Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Банктік іс-тәжірибеде банктің ұйымдастырушылық құрылымының 2 түрі бар: функционалдық және дивизионалдық. Функционалдық ұйымдастырушылық құрылымы банк қызметінің жекелей бөліктерге бөлінуі, іс-әрекеттің немесе қызметінің оқшауланған саласының белгілі бір дәрежеде көрсетілуі, олардың жүзеге асырылуы банктердің алдына қойған мақсатына жетуге септігін тигізеді. Мұндай банк қызметтерінің оқшауланған салаларына, әдетте банк операцияларын басқару, маркетинг, бухгалтерлік есеп пен есеп беру және шаруашылық басқару, тағы басқалар жатқызылады. Бұл функционалдық блоктардың шешетін міндеттерінің көлеміне байланысты қосымша шағын бөлімшелер құрылуы мүмкін.
Функционалдық құрылым негізіңде қандай да бір қызмет түрін көрсетуге мамандандырылған және шаруашылықты басқаруға, тағы басқа нарық жағдайына тәуелсіз әрекет етуге қабілетті шағын банктерде қолданылады, басқаша айтқаңда тұрақтылық жағдайында.Коммерциялық банктің функционалдык құрылымына барлық департаменттер мен бөлімдер жатады Дивизионалдық ұйымдастырушылық кұрылымы үнемі өзгеріп отыратын нарық жағдайында, несиелік мекемелердің арасындағы бәсекелестіктің өсуі жағдайында қолданылады. Мұндай құрылымда баңк бөлімшелері функционалдық белгілері бойынша бөлінбейді, ал банктердің ұсынатын өнімдеріңің түрлеріне сәйкес тұтынушылардың топтары аймақтық белгісі бойынша бөлінеді. Бөлімшелер деген ұғымға әр түрлі құрылымдық бірліктер – басқару органдары, қызметтер, секторлар кіреді. Басқару органы пайда алу мақсатында коммерциялык банктің қызметіне тиімді жетекшілік етуді камтамасыз етеді. Банктің құрылтайшылары басқару органына тікелей қатысады Акционерлік коммерциялық банктің ең жоғарғы органы — акционерлердің жалпы жиналысы болып табылады. Екінші басқару органы — банктің қадагалау кеңесі болып табылады. Келесі басқару органы - бұл басқарма (Банк кеңесі). Басқарма (банк кеңесі) - атқарушы немесе өкілеггі орган, яғни ол банктің иелерінен, оның акционерлерінен құралады және олардың мүдделерін қорғайды. Басқарма төрағасы — бұл банктің бірінші жетекшісі болып табылады және ол банк кызметіне жетекшілікті жүзеге асырады. Ревизиялық комиссия — банк қызметіне қаржылык есептің дұрыстығы жағынан бақылау жасаушы орган болып табылады. Несиелік комитет — бұл несиенің берілуіне байланысты қорытынды жасаушы орган. Қызмет бөліміне: кадр бөлімі, заң бөлімі, күзет бөлімі, әкімшілік-шарушылық бөлімі жәнет.с.с. кіреді.
ҚР.ғы Банк және Банк қызметтері туралы заңның бірінші бабына сәйкес Банк дег.з: банктік қызметті жүзеге асыруға құқылы коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға. Коммерциялық банк: бұл ерекше өнім шығарумен айналысатын кәсіпорын н.се төлем айналысын реттеуді жүзеге асыратын ақша несие институты болып табылады. 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған «ҚРдағы банктер және банктік қызмет туралы» заңға сәйкес ҚРдағы банкті ашу н.се оның қызметін ұйымдастыру мынадай үш кезеңнен тұрады: 1)Банк ашуға рұқсат алу; 2) Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өту;3) Банк операцияларын жүргізуге лицензия алу. 1- кезеңде, банк ашушы банк ашуға өтініш береді және оған қоса мынадай құжаттарды тапсырады: рұқсат алу үшін өтініш; құрылтайшылық шарт; банктің жарғысы(түп нұсқа);Банк жарғысын қабылдау және банк органын сайлау тур хаттама; құрылтайшылар тур мәліметтер; құрылтайшылардың соңғы екі жылдағы бух балансының есептілігі(егер заңды тұлға болса); құрылтайшылар жағдайлары тур аудиторлық қорытынды, т.б. 2-кезеңде жаңадан құрылатын н.се құрылған банк қаржылық қадағалау комитеті ұқсат берген күннен бастап бір ай ішінде әділет министрлігінен мем.к тіркеуге алынуы тиіс. 3-кезеңде банктік операцияларды ж.а.үшін қаржылық қадағалау комитетінен лицензия алады. Лицензия алу үшін мем.к тіркеуден тіркеуден өткен күннен бастап бір жылға дейін мыналарды орындауы тиіс: ұйымдастырушылық техникалық шараларды орындау. Оның ішінде ҰБтің нормативтік талаптарына сәйкес бөлмелерді және құрал жабдықтарды дайындау, тиісті біліктілігі бар қызметкерлерді қабылдау; ЖариЯланған жарғылық капиталды төлеу. Лицензия алуға өтінішпен қоса жоғарыда аталған талаптардың орындағандығын растайтын құжаттарды беруге тиіс. Өтініш берген уақыттан бастап бір ай мерзім ішінде қаржылық қадағалау комитетінде қаралады. Сонымен қатар, ҚРдағы ЕДБ өз қызметін ж.а.ру барысында филиалдарын, өкілдіктерін, жинақ кассаларын, сондай ақ еншілес банктерін аша алады. Банктің филиалы д.з: филиал тур ережеде н.се лицензияда көрсетілетін банктік операцияларды ж.а.ға құқылы және өзінің дербес бух балансы бар аңды тұлға болып табылмайтын банктік мекеме. Банк өклдігі д.з банктік операцияларды ж.асырматын, яғни банктің тапсырмасымен және оның атынан әрекет ететін, банктің орналасқан жерінен тыс жерде орналасқан заңды тұлға болып табылмайтын банктің құрылымдық бөлімшесі. Еншілес банк: жарғылық капиталының елу пайыздан астамы басбанкке тиесілі және өзінің дербес бух балансы бар заңды тұлға. Есеп айырысу кассалық бөлім: ҚР аумағында банктік операциялардың жекелеген түрлерн орындайтын филиал н.се өкілеттік мәртебесі жоқ, заңды тұлға емес қаржылық қадағалау комитетінің келісімі негізінде құрылған банктің аумақтық бөлімшесі.
3. Банк ресурстарының ұғымы және құрылымы.
Коммерциялық банктің пассивтік операцияларының негізінде оның қызметінің жүзеге асырылуы үшін қажетті банк ресурстары жинақталады. Демек, коммерциялық банктер ерекше бір кәсіпорын ретінде делдалдық қызметке байланысты банктік ресурстар нарығында ақшалай ресурстарды сатып ала отырып ол халыққа, кәсіпорынға, ұйымдарға сатады. Банк ресурстары дегеніміз бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан ж/е барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету ж/е пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталған банктің меншікті ж/е тартылған қаражаттарынығ жиынтығы. Коммерциялық банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануына, әмбебаптылығына ж/е ерекшелігіне қарай ерекшеленеді. Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады: меншікті ж/е тартылған қаражаттар. Банк ресурстарының құрамындағы меншікті капиталдың үлесі тартылған қаражатқа қарағанда өте төмен болғандықтан барлық қаражаттарға деген қажеттілігінің 10%-ға жуық бөлігі өтелсе, ал қалған бөлігі тартылған қаражаттың үлесіне тиеді. Банктің меншікті капиталы дегеніміз банктің қаржылық тұрақтылығын коммерциялық ж/е шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әр түрлі қорлары ж/е ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы. Банктің меншікті капиталы мынадай баптардан тұрады: жарғылық капитал, резервтік капитал, қосымша капиталдар, банк операциялары бойынша тәуекелді төмендету мақсатында құрылған қорлар, бөлінбеген пайдасы. Банктің меншікті капиталы келесі қызметтерді атқарады: 1)қорғаныс қызметі-банктің салым иелеріне жәрдемақы төлеу мүмкіндігін ғана емес, сол сияқты ағымдағы табыс болмаған жағдайда зияндарды жабуға қызмет етуін сипаттайды.; 2)шұғыл қызметі- қорғаныс қызметіне қарағанда 2ші дәрежелік маңызға ие. Шұғыл қызметі жер, ғимарат, құрал-жабдықтар алуға қажетті меншік қаражаттарды жұмылдыруды, сондай ақ көзге көрінбейтін зияндар жағдайына бай-ты резервтер құруды сипаттайды; 3) қаржы ж/е салым иелеренің мүдделерін қамтамасыз етуден басқа банктердің меншікті капиталы реттегіш қызметті атқарады; 4) айналым қызметі-банк көрсететін коммерциялық қызмет түрлерінің тәуекел дәрежесін есепке алатын активтік айналымды авансылаумен сипатталады; 5)резервтік қызметі- активтік операциялардан туындайтын тәуекелді болдырмау үшін банктер арнайы меншікті капитал резервін құрады. Банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты үлкен 2 топқа бөледі: депозиттік ж/е депозиттік емес тартылған қаражаттар. Депозит- бұл клиенттердің(жеке ж/е заңды тұлғалардың) банктегі белгілі бір шотқа салған ж/е өздері пайдалана алатые қаражаттары.депозиттік операциялар активті ж/е пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар- банктің уақытша бос ақша қаражаттарын Орталық банкте ж/е өзге корреспондент банктердегі шоттарда орналастырумен байланысты операциялары. Пассивті депозиттік операциялар- бұл клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі уақытқа ж/е пайыз төлеу шартымен тартумен бай/ты операциялар. Депозиттік емес тартылған қаражаттар- бұл банктің алған қарыздары түрінде н/е өздерінің меншікті бағалы қағаздарын сату жолымен тартатын қаражаттары. Экон/қ мазмұнына қарай депозиттерді келесідей жіктейді: талап етуге дейінгі депозиттер-салым иелерінің бастапқы талап етуіне бай/ты әр түрлі төлем құжаттары арқылы қолма-қол ақшаларын алатын әр түрлі шоттардағы қаражаттар; мерзімді депозиттер- бұл банктерде белгілі бір мерзімге пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттің уақытша бос ақша қаражаттары; жинақ салымдары-депозиттің кең тараған түрі, олардың белгіленген мерзімі жоқ, қаражат алу үшін ескертуін талап етпейді, салымның жоғарғы шегі шектелген,ақшаны салу ж/е алу кезінде жинақ кітапшасын көрсету қажет ;депозиттік ж/е жинақ сертификаттары- депозиттік сертификат дегеніміз заңды тұлғаның банкке салған қаражатын куәландыратын ж/е оған салым мерзімінің өтуіне қарай банктен н/е оның филиалынан салған салым сомасы мен сыйақы мөлшерлемесін алуға құқық беретін бағалы қағаз. Ал жинақ сертификаты д/з жеке тұлғаның банкке салған қаражатын куәландыратын ж/е оған салым мерзімінің өтуіне қарай банктен н/е оның филиалынан салған салым сомасы мен сыйақы мөлшерлемесін алуға құқық беретін бағалы қағаз. Банктің депозиттік емес ресурстары банктің қысқа мерзімді өтімділігін қолдау үшін қолданылады. Оған: банкаралық несиелер, ҰБ/ң несиелері, банктің меншікті бағалы қағаздарын эмиссиялау нәтижесінде тартылған ресурстары, сондай-ақ отандық ж/е шетелдік басқа да қаржы нарығынан сатып алыынған ресурстары.
4. Банк қызметін пруденциалдық реттеу.
1995 жылы 31 тамызда қабылданған «Банктер ж/е банктік қызмет туралы» ҚР заңының 41-бабына сәйкес, ҚР Қаржылық Қадағалау агенттігі едб/ң қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында аталған банктердің қызметін реттеуді мынадай жолдармен жүзеге асырады:1)пруденциалдық нормативтер белгілеу;2)банктердің орындауына міндетті нормативтік құқықтық актілер шығару; 3)банктердің қызметін тексеру; 4)банктердің қаржылық жағдайын сауықтандыруға байланысты ұысыныстар беру; 5)банкетрге ықпал ететін шектеу шараларын қолдану; 6) банктерге н/е олардың лауазымды тұлғаларына санкциялар беру. Пруденциалдық нормативтер н/е орындауға міндетті басқа да нормалар мен лимиттердің нормативтік белгілері мен есептеу әдістемесін, белгіленген күнге банктің капиталының көлемін, ашық валюта ұстанымының лимиттерін ж/е олары есептеу тәртібін, резервтік талаптар нормасын ж/е оларды есептеу әдісін, есеп берудің сәйкес нысандары мен оны тапсыру мерзімін ҰБ банк белгілейді. Банк қызметін реттеу шараларының ішіндегі ең маңыздысы пруденциялдық нормативтер. 2005 жылы 30 қыркүйектегі Қаржылық Қадағалау агенттігінің Басқармасының №358 қаулысымен бекітілген «ЕДБге арналған пруденциалдық нормативтерді есептеу әдістемесі ж/е нормативтік мәндері туралы» нұсқаулыққа сәйкес оларға мыналар жатады:1)жарғылық қордың ең төменгі мөлшері; 2) меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті; 3) бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғарғы мөлшері; 4) өтімділік коэффициенті; 5) ашық валюталық ұстаным лимиті; 6) негізгі қорларға ж/е басқа қаржылай емес активтерге жұмсалынған банк инвестициясының ең жоғарғы мөлшерінің коэффициенті; 7) ҚР-ның бейрезиденттерінің алдындағы міндеттемелерге қатысты банктердің капиталдануы. Банктердің пруденциалдық нормативтерді орындауына Қаржылық қадағалау агенттігі бақылау жасайды. Әр айдың алтыншы жұмыс күнінде банктер Қаржылық Қадағалу агенттігіне пруденциалдық нормативтердің есебін жүргізу үшін қажетті мәліметтерін, сондай ақ әр айдың бірінші күніне банктің активтері мен міндеттемелерін мерзімдеріне қарай салыстыру кестесін тапсырады. Пруденциалдық реттеу жүргізу нәтижесінде анықталған банк заңдарының бұзылуына жол берген едбге шектелген ықпал ету шаралары мен санкциялар қолдану банк заңдарына сәйкес жүзеге асырылады. Олар келесідей болуы мүмкін: а)міндеттеме-хатты талап ету; ә)банкпен жазбаша келісім жасау; б)ескерту жасау; в) орындауға міндетті бұйрық хат беру. Санкциялар ретінде келесідей шараларды жүзеге асырады: а)ҚРы заң актілерімен белгіленген негізде айыппұл салу ж/е өндіріп алу; б) барлық н/е жеке бір банктік операцияларды жүргізуге лицензияларды жою; в) банкті консервациялау; г) белгілі бір негіз бойынша банктің ашылуына рұқсатты қайтарып алу.
5.Банктіңменшіктікапиталыныңқұралукөздеріжәнеоныңбанктіңқаржылықтұрақтылығынқамтамасызетудегірөлі
Банктің меншікті капиталы банктің тұрақтылығын қамтамассыз етуде маңызды. Банктің меншікті капиталы- банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардығы бөлінбеген пайдасы. Қазіргі коммерциялық банктердің меншікті капиталының құралу көздері келесідей: Жарғылық капитал- банктің заңды тұлға ретінде мәндетті түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайды. Резервтік капитал- банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құрылған қаражат қоры.Қосымша капиталдар- негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар есебінен және белгілі мақсатқа бағытталатын пайданы болу нәтижесінде құрылатын қаражаттар.Банк операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында құрылған қорлар(резервтер)Бөлінбеген банк пайдасы- акциялар бойынша дивидендті төлегеннен кейін және резервтік қорға аударғаннан қалған пайданың бөлігін білдіреді.
Банктің меншікті капиталы банктің дербестігін қамтамассыз ете отырып, оның қаржылық тұрақтылығына кепіл болады жәнебанктің басынан кешетін әр алуан тәуекелдердің зардаптарын ретке келтіретін басты көз болып табылады. Банктің меншікті капиталы банктің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін келесідей қызметтер атқарады: -Банктің меншікті капиталының қорганыс қызметі,оның капиталының шамасының банктің төлем кабілетіне жэне турақтылығына тікелей байланыстылығын сипаттайды. -Банк капиталының шүгыл қызметікорғаныс қызметіне карағанда екінші дэрежелік маңызға ие болып табылады. Оперативтік кызметі жер, ғимарат, кұрал-жабдыктар алуға қажетті меншікті каражаттарды жумылдыруды, сондай-ақ көзге көрінбейтін зияндар жағдайына байланысты резервтер құруды сипаттайды. -Қаржы жэне салым иелерінің мүдделерін қамтамсыз етуден басқа банктердің меншікті капиталы реттегіш қызметтіаткарады. Бұл қызмет қоғамның мүдделерімен, сол сияқты банк операцияларына бақылауды жасауға мүмкіндік жасайтын заңдар жэне ережелерге тікелей байланысты. -Айналым қызметі. Кез келген банк капиталы банкроттыққа карсы, не болмаса зияндардың орнын жабу үшін құрылмайды. Олардың басты мақсаты коммерциялық қызмет көрсету болып табылады. -Резервтік қызметі.Тэуекелдер тек активтік операцияларға ғана емес, сондай-ақ пассивтік операцияларға да тиісті болып келеді. Пассивтік операциялардан туындайтын тэуекелдерді болдырмау үшін банктер тартылатын қаражаттар есебінен міндетті резервтер ретінде Орталық банкте резервтерін кұрайды.
Банктің меншікті капиталының атқаратын қызметтері арқылы оның банктің тұрақтылығын қамтамасыз етудегі рөлін айқындадық. Осы қызметтерді атқару арқылы банк тұрақтылығын қамтамасыз етуге болады.
6. Меншікті капиталдың құрамдас бөліктері
Меншікті капиталдың құрамдас бөлігі- акционерлік капитал. Меншікті капиталдың құрамдас бөлігі ретінде акционерлік капиталды қарастырамыз. Бағалы қағаз шығару есебінен құралған банктің жарғылық капиталынбанктің акционерлік капиталы деп атайды. Акционерлік капитал көлемі акцияны ұстаушылар- акционерлер қосқан жарналардан құралады. Акционерлік банктің акциясы- банктің жарғылық капиталына үлес қосқандығын куәләндыратын және дивиденд алуға және банкті басқару ісіне араласуға құқық беретін қағаз.
Акционерлік капиталдың құрылымы әр банктерде әр түрлі келеді. Акционерлік капитал келесідей түрлерге бөлінеді:
Ашық типтегі банктің акциясы қолдан-қолға басқа да акционерлердің келісімінсіз өтеді. Жабық типтегі банктің акциясы қатаң түрде белгіленген тізім бойынша немесе құрылтайшылардың арасында бөлінеді.
Сонымен қатар, банктер қаражат тарту мақсатында облигацияларды шығарады. Банктің акционерлік капиталының құралуы төмендегідей көздерден тұрады:
1) бағалы қағаздардың проспект эмиссиясын дайындау және оны сараптамадан өткізу;
2) бағалы қағазды эмиссиялауды тіркеу;
3) эмитент-банктің бағалы қағаздарын тіркеу;
4) шығарылатын және орналастырылатын бағалы қағаздардың нәтижелерін тіркеу.
7) Коммерциялық банктердің депозиттік ресурстарының мәні
Банк ресурстары – бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы. Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады: Банктің меншікті капиталы; Банктің заемдық және тартылған қаражаттары. Банктік тәжірибеде тартылатын қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты екі топқа бөледі: Депозиттік қаражаттар;Депозиттік емес тартылған қаражаттар. Депозит: бұл клиенттің(заңды және жеке тұлғаның) банктегі белгілі банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары. Депозиттік емес қаражаттар дегеніміз: бұл банктің алған қарыздары түріндегі н.се өздерінің БҚдын сату жолымен тартылатын қаражаттары. Депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар – банктің уақытша бос ақша қаражаттарын Орталық банкте және өзге корреспондент-банктердегі шоттарда орналастырумен байланысты операциялар. Олар банктің өтімді активтері ретінде, яғни жалпы активтердің өте аз бөлігін алады. Активтік депозиттер банктің өтімді қаражаттарына жатады. Пассивті депозиттік операциялар – бұл клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі бір уақытқа және пайыз төлеу шарты бойынша тартумен байланысты операциялар. Бұл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағының көр бөлігін алады және банктік ресурстарын қалыптастырудың негізгі көзі. Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мындай топтарға бөледі: Талап етілетін депозиттер; Мерзімді депозиттер; Жинақ салымдары; Бағалы қағаздар түріндегі (депозиттік және жинақ сертификаттары) депозиттер. Талап етілетін депозиттер – бұл салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты әр түрлі төлем құжаттар арқылы қолма-қол ақшаларын алатын әр түрлі шоттардағы қаражаттар. Мерзімді депозит-бұл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары. Тағы бір кеңінен тарағалған депозиттердің түрі – жинақ салымдары. Олардың белгіленген мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді, салымның жоғарғы шегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын көрсетуі қажет. Мерзімді депозиттер мен жинақ салымдарының бір түріне депозиттік және жинақ сертификаттарын жатқызуға болады. Депозиттік сертификат – заңды тұлғаның банкке салған қаражатын куәландыратын және оған салым мерзімінің өтуіне қарай банктен немесе оның филиалдарынансалған салым сомасы мен сыйақы мөлшерлемесіналуға құқық беретін бағалы қағаз. Жинақ сертификаты – жеке тұлғаның банкке салған қаражатын куәландыратын және оған салым мерзімінің өтуіне қарай банктен неемесе оның филиалдарынан салған салым сомасы мен сыйақы мөлшерлемесін алуға құқық беретін бағалы қағаз.
8) Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының мәні
Тартылған қаражаттарды тиімді басқару банктің депозиттік саясатының жасалуын көздейді. Коммерциялық банктің депозиттік саясаты салым иелерінің ақшалай қаражаттарын депозитке тарту және тартылған қаражаттарды тиімді басқарумен байланысты банктік саясатты білдіреді.
Депозиттік саясат – банктік саясаттың құрамдас бөлігі ретінде банктің депозиттік операцияларын дұрыс ұйымдастыруға бағытталған шаралардың жиынтығын білдіреді.
Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының басты мақсаты – Қазақстан Республикасының заңына сәйкес депозиттік операцияларын жүргізуде банктердің бар мүмкіндіктерін пайдалану және өтімділіктің қажетті деңгейіне қолдау көрсету
Банктердің депозиттік саясатының міндеттері мынадай болуға тиіс: Банктің депозиттік базасын нығайтып, депозиттік нарықтағы үлесін кеңейту; Меншікті капиталға қатысты нормативтерді сақтай отырып, банктің депозиттік портфелінің көлемін ұлғайтып, оның сапасын арттыру; Банктің активі мен пассивін басқаруға байланысты шешімдерге сәйкес және өтімділік саясатына қарай банктің ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді депозиттерінің өзара шекті қатынасын қолдау; Барлық салым иелеріне қатысты өлшемді және икемді саясат ұстану.
Депозиттік операцияларды жүргізуде банктер мынадай принциптерді басшылыққа алады: Депозиттік базаны қалыптастыру барысында заңдық және нормативтік талаптардың орындалуын сақтау; Депозиттік операциялар банктің пайда табуына ықпал етуге тиіс; Тартылған депозиттік ресурстар банктің өтімділігін қамтамасыз етуге тиіс; Депозиттік ресурстардың субъектілері, түрлері және мерзімдері бойынша дифференциалдануын қадағалауы қажет.
Депозиттік саясат туралы ереженің құрылымы мынадай баптарды қамтуға тиіс: Жалпы ереже; Депозиттік саясаттың мақсаты мен міндеттері; Банктің құрылымдық бөлімшелерінің өзара әрекеті; Банк ресурсының құрылымы; Ақшалай қаражатты тарту мерзімі және депозиттік келісімшартты бекіту тәртібі; Депозиттік келісімшартты жасауға және банкте шо ашуға қажетті құжаттардың тізімі; Депозиттік және жинақ сертификаттарын сатумен байланысты операцияларды рәсімдеу тәртібі және оған қажетті құжаттар; т.б
9. Банкаралық несиелер және олардың ресурстық базаны қалыптастырудағы ролі
Банктің депозиттік емес ресурстары банктің қысқа мерзімді өтімділігін қолдау мақсатында тартылады. Оларға банкаралық несиелер, ҰБ несиелері, банктердің меншікті бағалы қағаздарын эмиссиялау нәтижесінде тартқан ресурстары сондай ақ отандық және шетелдік басқа да қаржы нарығынан сатып алынған ресурстар жатады. Банкаралық несиелер бұл коммерциялық банктердің бір біріне беретін несиелері. Бұл несие түрі басқа несиемен салыстырғанда өте қымбат ресурс болып табылады. Банкаралық несие негізін банкаралық депозиттер құрайды. Банкаралық депозиттер бұл банктердің бір біріне ашқан кор шотындағы қаражат қалдықтары.
ҰБ банктің коммерциялық банктерге қысқа мерзімді өтімділігін қолдап отыру мақсатында беріліп отырған мынадай несиелерін жатқызуға болады: овернайт және овердравт.
Овернайт банктердің ҰБгі корреспондеттік шотында дебеттік қалдықтың пайда болуына байланысты бір түнге берілетін несие, мысалы оны бүгін кешке алған жағдайда ертең кешке қайтаруға тура келеді. Кей жағдайда бұл несиені алу жұмыс аптасының соңғы күні немесе жұма кунге түссе онда несие келесі аптаның бірінші күні қайтарылуы тиіс. Овернайт заемдары бойынша ҚР ҰБ сияқы мөлшерлемесін белгілейді. Овердравт юанктік жұмыс күні ішінде банктерді ҰБте ашқан корреспондеттік шотында уақытша қаражат жоқтығына немесе жетіспеуіне байланысты ақшалай аударымдар мен төлемдер жасау мақсатында берілетін несие . овердравт заемдары бойынша ҰБ сияқы мөлшерлемелерін белгілейді. Бұл аталған несиелер қысқа мерзімді. ҰБ екінші деңгейдегі банктерге бүгінгі күні орта және ұзақ мерзімді несиеер бермейді.
10. Банктердің депозитке жатпайтын қаражаттарды тарту мақсаты және осы қаражаттардың банк өтімділігін қамтамасыз етудегі рөлі
Депозиттік емес тартылған қаражттар бұл банктің алған қарыздары түріндегі немесе өздерінің меншікті бағалы қағаздарын сату жолымен тартылатын қаражаттары. Депозиттік емес банктік ресурс көздерімен депозиттер өзара ажыратылады. Біріншіден олар персоналдық емес яғни банктің нақты клиенттің атынан тартылмайды, екіншіден мұнда қаржаттарды тарту инициативасы банктің өзінен туындайды. Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбінесе ірі коммерциялық банктер айналысады. Өйткені депозиттік емес қаражаттар ірі сомада сатып алынатындықтан оларды көтерме сауда операциялары сипатына жатқызуға болады. Банктің депозиттік емес ресурстары банктің қысқа мерзімді өтімділігін қолдау мақсатында тартылады. Оларға банкаралық несиелер, ҰБ несиелері, банктердің меншікті бағалы қағаздарын эмиссиялау нәтижесінде тартқан ресурстары сондай ақ отандық және шетелдік басқа да қаржы нарығынан сатып алынған ресурстар жатады. Банкаралық несиелер бұл коммерциялық банктердің бір біріне беретін несиелері. Бұл несие түрі басқа несиемен салыстырғанда өте қымбат ресурс болып табылады. Банкаралық несие негізін банкаралық депозиттер құрайды. Банкаралық депозиттер бұл банктердің бір біріне ашқан кор шотындағы қаражат қалдықтары. Депозиттік емес қаражттардың бір түріне ҰБ банктің коммерциялық банктерге қысқа мерзімді өтімділігін қолдап отыру мақсатында беріліп отырған мынадай несиелерін жатқызуға болады: овернайт және овердравт. Овернайт банктердің ҰБгі корреспондеттік шотында дебеттік қалдықтың пайда болуына байланысты бір түнге берілетін несие, мысалы оны бүгін кешке алған жағдайда ертең кешке қайтаруға тура келеді. Кей жағдайда бұл несиені алу жұмыс аптасының соңғы күні немесе жұма кунге түссе онда несие келесі аптаның бірінші күні қайтарылуы тиіс. Овернайт заемдары бойынша ҚР ҰБ сияқы мөлшерлемесін белгілейді. Овердравт юанктік жұмыс күні ішінде банктерді ҰБте ашқан корреспондеттік шотында уақытша қаражат жоқтығына немесе жетіспеуіне байланысты ақшалай аударымдар мен төлемдер жасау мақсатында берілетін несие . овердравт заемдары бойынша ҰБ сияқы мөлшерлемелерін белгілейді. Бұл аталған несиелер қысқа мерзімді. ҰБ екінші деңгейдегі банктерге бүгінгі күні орта және ұзақ мерзімді несиеер бермейді. Бағалы қағаздарды қайтып сатып алу негізінде сату келісімі яғни репо операциясы қазыналық міндеттемелер мен қамтамасыз етілген қысқа мерзімді заемның түрі.репо операциялары бойынша сияқы мөлшерлемелерін ҰБ белгілейді. ҚР банктерде вексельдерді қайта есепке алу және несие беру бұл қосымша қаражатқа деген қажеттіліке байланысты коммерциялық банктердің ҰБке өз векселдерін кепілге бере отырып ресурстар тарту тәсілі. Банктік ресурстарды тартудың жаңа бір формасына банктің вексельдерін жатқызуға болады. Банктер тек қарапайым ғана вексельдерді шығарады. Банк вексельдерін шығарудағы артықшылқытарға біріншіден вексельді тауарлар мен көрсетілнген қызметтер үшін есеп айрысуда пайдаланады, екіншіден вексельдер ссуда алу барысында кепілдік ретінде жүреді, үшіншіден вексельді жеке және заңды тұлғалар қолдана алады, төртіншіден вексельдердің өтімділігі жоғары, бесіншіден вексельдер бойынша дисконт мөлшерлемесі жоғары, алтыншыдан вексельдің мерзімі әртүрлі болады. Коммерциялық банктер өздерінің меншікті капиталымен банктік ресурстар көлемін ұлғайту мақсатында облигациялар арқылы қосымша қаражаттар тартады. Мұндай қарыздық міндеттемелер түрлерін шығару біржағынан банк капиталын екінші жағынан оның ресурстарын ұлғайтуға мүмкіндік береді. Бұл операцияларды ұйымдастырудың басты мақсаты банк өтімділігін жақсарту.
11. Несиелік саясат және оның элементтері
Несиелік саясат — банктің несиелік жүмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттарын білдіреді. Кең мағынасында, несиелік саясатты несие беруші банк пен қарыз алушылар түрғысынан қарастыруға болады. Тар мағынасында, несиелік саясат- бұл несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы банктің стратегиясы мен тактикасын сипаттайды. Несиелік саясат банктің несиелік жүмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін жэне несиелеу процесін қалыптастыруға кажетті құжаттар жүйесін (үйымдастыру) жасау шарттарын білдіреді. Жалпы несиелік саясат мынадай сипатта болуға тиіс: - нұскаулық емес, яғни директивті нүсқауларды қамтиды; - несиелеудің мақсаттарын нақты жэне мағыналы анықтауға мүмкіндік береді; - нақты мақсаттарды іске асырудың бірнеше ережелерін камтиды; - оны іске асыруды қамтамасыз ететін стандарттар мен нусқаулықтарды қамтитын құжаттардан түрады. Несиелік саясат несиелік кызметтің төмендегідей негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді: • несиенің берілуіне жэне несиелік портфельді баскаруға жауап беретін банк қызметкерлері жетекшілікке алатын объективтік стандарттар мен критерийлерін; • несиелеу облысындағы стратегиялык шешімдерді кабылдайтын түлғалардың басты іс-әрекеттерін; • сыртқы аудит қызметтерінің жұмысын жэне банктегі несиелік қызметтің сапалыгын; • ішкі бакылау қагидаларын. Несиелік саясатта төмендегідей элементтер көрсетілуге тиіс: • несиелік қызметті үйымдастыру; • несиелік портфельді басқару; • несиелеуге бақылау жасау; • қүзіретті бөлу қагидаттары; • несиелеуді таңдаудың жалпы критерийлері; • несиелеудің жекелеген багыттары бойынша шектеулер; • несиелермен жасалатын агымдық жүмыстардың қагидаттары; • несиелер бойынша зиян шегу жагдайларына резерв жасау. Іс жүзінде несиелік саясатты іске асыру тэсілдері мен эдістерін белгілі бір формада, яғни соған сай келетін төмендегідей үш кұжат түрінде көруге болады: 1) несиелеу саясаты; 2) несиелеу стандарты; 3) несиелеу нүсқаулықтары. Несиелеу саясатында несиелеуді жүзеге асыратын бөлімшелер жумыскерлерінің қызметтерін нақтылайтын несиелік нускаулықтар мен несиелеу стандарты, несиелеудін жалпы бағыттары мен бағдарлары анықталады. Несиелеу стандарты - бул банкте несиелік қызметті жүзеге асыратын барлық қызметкерлердің жетекшілікке алатын қужаты. Несиелік нүсқаулық — несиелеу процедураларын іске асырудың жалпы алгоритімін бекітетін кезектіліктің қадамдарын суреттеуді білдіреді. Несиелеу стандартында мынадай сурақтар карастырылады: • қарыз алушының қаржылық ақпараттарын жинау жэне талдау тэртібі; • несиенің кепілхаттар жэне кепілдемелермен камтамасыз етілуіне қойылатын талаптар; • экімшілік стандарттар жэне несиелік процесті уйымдастыру ережелері; • қарыз алушының несиелік қабілетін талдау тэртібі; • қужаттардың толтырылуына койылатын талаптар; • несиелеудің айрықша түрлері бойынша ережелер (мысалға, ипотекалык немесе тутыну несиелері бойынша).
12. Несиелік механизмнің мазмұны. Несиелік механизм — нарықтың қатынастарга сай экономиканың тиімді дамуын ңамтамасыз ететін несие түрлерінен, несиелеу қагидаттарынан, несиелеу әдістері мен тәсілдерінен және несиелік тэуекелді басқарудан түратын экономикалың механизмнің қүрамдас бөлігі. Несиелік механизм экономикалық тетіктің бір бөлігі ретінде бола отырып, іс жүзінде несие қызметінің жүйесін нақты және кешенді түрде бейнелейді. Нарықтық экономика жағдайында несиенің дамуы мен қызмет етуі үшін пайдаланылатын несиелік тетік өзінің негізі ж/е құрылымы бойынша обьективті сипатқа ие. Несиелік тетікке несиенің мазмұны және өзіндік ерекшеліктерін сипаттайтын қатынастар ж/е олардың пайда болу әдістері, тәсілдері ж/е нысандары жатады. Кез келген экономикалық тетік өзара байланысқан, яғни оның бір элементінің қозғалысы н/е өзгеруі басқаларының қозғалуы мен өзгеруіне ықпал ететін элементтер жиынтығынан тұрады. Несиелік тетіктің басқа экономикалық тетіктер сияқты мынадай құрылымдық элементтері болады: несиенің түрлері; несиелеу обьектілері; несиелеу субьектілері; несиелеу әдістері; несиелеу процесі; несиелеу қағидаттары; несиелік тәуекелді басқару. Несиенің түрі-бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың негізгі қызмет/ң, яғни әр алуан сыртқы ж/е ішкі өзгерістер барысындағы толық сақталатын көрінісі. Оларды келесідей жіктеуге болады:1)қарыз алушының категориясына қарай:а)қаржылық институттарға берілетін несиелер;б)қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер; в)тұтыну мақсатына берілетін несиелер. 2)мерзіміне қарай: а)қысқаа мерзімді 1 жылға дейін; б)орта мерзімді 1-3,5 жылға де йін; в) ұзақ мерзімді 5 ж жоғары.3)тағайындалу ж/е пайдалану мақсатына қарай:а)негізгі қорларға; б)айналым қорларына жұмсалатын несиелер. 4)қамтамасыз етілу дәрежесіне қарай: а) қамтамасыз етілген; б)сақтандырылған несие; в)қамтамасыз етілмеген. 5) қайтарылу дәрежесіне қарай: а)стандартты; б)күмәнді; в)үмітсіз несиелер.6)валютамен берілуіне қарай: а)ұлттық валютадағы; б) шетел валютасындағы несие. 7) берілу шартына қарай: тұтыну несиесі, ипотекалық несие, овердрафт,овернайт, банкаралық несие, ломбардтық несие, лизингтік, сенім несиесі. Несие құрылымы несие беруші мен қарыз алушыдан, сондай ақ қарыз капиталынан тұрады. Мұндағы несие беруші мен қарыз алушыларды мәмілеге қатысушы тараптар н/е несиелеу субьектілері деп атаймыз. Несие берушілерге: мемлекет, банктер, банк типтес мекемелер, қаржылық ұйымдар, сондай ақ халық/қ қаржы несие ұйымдары жатады. Несиелеу обьектісі бұл несиенің пайдалану заты, яғни несиенің іске асырылу сферасы. Несиелеуді ұйымдастыру принциптері несиенің мәнін ж/е қызметтерін, сондай ақ несиелік қатынастарды ұйымдастыру барысындағы обьективті экон/қ заңның талаптарын белгілейді. Қағидаларды 2-ге бөліп қарастырамыз: 1)жалпы экономикалық тәртіптегі принциптер:несиенің мақсаттылығы ж/е дифференциалдығы. 2) несиенің мәнін бейнелейтін принц/р: несиенің мерзімділігі, қайтарымдылығы, төлемділігі, несиенің қамтамасыз етілуі.
13. Банктік несиенің түрлері
Несиенің түрі бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың негізгі қызметтерінің яғни әралуан сыртқы және ішкі өзгерістер барысында толық сақталатын көрінісі. Коммерциялық банктер өз клиенттеріне әртүрлі несиелер береді. Олар мынадай белгілері бойынша жіктеледі.
Қарыз алушылар категориясына қарай: Мақсатты қорларға, банктерге қаржы несие мекемелеріне;Қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер: өнеркәсіп салаларына, ауыл шаруашылығына, саудаға, дайындау ұйымдарына, жабдықтау сату ұйымдарына, кооперативтерге, жеке кәсіпкерлерге; Тұтыну мақсатына берілетін несиелер: мерзімне қарай:қысқа мерзімді,орта м,ұзақ м;тағайындалу мен пайдалану сипатына қарай: негізгі қорларға жұмсалатын, айналым қаражатына жұмсалатын; қамтамасыз ету дәрежесіне қарай: қамтамасыз етілген: кепілхатпен, кепілдемемен, кепілдікпен. Сақтандырылған. Қамтамасыз етілмеген: сенім несиесі. Қайтарылу дәрежесіне қарай: стандартты несие – қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ қайтуында ешқандай күмән жоқ несиелер. Күмәнді несиелер – қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі ұзартылған және банк үшін тәуекел туғызатын несиелер. Күмәнді несиелер 1-санатты, 2-санатты, 3-санатты, 4-санатты, 5 –санатты боп бөлінеді. Үмітсіз неселер қайтарылу уақыты кешіктірілген мерзімі өткен ссудалар шотына жазылған несиелер. Валютамен берілуіне қарай: ұлттық валютамен, шетел валютамен.Берілу шартына қарай:
|
14 |
. Несиелеу субъектілері мен объектілері |
Несиелеу объектісі – несиенің пайдалану заты, яғни несиенің іске асырылу аясы. Несиелеу об материалдық құндылықтар, өндіріс және айналыс шығындары түрінде, сол сияқты, егер несие материалдық жағынан қамтамасыз етілмеген жағдайда, банк алдындағы шаруашылық ұйымның міндеттемесі ретінде де болады. Несиеле обьектісіне, экспортты және импортты тауарлар мен қызметтермен жабдықтау, экономикалық қызметке байланысты шығындар, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын з. Және ж. Тұлғалардың сатып алынатын шикізаттары, материалдары, құралдары және де басқа да мүліктері, ломбардтық операциялар, шаруашылық суб кірістері мен шығыстары арасындағы алшақтық жатады.
Ұзақ мерзімді несиелеу обьектілеріне
несиелік қатынас субьектілері деп несие беруші мен қарыз алушыларды, несиелік мәмлеге қатысушы тараптарды қарастыруға болады. Яғни несие берушілерге мемлекет, банктер, банк типтес мекемелер мен қаржылық ұйымдар, сондай ақ халықаралық қаржы ұйымдары жатады, коммерциялық формада кәсіпкер де жатуы мүмкін.
15)Несиелеуді ұйымдастыру принциптері
Несиелеу қағидаттары несиенің мәнін және қызметтерін, несиелік қатынастарды ұйымдастрыру облысындағы объективті экон/қ заң/ң талаптарын бейнелейді.
Несиелеу принциптеріне байланысты банктік несиелердің берілуінің басты шарттары: несиенің мақсаты және мерзімі, олардың қаражаттар айналымы шенберінде катынасу нәтежиелігі тб аныкталады.
Несиелеуді ұйымдастыру принциптері: екі топ
Дифер/қ қағидаттар мерзімд/к қағ байланысты, яғни несие уакытында кайтарылынатын шаруашылык органдарына беріледі. Сол себепті несиеленудің диф/уы тек несиелік қабілетті сипаттайтын көресткіштер негізігнде гана жүзеге асырылады.
Мерзімділік кагид- белгілі экон/қ категория ретіндегі мәніне негізелген несиенің ерекше бір белгісі. Несие берушінің қарыз алушыға берілген қаражаты белгілі бір уақыт ішінде келісілген тәртіпке сай қайтарылуға тиістілігімен корытындыланады.
Несиенің қайтар/гы оның эк/қ категория ретінде баска да тауарлы\акшлай катынастардың эк/қ категорияларынан ажырататын ерекшелігімен сипатталады. Қайтарылмайтын несие болмайды.
Несиенің төлемдігі-несие беруші несие алушыға берілетін қаражатты қайтару барысында бастапқы сомадан өсіп қайтарылатындығын біледі;акылық несиені пайдалнганы ушін пайыз түрінде беріледі.
Қамтамасыз етілуі –несиенің қамтамасыз етілуі ретінде кепіл, кепілхат, кепілдеме, сактандыру міндеттемелері колд:
Кепілхат- карыз алушы төлеуден бас тарткан жағдайда, үшінші бір жактын карызды өтеймін деген жазбаша мінд.:
Несиелерді қам\з етудің келесі бір жолы- несиелерді сактандыру(шетелдік тәж/бойынша)
16)Қарыз алушының несиелік қабілеті туралы түсінік . Несиелік қабілетті талдаудың мақсаты мен міндеттері
Қарыз алушының неселік қабілеті- қарыз алушының өзінің қарыздық міндеттемелері бойынша толық және уакытында есеп айырысу кабілеті.
Карыз алушының несиелік кабілетінің төлем каб/нен айырм- оның өткен кезеңдегі немесе қандай да бір күндегі төлемсіздікті есепке алмайды, яғни мұнда алдағы уакыттардағы қарызды өтеу қабілетін болжанады.
Клиенттің несиелік қабілетінің деңгейі, банктің нақты қарыз алушыға беретін нақты ссудасымен байл карапайым (жеке) тәуекелдерінің дәрежесін көрсетеді.
Несиелік қабілет критерийлері:
17. Заңды тұлғаның несиелік қабілетін бағалау
Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау оның қаржылық жағдайына баға беруді сипаттайды.қаржылық жағдайына баға беруде клиенттің қаржылық құжаттары қолданылады. Қарыз алушының несиелік қабілетін банктік талдау шектеулі және кең көлемде жасалады. Қарыз алушының қаржылық жағдайы оның мынадай төлем қабілетінен байланысты: 1.шаруашылық шарттарына сай төлем талаптарын уақытылы қанағаттандыру; 2.несиені қайтару; 3.жұмыскер мен қызметкерлерге жалақы төлеу;4.бюджетке төлемдер мен салықтар төлеу; отандық банктің тәжірибеде қарыз алушының компаниялардың несилік қабілетін бағалауда мынадай қаржылық коэф.-дің төрт тобы пайдаланылады: 1.Өтімділік коэф. 2.қаражат көздерін тиімді басқаруды талдауға арналған қаржылық тәуелділік коэф. 3. Компанияның ресурстарын пайдалану тиімділігін талдауға арналған айналымдылық коэф. 4. Пайдалылық коэф. Осы көрсеткіштердің есептелу алгоритміне тоқталайық: 1.өтімділік коэф. Өтімділік коэф өзі екі коэф көмегімен анықталады: -ағымдағы өтімділік коэф. –тез өтімділік коэф.
Ағымдағы өтімділік коэф. =
Мұндағы ағымдағы активтерге кассадағы және банктік шоттағы қаражаттар, дебиторлық таза қарыз, тауарлы-материалдық қорлар, өзге ағымдағы активтер. Ағымдағы міндеттемелерге қымқа мерзімді ссудалар, жабдықтаушылардың, бюджеттің, жұмыскерлерінің алдындағы төленбеген қарыздары, өзге де ағымдағы міндеттемелер жатады.Ағымдағы өтімділік коэф.ағымдағы міндеттемелердің ағымдағы активтермен қаншалықты қамт.емілетінін сипаттайды. Бұл көрстекіштің мәні 0,70-тен 1,20-ға дейнгі аралықта болуға тиіс.егер оның мәне 1,20 дан артыпкетсе, онда тауарлы-материалдық қорларға салынған қаражаттарайналасының бәсендеуін не дебиторлық қарыздың жоғары болуын көрсетеді. Ал оның мәнінің төмен болуы клиенттің төлем қабілетсіздігін баяндайды.
Тез өтімділік коэф. =
Аталған коэф мәнінің 0,4-0,6 дейінгі аралықта болғаны дұрыс. Бөлшек сауда компанияларында оның мәні 0,3-0,4 аралығында болуы ықтимал. Оның мәнінің жоғары болуы дебиторлық қарыздардың өсуінен туындайды.
2. Қаржылық тәуелділік коэф. Бұл топтың коэф талдау қарыз алушының меншікті капиталының қамт ету дәрежесіне және оның тартылған қаражат көздеріне жалпы тәуелділігіне баға беруге мүмкіндік жасайды. Аталған көрсеткіш коэф.мыналар жатады: -міндеттеменің активке қатынасы; - міндеттеменің капиталға қатынасы;
Міндеттеменің активтке қатынасы =
Міндеттеменің капиталға қатынасы =
Бұл коэф.жалпы қарызбен меншікті капиталдың шекті қатынасын көрсетеді. Мысалы:коэф 2,0 тең болса, онда әрбір қарыздың 2 тг-не меншікті капиталдың 1 тг-сі келеді дегенді білдіреді.
3.айналымдылық коэф. Оларға мыналар жатады: -дебиторлық қарыздың айналымдылық ұзақтығы(күнмен); -кредиторлық қарыздың айналымдылық ұзақтығы(күнмен); -ТМҚ айналымдық ұзақтығы(күнмен);
Дебиторлық қарыз айналымдылығы =
Дебиторлық қарыздың айналым.мерзімі ұзақ болған сайын оны қайтармау тіуекелі туындайды.Сондықтан бұл көрстекішті талдағанда әрбір заңды және жеке тұлғаға қатысты дебиторлық қарыздың ұралым мен сапасына, оның пайда болу себептерім мен қайтарылу жағдайларына басты назар аудару қажет.
Кредиторлық қарыз айналым. =
Кредиторлық қарыздың айналымдылық есептеу дебиторлық қарызды есептеумен ұқсас. Бұл жерде дебиторлық қарыздың ұзақтығы мен кредиторлық қарыздың ұзақтығын өзара салыстыру арқылы компанияның ақшалай қаражаттарының түсуі мен жұмсауының орт.жылдамдығын бағалауға болады.
ТМҚ айналымдылығы =
Бұл көрсеткіштің мәні өскендігі ТМҚ-ның артқанын,яғни сұраныстың азайғандығынан қоймада тауарлардың жиналып қалғандығын және оны сақтау шығындарының артатынын сипаттайды. Ал оның мәнінің төмендігі, ТМҚ-ның жеткіліксіздігін, оның бизнесті дамуының тежейтінін көрсетеді.
4. пайдалылық коэф. Бұл көрсеткіш компанияның пайдалылық және рентабельділік деңгейін көрсетеді және ол пайданың әр түрлі нұсқалары мен сатудан түскен түсімге қатынасы арқылы есептеледі. Мұндай коэф мыналар жатады: -жалпы пайда нормасы; -таза пайда нормасы;
Жалпы пайда нормасы =
Таза пайда нормасы =
Есептелетін таза пайда нормасы не сату рентабельділігін өткен кезеңдегі аталған көрсеткіштің мәнімен өзара салыстырылады. Бұл көрсеткіштің төмендеуі қарыз алушының төмендеуін сипаттайды. Ол өз кезегінде оның өніміне деген сұраныстың азаюына әкеледі.
|
18 |
Жеке тұлғаның төлем қабілетін бағалау |
Төлем қабілеті, төлем төлеуге қабілеттілік – мемлекеттің, заңды және жеке тұлғалардың төлем бойынша өз міндеттемелерін өздерінде бар ақшалай қаражаттың есебінен толық орындауға қабілеттілігі. Жеке тұлға несие алғанда міндетті түрде оның төлемқабілеттілігі тексеріледі. Төлем қабілеттілік дегеніміз белгіленген мерзімде клиенттің өзінің міндеттемелерін толық көлемде орындау қабілеті. Клиенттің төлем қабілеттілігіне ең біріншіден клиенттің несиелік тарихы ықпал етеді. Егер клиенттің кешіктірілген төлемдер немесе қарыздары болса, онда несие беру мүмкіндігі төмендейді. Банктер және кез келген несие ұйымдары жеке тұлғаның төлем қабілеттілігін бағалау үшін әр түрлі әдістерді қолданады. Олардың сапасы күмән тудырмайды. Ең біріншіден клиенттің тапсырылған құжаттарына терең анализ жүргізіледі, олар тұлғаның қаржылық жағдайын көрсетеді: жалақы туралы анықтама, мүлкі туралы анықтама, басқа да табыстары туралы анықтама, т.б. Анализ жасаған кезде банк бірқатар көрсеткіштер мен коэффициенттерді пайдаланады, бірақ олар несиенің қайтарылуына кепілдік бермейді. Сонымен қатар, көп жағдайларда банк несиені кепілдендіреді., ең кең таралған кепілдік мүлік пен кепілдік. Сонымен қатар, жеке тұлғаның төлем қабілеттілігін бағалауда клиенттің несие тарихын жүргізу жатады. Әр бір банк жеке тұлғаның төлем қабілеттілігін өзінің ішкі саясатында бекітілген ережелері бойынша жүргізеді. Әдетте, төлем қабілеттілікті тексеру несиенің көлеміне байланысты. Кей кездері клиенттің төлем қабілеттілігін бағалаған кезде клиент банк менеджерімен жеке кездеседі(собеседование).
|
19 |
Несиелік қабілетті талдаудың шетел тәжірибесі |
|
20 |
Тұтыну несиелерін және несиелеу объектілерін жіктеу |
Несиелеу объектісі-бұл несиенің пайдалану заты, яғни несиенің іске асырылу аясы деп түсінуге болады. Несиенің объектісінің экспортты және импорттың тауарлар мен қызметтрмен жабдықтау, экономикалық қызметке байл шығындар кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалардың сатып алынатын шикізаттары мен материалдары, құралдары, басқа да мүліктері, ломбардтық операциялар, шаруашылық субъектілердің кірісетрі мен шығыстары арасындағы алшақтық жатады. Ұзақ мерзімді несиелеу объектілеріне мынадай түрлерге бөлінеді:
Қазіргі кезде екінші деңгейдегі банктердің жеке тұлғаларға беретін несиелеріне тұтыну және ипотекалыұ несиелер жатады. Тұтыну несиесінің мынадай түрлері қолдануда:
-автомобилдік несие;
-ұзақ мерзімде пайдаланылатын тауарлар сатып алуға берілетін несие;
-тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына берілетіннесие;
-аса қажеттіліктерге берілетін несие;
Мұнда автомобильдік несие бойынша жаңа және жүрілген автомобильдерді банк несиесі көмегімен алуға болады.
Ұзақ мерзімде пайдаланатын тауарларға мыналар жатады: жиөаз, сантехника, аудио-видио және тұрмыстық техника, компьютер және оргтехника, басқа да тұтыну тауарлары.
Тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына: үйдің ішінде және сыртында құрылыс және басқа да жөндеу жұмыстарын жүргізу жатады.
21. Жеке қарыз алушының төлем қабілеттілігін анықтау
Төлем қабілеті, төлем төлеуге қабілеттілік – мемлекеттің, заңды және жеке тұлғалардың төлем бойынша өз міндеттемелерін өздерінде бар ақшалай қаражаттың есебінен толық орындауға қабілеттілігі. Жеке тұлға несие алғанда міндетті түрде оның төлемқабілеттілігі тексеріледі. Төлем қабілеттілік дегеніміз белгіленген мерзімде клиенттің өзінің міндеттемелерін толық көлемде орындау қабілеті. Клиенттің төлем қабілеттілігіне ең біріншіден клиенттің несиелік тарихы ықпал етеді. Егер клиенттің кешіктірілген төлемдер немесе қарыздары болса, онда несие беру мүмкіндігі төмендейді. Банктер және кез келген несие ұйымдары жеке тұлғаның төлем қабілеттілігін бағалау үшін әр түрлі әдістерді қолданады. Олардың сапасы күмән тудырмайды. Ең біріншіден клиенттің тапсырылған құжаттарына терең анализ жүргізіледі, олар тұлғаның қаржылық жағдайын көрсетеді: жалақы туралы анықтама, мүлкі туралы анықтама, басқа да табыстары туралы анықтама, т.б. Анализ жасаған кезде банк бірқатар көрсеткіштер мен коэффициенттерді пайдаланады, бірақ олар несиенің қайтарылуына кепілдік бермейді. Сонымен қатар, көп жағдайларда банк несиені кепілдендіреді., ең кең таралған кепілдік мүлік пен кепілдік. Сонымен қатар, жеке тұлғаның төлем қабілеттілігін бағалауда клиенттің несие тарихын жүргізу жатады. Әр бір банк жеке тұлғаның төлем қабілеттілігін өзінің ішкі саясатында бекітілген ережелері бойынша жүргізеді. Әдетте, төлем қабілеттілікті тексеру несиенің көлеміне байланысты. Кей кездері клиенттің төлем қабілеттілігін бағалаған кезде клиент банк менеджерімен жеке кездеседі(собеседование).
22.Қазақстан Республикасындағы ипотекалық несиелеудің жағдайы. Қазақстанда 2001 жылдан бастап халықаралық стандартты ескере отырып жасалған ипотекалық несиелеу жүйесі енгізілген. Қазіргі уақытта ҚР-да АҚШ,Германия және Малайзия мемлекеттерінің тәжірибесін ескере отырып,жасалынған тұрғын үй ипотекалық несиелеу жүйесі қызмет етуде.Аталған жүйе бойынша тұрғын ипотекалық несиелерін берушілер екі деңгейден тұрады.-бірінші деңгейде алғашқы тұрғын үй ипотекалық несиесін берушілер,соның ішінде банктер мен банктік емес ұйымдар;-екінші деңгейде алғашқы тұрғын үй ипотекалық несиесін берушілерден берген несиелері бойынша талаптарын және кепіл құқықтарын сатып алуды жүзеге асыратын,қайта қаржыландырушы ұйымдар. Мұндай тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесінің Қазақстандағы қызмет етуі,өзге ТМД елдерінен ерекшелендіріп тұрады. Қазақстандағы тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесіндегі басты ерекшелік мұндағы Қазақстан ипотекалық компаниясының қызмет етуімен байланысты. Қазақстан ипотекалық компаниясы 2001 жылы ақпанда ҚР Ұлттық банкінің ықпалымен құрылды.Оның қызметінің басты мақсаты еліміздегі ипотекалық несиелеу жүйесін дамыту және тұрғын үй құрылысын ұзақ мерзімді қаржыландыру тұжырымдамасын іс жүзіне асыру болып табылады. Компанияның қызметі сондай-ақ тұрғын үйді ұзақ мерзімді қаржыландырушы банктер мен банктік емес ұйымдардың активтері мен пассивтерінің құрылымы сәйкес келмеген жағдайлардан туындайтын тәуекелдердің алдын алып, өтімділігін арттыру,халықтың тұрғын үйге деген төлем қабілеттілік сұранысының көлемін ұлғайтуға мүмкіндік жасауға бағытталады.Қазақстан ипотекалық компанияның рөлі ипотекалық несиелер бойынша талап ету құқықтарын серіктес банктерден сатып алу арқылы қайталама ипотека нарығын реттеу және сатып алынған талап ету құқықтармен қамтамасыз етілген ипотекалық бағалы қағаздарды шығарудан тұрады.Қажетті несиелер портфелін қалыптастырғаннан кейін Компания ипотекалық несиелерді кепілге алып облигацияларды шығарады және оларды қор нарығында орналастыру арқылы тартылған қаражаттарды серіктес банктерді қайта қаржыландыруға бағыттайды. Қазақстан ипотекалық компанияның ипотекалық несиелеу бағдарламасы республиканың барлық аймақтарында қызмет етуде.Бастапқы қалыптасу уақытымен салыстырғанда Қазақстандағы халыққа берілген несиелер бойынша ипотекалық несиелер нарығы жоғарғы өсу қарқынына ие болуда. Өсу қарқынының 2000 жылға дейінгі мардымсыздығы,біріншіден орташа жалақы мөлшерінің төмендігімен,екіншіден несие бағасының жоғарылығымен және несиелеу мерзімінің қысқалыығымен сипатталуда.Ал соңғы төрт жылдағы күрт өсуіне-халықтың табысының өсуі,банктердің несиелік ресурстарының ұлғаюы,жылжымайтын мүліктің өтімді кепіл затына айналуы сияқты факторлар ықпал еткендігін көреміз. Бүгінгі күні ипотекалық несиелеудің үлесі банк несиелері құрылымында біршама жоғары болып отыр.
|
23 |
Коммерциялық банктердің несиелік портфелі |
Несиелік портфель белгілі күнге коммерциялық банктің балансы бойынша несиелік берешектің қалдығын білдіреді. Қазақстандық экономикалық әдебиеттерінде: несиелік портфель белгілі критерий негізінде жіктелінген несиелер бойынша банктің талаптар жиынтығы негізінде анықталады. Отандық және шетелдік тәжірибедегі критерийлердің бірі – несиелік тәуекел деңгейі болып табылады. Осы критерий бойынша несиелік портфель сапасы анықталады. Банк менеджерлері несиелік портфельдің сапасын бағалау және талдау негізінде өздерінің несиелік операцияларын басқарады.
Отандық тәжірибеде несиелік портфельді несиелік сипаттаманың мәмілесі бойынша жасалынған өзара шарт жиынтығымен анықтайды. Оған ссуда, факторингтік операциялар, лизинг, берілген банктік кепілдеме және кепілгерлік бойынша міндеттерді орындау жатады.
Несиелік портфель – бұл белгілі критерийлер бойынша жіктелінген және берілген несиелердің сапасы мен құрылымының сипаттамасы. Сонымен қатар несиелік портфель – бұл несиені ұсыну бойынша банк қызметінің нәтижесі, яғни белгілі уақыт кезеңіндегі банктің берген барлық несиелер жиынтығы. Коммерциялық банктердің несиелік портфелі несиелердің түрлеріне байланысты жіктелінеді. Несиелік портфель несиелердің мерзіміне, мақсатына, валютасына, т.б. негізделіп жіктелуі мүмкін. Банктердің несиелік портфелін түрлі-түрлі вариацияда жіктеуге болады, тек жіктеудің принципін таңдасаң болғаны.
Коммерциялық банктерде несиелік портфельді жіктеу несиелік тәуекелдің түрлі факторларына немесе одан қоршану әдістеріне байланысты несиелер критерилерне негізделіп жүргізіледі.
Несиелік портфелді басқару – бұл банк қабылдауға дайын болып отырған тәуекел түрлерінің барлығын айқындауды және олардың ең жоғары жететін деңгейін талап ететін жоғары жетекшілер қызметі болып табылады.
Несиелік портфелді басқаруды іске асырудың ортақ алғышарттарына келесілер жатады:
24.несиелік тәуекел және оны төмендету жолдары
несиелік тәуекел - қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша қарызын немесе оған есептелген сыйақысын өз уақытында қайтара алмауына байланысты банктің зиян шегуін сипаттайды. Кез келген банк қызметінің табыстылығы банктің берген несиелерінің сапасына, яғни оның қайтарымдылық дәрежесіне байл. Н. уақытылы қайтарылмауы банктің зиян шегуіне әкеліп соғады. сондықтан мұндай зияндардың яғни тәуекелдерді төмендету шараларын дер кезінде қолданған жөн. Несиелік тәуекелді төмендету үшін оны басқару шараларын уақытылы жүргізу керек. несиелік тәуекелді басқару жүйесі екі суб-жүйеден тұрады: - басқаратын субъект; -басқарылатын объект. Басқару субъектісі - бұл арнайы еңбек, ақпарат, материалдық және қаржылық ресурстарды пайдалана отырып, несиелік тәуекелді басқару процесін жүзеге асыратын банктің құрылымдық бөлімшесі. Басқарылатын объектіге банктің берген несиелері және олармен байланысты несиелік тәуекел жатады. несиелік тәуекелді басқарудың негізгі элементтеріне: н. қызм. ұйымдас.у; лимиттер белгілеу; қарыз алушының н.қабілетін бағалау; н.тәуекел деңгейіне байл.н.ге рейтинг қою ж.е белг.ген лимиттерді салыстыру; н.бойынша мүмк болатн зияндарды есепке алып, сыйақы мөлшерлемесін анықтау; н. мониторинг; несиелік қоржынды басқару; проблемалық несиелерді қалпына келтіру. Несиелік қоржын дегеніміз - несиелік тәуекелдің н.е одан қорғану тәсілдерінің әр түрлі факторларына байл. критерийлері б.ша жіктелген несиелерге байл. банктің қоятын талаптар жиынтығы. несиелік қоржынды басқару арқылы банк болуы мүмкін зиянның яғни тәуекелдің түрін анықтайды ж.е сол арқылы тәуекелді тоқтату мүмкіндігіне ие болады.
25. Лизингтік операциялар
Лизинг сөзі "to lease" ағылшын етістігінен аударғанда "жалға беру" дегенді білдіреді. Лизингтің жалға беруден (аренда) айырмашылығы - жалға беруде екі тарап қатысса: жалға беруші жэне алушы болса, ал лизингте үш қатысушысы: лизинг беруші, лизинг алушы жэне жабдықтаушы болады. Лизинг - бүл лизинг берушінің (жалга берушінің) өзіне тиесілі қүрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, үйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда-саттыққа жэне қоймага арналган қүрылгыларды лизинг алушыга (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануга беруін қарастыратын жалға беру шарты. Барлық лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл жэне каржылык лизингтер. 1. Шұғыл лизинг- бүл мүліктің қызмет ету мерзіміне карағанда, оның пайдалану мерзімінің қысқалығын жэне мүліктің күнын толық өтемеуін сипаттайды. 2. Қаржы лизингі - бүл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық қүнын төлеп шығуымен немесе өзін-өзі өтеуімен байланысты сипатталады.
1) құрал-жабдыққа тапсырыс беру;
2) құрал-жабдық үшін төлем;
3) қүрал-жабдықты жеткізу;
4) лизингтік төлемдер.
1. Банк пен лизинг компаниясы арасында несиелік келісімшарт жасалып, несие беріледі;
2. Лизинт компаниясы алғаннесиені құрал-жабдыкүшін жабдыктаушыға төлейді;
3. Жабдыктаушы лизинг компаниясына кұрал-жабдығын сатады.
4. Лизинг компаниясы мен лизинг алушы кэсіпорын арасында лизингтік келісімшарт жасалады;
5. Жабдықтаушы күрал-жабдыкпен жабдықтайды;
6. Лизингті алушы кэсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік төлемдер жүргізеді;
7. Лизинг компаниясы несие беруші банкке несие үшін төлемдерін төлейді;
Лизингтің артыңшылықтары мен кемшіліктері. Лизингтің кеңінен таралуының басты себебі - оның қарапайым ссудалардан келесідей артықшылықтарының болуына байланысты: • Лизинг көмегімен кепілге беретін мүлкі жоқ, ұсак кэсіпорындарды несиелеуге болады. Бұл былай: лизингтік мэміле жасалған мерзім бойына лизинг объектісі лизингке берушінің меншігінде калады да, лизинг алушы банкротка ушыраған жағдайда несиелік тэуекел деген болмайды (нақтырақ айтқанда, несиелік тэуекел бұл сол кұрал-жабдықты жалға алуды жалғастыратын басқа кэсіпорын іздестіруге кетеді); • Лизинг 100 %-ға дейін несиелеуді ұсынады, яғни кэсіпорынға қысқа мерзім ішінде өзінің меншікті капиталын жумсамай-ақ, жаңа құрал-жабдықты пайдалана отырып, өнеркэсіптік өнім шығаруға жэне пайда табуға мүмкіндік береді; • Кэсіпорынға мүлікті ссудаға сатып алғаннан, лизинг бойынша алған қолайлы, себебі, бул жерде ол мүлік кепіл ретінде болады. • Құрал-жабдықтың лизинг берушінің меншігінде болатындығына байланысты, өнімнің қунына лизингтік төлемдер ғана косылып, мүлікке салынатын салықты жалға берушінің өзі төлейді. Сөйтіп, лизинг алушы салықтық жеңілдіктер алады; • Несие берушінің көзкарасымен карағанда, несиенің мақсатты пайда-лануына ешқандай да қадагалау болмайды. Лизинг операцияларына тэн кемшіліктер мыналар: • жалға алушы құрал-жабдықтың қалдық құнының жоғарылауынан (эсіресе инфляциядан) ештеңе ұтпайды; • ұйымдастырудың күрделілігі; • лизинг құны ссудаға карағанда жоғары, бірак та ескірген құрал-жабдықтан туындайтын тэуекелдің лизинг берушінің басында болатынын умытпау қажет, сондықтан да ол осындай шығынның орнын толтыру үшін комиссияны көбірек алуға тырысады.
26. Факторингтік операциялар және форфейтингтік операциялар
Факторинг - бүл тауарларды немесе қызметтерді жабдықтаушыдан төлем құжаттарын сатып алуды білдіреді. Факторингтің мақсаты — кез келген несиелік операциялардың ажырамас бөлігі болып табылатын тэуекелді қалпына келтіру. Фактор сөзі ағылшын тілінен "factor", аударғанда "маклер, делдал" деген мағынаны білдіреді. Экономикалық жағынан алғанда - бұл делдалдық операция. Факторинг — жабдықтаушы-клиенттің жабдықтаган тауары мен көрсеткен қ ызметтері үшін төленбеген төлем талабын (шот-фактурасын) банкке сатумен байланысты комиссиондық-делдалдық операция. Банк төленбеген төлем талабының иесі ретінде, борышқордың несиелік қабілетін тексергенімен де олардың төленбей қалуына байланысты тэуекелге барады. Факторинг операциясына үш тарап қатысады: 1. Факторингтік компания (банктің факторинг бөлімі) - өздерінің клиенттерінен шот-фактураны сатып алатын арнайы мекеме. 2.Клиент (тауарды жабдықтаушы, несие беруші) - факторинг компаниясымен келісімшарт жасасушы өнеркэсіптік немесе сауда фирмасы. 3. Кәсіпорын (қарыз алушы) - тауарды сатып алушы - фирма. Факторинг мэмілесін жүзеге асырудан бүрын толық талдау жүмысы жургізіледі. Кэсіпорыннан тапсырыс алғаннан соң факторинг компания немесе банктің фактор бөлімі 1-2 апта ішінде клиенттің экономикалық жэне каржылық жағдайын зерттейді. Егерде кэсіпорын факторинг компаниясы немесе банктің фактор бөлімінің клиенті бола калған жағдайда, ол факторинг компаниясына сатып алушыға жіберілетін барлық шот-фактураны тапсырады. Әрбір құжат бойынша клиент төлеуге келісім алуға тиіс. Факторинг компаниясы барлық шот-фактурамен таныса отырып, сатып алушының төлем қабілетін анықтайды. Бұған 2-3 күн мерзім уақыт кажет етіледі. Факторинг компаниясы төлемнің уақыты жеткен кезде немесе мерзімінен бұрын төлей алады.
Форфейтинг пен факторинг операциялары өзара ұқсас болып келеді. Бірақ форфейтингтің факторингтен айырмашылығы - форфейтинг сатқан тауарлар мен қызметтерге деген құқықтарды қайта сату арқылы ақшалай қаражатттарды қарызға алумен байланысты бір рет жасалатын операцияны білдіреді. Сондай-ак экспортердың форфейтингтік қызметі орта мерзімді немесе ұзақ мерзімді несиелеумен байланысты болса, ал факторингте несие
беру мерзімі небары 6 айды кұрайды. Форфейтинг сөзі француз тілінде "а forfait", аударганда "кұкықтан бас тарту" дегенді білдіреді. Форфейтинг - тауарларды жабдықтау немесе қызметтерді көрсету барысында пайда болатын жэне алдагы уақыттарда өтелуге тиісті міндеттемелерді сатып алуды білдіру үшін пайдаланылатын термин. Форфейтинг қызметі халықаралық сауданы орта мерзімде қаржыландырудың балама тэсілдеріне жатады. Форфейтинг- бул форфейтордың, яғни коммерциялық банктің немесе арнайы компанияның экспортерға импортердің төлеуге тиісті төлем талабын сатып алуы. Форфейтинг мэмілесі бойынша, алдымен экспортер өзінің тауарын несиеге алушыны - импортерды іздейді. Ал импортер болса, оған жай немесе аударма векселін, яғни қарыздық міндеттемесін жазып беруге тиіс. Егер вексель берушінің беделі немесе қаржылық жағдайы жақсы болса, онда вексельге кепіл беру талап етілмеуі мүмкін, дегенмен де импортер аудармалы векселі бойынша авальшыны (төлеуге кепіл беруші тұлғаны) табады. Осы жерде басты мэн берілетіні мыналар: банк несиесінің сомасы мен мерзімі, сатып алушының төлем қабілеттілігі, аваль берушінің каржылық жағдайы. Форфейтинг мэмілесінде үш катысушы болады: 1.Экспортер, яғни тауарды орта мерзімді несиеге беруші; 2. Импортер, яғни тауарды несиеге алушы; 3. Форфейтор, яғни мэмілені қаржыландырушы банк немесе арнайы ұйым.
1) мәмілеге катысушылар арасында келісімшарт жасалады; 2) тауарын несиеге береді; 3) аудармалы вексельді (5-7 жылга) жазып береді; 4) аудармалы вексельді қайта сатады; 5) аудармалы вексельді есепке алып, оның 70%-дай мөлшерінде банк ссуда береді; 6) мерзімі жеткенде төлеуге үсынылады; 7) вексель бойынша міндеттемесін өтейді. Форфейтинг мэмілесі бірнеше кезеңнен түрады. Бірінші кезеңде мэміле дайындалады. Бұл кезеңде экспортер, экспортер банкі немесе импортер мэмілені бастаушылар болады. Экспортер үшін кепілдемеге қатысты форфейтордың талабын білу маңызды. Сонымен бірге, осы кезеңде форфейтор экспортердің өтінішін карайды. Екінші кезеңде, болатын мэміле туралы акпараттар жинастырады. Содан кейін барып, форфейтор-банк несиелік талдау жүргізеді. Келесі кезеңде эспортер вексельді алады жэне оған авальдың берілуін, яғни үшінші бір тұлғаның кепіл беруін талап етеді.
27. Трасттық операциялар
Траст операциясы – клиенттiң сенiмдi тұлғасы ретiнде оның мүлкiн басқаруға және тапсырмасы бойынша басқа да қызмет көрсетуге байланысты банктiң операциялары.
Траст операциясына қатысушыларға мыналар жатады:
Траст қызметiне: бiрiншiден, жылжымайтын және жылжитын мүлiктердi басқару; екiншiден, инвестициялық портфельдi қалыптастыру және оны басқару; үшiншiден, құндылықтарды сақтауға қабылдау; төртiншiден, тұрақсыздыққа ұшыраған фирмаларға қатысты несие берушiлердiң қоятын талаптарын реттеу; бесiншiден, мұраға қалдыруға байланысты мүлiктi басқару қызметтерi жатады. Коммерциялық банктiң траст бөлiмiнiң атқаратын қызметi үлкен үш топқа бөлiнедi:
Траст операциясын жасау үшiн ең бастысы, сенiм бiлдiрген банк пен ұйымның арасында жасалатын келiсiмшарт болуы қажет. Осы келiсiмшарт негiзiнде мынандай қызметтердi атқарады:
Банктiң траст қызметiн көрсетудiң басты шеңберiн жеке тұлғалар, үкiмет органдары, iскер кәсiпорындар үшiн агенттiк қызметтi атқару құрайды. Банк көрсеткен траст қызметi үшiн комиссионды сыйақы алады.
28. Есеп айырысу формалары және есеп айырысу инструменттері
Қолма-қолсыз есеп айырысу нысандары - «ҚР аумағында төлем құжат/н пайдалану және қолма-қолсыз төлемдер мен ақшалай аударымдарды жүз. асыру ережесі» туралы ҚР ҰБ Басқармасының 2000 ж. 25 сәу. бекіткен № 179 қаулысына сәйкес, з. т. ар/ғы 4000 айлық есеп көрсеткішінен асатын теңге сомасынан жоғары мөлшерде есеп айырысулар тек қана қолма-қолсыз тәртіпте жүзеге асырылуға тиіс. Осы ережеге сәйкес, қолма-қолсыз есеп айырысуларда қолд/тын төлем құж/ң түр/не мыналар жатады:
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу. Бұл қазіргі кезде кеңінен қолданылатын есеп айырысу нысаны.Төлем тапсырмасы—ақшаны аударушының (төлеушінің) аталған тапсырмада көрсетілген ақша сомасын бенефициарға аудару туралы қызмет көрсетуші банкке берген тапсырмасы.Төлем тапсырмасымен есеп айырысу кең көлемді төлемдерді жүзеге асыру үшін қолданылады:
Төлем талап-тапсырмасы — бенефициардың төлеушіге оған қызмет көрсетуші банкке бағытталған, жөнелтілген өнім, атқарылған жұмыстар және көрсетілген қызмет қунын жіберілген есеп айырысу құжаттары негізінде төлеу талабы.
Төлем талап-тапсырмасы бойынша есеп айырысудағы құжат айналымы мынадай сызбамен беріледі:
Төлем талап-тапсырмасымен есеп айырысудың мынадай артықшылықтары бар: келісімшарт тәртібінің нығаюына мүмкіндік береді және құжат айналымын жылдамдатады.
Инкассалық үкім — заң актілерінде көзделген жағдайда ақшаны жөнелтушінің келісімінсіз, оның банктік шотынан ақшаны алу ушін пайдаланылатын төлем құжаты. Инкассалык үкім салық және кеден органдарына төленбеген төлемдерді, сондай-ақ соттың шешімі бойынша басқа да төлемдерді талап ету жағдайында қолданылады. Мұндағы салық және кеден органдарынын, инкассалық өкімінен басқасы міндетті түрде соттың шешімдері, бұйрығы, қарары және қаулысы бойынша берілетін орындау парағымен берге жүреді.Инкассалық үкімде төлемнің тағайындалуы ақшаны аударушының банктік шотынан, оның келісімінсіз ақшаны алуға құқық беретін заңдық актіге сілтеме көрсетіледі. Салық және кеден органдарынан келіп түскен инкассалық өкім сомасы аударушынын, шотындағы қаражат көлеміндетөленуі мүмкін, яғни қаражат келемі толық жетпеген жағдайда, сол құжаттын, келесі бетіне «жартылай төленді» деген белгі қойылуға тиіс. Қалған сома қаражатгың шотқа түсуіне қарай төленеді. Тек қана соттың шешімен келетін инкассалық өкімдер шотта қаражат сомасы жеткілікті болған жағдайда төленеді, керісінше жағдайда ол шоттағы қаражат қозғалыоына тыйым салынды. Мұндай төлем құжаттары басқа құжаттарға қарағанда кезектен тыс төленуге тиіс.
Чекті есеп айырысу барысында төлем құралы ретінде заңды және жеке тұлғалар пайдалана алады. Чек арқылы есеп айырысудың қолайлылығы мынада:
Еліміздегі чекті пайдалану барысы 1998 жылғы 5 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының бекіткен № 266 қаулыға сәйкес жүзеге асады.
Аталған ережеге сәйкес чектер төмендегідей түрлерге бөлінеді:
Ережеге сәйкес, чек — бұл чек берушінің чекті қабылдаушы банкке, өзара жасалған келісімшарт негізінде чекте көрсетілген соманы чекті ұстаушыға төлеу туралы бұйрығы.
Чектер қолма-қолсыз телемдерді жүзеге асыру және қолма-қол ақшалай алу үшін пайдаланылады. Қазақстан Республикасындачекпен есеп айырысу тек қана ұлттық валютада жүзеге асады. Банктен қолма-қол ақшалар алуға арналған чектің түріне ақшалай чек жатады.
29.Валюталық операциялардың түрлері.Эко/қ әдебиеттерде банктер жүргізетін в.о/ң өзіндік белгілеріне б-сты жіктелуін көрсетеді.1.Клиент/ң шоттарын ашу ж/е жүргізу-бұл операция мынадай түрлерден тұрады:заңды ж/е жеке тұлғаларға валюталық шот ашу;шот/ғы қалдық б/ша пайыз төлеу;овердрафт несиелерін беру;операция жасалуныа қарай шоттың көшірмесін беру;кез келген уақыт аралығында шот архивін беру;клиент тапсырмалары б/ша операцияларды орындау;экспорттық-импорттық опер/ға бақылау жасау.2.Сауда емес сипаттағы о/р-оған клиентке тауар мен қызмет экспорты мен импорты ж/е капитал қозғалысы б/ша қызмет көрсетулер ү/н есеп айырысуға байланыссыз операциялар жатады:қолма-қол шетел валютасын н/е шетел в-ғы төлем құжаттарын сатып алу н/е сату;шетел в-н ж/е шетел в-ғы төлем құжат/н инкоссациялау;шетел банктерінің жол чектерін сатып алу н/се төлеу;ақшалай аккредитив-і төлеу.3.Шетел банктерімен корреспонденттік қатынас/р:2 шот арқылы ж.а:1.НОСТРО шоты н/е біздің шотымыз сізде-банк корреспондентте ком.банктің атына ашылған шот.2.ЛОРО н/е сіздің шотымыз бізде-керісінше ком/қ банкте корр/т банк ашқан шоты.4.Конверсиондық операция/р-сол елдің қолма-қол ж/е қолма-қолсыз ұлттық валюталарына қатысты қолма-қол ж/е қолма-қолсыз шетел валюталарын сатып алу ж/е сату мәм/і.Оған жататын валюталық мәмілелер:
1.СПОТ-1 валютаға қарсы 2-ші валютаны сатып алу ж/е сатуға б-сты мәсле жасалған күннен кейінгі 2-ші банктік жұмыс күніндегі валюталау жүргізілген операция/р.
2.ФОРВАРД-1 валютаға қарсы 2-ші в/ны сатып алу ж/е сатуға б-сты мәмле жасалған күннен кейінгі 2 банктік жұмыс күні ішіндегі в.о
3.СВОП-1 2 қарама-қарсы операциядан туратын банктік мәмле.5.Халықаралық есепайырысу б/ша о/р:1.құжатталған аккредитив;2.құжатталған а/в;3.банктік аударым.6.В/қ қаражат/ы тарту ж/е орналастыру о/ы
30.Валюталық тәуекелдерді басқару әдістері.В.т-бұл в бағамының өзгеруі нәтижесінде зиян шегу қауіпін білдіреді н/е в.т банктің несиелік,в/қ ж/е өзге банк.опер/ды жүргізу барысында ұлттық в/ң шетел в/сына қатысты бағамының өзгеруінен туындайтын в/қ шығын.
В.т/і төмендетудің мынадай негізігі әдістері бар:
1.валюта/қ т/і сақтандыру-мунда қорғаныс келісімдері,яғни в/қ бағам/дағы өзгерістерге сәйкес в/қ мәміле келісімшарты н/е контрактінің орындалуы барысын қайта қарау мүмкіндіктері өзара келісіледі.Яғни,в/ң бағамындағы өзгерістерден экспортерді н/се несие берушіні сақтандыру ү/н бағамдағы өзгеріске б-сты төлем сомасын қайта қарау тур.келісімін несиелік н/се ком/қ контрактінің шартында көзделеді.
2.хеджирлеу-бұл в.т-і ссақтандырудың құрамдас бөлігі ретінде белгілі 1 опер/ды жүргізу ж/е мерзімді контрактілерді жасауды білдіреді.Х/у тәсілдеріне: -құрылымдық теңестіру-в.бағамның өзгерісіне туындайтын зиян/ң алдын алу мақсатында актив/р мен пассив құрылымын теңестіріп отыруды қолдауды білдіреді;
-төлем мерзімін өзгерту; -қаржылық құралдар жатады.
3.диверсификациялау-валюталық несиелер б/ша несиелік портфельді диверсификациялауды сипаттайды.В.нес.портфельді див/у мынадай тәсілдер арқ.іске асады:в.несиелер сомаларына шек қою;қарыз алушыларды диверсификациялау;несиені қамтамасыз етуге кепіл заттарын диверсификациялау;ввал.несие мерзімдері б/ша диверсификациялау;
|
31 |
. Банк менеджментінұйымдастырумәселелері |
Менеджмент термині ағылшын тілінде “menegement” қазақша «басқару» дегенді білдіреді. Банк саласында менеджмент ұғымы банктің қызметін басқаруды сипаттайды. Банк қызметіндегі менеджменті екі бөліктен тұрады: 1) банктегі қаржылық менеджмент 2) банктегі қызметкерлерді басқару
Банктегі қаржы менеджменті бұл банктегі ақшалай ресурстарлы басқарумен байланысты сипатталады. Банктегі қаржы менеджменті теорияларының біріне өтімділікті басқару теориясы жатады. Өтімділікті басқару теориясы коммерциялық қарыздар теориясы, активтердің ауысу теориясы және күтілетін табыс теориясын қамтиды.Жалпы, банктегі қаржы менеджменті мынадай бағыттарды қамтиды:Стратегиялық және ағымдағы жоспарлау; Банктің саясатын қалыптастыру; Банк активтерін басқару; Пассивтерді басқару; Өтімділікті басқару; Табыстылықты басқару; Активтер мен пассивтерді басқару; Меншікті капиталды басқару; Несиелік портфельді басқару; Инвестициялық портфельді басқару; Тәуекелдерді басқару.
Ал, банк қызметкерлерін басқару мыналарды қамтиды:
Банктік менеджмент құрылымы банктің сипатына және ұйымдастырылу құрылымына қарай ерекшеленеді. Банктік менеджмент қызметін жүзеге асыратын ұйымдастырушылық қызметтерге мыналар жатады:
32. Банктік маркетингтің принциптері және мақсаты, концепциялары
Банктік маркетинг – клиенттің нақты қажеттілігі есебінен тиімді нарықтағы банк өітмді іздеу және қолдануға бағыттайтын қызметтің түрі болып табылады. Банктің маркетинг келесі қағидаларға сүйенеді:
Банк маркетингтің концепцияларын Ф.Котлер көрсеткен концепцияларға сүйенеді:
Осы концепцияларға сүйене отырып, банк алдына мынадай мақсаттарды қояды: Өндірісті дамыту концепциясына негізделетін болғандықтан, банк өндірісті дамытуға таңдалған әдістерді қолдана отырып, өзінің өндірісін жан жақты дамыту. Тауарды дамыту концепциясында алдына мынадай мақсат қояды: банк өзінің өнімін дамыту үшін бар күш жігерін осы тауарға қоюы керек. Бұл жерде көптеген жақсы іс шаралар өткізу арқылы өзіне тұтынушыларды тарта отырып, өзінің өнімдерін халыққа ұсынады. Маркетинг концепциясында негізгі мақсатты тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру болғандықтан, көп көңілді практика бөлу керек. Бұл концепция мақсаты 1ден, өзінің тұтынушыларның қажеттіліктерін қанағаттандыру арқылы банк пайда табады, 2ден, тұтынушалардан банкке сенімділік пайда болады, 3ден, бұл жағдайда банк тұтынушылардың ұзақ мерзімді қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін әрекеттер жасайды.
33. Банк өтімділігі туралы түсінік
Өтімділік – банктің сенімділігін қамтамасыз ететін, оның қызметінің жалпы сипаттамаларының бірі. Банк өтімділігі – бұл салымшылар мен қарыз берушілер алдындағы банктің өз міндеттемелерін уақытында және шығынсыз орындау қабілеттігі. Банктің міндеттемелерін нақты және әлеуетті деп екіге бөледі. Банктің нақты міндеттмелеріне: талап ету депозиттері, мерзімді депозиттер, тартылған банкаралық ресурстар, несие берушілердің қаражаттары түрінде банктің балансында көрсетіледі. Ал, әлеуетті немесе баланстан тыс міндеттемелерге: банктен берген кепілхаттар, клиенттерге несие желілерін ашу және т.б. арқылы көрсетіледі. Егер коммерциялық банктің борыштық және қаржылық міндеттемелерді уақытысында орындау үшін қолма қол ақшалай қаражаттар мен басқа да өтімді активтері болып, сонымен қатар басқа көздерден қаражаттарды тез арада жұмылдыру мүмкіндігі жеткілікті болса, онда бұл өтімді банк болып табылады. Банк өтімділігі аталған барлық міндеттемелерді, сонымен бірге болашақта пайда болуы мүмкін міндеттемелерді уақытында орындауын сипаттайды. Міндеттемелерді орындау үшін кассадағы және корреспонленттік шоттардағы қалдықтарымен сипатталатын банктік ақшалардың барлығы; қолма қол ақшаға тез айналатын активтер; банкаралық нарықтан немесе Орталық банктен алынатын банкаралық несиелер сияқты қаражат көздері пайдаланады.
Осы аталған қаражат көздерін пайдалану банк үшін шығыстармен байланысты болмау керек. Мысалы, өтімді қаражаттардың көзі ретінде бағалы қағаздарды немесе басқа активтері сату қалыпты тәртіпте алдын ала келісіп қойған шарттардың негізінде жүзеге асырылуы керек. Банк өтімділігі мынадай қызметтерді атқарады: Депозиттерді алу мен несиелерге байланысты сұранысты қанағаттандыру; Тиімділік тәуекелін азайту және банктің сенімділігін қамтамасыз ету; Активтерді зиянсыз сату;Тартылған қаражаттары бойынша төлей алмау тәуекелі үшін сыйақы мөлшерін шектеу.
Банк өтімділігінің екі формасы, яғни міндеттемелерді өз уақытында және шығынсыз орындауы көптеген ішкі және сыртқы факторлардың ықпалымен анықталады. Ішкі факторларға: Банк капиталының базасы; Банк активтерінің сапасы; Депозиттердің сапасы; Сыртқы қаражат көздеріне орташа тәуекелдігі;
Сыртқы факторларға:
34. Банк өтімділігініңкөрсеткіштері
Шетел тәжірибесінде коммерциялық банктің өтімділігі мынадай екі әдіспен есептеледі:
Коэффициенттік әдіс баланс баптары арасында белгілі бір сандық қатынастарды бекітуді білдіреді. Бұл әдіс әр түрлі көрсеткіштерді пайдаланады. Алғашқы тобының екі көрсеткіші өтімді активтер мен депозиттер арасындағы қатынасты көрсетеді: 1) алғашқы резервтер (касса + Орталық банктегі корреспонденттік шот)/депозиттер;
2) (алғашқы резервтер + екінші реттегі (мемлекеттік бағалы қағаздар) резервтер) / депозиттер.
Бірінші көрсеткіш деңгейі банктің өтімділігін қамтамасыз ету үшін 5-10%дан, ал екінші деңгейі 15-25%дан, Жапонияда 30%дан төмен емес болуы міндетті.
Банк ресурс базасының сапасын сипаттайтын көрсеткіштер тобы да қарастырылады. Депозиттер тұрақтылық дәрежесін сипаттайтын көрсеткіш негізгі депозиттер (талап ету депозиттері + жинақ шоттар) сомасының жалпы депозиттер мөлшеріне қатынасы немесе тұрақсыз депозиттердің (мерзімді және жинақ салымдары) тартылған ресурстар сомасындағы үлесі түрінде есептелінеді. Егер негізгі депозиттердің үлесі 75пайыздан жоғары болса, онда банк өтімді болып есептелінеді. Банктің ресурс базасының сапалығы коммерциялық банктің сыртқы көздеріне банкаралық несиелерге шығу мүмкіндік көрсеткішпен сипатталады, оның формуласы: орталық банк және басқа да банктерден алынған қарыздар / тартылған қаражаттар сомасы. Банк өтімділігі динамизм жағдайында болатындығын ескеріп, шетел сарапшыларының пікірлері бойынша, өтімділік деңгейі баланстық қатынастар негізінде есептелеген қаржылық коэффициенттерімен толық бағаланбайды. Сондықтан банктің бір активтері мен пассивтері бойынша қолма қол қаражаттарының ағыны негізінде өтімділікті бағалау тәжірибесі біртіндеп енгізілді. Осы әдістің қиыншылығы – кейбір қаржылық құралдары бойынша төлем мерзімдері талап етілгенге дейінгі депозиттер қарастырылмаған, ал екінші қиыншылығы – бөлек қарыздарды өтеу перспективасын дұрыс бағалауда жатыр. Сол себептен осы әдістің қолданылуы мынаны білдіреді:
Біздің тәжірибемізде пруденциалдық нормативтер қатарындағы өтімділік коэффициенті көмегімен активтер мен міндеттемелерді өзара салыстыру арқылы банк өтімділігіне баға беріледі.
35. Банктің төлемқабілеттілігін басқару
Толем кабылеттілік – карыз алушылардын банк алдында оз міндеттемелерінін уакытында жане шыгынсыз орындауы. Банк отімділігі мен толем кабілеттіліктін ерекшелігі ол бір бірне кері пропорционал деп айтсак болады. Өтімділік-банктін салымшылар мен карыз берушылер алдындагы мындеттемелдын орынауы болса, ал толемкабылеттылык – карыз алушылардын банк алдындагы мындеттемелдын орындалуы аркылы тусындырыледы. Коммерциялық банктің өтеу алатындығы (өтемпаздығы) оның іс-әрекетіне берілетін сапалық сипаттама болып табылады. Ол коммерциялық банктің активтерді ақшалай қаражатқа уақтылы және шығынсыз есебінен салымшылардың қажеттіліктілектерін қанағаттандыруға қабілеттілігін көрсетеді.
36. Банктің қаржылық нәтижелерінің көрсеткіштері. Банктің қаржылық нәтижелерінің көрсеткіштері бұл табыс, пайыссыз шығыс, пайыссыз кіріс болып табылады. Банктің барлық табысын үш топқа бөлуге болады: 1. пайыздық табыстар; 2. банктік қызмет көрсетуден алатын комиссиялар; 3. басқа да табыстар ( бағамдық айырма, ягни баланстық құны мен нарықтық құны арасындагы айырма, алынган айып пұлдар, пенялар және т.с.с.) Пайыздык табыс пен комиссиялармен ұштасуы мүмкін. Мысалға, несиелік жэне факторингтік операциялардан банк пайыздық төлем мен комиссияға иеленеді. Несиелік пайыз - пайыздык табыстың басты көзі ретінде банктің берген ссудалары үшін қарыз алушылардың төлейтін төлемі болып табылады. Несиелік пайызды мынадай белгілерге байланысты жіктеуге болады: • несие формасына қарай: коммерциялық, банктік, тұтыну несиелерінің пайызы жэне т.с.с; • несиелік мекеменің түріне байланысты: Орталық банктің есепке алу пайызы, банктік, ломбардтық; • несие мерзіміне қарай: қысқа мерзімді ссудалар бойынша пайыз, ұзақ мерзімді ссудалар бойынша пайыз; • несие түріне байланысты: овердрафт бойынша айналым құралдарына берілген ссудалар, вексельдерді есепке алу, максатты ссудалар бойынша пайызы; • операциялар түрлеріне карай: ссудалар бойынша пайыз, банкаралық несиелер бойынша пайыз, депозиттік пайыз; • есептеу тәсіліне қарай: жай және күрделі, карапайым жэне тура жэне т.б. Комиссия - банктік операция үшін сыйақы, латын тілінен аударғанда "соmissio" сөзі тапсырма дегенді білдіреді. Оның мөлшеріне көрсетілетін қызметтердің өзіндік құны мен қажетті пайда жатады. Табыс көздері екіге бөлінеді: • тұрақты, оған банктік қызметтен алынатын пайыздык жэне пайызсыз табыстар жатады; • түрақсыз, оған қайталама нарықтағы бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан жэне көзге көрінбейтін операциялардан алатын табыстарды жаткызуга болады.
Пайызсыз шығыстар, олардың түсініктемесі.
Пайызсыз шығыстарға жалпы банктің операциондык шығыстары мен басқару аппаратын ұстау шығындары жатады. • банктің операциондык және түрлі шыгыстары: банктің төлейтін салықтарының бір бөлігі, (мүлік, жол, көлік кұралдары, жер, ҚҚС, яғни бұл салыктар банктің операцияларының өзіндік құнына жатады) тартқан каражаттар бойынша төленген пайыздар, негізгі кұралдардың амортизациясы, арзан бағалы тез тозатын заттардың және материалдық емес активтердің тозуы, жалгерлік шығыстары, жарнама, есептесу орталыктарының, пошта және телеграф кызметтері үшін төлемдер, оқытуға төлемдер, бланктер, ақпарат тасымалдаушылар, орайтын материалдар үшін шығыстар жэне капиталдык емес сипатттағы басқа да шығындар; • басқару аппаратын ұстау шығыстары: жалақы, сыйлыкакы, ынталандыру ақысы, ғимаратты, құрал-жабдықтарды жэне жеңіл машиналарды ұстау, күзет үшін шығыстар, іс-сапар жэне кеңсе заттары үшін шығыстар, яғни олар пайызсыз шығыстарды білдіреді.
37. Банктің табыстылығының көрсеткіштері.
Банк қызметінің тиімді жұмыс жасайының негізгі көрсеткіштеріне табыстылық және пайдалылық (рентабелділік) көрсеткіштері жатады. Әр түрлі банктердің операцияларының табыстылығы келесі көрсеткіштер арқылы анықталады: таза пайыздық маржа; операциялық маржа. Банктің рентабельділігі. Коммерциялық банктердің рентабельділігі баланстық пайданың жиынтық табысқа қатынасы ретінде анықталады. Рентабельділіктің жалпы деңгейі банктің табыстылығын бағалауға мүмкіндік береді. Бұл банк қызметінің тиімділігін анықтайтын негізгі көрсеткіш болып табылады. Капиталдың табыстылығы. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, банк капиталының тиімділігін анықтайтын көрсеткіш тәуелділіктің тиімді деңгейін сақтай отырып, АҚның құнын максималдау болып табылады. Банк акцияларының нарықтық құнымен қатар, банк қызметінің маңызды көрсеткіштерінің бірі болып таза пайданың акционерлік капиталға қатынасы табылады. (шетел тәжірибесінде ROE). Бұл көрсеткіш жыл бойындағы меншікті капитал қаражаттарының қаншалықты тиімді қолданылғандығын көрсетеді, яғни банк акционерлері үшін табыстылығының өлшеуіші болып табылады. Ол өз капиталын инвесициялайтын акционерлердің таза пайдасның жуықталған мөлшерін көрсетеді. Активтердің табыстылығы(ROA)- банктің рентабельділігін бағалауға мүмкіндік беретін негізгі коэфициент болып табылады. Активтердің табыстылығы банктің активтерінің табыс әкелу мүмкіндіктерін және олардың сапасын, сонымен қатар банктің өзінің активтері мен пассивтерінің тиімді басқарылуын сипаттайды. Табыстылық коэфициентінің төмен деңгейі операциялық шығыстардың шектен шығып кетуінің әсерінен болуы мүмкін. Ал көрсеткштің жоғары деңгейі активтердің сәтті орналастырылғандығын көрсетеді. Активтердің және капиталдың табыстылық көрсеткіштері банк рентабельділігінің қаржылық коэфициенттерің жүйесіндегі негізгі көрсеткіштер болып табылады. Алайда, жоғары пайда үлкен тәуекелмен байланысты. Сондықтан өз кезегінде банкті тәуекелден қорғау керек.
38. Коммерциялық банктердің депозиттер сыныптамасы
Депозит — бүл клиенттердің (жеке жэне заңды түлгалардың) банктегі белгілі бір шотқа салган жэне өздері пайдалана алатын қаражаттары. Депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар - банктің уақытша бос акша каражаттарын Орталық банкте жэне өзге корреспондент-банктердегі шоттарда орналастыруымен байланысты операциялар. Олар банктің өтімді активтері ретінде, яғни жалпы активтердің өте аз бөлігін алады. Активтік депозиттер банктің өтімді қаражаттарына жатады. Пассивті депозиттік операциялар - бұл клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі бір уақытқа жэне пайыз төлеу шарты бойынша тартумен байланысты операциялар. Бұл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағының көп бөлігін алады жэне банктік ресурстарын қалыптастырудың негізгі көзі.. Экономикалық мазмүнына карай депозиттерді мынадай топтарға бөледі: — талап етілетін депозиттер; — мерзімді депозиттер; — жинақ салымдары; — бағалы кағаздар түріндегі (депозитік және жинақ сертификаттары) депозиттер. Сондай-ақ, оларды төмендегідей белгілеріне байланысты жіктеуге болады: — мерзімдеріне қарай; — салым иелерінің категорияларына қарай; — каражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай; — пайыз төлеу тәсіліне қарай; — банктің активтік операииялары бойынша жеңілдіктер алуына қарай; — басқа. Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоттар мынадай түрлерге бөлінеді:- жеке түлғалардың шоттарына; - кэсіпорындар жэне акционерлік коғамдардың шоттарына; - жергілікті билік үйымдарының шоттарына; - қаржылық мекемелердің шоттарына; - шетелдік азаматтарының шоттарына. Талап етілетін депозиттер - бүл салым иелерінің бастапцы талап етуіне байланысты әр түрлі төлем құжаттар арқылы қолма-қол ацшаларын алатын әр түрлі шоттардагы қаражаттар. Өзіндік ерекшеліктері: - ақша салу жэне оны алу кез келген уақытта ешқандай да шектеусіз жүзеге асырылады; - шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде немесе коммиссиондык акы алып отырады; - банктер талап етілетін шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін өте төменгі деңгейде пайыз толейді, кейде төлемеуі де мүмкін; - талап етілетін депозиттер бойынша, коммерциялык банк Орталык банкте сакталатын міндетті резервтсрге жогарғы мелшерде аударымдар жасайды. Мерзімді депозит - бұл банктерде белгілі бір мерзімге жэне пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары. Бул депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша алынуы мүмкін. Мерзімді депозиттер чектің көмегімен пайдаланылмайды, бірақ қолма-қол ақша түрінде еркін аударылады немесе ағымдагы шотка аударылады. Егер мерзімге дейін бул салымды алатын болса, онда шот иесі айып-пул төлеуге міндетті. Бул салымның ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке карағанда, оларға міндетті резервтердің төменгі мөлшері белгіленеді. Депозиттің бул түрін алдын ала хабарлау негізінде немесе уакыты жет-кен кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер аркылы алуға болмайды. Мерзімді депозиттерді басқа шоттарға аударуға болады. Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді: - меншікті-мерзімді депозиттер; - алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер. Мерзімді депозиттердің мынадай ерекшеліктері болады: есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешкандай да есеп айырысу кұжаттары толтырылмайды; шоттағы каражат баяу айналады; тұрақты пайыз төленеді; пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Ұлттық банкі тарапынан реттеліп отырады; ақшаны алуы туралы салым иесінің алдын ала хабардар етуі талап етіледі; бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерде резервтер белгіленеді. Тағы бір кеңінен таралған депозиттердің түрі - жииақ салымдары. Олардың белгіленген мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді, салымның жоғарғы шегі шектелген, ақшаны салу жэне алу кезінде жинак кітапшасын көрсетуі қажет. Мерзімді депозиттер жэне жинақ салымдары депозиттік ресурстардың біршама тұрақты бөлігін білдіреді. Жинақ салымдарының тұрақты мерзімі болмайды. Бұл салымдардың түрі бойынша, мерзімді депозиттерге қарағанда төменгі мөлшерде пайыз төленеді. Жинақ салымдары жинақ кітапшалары негізінде толтырылады. Отандык банктік тэжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинак салымдары салым операцияларының мерзіміне жэне мазмұнына қарай төмендегідей түрлерге бөлінеді:- мерзімді жинақ салымдары; - қосымша жарна қосатын мерзімді жинақ салымдары; - ұтыс салымдары; - ақшалай-заттай ұтыс салымдары - мақсатты жэне агымдық салымдар; - алдын ала алуын хабарлайтын салымдар; - валюталық салымдар. Депозиттік сертификат - заңды тулғаның банкке салған қаражатын куэландыратын жэне оған салым мерзімінің өтуіне карай банктен немесе оның филиалдарынан салған салым сомасы мен сыйакы мөлшерлемесін алуға күқык беретін бағалы қағаз. Жинақ сертификаты - жеке түлғаның банкке салған каражатын куэландыратын жэне оған салым мерзімінің өтуіне қарай банктен немесе оның филиалдарынан салған салым сомасы мен сыйақы мөлшерлемесін алуға қүқык беретін бағалы қағаз. Депозиттік жэне жинак сертификаттары иемденуіне қарай екі түрлі болып келеді: - атаулы сертификаттар; - мәлімдеуші сертификаттар. Атаулы депозиттік жэне жинак сертификаттары бүл салым иелерінің атына толтырылып беріледі. Ал, мэлімдеуші сертификаттарда салым иесінің аты-жөні көрсетілмейді, яғни оны кім иеленсе, сол каражаттың иесі болып саналады. Жинақ сертификаты жеке түлғаларға арналып шығарылады. Жинақ сертификатының мерзімі 1 жылдан 3 жылға дейінгі мерзім аралығын кұрайды. Жинақ сертификаты тек жеке түлғаларға ғана беріледі. Әлемдік банктік тэжірибеде депозиттік сертификаттардың мынадай екі түрі бар: Аударылмайтын депозиттік сертификаттар салым иелерінің қолдарында болып, уақыты жеткен соң банкке үсынылады. Аударылатын депозиттік сертификаттар баска бір түлғаларға екінші нарықта сатып алу-сату арқылы өтеді.
39. Несие процесіне қандай кезеңдерден тұрады
Несие процесі кезеңдері. Несиелеу процесі мынадай кезеңдерді қамтиды: несиеге деген өтінішті қарау; несиелік қабілетін талдау; несиелік келісімшарт жасау; несие беру; несиелік мәміленің орындалуына бақылау жасау. І кезең. Банкке келіп түскен несиеге деген өтінішті қарау. Кез келген несиелік операция осыдан басталады. Мұндай құжаттарда қарыз алушымен сұралатын несие тур. негізгі мәліметтер: мақсаты, мөлшері, түрі, мерзімі, мүмкін болар қамтамасыз ету мүлкі көрсетіледі. Банктің қоятын талаптарына б\ты өтінішке қосымша, яғни несиелік операциялар сипатына б\ты құжаттар беріледі. Клиенттердің әр түрлә топтары үшін әр түрлә құжаттар пакеті әзірленуі мүмкін. ІІ кезең. Қарыз алушының несиелік қабілетін талдау кезеңі. Қарыз алушының несиелік қабілеті-қарыз алушының несиесі б\ша алған несиесі бойынша қарызды уақтылы ж\е толық көлемде қайтару қабілетін бағалаумен сипатталады. Несиені қайтара алмау тәуекелі көптеген факторлардың әсерінен болуы мүмкін, сондықтан да банк клиентке несие беруге шешім қабылдаудан бұрын оның несиелік қабілетін талдайды. Қарыз алушының несиелік қабілетіне талдау жасау барысында мынадай фактор есепке алынады: несиеге қатысты қабілеттілігі; қарыз алушының іскерлік беделі; табыс алу қабілеті. ІІІ кезең. Несиелік ж\е кепіл тур. келісімшарт жасасу. Қазіргі несиелеудің басты ерекшелігі б\ша банк қарыз алушының несиелік қабілетін тексеріп болғаннан кейін, несиелік шарт жасасу үшін несиелеу субьектісімен қатынасқа түседі. Несиелеуге б\ты барлық сұрақтарда банк пен қарыз алушы келісімшарт негізінде шешеді. ІV кезең. Несие беру кезеңі. Бұл кезең ағымдық шот ашу, несиені беруді құжаттау тәртібін, несиені беру тәсілін анықтайтын несиелеуді ұйымдастыру ж\е техникалық шарттарын қамтиды. V кезең. Несиені қайтару ж\е оған сыйақы төлеуіне бақылау жасау-несиелік операцияның маңызды кезеңі. Несиелер б\ша қарызды қайтару тәсілі банк қаражаттарының пайдалану ұзақтығына ж\е олардың төлем айналымын құраудағы рөліне б\ты.
40.Несие формалары.
Несие формасы — бұл несие қатынасының сырттай нақты көрініс табуы. Ол несие қатынасының мәнi мен ұйымдастырылуын синтездейдi. Несие қатынасының формасы мен мазмұны ажырағысыз әрі диалектикалық жағынан бiртұтас болады. Несие қатынасының формасы оның мазмұны мен дамуына сәйкесуi керек. Несиенің түрлері олардың формаларынан бөлініп шығады. Несиенің 2 негізгі формасы бар: тауарлы және ақшалай. Мұндағы тауар түрінде берілетін несиені – коммерциялық, ал ақша түріндегі несиені банктік деп атайды. Сонымен қатар көптеген жарияланымдарда несие формаларына: тұтыну, мемлекеттік, халықаралық, үкіметаралық, фирмалық және т.б. жатқызады.Коммерциялық несие – бұл қарыз берушінің қарыз алушыға қарызға берген тауарын білдіреді.Коммерциялық несие – бұл вексель айналысының пайда болуына себеп болған, экономикадағы несиелік қатынастардың алғашқы формасы. Несиенің бұл формасының басты мақсаты – тауарлардың өту процесін жеделдету, сондай-ақ одан пайда табу.Мұнда қарыз алушы және оны берушілер ретінде кәсіпкерлер мен бизнеспен айналысатындар бола алады. Коммерциялық несие көбіне тауарды сатып алушыда нақты ақшаның болмай қалуы барысында туындайды. Мұндай жағдайда айналыс құралы ретінде қарыз алушының көрсетілген соманы уақытында төлейтіндігін куәландыратын арнайы қарыздық міндеттеме – вексель қолданылады.Несиенің тауарлық формасы тарихи жағынан алып қарғанда оның ақшалай формасынан бұрын пайда болған. Осы заманғы іс - тәжірибеде төлемдерінің мерзімін ұзартумен тауарларды сатуда, машина мен құрал – жабдық, тұрмыстық тауарлар, саймандар лизингісінде қолданылады. Қазақстанда тауарлық несие фермерлер мен шаруа қожалықтарына көктемде тұқым түрінде беріледі. Тұқым түрінде берілетін бұл несиені фермерлер мен шаруа қожалықтары күзде жиын - теріннен кейін қайтарып отырады.
Банктік несие – бұл банктік мекемелерден қарыз алушыларға ақшалай түрде берілетін несиені білдіреді.Банктік несие – бұл экономикадағы кеңінен тараған несиелік қатынастардың формасы болып табылады. Банктік несие бойынша несиелік қатынастың құралына несиелік шарт немесе несиелік келісім жатады. Банктік несиеде несие беруші: банк және арнайы қаржы мекемелері болса, ал қарыз алушылар ретінде: кәсіпкерлікпен немесе бизнеспен шұғылданатын қаржы ресурстарына деген сұранысы бар кез келген заңды ұйым болып табылады.Банк несиесінің ерекшеліктері:1) банк өз қарыз алушыларына несиені өзінің капиталынан ғана емес, сонымен бірге, тартылған ресурстардан да заңды және жеке тұлғалардың депозитінен береді;2) шаруашылық айналымға әлі түсе қоймаған, кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың банкке орналастырылған уақытша бос қаражатын банк ссудаға береді;3) банк ақшалай қаражатты ссудаға өздігінен өсетін құн ретінде болатын капитал формасында береді.
41. Өтімділік деңгейі бойынша активтердің сыныпталуы
Банк активтері-пайда табу мақсатында банктік ресурстарды әр түрлі активтер бойынша орналастырған қаражаттары.
Банк активтерінің құрылымы баланстың актив жағында көрсетілген сапасына қарай бөлінген баптардың баланс нәтижесіне қатынасын сипаттайды.Активтердің сапасы активтік операциялардың түрлендірілуіне , тәуекелді активтердің көлеміне , толық құны жоқ активтердің көлеміне және активтердің өзгеріске ұшырау белгілеріне қарай анықталады.
Коммерц.банктердің активтерін бөлсек:
1/ касса оған теңесетін ақшалай қаражаттар
2/несиелер
3/бағалы қағазға жұмсалған инвестициялар;
4/банктің ғимараты жабдықтары
Банк өзінің міндеттемелерін күнделікті орындап отыру үшін активтердің құрылымы өтімділікке қоятын талаптарға сай болуы керек.Өтімділігіне қарай банк активтері мынадай бөлінеді
1/жоғары өтімді активтер
2/өтімді активтер
3/ұзақ мерзімді өтімді активтер
1/жоғары өтімді активтер---Кассадағы қолма қол ақшалар, Орталық банктегі корршоттағы қаражаттар,Мемлекеттік қарыздық міндеттемелер,Ішкі валюталық облигациялық заемдарға салынған қаражаттар,Ұзақ мерзімді актитерге мерзімі 1 жылдан артық несиелердің бәрі.
Кейбір шетелдік әдебиеттерде банк өтімділігі мен пайдалылығын 4 топқа бөледі:
1-топ Алғашқы резервтер/касса, Ұ.Б. және өзге шоттағы қаражаттары,инкассациялаудағы чектер.Бұлар банкке табыс әкелмеді,бірақ, өтімділігінің көзі.
2-топ.Екінші реттегі реезервтер. Шамалы ғана табыс әкелгенмен жоғары өтімді активтер қатарына жатады./Вексельдер, бағалы қағаздар,Талп етілетін несеиелер,Бірінші классты қарыз алушыларға берілетін несиелер
3-топ.Банк активтерінің маңызды бөлігі-банктік несиелік портфелі
4-топ.Инвестициялық портфель жатады.Банкке табыс әкелуді көздейді.
Активтер жіктелген және стандартты болып бөлінеді. Сыныпталатын активтер дегеніміз – үмітсіз және күмәнді активтердің сомасы, яғни сенімділігі төмен, банкке зияндар және қауіп әклетін несиелер, дебиторлық берешектер, бағалы қағаздар, басқа банктердің корреспонденттік шотындағы қаржылар және басқа банктерге салымдар.
42.Несиелеуді ұйымдастыру процесі немен анықталады.
Несиелерді ұйымдастыру процессі мынадай кезеңдерден тұрады
- несиеге деген өтінішті қарау;
-несиелік қабілетін талдау;
-несиелік келісімшарт жасасу;
-несие беру ;
-несиелік мәмленің орындалуына бақылау жасау.
1 кезең. Банкке келіп түскен несиеге деген өтінішті қарау. Нексиелік операциялар осыдан басталады. Мұндай құжаттарда қарыз алушы мен сұралатын сұралатын несие туралы негізгі мәліметтер: мақсаты , мөлшері, түрі, мерзімі , мүмкін болар қамтамасыз ету мүлкі көрсетіледі. Банктың қоятын талаптарына байланысты өтінішке қосымша яғни, несиелік операциялар сипатына қарай құжаттар беріледі.
2-кезең.Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау кезеңі.
Қарыз алушының несиелік қабілеті – қарыз алушының алған несиесі бойынша қарызды уақтылы және толық көлемде қайтарып беруімен сипатталады.
Несиелік қабілетіне талдау жасау барысында мынадай формалаға назар аударылуы керек:
Несиеге қатысты қабілеттілігі
Қарыз алушының іскерлік беделі
Табыс алу қабілеті-банк қарыз алушының несиенің қайтаруға жеткілікті қаражатты табу қабілетіне байланысты.
3-кезең.Несиелік және кепіл туралы келісімшарт жасасу.Қазіргі несиелеудің басты ерекшелігі бойынша банк қарыз алушының несиелік қабілетілігін тексерген соң,несиелік шарт жасасу үшін несиелеу субьектісіиен қатынасқа түседі.Несиеге байланыты барлық сұрақтарға келісімшарт негізінде жауап береді.
4-кезең.Несие беру кезеңі.Бұл кезең ағымдық шот ашу, несиені беруді құжаттау тәртібін, несиені беру тәсілін анықтайтын несиелеуді ұйымдастыру және техникалық шарттарын қамтиды.
5-кезең.Несиені қайтару және оған сыйақы төлегеніне бақылау жасау,-несиеліңк операцияның маңызды кезеңі.Несиелік қарызды қайтару тәсілі банк қаражаттарының пайдалану ұзақтығына және олардың төлем айналымын құраудағы роліне байланысты.
Несиелік қарызды қайтару туралы қарастырылған варианттар бұл процесті мынаадй белгілеріне байланысты бөледі.Қайтаруына қарай;толық және жартылай қайтару.Қайтару жиілігіне қарай; бірден немесе бөліп беру.Қайтарылудың жүзеге асу уақытына қарай; жүйелі түрде немесе эпизодтық қайтару.Қайтару мерзіміне қарай;мерзімді қайтару, уақытын созып қайтару,мерзімін өткізіп барып қайтару,мерзімінен бұрын қайтару.Қайтару көздеріне қарай;клиенттің меншікті қаражаттары, жаңа несиені пайдалану,кепіл берушінің шотынан шегеру, басқа кәсіпорын шотынан түскен қаражаттар, бюджеттік түсім т.б.
43) Банктің несиелік операциялары мен оның маңызы
Несие операциялары коммерциялық банктердің активті қызметінің негізін құрайды, өйткені оны табысты түрде жүзеге асыру кіріс әкеледі, банктердің сенімділігі мен тұрақтылығын арттыруға әсерін тигізеді, ал олардың кедейленуі мен банкроттыққа ұшырауы несие берудегі сәтсіздіктерге әкеп соғады; Несие операциялары-бұл несие берушінің қарыз алушыға ақылы, жеделдік, қайтарушылық, қамтамасыз етушілік жағдайларында ақша қаражаттарының белгіл бір сомасын беру бойынша қатынасы.Несиелік саясат: банктің несиелік қызметінің міндетін, оларды іске асыру құралдары мен әдістерін, сондай ақ несиелік процесті ұымдастыру қағидаларын және тәртібін белгілейді. Несиелік саясат несиелік механизм көмегімен ж.а.ды. несиелік саясат дегеніміз: банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттарын білдіреді. Несиелік саясатта несиелік комитет тур ереже қамтылады. Отандық банктік тәжірибеде несиелік комитеттің шешетін мәселелері мынадай: несие алуға берген клиенттердің өтінішін және несиелік қызметкерің несие беру тур қорытындысын қарайды; несие беру н.се одан бас тарту тур шешім шығарады; несиелік тәуекелге байл несиелеу формаларын анықтайды; несие саласы мен мерзімін анықтап, оған пайыздық мөлш.ні бекітеді; несиені қайтаруда қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар белг.ді; берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібін бекітеді; банктің несиелік стратегиясын жасайды. Несиелік механизмнің басқа экономикалық механизмдер секілді мынадай құрылымдық элементтері болады: несиенің түрлері; несиелеу объектілері; несиелеу субъектілері; несиелеу әдістері; процесі; принциптері; несиелік тәуекелді басқару; Несиелік мониторинг д.з несие берген күннен астап оны толық қайтарғанға дейін бақыладу және қарыз алушының несиелік қабілетінің өзгерісін үнемі талдап отыруды, несие сапасының төмендеуі н.се несиелік келісімшарттың бұзылуы анықталған жағдайда тиісті шараларды қолдануды қамтамасыз ететін банктің күнделікті жұмысы. Қазіргі несиелеудің басты ерекшелігі бойынша банк қарыз алушының несиелік қабілетін тексеріп болғаннан кейін несиелік шарт жасасу үшін несиелеу субъектілерімен шарт жасайды. Несиелеуге байл барлық сұрақтарды банк пен қарыз алушы келісімшарт негізінде шешеді.
44. Коммерциялық банктер қызметінің ерекшеліктері. Қазіргі кезде негізгі дәстүрлі қызметтерге бұрынғыша салымдар тарту мен қарыздар беру жатады. Банктер өз пайдаларының көп бөлігін осы операциялар бойынша пайыздық айырмадан алады. Бірақ осы екі қызмет төңірегінде банктік өнімдердің көптеген нысандары жасалынып шығуы мүмкін. Коммерциялық банктердің желісі ақша нарығының қалыптасуына ықпал етеді, ал заңды және жеке тұлғалардың мемлекете уақытша бос ақша қаражаттарының болуы және оны экономика мен халықтың қысқа мерзімдік қажеттіліктерін қанағаттандыруға пайдалану ақша нарығаның экономикалық негізі болып табылады. Коммерциялық банктер негізінен өз клиенттерінің шаруашылық қызметтеріне қызмет көрсетумен байланысты несиелік есеп айырысу және қаржылық операциялардың барлық түрлерімен айналысады. Ұлттық банкінің арнайы лицензиялары бар болса, банктер басқа да банктік қызметтерді жүзеге асыра алады. Соның ішінде шетел валюталарымен операцияларды жүргізу; халықтың ақшалай салымдарын қарау; ақшаларды аударуға байланысты қызметтерді көрсету. Осы операцияларды топтай отырып, олармен атқарылатын негізгі қызметтерді былай құруға болады:
Уақытша бос ақшалай қаражаттарды жинақтау қызметіне негізінен пассивтік(депозиттік) операцияларды жатқызуымызға болады. Депозит дегеніміз клиенттің(заңды н/е жеке тұлғаның) банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары, оның өзі активті ж/е пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар- банктің уақытша бос ақша қаражаттарын Орталық банкте ж/е өзге корреспондент банктердегі шоттарда орналастырумен байланысты операциялары. Пассивті депозиттік операциялар- бұл клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі уақытқа ж/е пайыз төлеу шартымен тартумен бай/ты операциялар. Келесі,бұл экономиканы ж/е халықты несиелендіру қызметіне кооперативтік клиенттерге берілетін несиелер, жеке тұлғаларды несиелеу, банк арасындағы несиелерді жатқызамыз. Жалпы несие дегеніміз белгілі-бір мерзім бойы пайдаланып, қайтарылу үшін әдетте, пайыз төлеу шартымен ақшалай немесе тауар түрінде берілетін қарыз. Есеп айырысу-кассалық операциялары дегеніміз – төлем жүргізу арқылы қаражаттық міндеттемелерді жабу. Ол қолма-қол ақшамен немесе банк-несиелік ұйымдар арқылы ақша аударып жүргізіледі. Қолма-қол ақшасыз төлемдер төлемдік тапсырмалар, аккредитив, чек және инкассо бойынша да, сондай-ақ, заңда қарастырылған басқа формалармен де төленеді. Есеп айырысу операцияларына: қолма-қол ақшалармен төлеу; есепшоттан нақты ақшаларды алу; ақшаны төлем тапсырысы бойынша аудару; қаржыны бір есепшоттан басқа есепшотқа дебеттік (чек арқылы) немесе ақшалай аудару. Банкаралық есеп айырысу корреспонденттік есепшот арқылы жүргізіледі. Ондай шоттар, мысалы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінде немесе контрагенттік банктерде ашылады. Банктің қаржылық қызметтеріне лизингтік, факторингтік, форфейтингтік операцияларды жатқызамыз. Осылардың ішіндегі кең тараған делдалдық қызмет бұл факторинг болып табылады. Факторинг - бүл тауарларды немесе қызметтерді жабдықтаушыдан төлем құжаттарын сатып алуды білдіреді. Форфейтинг пен факторинг операциялары өзара ұқсас болып келеді. Бірақ форфейтингтің факторингтен айырмашылығы - форфейтинг сатқан тауарлар мен қызметтерге деген құқықтарды қайта сату арқылы ақшалай қаражатттарды қарызға алумен байланысты бір рет жасалатын операцияны білдіреді. Лизинг - бүл лизинг берушінің (жалга берушінің) өзіне тиесілі қүрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, үйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда-саттыққа жэне қоймага арналган қүрылгыларды лизинг алушыга (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануга беруін қарастыратын жалға беру шарты. Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен үқсас болып келеді. Алайда, лизингтің несиеден бір айырмашылығын келісімшартта көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аякталғаннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал, несиеде банктің меншік объектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі калады. Банктің комиссионды-делдалдық операцияларына траст, валюталық операцияларды жатқызамыз. Траст операциясы — клиенттің сенімді тұлғасы ретінде оның мүлкін басқаруға және тапсырмасы бойынша басқа да қызмет көрсетуге байланысты банктің операциялары. Валюталық операцияларга келесідей түсінік берілген: 1)меншік қүқығының және өзге де күқықгардың валюталық күндылыктарға ауысуына байланысты операциялар, соның ішінде төлем күралы ретінде шетел валютасын жэне шетел валютасындағы өзге де төлем қүралдарын пайдаланумен байланысты мэмілелер; 2) валюталық кұндылықтарды кез келген тэсілмен Қазақстан Республикасына экелу жэне жөнелту, сондай-ақ Қазақстан Республикасынан экету жэне жөнелту.
45. Банктік ссудалар қайтарымдылығының қамтамасыз ету түрлері мен формалары
Несиелеудің келесі бір кағидаты -берілетін ссудалардың материалдық жагынан қамтамасыз етілуі.Бүл қағиданың пайда болуы негізінен несиенің экономикалық категория ретінде шығуымен бірге келеді. Бірақ та, уакыт өте келе, бүл қағиданың мазмүны толығымен өзгерген. Ал, бүгінгі несиенің қамтамасыз етілуі ретінде кепіл, кепілхат, кепілдеме, сақтандыру міндеттемелері колданылуда. Енді осы несиенің қамтамасыз етілу тэсілдеріне тоқталайық. Кепілге берілетін ссуда- карыз алушының активтерімен камтамасыз етілген несие. Кепілге берілетін активтер карыз алушының иелігінде калып, оның пайдалануында болады. Экономикасы жақсы дамыған елдердегі карыз алушының жағдайы жақсы болып келген жағдайларда несие қамтамасыз етілмеуі де мүмкін. Несие берушінің кейбір активтерді анықтаудағы накты мэселелері кездеседі. Кепілхат- қарыз алушы төлеуден бас тартқан жағдайда, үшінші бір жақтың қарызды өтеймін деген жазбашаміндеттемесін береді. Бүл жағдайда кепілхаттың заңдылығы туралы несие берушіге қарыз алушыдан телеуді кепілдеуге, кепіл берушінің қүқыгы туралы сүрақтың маңыздылығын ескеру қажет. Кепілхаттың ссуданың қамтамасыз ету кұралы ретінде пайдалану, кепілхатты берушінің түрақтылығын алдын ала бағалап білуді талап етеді. Несиелерді қамтамасыз етудің келесі бір жолы - несиелерді сақтандыру. Бүл енді біздің тэжірибемізде кезінде қолданылғанымен де, оның айналасында көптеген мэселелер орын алуда. Несиелік қатынастарды үйымдастыру тэжірибесінде кепіл туралы келісімшарттың орыны ерекше. Кепіл туралы шарт кепіл затына байланысты ажыратылады. Кепіл затына: заттар, багалы қағаздар, басқа да мүліктер жэне мүліктік күкықтар жатады. Материалдық-заттық мазмүнына қарай кепіл заттары мынадай топтарға бөлінеді: 1.Клиенттің мүліктерінің кепілі: • тауарлы-материалдық күндылықтар кепілі: а) шикізаттар, материалдар, жартылай өнімдер кепілі; э) тауарлар жэне дайын өнімдер кепілі; б) валюталык құндылыктар (накты валюталар), алтыннан жасалған буйымдар кепілі; в) баска да тауарлы-материалдык кундылыктар кепілі; • багалы кағаздар (вексельдер) кепілі; • сол банктегі депозиттер кепілі; • жылжымайтын мүлік кепілі (ипотека). 2. Мүліктік қүқықтар кепілі: • жалгерлік күкық кепілі; • авторлык кұкык кепілі; • жерге кұкык кепілі. Кепіл туралы келісімшартта мынадай мэселелер карастырылады:• келісімшарт жасасушы тараптар туралы мэліметтер; • келісімшарт заты; • кепіл берушінің кұкықтары мен міндеттері; • кепіл ұстаушының кұкыктары мен міндеттері; • талап ету кұқыктары; • кепілге қойған мүлікті қайта рэсімдеу, басқа мүлік есебінен; • кепілге қойған мүліктің бұзылуына байланысты тэуекел жағдайлары мен кепіл затын ауыстыру; • тараптардың жауапкершіліктері; • ерекше шарттар; • дауларды шешу; • баска шарттар. • кепіл туралы келісімшарт жасасушылардың заңды мекен-жайы мен өзге де мэліметтері. Бұл кезеңде ағымдық шот ашу, ссуданы беруді кұжаттау тэртібін (косымша кұжаттар толтырылуы мүмкін), ссуданы беру тэсілін аныктайтын несиелеуді уйымдастыру жэне техникалық шарттарын камтиды.Несиенің көлеміне байланысты эр түрлі берілу тэсілдері болады. Біріншісі несие клиенттің шотына толығымен аударылып, кажет болған жағдайларда жүмсалынады. Екіншісі - несие алуға қуқығы қосымша қаражаттарға деген қажеттіліктің туындауына байланысты біртіндеп іске асады. Үшінші - белгілі бір соманы алуға клиенттің құқығы бола отырып, ол оны алудан бас тартады (мысалға, артық сыйакы төлегісі келмейді). Несиенің мөлшері оны беру барысында несиелсу ережелеріне сэйкес анықталады.
46) Мерзімді депозиттер және оның ерекшеліктері
Мерзімді депозит-бұл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары.
Бұл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша алынуы мүмкін. Мерзімді депозиттер чектің көмегімен пайдаланылмайды, бірақ қолма-қол ақша түрінде еркін аударылады. Егер мерзімге дейін бұл салымды алатын болса, онда шот иесі айыппұл төлеуге міндетті. Бұл салымның ерекшелігі-талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда, оларға міндетті резервтердің төменгі мөлшері белгіленеді.
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
Меншікті – мерзімді депозиттер сақталу мерзіміне қарай жіктеледі:
Мерзімді депозиттердің мынадай ерекшеліктері болады: есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандай да есеп айырысу құжаттары толтырылмайды, шоттағы қаражат баяу айналады; тұрақты пайыз төленеді; пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Ұлттық банк тарапынан реттеліп отырады; ақшаны алуы туралы салым иесінің алдын ала хабардар етуі талап етіледі; бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерде резервтер белгіленеді.
47. Коммерциялық банктер және олардың қызметінің ерекшеліктері.
"Коммерциялық банк" — бүл ерекше өнім шығарумен айналысатын кәсіпорын немесе колма-қол жэне қолма-қолсыз акшада төлем айналысын реттеуді жүзеге асыратын акша-несие институты болып табылады. "ҚР-ғы банктер жэне банктік қызмет туралы" заңның 1-бабына сэйкес, "банк - осы заңға сай банктік қызметті жүзеге асыруға кұкылы коммерциялык ұйым болып табылатын заңды тұлға". Қазіргі кезде негізгі дәстүрлі қызметтерге бұрынғыша салымдар тарту мен қарыздар беру жатады. Банктер өз пайдаларының көп бөлігін осы операциялар бойынша пайыздық айырмадан алады. Бірақ осы екі қызмет төңірегінде банктік өнімдердің көптеген нысандары жасалынып шығуы мүмкін. Коммерциялық банктердің желісі ақша нарығының қалыптасуына ықпал етеді, ал заңды және жеке тұлғалардың мемлекете уақытша бос ақша қаражаттарының болуы және оны экономика мен халықтың қысқа мерзімдік қажеттіліктерін қанағаттандыруға пайдалану ақша нарығаның экономикалық негізі болып табылады. Коммерциялық банктер негізінен өз клиенттерінің шаруашылық қызметтеріне қызмет көрсетумен байланысты несиелік есеп айырысу және қаржылық операциялардың барлық түрлерімен айналысады. Ұлттық банкінің арнайы лицензиялары бар болса, банктер басқа да банктік қызметтерді жүзеге асыра алады. Соның ішінде шетел валюталарымен операцияларды жүргізу; халықтың ақшалай салымдарын қарау; ақшаларды аударуға байланысты қызметтерді көрсету. Осы операцияларды топтай отырып, олармен атқарылатын негізгі қызметтерді былай құруға болады:
Уақытша бос ақшалай қаражаттарды жинақтау қызметіне негізінен пассивтік(депозиттік) операцияларды жатқызуымызға болады. Депозит дегеніміз клиенттің(заңды н/е жеке тұлғаның) банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары, оның өзі активті ж/е пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар- банктің уақытша бос ақша қаражаттарын Орталық банкте ж/е өзге корреспондент банктердегі шоттарда орналастырумен байланысты операциялары. Пассивті депозиттік операциялар- бұл клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі уақытқа ж/е пайыз төлеу шартымен тартумен бай/ты операциялар. Келесі,бұл экономиканы ж/е халықты несиелендіру қызметіне кооперативтік клиенттерге берілетін несиелер, жеке тұлғаларды несиелеу, банк арасындағы несиелерді жатқызамыз. Жалпы несие дегеніміз белгілі-бір мерзім бойы пайдаланып, қайтарылу үшін әдетте, пайыз төлеу шартымен ақшалай немесе тауар түрінде берілетін қарыз. Есеп айырысу-кассалық операциялары дегеніміз – төлем жүргізу арқылы қаражаттық міндеттемелерді жабу. Ол қолма-қол ақшамен немесе банк-несиелік ұйымдар арқылы ақша аударып жүргізіледі. Қолма-қол ақшасыз төлемдер төлемдік тапсырмалар, аккредитив, чек және инкассо бойынша да, сондай-ақ, заңда қарастырылған басқа формалармен де төленеді. Есеп айырысу операцияларына: қолма-қол ақшалармен төлеу; есепшоттан нақты ақшаларды алу; ақшаны төлем тапсырысы бойынша аудару; қаржыны бір есепшоттан басқа есепшотқа дебеттік (чек арқылы) немесе ақшалай аудару. Банкаралық есеп айырысу корреспонденттік есепшот арқылы жүргізіледі. Ондай шоттар, мысалы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінде немесе контрагенттік банктерде ашылады. Банктің қаржылық қызметтеріне лизингтік, факторингтік, форфейтингтік операцияларды жатқызамыз. Осылардың ішіндегі кең тараған делдалдық қызмет бұл факторинг болып табылады. Факторинг - бүл тауарларды немесе қызметтерді жабдықтаушыдан төлем құжаттарын сатып алуды білдіреді. Форфейтинг пен факторинг операциялары өзара ұқсас болып келеді. Бірақ форфейтингтің факторингтен айырмашылығы - форфейтинг сатқан тауарлар мен қызметтерге деген құқықтарды қайта сату арқылы ақшалай қаражатттарды қарызға алумен байланысты бір рет жасалатын операцияны білдіреді. Лизинг - бүл лизинг берушінің (жалга берушінің) өзіне тиесілі қүрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, үйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда-саттыққа жэне қоймага арналган қүрылгыларды лизинг алушыга (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануга беруін қарастыратын жалға беру шарты. Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен үқсас болып келеді. Алайда, лизингтің несиеден бір айырмашылығын келісімшартта көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аякталғаннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал, несиеде банктің меншік объектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі калады. Банктің комиссионды-делдалдық операцияларына траст, валюталық операцияларды жатқызамыз. Траст операциясы — клиенттің сенімді тұлғасы ретінде оның мүлкін басқаруға және тапсырмасы бойынша басқа да қызмет көрсетуге байланысты банктің операциялары. Валюталық операцияларга келесідей түсінік берілген: 1)меншік қүқығының және өзге де күқықгардың валюталық күндылыктарға ауысуына байланысты операциялар, соның ішінде төлем күралы ретінде шетел валютасын жэне шетел валютасындағы өзге де төлем қүралдарын пайдаланумен байланысты мэмілелер; 2) валюталық кұндылықтарды кез келген тэсілмен Қазақстан Республикасына экелу жэне жөнелту, сондай-ақ Қазақстан Республикасынан экету жэне жөнелту.
48. Коммерциялықбанктердіңесеп-айырысуоперациялары.
Есеп айырысу операц/р мынадай белгі/ріне б/сты жіктеледі: Есеп айырысу субъекті/ріне к/й: - б/к емес сектор/р (шаруш/к субъекті/рі) арасындағы банк/р арк есеп айырысу/р; - жеке сектор - үй шарушылык/ры/ң банк/р арк есеп айрысу/ры; - банк/к сектор - банкаралық есеп айырысу/р. Есеп айырысу объекті/ріне қ/й: - тауарлы операц/р б/ша есеп айрысу/р; - бюджет ж/е басқа бюджеттен тыс қор/рм аударым/р; - банк ссуда/ры, вексель/рі ж/е баска да міндеттеме/рі б/ша төлем/р. Есеп айырысу аумагына қ/й: - мемл. ішіндегі есеп айрысу/р, со/ң ішінде: - бір қала/ң ішінде; - қаладан тыс жер/рде, аудан/рда, ауылда ж/е т.с.с. - мемлекет арасында (халықаралық) есеп айырысу/р. Есеп айырысу уақытына қ/й: - сауда операциясы басталғанға дейінгі (аванстық) төлем/р; - мәміле жасалғ соң, мерзімді төлем/р; - коммерц/қ несие шартында, яғни мәміле жасалғ соң белгілі бір уақыттан кейінгі төлем/р; - мерзімінен бұрын, яғни келіск мерзімге дейін; - ашық шот б/ша (жоспарлы), яғни тауар/рды алғ сайын үздіксіз төлем/р; - мерзімі кейінге калдырылғ, яғни бастапқы белгіленг мерзімін ұзарту жолым; - мерзімі өтіп кеткен төлем/р, яғни төлем уақыты кешіктірілг. Есеп айырысу жүйе/ріне к/й: - пошта б/нысы арқ; - телеграф-телетайп б/нысы арқ; - телефон б/нысы арқ; - элект/қ б/ныс/р арқ; - SWIFT (Дүниеж/к банкара/к телекомуникация қоғамы) жүйесі арқылы. Есеп айырысу формаларына қарай: - қолма-қолсыз аударым/р (банктік), соның ішінде: - кредиттік; - дебеттік; - ашық шот арқылы; - аккредитив; - инкассо; - Қолма-қол ақшалар (банкнота жэне монеталар) арк.Есеп айырысу тәсіліне қ/й: - толық есеп айырысу/р; - жартылай есеп айырысу; - өзара талап/р м міндеттеме/рді есепке алу (клиринг) арқ есеп айрысу/р. Есеп айырысу қүрал/рына қ/й: - Кредит/к аударым/ң қурал/рым есеп айырысу/р, со/ң ішінде: - төлем тапсырмасымен; Дебет/к аударым/р қурал/рым есеп айырысулар, соның ішінде: - төлем талап-тапсырмасы; - чек; - вексель; - инкассалық өкім/р; - аралас құрал/р арқ есеп айырысу/р, яғни бірде дебеттік, бірде кредиттік аударым/р түрінде болатын: аккредитив, пластика/қ карточка/р, банк/к аударым/р ж/е т.б. Есеп айырысу шамасына қ/й: - ірі төлемдер; - ұсақ төлем/р; Есеп айырысу кезектілігіне қ/й: - жалақы, бюджет, сақтандыру жэне т.с.с. төлем/р; - материал/қ құндылық/р ү/н төлем/р; - несиелер үшін төлемдер; - сот шешімі б/ша төлем кұжат/рым есеп айырысу/р. Отан/қ банк тәжіри/де банк/р/ң есеп айырысу-кассалык операц/р мынадай түр/рге бөлінеді: - банктік шоттар ашу; - ұлттық н/е шетел валютасында аударым операц/ры; - алдағы уақытта валюта/у күні койылуға тиісті, ұлт/қ валютадағы аударым операция/ры; - төлем/ң шартын өзгерту не қайтару; - валюта/к операц/рға бакылау жасау; - шоттың архивін беру; - шоттан қолма-қол ақша беру; - ұсақ ақша/рды ірілеп беру; - банктен кеңсеге дейін н/е керісінше қолма-қол ақша/рды инкассация/у; - құнды/қ/рды жеткізіп беру. Б/ң есеп-айырысу опер/ры 2 формада ж.а. 1) қолма-қол ақша е.-а. : бұл нақты ақша/р м төлем/р, аударым/р жасауды сипаттайды. Мұндағы нақты ақша/рға банкнота мен монета жатады. 2) қолма-қолсыз ақшамен есеп-айырысу – клиент/р/ң банкте ашқан шоттары/ң көмегім олар/ң тапсырмасы нег/де 1 шоттан 2-ші шотқа аударылатын төлем/р жиындығы: чек/р, пластика/қ карточка/р, электрронды/ң көмегімен пайдаланылатын клиент/ң шоттарындағы сақтағ қараж/ры.
49. Банк ресурстары және олардың қалыптасу көздері
Банк ресуртары бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтмасыз ету және пайда табу мақстаында орналастыруға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттырының жиынтығы. Коммерциялық банктер ерекше бір кәсіпорын ретінде делдалыдқ қызметке байланысты банктік ресурстар нарығында ақшалай ресурстарды сатып ала отырып оны қажет ететін кәсіпорынға ұйымға және халыққа сатып отырады. Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:
1. меншікті капиталы
2. банктің заемдық және тартылған қаражаттары.
Банк ресурстарының құрамындағы меншікті капитал үлесі тартылған қаражаттарға қарағанда өте төмен болғандықтан барлық қаражаттарға деген қажеттілігінің он пайызға жуық бөлігі өтелсе ал қалған бөлігі тартылған қаражаттардың үлесіне тиеді. Банктің меншікті капиталы банктің қаржылық тұрақтылығын коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамсыз ету үшін құрылға банктің әртүрлі қорларымен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы. Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес. Себеьі оларға әсер ететін әртүрлі факторларға атап айтсақ активтер сапасына меншікті пайданың пайдаланылуына, капиалдың бағасының нығайту мақсатына және банк саясатына байланысты жыл бойы өзгеріп отырады. Меншікті капиал мындай баптардан тұрады: жарғылық капиатал, резервтік капитал, қосымша капиталдар, банк операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында құрылған қорлар, бөлінбеген банк пайдасы. Банктің тартылған қаражаты. банк ресурстарының қүрылымында тартылған қаражаттың үлесі меншікті қаражаттармен салыстырғанда өте жоғары. Олардың есебінен банктің активті операцияларынң басым бөлігі жүзеге асыралдаы. Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты тартылатын қаражаттырдың құрылымын толық өзгертті. Банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттырды жинақтау тәсілдеріне байланысты үлкен екі топқа бөлінеді. Олар депозиттік жіне депозиттік емес тартылған қаражаттар. Депозит бұл клиенттердің банктегі белгілі бір шотқа салынған және өздері пайдалана алатын қаражттары ал депозиттік емес тартылған қаражттар дегеніміз бұл банктің алған қарыздары түріндегі немесе өздерінің бағалы қағаздарын сату жолымен тартатын қаражаттары.
50.Коммерциялық банктердің факторингтік және форфейтингтік операцияларының мәні
Коммерциялық банктердің еі көп тараған делдалдық қызметінің бір түрі-факторинг. Факторингбұл тауарлар мен қызметтерді жабдықтаушыдан төлем құжаттарын сатып алуды білдіреді. Факторингтің мақсаты-кез келген несиелік операциялардың ажырамас бөлігі болып табылатын тәуекелді қалпына келтіру. Факторинг – жабдықтаушы-клиенттің жабдықтаған тауары мен көрсетілген қызметтері үшін төленбеген төлем талабын(шот фактурасын) банкке сатумен байланысты комиссиондық делдалдық операция.факторинг операциясына үш тарап қатысады: 1. Факторингтік компания-өздерінің клиенттерінен шот фактурасы сатып алатын арнайы мекеме. 2.клиент(тауарды жабдықтаушы, несие беруші) – факторинг компаниясымен келісімшарт жасаушы өнеркәсіптік не сауда фирмасы.3.кәсіпорын (қарыз алушы) – тауарды сатып алушы фирма.
Форфейтинг пен факторинг операциялары өзара ұқсас болып келеді. Бірақ форфейтингтің факторингтен айырмашылығы-форфейтинг сатқан тауарлар мен қызметтерге деген құқықтарды қайта сату арқылы ақшалай қаражаттарды қарызға алумен байланысты бір рет жасалатын операцияны білдіреді. Форфейтинг-бұл форфейтордың, яғни коммерциялық банктің не арнайы компанияның экспортерға импортердің төлеуге тиісті төлем талабын сатып алуы.
Форфейтинг механизмін мынадай екі мәміле түрінде түрінде пайдаланылады:
1.қаржы мәмілесінде-орта мерзімде қаржы міндеттемесін тез арада іске асыру мақсатында
2.экспорттық мәміле бойынша-шетелдік сатып алушыға несиеге тауар бергені үшін экспортерға қолма-қол ақшада түсім түсуге ықпал ету мақсатында.
Форфейтинг мәмілесінің мерзімі 180 күннен 5 жылға дейінгі аралықты құрайды, кей жағдайларда 7 жыл.
|
17. |
Заңды тұлғаның несиелік қабілетін бағалау |
|
18. |
Жеке тұлғаның төлем қабілетін бағалау |
|
19. |
Несиелік қабілетті талдаудың шетел тәжірибесі |
|
20. |
Тұтыну несиелерін және несиелеу объектілерін жіктеу |
|
21. |
Жеке қарыз алушылардың төлем қабілеттілігін анықтау |
|
22. |
Қазақстан Республикасындағы ипотекалық несиелеудің жағдайы |
|
23. |
Коммерциялық банктердің несиелік портфелі |
|
24. |
Несиелік тәуекел және оны төмендету тәсілдері |
|
25. |
Лизингтік операциялар |
|
26. |
Факторингтік операциялар және форфейтингтік операциялар |
|
27. |
Трасттық операциялар |
|
28. |
Есеп айырысу формалары және есеп айырысу инструменттері |
|
29. |
Валюталық операциялардың түрлері |
|
30. |
Валюталық тәуекелдерді басқару әдістері |
|
31. |
Банк менеджментін ұйымдастыру мәселелері |
|
32. |
Банктік маркетингтің принциптері және мақсаты, концепциялары |
|
33. |
Банк өтімділігі туралы түсінік |
|
34. |
Банк өтімділігінің көрсеткіштері |
|
35. |
Банктің төлем қабілеттілігін басқару |
|
36. |
Банктің қаржылық нәтижелерінің көрсеткіштері |
|
37. |
Банктің табыстылығының көрсеткіштері |
|
38. |
Коммерциялық банктердің депозиттер сыныптамасы |
|
39. |
Несие процесіне қандай кезеңдерден тұрады |
|
40. |
Несие формалары қандай белгілері бойынша сыныпталады |
41. Өтімділік деңгейі бойынша активтердің сыныпталуы
42. Несиелеуді ұйымдастыру процесі немен анықталады
43. Банктің несиелік операциялары мен оның маңызы
44. Коммерциялық банктер қызметінің ерекшеліктері
45. Банктік ссудалар қайтарымдылығының қамтамасыз ету түрлері мен формалары
46. Мерзімді депозиттер және оның ерекшеліктері
47. Коммерциялық банктер және олардың қазіргі кездегі қызмет ерекшеліктері
48. Коммерциялық банктердің есеп-айырысу операциялары
49. Банк ресурстары және олардың қалыптасу көздері
50. Коммерциялық банктердің факторингтік және форфейтингтік операцияларының мәні