немесе жеке бір кәсіпорын үшін тиімділікті алу негізінде эконом-қ қарым-қатынастарға ықпал етудің түрлі тәсілдерін қамтиды: шаруашылық есеп, құн түзу, қаржыландыру, несиелендіру, эконом-қ нормативтер жүйесі.
Өндірісті басқарудың экономикалық негізгі әдістерінің бірі шаруашылық есеп болып табылады. Шаруашылық тәсілдің мәні көлік өнімінен АКК алатын табыстар шығын-ды жауып, табыс әкелуі мақсатында. Кәсіпорын өзінің жұмыстарының нәтижелері үшін материалдық жауапкершілікте болады. Шаруашылық есеп кәсіпорынның шұғыл дербестілігін болжайды.
Іс жүзінде экономикалық әдістерді нығайтудың маңызды факторы орындаушы-ды материалдық ынталандыру болып табылады. Кәсіпорын, учаске, цех жалпы табысқа әкелетін табыспен ынталандыруда өлшенуі керек. Міндет осында. Басқаруда тиімді эконом-қ тетік банктік несие болып табылады. Жаңа жағдайларда ол айналым қаражаты мен негізгі қорды қалыптастыру үшін кеңінен қолданылып жатыр.
Әкімшілік-құқықтық әдістер, тікелей, команда-нұсқаушы ықпалдарға негізделген.Олар тікелей әкімшілік нұсқаулар, құқықтық актілер, өндірісті реттеуші актілер, тарату, алмастыру және тұтыну түрлерінде жүзеге асырылады.Бұл нұсқаулар міндетті сипатта болады, сонымен қатар басқарылатын объектіге экономикалық әдістермен салыстырғанда тікелей ықпал етеді.
Кәсіпорынды басқарудың қазіргі жүйелері.Қазіргі заманғы кәсіпорынды басқару жүйелері
Автомобиль көлігінің қарқынды дамуы басқару аппатарының жұмысының тиімділігі әрі қарай артуын, оның құрылымының жіктелуін, автоматтандырылған басқару жүйесі (АБЖ) мен экономика-математикалық әдістердің енгізілуін талап етеді. Өндірісте туындап жататын өндірістік, техникалық, экономикалық және әлеуметтік құбылыстармен байланысты көптеген адамдардың бірлескен еңбегіне негізделген күрделі процесс-бұл басқару. Басқару процессі өндірістің барлық буындарының жұмысында бірлікті қамтамассыз етуге, өндірістік-қаржылық қызметтің барлық түрлерінің келісімділігіне бағытталған, осы қызмет үздіксіз сипатта және мақсатқы сай сипатта болу үшін және де ең аз шығын мен көп нәтиже беруге бағытталған.
АБЖ ұғымына әкімшілік, технологиялық және экономика-математикалық әдістердің жиынтығы, таңдап алынған әдістерге сәйкес ақпарат ты өңдеу және тарату, автоматты жиынтық үшін байланыс және есептеу техника құралдары, техникалық құралдар жүйесіне қызмет көрсететін және алынған ақпаратты жүзеге асыратын адамдар ұжымы кіреді.
Автоматтандырылған басқару жүйесі «адам-машина» принципі бойынша жұмыс істейді. Ондағы функциялар типтік емес күрделі шешімдерді қабылдайтын адам мен көптеген мәліметтердің арасынан дұрыс шешімді таңдай отырып, барлық есептік жұмысты орындайтын және қатты күрделі емес шешімдерді тікелей немесе қорытынды кестелер мен графиктердің көмегімен дұрыс таңдауға көмектесетін ЭЕМ арасындағы функциялар ақылға сай бөлінген.
Көлік кәсіпорын басқарудың автоматтандырылған жүйесін (ККБАЖ) жасаудың мақсаты көліктік кәсіпорындардың өндірістік қаржылық қызметтерінің тиімділігін арттыру олып табылады, нәтижесінде бар резервтерді жақсарту, бірақ олар басқару құралдары мен дәстүрлі шектеулі әдістерді қолдану түрінде болмақ. Көлік кәсіпорындарының автоматтандырылған басқару жүйесі қызметті жоспарлау, есепке алу және бақылау мен талдау процестерінде басқару аппаратының құрылымдық бөлімшелері арасында көптеген байланыстарды білдіретін басқарушы негізгі фукциялардың орындалуын қамтамасыз етуі керек.
АКК басқармасының жалпы құрылымы
Қазіргі заман жағдайларында кәсіпорын өзі дербес басқару құрылымын анықтайды. Автомобиль көлігі кәсіпорындары үшін ұсыныс түрінде типтік басқару құрылымы әзірленген және өндірістік - шаруашылық қызметтің келесі салаларында жұмыс істейтін қызметкерлердің шамамен алғандағы саны есептелген; жалпы басшылық, техника - экономикалық жоспарлау, еңбекті ұйымдастыру және еңбекақы, бухгалтерлік есеп пен қаржы қызметі, материалдық - техникалық жабдықтау, кадрларды жинақтау, пайдалану қызметі, техникалық қызмет, жалпы іс жүргізу мен шаруашылық қызмет көрсету. АКК ұйымдастырушылық басқарамасының құрылымы жергілікті жағдайларды есепке ала отырып әзірленеді, 2- суретте тізімдегі саны 200-300 бірлікте автомобильдері бар кәсіпорын үшін басқарудың ұйымдастырушылық құрылымы көрсетілген.
АКК басшысы кәсіпорынның барлық қаражатын басқарып, кадрларды іріктеу және тағайындауды жүзеге асырады, құрылымдық бөлімшелердің қызметін бақылайды, жоспардың орындалуына жауапты және қаржылық тәртіптің сақталуына да жауапты болады.
АКК Техникалық қызметінің басқару құрылымы
АКК бас инженері техникалық қызметтерді басқарып, жылжымалы құрамның техникалықмжағдайларына жауапты болып, материалдық-техникалық жабдықтауға, техникалық базаның күйі мен дамуына жауапты түлға. Оның қол астына шеберханалардың бастықтары кіреді, мұнда техникалық қызмет көрсету мен жөндеу аймақтары жәнесоған сәйкес жұмыс кешендері орындалып жатады. Көптеген жағдайларда техникалық қызмет көрсетуаймағында күнделікті қызмет көрсету (КҚ) мен бірінші техникалық қызмет көрсету (ТҚК-1) арнайы жасалған желілерде өтіп жатады. Жөңдеу аймағында бөліп – құрастыру цехы орналасады, мұнда агрегаттар, тораптар немесе жеке тетіктер жөнделеді. Бас инженерге өндірістің техникалық дайындығымен айналысатын құрылымдық бөлімшелер мен қызметтер, үймереттер мен ғимараттардың пайдаланылуы мен жөндеуімен айналысатын қызметтер, техника – материалдық жабдықтау бөлімдері бағынады.
Агрегаттық учаскелік ТО-2 орындау әдісіне көшу және ағымдағы жөндеу шеберханаларының ұйымдастырушылық құрылымын кейбір өзгерістерге әкелуге негіздейді. Агрегатты учаскелік әдісте цехтық емес басқару құрылысын қолданады. ( 3-сурет), мұнда барлық техникалық қызмет көрсету түрлері мен жеке агрегаттарды жөндеу (немесе агрегаттар тобын) белгілі бір жұмысшылар бригадасы арқылы жүсеге асырады. Бұл құрылымдық бөлімше өндірістік учаске деп аталады. Учаскені шебер немесе бригадир басқарады. Жолға шығуға, парктің дайындығына өндіріс диспетчері жауапты. Оған өндірістік учаскелердің шеберлері бағынады, ал диспетчер өндіріс (шеберхана) бастығына бағынады.
АКК пайдалану (эксплуатациялау) қызметінің басқару құрылымы.
Автокөлік кәсіпорнында эксплуатациялық қызметті эксплуатация жөніндегі қызмет басшысының орынбасыры атқарады. Оның қарамағында бөлімше басшысы мен басқарылатын эксплуатациялық бөлімше болады. Одан басқа, эксплуатация жөніндегі басшының орынбасарының қарамағында көлік колоннасының басшыларыда болуы мүмкін.
Автокөлік бірлестіктерін бас директор басқарады, оның қарамағында филиалдардың директорлары, комерциялық жұмыстар бойынша бас директордың орынбасары мен бірлестіктің бас инженері болады. Автокөлік бірлестілігінің бас кәсіпорнында бас директордың орынбасары және бас инженердің орынбасары деген лауазымдар да қарастырылған.
Автокөлік бірлестіктерінде пайдалану қызметінің комерциялық жұмыстар бойынша бас директордың орынбасары басқарады. Оған орталықтандырылған тасымалдау бөлімі тікелей бағынады.
Бөлімнің құрылымына үш топ кіреді: шұғыл жоспарлау және тасымалдауды маршруттау; жолдағы автомобильдердің жұмысын диспетчерлік басқару; келешекке жоспарлау, келісім шарттар жасау, есепке алу және талдау.
Автокөлік бірлестіктерінің филиалдарында диспетчерлік топ болады, ол кезекші диспетчерлерден, аға диспетчер және пайдалану бойынша инженерден тұрады. Филиалдарда бір экономист және еңбекақы тарату, есепке алынған соманы толтыру және есепке алу үшін бухгалтер-кассирлер болады.
Әкімшілік-шаруашылық қызметтің басқару құрылымы
Экономика кәсіпорынының бастығының орынбасарына экономикалық жоспарлау бөлімінің бастығымен еңбек және еңбекақыны ұйымдастыру бөлімінің бастығы бағынады. Жоспарлау бөлімі жетімді, жылдық және тоқсандық техника-экономикалық жоспарлауды жүзеге асырады, жоспардағы тапсырмаларды өндірістік құрылымдық бөлімшелерге дейін жеткізу, санақтық есептер жүргізеді, кәсіпорынның қызметін талдайды, ішкі шаруашылық есепті ұйымдастырады, еңбек пен еңбекақыны жоспарлаумен айналысады(еңбек және еңбекақыға арнайы бөлімі жоқ кәсіпорындар үшін).
Бухгалтерия тасымалдау мен басқа да қызметтер үшін есептеулерді, материалдық және ақшалай құндылықтарды есепке алуды, жұмысшылар мен қызметкерлермен есептесуді, ақшалай мәндегі кәсіпорынның қызметін есепке алуды, шаруашылық операцияларының заңдылығы мен мақсатқа сәйкестігін және меншіктің сақталуын жүзеге асырып, бухгалтерлік есеп жасайды.
Кадрлар бөлімі кәсіпорынның қызметкерлерінің жеке істерінің қабылдануын, жұмыстан босатылуын жүргізіп, қызмет бойынша жұмысшылардың көтерілуін бақылайды.
Шаруашылық қызметі эксплуатациялық және ұсталу құрылыстарын жөндеу АКК аймағында жүргізіледі. Күрделі құрылыс пен өндірістік және басқа үймереттердің қайта салынуын күрделі құрылыстың өндірістік-техникалық бөлімдері жасайды.
Талдау міндеттері
Техника- экономикалық талдау кәсіпорынның өндірістік – қаржылық қызметінің нәтижелерінің пайдалану, техникалық және ұйымдастырушылық факторларға байланыстылығының мәнін ашып, олардың әрқайсысының жоспарды орындауға әсер ету деңгейін анықтауға, өндірістің бар резервтерін табуға , жұмыстағы кемшіліктерді ашуға мүмкіндік береді.
Талдау үшін бастапқы материалдар кәсіпорынның техникалық жабдықталу деңгейі мен ұйымдастырушылық құрылымы , пайдаланудың нақты жағдайларына байланысты қарастырылатын шұғыл, диспетчерлік, бухгалтерлік және санақ есептерінің деректері болып табылады. Талдау нысандары нәтиже беруші техника- экономикалық көрсеткіштер болып табылады. Олар: тасымалдау жоспарының орындалуы , автокөліктер паркін қолдану деңгейі , еңбек өнімділігі , еңбекақы , тасымалдаудың өзіндік құны , табыстар, тұрақтылық , кәсіпорынның қаржылық күйі.
Талдаудың негізгі қызметі сияқты, қосымша қызметі де талдауға түседі. Негізгі қызмет жылжымалы құрамның көліктік жұмыстарының, техникалық қызмет көрсетуінің, жөндеуінің, сақталуының, техникалық қамтамасыз етілуінің орындалуынан тұрады. Қосымша үрдістерге көліктік-экспедициялық және қоймалық операциялар, күрделі жөндеу және шаруашылық тәсілмен құрылыс, тұрғын коммерциялық шаруашылықты пайдалану жатады.
Талдаудың негізгі міндеттеріне жататындар: жалпы АКК және әрбір құрылымдық өндірістік бөлімшенің жұмысының өндірістік, пайдалану және қаржылық көрсеткіштері бойынша жоспардың орындалу деңгейлерін анықтау; жұмыстың жоспардағы көрсеткіштері мен жоспардағы тапсырмаларының артық орындалуы немесе орындалмай қалуын негіздейтін себептер мен факторларды табу; өндірісте шығындарды жою мен жоспардағы тапсырмалардың орындалмай қалу себептерін жою бойынша шараларды әзірлеу үшін деректерді алу мен өндірістің резервтерін табу; әзірленген шараларды енгізудің тиімділігін анықтау.
Әрбір кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызмет көрсеткіштері техникалық, пайдалану және ұйымдастырушылық сипаттағы түрлі көптеген факторларға байланысты болады. Талдаудың міндеті қарапайым құбылыстардың өзін терең зерттеу мен осы негізде өндірісте болып жатқан күрделі құбылыстардың мәнін табу болып табылады.
Талдау әдістері
Талдау барысында қарапайым деген элементтерде талданып отырған процестің таралуын қарастыратын ғылыми дерексіздендіру әдісі қолданылады, олардың бастапқы көрсеткіштерінің өзара байланысының нәтижесі ретінде жалпы алғанда процесс негізінде терең зерттеп қарастыру.
Осылайша, егер тасымалдау процесі талданатын болса, онда оны сипаттайтын нәтиже бастапқы беруші көрсеткіштері: жылжымалы құрамның жолға шығу коэффициенті, техникалық жылдамдығы. Тасымалдау қашықтықтары, тиеу-түсіру жұмыстарында босқа тұрған уақыты, жүкті тасымалдауға орташа қашықтық, жүрген жол мен жүк көтергіштікті пайдалану коэффициенттері деп таралады. Көрсеткіштерді зерттеп, талдап, ал содан кейін әрқайсысының автомобиль паркінің жұмыстарының нәтиже беруші көрсеткіштеріне әсер ету деңгейін анықтайды.
Талдау барысында барлық өндірістік және қаржылық көрсеткіштер өзара байланысты және өзара негізділікте қарастырылуы керек. Көрсеткіштердің арасындағы күрделі байланыс түріне және олардың нәтиже беруші көрсеткіштеріне ықпал етуін функционалдылық тәуелділік түрінде жеткізу мүмкін болмайды. Сол себепті формуламен өрнектелуі мумкін эмпирикалық тәуелділікте анықтауға болатын арнайы тәсілдер қолданылады.