Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы
Биохимия, биология және микробиология кафедрасы
ДӘРІСТЕР ЖИНАҒЫ
Пән: МИКРОБИОЛОГИЯ Мiс 2207
Мамандық: 051103 Фармация
Оқу cағат көлемі 90/2
Курс II оқу семестрі IІI
Дәріс 10 сағат
Шымкент 2009 ж.
Кафедра мәжілісінде талқыланды
Кафедра меңгерушісі, б.ғ.д. __________ Шарипов К.О.
Хаттама №__________ «_______» __________ 2009 ж.
Дәріс №1
1. Тақырыбы: Кіріспе. Микроорганизмдердің жіктелуі. Жүйелендіру негіздері.
2. Мақсаты: Студенттерге микробиология пәнінің мақсаты мен міндеттерін, микробиология, вирусология және иммунологияның тарихи дамуын, сонымен қатар микрорганизмдердің морфологиясын ультрақұрылымын, жүйелілігін үйрету.
3. Дәріс тезистері.
Микробиология иммунология медицинада іргелі-теориялық және клиникалық пен медициналық профилактикалық пәндер арасында аралық орынды алады. Микробиология барлық медициналық пәндермен тығыз байланысты (хирургия, терапия, онкология, жүйке жүйелері аурулары, урология, офтольмалогия, эндокринология, эпидемиология, педиатрия, стоматология, жұқпалы аурулар, медицина-алдын алу, фармациялық пәндермен). Кез келген дәрігер негізгі микробиология және иммунологияны жете меңгеріп оны практикада ауруға микробиологиялық диагноз қоюда пайдалана білу керек.
Қазіргі уақытта статистикалық мәліметтер бойынша 70 % ауру жұқпалы ауру, сондықтан дәрігер микробиологиялық әдістерді (бактериологиялық, бактериоскопиялық, серологиялық, вирусологиялық, биологиялық) бактериялардың, вирустардың морфологиясын жете меңгеру керек.
Бактериялар прокариоттарға жатады. Бактериялар пішініне қарай кокк тәрізді, таяақша тәрізді, иілген, бұралған, жіпшелі болып бөлінеді.
Шар тәрізді бактерияларға микрококтар, диплококтар, пневмококтар, стрептококтар, стафилококтар, сарциналар. Таяқша тәрізді бактериялар спора түзетін және спора түзбейтін болып бөлінеді. Иілген бактериалар - спираль тәрізді бактериялар спириллалар, спирохеталар.
Спирохеталар 3 түрге бөлінеді. 1.Трепонома, 2. Боррели .3. Лептоспиры.
Риккетсиялар адамда риккетсиоз ауруын шақырады, цитоплазмада қосарланып көбейеді, биттердің, бүргелердің, кенелердің ағзасында жақсы көбейеді. Романовский-Гимзе әдісімен боялады.
Хламидиялар–облигатты жасуша ішілік паразит, тек тірі ағзада көбейеді, олар (АТФ) және (ГТФ) синтездемейді. Адамдарда хламидиялар көзді зақымдайды трахома, коньюктивит, урогенитальді ағзада және өкпеде ауруды шақырады.
Актиномицеттер – тармақталған жіпше және таяқша грам оң бактериялар. Патогенді актиномицеттер актиномикозды, нокардии-нокардиозды, микобактерия туберкулезді алапесті, коринобактерия-күлді шақырады.
Микоплазмалар-майда бактериялар жасуша қабырғасы жоқ, адамдарда атипті пневмонияны шақырады.
Бактерия жасушасының құрылымы – цитоплазмалық мембрана, жасуша қабырғасынан, нуклеоид, капсула, микрокапсула, жіпшелер, кірпікшелер, споралардан тұрады.
Вирустардың классификациясы мен морфологиясы; Вирустар РНҚ және ДНҚ түзуші болып екі түрге бөлінеді. Вирустардың морфологиясын электронды микроскоптың жәрдемімен үйренеміз. Қалыптасқан вирус бөлшектерін вириондар дейміз. Вириондардың пішіні таяқша, оқ, сперматазоид, жіп, сфера тәрізді болып бөлінеді.
Вирустар қарапайым және күрделі құрылымды болып екіге бөлінеді. Қарапайым құрылымды вирустар нуклеин қышқылынан және капсидтен ал күрделі құрылымды вирустар нуклейн қышқылынан, капсидтен және липопротеин қабықшасынан тұрады.
Капсид және қабықша вирионды сыртқы орта әсерінен сақтайды.
Вирустардың жіктелу негізі келесі жіктелуге байланысты; нуклеин қышқылының түріне (РНҚ, ДНҚ) оның құрылымы мен жіпшелерінің саны (біреу немесе екеу) вирус геномының ерекшелігіне, көлемі мен пішініне, капсомер санына нуклеокапсидтің симметрия типіне, қабықшаның барлылығына, жасушада көбею орнына, антигендік қасиетіне.
4. Иллюстрациялы материалдар: кесте, схема, плакаттар, мультимедиялық жүйе.
5. Әдебиет:
Негізгі:
Қосымша:
6. Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
Дәріс № 2.
1. Тақырыбы: Бактериялар мен вирустардың генетикасы. Биотехнология негіздері.
2. Мақсаты: Студенттерге бактериялар мен вирустардың генетикасын яғни генетикалық ақпараттың берілу механизмі мен түрлерін талқылау.Плазмидалардың антибиотиктерге тұрақтылығын қамтамасыз етудегі ролін және механизмін түсіндіру.
3. Дәрістің тезистері.
Бактерия геномдары генетикалық элементтерден тұрады. Мутация спонтанды және индуцирленген болып бөлінеді. Бактерия рекомбинациясы – бұл екі аралық геномның бір-бірімен әсерлесуі. Коньюгация – генетикалық материалдың донордан реципиентке тікелей берілуі. Трансдукция -бактерия ДНҚ-ның бактериофаг жәрдемімен берілуі.
Трансформация процесі реципиент клеткасының біліктілігіне байланысты.
Біліктілік- бактерия клеткасының ДНҚ –ны жоюы.
Плазмидалар- екі тізбекті молекулалы ДНҚ тұрады қасиеті бойынша бірнеше түрге бөлінеді
1.антибиотиктерге тұрақтылықты қамтамасыз етеді.
2. колицин түзуші.
3. патогенді фактордың өнімдерін түзуші.
4. антибиотикалық заттарды синтездеуші қасиет.
5. күрделі органикалық заттарды ыдыратушы.
6. рестрикция ферменті мен модификацияны түзуші.
Вирустардың генетикасының айырмашылығы нәсілдік информация ДНҚ-да ,РНҚ-да вирустың түріне қарай беріледі.
4. Иллюстрациялы материалдар: кесте, схема, плакаттар, мультимедиялық жүйе.
5. Әдебиет:
Негізгі:
5.1. Қосымша әдебиеттер.
6. Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
Дәріс № 3.
1. Тақырыбы: Микроорганизмнің экологиясы. Санитарлық микробиология негіздері.
2. Мақсаты: Студенттерді экожүйенің негізгі факторларымен таныстыру оларға анықтама беру. Микробтардың басқа биогендік элементтері айналымындағы ролін түсіндіру.
3. Дәрістің тезисі.
Санитарлық микробиология қоршаған ортаның микрофлорасын, оның адам денсаулығына әсері бағытында зерттейді. Санитарлық микробиологиялық зерттеулер эпидемиологтар мен гигена мамандарына ішек, респираторлық және басқа да инфекциялардың қоздырғыштарының берілу факторы ретінде су, ауа, топырақ, медициналық құрал-жабдықтардан басқа да обьектілердің қауіпсіздігін бағалауға мүмкіндік береді. Зерттеу үшін алынатын сынамалар, талдау әдістері, сондай-ақ обьектілердің микробиологиялық ластануының жіберілетін деңгейі нормативтік құжаттар мен ,стандарттармен, басқа ресми құжаттар мен қатаң белгіленеді.
4. Иллюстрациялы материалдар: кесте, схема, плакаттар, мультимедиялық жүйе.
5. Әдебиет:
Негізгі:
5.1. Қосымша әдебиеттер.
6. Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
Дәріс № 4.
1. Тақырыбы: Дәрілік өсімдік шикізаттың микрофлорасы. Фитопатогенді микроорганизмдер.
2. Мақсаты: Студенттерді экосистеманың негізгі факторларымен таныстыру, оларға анықтама беру. Микробтардың басқа биогенді элементтермен байланысы және оның орны.
3. Дәріс тезисы.
Дәрілік заттардың және дәрілік формаларының микробтармен ластануы, яғни санитарлық-гигиеналық ережелерді сақтамау, дәрілердің химиялық тұрақтылығының бұзылуына алып келеді. Себебі микробтық контаминация. Бактериялардың ферменттерінің әсері дәрілік заттардың ыдырауын жылдамдатып, оның бұзылуына алып келеді. Әсіресе бұл жағдай дәрілік заттардың активті компоненттері микроағза үшін қоректік орта болса, бұл процесс ұлғая түседі. Бұл заттарға өсімдіктерден және жануарлардан дайындалған, перроральды және парентеральды т.б. жолдармен қолданылатын препараттар жатады, олар жүрек гликозиттері, гормондар т.б. органопрепараттар. Сонымен қатар бұл мәселенің яғни микроағзалардың ластануының актуальдығы мен күрделілігі биопрепараттардың қауіпсіздігімен эффективтілігін қамтамасыз етуімен байланысты.
Бірқатар зерттеушілердің ойынша дәрілік өнімдердің ластануын 2-позициямен қарастыру керек:
1. Адам және жануарлардың ауруларының потенциальды көзі болып табылуы.
2. Дайындау, яғни өндіру жағдайының бұзылуының көрсеткіші болып табылуы.
3. Ластанудың көзі, механизмі және себебі әр түрлі болады.
Микробтық ұрықтанудың көзін екі топқа бөлуге болады:
1. Технологиялық материалдардың ағынымен ластануы (су, еріткіштер, көмектесуші заттардың қосындылары, газдар; СО2 , N , Аr т.б.) және ластанған бұйымдар мен аппараттарды қолдану.
2. Қоршаған ортадан ластануы (экзогенді контаминация). - жұмыс бөлмелеріндегі ауа, жұмыскерлер.
Контаминацияның себептері мынамен байланысты:
а. Субъективті факторлар: мысалы, санитарлық-гигиеналық ережелерге және асептикалық талаптарға немқұрайлы қарау.
б. Техникалық факторлардың (кемшіліктері) аппараттардың дұрыс жабылмайтындығы, дамымаған жабдықтар.
II. Дәрілік өнімдердің микробпен ластануын келесі шаралар арқылы алдын алуға болады:
1.Алдыңғы шикі заттарды және көмекші материалдарды (өңдеу)-залалсыздандыру.
2.Жабдықтарды дұрыс дайындап қолдану.
3.Профилактикалық шаралар жүргізу: бөлмелерді жабдықтарды залалсыздандыру, технологиялық және вентиляцилық ауаны тазалау,бөлмелерді арнайы тазалап зонаға бөлу, бокс жүргізу, бөлмелерді жабдықтау, керекті ылғалдықты, t 0C, қысымды сақтау, жұмысшыларды арнайы дезинфекцияланған киімдермен жабдықтау.
Дәрілік заттардың микробты ұрықтануына тұрақтылығын жоғарылату үшін микробтарға қарсы стабилизаторлар (консерванттар қолданамыз). Консерванттарды қолданудағы өндірістік процессте санитарлық ережені қолдану керек. Консерванттар микробының өсуінің ингибиторлары болады, бірақ олар спораларға әсер етпейді. Олар стерильді дәрілік заттардың стерильдігін және патогенсіз микробтың стерильсіз дәрінің формасында рұқсат етілген санының сақталуын қамтамасыз етеді. Консерванттарға қойылатын талаптар: дәрілік заттар үшін химиялық индиферентті, макроағзалар үшін биологиялық қауіпсіз, токсикалық және аллергиялық әсері болмауы керек;
Вакциналарға, сарысуларға, инъекция ретінде қолдану (инсулин ісікке қарсы препараттар, жүрек гликозидтері) консервант ретінде фенол, этил спирті, метиолат, нипагит, нипазол, сорбин қышқылы.
- Консерванттарды тек Мемлекеттік стандартқа сүйене отырып қосуымыз керек, мысалы жүрек қуысы, көздің іші, жұлын сұйықтығына ендіретін препараттар және 15 мл. Артық доза кезінде косерванттар болмауы керек.
III. Көптеген антибиотиктерді микроағзалық биосинтезі арқылы бөліп аламыз (актиномицеттер., саңырауқұлақтар, бактериялар) бұл кезде асептика мен антисептиканы қатаң қолданамыз.
Дәрілік заттардың микробиологиялық бақылауы. Көбейген микроағзалар дәрілік өсімдіктерден дайындаған препараттардың фармакологиялық қасиеттерін өзгертеді. Сол микроағзалардың көбеюін алдын алу үшін дәрілік препараттарды дайындаған кезде санитарлық ережелерді қатаң сақтауымыз керек, ол үшін өнеркәсіптің қоршаған ортасының объектілерінде шығарылып жатқан дәрілік формаларының әр серияларында санитарлық-микробиологиялық бақылау жүргіземіз.
Парентеральды егуге арналған инъекциялық дәрілер арнайы нормативті-техникалық құжаттар бойынша стерильді болуы тиіс. Бақылау жүргізу үшін дәрілік заттарды әр түрлі бактерияларды, оның ішінде анаэробтарды анықтау үшін тиогликоль ортасына егеміз. Саңырауқұлақтарды, әсіресе Candidа туыстығын анықтау үшін Сабура ортасына егеміз. Дәрілік заттардың стерильдігін тексеру үшін, дәріні мембранды фильтрден өткізу арқылы жүргіземіз, фильтрде қалған микроағзадағы сұйық қоректі ортаға егеміз. Егер микроағза ол жерде өспесе, дәріні стерильді деп санаймыз. Стерильдікті қажет етпейтін дәрілерде әдетте микроорганизмдер болады, сондықтан оны микробиологиялық тазалыққа сынақ жүргіземіз. Тірі бактерия мен саңырауқұлақтың сандық анықтауы кезінде гр. немесе мл. аралығындағы микроорганизмдерді анықтаймыз. Энтеробактериалар, Р-aireqinosee, S-aureus олар стерильсіз препараттарда болмауы тиіс. Ішуге арналған дәрілік заттарда бактериялар 1000, ал, саңырауқұлақтар мен ашытқы саңырауқұлақтар 100-ден аспауы керек. Ал мұрынға, құлаққа қолданылатын препараттарында бактериялық жасушасы 1гр. 11мл.- 100-ден аспауы тиіс. Таблеткаларда патоген болмауы керек, жалпы микроорганизм саны 1 таблеткада 1мыңнан аспауы керек.
Саңырауқұлақтардың симбиоз мицелиясы микориза астындағы (саңырауқұлақтамыры) жоғары сатыдағы өсімдіктер тамырында болады.
Микориза өсімдіктердің бойлап өсуін тездетеді. Көбіне орман және көгал өсімдіктердің өзінің тазалығымен ерекшеленетіндігі белгілі. Қоқыс әкелінетін жерлердегі, қи жиналған орындарға жақын жерлердегі және мал жайылатын орындардағы өсімдіктерде микроорганизмдер көп мөлшерде кездеседі. Сонымен қатар өсімдіктер патогенді микроорганизмдермен ластанады және дұрыс дайындалмаған жағдайда микроорганизмдердің көбеюіне жақсы көректік орта болуы мүмкін. Өсімдіктердің кеуіп кету процессі, олардың бойлап өсуіне кері әсер ететін әдістің бірі. Ауруларды тудыратын бактериялар – бактериоздар деп аталады. Қоздырғыш бактериялардың ішінде кездесетіндері: псевдомонадтар, микробактериялар, коринебактериялар, агробактериялар және тағы басқалары шіріктің бірнеше түрі, ұлпа некроздары, өсімдіктердің құруы, ісіктердің дамуы және т.б. бактериоздарға жатады.
Бактериоздар жалпы және жергілікті түрге ажыратылады. Жалпы бактериоздар бүкіл өсімдіктерге өлім тудырады (жояды). Олар өсімдіктердің тамырында (тамыр шірігі) немесе басқа маңызды жүйелерінде байқалады. Жергілікті бактериоздар өсімдіктердің жеке бөліктерін бұзумен шектеледі, олар паренхималық ұлпаларда байқалады.
Ервении туысына күйік, солу (қурау), ылғал немесе сулы шірік ауруларын тудыратын түрлері жатады. Erw. amylovora – алмада және алмұртта күйік тудыратындар, Erw. caratovora – сулы бактериялды шірік тудыратындар. Бактериялды дақтарды көбіне псевдомонадтар (Р.syringal және т.б.) тудырады, бұл кезде жапырақтарда түсі және көлемі әр түрлі дақтар пайда болады. Туберкулезді және сосудты бактериозды тудыратын қара дақтар – ксантамонад туысына жататын бактериялар болып табылады. Сонымен қатар өсімдіктерде ісік тудыратын агробактериялар болып табылады. Агробактериялардан өсімдіктерге жұғатын плазмидтер ісік тудырады. Зақымданған дәндер, ауру өсімдік қалдықтары, топырақ, су, ауа инфекция көздері болуы мүмкін, оларды жәндіктер және молюскалар таратады. Өсімдік ауруларын тудыратын вирустарды мозаика және сары ауру қоздырғыштары деп бөледі. Өсімдіктің мозаикалық ауруы кезінде зақымданған жапырақтарда және жемістерде мозаикалық (дақтар) түстер пайда болады, өсімдіктің өсуі бәсеңдейді. Сары ауру, яғни өсімдіктердің аласа бойлығымен, гүлдерінің және басқа бөліктерінің өзгерістерімен және тағы басқалары көрініс береді.
Фитопотогенді микроорганизмдермен күрес жүргізуде келесі шаралар жүргізілуде: төзімді өсімдіктерді бөліп алу, дәндерді тазалау және залалсыздандыру, топырақты зақымданудан қорғау, зақымданған өсімдіктерден арылу, өсімдіктерде тұрақтайтын ауру тарататын қоздырғыштарды жою.
Дәрілік заттарды микробиологиялық қадағалау. Көбейген микроорганизмдер, дәрілік өсімдіктерден алынған препараттардың фармакологиялық құрамының өзгерісіне алып келеді. Дәрілік өсімдіктерді жасауда санитарлық режимді сақтау үшін қоршаған орта ұйымының объектілеріне және шығарылатын дәрі түрінің әрбір сериясына санитарлы-микробиологиялық бақылау жүргізеді. Инъекциялар түріндегі, көзге тамызатын тамшылар, маздар, пленкалар және басқа да парентеральды жолмен ендірілетін дәрілік заттар, нормативті-техникалық құжатта белгіленген сәйкес нұсқаулары бойынша стерильді болуы тиіс. Дәрілік заттардың стерильдігін бақылау, түрлі бактерияларды анықтау үшін тиогликолдық ортаға ендіру жолымен жүргізіледі, сонымен қатар анаэробтарды; Сабур ортасына ендіру арқылы негізгі мақсатпен Candida туысының саңырауқұлағын алады. Антимикробты әсері бар дәрілік заттардың стерильдігін мембраналық фильтрация жолымен анықтайды: фильтрациядан кейінгі зерттелетін препарат фильтрін бөліктерге бөліп, сұйықты қоректі ортаға тежелген микроағзаларды өсіру үшін ендіреді. Өсуі тежелген жағдайда препарат стерильді деп саналады.
Стерильді қажет етпейтін дәрілік заттар құрамында әдетте микроорганизмдер болады, сондықтан оларды микробиологиялық тазалықты зерттеуде қолданады: 1гр. немесе 1мл. препараттағы өмір сүруге жарамды бактериялар және саңырауқұлақтар санын анықтауда, сонымен қатар стерильденбеген дәрілік заттарда кездесуге тиіс емес микроорганизмдерді (энтеробактерияларға жататын бактериялар, көк-іріңді таяқша, алтын түстес стафилококк) анықтауда жүргізіледі. Ішкі ағзаларға қолданылатын дәрілік шикізаттың 1гр. немесе 1мл.-де 1000 бактериядан және ашытқы саңырауқұлақтар саны 100-ден аспауы керек. Жергілікті қолдану кезде (құлақ іші, мұрын) микроорганизмдердің саны 1гр. немесе 1 мл.препаратта 100 (сумарлы) микробы клеткадан аспауы керек. Таблеткалы препараттарда патогенді микрофлора болмауы керек, ал жалпы микробтық клетка бір таблеткада 10 мыңнан аспауы тиіс.
4. Иллюстрациялы материалдар: кесте, схема, плакаттар, мультимедиялық жүйе.
5. Әдебиет:
Негізгі:
Қосымша:
6. Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
Дәріс № 5.
1. Тақырыбы: Иммунитет. Иммунитеттің спецификалық факторлары. Антигендердің жалпы сипаттамасы. Антиденелер.
2. Мақсаты: Студенттерге иммунология бөлімінің маңыздылығын, иммунитет түрлерін, организімнің бейспецификалық қорғаныс факторларын түсіндіру. Фагоцитоз стадияларын талдау. Комплемент жүйесіне түсініктеме беру.
3. Дәріс тезисі.
Иммундық жүйенің спецификалық факторына қарсы денелер, иммунды фагоцитоз, лимфоциттердің цитотоксигендік функциясы тез және баяу жоғарғы сезімталдық, толеранттылық, иммунологиялық есте сақтау. Иммунитет түрлері туа пайда болған, жүре пайда болған болып бөлінеді. Негізгі бейспецификалық қорғаныс факторлар бұл тері және кілегей шырышты қабат, ферменттер, фагоциттеуші жасушалар, комплемент, интерферон, қан сары-суы ингибиторлары. Фагоцитоздың негізгі қызметі: 1. ағзадан жойылған жасушаларды және оның құрылымын алып тастайды. 2. ішкі ағзаға түскен тыныс жолдары арқылы (көмір, минералді және басқа шаңдарды) алып тастайды. 3. Бактерия және вирустардың бөлінді уларын және өнімдерін жояды. 4. лизоцим, комплемент компоненттерін ,интерферонды, интерлейкинді синтездейді. 5. иммундық жүйенің қалыптасуында қатысады. 6. Т-хелперлер мен антигендердің кездесуін жүзеге асырады.
Комплемент гуморалді иммунитеттің негізгі факторы болып табылады. Комплемент қызметі 1. микробтардың лизисінде қатысады. 2. хемотоксигендік белсенділікке ие. 3. анафилаксияда қатысады. 4. фагоцитозда қатысады.
4. Иллюстрациялы материалдар: кесте, схема, плакаттар, мультимедиялық жүйе.
5. Әдебиет:
Негізгі:
Қосымша:
6. Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
1.Иммунология терминіне түсініктеме беріңіз?
2.Фагоцитоз стадияларының маңызы қандай?
Дәріс № 6.
1. Тақырыбы: Іріңді жұқпалы аурулардың қоздырғыштары.
2. Мақсаты: Студенттерге стафилококтар, стрептококтар,менингококтар мен гонококтардың биологиялық қасиетін, микробиологиялық диагноз қою әдістерін үйрету.
3. Дәріс тезисі.
Коктар тобына шар тәріздегі стафилококтар стрептококтар, энтерококтар, пневмококтар, пептококтар, вейлонеллар кіреді. Тыныс алу түріне қарай аэробты, микроаэрофильді, факультативті анаэробты, қатаң анаэробты коктар болып бөлінеді. Стафилококтар Staphilacoccus тегіне жатады, өзінің ішіне келесі түрлерді кіргізеді.
1:Staf.aureus.
2:S.epidermidis.
3:S.sаprophiticus.
Бұл бактериялар факультативті анаэроб коктар қатарына кіреді жұғындыдан алынған таза дақылда моншақ тәрізді тізбектеліп орналасады. Коктар морфологиялық қасиетіне қарай және ауру қоздыру қасиетіне қарай бір-біріне ұқсас келеді. Аталған коктар іріңді қабыну процесін қоздырады. Іріңді-қабыну аурулары- хирургиялық аурулардың 35-40%, әр 3/ауру іріңді қабыну процесімен ауырады. Іріңді қабыну процесі тек қана хирургиялық, акушер-гинекологиялық, отолорингологиялық, офтальмологиялық, стоматологиялық ауруханаларда да кездеседі.
Әдеби мәліметтерге сүйенсек 25-50% іріңді қабыну процесін коктар қоздырады.
МОРФОЛОГИЯСЫ. Гр +бактерия, шар тәрізді диаметірі 0,5-1,5 мкм жүзім шоғырына ұқсас орналасады. Жасуша қабырғасының негізгі компоненті пептидогликан, рибитейхой және глицеринтейхой қышқылы болып табылады.
ДАҚЫЛДЫЛЫҚ ҚАСИЕТІ. Негізгі қоректік орталары сары-уызды тұзды агар, қоректік ортада крем түсті бұлыңғыр дөңгелек сары түсті колониялар түзеді.
Колониялардың түсі липохром пигментінің барлығымен түсіндіріледі, оның түсінің сары түске енуі оттегі бар қанды, көмірсутегі, бомаса сүтті қоректік орталарда байқалады. Қанды агарда колониялар гемолиз зонасын түзеді.
ФЕРМЕНТТІК ҚАСИЕТІ. Б/Х активтілігі (белсенді ) каталазаны өндіреді. Фогес- проскауэр реакциясы оң, нитратты нитритке болмаса азотқа дейін қалпына келтіреді.
АНТИГЕНДІК ҚҰРЫЛЫСЫ. Антигендік құрылымы күрделі. Түріне тән АГ–болып тейхой қышқылы болып табылады. S. aureus-рибитейхой қышқылы, S. epidermidis–глицеринтейхой қышқылы, S. saprophyticus–2 қышқылды да өзінде сақтайды.
ПАТОГЕНДІК ФАКТОРЫ болып стафилококтардағы микрокапсула, жасуша қабырғасының компоненттері, агрессия және токсиндік ферменттер.
Микрокапсула-бактерияларды полиморфты ядролық фагоциттермен фагоцитоздан қорғайды, микробтардың адгезиясына және микроорганизмдердің ұлпа арасына таралуына алып келеді. Ет сорпалы пептонда біркелкі лайлану байқалады.
ТОКСИНДІК ҚАСИЕТІ. Стафилокок төмендегі қасиетке ие токсин бөліп шығарады.
1. гемотоксиндік.қасиеті–эритроциттерді лизиске алып келеді.
2. лейкоцидин лейкоциттерді жоюшы
3. некротоксин-ұлпаны некрозға алып келеді
4. летальді токсин-жануарларды өлтіруші қасиеті
5. энтеротоксин тағамнан улануды шақырушы токсин
Пигмент түзу түріне қарай
1 Stafilococcus aureus – алтын түсті пигмент
2 Stafilococcus albus – ақ түсті пигмент
3 Stafilococcus citreus – лимон сары түсті пигмент
Адамдарда жиі патогенді – қасиетін көрсететін стафилококк түрі бұл алтын-сары тусті стафилококк
Стафилококктар 3 топқа бөлінеді.
1 патогенді.
2 шартты патогенді
3 патогенді емес(сапрофитті)
Патогенділік белгісі болып маннитті ыдыратуы, гемотоксин, некротоксиннің барлығы патогенділік көрсеткіші болып табылады. Стафилококтар бізді қоршаған ортада, ауада, шаңда, адам терісінде ауыз мұрын қуысында, жарақаттарда кездеседі.
СТРЕПТОКОКТАР ( Streftococcus) моншақ тәрізді тізіліп орналасады. Стрептококтар қозғалмайды, споралары жоқ. Грам әдісімен бояғанда оң, физикалық және химиялық факторлардың әсеріне төзімсіз.
Стрептококтардың көпшілігі аэробтарға және факультативті анаэробтардың қатарына жатады, бірақ арасында қатаң анаэробты түрі де болады. Организімнен бөлініп шыққан стрептококтар жасанды қоректік ортаға біртіндеп үйрене бастайды. Қоректі ортаға қан сарысуын, болмаса қан қосқанда көбеюі жақсарады. Стрептококтар келесі токсиндерді бөліп шығарады (гемолизин, лекоцидин, фибринолизин). Диффузды фактор ұлпа арасындығы кеңістіктен бактериялардың өтіуіне жәрдем береді. Патогенді стрептококтардың патогенді емес стрептококтардан айырмашылығы қанды агарда гемолиз береді және фибролинолитикалық белсенділікке ие.
МЕНИНГОКОКК-өткір инфекциялық аурулардың қатарына жатады, қоздырғышы NEISSERIA MININGITIDIS, ауа-тамшы жолымен таралып мұрын жұтқыншақ кілегей шырышты қабатында жергілікті қабынуды артынша менингитті септицемия (менингококцемия) және мидың жұмсақ қабықшасын қабындырады (менингококты менингитті шақырады).
МОРФОЛОГИЯСЫ- дөнгелек пішінді диаметірі 0,6-1,7 мкм жұптасып орналасады, жоғарғы жағы бір-біріне қараған, иілген тегіс орналасқан. Жасушалар полиморфты. Гр – жіпшелері жоқ,спорасы жоқ.
ДАҚЫЛДЫЛЫҚ ҚАСИЕТІ. Қатаң аэроб, қоректік орталардан құрамында ақуыз (белок) қосылған, сарыуыз,қан сары суында жақсы өседі. Мюллер–Хилтон қоректік ортасында да жақсы өседі. РН–7,2-7,4 қалыпты температура 37с, 30 -38с жақсы өседі. Жоғарғы концентрациясы СО2 , ылғалдылық менингококк қоздырғышының өсуіне ықпалдандырады. Қанды агарда нәзік дөңгелек жылтырақ күл түсті колониялар түзеді. Б/Х- белсенділігі төмен. Глюкоза, мальтозаны қышқылға дейін ыдыратады. Индол, күкіртті сутек түзбейді. Шартты патогенді нейссериялардан айырмашылығы сахарозадан крахмал тәріздес полисахаридтер түзбейді.
АНТИГЕН ҚҰРЫЛЫМЫ - А,В,С,Д серологииялық тип түзеді. Патоген А-тип, эпидемияның таралуын В-С типтері жекеленген инфекцияның таралуына алып келеді.
ПАТОГЕНДІ ФАКТОРЫ - негізгі фактор (патогендік) капсуласының барлығында, ол менингококты барлық факторлардың әсерінен, бірінші фагоцитоздан қорғайды. Менингокок - өте жоғары токсигендік қасиетке ие эндотоксин бөліп шығарады. Басқа потогендік факторларға, кірпікшелер, сыртқы мембрана ақуызы, гиалуронидаза, нейраминадаза жатады. Кірпікшелер жұтқыншақтың мұрын бөлімінің кілегей қабатына еніп қабыну процесін қоздырады.
Лабороториялық жануарлар минингокок қоздырғышын аз қабылдайды. Ақ тышқанға, теңіз шошқасына іш астар ішілік қабатына жібергенде жануарлардағы күшті интоксикация өлімге алып келеді. 11-18 апталық тауық эмбрионының аллоинтоис қуысына жібергенде 48 сағ. кейін эмбрионның өліуіне алып келеді.
ЭПИДЕМИОЛОГИЯСЫ. Инфекция тасушы науқас адам, бактерия тасушы.
1. топ генерализацияланған түрі (1% жалпы ауру ішінде).
2. топ назофарингит (10-20% жалпы ауру ішінде).
3. топ дені сау тасушылар.
ИММУНИТЕТ. Тұрақты иммунитет қалыптасады, қайта ауру аз кездеседі.
Микробиологиялық диагностикасы - бактериоскопиялық, бактериологиялық, серологиялық әдістер кеңінен қолданылады.
Гонококтар-Neisseria әулетіне, N. Gonorrhoeae түріне жатады.
Морфологиясы - диплококтар кофе дәндері сияқты жұптасып орналасады.
Спора түзбейді, қозғалмайды, микрокапсула түзеді, Гр-.Қатаң аэроб.
Дақылдылық қасиеті - қоректік орталарға талғампаз тек қана адам ақуызы (қан сарысуы қосылған агарда, асцит-агарда) жақсы өседі. Қан сарысулы агарда майда жалтырақ тамшы тәрізді колониялар түзеді.
Б/Х–қасиеті-белсенділігі төмен тек қана глюкозаны қышқылға дейін ыдыратады.
Антигендік құрылымы-1. сыртқы мембраналы ақуызды антиген. 2. жасуша қабырғасының липополисахаридті антигені.
Патогенділік фактор. 1. адгезиялы –фимбрилері (кірпікшелері)
2. эндотоксин,фагоцитозды жоюшы.
3. агрессиялық ферменттер гиалуронидаза, нейраминидаза.
Клиникасы 1. Урогенитальды, экстрогенитальды. 2. гонококты септикопиемия. 3. жас нәрестелердегі коньюктивит бленорея.
Иммунитет. Аурудан кейін тұрақты иммунитет қалыптаспайды.
М.б.д. 1. Жедел түрінде қынаптан, уретрадан бактериоскопиялық жағынды. 2. Созылмалы түрінде бактериоскопиялық, бактериологиялық, серологиялық КБР, иммуноиндикация. Емдеу әдісі –этиотропты терапия.
4. Иллюстрациялы материалдар: кесте, схема, плакаттар, мультимедиялық жүйе.
5.Әдебиет:
Қосымша:
6. Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
1.Стафилококтардың патогенділік қасиеті немен айқындалады?
2. Менингиттен кейінгі иммунитеттің түрі қандай?
Дәріс № 7.
1. Тақырыбы: Токсинемиялық инфекция қоздырғыштары.
2. Мақсаты: Клостридиялардың, газды гангренаның, сiреспенiң, ботулизм, дифтерия, көк жөтелдің, туберкулездің, микробиологиялық диагностикасын меңгеру.
3. Дәріс тезисі.
Clоstridium туыстығана жататын бактериялар сопақша не болмаса домалақ споралар түзедi. Споралар субтерминальды, ортасында, терминальды орналасады. Споралалардың жуандығы таяқшалармен бiрдей болады. Клостридиялар жарақат инфекциясы болып саналады, олар жарақатқа енгенде ғана. ауру туғызады. Тағаммен бiрге түссе, тағам токсикоинфекциясын туғызады.
Газды гангренаны қоздырғыштарының биохимиялық қасиетi мен антигендiк құрылымы.
Cl. perfringens – қышқыл мен тұз түзiп глюкоза, сахароза, мальтозаны т.б. ферменттейдi, мынаны ферментемейдi. Протеолитикалық активтiлiгi әлсiз, желатин сұйылтады, казеиiндi бұзбайды. Сүттi iрiтедi, 6 сероварға бөлiнедi (А,В,С,Д,Е,F), экзотоксин бөлетiн антигендiк қасиеттерi бойынша бөлінеді.
3. Газды гангрена қоздырғыштарының патогендiлiк факторлары. C. perfringens жоғары инвазивтiк және жоғары токсигендiк қасиетке ие. Бiрiншiсi олардың гиалуронидаза және т.б. ферменттер бөлуiне байланысты олар дәнекер ұлпаның және бұлшық ет жасушаларының бұзылуына алып келедi. Патогендiлiгiнiң басты факторы олардың күрделi құрамды экзотоксин бөлуiне байланысты. Энтеротоксин бөлетiн бактериялар тағам токсикоинфекциясымен энтерит тудырады. Ботулизмнiң резистенттiлiгi мен эпидемиологиясы. Ботулизм қоздырғыштың спорасы төменгі және жоғарғы температураны жақсы көтередi. құрғатылған түрiнде 10 жылдар бойы сақталады. 100ºС температурада 5 сағатқа дейiн сақталады, бактериоциттi заттарға тұрақты.
4. Ботулизм қоздырғышының патогендiк факторлары. Ботулизм қоздырғышының негiзгi патогендiлiк факторы экзотоксинге байланысты. Олардың антигендiк қасиеттерi бойынша ерекшеленетiнболғандығымен биологиялық активтiлiгi бiрдей. Бұлардың бәрi- бiр нейтротоксиннiң варианттары болып табылады. Нейтротоксикалық активтiлiгiнен бөлек қоздырғыштардың әр түрлi типтерi лейкотоксикалық, гемолитикалық , лейцитиндi активтiлiкке ие.
Микобактериум туыстығының өзiне 40 түр кiредi. Патогендiлiк қасиетi бойынша бұл туыстық 2 топқа бөлiнедi: 1. Патогендi және шартты патогендi. 2 Сапрофиттер.
Патогендi және потенциалды патогендiлерге 24-түрi кiредi. Туберкулез қоздырғышының ең көп кездесетiндері мыналар: M. tuberculosis, M. bovis, M. avium, M. africanum, M.cansosii, M. microti.
Туберкулездің морфологиясы және тинкториялдық қасиетi. Туберкулез қоздырғышы- M. tuberculosis, - жiңiшке қысқа, ұзын түзу не болмаса иiлген таяқшалар, ұзындығы 1,0-4,0 мкм/дм, 0,3-0,6 мкм. қозғалмайды, спора және капсула түзбейдi, Грамм оң, полиморфты қасиетке ие. Арнайы бояу әдісі; Циль-Нильсен әдiсi. Концентратты боятылған карболды фуксинмен бояйды. Туберкулез бактериологиясы боялғаннан соң басқа бактериялар сияқты спирттiң қышқылдық, сiлтiлiк әсерiнен түссiзденбейдi.
Ескi қоректiк орталарда жiпше және өрiлген тәрiздi колониялар түзедi. Туберкулез бактериялалардың қабылдау әдiстерi. Туберкулез бактериясын 37ºС-та өсiру үшін 5-10% СО2 бар ауамен және ортаға 0,5% глицерин қосу арқылы күшейтемiз. Туберкулез бактерияларының дақылдау үшiн әр түрлi қоректiк орталарды қолданады. Глицериндi, ет қосылған, жұмыртқа қосылған, жасанды және жартылай жасанды. Осылалардың iшiндегi ең қолайлы Левенштеин-Иенсен ортасы болып саналады. Глицериндi сорпада сарғыш түстес пленка түзедi, өсе келе жуандайды, сынғыш болып бетi бұдыр әжiмделген түрге ие болып, кейiн сорпа таза тұнық түске енедi. Глицериндi ортада 7-10 күннен кейiн, құрғақ мүйiзделген, шеттерi қисық колониялар түзедi. Туберкулез микобактерияларының биохимиялық қасиетi және антигендiк құрылымы.
Лепра ауруының патогенезi. Лепрының инкубаторлық кезеңi 3-5 жылдан, 20-30 жылға дейiн болуы мүмкiн. Бiрнеше клиникалық формалары байқалады.1. Лепраматозда - бетте, бiлекте, аяқта көптеген лепраның инфильтарттары келiп шығады, олар ыдыраған кезде өте баяу жазылатын жараны тудырады. 2. Туберкулоидты формасы – жеңiл түрде өтедi, терiнi ғана. зақымдайды, нерв бағана.сын және iшкi мүшелердi сирек зақымдайды. Терi беткейiнде майда папула түрiнде бөртпелер пайда болады.
Лепра кезiндегi иммунитеттiң ерекшелiктерi. Лепра ауруы кезінде иммунокомпетентті жасушалар үлкен өзтеріске ұшырайды. Т-лимфоциттердің саны азайып, белсенділігі төмендейді, нәтижесінде лепра микобактерияларының антитндеріне әсер егу қабылетін жоғалтады. Гуморальды иммунитет өзтеріссіз қалады, мұндағы түзілетін антиденелердің қорғаныштық қызметі мардымсыз болады.
Аурудың даму кезеңiнде имунокомпотенттi жасушалар үлкен өзтеріске ұшырайды. Бұл кезде лепра микобактериларында лимфоциттi қабiлетi жоғалады. Гуморальды иммунитет өзгерiссiз қалады. Ауру қан құрамында жоғары титрлi антиденелер анықталады.
Лепраның зертханалық диогностикасының ерекшелiктерi. Бактериоскопиялық әдiс арқылы кiлегейлi қабатпен жарақатталған терiнiң қортындысын зерттеп белгiлi пiшiнi бойынша микобактерияларды анықтаймыз. Жұқпаны Циль-Нильсен әдiсi арқылы бояймыз, басқа диагностиклық тәсiлi жоқ. Лепраны туберкулез қоздырғышынан ажырату үшiн, ақ тышқандарға биологиялық сынақ жүргiземiз, себебi оларға лепра микобактериялары патогендi емес.
Лепраның алдын алу және емдеу. Лепраның арнайы алдын алу жоқ. Лепрамен ауырғандарды клиникалық жазылғанынша лепразориеларда емдеймiз, одан кейiн амбулаторлы емдеуге болады. Лепраны сульфаниламидтi препараттармен және туберкулезде қолданатың препраттармен емдейді.
4. Иллюстрациялы материалдар: кесте, схема, плакаттар, мультимедиялық жүйе.
5. Әдебиет:
Қосымша:
6. Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
1. Сіреспе қоздырғышының патогендік факторларын атаңыз?
2. Газды гангренаның патогенділік факторын атаңыз?
3. Ботулизм қоздырғышының патогенділік факторын атаңыз?
Дәріс № 8.
1. Тақырыбы: Зоонозды инфекциялар қоздырғыштары.
2. Мақсаты: Студенттерге зоонозды инфекция қоздырғыштарының таралуын, жұғу жолдарын науқасқа микробиологиялық диагноз қою әдістерін талдап түсіндіру.
3. Дәріс тезисі.
Зоонозды инфекция қоздырғыштары оба антропозооноз, дене қызуының көтерілуімен өте айқын улану белгілерімен, терінің лимфа түйіндерінің өкпе және басқада мүшелер мен жүйелердің зақымдалуымен сипатталатын жұқпалы ауру.
Франсиеллалар –туляремия қоздырғышы болып жедел және созылмалы адамдарда және жануарларда ағзада қабыну процессін, интоксикациямен, лимфа түйіндерінің зақымдалуымен өтеді. Бациллалар –адам және жануарларда кездесетін өте айқын улану белгілерімен өтетін, терімен лимфатикалық аппараттың зақымдалуы мен сипатталатын жедел жұқпалы ауру.
1.Y.pestis-оба қоздырғышы.
Морфологиясы. Қоздырғыш спора түзбейді, Грам әдісімен боялмайды капсула түзеді.
Дақылдылық қасиеті. Факультативті анаэроб. Қарапайым қоректік орталарда жақсы өседі. Қалыпты өсу температурасы 28 С, бірақ 2 ден 40 С арасында да өсуі мүмкін. Қоректік орталарда өсуін жылдамдату үшін ортаға сульфит натриді, гемолизденген қан қосылады. Тығыз қоректік ортада 8-12 сағ. сынған әйнек тәрізді колония түзеді, 18-20 сағ соң R-формалы колония түзеді.
Ферменттік қасиеті. Плазмокоагулазаны, фибринолизин, гемолизин, лецитиназаны, РНКазаны синтездейді, рамнозаны ж/е сахарозаны ферменттемейді, декстринді ферменттейді.
Антиген құрылымы. Термостабильді О-антиген ж/е термолабильді капсулалы К-антигені бар. Адамның бұл ауруды жұқтыруы әбден мүмкін. Адам бүргенің шаққанынан кейін обаның бубонды түрімен ауырады, ауа арқылы өкпе түрімен ауырады.
Иммунитет. Аурудан кейін өмір бойлық иммунитет қалыптасады.
Патогенезі мен клиникасы. Аурудың айқын клиникалық белгілері микробтық токсикалық ж/е септикалық әсеріне байланысты. Егер қоздырғыш тері арқылы организмге енген болса, онда енген жерде пустула, карбункул сияқты қабынулар пайда болады, яғни обаның терілік түрі байқалады.
Обаның өкпелік түрінде жиі қабыну процессіне плевраның да қосылуымен өтеді. Өкпеде серозды гемморагиялы, сосын некротикалық қабыну процесі пайда болады. Инкубациялық кезең 1-3 күнге дейін созылады. Обаның бубонды, өкпелі, септикалық түрлері болады.
М.б.д. Бактериологиялық әдіс. Ол үшін алынады: бубоннан пунктант, ауыз жұтқыншақ шырышынан, қақырықтан, қаннан, пустула қоймалжыңынан, ликвордан, секционды материалдан, тірі кеміргіштен, кеміргіштің мәйітінен, бүргелерден, судан, ауадан.
Алдын-алу емдеу әдістері –этиотропты терапия, стрептомицин тетрациклин, левомицитин, аминогликозидтер тағайындалады. Ауыр түрлерінде стрептомицин мен левомицетин бірге тағайындалады. Бактериологиялық зерттеу бубонды түрінде дене қызуы қалыптасқаннан кейін 4 аптадан кейін, өкпелік түрінде дене қызуы қалыптасқаннан кейін 6 аптадан соң алынады.
Реконвалесценттер 3 ай бойы диспансерлік бақылауда болады.
Обаның эпидемиялық аймақтарында тұратын халықтар егілуі қажет, тірі обалық вакцина қолданылады, ол тері үстіне 1 рет егіледі, 7 жасқа дейін -1 тамшы, 10-60 жастағыларға 3-тамшы немесе тері астына 1 рет 0,5 мл. Осы әдіс бойынша 1 жылдан соң ревакцинация жасалынады.
2. Francisella tularensis – туляремия қоздырғышы болып жедел және созылмалы адамдарда және жануарларда ағзада қабыну процесін дене қызуының көтеріліуімен, интоксикациямен, лимфа түйіндерінің зақымдалуымен өтеді.
Морфологиясы. Туляремия қоздырғышы өте майда /0,3-0,5 мкм/ полиморфты, ГР- таяқша, спора түзбейді, қозғалмайды, капсула түзуі мүмкін.
Дақылдылық қасиеті. Факультативті анаэроб. Әдеттегі қоректік ортада өспейді. Сары –уыз қосылған қоректік ортада қан және цистеин қосылған қоректік ортасында жақсы өседі. Оптимальды температура 37-38 С,РН-6,8-7,4. Тауық эмбрионында, сарыуыз қапшығында жақсы өседі. Жасанды қоректік ортада бактерия аттенуациясы байқалады S – формадан R – формаға өтеді.
Б/Х- қасиеті өте төмен, мальтоза глюкозаны қышқылға дейін ыдыратады.
Антиген құрылымы –О антиген, беткейлі VI-антиген түзеді. Бруцелламен антигендік туыстығы бар. R – формалы түрі VI – антигенді, вируленттілік ж/е иммуногендік қасиетін жоғалтады .
Патогендік факторы. S- формалы колониясы вирулентті. Патогендік қасиеті қабықты антигендік комплекспен және эндотоксинмен байланысты. Зертханалық жануарлардың ішінде теңіз шошқасы, ақ тышқандар өте жоғары сезімтал.
Аурудың патогенезінде қоздырғыштың лимфа жолымен таралуының маңызы өте жоғары. Микроб және оның токсині қанға өтіп бактеремияға алып келеді.
Иммунитет. Аурудан кейін ұзақ уақытқа кейде ағзаның антигенге аллергизациясы байқалады.
Клиникасы. Инкубациялық кезең бірнеше сағаттан 3 аптаға дейін, 3-7 күн. Ауру жедел басталады кенеттен 38-39 С, қалтырау, бас ауру, ағзаның улануы байқалады.
Бубонды, жарақат-бубонды, көз-бубонды, абдоминальды, өкпелі, септикалы түрдегі клиникалық түрлері бар 6% өлімге алып келеді.
Микробиологиялық диагностикасы. Тексерілетін материал қан, бубон пунктанты, жарақаттан жұғынды, көз коньюктивасынан бөлінген сұйықтық, қақырық.
Бактериологиялық, биологиялық, бактериоскопиялық әдістерді қолданамыз. Романовский –Гимзе әдісімен боялады. Серологиялық әдіс ТГАР, КБР, РИФ.
Аллергиялық әдіс. Тері ішіне, тері үстіне, екі енгізу түрінде де аллерген концентрациясы әр түрлі. Нәтижесі 24-36-48 сағ кейін тексеріледі. Оң нәтиже бергенде инфильтрат диаметрі 5 мм дейін болуы мүмкін.
Емдеу әдісі. Антибиотиктер, стрептомицин, тетрациклинді қолданамыз.
3.Бруцеллалар - 3 типке бөлінеді.
1. Brusella melitensis –адамға патогенді, үй жануарларынан (қой, ешкі)
2. Brusella abortus-ірі қара малдарда сиырда ауру шақырады ,адамға патогенді.
3. Brusella suis- шошқада ауру шақырады, адамдарға патогенді.
Морфологиясы. Бруцеллалар майда коккабактериялар көлемі 0,5-0,2 мкм, қозғалмайды, спора түзбейді. Капсуласы белгілі бір жағдайда ғана түзеді, анилин бояулардың барлығымен боялады, Гр-.Дақылда тұрақтылығы төмен.
Антиген құрылымы. Бірдей антиген түзеді О-антиген, капсулалы К-антиген.
Ферменттік қасиет. Индол түзбейді,сүтті ірітпейді, желатинаны ыдыратпайды, бірде-бір көмірсутекті ыдыратпайды, экзотоксин түзбейді.
Патогендік фактор. Негізгі патогендік фактор бұл эндотоксин және капсула. Қоздырғыш жоғарғы инвазивті қасиетке ие, агрессиялық фермент гиалуронидазаның белсенділігі.
Патогенезі. Бруцелла организімге тері және клегей шырышты қабат арқылы кіріп лимфа арқылы таралады.
Клиникасы. Инкубациялық кезең 1-3 апта. Ару қалтыраумен, терлеумен, буындарда аурудың байқалуымен өтеді.
Микробиологиялық диагностика. Қоздырғышты анықтау үшін қан алынады, антиденені анықтау үшін қан сарысуын, бруцелланы анықтау үшін сүт ж/е сүт тағамдарын аламыз.
Бактериологиялық әдіс бірінші күннен оң нәтиже береді 75-80% де. 10 мл көк тамырдан алынған қанды 100-200 мл қантты, бауыр және асцит сұйықтығына енгіземіз. Колбаны термостатқа қоямыз, 2-3 аптадан соң колония пайда болады.
Алдын-алу әдісі тірі бруцеллезді вакцинаны қолданамыз .
Емдеу әдістері. Жедел және созылмалы түрінде күшті антибиотикотерапия
Кең спектірдегі антибиотиктер беріледі. Бруцеллезді иммуноглобулин қолданылады.
4.Бациллалар. Түйнеме-адам және жануарларда кездесетін өте айқын улану белгілерімен өтетін, терімен лимфатикалық аппараттың зақымдалуымен сипатталатын жедел жұқпалы ауру.
Морфологиясы. Түйнемелі бацилла (B.anthracis) өте ірі таяқша, мөлдір капсула мен қоршалған. Қоздырғыштың вегетативті және спора тәрізді түрлерін ажыратады. Вегетативті түрлері тірі ағзада кездеседі. Споралары қоршаған ортада көп кездеседі және өте тұрақты.
Гр-, қозғалмайды, капсула түзеді. Спорасы ортасында орналасқан, сопақша тәрізді. Тірі ағзада, жарылмаған мәйітте спора түзбейді.
Дақылдылық қасиет. Аэроб. Әдеттегі қоректік ортада жақсы өседі. Пісірілген, шикі картопта бактерияны өсіруге болады. Сұйық қоректік ортада мақта тәрізді үйінді түзеді, лайлануды шақырмайды, қатты қоректік ортада ірі, шеттері тегіс емес R-формалы колониялар түзеді.
Б/Х –белсенділігі жоғары, глюкоза, сахароза, фруктоза, мальтоза, крахмал, инулинді қышқылға дейін ыдыратады. Сүтті 3-5 тәулікте ыдыратады.
Антиген құрылымы. Түрлік полисахаридті және текті ақуызды капсулалы антиген түзеді.
Патогендік фактор. Вирулентті штамдары көп мөлшерде капсулалы затты синтездейді, антифагоцитар белсенділікке ие күрделі экзотоксин түзеді, ақуызды комплекс ісінуді шақырады.
Микробиологиялық диагностика. Тексерілетін материал –карбункул, қақырық, нәжіс, қан, зәр.
Серодиагностикасында ТГАР, РИФ, КБР, ТЕГАР, реакция термоприципитация, Асколи реакциясы.
Алдын-алу және емдеу әдістері. Арнайы алдын-алу әдістері сібір күйдіргісіне қарсы тірі вакцина СТИ (санитар техникалық институт). Иммунизация эпид көрсеткішке қарай қауіпті тобына жүргізіледі.
4. Иллюстрациялы материалдар: кесте, схема, плакаттар, мультимедиялық жүйе.
5. Әдебиет:
Негізгі:
Негізгі:
6. Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
1. Оба қоздырғышының қалыпты өсу температурасы қандай?
2. Туляремия қоздырғышының бруцелламен қандай туыстығы бар?
3. Түйнеменің алдын-алу үшін қандай вацина қолданылады?
Дәріс № 9.
1. Тақырыбы: Энтеровирустар.
2. Мақсаты: Студенттерге энтеровирустар мен гепатит вирустарының морфологиялық және химиялық құрылымын, дақылдылық қасиетін, антигендік құрылымын, сыртқы ортаға тұрақтылығын эпидемиялогиясымен патогенезін, клиникасын, иммунитетін микробиологиялық диагностикасы емдеу және алдын-алу әдістерін талдап үйрету.
3. Дәріс тезисі.
Энтеровирустар – майда және қарапайым құрылымды вирус, дөңгелек пішінді 20-30 нм, Вирустың суперкапсидті қабықшасы жоқ. Оның құрамында көмірсутек және липидтер жоқ сондықтан майды ерітуші ертінділерге эфирге сезімтал емес.
Дақылдылығы. Көпшілік энтеровирустар Коксаки А вирусынан басқасы адам ұлпасынан алынған біріншілік және өндірілген дақылдарда цитопатогендік әсермен байқалады.
Антиген құрылымы. Энтеровирустар жалпы топқа және типке тән антиген түзеді.
Клиникасы. ЭВИ –ның инкубациялық кезеңі 2-4 күнге дейін болады. 10- күнге дейін ұзаруы мүмкін. Ауру жедел басталады, дене қызыуы бірден 38-39 С - 40 С - қа дейін көтеріледі бас ауруы, айналуы, әлсіздік мазасыздық байқалады.
Иммунитет. Аурудан кейін тұрақты типке тән иммунитет қалыптасады.
Микробиологиялық диагностикасы. Вирусологиялық және серологиялық аурудың жұп сарысуы мен қойылады. Вирусты мұрын жұтқыншақ кілегейден аурудың бірінші күні алынады,
нәжіс, цереброспинальді сұйықтық алынады. Мәйіттен вирус зақымдалған ағзалардан алынады. Серодиагностика әдісінде энтеровирустарға титрдің жоғарлауы 4 есе байқалады.
Емдеу және алдын-алу әдістері. Патогенетикалық терапия. Аурудың бірінші күндері интерферон және басқа да вирусқа қарсы препараттар қолданылады. Арнайы алдын-алу әдістері жоқ.
2. КОКСАКИ вирусы –РНК түзуші вирустар Picornoviridae әулетіне
Enterovirus кіреді. Вирустың аты АҚШ-тағы вирус табылған жергілікті аймақтың аты. Коксаки А вирусы диффузды миозитті және көлденең жолақ бұлшық еттердің ошақты өліктенуіне алып келеді. Коксаки В вирусы орталық нерв жүйесін зақымдайды, салдылықтың дамуына, скелет бұлшық еттердің өліктенуіне және миокардтың да өліктенуіне алып келеді. Коксаки В вирусы энцефалитті, миокардитті, полиомиелит тәрізді ауруды шақырады.
Микробиологиялық диагностикасы. Вирусологиялық әдісті қолданады: вирусты нәжістен, мұрын –жұтқыншақтан бөліп алады. НеLa жасушаларын зақымдайды.
Вирусты КБР, РН, ИФА РТГА идентификациялайды. ЕСНО –вирусы РНҚ- түзуші 30 –дан аса типі бар. ЕСНО –вирусы адамдардағы цитопатогенді ішек вирусы. Вирус асептикалық менингитті, тыныс жолдары вирусты инфекциясын шақырады.
Микробиологиялық диагностикасы. 1. Вирусологиялық әдіс: вирусты цереброспинальді сұйықтықтан, нәжістен, мұрын жұтқыншақ сұйықтығынан бөліп алып, маймылдың бүйрек жасушаларын зақымдайды. 2. Серодиагностика. Қан сарысуында антидене титрінің жоғарлауын КБР, ИФА, РН, ГАТР жәрдемімен анықтаймыз.
3. Полиомиелит- сал ауруы жедел, антропанозды, қоздырғышы негізінен нәжіс–ауыз механизмімен берілетін, жұлынның сұр затының алдыңғы мүйізінің, мидың әр түрлі бөлімдерінің зақымдалуымен, бұлшық еттің атрофиялық сылбыр салдылығымен сипатталатын ауру. Вирустың мөлшері 28 нм.
Полиомиелит қоздырғышы Picarnoviridae әулетіне Enterovirus тұқымына Poliovirus түріне кіреді.
Антиген құрылымы. 3 серотипі бар түрдің ішінде 1,2,3, қиылысатын иммунитетті шақырмайтын түрге бөлінеді. Барлық серотиптері маймылдар үшін патогенді.
Иммунитеті. Аурудан кейін мәңгілік типке тән иммунитет қалыптасады.
Микробиологиялық диагностикасы. Лабораториялық зерттеу үшін мұрын жұтқыншақ жұғындысы, нәжіс, жұлын суы, қан алынады. Вирусологиялық және серологиялық зерттеу жүргізіледі. Серологиялық зерттеу нәтижесі вирус нейтралдаушы қарсы денелер титрі 4 есеге артқанда ғана диагностикалық маңызды саналады.
Алдын-алу. Сал ауруына қарсы ауызға тамызатын тірі вакцина қолданылады. Вакцина африкалық жасыл маймылдардың бүйрек жасушаларында өсірілген. Вакцина сұйық түрде шығарылады.
Емдеу әдістері. Патогенетикалық терапия. Сал формасын алдын алу үшін иммуноглобулин қолданылады.
4. Гепатит вирустары энтеральді гепатиттер ( гепатит А және Е ), парентеральді (гепатит В,С,Д, F, G ) болып бөлінеді.
Гепатит вирусы антропонозды қоздырғышы зақымдалған кілегей немесе тері қабаттарынан енетін, бауырдың зақымдалуымен, вирус тасымалдаушылықтан бауыр циррозына дейінгі әр түрлі клиникалық формалармен сипатталатын жұқпалы ауру.
Дақылдылық қасиеті. Вирусты дақылдық жасушаларда өндіреміз.Репродукциялық циклы ұзақ уақыт, цитопатогендік нәтижесі анық емес.
Иммунитеті. Жұқпалы аурудан кейін IgG-ге байланысты өмірлік тұрақты иммунитет қалыптасады ол 4 - 6 айға дейін сақталады диагностикалық маңызы жоғары.
Микробиологиялық диагностикасы. Тексеру үшін қан, нәжіс алынады.
Диагностика қандағы ИФА, РИА және иммунды электронды микроскоппен IgM анықтауға негізделген. Бұл әдістермен вирус антигенін нәжістен анықтауға болады.
Алдын–алу емдеу әдістері. Арнайы–алдын алу үшін вакцина қолданылады. Қазіргі таңда гепатитке қарсы ген-инженерлі вакцина өндірілген. Гепатитке қарсы егілетіндер жаңа туған нәрестелер, медициналық оқу мекемелерінің студенттері,мед қызметкерлері,қан және оның компоненттерінің реципиенттері, созылмалы В гепатит ошағындағы жанасқандар. Вакцина бұлшық етке жасалады. Індет ошағында күнделікті және ауру ауруханаға салынғаннан кейін қортынды дезинфекция жасалынады. Жанасқандармен санитарлық ағарту жұмыстары жүргізіледі.
4. Иллюстрациялы материалдар: кесте, схема, плакаттар, мультимедиялық жүйе.
5. Әдебиет:
Негізгі:
Қосымша:
6. Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
1. Энтеровирустарға жататын вирустарды атаңыз?
2. ЕСНО –вирусының мағынасын талдаңыз?
3. Полиомиелит ауруының алдын-алу шаралары?
4. Қазіргі таңда гепатит вирусының қанша түрі бар?
Дәріс № 10.
1. Тақырыбы: Ретровирустар, адамның иммундытапшылығы вирусы.
2.Мақсаты: Студенттерге рабдовирустар мен адамның иммунодефицит вирусы қоздырғыштарына вирусологиялық диагноз қою әдістерін және алдын-алу жолдарын, емдеу әдістерін үйрету.
3. Дәріс тезисі.
Рабдовирустардың морфологиясы – оқ тәрізді 75-180нм. Құтыру вирусы екі түрге бөлінеді –жабайы вирус, фиксацияланған.
Дақылдылық қасиеті. Вирусты жануарлардың (қоян, ақ тышқан, егеу құйрық, теңіз шошқаларының) миына
енгізу жолымен
дақылдаймыз. Зақымдалған жануарлардың бас миы нейрондарында
вирус антигенін сақтаушы цитоплазмалық кіріспелер болады. Құтыру вирусы микробиологиялық диагноз қою үшін бактериоскопиялық әдіс гиппокампадан алынған жұғындылардан Бабеш–Негри денесін Романовский-Гимзе, Манчу, Туревич, Муромцев әдістерімен бояп көреміз. Вирус антигендерін РИФ әдісімен анықталады. Постинфекциялық иммунитет толық зерттелмеген. Емдеу әдістері –симптоматикалық ем нәтижесіз. Арнайы алдын-алу үшін рабдовирустарға қарсы вакцина қан сарысу иммуноглобулин қолданылады. Адамның иммунодефицит вирусы лимфатропты вирустардың қатарына кіреді. Вирус –Retroviridae- әулетіне, Lentivirus –түріне жатады.
Морфологиясы –вирус РНҚ-түзуші вирустарға жатады шеңбер тәрізді диаметрі 100нм. Вирус екі қабатты липидтен, гликопротеиндерден тұрады.
Микробиологиялық диагностикасы. Вирусологиялық серологиялық әдістер антиген мен антиденені анықтауға бағытталған бұл үшін ИФА, полимеразды тізбектелген реакцияны қолданамыз.
4. Иллюстрациялы материалдар: кесте, схема, плакаттар, мультимедиялық жүйе.
5. Әдебиет:
Қосымша:
6. Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
1. Адамның иммунодефициті -1 –дің Адамның иммунодефициті -2 –ден айырмашылығы қандай?
2. Спидті жоюға болады ма?