Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
А
80.Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылауды жүргізудің барысы мен нәтижесін бекіту
Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру және нақтылауды жүргізу ҚРҚІЖК-нің 238 бабымен реттелген.
Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру және нақтылау жәбірленушінің,куәнің,сезіктінің,айыпталушының тергеліп жатқан оқиғаға байланысты берген жауабының растығын оларды болған оқиғаның жағдайымен салыстыру арқылы,тексерілетін іс-әрекеттің болған бағытын және орнын,жаңа нақтылы деректерді анықтау мақсатында жүргізілетін,заңда көрсетілген өзінше дербес тергеу әрекеті.Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру және нақтылау істің мән-жайлары туралы қайталама жауап жүргізуді,қылмыс болған кездегі іс-әрекеттерді қайталауды,заттай дәлелдемелерді,іздерді,заттарды қарауды қарастырады.
Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау барысында шешілетін міндеттер:
-жауап берушілер болжап айта алмай қиналған,ал тергеуші ол туралы білмейтін оқиға болған жерді табу;
-қылмыскердің қылмыс болған жерге бару және кету жолының маршрутын анықтау;
-тергеуші білетін қылмыс іздері немесе заттай дәлелдемелерді табу,бірақ олар туралы тергеуші ештеңе білген жоқ;
-бұрын тергеуге белгісіз болған куә мен жәбірленушіні анықтау;
Қылмысқа қатысы бар басқа қатысушыларды анықтау;
-қылмыс жасауға итермелеген нақты себеп пен шарттарды анықтау;
-жауап беруші адамның әрекеттеріне байланысты жекелеген жағдайларды нақтылау мен анықтау;
-қылмыс жасалған жерде оқиға болып жатқанда болған жағдайларды анықтау.
81.Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылауды жүргізудің және дайындаудың тактикалық ерекшеліктері
Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылаудың ерекшеліктеріне жататындар:
-тергеу әрекетін жүргізу барысында жауабы тексеріліп отырған адамның қатысуы міндетті және келісімі қажет;
-адам өз іс-әрекеттерін оқиға болған жердегі объектілермен қосып көрсету;
-тексеріліп жатқан адамның көрсетуіне сәйкес оқиға болған жерде іздер мен объектілерді іздеу;
-оқиға болған жердің жағдайын бұрын жауап алынған адамның түсігінігіне сәйкес бекіту.
Бұл тергеу әрекетінің мәні-жауабы тексеріліп жатқан адамның куәгердердің қатысуымен тергеушіге өзінің бұрын берген жауабына сәйкес тергеліп жатқан қылмысқа байланысты не ол не басқа оқиғалардың орнын ерікті түрде көрсетуінде және сол оқиғалар жайында жауап беруінде.
21.Атыс каруы сот-баллистикалык зерттеудiн обьектiсi ретiнде
Сот баллистикалык сараптама-бул ату каруын, ок дари, ату издерин зерттейтин криминалистикалык сараптаманын бир тури. Атыс каруы сараптамага сол табылган куйнде откизиледи, оны болшектеуге жане майлауга болмайды. Егер оны тасымалдау кезинде кауипсиздик максатында карудан октарды алып тастауга тура келсе, онда хаттамага ондагы патрондардын болганын, олардын жай-куйин толые сипаттап жазу керек. Ал егер револьверди алган кезде онын барабанынын камерасында атылган оксауыттар болса, оларды шыгарып алудын кажети жок. Атудын дал сол карудан болганын аныктау кезинде оны болшектеуди агыткыш илмекти баспай турып жасауга болмайды. Кару типти ылгалды жерден табылса да оны унгы каналыг суртуге жане майлауга болмайды. Ату изинен табылган заттарды баска болшектер араласып кетпеу жане богде нарселердин асери (сызу, майыстыру жане т.б.) болмас ушин аркайсысын жеке-жеке каттау керек.
22.Атылған оқ пен гильзадағы іздер бойынша атыс қаруын идентификациялау.
Атылған снарядтар мен гильзалардағы іздерді жіктеу.
1.Механикалық әсер ету іздері-із қалыптасу құбылысын тудырады;
2.Статистикалық және динамикалық іздер-объектінің әсер ету бағыты бойынша.
3.Локальді әсер ету-аймағы бойынша әсер ету.
4.Басылған іздер-із қабылдаушы объектінің өзгеру сипаттамсы бойынша.
5.Беткі қабатты және көлемді іздер-із қабылдаушы объектінің өзгеру нәтижесі бойынша.
Атудың негізі іздеріне-снарядтан(оқтан,бытырадан,картечьтен)пайда болған зақымдар жатады.Снарядтың энергиясына,бөгеттің қаттылығына және қалыңдығына,олардың кездесу бұрышына байланысты зақымдар өтетін және өтпейтін болып бөлінеді.
Атудың қосымша іздеріне-атумен қатар жүретін құбылыстың әрекеттері нәтижесінде пайда болатын іздер.Жақын арақашықтықтан ату кезінде пайда болатын қосымша іздер жақыннан ату іздері деп аталады.Қосымша іздердің пайда болуында порохтық газдардың,оқпан аузының жалынының,порохтың өртенбеген түйірлері,капсюлдік құрамның ыдыраған бөлшектерінің,майлау бөлшектерінің және басқа да заттардың атқаратын рөлі улкен.
82.Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылауды жүргізудің барысы мен нәтижесін бекіту.
Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау дегеніміз бұрын жауап алынған адамның берген мәліметтерін қылмыс жасалған жерге апарып тексеру үшін жүргізілетін кешенді тергеу әрекеті.
Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылауға тергеуші, куәгерлер және айғақберуші тұлғалар қатысады және маман криминалистте қатысуы мүмкін. Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылауда оқиғаорнына жауап алынатын адамның іздестірілу бағытына,жәбірленуші не куәгерге, қылмысқа қатысушыларға қатысты бұрын тергеу аппаратында болмаған жайттар алынуы мүмкін қылмыстың іздері не заттық дәлелдемелер табылады.
Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мақсаттары:
1.алынған мәліметтерді тексеру мен нақтылау;
2. жаңа дәлелдемелер алу;
3. Қылмысқа себеп болған жағдайларды анықтау
4 алынған жауаптың ішіндегі қайшылықтарды жою
Бұл тергеу әрекеті зерттеліп отырған оқиға бойынша бұрын жауап алынған адамның ерікті келісімі бойынша жүргізіледі. Ондайда ол: оқиға болған жерге апаратын бағытты көрсетеді, оқиғаның мән жайын сол жерде жаңғыртады, іс үшін маңызы бар заттарды,құжаттарды, іздерді көрсетеді және қажет болса оларды бейнелеп те береді. Сонымен қатар зерттеліп отырған оқиғада қандай заттың қандай рөл атқарғандығын және оның жүзеге асырылғандығын макет арқылы қайталайды. Өздерінің бұрынғы айғақтарын нақтылайды,айқындайды.
29.Автортанулық зерттеулер.
Криминалистік автортану-жазудың ерекшеліктерін саралау негізінде мәтіннің авторын сипаттайтын белгілерді.мәтінді құрастыру заңдылықтарын айқындауға бағытталған тәжірибелік ілімнің бір саласы.
Криминалистік автортану міндеттеріне жататындар:
-жазу және баспа тілінің белгілері бойынша құжаттың авторын анықтау;
-құжат авторының сауаттылық деңгейін анықтау.
35. Адамның сыртқы бейне белгілері бойынша криминалистік теңдестірудің түсінігі,маңызы және міндеттері.
Адамның сыртқы бейнесі туралы криминалистік ілім криминалистік техниканың жеке саласы болып табылады.Габитология латынның habitus-адамның сыртқы бейнесі,кейпі,бет әлпеті және гректің логос-ілім деген екі сөздерінен пайда болған,қазақшаға аударғанда адамның сыртқы бейнесі туралы ілім деген мағынаны білдіреді.Қылмыстарды тергеуде және жедел-іздестіру шараларын жүргізу кезінде адамның сыртқы бейнесі бойынша оларды теңдестіру,идентификациялау қажеттілігі туындайды.Идентификациялау сезіктінің,жәбірленушінің тұлғаларын анықтау үшін жүргізіледі.Адамның сыртқы бейнесі бойынша идентификациялау әрбір адамның тек өзіне тән белгілерге ие болу себебінен мүмкін.
Адамның сыртқы бейнесі бойынша идентификациялау негізінде келесі қағидалар жатыр:
-әр адамның сыртқы бейнесінің жекелігі
-салыстырмалы тұрақтығы,яғни сыртқы бейнесінің өзгермейтіндігі;
-рефлекторлық,яғни түрлі материалдық кескіндерде қалу қабілеті.
Адамның сыртқы бейнесін қылмыскерді іздеу кезінде дұрыс суреттеу,сипаттау,бекіту және пайдалану үшін адамның бет-әлпетінің элементтері мен белгілерінің маңызы зор.
Бет-әлпеттің элементі дегеніміз бұл адамның сыртқы бейнесін зерттеу және бақылау барысында көзге түсетін мүшесі.Бет-әлпеттің белгілері дегеніміз бұл адам бейнесінің элементтерінің сипаттамасы.Адамның сыртқы бейнесінің элементтері мен белгілері өзіндік және ілеспелі болып екіге бөлінеді.Адамның өзіндік,яғни өзіне тән элементтері мен белгілері жалпы физикалық,анатомиялық және функцияналдық болып үш топқа бөлінуі мүмкін.Адамның сыртқы бейнесінің ілеспелі элементтері мен белгілері әрдайым болатын және алып жүретін болып екіге бөлінеді.
Әрдайым болатындарға-киім,бас және аяқ киімдері,көзілдірік,балдақтар,жіңішке таяқтар жатады.
Алып жүретіндерге-сөмкелер,портфельдер,сағаттар,қолшатырлары,ұялы телефондар,жазу құралдары,париктер,әшекейлер жатады.
37. Адамның сыртқы бейнесі туралы мәліметтер қайнар көздері.
Адамның сыртқы бейнелері туралы мәліметтер жинаудың деректі көздері субъективтік және объективтік болып екіге бөлінеді.
Субъективті дегеніміз ол адамның оймен басқа бір адамның сыртқы бейнесінің белгілерін көз алдына елестету.Объективтік қайнар көздерге фотосуреттер,кинокадрлар,бейнежазулар,рентгенограммалар,мәйіттің бетінен алынған құймалар т.б.жатады.
Адамның сыртқы бейнесінің белгілерін бекітудің аса маңызды түрі-жазбаша суреттеу,сипаттап жазу.Бұл екі түрге бөлінеді,біріншісі еркін суреттеп жазу,екіншісі жүйелеп сипаттап жазу.
Еркін суреттеп жазу оқиғаны өз көзімен көргендерден,куәлерден,жәбірленушіден жауап алу кезінде жедел-қызмет және іс жүргізу құжаттарында бекітіледі.
Жүйелеп сипаттап жазу адамның сыртқы бейнесінің белгілерін «ауызша портрет»әдісін пайдаланып суреттегенде қолданылады.
62.Алуды дайындау және жүргізу.
Алу-бул ис ушин манызы бар заттар мен кужаттардын кайда жане кимде екени анык болганда оларды жеке немесе занды тулгадан алып кою максатымен жургизилетин тергеу арекети. Алуды тергеуши далелди кауллы бойынша жургизеди. куагерлердин катысуымен ал кажет болган жагдайда маманын аудармашынын катысуымен жургизиледи. Алу кезинде тергеуши алынуга жататын заттар мен кужаттарды беруди усынады, ал будан бас тарткан жагдайда алу мажбурли турде жургизиледи. Алу жургизилип жаткан уй жайды немесе орында турган адамдарга жане осы уй жайга немесе орынга келген адамдарга алу аякталганга дейн ол жерден кетуге, сондай ак бир биримен немесе озге адамдармен сойлесуге тыйым салынады. Алу жургизилген кезде тергеуши иске катысы болуы мумкин заттар мен кужаттарды алумен шектелуи тиис. Айналымга салуга тыйым салынган заттар мен кужаттар олардын иске катыстылыгына карамастан алынуга тиис. Алынган заттар мен кужаттар куагерлерге жане катысып отырган баска да адамдарга корсетиледи, буып туйиледи жане алу жургизилген жерде мормен бекитиледи жане куагерлер мен буган катыстып отырган баска адамдардын кол коюымен куаландырылады.
91. Адам өлтірудің криминалистік сипаттамасы. Анықтауға жататын мән жайлар.
Адам олтируге байланысты кылмыстык исти козгаудын барынша кен таралган турлери мыналар: майттин табылгандыгы туралы хабарлама; тири калгандардын немесе олардын туыстарынын, куалар мен жабирленушидердин арызы.Кинап олтирилген адамнын майтти немесе онын боликтери табылган немесе куагерлердин арызы тускен кездег бастап кылмыстык исти козгау туралы маселени шешу соншалыкты курдели нарсе емес, сонда да олимнин кездейсок жагдайдан немесе табиги себептерден ягни аурудан, кариликтен болуы мумкин екенин ескерген жон. Адамнын жогалып кетуине байланысты тусирилген арыз бойынша кылмыстык ис козгау кезиндн оны издеп табудын шаралары карастырылады, тек кана онын олтирилуи мумкин дегенималимет болган кезде гана кылмыстык ис козгалады. Аныкталуга жане далелденуге тиис ман жайлар: кылмыстын обьектиси бойынша-киси олтирудин курбаны ким болып табылады немесе кылмыстык арекет кимге багытталган? Жабирленуши каза болды ма? Олимнин себеби не болып табылады-олтиру, озин ози олтиру, кайгылы окига, табиги себептермен болган олим? Обьективтик тургыдан-адам олтиру кай жерде болган жане калмыстын изи табылдыма? Кылмыс кашан, кандай тасилмен жане кандай куралдын комегимен жасалды? Олтирудин издерин жасырудын тасилдери кандай? Биликти ман-жайлар жане кылмыстын жасалуына мумкиндик берген ман-жайлар кандай? Кылмыстан келген шыгындао кандай? Субьективти тургыдан-кылмыстын далели, максаты, киналиликтин пишини кандай? Субьектиси бойынша-киси олтируди ким жасады? Егер олтирушилер бирнешеу болса, онда олардын аркайсысынын роли кандай? Кылмыскердин билиетилиги кандай? Ол 14 жаска толганба?
Ә
4. 4.Әдіс түсінігі, криминалистика әдістерінің жалпы,жеке, арнайы әдістеріболып жіктелуі.
Әдіс-кең мағынасында шындықты тану, табиғи немесе қоғамдық өмір құбылыстарын зерттеу және қандай бір мақсатқа жету мен міндеттерді шешу тәсілі.
Криминалистік әдіс-ғылыми ұсыныстар жүйесі және соның негізінде қылмыстың жекелеген түрлері бойынша тергеуді ұйымдастыру және жүзеге асыру жөніндегі ұсыныстар.
Криминалистиканың арнайы әдістері –бұл танудың оюъектісін, міндеттерін және құрал жабдықтарын есепке ала отырып,дәлелдемелерді жинау,зерттеу,бағалау және пайдалану мақсатында криминалистикада әзірленген әдістер. Олар техникалық –криминалистік және тактикалық-криминалистік болып бөлінеді.Техникалық криминалистік әдістер материалдық объектілерді анықтауды, ойдан шығаруды, зерттеуді,сақтауды қамтамасыз етеді. Крим.ң арнайы әдістері қатарына жарық бөлгіштік әдісі, одорологиялық әдіс, фотобейне арқылы тану әдісі, барлау әдісі т.б киреди.
Тактикалық крим.әдістер бұл тергеу және сот әрекеттері өндірісінің және тергеуді ұйымдастырудың жалпы әдістері.Әдіс-кең мағынасында шындықты тану, табиғи немесе қоғамдық өмір құбылыстарын зерттеу және қандай бір мақсатқа жету мен міндеттерді шешу тәсілі. Криминалистиканың арнайы әдістері –бұл танудың оюъектісін, міндеттерін және құрал жабдықтарын есепке ала отырып,дәлелдемелерді жинау,зерттеу,бағалау және пайдалану мақсатында криминалистикада әзірленген әдістер. Олар техникалық –криминалистік және тактикалық-криминалистік болып бөлінеді.
Б
16. Бейнежазу мен фотографияны қолдануды процесуалдық бекіту.
Бейнежазу криминалистикада қылмысты ашу мен тергеу мақсатында қолданылады.
Бейнетаспаға жазу-киноға түсіру мен суретке түсірудің алдында беделі басым. Ол ыңғайлы, технологиялы және ұтымды. Алынатын материалдар лабораториялық жөндеуді талап етпейді, ал олардың сапасы бейнежазудың орындалу шарасы бойынша қадағаланады. Бейнежазу бейне мен дыбысты теңдей тіркеп түсіруге мүмкіндік туғызады.
Бейнежазу тергелуші әрекеттің процесі мен қорытындысын тіркеуші қосымша құрал ретінде қолданылады. Ол динамикадағы, оны жүргізудегі қатысушылардың ерекшеліктерін, не ауыр және құрастырылған жағдайдың көлемін көрнекі құрал ретінде ұсынуға қажетті әрекеттерді тіркеуді талап етеді.
Тергеу әрекеттерінің тактикалық ерекшеліктері және жағдайдағы мәселелерді шешуде суреттегі қалатын негіз бейнежазу түрлері мен әдістерін анықтайды.
Бейнежазудың басында тергеуші өзін таныстырып (атағын, қызметін, фамилиясын атайды) өтеді, содан кейін бейнежазуды пайдаланып қылмыстық іс бойынша тергеу әрекетінің жүруін түсіндіреді. Соңынан ол тергеу әректіне қатысушыларды жеке атап өтеді (ірі жобамен түсіріледі), түсірілген күнді, мерзімді, орынды және түсіруші тұлғаны атайды.
Мына істерді жүргізгенде бейнежазуды қолданудың қажеті өте көп:
а) өрт, көліктік апаттар болған жайында оқиға туралы барынша ақпаратты жедел бекітуге қажетті жерлерді қарауда;
ә) бағалы заттар мен құрылыс құралдарын алу, оларды тыққан жерлерін тінту әдістерін бекіткенде;
б) тергеуші тәжірибе-сапалы әрекеттер мен олардың салдарын бекіткенде;
в) сұрақ-жауап алу, аудармашылардың қатысуымен жүргізілетін беттестіруде.
Фото-кино-бейне құжаттарды криминалистік зерттеу
Фото-кино-бейнетехника, дыбысжазу аппаратураларының кең таралуына байланысты оларды пайдалану нәтижелері (аппаратураның өзі де) қылмысты тергеу барысында жиі заттай дәлелдеме ретінде қарастырылады.
Фотосуреттер, бейнеленталар және бейнепленкалар: әр түрлі объектілердің материалдық бекітілген бейнелері болып табылады. Сезіктілерден алынған тергеу кезінде жасалған бұл құжаттар қылмыс оқиғасына байланысты немесе тергеу процесіне қатысты (тергеу әрекетінің барысы мен нәтижелерін жазу) мәліметтерді қамтиды. Аталған құжаттарды көп жағдайда оқиғаға қатысушыларды анықтау үшін оның сипаты мен даму сатыларын (қоғамдық тәртіпсіздік, өрт кезінде құжаттық немесе жедел түсіру) анықтау үшін зерттейді. Кейде құжат, кино-пленка, бейнепленка мазмұнының өзгеріске түскенін, мәселен, фотосуретті қайта түсіріп монтаждағанын анықтау қажеттілігі туындайды.
Фотомонтаж белгілеріне бейненің жеке бөліктерінің-бас дене, киім шеттерінің аса боялуы жатады.
Жалған бейнепленкалар мен киноленталарды жасау кезінде олардың бөліктерін қиып алып тастайды немесе қосымша желімдейді. Мұндай әрекеттердің белгілері бейнелердің, жапсырылған орындардың кенет өзгеруінен көрінеді. Жасалған қылмыстың мән-жайын анықтауға фонограмма қамтитын ақпараттың маңызы зор. Фонограммалар қылмыс жасау құралы (мәселен, қорқыту және шошыту үшін, қорқытып алу мақсатында пайдаланылған), оларды жалған жасау кезіндегі қылмыстық қолсұғушылық заттары және тергеу әрекетінің барысын немесе қылмысты ашу процесінде жүзеге асырылатын жедел-іздестіру шараларын бекіту нәтижелері болуы мүмкін.
Аталған жағдайларда зерттеу объектілері ретінде магнитті ленталар, сымдар, дискілер және басқа ақпарат тасушылар болады. Олар іздердің екі тобын, механикалық және электроакустикалық әсер ету іздерін қамтиды. Механикалық іздер лента-созу тетігі мен дыбысжазу құралынан пайда болады. Ол іздер лентаның дыбыс жазылатын жағында шағын және ірі жолдар түрінде қалады. Оларды сәйкестендіру мақсатында пайдалануға болады.
Лентаның магниттік қабаты мен жазатын басының өзара әрекеттестігі нәтижесінде электроакустикалық іздер пайда болады. Олар ғана емес, сонымен бірге магнитофонның да белгілерін: дыбыс жолдары саны мен олардың көлемін, лентаның жылжу жылдамдығын, лентасозу тетігінің шуын, жазуды қосумен, тоқтауын, т.б. сипаттайды. Аталған объектілер мен іздер тобын зерттеу арқылы магниттік лентаны монтаждау белгілерін, яғни жазудың сүйемелдеуге сәйкессіздігін, электрлік соғу сипатының әр түрлілігін, магниттік лента бөлшектері сапасының әр түрлілігін, желімдеген жерлерінің болуын және т.б. анықтауға болады.
Фото-кино-бейнеқұжаттарды криминалистік зерттеу барысында түсіретін және зертханалық аппаратура, позитивтер бойынша негативтер, фотосуреттерде бейнеленген заттар, құрылыстар, жергілікті учаскелер, сәулесезгіш материалдар мен химиялық реактивтер, бейне және аудиожазба, құралдары, фонограммада жазылған адам дауыстары және басқа объектілер сәйкестендірілуі мүмкін.
Ішкі істер органдарында қылмысты тергеу және ашу міндеттерін орындау үшін құрамына бір қатар құжаттар енетін белгілі объектілердің криминалистік есебі ұйымдастырылған. Құжаттарды криминалистік есепке алудың негізгі міндеті жалған құжаттарды табу және оларды пайдаланушы тұлғалардың қылмыстық әрекетін тоқтатудан, кейбір жалған құжаттарды жасаумен айналасушы тұлғаларды анықтаудан және қылмысты тергеумен байланысты басқа да міндеттерді орындаудан тұрады.
23.Бөгеттегі атыстың іздері бойынша атыстың мән жайын анықтау.
Бөгеттерде атылған оқ іздерінің қалыптасу механизмі:
1 кезең:Шаппа соққысы капсюлге ұрғанна кейін патронның дәрісі лаулайды.Осының нәтижесінде пайда болған газ оқты гильзадан итеріп шығарып,оқпан каналымен жылжытады.Дәрі газының бір бөлігі,оқпан каналымен жылжып келе жатқан оқтың алдына түсіп,оқпаннан шығуға тырысады.Оқ алдындағы жиналған ауаны алға итереді.Ізінше ауа артынан аз мөлшерде оқпан газы өтіп,артынша оқ шығады.
2 кезең:Оқ артынан бұлт тәрізде оқпан газының негізгі бөлігі ыс тәріздес болып бөлініп шығады.Күйген газ бен ауадағы от тегі араласып,жарылыс пайда болады.Соңынан от жарқылдап,ату дыбысы шығады.Пайда болған бұлттың қатты бөлігі оқпен салыстырғанда аз салмақты болады,соңынан қатты жылдамдықпен жылжиды.Басында оқты басып озып,сосын ауа соқтығысына ұшырап жылдамдықты жоғалтады.Оқ газды бұлтты қуып жетіп,біртіндеп өзімен ала кетеді.
3 кезең:Оқпаннан шыққан оқ үлкен кинетикалық қуатта болады және ол бөгеттерге зақым келтіруі мүмкін.Снарядтан пайда болған зақымнан басқа,бөгетте құбылыс әсереінен ату соңынан із пайда болады.Зақым келтіру немесе бөгет түрінің өзгеруі,нәтижесінде снаряд әсерінен ату соңынан пайда болған құбылысты атудан қалған із дейді.
51. Болжаулардын тусiнiгi турлерi жасау жане тексеру.
Болжау дегенiмiз- бул Жорамал. Тергеу окигасына катысты тергеушiде,полициянын жедел-iздестiру кызметкерiнде,судьяда,сарапшыда туындаган жорамалдарды кылмыстык сот ондiрiсiнде болжа(версия)деп атау калыптаскан(кейiнгi латынша versio - бурылыс,тур озгерiс). Болжауды кiм жасаганына байланысты оны тергеулiк,жедел-iздестiрулiк,сараптамалык,соттык деп атайды.
Егер логикада кез келген жорамал болжау бола алатын болса да,кез келген алдын ала жасалган пiкiр болжау деп аталмайды.
Бiрiншiден,тек тексеруге арнаулы окiлеттiлiгi бар тулгалар (сот ондiрiсiне ондай тулгалар: тергеушилер,жедел-iдестiру кызметкерi,сарапшы немесе сот) жасаган жорамалдар гана Криминалистiк болжау деп аталады.
Екiншiден,болжау- кез келген емес,тергеудегi окигага тутастай немесе онын жекелеген элементтерiне катысты жорамал.
Ушiншiден,бул - негiзделген акикат жане накты жорамал.Буган кенiрек токталган жон.
Болдаудын негiздiлiгiне онын ойдан шыгарылмагандыгы,онын кандай да болмасын бiр акпаратуа суйенетiнi жатады. Мундай акпарат ар турлi болуы мумкiн,тек шындыкка жанасымды болуы керек. Мысалы,Жерге марстык келiптi деген жел соз болжауга негiз бола алмайды. Негiз болатын нарсе тексерудi талар етедi. Негiз шындыкты болжаумен тiкелей байланысты,ягни ережеге сай онын акикаттыгына сайкес келедi.
Болжаудын акикаттыгы туралы,шындыгында,накты жагдайга карай талкылауга болады.Жагдай озгерсе-
акикатты болжау туралы угым да озгередi.Кеше гана киял-гажайып болып корiнген нарсе бугiнгi омiрде шындык атанады.
68 Беттестіру тактикасының түсінігі.
Қылмыстық істі тергеу үстінде өте жиі кездесетін жағдай-бұрын жауап алынған адамдардың жауаптарында елеулі қайшылықтары болуы. Мұндай жағдайда, осы қайшылықтарды анықтап, оны жою үшін оларды беттестіріп, жауап алынады.Яғни, беттестірп жауап алу дегеніміз бұрын жауап алынған екі адамды бірге отырғызып, бір мезгілде екеуінен қатар, қайтадан жауап алу.Беттестіру тек бұрын жауап алынған адамдардың арасында жүргізіледі.Куә мен куә, сондай-ақ куә мен айыпкер, айыпкер мен айыпкер беттестіріледі.Жауаптағы қайшылықтар әр түрлі себептерге байланысты болуы мүмкін. Беттестіру өте күрделі тергеу әрекеті, сондықтан оны сапалы, нәтижелі өткізу үшін тергеуші оған мұқият дайындалып, беттестіру жүргізу үстінде белгілі тактикалық әдістерді қолдануы, заңда көрсетілген қылмыстық іс жүргізу тәртібін қатаң сақтауы керек. Тергеу әрекетінің мұндай түрін өткізуге дайындық кезінде тергеуші мынадай мәселелерді шешіп алулары тиіс:1)Беттестіру үстінде қандай қайшылықтарды шешу керектігін;2)Беттестіруге қатынасып отырған адамдарға қандай сұрақтар қою қажеттігін;3)Беттестіруге қатынасатын адамдардың қандай кезекпен жауап алу қажеттігін. Заң бойынша беттестіру тек бірімен-бірі таныс адамдардың арасында жүргізіледі.Егер беттесуші адамдар куәлер болса, оларға дұрыс жауап беруге міндетті екендіктерін түсіндіріп және жауап беруден бас тартканы немесе біле тұра өтірік жауап бергені үшін жауапты болатыны ескертіледі. Бұдан кейін тергеуші беттестіруге қатынасып отырған адамның біреуіне істің мән-жайын, атап айтқанда, жауаптың қайшылықты тұстары жөнінде сұрақ қояды
98. Есірткілер — бұл оларды қолданғанда ерекше психикалык жағдайды (есірткілік мас болу) туғызатын заттар. Адам ол жағдайда өте тез әдеттенеді және оны үнемі қолдануға душар болады, нәтижесінде ол әдет нашақорлық ауруына және орталық жүйке жүйесінің езгеруіне әкеліп соғуы мүмкін.
Осыған байланысты есірткі заттарын медициналық емес және ғылыми мақсаттарда пайдалануға заңмен тыйым салынған. Ол заттардың тізімі 1961 жылғы Есірткі заттары туралы бірегей Конвенцияға сәйкес Есірткілерді бақылау бойынша тұрақты комитетімен белгіленген. Ол заттар үш тізімге бәлінген:
1) күшті әсер етуші есірткі заттары;
2) улы заттар;
3) есірткі заттары мен психотроптык затгардың зансыз айналымына қарсы күресу.
Есірткі заттарына байланысты істер бойынша анықтауга жататын мән-жайлар:
— есірткіні заңсыз дайындау, сатып алу, сақтау, тасымалдау, өткізу, ұрлау, себу және өсіру, сонымен қатар оларды пайдалану үшін притон ұстау фактісі орын алған-алмағанын анықтау; сезікті тұлғалардың әрекеттері Казакстан Республикасының Кылмыстық кодексінің кай бабына сәйкес келетінін аныктау;
— есірткімен байланысты қылмыстың қайда, қашан, қандай жағдайда болғанын;
— қылмыстың кім жасағанын; ол бұрын осындай әрекеттері үшін қылмыстық немесе әкімшілік жауапкершілікке тартылған-тартылмағанын; жазаны ауырлататын немесе жеңілдететін мән-жайлардың бар-жоктығын; қылмысты бір адам немесе топ жасағанын, топтың әр мүшесінің рөлін және қылмысты ұйым-дастырушы кім екенін;
— қанша есірткі заттары тәркіленді және олар есірткінің қай түріне жататындығын;
— есірткі қайдан алынғанын;
— есірткі заттары қандай тәсілмен дайындалғанын, қандай құрал- жабдықтар қолданғанын;
— есірткі затгарын дайындау үшін кандай шикізат қолданғанын және ол қайдан алынғанын;
— қылмыстың мақсаты мен себептерін;
— есірткіні заңсыз айналымға салу барысында түскен пайданың көлемін;
— есірткі заттарын заңсыз айналымға салуға кімнің қандай
көмек көрсеткенін;
— аталған кылмыстың жасалуына мүмкіндік берген себептер мен жағдайларды анықтау.
К
1.Криминалистиканың пәні ғылымның және тәжірбиелік қызметтің пәні ретінде,оның жүйесі.
Криминалистиканың пәні қылмысты сапалы тергеу мен болдырмау үшін қажетті білім және объективті заңдылықтар жиынтығы болып табылады.
Кримин\аның пəндік сипаттамасы, жүйесі жəне əдістері: Кримин\а пәні іздерді, айғақ заттарды іздеу, табу, бекіту, зерттеу әдістерінің және сол үшін қажетті техникалық криминалистік құралдары пайдалану жолдарын оқытып үйретеді.Кримин\а зерттейтін қылмыс тетігі деген ұғым бар — ол күрделі динамикалық жүйе болып саналады. Бұл жүйе қылмыстық әрекет затынан; қылмыс субъектісінен және оның өз іс-қимылымен, өзге қатысушы субъектілермен қатынасынан; қылмыс жасауға дайындалу, оны іске асыру және жасыру жолдарынан; қылмыстық нәтижеден; қылмыс жағдайларынан (уақыты, орыны, жағдайы және с.с.) және басқалардан тұрады.Қылмыс іздері тергеу жүргізіп отырған қылмыстық іс бойынша дәлелдеме тұрғысында көрінуі үшін олар құзіретті тұлғалармен заңды түрде жинақталуы, сарапталуы, бағалануы және пайдаланылуы қажет. Бұл жұмыстар да өз кезегінде Кримин\а зерттеп оқытатын белгілі заңдылықтарға бағынады.Кримин\аның практикалық маңызы да аталған заңдылықтар негізінде қылмысты ашу, тергеу және алдын алу мақсатына қажетті техникалы-криминалистік құралдарды, әдістер мен тәсілдерді өңдеумен, жетілдірумен және дамытумен байланысты.Кримин\а ғылымының пәні екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімі заңдылықтардың үш тобын қамтиды:қылмыс тетігінің заңдылықтары;қылмыс және оған қатысушылар туралы ақпараттың пайда болу заңдылықтары;дәлелдемелерді жинақтау, зерттеу, бағалау мен пайдалану заңдылықтары.Кримин\а пәнінің екінші бөліміне қылмыспен күресуге қажетті криминалистік құрал-жабдықтарды, тәсілдер мен әдістерді ойлап шығару, практиқаға енгізіп пайдалану және оларды жетілдіру жатады.Осы кезге дейінгі жарық көрген заң әдебиетінде криминалистиқаға пәндік сипаттама беру мәселесіне үлкен назар аударылып, көп пікір таластар болғандығы байқалады. Ол орынды құбылыс, себебі әр пәннің мағынасын терең түсіну арқылы ғана оның маңызын біліп, негізгі қағидаларын дұрыс та тиімді пайдалануға болады. Берілген түрлі пәндік сипаттамаларды қорыта келгенде, олар негізінен Кримин\аның қылмысты ашуға және тергеуге қажетті ақпаратты, заттай дәлелдемелерді іздеп тауып, бекіту, зерттеу үшін қолданылатын әдістер мен тәсілдер, сол үшін қылмысты іс жүргізу заңға сәйкес пайдаланылатын техникалық құралдарды, әдістер мен тәсілдерді оқытатын ғылым екені айтылады. Сонымен қатар, криминалистік тәсілдер мен әдістер тек қылмысты тергеу мен ашуда ғана емес, қылмыстың алдын алуға бағытталған және олар алдын ала тергеуде, сот мәжілісінде, кейбір сот іс-әрекетін жүргізуде қолданылады. Кримин\а әдістері 3 негізгі деңгейде қарастыруға болады:жалпыға бірдей әдіс,жалпы әдістер,арнаулы әдістер.
2. Криминалистиканың объектілері, жалпы және жеке міндеттері.
Кримин\а ғылымының міндеттері жалпы,арнайы ж/е нақты болып үш топқа бөлінеді.Кримин\аның жалпы н/е басты міндеті құқық қорғау органдарына қылмыспен күресуде қылмыстық құқық,криминология,қылмыстық іс жүргізу құқығы ж/е басқа да ғылымдар саласы сияқты өз тұрғысынан көмектесу.Кримин\аның арнаулы міндеттері мыналар:1.Кримин\а пәнінің негізін құрайтын объективтік заңдылықтарды одан әрі кеңейтіп оқып зерттеу,осы ғылымның жалпы ж/е жеке теорияларын дамыту,олардың жалпы әдістемелік негіздерін жасау;2.Заттай дәлелдемелерді,іздерді тауып алу,бекіту,зерттеу үшін керекті жаңа криминалистік әдістер мен тәсілдерді одан әрі өңдеп жетілдіру ж/е осы әдістерді пайдалануға лайықты жаңа техникалық құралдар жасап шығару;3.қылмыстардың жекелеген түрлерін тергеудің әдістемесін өңдеп жетілдіру үшін жаңа ұсыныстар енгізу;4.қылмысты азайту үшін криминалистік сақтық шараларын құқық қорғау органдарына ұсыну.Ал соңғы нақты міндетіне:1.танымдық қызметі;2.әдістемелік қызметі3.түсіндірмелік қызметі4.жүйелендіру қызметі;5.құрастырмалық қызметі;6.криминалистік зерттеу қорытындыларын практикаға енгізу қызметі;6.болжау қызметі болып бөлінеді.
3. Криминалистиканың шектес заңы, жалпы және жеке ғылымдармен өзара байланысы.
Кримин\а ғылымының басқа ғылымдармен өзара байланысы. Кримин\а — бұл қылмыс тетігінің заңдылықтары, қылмыс және оның қатысушылары жөніндегі ақпараттың пайда болуы, сонымен бірге дәлелдемелерді жинақтау, бағалау мен қолдану туралы және қылмысты ашу, тергеу және алдын алуға бағытталған әдіс-тәсілдерінің танымдылық заңдылықтары туралы ғылым. Кримин\а қылмысты ашуға ж/е тергеуге керекті заттай дәлелдемелерді қылмыстық іс жүргізу заңына сүйене отырып,іздеп табу, бекіту, зерттеу үшін пайдаланылатын техникалық құралдар,тактикалық әдістер мен тәсілдер жөніндегі ғылым болғандықтан, басқа да өзі тектес заң ғылымдарымен тығыз байланысты,өйткені оның көптеген тәсілдері мен әдістері осы ғылымдардың қағидаларына негізделген.Кримин\а ең алдымен қылмыстық ж/е азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымдарымен тығыз байланысты. Себебі, біріншіден, Кримин\а өз алдына ғылым болып бөлініп шыққанға дейін,бастапқы даму кезеңінде қылмыстық іс жүргізу құқығы ғылымыныңи шеңберінде қалыптасса,екіншіден,Кримин\аның зерттеп дайындаған тәсілдері мен әдістері қылмысты ашуға,тергеу әрекеттерін тиімді жүргізуге негізделсе,қылмыстық іс жүргізу заңы осы тергеу әрекеттерін жүргізу тәртібін бекітеді.Кримин\а қылмыстық құқық ғылымымен де тығыз байланыста.Қылмыстық құқық ғылымы қоғамға қауіпті әрекеттердің қайсысы қылмыс қатарына жатқанын көрсетіп,әр қылмыстың қылмыс құрамдық белгілерін негізге ала отырып,криминалистік талдау жүргізіп,қылмысты ашуға керекті белгілерді нақтылап,қылмыстық іс бойынша дәлелденуге тиісті мән-жайларды,шешетін сұрақтарды белгілеп ж/е қылмыстарды тергеу жолдарын көрсетіп отырады.Кримин\а тек заң ғылымдары ғана емес,сонымен қатар басқа ғылымдармен де,атап айтқанда қоғамдық ғылымдар-философия, этика, логика, психология,педагогика ж/е т.б. ғылымдармен де байл\ы.
84.Тергеу адистемесинин тусиниги, миндеттери,курылымыКриминалистік әдістеме дегеніміз қылмыстың алдын-алуға,оған тергеу жүргізуге және ұйымдастыруға бағытталған ережелер және оның негізінде оларды жетілдіруге негізделген ұсыныстар жүйесі.
Криминалистік әдістеме қылмыстың жекелеген түрлерін тергеу ерекшеліктеріне сәйкес криминалистік техникамен техниканың әдістерімен құралдары шоғырланады.Айталық,криминалистік техника қол іздерінің пайда болу механизмдерін қарастырады,бірақ ол кісі өлтіру не ұрлық жасау кезінде қол іздерінің қай заттарда қалуы мүмкін екені туралы айта алмайды;криминалистік техникада куәден жауап алу әдістері қарастырылады,бірақ жол қозғалысы немесе өрт қою,өртке қарсы қауіпсіздіктер ережелерін бұзу қылмыстарын тергеу кезінде куәден жауап алудың ерекшеліктеріне жауап бермейді.Мұндай ерекшеліктерді анықтау криминалистик әдістеменің міндеті болып табылады.
Криминалистік әдістеменің негізгі міндеті болып тергеудің әдістерін және қылмыстардың алдын алудағы өте тиімді криминалистік техниканың және тактиканың құралдары мен әдістерін жасау болып табылады.
85.Тергеу адистемесинин турлери
Криминалистік әдістеме немесе қылмыстардың жекелеген түрлерін тергеу әдістемесі екі бөлімнен тұрады:
-тергеу әдістемесінің жалпы ережелері;
-қылмыстардың жеке түрлері және топтары бойынша тергеу әдістемесі.
Жеке әдістемелер үлгілік-қылмыстық заңда белгіленген қылмыстардың түрлері бойынша және әрекетті қылмыстық жазалау түрлерінің санына сәйкес.
Қазіргі криминалистикада жеке әдістемелер екі бағытта жүзеге асырылады:
-әдістемелердің барларын жетілдіру және жаңа әдістемелер жасау;
-қылмыстың бірнеше түрлерін,тіпті тектерін,бірақ белгілі бір жағдайдың орнын,уақытын не адамның жасағанын қамтитын жке әдістемелік ұсыныстар кешенін жасау.
Қазіргі кезде келесі кешендер жасалынған:
А)субъектісі бойынша-қылмыстық әрекет жайында:кәмелетке толмағандар;бас бостандығынан айырылған жерде сотталғандар;шетел азаматтарымен жасалған және басқалар;
Ә)қылмыс жасау уақыты бойынша қылмыстарды тергеуге байланысты «ізін суытпай»,өткен жылдардағы.
Б)жәбірленушінің тұлғасы бойынша-қылмыстар жайында:шетел азаматтарына қарсы;кемістіктері бар және психикасы бұзылған адамдарға қарсы.
6.Криминалистік идентификация жеке теориның мазмұны. Идентификацилық міндеттерді шешу деңгейі.
«Идентификация» термині-латын тілінен шыққан сөз,оны тікелей аударатын болсақ «теңдестіру»,яғни «тепе-теңдікті анықтау» н/е «тепе-тең ету,сәйкестендіру» деген мағынаны білдіреді.Кримин\алық идентификация теориясы-қылмыстық оқиға туралы дәлелдемелік ақпараттарды,сондай-ақ объектінің тепе-теңдігін анықтауға байланысты әдістемелік ұсыныстар мен тәртіп-ережелерінен тұратын ғылыми ілімдердің жиынтығы.Кримин\алық идентификацияның мақсаты-сот өндірісі аясындағы материалды объектілердің тепе-теңдігін,сәйкестігінің бар н/е жоқтығын анықтап дәлелдемелер алу ьолып табылады ж/е оларға бай/ты арнайы әдістемелік талаптар қойылған. Кримин\алық идентификацияның маңызы-барынша қысқартылып жинақталған объектілер шеңберінен жекеленген сәйкестікті анықтауда. Кримин\алық идентификация процессуалды түрде тергеушімен, сарапшымен ж/е сотпен жүзеге асырылады.Идентификацияны жүзеге асырудың негізгі формасысараптама болып табылады.
25.Криминалистік құжаттандырудың түсінігі.Құжаттар және олардың криминалистикада жіктелуі.
Құжаттануды криминалистік зерттеу-криминалистік техниканың дәстүрлі салаларының бірі болып саналады.Құжат латынның «documentum»деген сөзінен шыққан.1)жазылған айғақ,делелдеме;2)заңда көрсетілген тәртіппен жасалынған акт;3)паспорт,куәлік,диплом т.б.мағынаны білдіреді.
Іс жүргізушілік тұрғыдан құжаттарды үш топқа бөлуге болады:
Құжаттар-заттай дәлелдемелер;
Құжаттар-жазылған айғақтар;
Құжаттар-сараптамалық зерттеу үшін алынған үлгілер.
Қылмыстық іс жүргізу шеңберінде криминалистік зерттеуге көбінесе жіберілетін құжаттар-заттай дәлелдемелер.Бұл топтағы құжаттарда қылмыстың материалдық іздері қалады,сондықтан да іс бойынша олардың маңызы үлкен.
Құжаттар заттай дәлелдемелер негізгі үш түрге бөлінуі мүмкін:
-құжаттар қылмысты жасау әдісі ретінде
-құжаттар қылмысты жасыру әдісі ретінде
-құжаттар қылмыстарды ашуға және істің мән-жайларын нықтауға мүмкіндік жасау жолы ретінде.
40. Криминалистік тіркеулер.
Криминалистік тіркеу туралы ілімнің пәні дегеніміз-криминалистік маңызды мәліметтерді жинау,өңдеу,сақтау мен айналу үрдістерінің өзгеруін және туындауын,жағдайын,даму бағыттарын анықтайтын шынайылықтың объективтік заңдылықтары.Криминалистік тіркеудің міндеттері:
-қылмыс болған жерден қашып кеткен белгісіз қылмыскерді табу,сонымен қатар бас бостандығынан айыру мекемелеріне қашу фактісін анықтау;
-қылмыскерді қылмыс жасауы әдісі және қалдырған іздері бойынша идентификациялау;
-хабар-ошарсыз кеткен адамдарды іздеу;
-бұрын қылмыстық жауапкершілікке тартылған адамдардың өткендігі қылмыстық іс әрекеттерін анықтау;
-белгілі заттың ұрлануы мен жоғалу фактісін анықтау;
-техникалық құралдарды қолдану арқылы белгілі бір адамның жекелеген әдіспен бір немесе бірнеше қылмыс жасау фактісін анықтау.Қылмыстық тіркеудің түрлері:жедел-анықтамалық тіркеулер,криминалистік тіркеулер,анықтамалық қосалқы тіркеулер.
45. Криминалистикалық тактиканың ұғымы,оның құрылымы және мазмұны.
Кримин\а ғылымының тергеу үстінде әрқилы ситуациялық жағдайларға байланысты қолайлы әдістермен тәсілдерді қолдану және тергеуді ұйымдасқан түрде, жоспарлы жүргізу жөніндегі қағидаларды оқытатын негізгі бір бөлімін Кримин\алық тактика дейді. Кримин\алық тактика дкгеніміз – тергеу әрекеттерінің тиімділігін, нәтижелігін арттырып, іс бойынша керекті дәлелдемелерді дер кезінде жинауға, мұнымен қатар тергеуді ұйымды және жоспарлы түрде жүргізуге бағытталған,заң шеңберінде қолданылатын тиімді де, қолайлы тәсілдер жөніндегі ғылыми ережелердің жиынтығы.Кримин\алық тактика Кримин\аның басқа да бөлімдермен тығыз байланысты Кримин\алық тактика бөліміне тергеу әрекетін жүргізгенде қолданылатын тәсілдермен бірге, тергеуді жоспарлау, тергеу үстінде тергеуші мен жедел-іздестіру органдарының арасында қалыптасқан қарым-қатынастардың түрлері, тактикалық операция, тергеу ситуациясы деген сұрақтарда кіреді.
Сонымен, криминалистикалық тактика дегеніміз — тергеу әрекеттерінін тиімділігін, нәтижелілігін арттырып, іс бойынша керекті дәлелдемелерді дер кезінде жинауга, мүнымен катар тергеуді үйымды және жоспарлы түрде жүргізуге бағытталған, заң шеңберінде колданылатын тиімді де, қолайлы тәсілдер жөніндегі гылыми ережелерлін жиынтығы.'
Криминалистикалык тактиканың осы келтірілген жалпы ережелерін және түсінігін тұжырымдап, нактылайтын болсак, оны қамтитын тергеушінің тергеу әрекеттерін жүргізу үстінде осы сәтте туындаған тергеу ситуациясына байланысты дұрыс, ықшамды позиция ұстауы, ситуацияға байланысты нәтижелі және тиімді тәсілдерді кдлдану, тергеуді ұтымды жүргізу үшін өз жұмысын дүрыс жоспарлау.
Криминалистикалык тактика бөліміне тергеу әрекетін жүр-гізгенде қодданылатын тәсілдермен бірге, тергеуді жоспарлау, тергеу устінде тергеуші мен жедел-іздестіру органдарының ара-сында қалыптасатын қарым-қатынастардың түрлері, тактика-лық операция, тергеу ситуациясы деген сұрактар да кіреді.
Криминалистика тактика мазмұнын:
1. Криминалистикалық болжамдар және тергеудi жоспарлау туралы iлiм.
2. Тергеулiк ситуация түсiнiгi және оған баға беру, тергеу мүддесiне қарай пайдалану бойынша нұсқаулар.
3. Тактикалық шешiм түсiнiгi және оны әртүрлi жағдайларда қабылдау бойынша нұсқаулар.
4. Тергеу процесiнде қылмыспен күрес жүргiзiп жүрген құқық қорғау органдары қызметкерлерiмен тергеушiнiң өзара әрекеттесуiн iске асыру қағидалары, алынған оперативтiк түпнұсқаларды пайдалану.
5. Алдын-ала тергеу және сот өндiрiсiнде техникалық-криминалистiк құралдарды және дәлелдемелердi жинап зерттеуден өткiзу тәсiлдерiн пайдалану бойынша нұсқаулар.
6. Алдын-ала тергеу және сот өндiрiсiнде арнайы бiлiмi бар тұлғаларды, маман және жұртшылық көмегiн пайдалану бойынша нұсқаулар.
7. Тергеу процесiнде ұйымдық және техникалық сипаттағы шараларды iске асыру қағидалары.
8. Тактикалық тәсiлдер және нақтылы процессуалдық әрекеттердi жүргiзу бойынша нұсқаулар.
9. Тергеу барысындағы тактикалық комбинациялар құрастырады
43.Криминалистiк одорология.Тусиниги,объектилери. Крим.одорология(лат.оdor-иic)дегенимиз-адамнын жеке басында Жане топтык ортада узак уакыт,кеминде ондаган жыл онын омиринде сакталатын арнайы иicтiк негиздерге суйенген адамнын иiстiк iздерiн зерттейтiн криминалистиканын тарауы.Адамнын иic iздерi сырткы ортада туракты,жеке тулга жанасып кеткен затта бiраз уакыт сакталады,оны жинай жане пайдалана отырып калдырып кеткен субьектiнi сайкестендируге болады. Адам иiciн биринши кезектеги криминалистiк манызы сол-ол жеке тулганын калаганына немесе каламаганына карамастан кез келген жагдайда туракты кызмет ететiн жеке бастык акпараттар бере алады.Адамнын термен болинетин иici заттарга сiне отырып,субьектI кеткен сон ол туралы иiстiк акпараттарды сактайды.Иiстik iздердi аныктау ушин иiсшил иттер(биодетектор)пайдаланылады.
Адам иiciн бiлдiрушi обьектiЛер:шаштары,Кан издери(кеуип калган дактар)-адам иiciн ондаган жыл сактайды.Киiмнiн,аяккимнин тозган,кирлеген жерлери-иic iздери бирнеше куннен бирнеше айларга дейн сакталады.Ар турли заттар(карулар,куралдар,)адаммен 30 мин. Жанаскан кезде онын иicтiк iзiн екi таулiкке дейн сактайды.
44.криминалистiк фоноскопия.ТусiнiгI,объектилери,миндеттери, адистери,казирги кездеги мумкиндиктери. Адамдар арасында барынша кен тараган катынас куралы-ол ауыз еки сойлесу.Ол материалдык ортада озгерис тугызады,оны дыбыстык издер деп атайды.Адамнын дыбыстык издеринин ролi сонгы кездери анагурлым ости.Онын себеби,бiрiнши кезекте ,артурли акпараттарды белгилеу куралы-жазба кужаттар барынша дыбыс жазу мен бейнетусирумен ауыстырылып жатыр,кунделикти омирде дыбыстык жане видеотехникалык аспаптарды колдану курт артты.Крим.Фоноскопия дегенимиз-магнитти жане бейнемагнитти жазбалар,дыбыстык жане бейне жазу аппаратуралары туриндеги дыбыс,асиресе сойлеу акпаратын зерттеу процессiнде адамды даусы бойынша сайкестендиру болып табылады. Фоноскопиялык сараптамалардын негизги миндеттерине адамды даусы бойынша сайкестендиру ,сондай-ак дауыс жане бейнежазу аппаратуралары бойынша уксастыру жатады.
- фоноскопиялык сараптама диагностикасына мына сурактарды шешу мiндетi жатады:
1. Берiлген фонограмма жазбасына канша тулга ангiмене катыскан?
2. Матiннiн созбе-соз мазмуны кандай?Усынылган фонограммадагы тусiнiксiз жерлерi кандай?
3. Негiзгi жазуды жузеге асырган кайнар коздер мен дыбыстар сипаттамасы кандай? Фонограмманы орындау кезiндегi айналаны коршаган жагдай (жазу жургiзiлген болменiн сипаты,ашык аланда жургiзiлген жазудын сипаты,т.б.) кандай болды?
10.Криминалистік техниканың түсінігі және оның жүйесі
Криминалистикалыктехника криминалистиканың бір бөлімі ретінде қылмыстык іздерді табу, бекіту, алу, жинауға колданы-латын және тергеліп отырған окиға мәліметтерін қалпына келтіріп қайта өндеуге бейімделген ғылыми-техникалық кұрал-дар мен әдістерді теориялық ережелер және қағидалар түрғы-сынан өндеп жетілдіру, сондай-ақ кылмыстардың адцын алу әдістері мен техникалық қүралдардың жүйесі болып табылады.
Криминалистикалыктехника - криминалистикадағыалғаш-қыпайдаболғантүсінік, оныңкүрылукезіндегінегізгібөлім. ?
Криминалистикалықтехникатермині, біріншіден — крими-налистикағылымыныңбірбөлімін, ал екіншіден — техникалыкқүралдардыңжиынтығынбілдіреді, яғникұрылғылар, аппарат-тар, күралдар, сот өндірісіндегідәлелдемелердізерттеу мен жинауғақажетті баска да қүралдар.
Криминалистикалықтехниканыңнегізгіміндетіне — кыл-мыскерлердіңжеке басы туралы, оныңколданғанқаруы, олар-дыколданужәнежасалғанкылмыстынөзге де жағдайларыжөніндемәліметтердіалумаксатыменкылмыстыңматериалдыкіздерін табу, бекіту, алужәнезерттеужатады.
Криминалистикалыктехниканынкарастыратынмәселелері-нінкөптігінебайланыстыолардыбірнешетоптарғажіктеугеболады.
Криминалистикалық техника теориялықжағынанкримина-листиканынбірбөліміретіндекелесімәселелердіқарастырады:
Соныменқатар, тәжірибелікмаңызына карай арнайымәсе-лелердізерттейді:
— қылмыстынізінқалайжәнеқандайтехникалык, қүраддардыңкөмегіментабуғаболатындығын;
— бұлдәлелдемелерқалайжәнеқандайтәсілменанықталғанынқарастьірады, біраккөбінесебұлмәселеніэкспертологияшешеді;
Қ
32.Құжаттарды қосып жазу, өшіріп тазалаудың белгілері.
Тазартып өшіру дегеніміз мәтінді өшіргішпен немесе өткір заттармен:
Лезвия,пышақ,скальпелмен қыру арқылы механикалық өшіру.Тазартып өшіру белгілері:
-өшірген жерде қағаздың талшықтарының үрпиуі;
-жойылған мәтіннің сызықтарының қалуы;
-қорғаушы тор сызығының бұзылуы;
-қағаз қалыңдығының жұқаруы;
-жаңадан жазылған мәтіннің сызықтарының бояуының жайылуы.
Тазартып өшірілген мәтіндерді анықтау үшін физика-химиялық әдістер жиынтығы қолданылады.Бұл әдістер нашар көрінетін штрихтарды,бастапқы мәтіннің люминесценциясын қалпына келтіреді.Штрихтарын қырып тазартқан жағдайда бастапқы жазылған мәтін өткінші жарықта қарау және фотосуретке түсіру арқылы анықталуы мүмкін.
Қосып жазу-құжаттың мәтініне жаңа жазуларды,белгілерді,штрихтарды енгізу арқылы құжаттың бастапқы мазмұны мен мағынасын өзгерту әдісі.Қосып жазу белгілері:
-жазудың құжаттың оң жақ шетіне таман иілуі;
-алғашқы мәтіндегі жазу элементтерін айналдыра сызу;
Алғашқы мәтінмен қосып жазылған мәтіндегі қолжазу белгілерінің өзгешелігі;
-қосып жазылған және алғашқы мәтіндердің бояуы түрінің өзгешелігі.
28. Қолжазудың белгілері және олардың жіктелуі.
Қолжазудың белгілері жеке және жалпы болып бөлінеді.
Қолжазудың жалпы белгілері үш топқа бөлінуі мүмкін:
1)қол қимылының кеңістікте орналасуын сипаттайтын жалпы белгілер
2)қолжазу әдетінің қалыптасу дәрежесі мен сипаты қамтып көрсетеін жалпы белгілер
3)қол қимылының құрылымдық сипаттамасын қамтып көрсетеін жалпы белгілер
Жеке белгілер жазу қозғалыс дағдысынң жекеленген жақтарын,ерекшеліктерін сипаттап,жеке әріптерді немесе олардың элементтерін орындау кезінде көрініс табады.Жеке белгілерге жеке жазу белгілерін орындау барысындағы ерекшеліктер және олардың мектептегі жазу үлгілері нормалары мен қолжазбаның жалпы сипаттамасынан ауытқуы жатады.
30.Құжаттарды техникалық криминалистік зерттеудің түсінігі, міндеттері және негізгі зерттеу объектілері.
Криминалистикада құжаттар екіге бөлінеді:1)шынайы құжаттар,олар екі топқа бөлінеді:
А)жарамды құжаттар-қазіргі кезде заңды күші бар құжаттар,мысалы,пайдалану мерзімі өтпеген құжаттар(паспорт,куәлік,банктік құжаттар,әр түрлі анықтамалар т.б.);
Б)жарамсыз құжаттар-заңды күшін жоғалтқан құжаттар,мысалы:пайдалану мерзімі өтіп кеткен құжаттар)куәлік,көлік жүргізуші куәлігі,және тағы басқада мерзімдері шектелген құжаттар).
2)Жалған жасалған құжаттар екіге бөлінеді:
А)интелектуалдық(санатшылық)жалған жасау,мысалы:
Жоғары білім туралы диплом(адам жоғары оқу орнында оқымаған,бірақ ол туралы дипломы бар,сол сияқты көлік жүргізуші куәлігін алу және т.б.)
Б)материалдық жалған жасау,мысалы:құжаттарға өзгерістер(өшіру,химиялық ерітіндімен өңдеу,фотосуреттерді ауыстыру және т.б.)
Құжаттарды техникалық-криминалистік әдіспен зерттеудің келесі міндеттері болуы мүмкін:
-құжатты әзірлеу уақытын анықтау;
-мөрлерді,жазу құралдарын,принтерлерді,құжаттарды әзірлеген адамдарды идентификациялау;
-құжатқа өзгерістер енгізу әдісін анықтау;
-жасырын өзгерістер енгізу әдісін анықтау;
-жасырын мәліметтерді анықтау
-құжаттың алғашқы қалпын орнына келтіру;
Құжаттың әзірлеп шығару мерзімін анықтау.
Құжаттарды техникалық-криминалистік әдіспен зерттеудің объектілеріне жататындар:
-құжаттардың реквизиттері-мәтіндер,жазба мәтіндері,қолжазу және қойылған қол түрлері;баспа түріндегі таңбалар
-құжаттарды немесе оның жекелеген реквизиттерін жасау үшін қолданылатын техникалық құралдар:жазу құралдары,компьютерлер,принтерлер,сканерлер,ризографтар,клишелер,мөр және мөртаңбалар,баспаханалық техникаға жататын жазу құрылғылары:баспа машинкалары және басқа да белгілерді басатын құрылғылар;қағаз тескіштер,компостерлер,перфораторлар;қырып тазарту жолымен штрихтарды кетіру үшін қолданылатын құралдар;қағаз кесетін машинкалар.
-құжат материалдары-сия,тушь,шарикті қаламның пасталары,бояулар,қарындаш графиті,құжаттар қарайтын қағаз,картон;қосымша қолданылатын қажетті материалдар-клей,қорғағыш қабаттар,өңдеу,түзету үшін пайдаланылатын құралдар.
26.Қолжазуды зерттеудің ғылыми негіздері.
Қолжазуды криминалистік зерттеу-криминалистік техниканың құжаттарды зерттеу бөліміне жатады.Құжаттарды зерттеу негізгі екі түрге бөлінеді:
-қолжазбаны криминалистік зерттеу(құжатты орындаушыны және авторды анықтау);
-құжатарды техникалық-криминалистік зерттеу(құжаттарды жалған жасау белгілерін анықтау).
Қолжазу дегеніміз-бұл жазу мәнері,яғни әр орындаушы адамға тән және оның қол қимылының жүйесіндегі жазуды бекітетін көрініс.
19.Қол іздерін табудың әдістері. Оқиға болған жерде кескінді іздерді қарау және бекіту.
Қолдың іздері-басқа іздерге қарағанда қылмысты тергеу мен ашу кезінде жиі әрі нәтижелі қолданылады.Қол іздері арқылы адамның жынысын,шамамен жасын,қай қолмен ж/е қандай саусақпен қалдырылған із екендігін,кей жағдайларда кәсібі мен қолдарындағы т.б. кемістік белгілерін анықтауға мүмкіндіктер болады. Қол іздері арқылы осындай идентификациялық емес жағдайлармен қатар,адамды жеке идентификациялауға болады.Заттарды қарау үшін резеңкелі қолғап пайдаланылады.Егер де мұндай қолғап болмай қалған жағдайларда идентификацияға жарамды іздерді бүлдіріп алмас үшін,мысал:бөтелке болса оның түбі мен ауызғы бөлігінен ұстау арқылы іздерді қарау қажет.Қол іздерін табу үшін ең алдымен заттарды жарық көзіне бұра н/е заттың әртүрлі бұрыштарынан жарықтандырулар жібере отырып қарау жүргізіледі.Табылған іздер қондырғы сақиналарды пайдалану арқылы бірден детальды фотосуретке түсіріледі.Іздерді жарық түсіру арқылы табу мүмкін емес болған жағдайларда физикалық ж/е химиялық әдістер қолданылады.Әртүрлі ұнтақтар мен йод буын жіберу жолымен іздерді шығару – физикалық тәсілдерге жатады.Зерттелініп отырған беткі қабат қара түсті болса,оған ақшыл түсті ұнтақтар пайдаланылады;ал беткі қабат ашық түсті болса,онда керісінше қара түсті ұнтақтар қолданылады.Егер алақанның беткі қабатының ж/е барлық саусақтың таңбалары қажет болған жағдайларда,онда олар алақанды білікпен бояу жолымен алынады.Бояу жағылған алақан тікелей ақ парақтың бетіне түсіріледі.Дактилоскопиялық көшірілімдерді баспаханалық бояуларды қолданбай-ақ алудың басқа да тәсілдері бар,бірақ олар тәжірибе жүзінде әлі кеңінен тарала қойған жоқ.
38.Қылмыстық тіркеудің түсінігі оның міндеттері және түрлері.
Криминалистік тіркеу туралы ілімнің пәні дегеніміз-криминалистік маңызды мәліметтерді жинау,өңдеу,сақтау мен айналу үрдістерінің өзгеруін және туындауын,жағдайын,даму бағыттарын анықтайтын шынайылықтың объективтік заңдылықтары.Криминалистік тіркеудің міндеттері:
-қылмыс болған жерден қашып кеткен белгісіз қылмыскерді табу,сонымен қатар бас бостандығынан айыру мекемелеріне қашу фактісін анықтау;
-қылмыскерді қылмыс жасауы әдісі және қалдырған іздері бойынша идентификациялау;
-хабар-ошарсыз кеткен адамдарды іздеу;
-бұрын қылмыстық жауапкершілікке тартылған адамдардың өткендігі қылмыстық іс әрекеттерін анықтау;
-белгілі заттың ұрлануы мен жоғалу фактісін анықтау;
-техникалық құралдарды қолдану арқылы белгілі бір адамның жекелеген әдіспен бір немесе бірнеше қылмыс жасау фактісін анықтау.Қылмыстық тіркеудің түрлері:жедел-анықтамалық тіркеулер,криминалистік тіркеулер,анықтамалық қосалқы тіркеулер.
93.Қылмысты жасау және жасыру әдісіне байланысты адам өлтіруді тергеудегі типтік алғашқы тергеу әрекеттері мен жедел іздестіру шаралары.
Алгашкы тергеу арекеттери-бул адетте окига (кылмыс) орнын карау, куагерлерден жане баска да куа болгандардан жауап алу, сот-медициналык сараптама жасау. Олардын катарына жедер издестиру кызметкелеринин куа заттар табу максатында уйди немесе патердт карап шыгуы, кылмыскерлердин изине тусу, ис ушин манызы бар заттарды табу максатында жергиликти жерди карап шыгу, жедел-издестиру кезинде малиметтер беретин бастапкы акпарат коздерин пайдалану жане т.б. Кылмысты издестиру, кобинесе окига болган жер мен майитти караудан басталады. Бул тергеу арекети белгили бир дарежеде мынадай маселелерди аныктайды: кандай окига болды жане ол кылмыс болып саналама? Майит табылган жер кылмыс орны болып табылама? Егер олай болмаса, кандай белгилерине карап онын кайда жасалганын билуге болады?; Олтирилген ким? Кылмыс кай уакытта жасалды? Кылмыскерлердин саны канша? Олар кылмыс орнына кандай жолмен келип, кандай жолмен кеткен?; Кылмыс кандай куралды колдану аркылы жане кандай тасилмен жасалынган? Оны ашудын кандай шаралары колданды?; Кылмыскер окига болган орнында не калдырган? Озимег бирге не алып кеткен? Денеде, киммде, аяк киимде, колик куралдарында, кылмыс каруларында кандай издер калган?; Кандай малиметтер кылмыскерлердин жеке басына, кылмыстын себептерине куа болады?; Кылмыс орнында болган нарсени кай жерден коруге немесе тындауга болады?
99. Қылмыстық істі қозғаудың ерекшеліктері және типтік тергеу ситуациялары.
Кылмыстык ис козгау кезени (бастапкы)-кылмыс белгилери бар окига туралы материалдарды тексеру; кылмыстык ис козгау туралы шешим кабылдау; Алгашкы кезен ( жедел тергеу арекеттери) ягни, кылмыстык исти козгау алдындагы кылмыстык окига туралы жалпы болжамдарды (типтик) тексеру. Зерттелуге тиис факторларды аныктау. Жогалып кетуи мумкин далелдерди жинау жане бекиту, кудиктилерди издестиру жане устау шараларын белгилеу. Кылмыскерлердин иси натижесинде келтирилген материалдык шыгынды орнына келтиру шараларын белгилеу. Кылмыстын жасалуына туртки болган ман-жайларды аныктау жумысынын бастауы. Кейнги кезен (далелдерди жинау, зерттеу жане багалау жумыстарын одан ари жургизу). Корытынды кезен (тергеуди аяктау корытындысын жасау).
С
12. Сот фотографиясының түсінігі және оны тергеу,сот және сараптама тәжірибесіндегі маңызы.
Криминалистік фотография дегеніміз- тергеу іс-әрекеттерінде, жедел-іздестіру және сот сараптамасында пайдаланылатын, фотосуретке түсірудің ғылыми негізде анықталып айқындалған әдістер мен тәсілдер жүйесі.
Криминалистік фотография қылмысты ашу және тергеу үшін қажетті мәліметтерді беруде құжаттылығымен, көрнектілігімен, жоғары дәлелділігімен, шынайылығымен және жағдайды тез бекітуімен ерекшеленеді.
Криминалистік фотография жалпы фотографияға негізделгенімен, оның өзіндік бірқатар ерекшеліктері бар. Олар:
а) түсіретін нысанның өзіндік міндеттемесі, яғни тергелетін қылмыстың оқиғаларымен байланыстылығы (заттай айғақтар, орын, мәйіттер, т.б.);
ә) криминалистік фотографияны қолданатын арнайы субъектілердің болуы (тергеуші, анықтаушы, жедел қызметкер, учаскелік инспектор, маман-криминалист, сарапшы);
б) фотосуретке түсіру мақсаты қылмыстық істерді тергеу және ашу үшін маңызы бар фактілерді табу, бекіту, жинау және пайдалану;
в) арнайы құралдарды, құжаттарды қолдануы. Мәселен, кезекші камерасы, С-64 құралы, микрофотонасадка МРКА және т.б.
г) суретке түсірудің арнайы тәсілдерін қолдануы ерекшеліктері (мысалы: қан іздері, аяқ іздері);
д) суреттерді қолдан қосымша өзгертуге болмайтындығы (мәселен, ретушь-бұл фотобейненің механикалық түзетудің тәсілі; қателерді қарындаштармен, бояулармен, қырғыш скальпельдермен дұрыстау. Ретушь суретке бейнеленген детальдардың мінездемесін, суретке түсірудің объектілерінің ерекшелігін өзгертеді, ал сот және тергеу үшін объектілер туралы айқын көріністі бейнелейді);
е) заңға және нормативтік актілерге негізделген ерекше тәртіппен толтырылған фотосуреттер мен фотокестелер.
Криминалистік фотография қолданылатын тәсілдер мен әдістер өздерінің қолдану міндеттеріне байланысты жедел-іздестіру, сот-тергеуі және сот зерттеуі фотографиясы болып үш топқа бөлінеді.
13. Соттық –жедел фотографиясының түсінігі,әдістері:панорамалық өлшеу,танулық және тәсілдері: бағдарлап,шолып.
Жедел-іздестіру фотография мына жағдайларда қолданылады:
а) оқиға болған жерді қарағанда, заттай айғақ немесе құжаттарды қарау барысында;
ә) тірі тұлғаларды куәландыру жағдайында;
б) тінту мен алуды жүргізу барысында;
в) зерттеу эксперименті барысында;
г) тану үшін көрсету жағдайында;
д) айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау барысында.
Фотоға түсіру түрі дегеніміз іске айғақты мәні бар объектілер мен фактілердің шынайы көрінісі қалуын орындауды қамтамасыз ететін әдістер, тәсілдер және ережелердің жиынтығы.
Соттық-жедел фотографиялар объектісіне байланысты келесі түрлерге бөлінеді: оқиға болған жер, тінту жүргізгенде, зерттеу эксперименті барысында, тірі тұлғалар, өліктер, іздер, заттай айғақтар мен құжаттар.
Жедел-сотық фотография әдісіне жататындар:
а) панорамалық;
ә) стереоскопты;
б) өлшейтін;
в) ірі масштабты;
г) репродуктивті;
д) тануға байланысты суреттер суреттер көрсетілген әдістердің кейбіреулері тек кейбір объектілерге қатысты қолданылады. Сөйтіп репродуктивті фотография құжаттарды түсіру үшін, тануға байланысты-тірі тұлғаларды және өліктерді түсіру үшін қолданылады. Басқа әдістер түрлі суретке түсіру түрлеріне қолданылады. Панорамалық фотоға түсіру оқиға болған жерді және зерттеу экспериментін, ұзындығы біршама үлкен іздерді суретке түсіру кезінде және т.б. жағдайларда қолданылады.
Айтылған әдістерден басқа фотоға түсірудің жеке тәсілдері болады, олар түрлі суретке түсіру кезінде қолданылуы мүмкін.
Жеке тәсілдерге:
а) бағдарлап түсіру;
ә) шолып түсіру;
б) түсіру;
в) тетіктік фотобейнелер жатады.
20.Сот балистикасының түсінігі, оның ғылыми негіздері(пәні,объектілері)
Криминалистік баллистика-қылмысты тергеу мақсатында атыс қаруларын,оқ-дәрілерді,олардан қалған іздерді және осы іздердің пайда болу заңдылықтарын зерттейтін және атыс қаруының іздерін табу,алу,қарау,зерттеу үшін қажетті техникалық құралдарыды мен әдіс-тәсілдерді қалыптастыратын криминалистік техниканың бір саласы болып табылады.Криминалистік баллистиканы қолдану аясы:1.процессуалдық емес а)жедел іздестіру шараларын өткізген кезде; ә)қылмысты тіркеген кезде;б)алдын алу іс-әрекеттерде;
2.Процессуалдық а)тергеу әрекеттерін жүргізгенде;ә)сот сараптамасын жүргізгенде,атап айтқанда сот баллистикасы мен сот медицинасында.
Криминалистік баллистиканың объектілері.
1.Атыс қарулары-зауыттан шыққан,қолдан жасалған,қол өнерге тән сипатта дайындалып,қайтадан өңделген.
2.Оқ-дәрі жабдықтары(қаруды қолдануды жүзеге асыратын объект),оларға атылатын оқтың біртұтас патроны,аңға шығуда қолданылатын майда ұңғылы зауыттан шыққан және қолдан жасалған қару,оларды оқтау құралдары.
3.Атылған снарядтар(оқтар,бытыра,гильза,төсеме обьектілер,оқтың атылуын жүзеге асыратын әрекеттер).
4.Атылған қару-жарақ іздерінің әсері-жәбірленушінің киімінің зақымдалуы,оқиға болған жердегі жағдай.
5.Қару мен оқты қайтадан жасауға қолданылған құралдар мен материалдар сот баллистикасының дербес объектісі болып табылады.
36.Сыртқы бейненің белгілерін сипаттау, олардың жіктелуі.Ауызша портрет әдісі,мәні.
Сипаттап жазу барысында «жалпыдан жекеге»және «жоғарыдан төменге»деген қағидаларға сүйене отырып,адамның сыртқы бейнесінің белгілерін сипаттаудың жүйелілігін сақтау.Сипаттап жазу едәуір толық болу керек,ол үшін анатомиялық белгілер өлшемі,нысаны,қалпы және түрі бойынша сипатталуы қажет.Сипаттап жазу үшін арнайы терминдер мен біркелкі түсініктердің қолданылуы. «Ауызша портрет»әдісі бойынша адамның анатомиялық элементтерін сипаттаудың реті:дене пішіні,тері,бас,беті,басындағы шашы,беттегі өсімдер,маңдай,көз,кірпік,жақ,мұрын,ауыз,еріндер,тістер,иек,құлақтар,мойын,әрі қарай «ауызша портрет»әдісі бойынша иық,дене,төс,іш,арқа,дене бітімі,қол,саусақ,тырнақ,аяқ сипатталады.
76.Сот сараптамасын тағайындау тактикасы
Сараптама-сарапшы арнайы ғылыми білімдер негізінде жүргізілетін іс материалдарын зерттеу нәтижесінде іс үшін маңызы бар мән-жайлар алынуы мүмкін жағдайда тағайындалады.
Сот сараптамасын тағайындаудың негіздерін екіге бөлуге болады:
1)арнайы ғылыми білімнің пайдалануын талап ететін мәселелерді шешуде іс бойынша туындайтын мұқтаждық пен қажеттілік сараптама тағайындаудың және жүргізудің заңдық негізі болып табылады;
2)қылмыстық іс жүргізу органының қаулысы сараптама тағайындаудың және жүргізудің заңдық негізі болып табылады.
Кез-келген тергеу әрекеті сияқты сараптама іс бойынша сотқа дейінге іс жүргізуде,қылмыстық іс қозғалғаннан кейін бірінші сатыдағы сот процесіндегі сот тергеуінде тағайындалады.
Заң бойынша сараптама тағайындауға құқылы адамдарға анықтаушы,тергеуші,прокурор,судья,ал органдарға-анықтама,тергеу,прокуратура,сот жатады.
Анықтаушы мен тергеуші сараптаманы қылмыстық істі қозғау және алдын ала тергеу барысында тағайындайды.
77.Сот сараптамасын тағайындау үшін материалдар дайындаудың кезеңдері
Сот сараптамасын тағайындау екі дайындық және сараптама жүргізуді тапсыру кезеңдерінен тұрады.
Дайындық кезеңіне келесі элементтер кіреді:
А)сараптама тағайындау туралы шешім қабылдау:сараптама істің мән-жайын анықтау үшін арнайы ғылыми білімдер негізінде зерттеу жүргізу қажет болған жағдайларда тағайындалады.
Ә)сараптама тағайындауға байланысты өзінің әрекеттерін жоспарлау:осы жоспарға енетін шаралардың тізімін анықтап алу қажет:сарапшының қарамағына жіберілетін материалдарды анықтау;сараптама объектілерін алудың тәртібін және мерзімдерін анықтау;сарапшы жұмысына ойдағыдай жағдайларды қамтамсыз ету бойынша шараларды істеу;сараптаманы тағайындаудың тиімділігі бойынша мамандармен кеңес өткізу;істі жүргізуге байланысты сараптама тағайындау және жүргізу кезінде іс жүргізуге қатысушылардың белгілі құқықтарын қамтамаыз ету.
Б)сот сараптамасының түрін анықтау:тергеуші сот сараптамасының жіктелуін білу керек,себебі,тағайындалатын сараптамалардың түрін дұрыс анықтамау сараптама тағайындау және жүргізуде процессуалдық ережелерді бұзуға алып келуі мүмкін;
В)сараптама жүргізу үшін сарапшыны бастапқы ақпараттармен қамтамсыз ету:бастапқы ақпарат болып іс бойынша алынған заттай дәлелдемелер және үлгілер табылады.
Г)сараптама жүргізуді тапсыру жоспарланған сот сараптамасы органын немесе сарапшыны таңдау:тергеу мен сот тәжірибесінде сараптама жүргізу сот сараптамасы органдарына тапсырылады.
20. Сот баллистикасының түсінігі, оның ғылыми негіздері.
Сот баллистикасы Кримин\алық техника бөліміне жатады.Баллистика грек сөзінен аударғанда «balle» - «лақтырамын» деген мағынаны білдіреді.Баллистика –оқ ж/е бытыраның қозғалысы мен жылдамдығын зерттейтін ғылым ж/е сыртқы,ішкі болып екіге бөлінеді.Ішкі баллистика қару оқпанындағы оқтың қозғалысы.Сыртқы баллистика кеңістіктегі оқтың қозғалысы.Сот баллистикасының ғылыми негізін диалектикалық материализмнің жалпы әдістемесі мен ғылыми-техникалық білім салаларының ғылыми ережелері құрайды.Сот баллистикалық зерттеулер екі түрлі процессуалдық нысанда жүргізіледі:1.тергеуші жүргізілетін тергеу әрекеті ретінде-оқиға болған жерді қарау,атыс қару-жарағын,оқ-дәрі жабдықтарын,ату іздерін қарау,атыс қару-жарағы н/е оқ-дәрі жабдықтарымен тергеу экспериментін жүргізу;2.зерттеуді сот баллистикалық сараптама нысанында жүргізу.Тергеу әрекеттері мен баллистикалық сараптама шеңберінде жүргізілетін баллистикалық зерттеулер қылмыстың объективтік ж/е субъективтік жағынан тұратын жағдайларды анықтауға мүмкіндік береді.Осы жағдайларды екі топқа бөліп қарастыруға болады:идентификациялық ж/е идентификациялық емес.Сот баллистикалық зерттеу объектісі болып негізінен ату ж/е атылу мүмкіндігімен байланысты заттай дәлелдемелер табылады.Зерттеу объектілері келесідей топтарға бөлінеді:1.атыс қарулары;2.оқ-дәрі жабдықтары,шикі заттары,материалдары,қару-жарақ пен оқ-дәріні дайындау кезінде қолданылған құралдар;3.ату құралдарын қолдану іздері.
Т
17. Трасалогияның негізгі теориялық ережелері. Іздердің трасалогиялық жіктелуі.
Іздерді зерттеумен айналысатын криминалистік техниканың саласы трасология деп аталады.Дәстүрлі түрде Кримин\ада іздерді әмбебап және материалды деп бөледі.Әмбебап іздер (идеалды) — бұл оқиғамен оның көріністерін адам санасында елестеу, көргенді ойша бейнелеу. Идеалды іздердің сипаты және оның сақталуы көбінесе беттің сезім мүшелерінің, органдарының жағдайына байланысты. Сондықтан да мұндай іздер көбінесе субъективті сипатта болады. Аталған терминнің шартты екендігін де белгілеп кеткен жөн; идеалды іздер табиғаты бойынша материалды болып табылады, өйткені — адам миындағы материалдық құбылыстардың нәтижесі болып табылады — ол электростатикалық импульс өзгерістер мен биохимиялық үрдістің ету ерекшеліктеріне байланысты. Трасологиялық маңызы бар адам іздеріне:қол іздері,аяқ,аяқ киім іздері,тістердің іздері,сондай –ақ папиллярлы өрнектері жоқ басқа да іздер,атап айтқанда:бас бөлшектерінің іздері жатады. Қолдың іздері-басқа іздерге қарағанда қылмысты тергеу мен ашу кезінде жиі әрі нәтижелі қолданылады.Қол іздері арқылы адамның жынысын,шамамен жасын,қай қолмен ж/е қандай саусақпен қалдырылған із екендігін,кей жағдайларда кәсібі мен қолдарындағы т.б. кемістік белгілерін анықтауға мүмкіндіктер болады. Аяқ іздері-жалаң аяқ іздері,аяқ киім іздері,шұлық іздері болып бөлінеді.Жалаң аяқ н/е шұлық іздері б/ша адамды,ал аяқ киім іздері б/ша аяқ киімді идентификациялайды.Жеке табылған аяқ киім іздері мен сол іздерді қалдырған объектіні идентификациялаумен қатар,диагностикалық сипаттағы өзге де мәселелер шешілуі мүмкін.Идентификациялық ж/е диагностикалық мәселелерді шешу кезінде жекеленген іздермен қатар,аяқ іздері «жолдары» зерттелінеді.Тістің іздері-көбінде азық-түліктер мен басқа да заттарда тұлғалардың тістерінің іздері қалады.Тістің іздері адамдардың денелерінен табылуы мүмкін.Тіс іздері олар қандай жағдайда қалдырғанын анықтауға ж/е адамдарды идентификациялауға болады.
53.Тергеу қарауының жалпы ережелері. Қылмыс ізін, өзге материалдық обьектілерді анықтау, сондай-ақ іс үшін маңызы бар жағдайларды айқындау мақсатында тергеуші, ал ол жоқ болған жағдайда анықтаушы немесе қылмыс туралы арыз немесе хабар түскен анықтау органының лауазымы жағынан жоғары қызметкері жердің, үй-жайлардың, заттардың, құжаттардың, көзі-тірі адамдардың, мәйіттердің, жануарлардфың қарауын жүргізеді. Қарауды жүзеге асыратын адамның нұсқаулары сол тергеу әрекетіне қатысушылардың барлығы үшін міндетті.
Қылмыстық істі қозғау туралы шешім шығару қарауды жүргізбейінше мүмкін болмайтын жағдайларда ол қылмыстық іс қозғалғанға дейін жүргізілуі мүмкін. (ҚР ҚІЖК-нің 221-бабы).
ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінде тергеулік қарауды тергеулік тексеру деп берген. ТЕксеру тергеулік қараудың мазмұнын толық аша алмайды, ол тек бақылау, зерттеу сияқты тергеулік қараудың тәсілдері қатарына жататындықтан ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексіндегі тексеру деген сөзді қарау, яғни тергеулік қарау деп түсіну керек.
Тергеулік қарау қылмыстық іс үшін маңызы бар обьектілерді, олардың белгілерін, сипаттарын, жағдайларын және өзара орналасуын анықтау мен тексеруден тұрады.
Тергеулік қарау - өз алдына жеке тергеу әрекекті, басқа тергеу әрекеттерімен, мысалға тергеу эксперименті, тінту сияқты әрекеттермен ұқсас жерлері бола тұра, тергеулік қараудың өзінің проссуалдық жағдайы бойынша да және жүргізу тактикасы бойынша да түпкиілді айырмашылығы бар, тергеуші қарау кезінде өзінің сезім мүшелері арқылы дәлелдемеліік фактілердің болғандығына және сипатына тікелей көз жеткізеді. Көптеген тергеу әрекеттері сияқты, тергеулік қарау танымдық әрекет болып әртүрлі танымдық тәсілдер арқылы жүргізіледі. Қарау – тек қана бақылау емес, сонымен қатар әртүрлі өлшеулер мен есептеулерді жүргізу бақыланатын обьектілерді өзімен және басқа да обьектілермен, құбылыстармен таныстыру және зерттелетін обьектілермен белгілі-бірдеңгейде тәжірибе жүргізу, және де тергеушінің және басқа да қатысушылардың тапқандары мен анықтағандарын баяндап жазу және басқа да тәсілдер мен бекіту. Тергеуліғк қарауда криминалистиканың арнайы тәсілдері кеңінен қолданылады, әсіресе іздері мен және де басқа дәлелдемелік заттармен жұмыс істеудің техника-криминалистикалық тәсілдері кең пайдаланылады. Қарау кезінде материалдық әлемнің обьектілері мен құбылыстарының сенімділік танымы логикалық ойлауымен, қараланып жатқанды бағалаумен, талдаумен ұштасады, басқаша айтқанда қараланып жатқан обьектілерді бақылау нәтижелері тергелініп жатқан оқиғаға немесе іс бойынша жиналған басқа да деректер мен байланысын анықтау мақсатында логикалық өңдеуден өткізіледі. Сондықтан, қарау кезінде тек қана танымның сезімділік нышанымен ғана байланысты деп ойлау қате, бірақта ол осы тергеу әрекетінде маңызды рөл атқарады.
Тергеу қарауының мақсаты – іздер мен заттай дәлелдемелерді талдау арқылы қылмыстарды тіркеп, ашуға мүмкіншілік беретін дәлелдемелерді табу және бекіту.
18. Трассологиялық зерттеулердің түрлері.Дәстүрлі түрде Кримин\ада іздерді әмбебап және материалды деп бөледі. Із қалдыру түрлі негіздер бойынша жіктелуі мүмкін іздерді қалдырушы объект бойынша іздерді жіктеу: бұл жіктеу біршама қиын болып табылады және бірнеше жіктелу деңгейінен тұрады. 1. Жалпы деңгей — адам іздері, құрал-сайман іздері. Аталған із қалдырушы объектілер өздерінің белгілі бөліктерімен із қалдырады. Мысалы, адам қол, аяқ, тіс, ерін, киім іздерін қалдыруы мүмкін; бұл із-қалдырушы объект бойынша іздердік жіктеудің екінші деңгейі. Өз кезегінде, қол іздеріне саусақ іздер және алақан іздері, ал аяқ іздеріне — аяқкиім, шұлықтағы аяқ ізі, жалаң аяқ ізі болуы мүмкін. Перифериялық іздер — із қалдырушы объект пен контакт ауданынан тыс із қабылдаушы беттің өзгерісі есебінен пайда болады. Адам қолының тері қабатын криминалистік зерттеуге трасологияның «дактилоскопия» деген тарауы арналған. Алайда оқиға болған жерде табылған алақан іздері де дак-гилоскопиялық зерттеуде қолданылуы мүмкін. Трасологиялық маңызы бар адам іздеріне:қол іздері,аяқ,аяқ киім іздері,тістердің іздері,сондай –ақ папиллярлы өрнектері жоқ басқа да іздер,атап айтқанда:бас бөлшектерінің іздері жатады. Қолдың іздері-басқа іздерге қарағанда қылмысты тергеу мен ашу кезінде жиі әрі нәтижелі қолданылады.Қол іздері арқылы адамның жынысын,шамамен жасын,қай қолмен ж/е қандай саусақпен қалдырылған із екендігін,кей жағдайларда кәсібі мен қолдарындағы т.б. кемістік белгілерін анықтауға мүмкіндіктер болады. Аяқ іздері-жалаң аяқ іздері,аяқ киім іздері,шұлық іздері болып бөлінеді.Жалаң аяқ н/е шұлық іздері б/ша адамды,ал аяқ киім іздері б/ша аяқ киімді идентификациялайды.Жеке табылған аяқ киім іздері мен сол іздерді қалдырған объектіні идентификациялаумен қатар,диагностикалық сипаттағы өзге де мәселелер шешілуі мүмкін.Идентификациялық ж/е диагностикалық мәселелерді шешу кезінде жекеленген іздермен қатар,аяқ іздері «жолдары» зерттелінеді.Тістің іздері-көбінде азық-түліктер мен басқа да заттарда тұлғалардың тістерінің іздері қалады.Тістің іздері адамдардың денелерінен табылуы мүмкін.Тіс іздері олар қандай жағдайда қалдырғанын анықтауға ж/е адамдарды идентификациялауға болады.
14.Тергеу әрекеттерін жүргізуде бейнежазуды қолдану.
Бейнежазу криминалистикада қылмысты ашу мен тергеу мақсатында қолданылады.
Бейнетаспаға жазу-киноға түсіру мен суретке түсірудің алдында беделі басым. Ол ыңғайлы, технологиялы және ұтымды. Алынатын материалдар лабораториялық жөндеуді талап етпейді, ал олардың сапасы бейнежазудың орындалу шарасы бойынша қадағаланады. Бейнежазу бейне мен дыбысты теңдей тіркеп түсіруге мүмкіндік туғызады.
Бейнежазу тергелуші әрекеттің процесі мен қорытындысын тіркеуші қосымша құрал ретінде қолданылады. Ол динамикадағы, оны жүргізудегі қатысушылардың ерекшеліктерін, не ауыр және құрастырылған жағдайдың көлемін көрнекі құрал ретінде ұсынуға қажетті әрекеттерді тіркеуді талап етеді.
Тергеу әрекеттерінің тактикалық ерекшеліктері және жағдайдағы мәселелерді шешуде суреттегі қалатын негіз бейнежазу түрлері мен әдістерін анықтайды.
Бейнежазудың басында тергеуші өзін таныстырып (атағын, қызметін, фамилиясын атайды) өтеді, содан кейін бейнежазуды пайдаланып қылмыстық іс бойынша тергеу әрекетінің жүруін түсіндіреді. Соңынан ол тергеу әректіне қатысушыларды жеке атап өтеді (ірі жобамен түсіріледі), түсірілген күнді, мерзімді, орынды және түсіруші тұлғаны атайды.
Мына істерді жүргізгенде бейнежазуды қолданудың қажеті өте көп:
а) өрт, көліктік апаттар болған жайында оқиға туралы барынша ақпаратты жедел бекітуге қажетті жерлерді қарауда;
ә) бағалы заттар мен құрылыс құралдарын алу, оларды тыққан жерлерін тінту әдістерін бекіткенде;
б) тергеуші тәжірибе-сапалы әрекеттер мен олардың салдарын бекіткенде;
в) сұрақ-жауап алу, аудармашылардың қатысуымен жүргізілетін беттестіруде.
11.Техникалық –криминалистік әдістер мен құралдардың жіктелуі.
Криминалистикалық техника әдістерімен зертгелетін: іздер, атыс карулары, күжаттар және басқа да заттай дәлелдемелер — жоғарьща аталған сала тізімдері криминалистикалык. техника-ның жүйесі негізіндегі кағидалардан түрады.
Криминалистикалық техниканы әдіс бойынша жүйелендіру мен мамандандыру оны кеңінен өндеп жетілдіруді қажет етеді.
Криминалистикалык техниканы тағайындау әдістерін келесі-дей топтарға бөліп көрсетуге болады:
1. Заттай дәлелдемелерді табу, бекіту және алудық әдістері мен тәсілдері. Бүл әдістемелердің тобы дәлелдемелерді жинауға бағытталған тергеу әрекеттерін жүргізуде үлкен мағынаға ие болады, мысалы: қылмыс болған жерден колдың, аяқтың, көлік құралының, атыс қүралының іздерін, өзге де объектілер мен жерлерден микроіздер және бөлшектерді табу мен алу тәсілдері.
2. Заттай дәлелдемелердізерттеу әдістерімен тәсілдері. Бұл әдістер тобын тергеуші мен маман тергеу әрекетін жүргізу барысында колданулары мүмкін, бірақбүл әдіс-тәсілдер негізінен криминалистикалық сараптама жүргізу кезінде заттай дәлелде-мелерді лабораториялық зерттеу үшін арналған. Олардын ката-рына адамдарды, жануарларды, бүзу қүралдарын, ату қаруын, заттардын шығу тегін және т.б. идентификациялау әдісі жатады
Криминалистикалык, техниканын әдістері, олардың табиғи негізінде жатқан кұбылыстар мен кай ғылыми топка жататын-дығы бойынша жүйеленеді. Атап айтканда: а) физикалык; ә) химиялык; б) физика-химиялык; в) ботаникалык; г) физио-логиялык; д) математикалык; е) логикалык; ж) биологиялық.
Криминалистикалык техника жалпы ғылым, сондай-ак ар-найы әдіс ретінде кодданылады. Ғылым бөлімі ретінде крими-налистикалык техника жеке техникалык кұраддар мен крими-налистикалык техника әдісі мен тәсілдерін камтиды. Табиғи және техникалық ғылымның криминалистикалык жағдайдын интеграциясы, накты техникалык кұралдардың курделігі, сон-дай-ақ күрделі технологиялык операцияларды колдану әдіс-терінің өрлеуі мен дамуы тек қана криминалистикалык, техни-каны айтып кана коймайды, сонымен қатар технологияны да атап өтуін кажет етеді, әсіресе бұл әр түрлі кылмысты зерттеу кезіндегі әдіс тактикамен, техникамен байланысты сұрақтарды шешкенде байкалады.
Криминалистикалыктехниканын қүралы, әдісі мен тәсілінін қайнар көзі мен кылмыстык. сот өндірісіне кажеттілік кабілетінін дәрежесіне байланысты үш топка бөлінеді: бірінші топты басқа ғылым мен техникада қолданылатын кұралдар, әдіс пен тәсілдер кұрайды. Бүларға мысалы, фотоаппараттар, жалпы тұрғыдағы бейне- және дыбысжазба аппараттары, микроскоптар, спектро-метрлер, хроматографтар және баска да іздестіру және зерттеу күралдары.
Екінші топка — баска ғылымда өндеп жетілдірілген кұрал-жабдыктар мен әдіс-тәсілдердің криминалистикаға бейімде-лінген тобы кір"еді. Олар кылмысты ашу және тексеру максаты-на арналған кұралдар. Оларға мысалы, суретке түсіру немесе фото қондырғыларының арнайы әдістері.
Ал үшінші топты қылмысты ашу және зерттеу максатында арнайы криминалистикамен өндеп жасалған күрал, әдіс пен тәсілдер құрайды. Оларға мысалы, салыстырмалы микроскоп-тар, дактилоскопиялық тіркеуді немесе суреттердің жинағын қүрайтын жүмыс орнын компьютерлендіру және т.б. жатады.
.
46.Тактикалық тәсілдердің түсінігі, жол берушілік шарттары, олардың жіктелуі.
Криминалистикалык тактиканың ең бір негізгі, түйінді сұрактарының бірі — ол
тактикалық тәсіл
Тактикалық тәсілдің заңдылығы мен рұқсат берілгендігі сияқты шарттардан басқа оларды қолданудың мақсатына лайықтылығыда маңызды.Мақсатқа лайықтылық деп керекті күш, уақыт пен құралдарды жұмсауды ескере отырып, керек нәтижеге жету мүмкіншіліктерін негізге ала отырып тәсілді қолданудың тәжірибелік негізділігін айтамыз. Тактикалық тәсілдің заңдылығы туралы айтқанда, келесіні ескерген жөн, кейбір тәсілдер қылмыстық іс жүргізу заңында тікелей көрсетілген және оларды қолдану белгілі бір бұйрық түрінде көзделелгенін ескерген жөн. Тактикалық тәсілді қолдану ешқандай жағдайда тергеу әрекеттеріне қатысушылардың қадір-қасиетін кемітіп қорламауы керек, олардың өмірлеріне, денсаулығына қауіп келтірмеуі және өмірлерінің сырларын жарияламау керек. Тактикалық тәсілдерді қолдану- өнегелік нормаларына сай заңға қайшы келмейтіндей болуы керек.Тактикалық тәсілдердің қолданылуына қарай тәжірибеде олардың қажеттілігі, тиімділігі, ратцияналдығы дәлелденеді. Бұл тәсілдер Кримин\алық әдістері, құралдары және қылмыстарды тергеу әдістерінің жалпы ережелерімен өзара тығыз байланысты.
Тактикалық әдіске қойылатын талаптардын тағы бірі — так-тикалык әдістің объективтігінің ғылыми тұрғыдан дәлелден-гендігі, оның ғылымның бір саласына немесе логика, психоло-гия, педагогика т.б. ғылымдардын белгілі бір кағидаларына негізделуі (тактикалык әдістін ғылымилык қағидасы). Осы ай-тылғавды түжырымдайтын болсак, тактикалык әдіс дегеніміз ол — заңға, этикалык талаптарға кдйшы келмейтін, белгілі си-туациялық жағдайда, тергеу әрекетінің нәтижелілігін арттыру үшін тергеушінің колданатын арнайы айла-әдістері. Тергеу әрекетінің шеңберінде колданылатын тактикалык әдістердің бірнеше түрі болады. Тергеу әрекетін жүргізу үстінде туында-ған ситуациялық жағдайға байланысты тиімді және ыңғайлы әдіс қолданылады. Кей жағдайда бір тергеу әрекетін жүргізгенде, бір сұрақты аныктауға тактикалык тәсілдердің бірнеше түрі арнайы кезекпен колданылады. Мұны криминалистикада тергеу әрекетін жүргізу үстінде қолданылатын тактикалык комбинциядейді.
Тактикалык әдістердің, олардын комбинациясының қолданылуы тергеу ситуациясына байланысты екендігі жоғарыда айтылды. Сондықтан тергеу ситуациясы деген криминалистика-лық санатгың ұғымына, түсінігіне токталайык. Тергеу ситуация-сы дегеніміз — тергеудің белгілі бір кезенінде айғақты мәлімет-тердің, дәлелдемелердің көлеміне және ерекшелігіне, істің мән-жайын аныктау мүмкіндігіне байланысты калыптасатын жағ-дай. Тергеу әрекеттерін жүргізудің кейбір ережелері кылмыс-тық іс жүргізу заңында көрсетілген, сондықтан оларды такти-калық әдістер деп санауға болмайды. Осыған байланысты айта кететін бір жағдай, ол занда көрсетілген ережелердін көбі тер-геу тәжірибесінде пайда болып, алғашкыда тактикалык әдіс есебінде колданылғандығы. Тіпті, кейбір тергеу әрекеттерінің өзі де басында тергеу үстінде тактикалық әдіс есебінде пайда-ланылған. Атап айтканда: объектілерді тану үшін көрсету, ай-ғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау деген тер-геу әрекеттері алғашқыда тергеу тәжірибесінде жауап алудың тактикалық әдіс есебінде пайдаланылған. Кейіннен ғана заң жүзінде бекітіліп, тергеу әрекеті есебінде жүргізілетін болды. Міне, осыған байланысты қазіргі жағдайда тергеу тәсілі есебінде қолданылып жүрген кейбір тәсілдер кейінгі мезгілде, заң жүзінде бекітілген жағдайда, олар заңталабы, процессуальдық ереже есебінде қодданылуы мүмкін. Әр тактикалык әдістін ма-ғынасын талдасак, оның түсінігі, табиғи негізі кдй ғылымның түріне, кандай ғылыми қағидаға негізделгендігімен сипаттала-ды. Тергеу әрекеттерін жүргізу үстінде қолданылатын тәсіл-дердің көбі логика, психология, педагогика, еңбекті ғылыми жолмен ұйымдастыру және баскд да ғылымдардын қағидала-рына негізделеді. Айтылған ғылыми салапардын кағидалары тергеуге, атап айтканда, тергеу әрекетін жүргізуге бейімделіп, модификацияланған. Белгілі бір ғылымның кағидалары пайда-ланылғандыктан, бүл әдістер - логикалық, психологиялық, пе-дагогикалық тактикалык әдістер деп аталады. Өзінін шешетін тактикалық міндетіне байланысты тактикалық тәсілдер: таным-дык, басқарушы, ұйымдык-техникалыкдеп үш түрге бәлінеді.
47 .Тергеу ситуациясының және оның жіктелуі.
Тергеулiк ситуация яғни, тергеудiң белгiлi бiр кезеңiнде айғақты мәлiметтердiң, дәлелдемелердiң көлемiне және ерекшелiгiне, iстiң мән-жайын анықтау мүмкiндiгiне байланысты қалыптасқан жағдай.
Тергеулiк ситуацияны құрастыратын жағдайларды төрт топқа бөлуге болады:
1. ақпараттық сипаттағы факторлар (жасалған қылмыс жағдайлары туралы мағұлматтар; дәлелдемелiк ақпараттар алынған түпнұсқалар; нақтылы тұлғалардың тергеу жағдайы туралы хабардар болуы және т.б.);
2. процессуалдық және тактикалық сипаттағы факторлар (дәлелдемелiк ақпараттарды алу және пайдалану мүмкiндiктерi, тергеу кезiндегi мiндеттердi шешудiң тактикалық ерекшелiктерi);
3. психологиялық сипаттағы факторлар (тергеу оқиғасына қатысы бар тұлғалар мен тергеушiнiң қарым-қатынасы, бұл тұлғалар психологиясы);
4. ұйымдық және материалдық-техникалық сипаттағы факторлар (қажеттi күш-құралдардың бар болуы, оларды пайдалану мүмкiндiктерi).
Тергеулiк ситуацияны кең және тар мағынада қарастырады. Кең мағынада — барлық жағдайлардың жиынтығы, ал тар мағынада — нақтырақ, криминалистикалық ұғымда.
Тергеулiк ситуацияға талдау жасап, баға беру кезiнде ақпараттық факторлар анықтаушы, яғни түпнұсқалы және негiзгi болып саналып, тергеу бойынша нақтылы кезеңде бағыттылықты және келесi қызмет мазмұнын айқындайды.
Тергеулiк ситуациялар жiктемесi
Тергеушi алдында тұрған мiндеттердi шешу мүмкiндiктерi бойынша тергеулiк ситуациялар былайша жiктеледi:
1. қолайлы және қолайсыз;
2. даунамалы және даусыз;
3. типтiк және спецификалық;
4. бастапқы, аралық және ақырғы.
48 Тактикалық операциялар(комбинациялар) түсінігі.
Тактикалык комбинациялык операцияның түсінігін анык-тап, айқындайтын болсак, ол негізінен екі түрлі жұмыстардың жүргізілуімен сипатталады — тергеу әрекеттері және жедел-іздестіру жұмыстары. Сондықтан тергеу үстінде жүргізілетін мұндай операцияның табысты және нәтижелі өткізілуі опера-цияны жүзеге асырушы мен тергеу және аныктама жүргізуші органдардын арасында калыптасатын қарым-катынастардың іскерлігіне тікелей байланысты1.
Қылмыстык іс жүргізу кодексінің талабы бойынша тергеуші занда көрсетілген тергеу әрекеттерін жүргізу арқылы әр коз-ғалған іс бойынша кылмыстын мән-жайын аныктап, жасалған қылмысты дер кезінде ашуға тиіс. Бірак тергеуші өзінін
күшімен ғанабұл занда көрсетілген міндетті орындай алмайды. Сондык-тан тергеушінін жедел-іздестіру жұмыстарын орындайтын, аныктама жүргізетін органдардың кызметкерлерін көмекке алуға, оларға тергеу үстінде жасалған қылмыстың кейбір мән-жайларын аныктау жөнінде бұл органдардын қызметкерлеріне арнайы нұсқаулар беру жайывдағы өкілеттігі занда көрсетіліп, бекітілген. Жедел-іздестіру жұмыстарын жүргізу үстінде анык,-талған мәліметтерді және осы органның басқа да мүмкінші ліктерін толык пайдаланған жағдайда ғана тергеуші тергеп отыр-ған кылмысты дер кезінде аша алады. Тергеуші мен жедел-іздестіру органдарының бірлесіп істеуі аркылы қылмысты тез арада ашуға, қылмыскерді дер кезінде ұстауға, керекті айғақ-тарды толық жинап алуға болады. Кдндай кылмысты тергеген-де болсын бұл екі органның алдында тұрған тағы бір мівдет — ол қылмыстың алдын алу, қылмысқа әкелетін себептер мен жағдайларды аныктап, оларды жоюға арнайы жедел шаралар колдану. Осындай ортақ міндеттері бар екі органның бір тергеу комитетівде шоғырлануы, атап айтқанда, бір мекеме шеңберінде болуы олардың қылмысқа қарсы күрес саласындағы үйымдык тактикалық жұмыстарын, әрине сөзсіз арттырады.
49 .Тергеуді ұйымдастыру және жоспарлаудың түсінігі және мазмұны.
Тергеуді жоспарлау деп заң талаптарына сәйкес және азғана уақыт пен күш жұмсау арқылы жасалған қылмыстың барлық мән-жайын анықтау және кінәліні әшкерелеу жұмысының реті мен мазмұнын көрсететін ойшылдық қызметті айтады. Аталмыш қызмет нәтижелері әдетте тергеудің жазбаша жоспарында орын алады.
Жоспарлау элементтері:
· қолда бар бастапқы мәліметтерді зерттеу
· криминалистикалық болжамдарды құру арқылы тергеу бағытын таңдау;
· дәлелдеу заты мен шегіне қатысты тергеу міндеттерін анықтау;
· болжамдарды тексеру үшін және қойылған міндеттерді шешуге қажетті тергеулік әрекеттер, жедел іздестірушілік және ұйымдастырушылық-техникалық шаралар шенберін айқындау;
· тергеулік әрекеттер тактикасын және жоспарланған іс-қимылдар мен шараларды орындаушыларды дайындау;
· әрекеттерді іске асыру реті мен мерзімін анықтау;
· көрсетілген бағдарламаны жазбаша тергеу жоспары, сызба, кесте, карточка түрлерінде дайындау.
Тергеуді жоспарлаудың түрлері:
1) Тергеуші өндірісіндегі бірнеше қылмыстық іс бойынша жұмысты жоспарлау (жиынтық жоспар);
2) Бөлек қылмыстық іс бойынша тергеуді жоспарлау;
3) Бөлек қылмыстық істің алғашқы, келесі немесе соңғы тәрізді нақты тергеу кезеңдерін жоспарлау
4) Тактикалық комбинацияны жүргізуді жоспарлау;
5) Бөлек тергеулік әрекет жүргізуді жоспарлау.
52 Тергеу қарауының түсінігі, түрлері маңызы.
Тергеулік қарау – ол қылмыстық іс бойынша тергеу жүргізуде маңызы бар объектілерді (олардың белгілері, қасиеттері, жағдайы, өзара орналасуы) тергеуші немесе анықтаушының тікелей көру, бекіту және зерттеуімен айқындалатын процессуалдық іс-әрекет.
Тергеулік қарау объектілері ретінде оқиға болған жер және оқиға болған орынға жатпайтын аула мен бөлмелер, сондай-ақ бөлек заттар, құжаттар, адамдар, мәйіттер және жануарлар жүреді. Тергеулік қараудың мағынасы өте зор, оның себебі қылмыстың жасалу жағдайын көрсететін көптеген қажетті іздердің бөлігі осы әрекетті жүргізу барысында табылады және зерттеледі.
Тергеулік қарау қағидалары (принциптері):
· заңдылық
· дер кезінделік;
· шыңайылық, толықтылық және жан-жақтылық;
· мақсаттылық;
· ғылыми-техникалық құралдар мен маман көмегін пайдалану;
· табылған және қараудағы объектілермен жұмыс жасауда криминалистикалық ережелерді сақтау;
· қарауды басқару тергеушінің жеке басына жүктеледі.
Тергеулік қарау түрлері объектілер арқылы, жүргізу реті
және көлеміне қарай жіктеліп жатады.
Объектілер арқылы тергеулік қарау мыналарға бөлінеді:
– оқиға болған жерді қарау;
– мәйіттің сырт пішінің оқиға болған жерден табылғанда қарау;
– құжаттарды қарау;
– заттарды қарау;
– жануарларды және олардың өліктерін қарау;
– оқиға болған орынға жатпайтын аула мен бөлмелерді қарау;
– көлік құралдарын қарау;
– куәләндіру (адам денесін қарау).
Жүргізу реті (уақыты) бойынша:
– алғашқы қарау;
– қайталама қарау, яғни бұрын тергеулік қарауда болған әрбір объектінің келесі қаралуы; бұл жерде объект үстіндегі табылған іздердің барлығымен толық зерттеледі.
Көлемі бойынша:
– негізгі қарау;
– қосымша қарау – бұрын толық қаралған объектінің бөлек элементтерін қарау.
50 Тергеу жоспарының принциптері, қағидалары және кезеңдері.
Жоспарлау қағидалары (принциптері):
· динамикалық (жылжымалылық) принципі, осының арқасында жоспарлау қызметі тергеудің барлық барысында орын алады; жаңадан шығарылған болжамдарды тексеруді ескере отырып, тергеу жоспары әрқашан дәлденіп, толықтырылып отырады;
· жеке даралық принципі, яғни жоспарлау тергеудегі әрбір қылмыстың қайталанбайтындылығымен және тергеуші жеке басының ерекшелігімен қамтамасыз етіледі; жоспар нақтылы тергеу барысында алынған мәліметтер негізінде құрастырылады;
· нақтылылық принципі, тергеу жоспарындағы жалпы тұжырымдамалардың жоқтығымен көрсетіледі; бағдарламада жоспарланған әрекеттер мақсаты, орындаушылар, мерзімдер, жүргізу орны және тағы басқалар дәл көрсетілу керек.
Тергеуді жоспарлаудың түрлері:
1) Тергеуші өндірісіндегі бірнеше қылмыстық іс бойынша жұмысты жоспарлау (жиынтық жоспар);
2) Бөлек қылмыстық іс бойынша тергеуді жоспарлау;
3) Бөлек қылмыстық істің алғашқы, келесі немесе соңғы тәрізді нақты тергеу кезеңдерін жоспарлау
4) Тактикалық комбинацияны жүргізуді жоспарлау;
5) Бөлек тергеулік әрекет жүргізуді жоспарлау.
63. Тінту мен алудың ұқсас және ажыратқыш ерекшеліктері.
Тинтуде алуда ис ушин манызы бар заттарды немесе кужаттарды табу алу максатында жургизиледи. Тинту жане алуды далелди каулы бойынша тергеуши жургизеди. Ал айырмашылыктары: тинтуден айырмашылыгы алуды жургизу ушин прокурордын санкциясынын кажети жок, ол тергеушинин далелди карары бойынша жургизиледи. ал тинтуде миндетти турде прокурордын санкциясы кажет жане 24 сагат ишинде хабарлануы тиис. Егер пошта телеграф мемлекеттик купия болып табылатын малиметтер бойынша туткындап алу тек кана прокурордын санкциясы немесе соттын белгилеуи немесе каулысы бойынша жургизиледи. Талап етилген заттарды немесе талап етилген заттарды белгили бир болиги гана берилсе жане олардын тыгылып тасталганы белгили болса, оларды баска жерлерден издеуге болмайды, ойткени бул алуга емес, тинтуге жатады. Ягни тинту мажбурлеп тексеру ушин жасалады.
64.Тінту және алу жүргізудің барысы мен нәтижесін бекіту.
Тинту мен алудын барысы мен натижесин бекитуде заттар мен кужаттар кай жерде жане кандай жагдайда табылганы, олардын ерикти турде берилгени немесе мажбурлеп алынганы корсетилуге тиис. барлык алынган заттар саны, молшери, салмагы, озиндик белгилери жане багасы корсетилуи керек. Егер тинту мен алу жургизилген кезде алынуга жататын заттарды немесе кужаттарды жою немесе жасыру арекеттери жасалганба сол аныкталады.алынган заттар мен кужаттар куагерлерге жане катысып отырган баска да адамдарга корсетиледи буып туйилип жане тинту мен алу жургизилген жерде мормен бектиледи жане куагерлер мен буган катыстып отырган баска адамдардыг кол коюымен куаландырылады. Тинту жургизген кезде кажет болган жагдайда фотосуретке кинога тусиру жане бейнежазба жургизиледи жане т.б.
73.Тану үшін көрсетудің түсінігі, міндеттері,түрлері.
Тану үшін көрсету-бұл жәбірленушіні,куә,сезікті немесе айыпталушы бұрын көрген объектісіндегі тепе-теңдікті не айырмашылықты ажыратудан тұратын дербес тергеу әрекеті.Тану үшін көрсету жеке тергеу әрекеті ретінде ҚІЖК-нің 228,229 баптарында бекітілген.
Тану үшін көрсетудің негізгі мақсаты болып-тергеліп жатқан іске қатысы бар танушыға көрсетілген объект оның бұрын көрген объектісі ме екенін анықтау болып табылады.
Тану үшін көрсетудің мәні-танушы адамның ойында бекітілген бейне белгілері бойынша ұсынылған объектілерді теңдестіру,яғни идентификациялау.
Тану үшін көрсетудің түрлеріне жататындар:1)заттың өзіне қарап;
2)фото суреттері бойынша;
3)адамның дауысы бойынша;4)адамның динамикалық белгілері бойынша.
74. Тану үшiн көрсетуге дайындалудың және жүргізудің жалпы ережелері.
Тану үшiн көрсетутәртібі
1. Танылуға тиiс адам тануға қатыстырылатын адамға жынысы бiр, сыртқы пiшiнi мен киiмiнде айтарлықтай айырма жоқ басқа адамдармен бiрге көрсетiледi. Тану үшiн көрсетiлетiн адамдардың жалпы саны кемiнде үш адам болуы керек. Бұл ереже мәйiттi тануға қолданылмайды.
2. Тергеу iс-әрекетiне арасында танылуға тиiс адам орналасқан өзге адамдардың қатысуы тек олар ерiктi түрде келiскен кезде және тануға қатыстырылған адам олармен бұрын таныс болмаған жағдайда мүмкiн болады.
3. Әдетте, мәйiт жеке көрсетiледi. Апаттар туралы iстер бойынша және құрбан болғандардың саны айтарлықтай болған басқа да iстер бойынша мәйiт тану үшiн жалпы қаза болғандармен бiрге көрсетiлуi мүмкiн. Қажет болған жағдайларда тергеушiнiң нұсқауы бойынша танушы адамға мәйiттi көрсетпес бұрын маман мәйiттi гримдейдi. Тергеушiнiң мәйiттi оның жатқан жерiнде сақталуын қамтамасыз ету туралы нұсқауы тану үшiн ұсынуға қажеттi уақыт кезеңiнде орындалуға мiндеттi.
4. Егер танитын адам куә немесе жәбiрленушi болса, оған танудың алдында айғақ беруден бас тартқаны үшiн, көрiнеу жалған айғақ бергенi үшiн қылмыстық жауаптылығы туралы ескертiледi, оған сондай-ақ өзiне, ерiне (зайыбына) және өзiнiң жақын туыстарына, ал дiни қызметшiге тәубе үстiнде өзiне iшкi сырын сенiп ашқан адамдарға қарсы куәлiк етпеу құқығы түсiндiрiледi.
5. Тану жүргiзудiң алдында тергеушi танылуға тиiс адамға өзге адамдардың арасында кез келген орынды таңдап алуын ұсынады, бұл хаттамада көрсетiледi.
6. Адамды көрсету мүмкiн болмаған кезде тану оның фотосуретi бойынша жүргiзiлуi мүмкiн, ол бет әлпетi танылуға тиiс адаммен мүмкiндiгiнше ұқсас, кемiнде үш адамның фотосуретiмен бiрге көрсетiледi, тану сонымен бiрге дыбыс және бейнежазба бойынша да жүргiзiледi.
7. Зат кемiнде үш бiртектес затпен бiрге көрсетiледi. Ұқсас объектiлердi iрiктеп алу мүмкiн болмаған немесе қиын болғанда затты тану үшiн көрсету жалғыз дана бойынша жүргiзiледi.
8. Танушы адамға өзi ол туралы айғақ берген адамды немесе затты көрсету ұсынылады. Жетекшi сұрақтар қоюға тыйым салынады.
9. Егер танушы адам оған көрсетiлген адамдардың немесе заттардың бiрiн көрсетсе, оған бұл адамды немесе затты қандай белгiлерi немесе ерекшелiктерi бойынша танығанын түсiндiру ұсынылады.
10. Тану үшiн көрсету оның барысы мен нәтижелерін тіркеп тұратын техникалық құралдар қолданыла отырып жүргiзiледi.
11. Танушының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мақсатында, сондай-ақ дауыс, сөйлеу, жүрiс ерекшелiктерi бойынша тану кезiнде адамды тану үшiн көрсету танушыны танылатын адамның көрiп байқауын болдырмайтын жағдайда жүргiзiлуi мүмкiн. Танушыға тану үшiн көрсетiлген адамдарды жеткiлiктi көрiп байқау мүмкiндiгi қамтамасыз етiлуге тиiс.
12. Тануға көрсетiлген адамды сол белгiлерi бойынша танушының қайталап тануы жүргiзiлмейдi.
13. Тану үшiн көрсету туралы осы Кодекстiң 203-бабының талаптарын сақтай отырып, хаттама жасалады. Хаттамада танудың шарттары, барысы, нәтижелерi көрсетiледi және танушы адамның түсiнiктемелерi мүмкiндiгiнше сөзбе-сөз жазылады. Егер тану үшiн адамды көрсету танылуға тиiс адам танушы адамды көрмейтiндей жағдайда жүргiзiлсе, бұл да хаттамада көрсетiледi.
73 Тану үшін көрсетудің түсінігі,міндеттері, түрлері, оның психологиялық негіздері.
Қылмыстық істерді тергегенде кей жағдайда жеке адамның, заттардың, бұйымдардың және баска да объектілердің осы тергеліп жатқан қылмысқа байланысатын анықтау үшін оларды жәбірленушіге, куәге тану мақсатымен ұсынып, көрсетуге тура келеді. Бұл объектілерді тану үшін көрсету тергеу әрекеттерінің қылмысты ашуда, іске керекті дәлелдемелерді тауып, жинауда маңызы зор. Себебі осы әрекет арқылы қылмыс жасаған адамның кім екені анықталады, іс бойынша қажетті заттай дәлелдемелер табылады. Бұл тергеу әрекеттің мағынасы-ол қылмысқа байланысты бұрын көрген объектіні танушы адамның өзінің ойында қалған осы объектінің белгілері бойынша танып, айыру. Тану үшін көрсетілетін объектілер қатарына жататындар: адамдар, мәйіт, зат, бұйым, мал, кей жағдайларда пәтер, бөлме не жеке бір жерлер де көрсетілуі мүмкін.Тану үшін көрсету дегеніміз- ол жәбірленушіге, куәге, сезікті адамға немесе айыпкерге белгілі бір объектіні оның бұрын көрген не көрмегенін анықтап, егер көрген болса, қашан және қандай жағдайда көргендігін, оны нақты қандай белгілері бойынша танитындығын айырып, шешу үшін жүргізілетін заңды көрсетілген тергеу әрекеті.Бұл тергеу әрекетін өткізудің қажеттігі тергеу үстінде алын.ан жауаптан туындайды.Сондықтан бұл тергеу әрекеттінің жауап алумен көп ұқсастығы бар.
71.Тергеу экспериментін жүргізуге дайындау.
Тергеуші эксперимент жүргізуге дайындық барысында тәжірибенің мән-жайын,оны өткізу тәртібін,тергеу әрекетіне қатысушыларды және жағдайдың өзгерісін анықтап алуы керек.Қажет болған жағдайда айыпталушыдан қайталап жауап алуы мүмкін.Сонымен қатар тергеуші тәжірибе өткізілетін жерді бұрынғы қалпына келтіру,эксперимент өткізуге қатынасатын адамдарды анықтап,белгілеп алу,керекті құрал-саймандарды,материал,жабдықтарды дайындап алу жұмыстарын жүргізуі мүмкін.
Бұл кезеңге дайындық жұмыстарды 3 топқа бөлуге болады:
1.Тергеу экспериментін жүргізу барысында тәжірибе өткізілетін жерді байрғы қалпына келтіру.
Біріншіден,жағдайды алғашқы қалпына келтіру-заттарды қылмыс жасалған кезде тұрған күйінде қою және ұқсас заттарды,материалдарды,бұйымдарды қолдану,жыл және тәулік кезеңдері,ауа райы жағдайына сәйкес келуі керек.
Екіншіден,бұрынғылардың орнына пайдаланылатын заттарды қалпына келтіру.
2.Тергеу әрекетіне қатысушыларды анықтау.Қылмыстық іс жүргізу заңына сәйкес тергеу экспериментіне қатысушыларды міндетті және міндетті емес деп екі топқа бөлуге болады.Міндетті қатысушыларға тергеушілер мен куәгерлер жатады.Міндетті емес қатысушылар қажет болған жағдайда тергеу экспериментіне өздерінің келісімі бойынша қатыстырылуы мүмкін.Оларға-сезікті,айыпталушы,жәбірленуші,маман,куә,сарапшы және тәжірибелік іс-қимылдарды жүргізетін адамдар жатады.
3.Керекті құрал саймандарды,материал және басқа да жабдықтарды дайындау.
Тергеуші эксперимент өткізуге қажетті техникалық құрал-саймандарды және басқа да жабдықтарды дайындап алуы тиіс.Оларға-өлшеу құралдары,фотоаппарат,бейнежазба,кейбір қосалқы құралдарда жатуы мүмкін.Тәжірибе жүргізуге қажетті заттай дәлелдемелердің немесе олардың орнын алмастыратын заттардың жеткіліктігі,сақталуы мен тәжірибеге жарамдылығы тексеріледі.
72.Тергеу экспериментін жүргізудің барысы мен нәтижесін бекіту және олардың дәлелдемелік мағынасы,дұрыстығын бағалау.
Тергеуші тергеу әрекетіне қатысушыларға олардың міндеттерін,кімнің не істейтінін түсіндіріп,әрқайсысын өз орнына орналастырады.Эксперимент тергеушінің берген белгісі бойынша басталады.
Осы тергеу әрекетін өткізуде қолданылатын тактикалық тәсілдер.
1.Тәжірибе өткізуге тым көп адам қатыстырмау керек,олар бір-біріне бөгет жасап,осы әрекеттің нәтижелі өтуіне кедергі келтіреді.
2.Тергеу эксперименті сол тексерілетін оқиға болған жағдайға ұқсас жағдайда өткізілуі тиіс:
А)біріншіден-эксперимент тексерілетін оқиға болған уақытта,сондай көріну,естілу жағдайында өткізілуі керек;
Ә)екіншіден-эксперимент мүмкіндігінше сол оқиға болған жерде өткізілуі тиіс,егер ол жердің көрінісі және басқа жағдайлары өзгеріп кетсе,оны бұрынғы қалпына келтіру жұмыстары жүргізілуі керек.
3.Тәжірибе бірнеше рет қайталанып жүргізілуі қажет.Ал егер бірден екі-үш эксперимент өткізілсе,онда оның әрқайсысы бірнеше рет қайталанады.Қайталау кезінде тәжірибе күрделі және қарапайым түрде өзгертіліп отырады.
60. Тінту тактикасының жалпы ережелері.
тинту тактикасынын жалпы ережелери бойынша тинтуге дайындык-бул шаралар кешени.оган мыналар жатады: тинту обьектиси туралы акпараттар жинау; тинту жоспарын куру; жедел-издестиру тобынын курамын аныктау; жедел-издестиру тобын кажетти техникалык куралдармен жабдыктау. тинту тактикасы 1) алдын ала; 2) операциялык ягни жумысшы; 3) корытынды кезен болып болинеди. тинтудин алдын ала кезени оны жургизетин орынга келуден, тинтилетин обьектиге енуден жане кажетти камтамасыз ету шараларын жургизуден турады. Шолу сатысында тергеуши ман жаймен танысу натижесинде тергеу обьектиси туралы малиметтерди тузетеди жане толыктырады ерекше зерттеуди талап ететин учаскелерди, коп енбек синируди кажет ететин жумыстарды, арнаулы издеу аспаптары мен куралдарын колдануды бекитеди.катысушылардын санына байланысты жеке дара немесе топтык издеу жургизиледи. миндеттерди болу бойынша издеу бирге немесе болек, ал тексеру катарласа немесе карама карсы болуы мумкин. Тинтилетин обьектиге жургизилетин сипаты бойынша заттардын тутастыгын бузбай тексеру жане обьектилердин жекелеген боликтерин буза отырып тексеру болып болинеди. Жабык белгилерди табудын тиимди адиси биртекти заттарды немесе учаскелерди салыстыру болып табылады. Тинтудин процеси мен натижелери ерекше сайкес тергеу аретинде издеудеги обьектилердин табылу шарасы бойынша жуйеленип бекитиледи. корытынды кезенде натижелер шыгарылып, хаттама жасалынады.
61.Тінтудің жеке түрлерін жүргізудің және дайындаудың тактикалық ерекшеліктері.
Тинтудин жеке турлерин жургизудин жане дайындаудын сонын ишинде уй жайлардагы тинту тактикасынын ерекшеликтери ретинде тургылыкты, оган косымша салынган жайларда издеу жекелеген боликтери мен гимараттар байланыстырушы болиги аркылы, сондай ак ишки жабдыктар: жихаздар мен баска да жылжымалы заттарды тексеру бойынша жургизиледи. Уй жайдын ишиндеги тинтуди мумкиндигинше олшеуден бастаган жон. ишки кабыргалар мен коршаулардын согылган материалдарынын биртектилигине назар аудару керек. Куыстао мен косылган ботен заттар согу аркылы аныкталады. Барлык желдеткиштердин комейи, каптама торлар, терезе жане есик ойыктарын барынша назар сап караган жон, асиресе ынтаны купия жерди издеуге жумсау керек. жергиликти учаскелерди тинту тактикасынын ерекшеликтери ашык жерди тексеруге кирискенде, ен алдымен, аумакты табиги шектеулермен жане казыктармен белгиленген жекелеген учаскелерге болу кажет. Тинтилетин аумак жоспарлы турде зерттеледи, су коймаларына, ку бутак уйндилерине, текшелеп жиналган отынга жане т.б. жити назар аударылады. Издеу-кызметти иттери мен жогарыда корсетилген техникалык куралдарды пайдалану улкен табыска жеткизуи мумкин. Жеке адамды тинту ерекшеликтери мундай тинту, ережеге сайкес, тиу туру калпында жургизиледи. Тинтилетин адамга колындагы бар затын жерге койып, кимылдамай туру керектиги айтылады. Тинтилушинин кенеттен шабуыл (карсылык) жасамауы ушин оны терис каратып, басынын денгейинде дейн котерилген колын кабыргага тиретип, ал аяктарын иыгынын енимен бирдей етип тургызып кояды. ол осы калпында тинту аякталганша туруы керек. Тинтуши тинтилуши адамнын арка жагында турып тексеру жургизеди. Сактану шаралары сакталадв жане ен алдымен тмнтилуши адамда кару барма, жок па соган коз жеткизу керек. Жеке тинту, кобинесе жогарыдан томен карай жургизиледи. ен алдымен бас киим,содан сон сырт киим жане т.б. Арбир зат барлык жагынан тексерилуи керек. Сезикти тустары согиледи. Аяккиимдер мукият каралады, асиресе колдан тигилген жане ортопедиялык турлери жити назарга алынады.
92. Тергеудің алғашқы кезеңіндегі типтік ситуациялар және болжаулар жасау.
Тергеудин алгашкы кезени тергеушиден барынша шугыл арекетти талап етеди. Ол ози тергемек болган окиганы коз алдына келтирип, барынша мол далелдерди тауып, жинап улгеруге тиис, керисинше болгаг жагдайда ол далелдер жогалуы немесе жойылуы мумкин; ол кылмысты "изин суытпай" ашуга киналилерди аныктау, устауга жане кылмыс натижесинде келтирилген зияннын орнын толтыруга бар куш-жигерин жумсауга тиис. Бул миндеттерди шешу ушин тергеушиде оларды шешудин калыптаскан жолдары туралы маглумат болуы тиис, сонымен катар, ол жумыс барысында кездесуи мумкин киындыктар туралы да билуи тиис. Мунын бари жекелеген адистеме курылымынын карастырылып отырган болшегинде камтылган. Адистеменин осы тарауы негизинде, тергеушинин кылмыстык иске катысты жумысынын алгашкы кезениндеги ис-арекеттинин алгоритмдери карастырылган. Олар истин аныкталуга тиис ман-жайларына жане оларды зерттеуге нускаулар береди: белгили бир тергеу арекети жане шугыл-издестиру шаралары.
84.Тергеу адистемесинин тусиниги, миндеттери,курылымыЖекелеген қылмыс құрамының мазмұнын терең ашу, олардың белгілерін анықтауды жеңілдету және нақты істелген іс-әрекетті дұрыс саралау мақсатымен қылмыс құрамының түрлері нақты белгілер бойынша өзара бөлінуі мүмкін.
Қылмыстық құқық ғылымында мұндай бөлінудің негізі (критериясы) болып: біріншіден, іс-әрекеттің қоғамға қауіптілігінің дәрежесі, екіншіден, қылмыс құрамының құрылысы есепке алынады.
Іс-әрекеттің қоғамға қауіптілігінің дәрежесі мен мәніне қарай құрамдар негізгі, жауаптылықты ауырлататын қылмыс құрамдары және жауаптылықты жеңілдететін қылмыс құрамдары болып бөлінеді.
57 Тергеу қарауының басқа да түрлерінің (куәландыру, мәйітті қарау) тактикасы. Мәйітті қараудың тактикасы. Мәйіттің кім екенін анықтап, сөйтіп өлген адамның аты-жөнін білу үшін, ол тануы мүмкін делінген адамға көрсетіледі. Мұндай тану үшін көрсетудің өзіндік ерекшелігі бар. Басқа объектілердей емес мәйіт жеке көрсетіледі. Оны көрсетер алдында арнайы сот-сараптама жұмысы жүргізіліп, мәйітті кісі көретіндей жағдайда келтіреді. Тануға мәйітханада жатқан мәйіттің беті және басқа да дене мүшелері, әсіресе , ине шаншып әлемештеген белгілер денедегі тыртық, басқа ерекше белгілері көрсетіледі.Танушы өлген адамның туысқаны, жолдасы, не басқа да таныс адамдарды болуы мүмкін.Сондықтан мәйітті көріп, тану олардың көңіліне өте ауыр сезім туғызады. Осыған орай тану үшін көрсету алдында сот сарапшысына мәйітті белгілі бір қалыпқа келтіруге ұсыныс жасалады. Тергеу тәжірибесінде кей жағдайларда, өздерінің хабар-ошарсыз кеткен туыстарын «біреу олтіріп кетті ме» деп күдіктенген тұлғаларға аты-жөні белгісіз мәйіт көрсетіледі.Егер олар мәйітті танып, оның кім екенін айтса, тергеуші осы жөнінде хаттама жазып, осы адамнан жауап алады. Мәйітті тану үшін көрсету тергеу әрекеті заңды түрде жүргізілсе тергеуші танушыдан мәйітті қандай бет келбетінің, дене құрылысының ерекшелікткрінен танығандығы жөнінде анықтап сұрауы керек. Мәйіттің өзі ғана емес, оның жеке дене мүшелері де тану үшін көрсетілуі мүмкін. Мұндай жағдайда осы дене мүшесінің қандай ерекше белгілері бойынша танылғандығы анықталып, хаттамаға жазылады.
Қуәландірудің тактикасы.Таргеу әрекетінің ерекше бір түрі- адамдарды куәландыру. Қылмыстық істерді тергеу кезінде кейбір жағдайларда сезікті адамның, айыпкердің не жәбірленушінің, днесінде әр түрлі дақ, ерекше белгілер, не іздер баолығын анықтау үшін оларды заңда көрсетілген тәртіпті сақтай отырып, куәландырып қарауға тура келеді.Өзіндік міндетті бойынша және қарау мезгілінде қолданылатын тәсілдер бойынша куәландыру бірде тергеу әрекеті есебінде жүргізілсе, екінші жағдайда сот-сараптамасының ерекше түрі есебінде жүргізіледі. Осыған байланысты олар тергеулік және медициналық куәландыру деп аталады.Тергеу есебі ретінде жүргізілетін жағдайдан басқа, объектілерді қарау үстінде әдеттегідей пайдаланылатын әдістер қолданылады. Бұл тергеу әрекетін жүргізгенде негізінен куәландыратын адамның кезінде бір ерекше белгілер, дақ және басқа іздердің болуы тексеріліп, қаралады. Куәландыру сонымен қатар сот-медициналық сараптаманың ерекше түрі есебінде жүргізіледі. Сезіктінің, не жәбірленушінің денесін қарағанда арнайы медициналық білім қолданылып, олардың денесінде бар жарақат тексеріліп, зерттелсе ондай куәландыру сараптамалық зерттеудің бір түрі болып саналады.
59 Тінтудің түсінігі түрлері міндеттері Тінту дегеніміз үй-жайды, қора-ауланы еріксіз түрде қарау арқылы іске қатынасы бар айғақ заттарды, тығылып қалған қылмыскерді тауып алу үшін жүргізілетін, заңда көрсетілген күрделі тергеу əрекеті.Тінтудің мақсаты — əдейі тығып қойған немесе тығулы тұрған айғақ заттарды арнайы тактикалық əдістерді қолдану арқылы тауып алу.К ейбір авторлар тінту əрекетін жедел-іздестіру əрекеті ретінде қарастырады.Тінтуді жедел-іздестіру əрекеті деп санауға болмайды. Жедел-іздестіру əрекеті, əрине тінту үстінде, тіпті тінту басталғанға дейін де жүргізіледі. Оның мақсаты — тергеушіге тінтуді сапалы жүргізуге керекті деректер тауып беру, атап айтқанда қандай зат қай жерде болуы жөнінде, тінтілетін адамда қару бар ма, жоқ па, тінтуді жүргізуге керекті мəліметтер жинап, тауып беру. Сондықтан жедел-іздестіру жұмыстарын тінтумен тұтас күйде қарауға болмайды. Тінтудің басқа тергеу əрекеттерінен айырмашылығы — оның еріксіздігі.Т інтудің бірнеше түрлері болады. Ол — жеке адамды тінту (личный обыск),тұрғын үйді, жеке бөлмені тінту, ауланы немесе басқа ғимараттар мен нысандарды тінту.
70 Тергеу экспериментінің түсінігі міндеттері және түрлері Тергеу эксперименті дегеніміз, ол қылмысты оқиғаның кейбір мән-жайларын осы оқиғаға ұқсас және сәйкес жағдайда әр түрлі сынақ тәжірибелер жүргізу арқылы осы жағдайдың, құбылыстың болу мүмкіндігін тексеру үшін жүргізілетін тергеу әрекеті. Тергеу эксперименті-іс жүргізу кезінде пайдаланылатын танымдық әдісті қолданудың айрықша бір нысаны.Бұл әдіс әр түрлі тергеу әрекеттері үстінде қолданылады.Тергеу эксперименті-өз алдында дербес, өзіне тән міндеттерді бар іс жүргізу әрекеті. Сонымен бірге ол тергеудің басқа да әрекеттерімен тығыз байланысты, міндеттері жағынан өзара ұштасып жатады. Тергеу эксперименті шешетін сұрақтарына қарай 3 түрге бөлінеді:1.кейбір құбылыстың не әрекеттің айтылған, көрсетілген жағдайда болуы мүмкін бе, жоқ па, соны анықтау.2.Белгілі бір жағдайда болған оқиғаны, құбылысты көріп қабылдауға, сөзді, дыбысты естуге бола ма, соны анықтау. 3.із қалдыру сипатын, оның механизмі анықтау. Тергеу экспериментінің бұл түрі өзінің мән-мазмұны жағынан Кримин\алық сараптаманың кейбір түрлеріне жуықтайды. Алайда, із қалдыру сипатын анықтау үшін ғылыми саралаудың қажетті жоқ, экспериментті тергеушінің өзі жүзеге асырады.
92. Тергудің алғашқы кезеңіндегі типтік ситуациялар және болжаулар жасау. Тергеудин алгашкы кезени тергеушиден барынша шугыл арекетти талап етеди. Ол ози тергемек болган окиганы коз алдына келтирип, барынша мол далелдерди тауып, жинап улгеруге тиис, керисинше болгаг жагдайда ол далелдер жогалуы немесе жойылуы мумкин; ол кылмысты "изин суытпай" ашуга киналилерди аныктау, устауга жане кылмыс натижесинде келтирилген зияннын орнын толтыруга бар куш-жигерин жумсауга тиис. Бул миндеттерди шешу ушин тергеушиде оларды шешудин калыптаскан жолдары туралы маглумат болуы тиис, сонымен катар, ол жумыс барысында кездесуи мумкин киындыктар туралы да билуи тиис. Мунын бари жекелеген адистеме курылымынын карастырылып отырган болшегинде камтылган. Адистеменин осы тарауы негизинде, тергеушинин кылмыстык иске катысты жумысынын алгашкы кезениндеги ис-арекеттинин алгоритмдери карастырылган. Олар истин аныкталуга тиис ман-жайларына жане оларды зерттеуге нускаулар береди: белгили бир тергеу арекети жане шугыл-издестиру шаралары.
94. ұрлықтың тонаудың және қарақшылықтың криминалистік сипаттамасы.Анықталуға жататын мән жайлар
. Тонау пен карақшылык қоғамға өте қауіпті қылмыстар болып саналады, өйткені олар жәбірленушілерге материалдық зиян келтіріп қана коймай, олардың өмірі мен денсаулығына қастандық әрекет жасаумен байланысты болады. Сондай-ақ, қарақшылық, шабуыл мен тонауды, олардың негізінде баскесерлік шабуылдар, қорқытып алушылык және т.б. қылмыс жасайтын қылмыстық құрылымдар қалыптасатын топтар жиі жасайды.
Тонау мен қарақшылық шабуылдың көпшілігі азаматтардың жеке мүлкін (бөрікті, аз мөлшердегі ақша, киім, тағам жәнет.б. заттарды) тартып алу мақсатында және әдетте арнайы дайындықсыз жасалады. Қылмыскерлер шағын топтар кұрамында немесе жекелеп, негізінен ашық жерлерде (көшелерде, саябақ-тарда, үйлердің аулаларында) кешкі уақытта әрекет жасайды, алайда қарақшылық пен тонау күндіз де жиі жасалады.
Мемлекеттің немесе коммерциялық құрылымдар (ақша қаражатын сақтау орны, ақша айырбастау пункті, кассир, инкассаторлар), мүлкін тартып алуға, сонымен қатар такси, жеке көлік жүргізушілеріне және азаматтардың тұрғын үйіне қарсы бағытталған тонау мен қарақшылық шабуылдар сирек кездеседі, бірақ
дәл солар қауіпті болып табылады. Мұндай қылмыстарды негізінен ұйымдасқан топтар жасайды. Әдетте бұған алдын ала мұқият дайындалады: қылмыскерлер объектіні күзету жүйесімен толық танысып шығады, қылмыс құралдарын, жасырыну тәсілдерін мұқият даярлайды, қылмысқа қатысушыларды іздестіреді.
Тонау мен қарақшылық шабуыл барысында із қалыптастыру тетігінің бірқатар ерекшеліктері болады. Әдетте оқиға болған жерде қылмыс іздері мен басқа да заттай дәлелдемелер өте аз қалады. Көзімен көрген адамдар тонау немесе қарақшылық шабуылды толық бақылай алмайды; яғни олар жауап алған кезде болған оқиғанын кейбір жерлерін ғана айтып береді және көп жағдайда көз көрген куәгерлер тіптен болмайды. Жәбірленушілерді айтатын болсақ, олардың кейбіреулері қылмысқа байланысты жүйкесінің күйзелуіне себепті болған оқиғаны бұрмалап қабылдайды. Жәбірленушілерге кейде қылмыскерлер саны көп болып, олар «биік бойлы», «түрлері хайуан тәріздес» және т.б. болып көрінеді. Сондықтан, тергеуші көз кергендер мен жәбірленушілерден алған мәліметтерге сын көзбен қарап оларды басқа дәлелдемелермен салыстыра отырып, мұкият кайта тексеруі тиіс.
І
7. Із қалыптасудың мазмұны туралы жеке криминалистік теорияның мазмұны.Криминалистикадағы іздердің жіктелуі.
Іздердің қалыптасуы.Дәстүрлі түрде Кримин\ада іздерді әмбебап және материалды деп бөледі. Із қалдыру түрлі негіздер бойынша жіктелуі мүмкін іздерді қалдырушы объект бойынша іздерді жіктеу: бұл жіктеу біршама қиын болып табылады және бірнеше жіктелу деңгейінен тұрады. 1. Жалпы деңгей — адам іздері, құрал-сайман іздері. Аталған із қалдырушы объектілер өздерінің белгілі бөліктерімен із қалдырады. Мысалы, адам қол, аяқ, тіс, ерін, киім іздерін қалдыруы мүмкін; бұл із-қалдырушы объект бойынша іздердік жіктеудің екінші деңгейі. Өз кезегінде, қол іздеріне саусақ іздер және алақан іздері, ал аяқ іздеріне — аяқкиім, шұлықтағы аяқ ізі, жалаң аяқ ізі болуы мүмкін. Перифериялық іздер — із қалдырушы объект пен контакт ауданынан тыс із қабылдаушы беттің өзгерісі есебінен пайда болады. Адам қолының тері қабатын криминалистік зерттеуге трасологияның «дактилоскопия» деген тарауы арналған. Алайда оқиға болған жерде табылған алақан іздері де дак-гилоскопиялық зерттеуде қолданылуы мүмкін. Трасологиялық маңызы бар адам іздеріне:қол іздері,аяқ,аяқ киім іздері,тістердің іздері,сондай –ақ папиллярлы өрнектері жоқ басқа да іздер,атап айтқанда:бас бөлшектерінің іздері жатады. Қолдың іздері-басқа іздерге қарағанда қылмысты тергеу мен ашу кезінде жиі әрі нәтижелі қолданылады.Қол іздері арқылы адамның жынысын,шамамен жасын,қай қолмен ж/е қандай саусақпен қалдырылған із екендігін,кей жағдайларда кәсібі мен қолдарындағы т.б. кемістік белгілерін анықтауға мүмкіндіктер болады. Аяқ іздері-жалаң аяқ іздері,аяқ киім іздері,шұлық іздері болып бөлінеді.Жалаң аяқ н/е шұлық іздері б/ша адамды,ал аяқ киім іздері б/ша аяқ киімді идентификациялайды.Жеке табылған аяқ киім іздері мен сол іздерді қалдырған объектіні идентификациялаумен қатар,диагностикалық сипаттағы өзге де мәселелер шешілуі мүмкін.Идентификациялық ж/е диагностикалық мәселелерді шешу кезінде жекеленген іздермен қатар,аяқ іздері «жолдары» зерттелінеді.Тістің іздері-көбінде азық-түліктер мен басқа да заттарда тұлғалардың тістерінің іздері қалады.Тістің іздері адамдардың денелерінен табылуы мүмкін.Тіс іздері олар қандай жағдайда қалдырғанын анықтауға ж/е адамдарды идентификациялауға болады.
М
42.Материалдар мен заттарды крим.зерттеудин тусиниги,мiндеттери.
Заттар мен материалдар кылмыстын жасалуы мен ашылу тасили, кылмыскер жане кылмыс жасаган жагдайтуралы бастапкы акпарат болгандыктан тергеу iсiнде кенiнен колданылады. Кылмыскер кылмыстжасаган кезде ерiктi немесе ерiксiз турде нарселiк-iз немесе заттык-iз болып табылатын объектiлердiн сырткы курылысын,курамын немесе курылымын озгертедi. Кылмысты тергеу саласындагы жаратылыстану жане техникалык гылымдардын бiрлесуi натижесiнде заттар мен материалдарды зерттеуде макро жане микро сандарды коса ала отырып,iздестiруде жане далелдеуге кунды акпараттар алуга кол жеткiзiлдi. Заттар мен материалдар издестиру мен далелдемелерде манызды акпараттар береди жане олар кылмыстык истин Ар турли сатыларында,асиресе окига болган жерди карауда,тинтуде,алуда, колга тусириледи.Олар Ар турли агрегаттык куйде болуы мумкин:катты,суйык жане газ куйнде.тутас буйымдар,дактар,болшектер,талшыктар
Заттар мен материалдарды криминалистiк зерттеу процесiнде шешуге болатын диагностикалык мiндеттер:
•тiкелей,заттар мен материалдардын курамын,олардын табиги шыгу тегiн,оларды колданудын саласын немесе касиетi аныктауга байланысты(мысалы,молдiр тасы бар сары мкталдын жасалган сактнанын 583-сынамалы алтыннан,ал тас 0,4 карат тартатын гаухардан жасалганы,тiнту кезiнде алынган ак унтактын героин угiндiсi,шишадагы суйыктыктын экстракт болганын аныктау фактiсi);
•курделi де курамды мiндеттер,мысалы,ондiрiс технологиясын,берiлген буйымнын жасалуына карап "омiрбаянын" аныктау.Мундай мiндеттер салдардан себепке жол сiлтейтiндiктен,кобiнесе колдагы заттар мен материалдардын шыгу тегiн аныктауга болады. Ол мiндеттердi кайтармалы деп атайды.
34.Мөрлер мен төрткүл мөрлер таңбасын зерттеу және оларды идентификациялау.
Құжаттағы мөртаңбаларды зерттеу кезінде ол осы мекеменің мөрімен басылды ма,әлде сезіктіден алынған немесе қандай да бір басқа мөрмен басылған ба,соны анықтау қажеттігі туындайды.
Мұндай зерттеу жүргізу үшін тексеріліп отырған мөр таңбаны зерттеліп отырған құжаттағы мөр таңбамен салыстырып қарау керек.Салыстырмалы зерттеуде қолданылатын мөр таңба үлгілері болуы қажет.Үлгілер зерттеліп отырған құжаттың қағазындай қағазға және қатты ақ қағазға мөр таңбаларды 10-15 рет әр түрлі дәрежеде басу арқылы алынады.
Мөр және төрткүл мөрлерді идентификациялау олардың жалпы және жеке белгілерінің сәйкестігі мен ерекшелігін анықтай отырып жүргізіледі.
Мөр және төрткүл мөрдің жалпы белгілеріне:оның формасы,көлемі,мөрдегі мәтіннің орналасуы мен мазмұны,елтаңбаның,эмблеманың,қаріптің көлемі мен суреті,ал жеке белгілеріне:ұсақ деталь формалары,бір-біріне қатысты жеке элементтердің орналасуы,штрихтарды қосу бұрышының көлемі,жеке әріптер мен белгілердің және т.б.қисаюы мен өзгеру ерекшеліктері жатады.
Ж
39. Жедел-анықтамалық және жедел іздестіру тіркеулері.
Жедел-анықтамалық тіркеулер-сырт әлпетінен көрінетін,көзбен қабылданатын тіркеу белгілері бар объектілер:
-алфавиттік тіркеу;
-дактилоскопиялық тіркеу;
-бейне банктер мен бейнежазу картотекалары;
-шетел азаматтарымен азаматтығы жоқ адамдардың құқықбұзушылық және қылмыстарын тіркеу;
-антиквариаттар мен мәдени бағалы заттарды тіркеу;
-атыс қаруларды тіркеу;
-жалпы мемлекеттік айналымдағы құжаттары мен нөмірлі заттарды тіркеу;
-іздеудегі және иесі жоқ көлікті тіркеу.
27.Жазудың идентификациялық белгілері және олардың жіктелуі.
Жазу дегеніміз-адамның ойын,жазу белгілері арқылы бекітетін және жеткізетін құрал болып табылады.Жазуды үйрену ұзақ оқып үйрену және дағдының күрделі қалыптасу нәтижесінде пайда болады.Дағдының қалыптасуы адамның орталық жүйке жүйесінің қызметіне байланысты.Жазу дағдысының қалыптасу негізінде оның рефлекторлық қызметінде жатыр.Бір қалыптағы қол қимылының қайталану барысында дағды қалыптасады(динамикалық стереотип).Қол қимылын үйрену кезінде(әріп,сан,сөз,фраза)бірте-бірте автоматикалық дағдыға айналады.Бұл адамның физикалық,анатомиялық,психологиялық ерекшеліктеріне байланысты болады.
65. Жауап алу,оның міндеттері,түрлері.
Жауап алу-бул айгак алуга багытталган оте кен тараган тергеу арекети. Сонымен жауап алу дегенимиз-жауап алынатын адамнын ягни, жабирленушиден, куадан, сезиктиден, айыпталушыдан кылмыстык иске манызы бар акпараттарды алу жургизилетин процесуалдык арекет. Жауап алудын турлери: 1)жауап алынатын адамнын процесуалдык жагдайы бойынша куаден, сезиктиден, жабирленушиден, сотталушыдан, кудиктиден, сарапшыдан жауап алу; 2) жауап алынатын адамнын жас ерекшелиги бойынша ересек адамнан, камелеттик жаска толмаганганнан, киши жастагы баладан жауап алу; 3) кезектилиги бойынша алгашкы жане кайталап жауап алу; 4)жауап алынатын адамнын туракты устанымы бойынша дурыс айгак беретин тулгадан, коринеу жалган айгак беретин тулгадан, адал ниеттен адаскан тулгадан жауап алу. Жауап алудын миндеттери: жалпы жауап алудын алдында тергеуши миндетти турде жауаптылушыга онын кукыктары мен миндеттери тусиндирилип, КР КК ис жургизу кодексинин тиисти баптарымен таныстырылады.Жауап алу жауап беруши тулгага истин жай жапсары туралы ози билетинин айтып беруи, айыпталушыдан жауап ала отырып, тергеуши, ен алдымен, оган айыпкер ретинде жауап тарту туралы каулыны корсетеди, айып тагудын манин тусиндиреди, мунан сон ол озин кинали екенин толыктай, ишинара мойындайма али кинасизбин деп санайма деген деген маселени айгактар бериун жане коргаушы алуга кукыгы бар жане т.б.
66.Жауап алу тактикасының жалпы ережелері.
Жауап алу тактикасынын жалпы ережелерине: жауап алу тергеу жургизилетин немесе жауап алынатын адам орналаскан жерде, занда накты карастырылган жайгдайлармен камелеттик жаска толмагандардан жауап алганда (коргаушынын, педагогтин, занды окилдин немесе жакын туыстарынын катысуы) баска кезде тергеушимен онаша жерде откизиледи; жауап алынатын адамнын жеке басын аныктауы тиис кукыктары мен миндеттери тусиндирилуи тиис, иске катысты ман жайлардв айтуды усынудан басталады, айгактар хаттамага биринши жакты жане созбе соз жазылады, жауап алудын максаттылыгы-жалпы кез келген емес, алдын ала ойластырылган максатта, белгили бир акпаратты алу ушин жургизиледи,жауап алуды озгертуге, ол тусиниктерди жауап алушы адам га тануга кукылы емес, жауап алудын обьективтилигинин бир кепели-жауап алушыга жетекши сурактар коюга, ягни ис жузигде белгили бир жауаптар беруге тартушылык занмен тыйым салынады, жауап алудын табысты болуы тергеушинин жауап алу кезинде жауап алатын адамнын тулгалык ерекшеликтерин-онын психикасын,мадени,билимдилик денгейн, мамандыгын, козкарасын жане т.б. каншалыкты толык есепке алуы мен пайдалануына байланысты. онсыз жауап алу максатында табыска жету шартына кажетти жауап алынатын адаммен психологиялык байланыс орнату мумкин емес, жауап алу тынгылыкты дайындыкты талап етеди жауап алу ушин бастапкы малиметтерди жинау усынылады жауап алудын нысанын аныктау, айгактарды толык жане дал болуына асер ететин жеке тулганын психологиялык касиеттерине ерекше назар аудара отырып, жауап алынатын адамнын жеке басы туралы малиметтер алу. Жауап алынатын адамнын жеке басын зерттеу онын айгактарды калыптастыру процесинде ие болган ерекшелигин, жауап алуда онын минез кулкынын желиси мен жауап алудын кажетти тактикасын азирлеуди аныктауга комектеседи.
Ү
83.Үлгілердің түсінігі және түрлері,оларды алу тактикасы. Үлгілер алу ҚР ҚІЖК 256 бабында былай көрсетілген: Тергеушi көзi тiрi адамның, мәйiттiң, жануардың, бұйымның, заттың қасиеттерiн бейнелейтiн үлгiлерiн зерттеудiң iс үшiн маңызы болғанда оларды алуға құқылы.
2. Үлгi ретiнде, атап айтқанда:
1) қан, ұрық, шаш, қиып алынған тырнақ, дененiң сыртқы бетiнiң микроскопиялық қорытындылары;
2) сiлекей, тер және басқа бөлiнiп шығатындар;
3) терi бедерiнiң iзi, тiстiң қалыбы;
4) қолжазба мәтiн, бұйымдар, адамның дағдысын бейнелейтiн басқа материалдар;
5) дауыс фонограммасы;
6) материалдардың, заттардың, шикiзаттың, дайын өнiмнiң сынамалары;
7) гильзалардың, оқтардың қару мен тетiк iздерiнiң үлгiлерi алынады.
3. Үлгiлер алу туралы дәлелдi қаулы шығарылады, онда: үлгiлердi алатын адам; үлгiлер алынатын адам (ұйым); нақты қандай үлгiлер қандай мөлшерде алынуға тиiс екенi; үлгiлердi алу үшiн адамның қашан және кiмге келуi керек екенi; үлгiлер алынғаннан кейiн қашан және кiмге ұсынылуға тиiс екенi көрсетiлуге тиiс.
4. Қылмыстық iстi қозғау туралы шешiм қабылдау үлгiлердi зерттеусiз мүмкiн болмаған жағдайларда олар қылмыстық iс қозғалғанға дейiн алынуы мүмкiн. Сезiктiден, айыпталушыдан үлгiлер мәжбүрленiп алынуы мүмкiн.
2. Жәбiрленушi мен куәден үлгiлер алу, мұндай әрекеттi жасауды сезiктi, айыпталушы өзiн қылмыс жасады деп әшкерелейтiн айғақтарды тексеру үшiн табанды түрде талап еткеннен, сондай-ақ жыныстық аурулар мен өзге де жұқпалы ауруларды анықтау үшiн, мұндай анықтау iс үшiн маңызы болғанда үлгiлер алу қажет болғаннан басқа жағдайларда, жәбiрленушi мен куәнiң келісімiмен ғана жүргiзiлуi мүмкiн.
Ұ
97.Ұрлықты,тонауды және қарақшылықты тергеу кезіндегі жеке тергеу әрекеттерін жүргізудің тактикасы. Сот сараптамасын тағайындау.
Тонау мен қарақшылықты тергеу барысында оқиға болған жерді қарау,
Егер жәбірленушінің оқиға болған жерді қарауға қатысуға шамасы болса,
Қарау барысында тергеуші қол, аяқкиім, қан іздерің, қылмыскер не
Тонау немесе қарақшылықты тергеу барысында қылмыс іздері мен заттай
Егер тонау немесе қарақшылық кезінде қылмыскер мен құрбанның арасында
Қарақшылық және тонау жайлы іс бойынша жәбірленушіден жауап алу
Шабуылға ұшыраған жәбірленушіден жауап алу алдында оны жұбатып, оның
— тонау немесе қарақшылық шабуыл қайда және қашан болды;
— жәбірленуші қандай себеппен қылмыс жасалған жерде болды;
— тонау немесе қарақшылық шабуыл кезінде оқиға қалай дамыды
— егер қылмыскерлер қаруланған болса, қандай қарумен қаруланған және
— тонау немесе қарақшылық шабуыл барысында жәбірленуші қандай әрекет
— тонау немесе қарақшылық шабуылдың жәбірленушіге келтірген зардабы қандай
— қылмыскерлердің белгілері қандай, жәбірленуші қылмыскерді тани ала ма,
— ұрланған бұйымдардың белгілері қандай;
— тонау немесе қарақшылық шабуылдан кейін жәбірленуші не істеді;
— болған оқиғаны кім көрді немесе кім көруі мүмкін
Сұрақ-жауап барысында жәбірленушіден мейлінше толық және нақты жауап алуға
Қарақшылық жайлы іс бойынша, егер жәбірленушіге күш қолданылған болса,
Егер жәбірленушіні куәландыру нәтижесінде күш көрсету іздері табылса, лезде
Қылмыскерді ұстау кезінде батыл, сонымен қатар сақтанып әрекет ету
Осы категориядағы іс бойынша тұрғын үйде тінту жүргізудің мақсаты
Қарақшылық шабуыл туралы іс бойынша ұсталған тұлғаны куәландыру мен
Оқиғаны көзімен көрген тұлғалардан, куәлардан (егер олар бар болса)
Қылмыс жасады деген сезікті тұлға ұсталмаған жағдайда, тергеу әрекеттерімен
Тонау және қарақшылық жайлы іс бойынша тергеудің келесі кезеңінде
2.1 Алғашқы тергеу әрекеттері, жедел іздестіру шаралары, тергеуді жоспарлау
Криминалистік тұрғыдан алғанда тонау мен қарақшылық құрамдары
Бұл қылмыстардың дөрекілігі мен ашық сипаты, олардың
Банктерге (ақша айырбастау орындарына, жинақ банктерінің бөлімшелері
Азаматтардың пәтеріне қарақшылық шабуыл жасауда қылмыскерлер өздерін милиция
Тонаулар мен қарақшылық шабуылдардың криминалистік сипаттамасы келесі жағдайларды
а) қылмыс субъектісі бойынша – шабуылды кім жасады,
б) субъективтік жақ бойынша - қылмыстың уәжі мен мақсаты,
в) қылмыстың объектісі бойынша – зардап шегішу кім,
г) объективті жақ бойынша - шабуыл жағдайы, шабуыл
Тексеруді жоспарлау. Әдетте қылмыстық іс зардап шеккен
Алғашқы екі жағдайда тексеру жоспары, алғашқы шұғыл-іздеу
Шұғыл жоспарда “ізін суытпай” артынан қуу, қылмыс орнын
Тонау бойынша да, қарақшылық істер бойынша да алғашқы
Зардап шегушіден сұрақ алуда анықталады: зардап шегуші шабуыл
Көзімен көрген-куәгерлер де ұқсас сұрақтар шеңберінде сұраққа
Қылмыс оқиғасының бастапқы мәліметтерін жинағаннан кейін тергеуші
Зардап шегушіні дәрігерлік-сот куәландырумен оның денесінде қандай
Күдіктіні қамауға алуда алғашқы тергеу әрекеттеріне
Күдіктіден жауап алуды оның, шабуыл жаслаған уақытта қайда
Тінту кезінде түрі бойынша қаруға ұқсайтын (оттықтар, ойыншық
Келесі тергеу әрекеттері. Тексерудің бұл сатысында
Тану үшін күдіктіден алынған заттардың бәрін бірден көрсетуге болмайды.
Айыпталушыны сұраққа алу пәнін қылмыстың барлық жағдайы және оған
2.2 Тағайындалатын сараптамалар
Қарастырылып жатқан категориядағы іс бойынша тергеуді келесі кезеңінде әртүрлі
Заттай дәлелдемелердің сот-медициналық саратамасы оқиға болған жерде, сезікті немесе
Трасологиялық сараптама барысында қолдың, аяқкиімнің және т.б. іздерін нақты
Сот-топырақтану сараптамасы сезікті аяқкиімінен немесе көлік табанынан табылған топырақ
Жауап алу барысында айыпкерге қойылатын сұрақтар тергеудің бастапқы кезеңінде
Тонау және қарақшылық шабуылдарды тергеудің келесі кезеңіне тануға ұсыну,
О
75.Объектілердің жеке түрлерін тану үшін көрсетудің ерекшеліктері. Тану үшін көрсетуді жүргізудің барысы мен нәтижесін бекіту және олардың дәлелдемелік мағынасы.
Әр түрлі объектілерді тану үшін көрсетудің тактикалық ерекшеліктері.Адамды тану үшін көрсету:
1)тану үшін көрсетілген адамдардың жалпы саны кемінде үш адам болуы керек.Бір танушыға бір уақытта бірнеше танылатын адамдарды көрсетуге болмайды,сонымен қатар бірнеше танушыға бір адамды көрсетуге болмайды,себебі біреуінің көрсетпесі басқаларға әсер етуі мүмкін:
2)танылуға тиіс адам тануға қатыстырылатын адамға жынысы бір,сыртқы бейнесі,пішіні мен киімінде айтарлықтай айырма жоқ басқа адамдармен бірге көрсетіледі.
3)танушы мен танылуға тиіс адам таныс болмаулары керек және олар тергеу әрекеті басталғанша бір-бірін көріп қоймайтындай жағдай жасалуы тиіс.
4)танушының қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында,сондай-ақ дауыс,сөйлеу,жүріс ерекшеліктері бойынша тану кезінде адамды тану үшін танылуға тиіс адам танитын адамды көрмейтіндей жағдай жасау тиіс,бірақ біздің республикада көптеген анықтама,тергеу және сот органдарында мұндай жағдайдың осы уақытқа дейін жасалмағанын айта кеткен жөн.
Оқиға болған жерде табылатын мәйіттің жеке тұлғасын анықтау үшін тану тергеу әрекеті жүргізіледі.Мәйіттің кім екенін анықтап,оның аты-жөнін білу үшін мәйітті тани алатын адамға көрсетіледі.Мұндай тану үшін көрсетудің өзіндік ерекшеліктері бар.Әдетте,мәйіт жеке бір өзі көрсетіледі.Апатқа ұшырап көп өлім болған жағдайда тану бірнеше қаза болғандардың арасында жүргізіледі.
Егер әр түрлі себептер бойынша мәйіт танылмаса,ол суретке түсіріледі,кейде өлікбетінің масқасы түсіріліп алынады.Кейіннен олар тану үшін көрсетіледі.
Заттарды,бұйымдарды және құжаттарды тану үшін көрсету.
Іс бойынша алынған заттарды,бұйымдарды,құжаттарды тану үшін көрсету алдында тәртіп бойынша танушы адамнан жауап алынады.Танушы адам көрген объекті туралы мәліметтер беріледі.Қажет болған жағдайда суретін салып береді.Тануға көрсету үшін заттар сол тектес басқа заттардың арасында көрсетіледі,егер танушы көрсетілген затты таныса,оны нақты қандай белгілері бойынша танығандығы сұралып,анықталады.Заттар жоғалып қалған жағдайда не болмаса танушы адам қайтыс болған кезде тану сурет арқылы жүргізіледі.
54Оқиға болған жерді қарау алғашқы тергеу әрекеті ретінде.
Қылмыстық істерді тергегенде әр түрлі объектерді қарауға тура келеді. Жеке заттарды, мәйітті және басқа да объектілерді қарау бірде дербес тергеу қарауының түрі болып саналады да, кей жағдайларда олар оқиға болған жерді қараумен қамтылады. Егер айтылған объектілер болған жерден тыс жерде қаралса, бұл қарау жеке тергеу әрекеттері есебінде саналады.Оқиға болған жерді қарау,тергеудің бастапқы кезеңінде, қылмысты іс қозғалмай тұрғанда-ақ жүргізіледі. Көп қылмыстардың тергеуі оқиға болған жерді қараудан басталады. Оқиға болған жерді қарау дегеніміз іздерді, айғақ заттарды іздеп табуға, оларды алып, бекітуге және зерттеуге бағытталған, сонымен қатар жасалған қылмыстың мән-жайын, оның болу механизмін анықтау мақсатымен кідіртпей жүргізілетін, заңда көрсетілген тергеу әрекеті.
Оқиға болған жерді қарау қылмысты іздерін басқа да заттай дәлелдемелерді табу мақсатымен, оның жасалу жағдайын және қылмыстық іс үшін маңызы бар басқа да ұсыныстар мен мән-жайларды анықтау мақсатында жүргізіледі. Дайындық сатысы оқиға туралы хабар алынғаннан кейін қаратауға дайындалады және нақ сол жерге жүзеге жүзеге асырылатын дайындық әрекеттерін қамтиды. Оқиға туралы хабарланған бойда, тергеуші- не және қайда болғанын анықтап, оқиға орнындағы жабдықтарды қорғауды қамтамасыз ету үшін оқиға орнын қорғау туралы нұсқау жергілікті әкімшілік немесе полиция органы арқылы беруге;-қорғауды ұйымдастырушы қызметкерлерге мәліметтерді аса пайдалы болатын оқиғаны өз көзімен көрген тұлғаларды анықтау қажеттілігі туралы ескертуге;-егер жәбірленушілер болса, оларға медициналық көмек көрсету туралы нұсқау беруге;-полиция қызметкерлерді сезікті тұлғаларды ұстауға және болған оқиғаның зиянды зардаптарын болдырмауға шара қолданған-қолданбағанын анықтауға;-тергеу портфелінің, фотоппараттарының және қарау жүргәзуге қажет басқа да құралдардың толық жинақталуын оқиға орнына шығу алдында тексеруге және қажетті мамандарды шақыруға міндетті. Тергеуші қарау шеңберін анықтайды, оқиғаны өз көзімен көргенн тұлғалардан оқиға орнында қандай өзгерістер орын алғанын сұрап біледі, полиция бөлімшелеріне қылмысты ашу үшін жедел-іздестіру шараларын қолдануға нұсқау береді