Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
|
1 - билет 1) Назарбаев елімізде болған тарих толқындарын осы кітапта баяндаған. Алматы қаласында 1999ж Атамұра баспасында шыққан.Бұл кітап 8 бөлімнен тұрады. 8ші бөлім 12 кезеңнен тұрады. 1.ұлттық келбетті ұлықтайық(ұлт мәселесіне қатысты жалпы үрдісті танып түсіну )2.қазақ даласы ұлы түркі елінің қара шаңырығы (7ғ.Еуразиядағы тарих сахнасындағы тарихи тұлға түрік қағанаты)3.мәдениет келешегі (Қазақстан көп ұлтты мемлекет,негізгі мәдениет)4.алаш мұрасы және осы заман (алаш тарихы)5.ұлттық бірегейлік туралы (бірегейліктің түрі дін)6.тоталитарлық тәртіп пен ұлттық ұғымдар(тоталитаризм ол тарихтың бір зұлымдық әдісі)7.орталық Азияның тәуелсіз мемлекеттері және тарих тағлымдары (орталық азия халықтары)8.тарихтың шеңберлері және ұлттық зерде. Мынадай он екі кезеңнен тұрды.А)1арилер туралы яғни сақ тайп.b)Қаз.мекендер3 бұдан шамамен 4-5мың жыл бұрынғы тарих c)3-4 мың жыл бұрынғы сақ заманыd)1,5 мың жыл бұрынғы ғұн нәсілдері түркілер ашина руы туралы H)Бұдан 1300-1100 жылдар бұрынғы түркі халықтар туралыE)Бұдан 1100-900 жылдар бұрын Қаз аумағына арб‒ислам рухының тегеурінді толқыны жайлыS)11 ғ түркістаннан тараған аса қуатты рухани сәулет өнері туралыR)12-14ғ Шыңғыс әулетімен соғыс L)15-17ғ Қаз хандығының құрылғаны туралыY)17-19ғ Қазақ халқының жауынгерлік рухы туралыK)20ғ Ресей патшалығы құлағаны туралыJ)1980 ж ортасынан басталған кезеңнен қазіргі кезеңге дейінгі 2) Жүздердің қүрылған уақыты мен механизмі белгісіз. Жүз –тарихи шаруашылық және геогр аймақ, белгілі рулық топтың терр. Қазақ халқы үш жүзге бөлінеді :Ұлы жүэ. Терр:жетісу мен оңт. Қаз.Рулары:Уйсін,Дулат,Албан,Суан,жалайыр,шапрашты,қаңлы,сіргелі,ысты,ошақты,Қатаған Орта жүз. Терр: орталық және солт шығыс қазақстанРулары:қыпшақ , арғын, найман,керей, қоңрат, уақ,тарақтыКіші жүз. Терр: Бат. Қаз. Рулары:Әлімұлы:қарасақал, қаракесек, кете,төртқара,шөмекей,шектіБайұлы: Адай, алшын, жаппас,алаша, байбақты, беріш,есентемр,қызылқұрт, шеркеш,ысық,таз,масқарЖетіру:табын,тама,кердері,жағалбайлы,керейт,телеу,рамаданАлаш ертедегі түркі тайпаларының ең алғаш қауым болып біріккен одағы.17-18ғ ортасында барлық үш жүздің құрамына 112 рулық тайпалық бөліністер енген. Халық саны шамамен 2,3 млн адам болған . яси бакыты бірден сезілді Ш.Кудайберді ұлы 1858-1931Абайдың талант шәкірті 20ғдың басында жарыкка шыккан турік кырғыз қазақ хандығының шежіресі.енбегі бар. 3 А. Байтұрсынов1873-1937жж. Қазақ тілі білімінің негізін салушы. 1937ж 8 қазанда қайта қамауға алынды. 1909ж Қарқаралыда мұғалім болып жүргенде,патша үкіметінң қанау саясатына қарсы шыққаны үшін шілде айында Семей түрмесінде қамалды,1910 ж наурыз айынан Қазақ атты апталық газет ұйымдастырып, оның редакторы болды.1900ж. петербургте қырық мысал, 1911ж.Орынборда Маса атты кітабы шықты. М. Дулатов 1905-1907жж революциялық қозғалысқа қатысушы М.Дулатұлының саяси бағытта жазылған шығармалар:1910ж Бақысыз Жамал романы,1909ж Уфада, 1911ж Орынборда жарық көрген Оян қазақ1913жОрынборда Азамат атты өлеңдер жинағы шықты,1915ж терме деген әдеби публистикалық туындыларысы.М.Дулатұлы патша үкіметінің арграрлық саясатын өткір сынағандықтан қуғынға ұшырап Семейде, Омбыда,Қарқаралыда болып қазақ еңбекшілерінің саяси бағ.анықтауда ерекше рөл атқарды. 2 билет 1. Тас дәуірі.Қазақстан аумағындағы ежелгі адамдар іздері ерте палеолит (бзд 800-140 мың жыл)кезеңіне жатады. 1958ж археолог Х.Алпыспаев Қаратау жотасынан көптеген тұрақтар тапты. А)Ерте палеолит дәуірі.Бұл дәуір 600 мың жылдан астам уақытқа созылды.Ерте палеолит дәуірінде тас құралдар жасау тәсілі-жарып түсіру техникасы яғни малтатас мәдениеті деп аталды . Солт. Балқаш өңірінің Семізбұғы мекнінен 1611 тас құрал тапты . Алғашқы еңбек құралдарын чоппер және чопплинг деп атаған.Ерте палеолит ескерткіштері:Оңт.Қаз-бөріқазған, тәңірқазған, қазанғап, шабақты, арыстанды, қарасу. Орт.Қаз-құдайкөл, жаманайбат, семізбұғы. Шығ.Қаз – қозыбай Бат.Қаз - шабақтысай,сарыта Б)Орта палеолит дәуірі. Бұл дәүірде ежелгі адамдар Оңт. Қаратау жотасынан, Солт. Есіл өз. жоғарғы ағысына дейін батыста Сарысу өз. орта ағысынан, шығыста Ертіс өз. жоғарғы ағысына дейін мекендеді.Орта палеолит ескерткіштері:Оңт.Қаз-Ш.Уалиханов арындағы тұрақ, тоқалы, қызылрыспек. Орт.Қаз-батпақ, қарабас, агренсор Бат.Қаз-өніжек, аққыр, шақпақата.В)Кейінгі палеолит.(бзб 35-30,12-10 мың ж) Оңт Қаз Ащысай Үсіктас Орт ҚазБатпақ,Қарабас,АгренсорБатыс Қаз Аққыр Шақпақата,Өніжек.Шығыс Қаз Свенчатка,Шулбинка. 2.Тәуке хан (1680-1718 Жәңгірдің ұлы) тәуке хан 1687-1688 жж бұхара ханы сұбхан Кулимен ташкент туралы келіс сөз жүргізген типті қаланы алуға әрекет еткен.Сырдария бойындағы Тәукенің хандық өкіметі нығайып Туркістан оның астанасы болған. 17ғ. 90ж.Жоңғар феодалдарының қазақтардың жеріне қысымы босансыды.Өйткені бұл кезде қазақ қырғыз, оған қарақалпақтардың бір бөлігі қимыл жасады.Дегенмен жоңғарлардың тонаушылық шапқыншылығы тоқтамай жалғасып тұрды.Олардың 1680ж. Оңт.қазақст.шабуылы кезінде тек Түркістан қаласы жоңғарлардың тонаушылығ.аман калды.Өйткені мұнда Тәуке хан әскерлерімен олған еді. Осы мемлекеттік құрылысының негізгі ұстанымдарын анықтайтын Жеті жарғы заңы жасалды.17ғ аяғы мен 18ғ басы.Ақсүйектердің артықшылық жағдайын қорғау көзделді.Құн төлеу адам өлтіргені үшін мүліктік өтем төлеу енгізілді.1.Әкімшілік құқық нормаларымен қылмысты іс құқығы,Отбасы неке құқығы.Мұра алу. Тәуке ханның жеті жарғысының әр бір бабы сол заманның талаптарына сай келді онда әкімшілік,қылмыстық істер азаматтық қылмыстық істер сондай ақ салықтар діни көзқарастар, жер дауы құн дауы туралы ережелер енгізіліп,ол қазақ қоғамы өмірінің барлық жағ.түгел қамтиды.Оның жоңғар шапқыншылығына қарсы күресте қазақ қоғамдағы заңдылықты тәртіпті нығ.рөлі де зор болады. Жеті жарғының бапттары: Қанға қан алу(біреу өлсе оған ердің құнын төлеу) Қарақшылық зомбылыққа өлім жазасы кесіледі 3.голощеккинің Қазақстандағы кіші қазаны. Тотолиторлық жуйе.Голощекин 1925-1933ж социализмнің бұрмалануы күшее түсті. Кіш қазан төңкерісінің бағыты: өлке өнер кәсібін ұсақ ж\е орташа деңдейде дамыту. Өлкені шикізат базасы ету. Қарсы шыққан Сымағұл Сәдуақасов. Көздеген бағыты: өнеркәсіпті шикізат көзіне жақындату қазақстанды ірі өнеркәсіпрет еліне айналдыру. 30ж.тоталитарлық жүйе,Қазақстанның қоғамдық саяси өмірінің барлық саласында орнады.Ол елде ұжымдастыру ж.е 1937-1938жж.жазалау дәуірінің оқиғаларымен ұштасты.Республикадағы әлеум.экономикалық өзгерістер мәдени құрлыстағы, халық ағарту ісіндегіж.е ғылымдағы табыстар Сталиндік жүйенің тек қатаң идеологиялық қыспағында іске асты 3 билет 1.Б.з.б.2мың жылдықта мал және егіншілік шаруашылығымен қоса металл өңдеу кәсібі дами бастады.Қола дәуірінің кезеңдері бірінші ерте қола дәуірі б.з.б. 18-15ғғ,екінші орта қола дәуірі б.з.б 15-13ғғ,үшіншісі кейінгі қола дәуірі 13-8ғғ ерекшеліктері: тусті металдар мен алтынның өндірістік жолмен игерілуі,ен алғашқы қоңғамдық бөлінісі бақташылық мал шаруашылығы мен теселі егіншілік, әкелік отбасылық рулық қатынас орнады, рулық қатынастар ыдырап қуатты тайпалықбірлестіктер құрыла бастады.Андронов мәдениетінің аталу себебі:бұл мәдениеттің алғашқы ескерткіші Оңт Сібірдегі Ачинск қаласы маңындағы Андронова селосына байланысты аталған.Мәдениеті табиғат күштеріне табынған,жерленген адам басын оңт батысқа және батысқа қол аяғын бүгіп жатқызған.Ерте қола дәуірінде крематция басым болған,кейінгі қола дәуірінде кесенемен бірге өртеген.Тасқа салынған суретті Таңбалы,Ешкіөлмес,Қаратау аймақтарынан табылған.Андроновтықтар аңызы бша бұқаға табынған бұқанын бейнесі молшылық пен күштілікті білдіреді. Негізгі қоныстанған ауданы орталық қазақстан.Бұл өңірде 30 астам елді мекен 150 дей қорымдар қазып зерттелді.Солтүстік же батыс Қазақст. 150 аса қоныс пен 200 ге жуық қорым табылды.Кейінгі қола дәуірінде Орталық Қазақстанда пайда болған жаңа мәдениет ол Беғазы Дәндібай оның ерекшеліктері Андронов дәстүрі сақталған жаңа элемменттер енгізілген. 2.Қазақ қоғамы екі негізгі әлеуметтік топтан тұрды.Ақсүйектер Шыңғыс ұрпақтарымен қожалар,қарасүйектер қоғамның қалған топтары.Сұлтан хан болып сайлауға құқылы.Билер әскери,сот қызметін т.б атқаратын қарасүйек өкілі.15ғ хандар сайланып отыратын болған.Мемлекет құрылысы 7сатыдан тұрды.ауыл басқарушысы ауыл басы, ата аймақ басқарушысы ақсақал,ру басқарушысы рубасы. Арыс басқарушысы би,ұлыс басқарушысы сұлтан,жүз басқарушысы хан,хандық басқарушысы ұлы хан. 3.1927ж желтоқсанда партияның 15 съезі ауыл шаруашылығын ұжымдастыру бағытын жариялады.Ұжымдастыру 1932 ж көктеменде аяқтау белгіленді.Ұжымдастыру бағытндағы қателіктер даялықсыз кірістік басталды.Әкімшілік күштеу әдістері.мал шаруашылығы күйзеліске ұшырап 1930-32ж аштық жарияланды.1932ж 40,5 мал болса,33жылы 4,5млн мал қалды.сол жылы 1млн750мың қазақ немесе халықтың 40% қырылды.Галащекенге қарсы бесеудің хаты(Байтұрсынов,Жұмабаев,Шәкәрім,Ж:Аймауытов,М.Дулатов).1932шілдеде ұсынылды. 4 – билет 1) Сақтар тайпалық одақтары: этникалык құрамы, орналасуы, саяси тарихы, шаруашылығы және мәдениетіБ.з.б. VII-IV ғ мекендеген. Гректер сақтарды /Азиялық скифтер, дайлар/, Геродот /Массагеттер/, парсы ескерткіштерінде /құдыретті еркектер/, иран жазбаларында /жүйірік атты турлар/ д.а. Сақ тайпалары 3 топқа бөлінген.1) (Тигр хауда) шошақ бөрікті сақ – Тянь-Шань тауын, Жетісу жерін, Сырдария орта ағысын мекендеген.2) (Парадария) теңіздің арғы жағындығы сақ – қара теңіздің Солт., Арал маңы, Сырдария мен Амудария өзені төменгі ағысын мекендеген.3) (Хаома варга) хаома сусынын дайындайтын сақ – Мургаб аңғарын мекендеген.Қоғам адамдары 3 топқа бөлінді, әр топқа бір түс тән болды. 1) жауынгерлер (қызыл) 2) абыздар (ақ) 3) басқа қауым адамдары (сары, көк)Мал шаруашылығымен айналысты. 1) көшпелі мал ш-ғы (Бат. ж/е орт.Қаз.) 2) жартылай көшпелі (қыстық ж/е жаздық қоныстар қажет еткен, Алтай, Тянь-Шань, Жетісу, Шығ.таралды) 3) отырықшы (Оңт., Сырдария, Келес, Шу өзен аңғарында дамыды) Сақтар жылқы, кой, түйе көп өсірд, ал іріқараны аз. Сырдария аңғарынд егін шар-ғымен айн. Бидай, тары, қара бидай өсірді. Астанасы – Шырық рабат; билеушісі – патша Сақ өнерінде аңдық стиль болды. Ұолар аңдар мен әртүрлі аңыздардағы жануарлар бейнесіндегі құбыжыктарды бейнелейтін.Зергерлік өнер жақсы дамыған. 2) Қазақ қоғамындағы билер институты. Төле, Әйтеке, Қазыбек би ж/е олардың XV-XVIIІғ қазақтың өміріндегі рөліХV-XVIIғ қазақ қоғамында сот ісін жүргізумен айналысатын билер болатын. Билер хан кеңесінің мүшелері болып мемлекет-к істерге бесене араласты. ХVI-XIІІғ би-шешендер арасында мемлекет-к ж/е қоғамдық қызмет-ң маңыздылығы жағынан шешендік өнерінің шеберлігі жағынан ерекшеленетін өкілдер болды. Олар қазақ еліне ғана емес, Ресей, Жоңғария, Цинь империясында танымал болған. Төле би Әлібекұлы (1663-1756) Тәуке, Болат, Жолбарыс, Әбілмәмбет, Аблай хандар тұсында басқару ісіне араласқан; қоғам қайраткері, ойшыл, дана, шешен, ұлы жүздің Дулат тайпасынан шыққан. Халық оны /Төле би/атаған қазіргі Жамбыл обл Жайсаң деген жерде туға. Билікке 15 жастан араласқан. 20 жасында сот ісімен айн-н. Әділдігімен ерекшеленген, Тәуке хан тұсында хан кеңесшісі болып /Жеті жарғы/ заңдар жинағын жасауға қатысады. Тәуке ханнан кейін ұлы жүзді басқарды. Ташкентті билеген. Қазақтардың жоңғарға қарсы күресті ұйымдастырушы, Тәшкентте жерленген. Әйтеке би Бәйдібекұлы (1644-1700) мемлекет ж/е қоғам қайраткері. Кіші жүздегі Әлімұлы тайпасының Төртқара руынан шыққан. Атақты Жалаңтөс батыр Әйтеке бидің үлкен атасы болып келеді. Әйтеке әкесі ақша ханның (Қоқан ханы) ж/е Жалаңтөс батырдың тәрбиесінде болып, ел бақаруды үйренді. Әбілқайырға дейін ол кіші жүздің барлық руларын басқарған. Туке хан кеңесіне еніп /Жеті жарғы/ жасауға, мемл-к істердіжүздер арасындағы ірі дауларды шешуге қатысқан. Қызыбек би Келдібекұлы (1665-1765) мемл-к ж/е қоғам қайраткері,қазіргі Қарағанды обл туған. Ол Тәуке, Болат, Сәмеке, Әбілмәмбет, Аблай хан-ң кеңесшісі болған. Мемл-т басқаруға қатысқан. Аблай тұсында дипломатиялық өкілдін атқарып жоңғарларға қарсы күрес ұйымдас-н XVIIғ 40-ж Алай сұлтанды жоңғар тұтқынынан бастауға катыс-н басты қайраткер Қазыбек би 100 жастан астам жасаған Қожа Ахмет Йасауи кесенесіне жерлен-н. 3)Қ. индустрияландыру: жетістіктері, мен қателіктері 1925ж желтоқсан – БКП-ның XIV съезі белгілеген соц-к индустрияландыру бағыты жарияланды Индустрияландыру КСРО халық шаруашылыған дамытудың 1-бесжылдығы мен (1925-1932) қатар келді. Қ. Индустрияландыруды жүргізу ешбір кемшіліксіз, қайшылықсыз өттідеуге болмайды. Кемшіліктері: Машина жасау, металлургия, қоғасын өнеркәсібі кәспорындары болмады. Энергетика базасы, құрылыс материалдары өнеркәсібі артта қалды. Тау-кен шикізтын дайындаушы база ретінде қала берді. Республикада сирек кездесетін металдар, мұнай, көмір, фосфорит тегін әкетілді. Теміржоларқылы жүк тасымалдау 1913 деңг-н 21,3 есе асып ктті. Жетістіктері: қысқа мерзімде орасан зор материал-қ қазаналар мүмкіншілігі жасалды, республикада қалалар мен тұрғын-ң үлес салмағы өсті, ұлттық жұмысшы табы құрылуы.Траихи маңыздылығы: Аграрлық респб.индустриялды аграрлық аймаққа айналуы республикада қалалар мен тұрғындарының үлес салмағының өсуі.Ұлттық жұмысшы табының құрылуы.Қазақстанның басқа индустриялық аймақтар мен экономикалық байланысы орнықты.Көп ұлтты ұжымдар пайда болып, адамдардың туысқандары пайда болды.1931 қаңтарда Түркісіб темір жолы салынды. Индрусрдың Қазақст. Тигізген теріс әсері:Халық дәстүрі бұзылды.Қазақ шаруалары кедейленді ж.е аштыққа ұшырады.Лагерлер жүйесі орнықты Қазақстан ресейдің шикі зат көзіне айналды.Жергілікті мамандар дайындауға көңіл бөлінбеді. 5 билет 1.б.з.б.3ғ аяғында қытай деректерінде ғұн атауы кездеседі.б.з.б 206ж ғұнның билеушісі Мөде Шанью батыста үйсіндерге шабуыл жасады.б.з.б 55ж ғұндар 2ге бөлінді.Оңт бөлігі Хань империясына бағынышты болды.Солт бөлігі ғұндар Моңғолияның солт батысындағы қырғыз нұр көлі маңына ордаларын орнатты.Оңт және Солт арасындағы өзара қарқыстан кейін,Чжи Чжи басқарған солт ғұндар солт моңғолияға шығыс Түркістанға қоныс аударды.б.з.б 47ж солт ғұндар Тянь Шаннан өтіп,қаңлылармен көрші болды.б.з.б 93ж ғұндардың Қазақстанға 2рет қоныс аударуы.Ғұндар Сырдарияға,Арал жағасына орталық және батыс Қазақстанға жетті. Шаруашылығы:Мал шаруашылығы,әсіресе жылқы басты төлігі деп саналған.Сонымен қатар егіншілік пен аңшылық та дамыған.Баспанасы киіз үй.Олар ошақты қадыр тұтқан.Ғұндар 24 руға бөлініп, әр руды ақсақалдар басқарған.Жылына 3 рет өткізілетін халық жиналысында мемл.іс талыланып, көк аспан құдайына арнап құрбандық шалынған. Мем. билеушісі: Шанью. Олардың туыстары түменбасы боларға.Оларға жер бөліп берген.Құқық ережелері болған:Мыс.Ұрлық жасағанның жерін тартып алған. шайқаста женген н/е жауды тұтқынға түсірген адамға жер немесе олжа ж/етұтқынды қоса берген. 2.15-18ғ қазақтарда шаруашылықтың үш саласы анық байқалды.көшпелі,жартылай көшпелі, отырықшы. Малдың негізгі түлігі қой,жылқы,түйе,ірі қара аз болып,негізінен отырықшы аймақтарда өсірілді.Көшпелі шаруашылық малды маусымға қарай жаю тәжрибесін туғызды. Маусымды 4 кезеңге бөлді .көктеу ,жайлау, күзеу, қыстау. 3.Сталиндік казармалық социялизим.1930ж елдің барлық жерінде социялистік қатынастар орнады.Елде 1936ж Сталиндік КСРО конституциясы жарияланған бюракратикалық орталықтандыру орнықты.Социялизм тотолитарлық казармалық сипат алды.Одақтық ішкі істер халық комиссирияты құрамында жазалау шараларын (жер аудару,еңбекпен түзеу лагерлеріне қамау,жеке адамдарды,халықтарды жер аудару) қолданылатын ерекше кеңес құрылды.Зиялы қауымды жаппай қудалау.1930ж сәуірде қазақ АКСР БНСБ алқасы Ж.Аймауытовты атуға үкім шығарды.Қазақстан картасында ерекше режимді Карлак пайда болды.А.Л.Шижевский (селекционер)В.С.Пустовойт(генетиканың негізін салған).Людвик сәулет академиясының корреспонденті.ГУЛАК 101000қазақстандықтар азаттан өтеді 27000астамы атылады.АЛЖИР С.Сейфуллиннің әйелі,Т.Рұсқұловтың әйелі мен қызы,Жүргеновтың әйелі азап шекті. 6 билет 1.Б.з.б 2ғ үйсін тайпалары орталық Азиядан Жетісуға қоңыс аударды.б.з.б.160ж үйсіндер тиграхауда сақтар жерін мекендеді.ертедегі қытай жазбаларында усун атауы б.з.б.2ғ соңынан бастап кездеседі.терри Шу мен Талас өзеңдері,Балхаш,Ыстық көлі.астанасы Чигучен халқы 630000адам,атты әскері 30мың адам,соғыс жағдайында 180000.билеушісі Гуньмо күнбегі.Қаңлы туралы б.з.б. 2ғ қытай деректерінде жазылған.терри Қараутау жотасы Сырдарияның орта ағысы.Астанасы Битьян.халқы 600000,120000үй,билеушісінің титулы хан.Қытаймен дипломатиялық ж/е туыстық қатн. болған.шаруашылығы: Мал шару.мен егіншілік. Үйсіндердің археологиялық ескеркіштері үш кезеңнен тұрады. Қаратал: Қарғалы, Қапшағай, Өтеген, Бесшатыр Жетісу Талғар,Ақтас, Ұзынбұлақ, Қараша, Алтынемел, Іле: Ақтас,Үңгіртас,Шолақжиде Б.з.б ІІ ғ.қытай деректеріде қаңлылар жазылған.Қазақст.оңт.қаңлылардың тайпалық бірлестігі құрылды.Терр.Қаратау жотасы,Сырдарияның орта ағысы.Қаңлылардың ең негізгі ата мекені Сырдария өзенінің орта ағысы.Астанасы:Битянь қаласы.Халқы: 600 мың, 120мың үй.Билеушіс:Хан.Бүкіл елді басқару ісін ханның үш уәзірі атқарған.Б.з.қарсанында қаңлы ірі мемл.бірлестікке айналып, Қытай, Рим, Кушан, Парфия, Кавказ мемлек.жан жакты байл.жасады.Олар әскри одақ құып, көрші тайпалар ғұн және үйсіндермен соғысты.Археол.ескерткіштері Қауыншы мәд:Ақтөбе,Жамантоғай,шаушықұм Отырар,Қаратау:Пұшық мардан,қостөбе,Шашөбе Жетіасар:Алтын,Томпақ,Бидайық,үнгір асарлар 2.Қазақ феодалдарының өзара тартысы көрші мемлекеттің шабуылдарына жол ашты Солт Батыстан Башқұрттар,Солт Сібір Казактары,Оңт Қоқан Хиуа хандықтары,Шығыстан Жоңғария,Оңт Шығыстан Қытай.1718ж Аягөз шайқасы болған алқап 200км.жерді жерді алып жатты.Аңырақай жағында желді тау орналасқан.Бұл жердежел аңырап соғады. 1723ж Цеван Рабдан бастаған70000 Жоңғар әскері 7 шепке бөлініп,қазақ өлкесін ойрандады.(Жетісу,Қаратау,Талас алқабы).Бұл ақтабан шұбырынды алқа көл сұлама.ақмешім(1723-27)осы кезде Елімай өлеңі туды.Қалмаққырылған шайқасы1726ж ,Сарысудың ортасы Торғай даласы.Бұланты өзеңінің жағасында Қарасиыр деген жерде 60000қазақ әскері күшімен қалмақтар талқандалды.1729 көктем Аңырақай шайқасы Балхаш көлінің Онт.18ғ қазақ батырлары.Бөгенбай батыр 1678-1775, Қабанбай батыр1701-81,Есет батыр 1667-1749,Наурызбай батыр, Райымбек, Жәнібек, қолбасшы болды. 3.1941ж 22маусым фащистік германия КСРОғо тұтқиылдан соғыс ашты.Ұлы отан соғысы басталды.Еңбекшілер Отан қорғаушылар қатарына өз еркімен жазыла бастады.Республ.2 млн.нан адам әскери даярлықтан өтті.12атқыг, 4атты әскер, 7атқыштар бригадасы, 50ге жуық полктар мен боталиондар ж/е 3атты әскер дивизиясы ж/е 2атқыштар бригадасы тек Қазақ ұлтынан болған. 1941-45жж аралығында барлығы 460зауыт,фабрика,шахта салынды.Ауыл шаруашылығындағы жағдай төмендеді.Соғыс жылдары қазақстан халқының материалдық жағдайы төмендеді.Мәскеу шайқасы 1941ж 30қыркүйек басталды,аяқталады 1941ж 6желтоқсан.Батыс шекараны күзеткен 485 шекара заставасы жау шабуылын алғашқы қарсы алды.Бренст қамауының қозғаушылары 1941ж 22маусымынан 1айдан астам уақыт жауға төтеп берді.Мәскеу шайқасында генерал майор Панфилов және полк комисары Эгоров қолбасшылық еткен 316атқыштар девизиясы шайқасы(қазақст. Бауыржан Момышұлы). Төлеген Тоқтаров ерлігі бародино селосында неміс бөлімінің штабына кіріп, 5офицерді өлтірген.Мәлік Ғабдуллин ерлігі жау танкісін жойып,өз бөлімшесін жау қоршауынан алып шықты.Ленинград шайқасы 1941-43ж қаңтары.ленинград шайқ. қатысқан қатысқандар Ұйымдастырушысы:С.Баймаханбетов,Қойбағаров,Д.Шыныбеков,Зубков,Жылқышев А .Ахметов Сталинград шайқасы 1942шілде 1943ақпан.Қатысқ: Әлия,Мәншүк,Н.Әбдіров,Баскаков,Алғадай,Ғ.Сейфулин,Қ.Аманжолов,Т.Мырзаев,Қарсақпай Сыпатаев 7 билет 1.Түріктер 552ж солт Монғолия жерінде түрік қағанаты құрылды.оның алғашқы қағандары бумын,қара қаған,ыссық,мұқан қағандар еді.535ж бумын Алтай даласында түркі тілдес тайпаларды біріктіре бастады .терри Жетісу,Амудария,Сырдария аралығы.Астанасы Суяб.Түрік атауы 542 ж.Қытай деректерінде кездесті.Алғашында түрік сөзі әскери шонжарлар десе,кейін үстемдік етуші тайпа дег.мағ.білд.олардың басты қарсыласы эфталиттер.Түрік қағ. Он ұлысқа бөлінді.ұлыс басшысы:Шад, 603 ж.түрік қағанаты екіге бөлінді:Батыс,ШығысБатыс түрік(603-704) қағанатының орталығы Жетісу,Астанасы Суяб,жазғы ортасы Мыңбұлақ,10тайпадан тұрды.Тайпа екіге бөлінді: Дулу(Шу өз.Шығ.қарай орн.бес тайпа)Нушиби(Шу өз. Батыс.қарай бес тайпа)Алғашқы қағаны тардуш.Халқы:үйсін, қаңлы, қарлұқ, түркеш,яғмалар . 16жылға созылған соғыстың салдарынан тан империсы басып алды.704 ж.Түркештер Жетісудағы саяси билікті басып алды. 2.Ресей билеушілерінің көздеген мақсаты шұрайлы,суы мол жерлерден қазақтарды ығыстыру;жерсіз қазақ орыстарды осы аймақтарға орналастыру.Отарлау саясатына қарамастан қазақ орыс сауда байланыстары және шетелдермен қатынас өзара тиімді жағдайда дамыды.Осы кездегі сауда айналымының орталығы Орынбор қаласы.18ғ 60ж қазақ орыс сауда байланыстарының кеңейген кезеңі.1766ж Әбілмәмбет хан Екатерина патшайымға хат жолдап,Түркістан арқылы өтетін ірі керуенді Семей,Жәміш бекіністерінде шек қоймай қабылдауға рұқсат берді. 1767ж 15қараша II Екатерина Бұхар саудагерлеріне Қазақстан территориясында еркін сауда жасауға рұқсат берді.Кіші жүздің Ресейге қосылуының басталуы.Қазақ елінің ауыр сыртқы жағдайын Кіші жүз ханы Әбілқайыр (1693-1748)Ресей империясының қолдауы арқылы шешпекші болды Әбілқайырдың мақсаттары қалмақтар мен башқұрттардың қазақ жерін шабуылдауын тоқтату;Петербург билеушілеріне арқа сүйеп,аға хандыққа таласта қарсыластарын жеңу;Жайықтың төменгі ағысы,Есіл,Ертіс,Ор өзендері бойындағы қазақтардың мал жайылымдары үшін бейбіт өмірді сақтау;Қазақ жері арқылы өтетін керуен жолдарының қауіпсіздігін қалпына келтіру. 1726ж Ресей империясының құрамына кіруге өтініш жасады, 1731ж19ақпанда елшілер Сейітқұл Құндағұлұл,Құтлымбет Қоштайұлының Кіші жүзді империя құрамына қабылдау туралы ұсынысын императрица Анна Ионовна қабылдады. 3. Отан соғысының алғашқы күндерінен бастап ақ қатарында мыңдаған қазақстандықтар шайқасқан кеңес жауынгерлері барлық майдандарда фашистік басқыншыларға қарсы кескілескен ұрыс жүргізді.Соғыстың алғашқы кезеңінде ҚазақКСРнде 14атқыштартар және атты әскер дивизиясы,6 бригада құрылып,үйретіліп,майданға аттандырылды.Москва түбегіндегі шайқаста Б.Момышұлы ботольон командирі болған.Соғыс тарихында алғаш рет Кеңес одағының батыры атағын алған Қазақстандық танк әскерлерінің генерал мойоры К.А.Семенченко.Ленинград үшін шайқаста Сұлтан Баймағанбетов жау дзотын кеудесімен жауып,ерлік көрсетті.Ұлы Отан соғысы кезіңде екі қазақ қызына ерлігі үшін Кеңес одағының Батыры атағы берілді.Ә.Молдағұлова майданда шемен,М.Мәметова пулеметші болған. ленинград шайқ. қатысқан Ұйымдастырушысы: С.Баймаханбетов, Қойбағаров, Д.Шыныбеков, Зубков, Жылқышев, А.Ахметов Сталинград шайқасы Қатысқ: Әлия Мәншүк,т Н.Әбдіров, Баскаков, Алғадай, Ғ.Сейфулин, Қ.Аманжолов, Т.Мырзаев, Қарсақпай Сыпатаев 8-билет 1) Түргеш қағанаты (704-756ж) Шу мен Іле өзені аралығын қон-н; Алғаш қағаны – Үшелік. Территор: Жетісу-Іле, Шу, Талас алқап-ы. Астансы – суяб. Жазғы ордасы – Күңгіт. Қағанат 20 әкімшілік айм-қа бөл-н.Әр түтікте 7мың әскер болған.Қағанат 2 топқа боөлінді: Сары түркеш ордасы Суяб. Қара түркештің ордасы:Тараз.706ж Үшілік өлімінен кейін сары ж/е қара түргештер арасында талас –тартыс болып қара түркештер көсемі Сұлу қаған (715-738) билікке келгенне кейін күшейді. Ол орданы Талас(тараз) каласына көш-ді Арабтар сұлу қағанға /сүзүген / /мүйізді қаған/ деп ат қой-н. Сұлу қаған Навакент қ-да өз қолбасшысы Баға тарханның опасыз-нан қаза тап-н. Оның орнына қаған бол-н баласы Тұқарсан Құтшар қаған 1-2 жыл билік жүгізді. Сол кезде сары ж/е қара түркеш-р арасында 20 ж-ға соз-н күрес жүріп, қаған-қ әлсіреді.Қытай имп-сы соны пай-п 748ж Суябтя жаулап алды 751ж.Атлах қаласының маңында қытайлар мен арабтар арасында шайқас болы.ол 5 күнге созылды.749-753ж билік жүр-н қара түркеш қағаны Жапыр жағдайды жақсарта алмады. Түркеш-ң әлсіз-н пайд-п қарлұқ тайп-ң көсем-і 756ж билікті өз кол-на алды. 2) 1742ж19қазан жарлығы б/ша Жайық өзенінің жағасының маң-да қазақ-ң көшіп-қонуынатайтыс салынды.18ғ-ң 50-60 жыл-ы Ертіс, Тобыл, Есіл, Уст өзен-нің мекен-н жер-нен ығыс-ды. 1744ж Орынборқ. 1752ж Петропавл қ.салынды. Еділ мен Жайық бой-ғы Е.Пугачев басқ-н 1773-1775ж шаруалар соғ-на орыс, башқұрт, татар,орта ж/е кіші жүз қазақ-ы қат-н. Көтер-і алғышарттары: 1) патша үкім-ң Каспий тең-ң солт.-бат-ғы жер-ді орыс помещик-не бөліп бер-і. 2) Петербург билеушілері-ң осы аймақты жазалаушы топтармен 3) Жайық бойында патша үкім-ң бекініс-ді көптеп салуы. Көтер-ң нәтижесі: 1775ж 7қараша- сыртқы істер коллегия-ң жарлығы б/ша қысқа уақытта Еділ, Каспий тең. Ертіс пен Жайық оң жағалауы, Ембі, Соғыз өз-дібойындағы жайылымдарды пайд-ға рұқсат етілді. Орал қ. Е.И.Пугачевке ар.музей ашылды. 3) 1946ж 18наурызда 4-ші бесжылдыққа арн-н жоспар б/шасоғыстан кейін бүлінген ауландарды қалпына келтіру, өнерк., ауыл шар-ғы, соғыстан бұрынғы дәрежесіне жетіп, одан едуір асып түсуін міндеті белгіленді. 1948ж респуликада жаппай ауыл-р мен село-р электірлендіру жорығы басталды. Соғыстан кейінгі жылдарда респб лагерлер өлкесі болып қала берді.Күштеп көшірілгендер қазакст.ға орта азия республ батыс же сібірге орн.Тұрмыс жағдайы. 40 50 жылд кеңес адамд басым көпшілігі үшін ауыр кезең болды.Осыған қарамастан аға ұрпақ өкілдері сол жылд алтын ғасыр деп атады.1947 ж желтоқсан карточка жүйесі және азық түлік өнер кәсіп өнімдерімен өлшеулі қамтамасыз ету жойылды.мәдениеті.1947ж қарашада қазақ КСР жоғары же орта білімді бұрынғыдан әрі жетілдіру шаралары туралы қаулы қабылданды. КСРО министрлер сов-ң қаулысы б/ша 1948ж Семей, Павлодар ж/е Қарағандыда ядролық полигон салынды. Ядролық зарядты тұңғыш сынау 1949ж 29 тамыз өтті. |
9 – билет 1) Қарлұқ мемлекеті (756-940) Vғ жазылған деректерде қарлұқтарды - /бұлақтар/ д.а. Мекені: Алтай, Балқаш көлінің Шығ.жағында 7ғ ортасы – Бұлақ, Шігіл, Ташлық тайпа-ы бірігіп, қарлұқ бірлестігін құрды. Бірлестік-ң билеушісі – елтебер; 756ж қарлұқ қағ-ы құрылды. Астаналары – Суяб, Тараз Территориясы: Жетісу (Шу мен Талас өзені, Бат. Тянь-Шань Ферғана, Сырдария маңы) билеушісі – жабғу, 840ж бастап қаған қарлұқтар жайлы араб ж/е парсы дерек-н білеміз. Араб географы Әл-Мауруази (12ғ) құрамында 9 тайпа болғанын дәлелдейді. (тухси, шігіл, азкіші, түркеш, халаж, жарұқ, барысхан, көкркін, бескіл) Тілі – түрік; 25 қаласы бол-н: Тараз, Құлан, Мерке, Атлах, Барысхан, Талғар т.б. Ақсүектер көбінесе 2-ші астанасы – Баласағында тұрды. Жетісуа 200 жылай билік құрды
2) Көтеріліс алғышарттары: - Кіші жүзде хандық билік-ң әлсіреуі - Орыс помещик-і мен жайық казак әскер-ң қазақ-ға зомбылығы-ңкүшеюі - Кіші ж/е орта жүз кейбір өңір-ң Симбмрск, Уфа басқармасына бағындырылуы Көтеріліс аумағы: Еділ-Арал теңізі Көтеріліс басшасы – Байбақты ру старшины С.Датұлы (1742-1802) Пугачев к-де қазақ жасағын басқ-н; 1778ж Орал казак-н қақтығыста Сырым-ң баласы қайтыс болды. 1783ж күзі – батыр-ң Орал казак әскер-н ашық күресі; 1783ж желтоқсан – Сырымды Оралдық казактар тұтқынға алды. Нұралы хан босаттырады.:1785ж17ақпан – көтер-ті басу үшін ген-майор Смирнов тобы жіберілді (300 казак, 2000 башқұрт). 66 адамды тұтқындады. 1785ж15наурыз көтер-е қарсы 1250 казак тобымен старшина Калпаков ж/е Пономарев аттанды. Көтер-р кері қайтуға мәжбүр болды.Көтер-ң жаңа кезең-ң кеңеюіне 1791ж Ералының хан сайл-уы1794ж – Ералы хан сай-ды; 1797ж 17 нау. Сырым тобының шабуылы кезінде Есім хан қайтыс болды. 1797ж Төменгі жайық бой-да феодал-қ топ-р Қаратайды хан сайл. 1797ж күзде – Кіші жүзде хан-қ билікті қайта қалпына келтіруге бағыт алды. Айшуақ хан болып бекітілді. 1802 ж Датұлы Хиуада қайтыс болдыТарихи маңызы: Еділ-ң Шығ-ғы ірі көтер-с; қазақ өлкесінде ең ұзақ көтер-с, 14 жылға соз-н Көтеріліс нәтижесі: 1801ж патша үк-і қазақ руларына Жайық-ң оң жағынан өтуге мал жаюға рұқсат берді. 3) Сталин-ң қазасынан кейін (1953ж5нау) ақпаратқа қуғындаушы орган-ға сүенген жүйе дәуірі аяқ-ды. 1953 ж шілде -КОКП орт-қ Ком-ң пленумында Берия (КСРО млн кеңесі төраға-ң 1-ші орынбасары) қаралды, КОКП қатарынан шығ-ды.1953 қыркүйек – КОКП орт-қ ком-ң 1-ші хатшасына Хрущев (1953-1964) тағай-ды; 1956ж ақпан – КОКП 20 съезінде /Хрущев жеке адамға табыну ж/е оның зардап-ы туралы/ баяндама жасады КСРОда 1989ж /Известия КПСС/ журналында 33 жыл-н кейін жарияланды. 1962-64ж реформашылдық дүрбелең кезең. Реформалар жүргізу-гі жіберілген кемшіліктер: - эк-қ байл-р мен қатынас-ды түбегелі өзгерту жол-ы көрсетілмеді - проблеммалар нег-н ұйым-қ қайта құруға есеп-н субективтік әрекеттер жолымен шеш-ді. 10 билет 1) 9-10 ғ. Оғыз мем-ті қалыптасты. 10 ғ. Батыста хазарияға дейінгі жер, Солт Каспий маңы, орт-қ оңт-шығ қарақұм ж/е Арал маңындағы Қызылқұм аймағы «Оғыз даласы» (Мафазат әл- Гуз) деп аталды. 9ғ. Аяғы 10 ғ. Басынан оғыз-ң территориясы; Сырдария-Еділ Астанасы-Янгикент (Жаңа Гузия), Билеушісі - Жабғу, орынбасары- Күл еркін. Әскербасы- Сюбашы. Оғыз мем-ті жайлы алғаш дерек Әл-Якуби(9ғ) жазбасында бер-н. Оғыз тайпа-ы Қалаж, жарға, жаруқ, қарлұқ, баяндұр, имур, қарабұлақ. Жент, Сауран, Қарнақ, Сүткент, Фараб, Сығынақ қала-ң халқы егіншілік ж/е қолөнермен айналысты. Оғыз-ң діні; Путқа табыну, шамнизм, кейін ислам дін. 965ж. Киев Русімен одақтасы, хазарияны талқандады. 985ж. князь Владимир-н одақтасып, Еділ Бұлғариясын жеңді. Шахмәлік оғыз-ң соңғы билеушісі. Әлсіреу себеп-рі; - Селжұқ-н ұзаққа соз-н соғыстар - Ішкі тартыс-р - Қыпшақ тайпа-ң шабуыл-ы. 2)Абылай (Әбілмансұр, сабалақ, 1711-1781ж.) қазақ ханд-ң бұрынғы шекара-н қалпына келтіріп, елдің саяси-экон-қ дамуына өзг-р енг-н мем-к қайтратке Әкесі-Орта жуз-ң султаны Уали атасы- Түркистан қала-ң билеушісі «қанішер» Абылай 1740 ж 28 тамыз әбілмәмбет хан мен сұлтан Аблай Орынборға келіп Ресей билігін мойындады. 1742 Абылай ан аулап жүргенде жоңғар тутқынына тусоп, 1743ж. бостандыққа шықты. 1745 ж.Әмирсана Абылайды паналады,1752 ж.қалмақ-ң басып коруіне себеп болды. 1753ж.Абылай султан ірі қалды басқарып, Жонғарияға шаб-ді Жонғарияға қулағаннан соң, Қытай-н шабуын бастаді. 1757-1760ж. Абылай Қытай-ң билигін мойындады. Қабылдау себебі: Ресей-ң Звериный шатқал-н .Омбы бек-не дейінгі аралықтағы бекініс/р.Қазақ ру-ң қоныс-ң таралып. 1771ж. Түркістанда Орта жуз хані Әбілмәмбет қайтыс болді дәстүр б-ша Әбілпейыз сайлану к\к еді, бырақ Абылай хан сай-ді. 1778 ж. 24мамыр 2Екатерина Абылайды тек Орта жүз-ң ханы етіп бекітті. 1761 ж.императрица Елизавета петровнан-ң ағаш устисим ж\е 200-300 пут астық жіберуді устап отырықшилықты дамытты. Буқир Жырау-Абылай хан-ң ішкі ж\е сыртқысаясатына әсер еткен кеңесшісі. Абылай хан 1781ж. дүние салды. Ол Туркистандағы Ахмет Иассуи кесенесіні жерленді 1781ж.-мурагері.Уәли хан болып с-ді. 3) 1953ж қыркүйек-КОКП-ң Ок Пленумы ауышар-дағдай-ға талдау жасап,оның даму болашағын анық-ды.1954ж қаңтар Қаз-н Комп-ң 7 съезінде Қаз-н Комп-ңОрт-қ ком-ң бірінші хатшысы Шаяхметов (1948-1954) қызметінен басатылды. Бірінші хатшылыққа Пономоренко (1955-1956ж.) сайланды.1954ж. қаңтар-науырыз Кокп Ок Пленушы «Ел-де астық өндіруді одан әрі арттыру, тың ж/е тыңайған жер-ді игеру туралы » қаулы қаб-ды.Тың игеруілетін аймақтар;Қаз-н, Сібір, Урал, Солт.Кавказ, Еділ бойы. 1954-55 ж.1млрд. 100 млн.-1 млрд. 200 мың пұт астық салу беп.Қаз-ғы тың жер-ді игер-н ауд-р; Қостанай, Ақмола, Солт. Қаз. Көкшетау, Торғай, Павлодар обл. Жас-н жеңілдіктер.Дүние- мүлкінен тегін көштірілді. Әр отбасыға 500-1000 сом. әр отбасы мүшесіне 150-200 сом берілді.Мал сатып алу үшін 1500-2000 сом несие. Тың ж/е тыңайған жер-ді игеруге 20 млрд сом жұмсалды. 1954-62 ж. респ-ға 2 млн-ға Жуық адам келді. 11-билет 1) Қимақ мемлекеті (9-11ғ басы) Ең алғаш қытай деректерінде кездесті№ Қытайлар /яньмо/ д.а. трриториясы: орта Ертіс – жоңғар қақпасы, оңт.Орал – Сырдария өңірі. Астанасы Қимақия(Ертіс бойы), Қарантия (Алакөл); Билеушісі – жабғу, 10ғ-дан бастап қаған. Құрамына 7 тайпа кірген (ажлар, эймур, имақ, қыпшақ, титар, баяндур) Мемл-т 12ұлысқа бөл-н, әскери көсем-р басқарды.; жеке тайпа көсемі – шад түтік. Араб тарихшысы Әл-Идриси еңбегінде Қимақ-да 16 қала бол-н, оның 12-сі Ертіс өз.бойында. Мем-ң құлау себеп-і: 1)ішкі тартыс 2) көрші тайпа-ң шап-ғы. 2)Кішіжүз 3 жүз-ң ішінде ең көп жерді иелен-н: жайықпен Тобылдан бастап, Сырдария –ң төменгі ағысына дей-гі жер.(85000шықырым)1801ж 11 наурыз- мператор ІПавел-ң жарлығымен кіші жүз қазақ-ң Жайық пен Еділ аралығында көшіп-қонуы заңдастырылап, Бөкей хан-ғы (Ішкі Орда) құралды. ІПавел-ң мақсаты: 1) Қаз-ң жер үшін күресін әлсірету 2) Ресей-ң саяси билік аясын кеңейту 3)70-жылдар ерекшеліктері: Жаңшыл үрдістер әлсіреді; Қоғам-қ құрылыс ұстанымдары мен түрлері тоқырауға ұшырады1979ж көктем – КСРО МХК төрағасы Ю.Андропов ұсынысымен КОКП ОК-і Қаз-н аумағындағы неміс авт-қ обл-н құру туралы шеші қаб-ды. 80ж басында КСРО б/ша Қаз-н үлесіне өндіріске енгізілетін ғылыми –техника-қ жаңалық-ң 3% тиіп, эк-қ тиімділігі – 2,9% Ауы шар-ғы қайшылық-р: 1971-85ж – 18 млрд сом қаржы жұмс-ы, ауыл шар-ң өндіру төмен-й бастады.: 9 бесжылдықта13%, 11бесжылдықта 0,4% 1970-85ж респ жыл сайын одақ-қ қорға 300мың т ет жіберді. Пайда 9млрд сом. Шығын – 18млрд сом. Ауыл шар-ң тиімділігі-ң төмендеуі-ң басты себеп-і: шаруалар өз еңбег-ң жемісін өздері көре алмады. 12- билет 1) Қарахан мемлекеті (942-1210)жалпы Жетісуда мекендеген.Негізін салушы:Сатұқ Боғра хан.Қарлұқ қағанатынын ыдырауына байл.Жетісу мен Қашқар аралығы Қарахан мемл.қарады 955 Муса хан билігі орнады.960ж Муса хан исламды мем.дін деп жариялады.Територ Жетісу, Шығыс Туркістан. Астаналары Кашғар, Баласағун. 11ғ.30ж мемлек. 2 бөлінді:Батыс Шығыс Батыс: астанасы Бухар, Самарханд Билеушісі: Богра хан, Террит: Мауреннахр Шыгыс:Астанасы: Баласағун, Билеуш: Арслан хан, Терр: Жетісу,Шығ.ТуркистанМемлекетті Шігіл, Яғма тайп.басқарды билеуші титулы Хан.ұсақ аймақ басшыл:Илақ.ТегінХ ,ХІІ ғ.саулет өнері дамыды:Айшаб,Қарахан,Аулие ата,Бабаджа хатун,Тараз моншасы,Алаша ханЕжелгі турік жазуының орн.Араб графикасы келді:Түркі тілдеріндегі мусылман әдебиеті шығ.бастады:Ж.Баласағұн: Құтты білік 1069М.Қашқар Диуани лұғат ат турік 1074Қарахан кезеңі саяси эконом,әлеуметтік, мәдени өмір жоғ.дамыған жана кез.болды.1141ж.Қарақытай Қараханды тугел бағындырды.ХІІІ ғ.басы Қарахан мемл.өмір сүруін тоқтатты 2)И.Тайманұлы ж/е М.Өтемісұлының көтерілісі Исатай 1791 ж.туылды.Бөкей хан Исатайды 1812ж.21 жасында беріш руының Жайық бөлімінің старшыны етіп тағайындайды. 1814жОрынбор шекаралык коммссиясы старшындыққа бекітті.1817,1823ж орынбор генерал губерн.нусқауымен сотқа тартылды.Исатайдын ең жақсы серігі беріш руының старшны М.Өтем.(1804 ,1846 ) Көтерілістің басты мақсаты: Хан озбырлығына шек қою, Шаруалар жағ.жақсарту, жер мәселесіндегі патша үкіметінің отаршылдық саясатын өзгерту, Әскери бекіністерін салынуын тоқтату.1836ж.ақпанда баст.көтеріліс халық азаттық сипатта болды.Қарауыл қожаны биліктен тайдыруға шақырды 1836 ж.17 наурызда Жәңгір хан Қарауылқожаға көтеріліс басшыларын тұтқындауды тапсырды1817ж.30 наурызда шекаралық комиссия Исатай мен маханбетті ұстап сотқа тартуды талап етті.1838 ж.қаңтарда қатары 100 жеткен Исатай жасағын Горск бекінісіне жақындап, Орал әскери шебіне қауіп төндірді.Исатайдың ендігі мақсаты:Кіші ордаға қайта оралып Жәңгір тобына соққы беру, Көтерілісті букіл ішкі ордаға тарату,Нарын құмында бекініп Жәңгірден кек алу,Орыс поиещиктері басып алған жерлерді шаруаларға қайтару.Жеңілу себебі:Үстем тап өкілдерінің опасыздығы,Көтеріліс басшыларының кіші жүздегі ж.е ішкі ордадағы көтерілістерді біріктіре алмауы, Қару жарақтың теңсіздігі, стихиялылығы, ұйымшылдықтың жеткіліксіздігі, көтерілісшілердің, бір бөлігінің өз ісіне сенімсіз болуы 1985 ж.наурызда Черненко қайтыс болды.КоКП орталық комитетітің бас хатшысы қызметіні Горбачев сайланды. 1985 сәуірде КОКП орталық комиттеті пленумында әлеумметтік экономикалық өмірдің мәселеріне жаңаша қарауға әрекет жасалынды. 3Горбачев саясатының ұрандары: Жариялылық, Жеделдету, Қайта құру 1985ж.сәуір пленумы әлеумметтік экономикалық дамытуды жеделдету бағытындағы кемшіліктері: Жеделдету бағыты ғылыми концепсиясыз анық бағдарламасыз жүргізілді, оның іске аспауының айыптысы ретінде Қазақстанда Д.А.Қонаев танылды Горбачевтің саясатының кеқмшіліктер мен қайшылықтары: република мүддесімен санаспады, қаржының көп бөлігі өндіруші салаға жіберілді, білім сасласында қалдықты принціп сақталды, ғалмдар саясаттың қызметшілеріне, қазақ тілі тұрмыстық тілге айналды, 1954-1986 ж 600 ден астам қазақ мектебі жабылды. 1986 ж.16желтоқсанда Қазақстан компартиясының пленумында Қонаевты алып, республика басшылығына Колбин келді. Қоғамда жарияланған мақсаттар мен нақты өмір арасындағы қайшылық 1986ж.17желтоқс.Алматыдағы желт. оқиғасына әкеп соқты.Басты себебі:Колбиннің басшылыққа келуі. Нәтижесінде қылмыстық тәртіп бша 99адам сотталды, 2 адам ату жазасына кетті солардың ішінде 21жасар Қ.Рысқұлбеков.жоғ.оқу орындарының 12 ректоры қызметінен босатты,271студент оқудан шығарылды, 52адам партия қатарынан шығарды. 83адам 15 жылға сотталды.1987ж КОКПның қаулысы бша 1986жыл желтоқсан оқиғасы Қазақ ұлтшылдығының көрінісі деп танылды. 13-билет 1.Найман Керей ұлыстарыХристиан дінінің таралуы. Найман керей тайп. Негізгі мекендеген жері: Монголия аймағы.ХІІІ ғ.қазақстанға келді.Наймандар 8ғ.ортасында Ертіс пен Орхон өзендерінің бойында пайда болғанОлар:Қаңлы ,қарлұқ, ен.қырғыздары, ұйғыр,керейлермен шектесті.Құрылған жылы Х ғ.Территория:ЖетісуБилеушісі: Хан.Салық жинаушысы: Герби.Мемл. бірнеше ұлыстардан тұрды әр ұлыстың ханы болған.Ұлыс әскері ондық негізде болған.Наймандар мен керейлер мемл.құқық нормалары қарапайым әдет ғұрып жүйесіе негізделді.Іс қағаздары ұйғыр жазуында жүргізілді.1007 наймандар мен керейіттер несторияндық бағыттағы християн дінін қабылдады.Найман ханы Күшілік өз адамдары мен Алтайға карай Ертіс алабына көшіп найман керей топтарына қосылды1211 ж. Наймандар Жетісудағы билікті Қарақытайлардан тартып алды.Наймандар кейін орта жүздің құрамына кірді. Керейлер туралы алғашқы жазға Хғ. кездеседі.Керейлер Наймандармен, меркіттермен, татарлармен, таңғұттармен көоші болған.екі астанасыболған:солт.Қатынблық,оңт.Хуанхе өзенінің бойы.Керейдің билеушісі:Тұғырыл хан.1203ж.монғол шапқыншылығынан Керей құлады 2.XIX бірінші жарт.патша үкіметі1822-1824 жаргы. Патшалық үкімет қазақтардың ресей қол астына өтуін біржолата отарлау саясатына көшірді. Мұндай саяси шаралар қазақ қоғамының ішкі әлеуметтілігінде көшіп қону салт дәстүрін қысқартты.Көшіп қону жолдарының бұзылуы қазақ рулары арасында жауластықты тудырып, қазақтардың саяси қоғамына әлсіретті .Қазақ билеушілері өздерінің ішкі саясатындағы мәселелерді шешуде патшалық әкімшілікке тікелей тәуелді болды. 1822 ж.орыстың белгілі мемл. Қайраткері Спиранскийдің басшылығы мен қабылданған сібір қырғыздары туралы 1824 ж.орынбор қырғыздары туралы жарғылар негізінде патша үкіметі қазақ жерін басқару жөніндегі заң шығарды.Осы заң бша орта жуз бен кіші жуз хандықтары жойылды.Кіші жузде хандық биліктің орнына Ресейдегі сияқты әкімшілік саяси жуйесі қалыптасты.Ал, орта жузде ага султан деген басқарушы қызмет енгізілді.Орта жуз жекелеген әкімшілікке бөлініп Омбы қаласының ішкі же сыртқы округтері деп саналды.Округтер болыстарға,болыстар ауылдарға бөлінді. Округ 15-20болыс.басқарушысы Округтық приказ же ага султан.Болыс 10-12ауыл басқарушысы:Болыс султан.Ауыл 50-70 шаңырақ басқарушысы ауыл старшыны.Болысқа бөлудің негізінен рулық емес территориялық бөліну принціпі алынды.Ауыл старшындары қазақтардан сайланды, Болыстыққа султандар тағайындалып бұл қызм.шын мәнінде атадан балаға мирас болып қалып отырды Жарғының басты мақсаты: қазақстанның солт. шығ. өңірінде әкімшілік, сот саяси басқаруды өзгерту Рулық феод.тәртіптерді әлсірету.Орта жуздегі хандық билікті өзгерту. 3.ХХғ.ІІ жартысындағы мәдениет. Соғыстан кейінгі мәдениеттегі аса ірі оқиға қазақстан ғылым академиясының (1946 ж)ашылуы болды президенті:Қ.И.Сатпаеев болды.20ғ.90ж.ғылым акдем иясының құрамында 32ғлыми мекеме, 250жуық ғылым докторларымен бірге 2000ғылым кандидаттары болды.Әдебиетте О.Сулейменовтың, І.Есенберлиннің, Ә.Кекілбаев,М.Шаханов,Бөкейевтің кітаптары улкен суранысқа ие болды.Тарихшы ғалымдардың қызметі қатаң бақылауда болғандықтан,жазушы ақындар тарихи мәселелерді көп көтерді.Тарихты Ә.Марғұлан ұлттық мүдде үшін жан аямай жұмыс істеді. 70ж.жалпыға бірдей орта білім беруге көшу аяқтлды. 80ж.пәндерді тереңдетіп оқытатын мектептер ашылды. 80ж.әдебиет өкілдері: Ғ.Мустафин, Ә.Тәжібаев, Б.Момышұлы, Ж.Молдағалиев,Қ.Мырзалиев.Қазақ музыкасын тың шығаралармен толықтырғандар Е.Рахмадиев, Ғ.Жубанова,Н.Тілендиев,Ш.Қалдаяқов т.б әншілер: Е.Серкебаев, Б.Төлегенова, Р.Бағланова Кино қайраткерлкрі: Шакен Айманов, С.ҚожыховА.Ашимов. Алматыда мемлекеттік өнер мұражайы, қазақ ұлттық асппаптармузейі ашылы.90 ж.Т.Теменоевтің (адамдар арасындағы бөлтірік,С.Апыровтың көптеген фильмдері түсірілді. 14 – билет 1) 1991 тамыз төңкерісінен кейін КСРОның ыдырау процессі тез қарқынмен жүзеге аса бастады. 1991ж 8желтоқсан Минскідегі Беловян келісімі 1991 13 желтоқсан Ашхабат келісімі 1991ж 21желтоқсан Алматы келісім Қарлған мәселелер: КСРО іс жүзінде өмір сүруін тоқтатты. ТМД құру. ТМДға енген мемлекеттердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету. 1991ж 25желтоқсан Горбачев КСРО президенті қызметінен босатылды. 1991ж 26 желтоқсан КСРО өмір сүруін тоқтатқандығы туралы деклорация қабылданды. 1991ж 10желтоқсан президенттің таққа отыр рәсімі болып ант берді. 1991ж 10желтоқсан ҚазақКСРң атауы Қазақстан Республикасы деп өзгертілді. 1991ж 16 желтоқсан тәуелсіздік алды. 1991ж 1желтоқсан бүкілхлықтық сайлау қорытындысымен Назарбаев ҚР президенті болды. 2) Қазақ елінің Ресей құрамына қосылу процесі 18-ғасырдың 30-жылдарынан басталып 1,5-ғ созылды.Бұл оқиғаның прогресті жағы: Шаруашылық, саяси, қоғамдық, қатынаста феодалдық патриархалдық белгінің жойылуына жол ашты. 3) Қалалар: 10-12 орта ғасырлардағы қала мәдениетінің гүлденген кезең, і9-12ғ халық көп қоныстанған қала Испиджаб, 10-12ғ Қазақстанның ең ірі қаласы Испиджаб. Қолөнер сауда орталығы 8-9 қала халқы негізінен егіншілік, қолөнер саудамен айналысты. Тараз қаласы «саудагерлер қаласы.».Суяб «әр елдің саудагерлері кездесетін ал халқының жартысы саудамен айналысатын қала » атанды.Испиджаб «әлем саудагерлерінің қазба байлықтарынаң қайнар көзі» атанды.б,з,б, ІІІ‒ІІ ғ жібек жолымен алғаш сауда байланысы жасалған. ҰЖЖ Шығ. Пен Быт. Байланыстырып, жерорта теңізінен Қытайға дейін Еуразияны қақ жарып өтетін керуен жолының жүйесі. Ұзындығы жеті мың км. Бұл жол орта Азия мен Қазақстан территориясы арқылы өтіп бірнеше сауда жолдары қалыптасып дамыды. Лазурит жолы: Бадақшан тауы; Иран; Месопатамия; Мысыр; Сирия; Қытай Нифрит жолы: Жаркент; Дария; Шығ.Түркістан: Қытай Дала жолы: Қаратау жағалауы: Дон, Оңт.Орал, Ертіс, Алтай, Зайсан көлі 4 тармаққа бөлінеді: Батыстан Шығысқа; Іле бағыты; Еуропа бағыты; Орталық және Шығыс Қазақстан бағыты. 15 билет 1.)Қ.А.Яссауи,1103-1167 Сайрамда дүниеге келген, Йассыда өмір сүрген. Рухани ұстазы Арыстан бабты пір тұтқан. Оның шығармалары Диуани хикмет, Мират ул-Кулуб. Жүсіп Баласағұн1021-1075 Құтты білік шығармасын Сүлеймен Арслан ханға сыйға тартты. Әбу наср әл Фараби 870-950 Отырар маңындағы Весиджде дүниеге келген. Өміріннің соңғы жылдарын Дамаскіде өткізді.Шығармалары Ғылымдар энциклопедиясы, Жұлдыз бойынша болжаулар. М ахмуд Қашқари1030-1090 Диуани лұғат ат түрк . 1997-98 жж А. Егеубайдың аударумен қазақ тілінде жарық көрді. 2.Кеңесары (1837-1847) аралығында көтеріліс болды.Көтерілістің мақсаты патшалы Ресейдің құрамына қосылып үлгермеген,өңірлерінің дербестігін сақтау.Қазақ жерлерін бекіністер мен окркгтік билеу арқылы отарлауды тоқтату.Қоқандықтардың тепкісіндегі қазақтарды азат ету.Жеңілу себептері қазақ халқының рулық патриахалдыққа жіктелуі,Ресей білеушілерінің жеңілдіктер алған ақсүйектерінің бір бөлігінің орталықтанған феодалдық мемлекет құруға мүдделі болмауы.Ру аралық қайшылықтар. 3.ҚР Конституциясы 1993ж28қаңтар тұңғыш қабылжданды.4бөлім,21тарау,131баптан тұрды. Жаңа конституция 1995ж30 тамызда қабылданды 9 бөлімнен, 98баптан тұрған1 жалпы ережелер,2 адам және азамат,3 президент,4парламент,5 үкімет,6 конст. Кеңес,7 соттар және сот төрелігі,8 жергілікті мем. Басқару және өзін өзі басқару,9 қорытынды және өтпелі ережелер.1992ж 4маусым елтаңба, ту әнұран қабылданды. Елтаңба авторлары Ж.Мәлібеков пен Ш. Уәлиханов. Ту авторы Ш. Ниязбеков, Әнұран авторлары М.Төлебаев, Л.Хамиди, Е. Брусиловский, Ж.Дәрібаева. Жаңасының авторлоры Ш. Қалдаяқов, Ж. Нәжімеденов, Н.Назарбаев. 16 билет 1. 12ғ моңғол тайпалары орхон мен керулен аралығында мекендеді.12ғ аяғы 13ғ басында әскери феодалдық моңғол мемлекеті құрылды.Астанасы Қарақорым,Оның негізін салушы Бөржігін тайпасының билеушісі Есугей Баһадурдың баласы Темучин (1156-1227) ол 20ж созылған күресте барлық моңғол тайпаларын біріктірді. 1206ж хан болып сайланды. Үш қанатқа бөлінді.Жазалаушылық топтарының жорықтар жүргізудегі мақсаты билігін күшейту;ішкі тартысты болдырмау;ақсүйектердің талабын орындау;халқын жаңа жайылымдармен қамтамасыз ету. 1219-1924ж.Қазақстан мен Орта азия шыңғыс хан империясының құрамына қосылды. Монғол ұлыстары: үшке бөлінді Жошы ұлысы: Ертістің батысынан Сырдарияға дейін Орддасы Ертіс өз.бойында Шаатай ұлысы:Оңтүстік шығ.Түркістанға дейін Орталығы Алмалық Үгедей ұлысы: Батыс Монғолия Жоғ.Ертіс бойына дейін.Орталығы:Чугучук 2.Хандық билікті іс жүрзінде жойған 1822ж және 1824ж жарғылар жаңа капиталистік қатынастар өрісте бастаған кезде өлкенің шаруашылық даму талабына сай болмады.19ғ 60ж қазақтарды басқару жүйесін өзгерту үшін И.И.Бутков басқарған комиссия құрылды.Қазақ даласын екіге бөлу жоспарланды,бірақ қабылданбады.1868ж 21қазанда Орынбор және Батыс Сібір генерал губернаторлығындағы Дала облыстарын басқару туралы уақытша ереже бекітілді. 5 сатылы басқару жүйесі генерал губернатор, облыстар, уездер, болыстар,ауылдар.Капиталистік қатынастардың дами бастауы.Отырықшы мал шаруашылығымен егіншіліктің дамуы;жеке меншік жерді иеленудің кең таралуы;жылқы саны азайып,ірі қараның көбеюі. 3.1999ж республикада 14 саяси партиялар мен 30 жуық саяси қоғамдық қозғалыстар бірлестіктер құрылды.1991ж 7қыркүйек Қазақстан социялистік партиясы төрағасы А.Әлімжанов,кейін П.Своик.1991ж күзі Қазақстанның комунистік партиясы төрағасы Б.Төлепбаев,кейін С.Әбділдин.1991ж 5қазан Қазақстанның халық конгресі партиясы төрағалары О.Сүлейменов пен М.Шаханов.1993ж ақпан Қазақстан одақ бірлігі төрағасы Қ.Сұлтанов.2000ж республикадағы ресми тіркелген партиялар саны 15 17 – билет 1)Алтын Орда(13ғ ортасы-16ғ басы) – Жошы ұлысының орнына құрыл-н алғашқы ірі мемл. Оны құрушы Батый хан. 1227-25ж-ы Алтын орданы билеген. Жері: Алтай тауынан Дунай өзеніне дей-гі аумақ. Орталығы – алғашында Еділ бойын-ғы Сарай Бату кейін Сарай-Беркеге көш-н. А.О-ның күшеюі: 1235ж бүкіл моңғол-қ құрылтайда Батысқа қарай жорыұқ жасауға шешім қабыл-н кезден Батый есімі айтыла бастады. Батый Еуропаға жорық жасаған жыл-ы: 1236-1242 А.О-ның саяси ж/е эк-қ жағынан жақсы дамыған кезі Берке(1237-1266) мен Өзбек (1312-1342) хан-ң кезі. Берке Египет султаны Бейбарыспен байл. Жасаған. Берке хан моңғол империясына тәуел-гін мойындамай, А.О тәуелсіз ел болды. Ол өзі мұсылман дінін қаб-ды А.о-ныңгүлденген кезі Өзбек хан (1312-1342) мен баласы Жәнібек (1342-1357)билік еткен тұстары болған.Өзбек хан-ңтұсында мұсылман діні мем-к дін болып жарияланды. А.О-ның әлсіреку: 14ғ 2-жарт билік үшін тартысслдарынан 1357-1380ж 25 хан тақ үшін бір-бірін өлтірген. 1380ж Мамай қолбасшысы Куликово даласында Д.Данской әскерінен жеңіледі. Сол шайкас-н кейін А.О мүлдем әлсір-ді.1502ж А.О-ның соңғы билеу-сі Шейх Ахмед өлімінен кейін А.О. мем-т ретінде жойылады. 2) Патша үкім-ң аграр-қ саясаты-ң ажырамас бөлігі – қоныстандыру саясаты. Помещиктер мен буржуазияның мүдделеріне сай келген қоныс аудару мәселесіне патша үкіметі 19ғ 2-ші жарт.бастап қатты назар ауд-ды.1885ж жылдан 1893ждейін Ақмола обл-ңжергілікті халқынан 251779 десятина жер тартылып ал-ды, 10940 адам бар 24 жаңа село п.б. 1884-1892ж аралығында мұнда 3324 отбасы қоныстанды. Патша үкіметі-ң қолд. Келген қоныстан-р көбінесе кулактар қазақтарды шұрайлы қоныс аудандаруы20ғ басына қарай 31700 адам кірсе артынан 1150000 орыс, украин хал-ы қон-ды. 3) 1997ж президент Н.Ә.Назарбаев 2030 жылға дей-гі Қаз-ң даму стратеиясын анықтап, онымен халықты таныс-ды. Стратегияны болашақ ұрпақ алдындағы жауапкершілік сезімміз-ң көрінісі деп бағаланады. «Қазақстан 2030» - стратегиясында қоғам-қ ұзақ мерзімдібасым мақсаттары 7 бағытқа бөлініп көрсетіледі: 1) Ұлттық қаіпсіздік 2) Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамдық топтасу 3)Эк-қ өрлеу 4) Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты 5) Этникалық ресурстары 6) Инфракурылым, көлік ж/е байланыс 7) кәсіпқой мемл-т |
18 – билет 1) Алтын Орданың ыдырау нәтижеінде пайда болған мемлекеттердің бірі.Ақ Орда (13-15ғ басы) Жошы ұлысының құлауынан соң жер оң ж/е сол болып 2 әскери қанатқа бөлінді. Орда Ежен жері Ақ Орда атанған. Қаз-н аум-ғы моңғолдар-дан кейінгі құрыл-н алғаш мемл-т. Аумағы: Жошы ханның 2 баласы Орде Ежен мен Шайбан хан-ң жерін қамтиды.Терр: Сырдария алқабынан Сарысу өз.дейін.Орталығы – Сығанақ. 1327-28ж Мүбәрәк хан Сығанақта өз атына теңге соқтырған. 1368-69ж Ұрыс хан Сығанақта өз атына теңге соқтырған. 1374-75ж Ұрыс хан Еділ бойына жорық жасайды, бірақ Алтын Орда (уақытша билеушісі) Мамайды жеңе алмайды.Ұрыс хан мен оның баласы Тоқтақия қайтыс болғаннан сон Әмір Темір таққа (Ұрыс ханның 2-ші баласы) Тоқтамысты отрығызып Ақ Орданы да Алтын Орданы да өзіне тәуелді етті.15ғ 20ж Ақ Орда ыдырады. Шаруашылығы: Көшпелі аудандарда мал шаруашылығы кеңінен дамды. Еңбекші халықтар хандар мен ақсүйектер пайдасына көпшір, зекер, тағар сияқты салықтар төледі. 2) 1907-1912ж 2млн 400 мың адам қазақ өлкесіне қоныстандырылды; 1916ж қазақтардан 40 млн га жер тартып алынды; 1917ж – қоныстану қоры егістк пен жайылымдардың 45147765 десятинасын тартып алды; 1914ж 1 тамыз 1дүниежүзілік соғыс басталды.(38 мемлекет). Соғысқа қатысушы басты елдер: 1) Үштік одақ: Германия, Австрия, Венгрия, Италия 2) Антанта: Англия, Франция, Ресей. Соғыстың Қаз-н дамуына әері:- эк-қ дағдарыс күшейді; - әлеумет-к қайшылықтар тереңдеді; - Революциялық күрес үшін алғышарттар жасалды. Соғыс елдегі жалпы ұлттық дағдарысты тереңдетіп 1916ж казак өлкесінде, Орта Азияда, Сібір мен Кавказ-ң 1 бөлігінде көтеріліс басталды. Көтеріліс алғышарттары: жер мәселесі; қоныстандыру саясаты; соғыс салығы. 3) 1992ж 25 мамыр Қаз-н мен Ресей арасында достық, ынтымақтастық туралы шарт жасалды. 1995ж 20 қаңтар – Қаз мен Ресей-ң ынтымақтастығының кеңейтуі туралы деклорациясы жарияланды; 1996ж 27сәуір – Алматыда қол қойылды. Маңызы: 2 ел арасында егемендікті, тәуелсіз-ті құрмет-у. Аумақ-қ тұтастық пен бір-бірі-ң ішкі істеріне араласпау, ұстанымдарын сақтау. Нәтижесі: Каспий тең-ң құрлық-қ мәртебесі проблеммасын шешуді алға жылжытты 1990ж – Қаз-н мен Қытай келісімі нәтижесінде темір жол арқ.өзара байл. іске асты. Қаз-н Тынық мухит жағалауына ең қысқа жолмен шығу мүмк-не ие болды. 1994ж сәуір – Қаз. мен Қытай ар-да шекара аумағын заңдастырып белгілеу жөніндегі келісімге қол койылды.1996ж сәуір – Шанхай келісімі1997ж ҚР мен АҚШ арасындағы эк-қ әріптестік бағдарламасы жасалды. Халақ аралық байл-ң нәтижелері:Қаз-н әлем-ң көтеген елдерімен тең деңгейде дипломатиялық қар-қат. орнатты.
19 билет 1.14ғ ортасы 15ғ басында оңт шығыс Қазақстан аумағы Моғолстан мемлекеті кірді.негізін салушы дулат тайпасының басшысы Әмір Болатшы ,билеушісі Тоғлық Темір (1348-1362)Астанасы Алмалық,терри Оңт Шығыс Қазақстан,Қырғызстан,Шығыс Түркістан.титулы хан,Әмір Темірдің жорықтары варварлық әдістермен жүрген жорықтарын Ақорда мен Моғолстан мемлекетінің басшысы Темірдің мақсаты Шағатай ұрпағының бұрынғы иеліктерінде бір орталыққа бағынбай мемлк құру мақсатына кедергі болатын моғол билеушілерін әлсірету,Темірдің Моғолстанға алғаш жорықтары 1371-1372ж басталды.кейін тағы да бірнеше рет шабуыл жасады.1375-77,1383ж 1390ж Моғолстанды қайтара шабуылдап,нәтижесінде Жетісу жері қаңырап бос қалды. 2.Қазақ жерінің Ресей құрамына қосылуының мәдениет саласындағы жағымды жақтары:1789ж Азиялық училище ашылды, 1813ж Орынбор әскери училище ашылды, 1837ж Орынбор әкери училищесі Сібір кадет корпусы болып қайта құрылды. 1841ж Бөкей ордасында Жәңгір ханның ұйымдастырылуымен татар,орыс тілінде оқытатын мектеп ашылды, 1850 ж Орынбор шекарасының жанынан орыс мектебі ашылды. Ш. Уәлиханов географ саяхатшы, ойшыл, тарихшы, этногроф, суретші. 1857 жАлатау қырғыздарына барып, қырғыз эпосы Манасты жазып алды. 1865ж Қытайдағы дүнгендер көтерілісі туралы жазады.Ы.Алтынсарин ағартушы,педагог,қоғам қайратекрі,жазушы. Қазақ қыздарына алғаш білім берудің негізін салушы, 3.Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан 2бөлімнен тұрады.Бірінші бөлімі Қазақстан 2030стратегиясының 10жылдығы Қазақстан экономикамен өз мемлекеттілігінің берік ірге тасын құра отырып,дамудың жаңа кезеңіне сенімді қадам басуда.Енді келесі 10жылдағы мақсаттар:Қазақстандықтардың өмір спасының артуы,Қазақстандықтардың дамудың жаңа кезеңі жан жақты жаңғырутуды жеңілдету,Бәсекеге қабілеттілік Қазақстанның әлемдік экономика мен қоғамдастыққа табысты кірігуінің кілті,жаңа кезеңінің негізгі міндеттері,Қазақстандық патриотизм мен саяси ерік жігер Жаңа Қазақстанды құру аса маңызды факторлар.Екінші бөлімі Қазақстан 2030 стратегиясы Қазақстан дамудың жаңа кезеңінде.Бұл бөлім ішкі және сыртқы саясаты бойынша 30бағытқа бөлінген, 30бағыт 6тарауға топтастырылған.Олар:қолымызда бар мүмкіндіктерді айқындау және пайдалану,әртараптандыру,еңбек рыногының даму ырғағы мен келешегіне сәйкес келетін білім беру мен кәсіптік қайта даярлаудың халықаралық стандарттарын қамтамаыз етуге бағытталған мемлекеттік саясат,осы заманғы әлеуметтік саясат,жаңа кезеңнің ығытына қарай саяси және әкімшілік даму,Қазақстан жаңа өңірлік және геосаяси жауапкершілігі. 20 билет 1.Алтын Орданың ыдырауы кезінде пайда болған ірі мемлекеттік бірлестіктің бірінші Ноғай ордасы.негізін салушы Әмір едіге,ол 15жылдай Алиын орданы биледі.терри Жайық Еділ арасы .ең ірі тайпасымен маңғұрт жұрты атанған.Астанасы Сарайшық,билеушісі хан,16ғ 2жартысында ноғай ордасы ыдырап,2ге бөлінді,үлкен ноғайлы Еділдің шығысы,кіші ноғайлы Еділдің батысы.1634ж қалмақтар шабуылынан кейін,үлкен ноғайлы Еділдің батысындағы кіші ноғайларға келіп,қосылады,кіші ноғай қазақ хандығын мойындады,кейін кіші жүз құрамына енді. 2.19ғ 2жартысы мен 20ғ басындағы Қазақстан мәдениеті А.Құнанбаев өмірі мен шығармашылығы 19ғ екінші жартысы халық сазгерлері мен классикалық сипатта қалыптаса бастады.Құрманғазы Соғырбайұлы күйші,сазгер,Дәлеикерей,Демократиялық бағытта дами бастаған С.Торайғыров,С.Донентаев,Т.Ізтілеуів,М.Көпеевтің мұрасы шығыс әдебиетінен ерекше орын алды.Орыс ғалымдарының Қ.зерттеуі(Ломоосов,Рычков,Даль;Пушкин,Бутаков Левшеннің Қрғыз Кайсақтық ордалар мен далаларды суреттеу атты еңбегі.) Қазақ мәдениеті,Махамбет Өтемісұлы(Батыс Қ.обл Орал ауд)Шернияз Жарылғасұлы(Ақтөбе обл Ойыл ауд)Шөже Қаржаубайұлы(Көкшетау обл Қызылту ауд)Суйінбай Аронлы(Алматы обл Жамбыл ауд)Шокан Уәлиханв(Құсмұрын бекінісінде туды,географ,тарихшы,ойшыл,этнограф,суретші)Ыбырай Алтынсарин(ағартушы,педагог,жазшы)Абай Құнанбайүлы(ұлы ойшыл,ақын,сазгер)Абайдың тәрбиесі үшін анасы Ұлжанның орны ерекше болды.Абай Семейдегі Ахмет Ризаның медресеснде оқып жургенде ақындық талабын көрсете бастады. 3)Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымға төраға болуға мүмкіндік береді. ЕҚЫҰ ға адамзаттың жаңа тарихындағы аса күрделі кезеңде төрағалық етудің аса жоғары жауапкершілігі. ЕҚҰЫ оған қатысушылардың бірегей географиялық құрамымен ал бұл үш құрлықта орналасқан 56 мемлекет олардың өзара ықпалдасуы Қазақс. Жоғары халықаралық беделі біздің елімізге Қазіргі кездегі Қазақстанның экономикалық дамуы Ел Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында 2008 ж жолдауы.Мемлекеттік саясаттың негізгі мақсаты Қазақстан азаматтарының әл ауқатын арттыру.Біз Қазақстан армиясын жаңғыртуды және оның жауынгерлік дайындығын жетілдіруді жалғастыру;Үкімет денсаулық сақтау нысандарын қалпына келтіру;Үлімет тілдердің үш тұғырлығына мәдени жобасын іске асыруды жеделтетуі тиіс және де тағы да басқа мәселелер қаралды. 21 билет 1.XVғасырдың 20-жылдарында АқОрда орнына Әбілхайыр хандығы пайда болды.1428ж Әбілхайыр билікті қолға алды 20-дан тайпалардың өкілдерінен 200ден астам ақ сүйектер Әбілхайырды хан деп сайлады. Шығыс Дешті Қыпшақтың бытыраңқы феодалдардың басын қосып Көшпелі Өзбектер мемлекетін құрды. Аумағы Жайық Балхаш Арал тенізі,Сырдарияның төменгі ағысы Тобыл,Ертіс.Астанасы Тура(1428) Орда Базар(1431) Сығанақ(1446) халқы92 ру тайпадан тұрған. 40жыл биледі,Әбілхайыр хан мемлекеттің ішкі саяси тұрақтылығын сақтап тұра алмады.XVғ 50ж аяғы 60ж басында Өзбек хандығынан Жәнібек пен Керей сұлтандар бастаған халықтар бір тобы Моғолстанға көшті.1468ж Әбілхайыр хан Моғолстанға жорыққа аттанып, Аққыстауда қайтыс болды. Әбілхайырдың немересі Шайбани қазақ хандарымен Сырдария мен Қаратау аймағындағы қалалар үшін ұзақ соғыс жүргізді.1510ж Сығанақ түбінде Қасым ханның әсерінен жеңіліп,қазақ даласында ықпалы жойылады қазақ хандығының құрылуымен,Әбілхайрдың тараған ұрпақтың Шығыс Дешті Қыпшаққа билік жүргізуіне тиым салынды. 2.1917ж 27ақпан Ресей буржуазиялық демократиялық төңкерісі,монорхия құралды. Қос өкімет орнады.Уақытша үкімет,жұмысшы,шаруа және солдат епуттары Кеңесі.Ақпан төңкерісінен йін лттық либералдық қозғалыстың басшылары қоғымдық аяси дамудың маңызды мәселелері бойынша ақытшаүкімет жағына шықты.Уақытша үкіметтің жүргізген шаралары.1917ж14наурыз Бұлатаналарды тыл жұтысына алу тоқтатылды.1917ж 18наурыз-1916ж көтеріліс кезінде қазақтарға күш көрсеткен орыстарға кешірім беру туралы қаулы.1917ж ақпанда Ресейде буржуазиялық демократиялық революция болып,монархия құлатылды.Петроградтағы оқиғалар туралы хабарды Қазақстан халқы Ұлттық демократиялық қозғалыстың басшылары қуанышпенҚарсы алды.Қазақтар патша билігінің құралуын құптап,оны өздерінің ғасырлар бойы жүргізген күресінің нәтижесі,1916ж улт-азаттық қозғалысында алға тарқан мақсаттарының қанағаттандырылуы деп таныды.Бүкіл елдегі сияқты,Қазақстанда да қос өкімет орнады.1917ж Ақпан революциясынан кейін құрылған саяси партиялар менАғымдар.Ұлттық демократиялық зиялылар ұлт азаттығы идеясын тараТушы,қазақ халқының ұлттық санасын оятушы,отаршылдыққа қарсыКүреске дем беруші болды.Ол күрескен Ресейдің либералдық демократИялық қозғалысының көрнекті қайраткері,бұрын кадет партиясы ОртаЛық комитетінің мүшесі болған Ә.Бөкейхановбасқарды.КөрнектіағарТушылар мендемократтар,революцияның қозғалысқа белсене қатысуШы А.Байтұрсыеұлы,М.Дулатұлы,Ә.Ермеков,Жаһанша және Х.ДосмуХамедовтар,Ж.Шоқаев,М.Тынышбаев және басқа көптеген адамдар онЫң пікірлес серіктеріне айналды. 1905ж бой көрсеткен алаш қозғалысыАқпан революциясынан кейін қайта жанданды.1917ж сәуір,мамыр айлаРында Алаш партиясының обылыстық,ішінара уездік съездеріболыпөтті.Онда қазақ халқының болашағы үшін маңызды мәселелер қаралды. 3.Ғасырлар тоғысында Қазақстан қоғамы басынан өткерген ірі оқиғаларДыңАлматыдан Ақмалоға көшірілуі болды.Республика президентінің1995жқыркүйектегі Жарлығы бойынша ел астанасының Ақмолаға көшетІндігі хабарланды.1997ж Астана Ақмолаға көшірілді.Алдымен Парламент Пен министрлер кабинеті,жекеленген министрліктер мен ведмоствалар ЕсілБойындағы жаңа ордаға табан тіреді.Көп күттірмей Президент аппараттарыМен тұтас барып орналасты.Астананы ауыстырудың аса салмақты экономиКалық, демографиялық, саяси себептері болды.Біріншіден,Ақиола еліміздіңГеографиялық орталығында тоғыз жолдың торабында орналасуымен эконоМиканы басқаруға да коммуникациялық байланыстарды жүзеге асыруға даТиімді,екіншіден ел астанасының Ақмолаға ауысуы осы өңірдің экономикасынКөтеріп,Қазақстанның солтүстігіндегі демографиялық ахуалды ұлт мүддесіТұрғысынан оңды бағытта өзгертуге қызиететеді.Әрине,Астана ауыстырудыңБұдардан басқа да себептері бар еді.Елбасы Н.Назарбаев 1998жылы 17наурызда Зиялы қауым өкілдерімен кездесуде сөйлеген сөзінде орай былай деді.Біз АлаТаудың бауырына сыймай кеткен жоқпыз,қайта жер жәннаты Жетісуды қимайКеттік.Тарихтың қатал талабы осындай.Алматы болса,ғылыми,мәдени орталықРетінде бар қазақтың жүрегіне жақын аяулы қала болып қала береді.1998жМаусымда салтанатты жағдайда жаңа Астананың тұсаукесер рәсімі өтті.Елдің жаңа ордасы Ақмола енді Астана болып аталатын болды. 22 – билет 1) қазақ хандығы Әбілқайыр хандығы мен Моғолстанның арасында қақтығыстар-ң нәтижесінде құрылды. 1465-66ж – Қазақ хандығы құрылды (М.Х.Дулати) Хандықтың алғаш террито-ы: Бат.Жетісу, Шу, Талас өңірі. 2) 1917ж 24-25 қазанда Петроградта Большевиктер қарулы күресте билікті жеңіп алып, қосүкімет жойылды. «Жер мен бітім» декркттердің қабылдануы (25-26 қазан), ұлт саясаты жарияланды. Қазақстанда солдаттар ж/е 36,5 мың көтерілісші - сарбаздар револ-ң негізгі резервіне айн-ды 1917ж 15-22 қараша – Түркістан өлкесінде халық комисарлар кеңесі орнады. Кеңес төрағасы Ф.Колесов мұсылмандарға қарсы шықты. 1917ж 22 қарашада Қокақ қ-да бүкілтүркілердің төтенше 4 съезд ашылды. Съезде: уақытша кеңес құр-ы, министр-төраға, ішкі іс-р мин-і – М.Тынышбаев сайл-ы. 1917ж 5-13желтоқсан Орынборда жалпы қазақ съезі . Қарал-н мәселелер: ұлт-қ автономия құру; қазақ обл-ы автоном-на Алаш атауын беру. Алашорда кеңес төра-сы – Ә.Бөкейханов. Орталығы – Семей.1917ж 30 қазан – Перовскіде (Қызылорда) кеңес өкіметі бейбіт жолмен орнады; 1917ж желтоқсан аяғы – Көкшетауда; 1917ж 2 желтоқ-да - Бөкей ордасында; 1918ж қаңтар аяғы – Павлодарда; 1918 ж 8 қаңтарда - Ақтөбеде; 1918ж басы – Ырғыз, Торғай уез-де ; 1918 нарыз – Жетісу обл-да кеңе өкіметі орнады. 3)20 ғасыр басында Қазақ өлкесі 6 обл-тан тұрды: Түркістан генерал-губ-ғы: Сырдария, Жетісу обл-ы, орталығы – Ташкент; Дала ген-губ. – Ақмола, Семей, Орал, Торғай обл-ы, орталығы – Омбы; Халқы – 4147,8 мың адам , 81,7% - қазақтар(1897); 1914ж 5910 мың адам, 65,1% - қазақтар. 1897ж Омбы уезінде қазақтар 38% - болса, 1915ж - 15%; Петропавлда 44,5%-32%; Көкшетауда - 51% болса 1915ж - 26%. «Ауыл тұрғындары өз еркімен қоныс аудару ж/е бұрынғы жерге көшірілген топтар туралы ереже» 1889 ж 13 шілдеде қабылданды. Ережеде Жетусу, Семей, Томск, Тобыл губ-ры деп көрсетілді. Нәтиже: орыс шаруалары құнарлы жерлерге қоныстанса, қазақтар сусыз, нашар жер-ге көшірілді. 23 – билет 1) 15-17ғ қазақ тер-ң тер-сы анықталып, қазақ жүз-ң этника-ққұрамы нығайды. Құрамына: түркітілде, моңғолтектес тай-р кірді. Хақназар хан (1538-1580) тұсындакөршілес мемл-мен қар-қаркүшейді. Бір орталық-н басқару билігін орнатты, хандықтың хал-аралық жағдайын нығайтуға күш салды. Тәуекел хан (1582-1598) тұсында хылықтың сырт-ы жағдайы 1-ден: Тәуекел хан мен қазақ сұлтандарына одақтас болып жүрген Абдаллах хан енді оларға қарсы шықты.2-ден: хан-қ Шығ.жағында моғолдар мен жоңғарлар қазақ жеріне ұдайы қауіп төндіріп отырды. Тәуекел хан-ң алдына қой-н басты мақсаты өзбек хан-на кеткен қалаларды қайтарып алу. 2) Азамат соғысының алғышарттары: - кеңестердің өкіметті басып алуы құлатылған топтар-ң күшті қарсылығын тұғызды.большевиктердің эк-қ саясаты эк-қ дағдарысты жоя алды.1918ж тамызда – Семейде 1-Алаш атты әскер олкі құр-ды; 1918ж 29 наурызда - Ақ гвардияшылар Орал қаласын жаулап, сәуірде оларға қарсы «ерекше армия» құралды.1919ж 25 шілде – Чапаев див-сы мен қазақ атты әскер бригадасы Оралды босатты.; 1919ж 4 сәуір – Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті Алашорда кешірім жарияланды. 3) Қаз халқы Ассамблеясы үшін2008ж өте маызды, нәтижелі жыл болды. Ассамб буәбітшілік пенткелісім нығайту бағытындағы рөлін нормативті құқықтық тұрғыды үйлестіретін «Қаз халөы Ассам туралы» заң қабылданды. 2007ж жүргізілген констреформа арқасында Қаз халқы ААссамб жаңа конст мәртебеге жетті. Ассамб 9 дерутат қатысты.2004 ж басталған Мәдени мұра бағдарламасы аясында әдеби шығармаларды шығару ісіне ерекше көңіл бөлінді. Бұл мәселе екі бағытта жүрді.1) ұлттық әдебиет пен жазудың сан ғасырлқ тәжірибесін қорыту көркем және ғылыми сериялардың топтпмасын шығару. 2) әлемдік ғылыми ой сананың, мәдениет пен әдебиеттің таңдаулы жетістіктерін аудару. Қорға кіретін әдебиеттердің ең маңыздысы 100томдық қазақ фольклоры немесе қазір де шығып жатқан 100 томдық «Бабалар сөзі» 2007ж 32 томы жарық көрді. «Мәдени мұра» - мәдениетке деген мемлекеттік көзқарастың стратегиялық ұстанымын айқындайтын маңызды жоба. Оның басты мақсаты – халқымыздың өскелең ұрпақтың рухани-мәдени әулеті мен мәдени сұранысын қанағаттандыру, халқымыз-ң тарихына қатысты мәдени мұрамызды сақтауды қамтамасыз ету. 24 – билет 1) Қасым хан (1511-1518ж) – хандық саяси, әлеуметтік-экономикалық жағынан дамып, алыс-жақын елдерге аты әйгілі болып қуатты елге айн-ды Қасым ханның заңдары (жазбаша түрде сақталмаған):/Қасым ханның қасқа жолы/1) Мүлік заңы;2) Қылмыс заңы;3) Әскери заң;4) Елшілік жоралары;5) Жұртшылық заңы осы заң-ң қатаң саутау талап етудің арқасында Қазақ хан-ң күш-куаты артып, әлем тан-н мемл-ге айн-ды. Қасым хан Мұхаммед Хайдар-ң деректерінде 1518ж қайтыс болған. Орыс деректерінде 1521ж қыста Сарайшық қаласында қаза тапты. 2) І ҚазақАКСР құрамына енгізілген аймақтар:
ІІ ҚазақАКСР құрамына енгізілген аймақтар:
3) Экономикалық реформаны дамыту жағдайын 35 стационарлық қоғам 75 салааралық сыртқы экономикалық ассоциаиялар 30ға жуық консерндер мен консорсиумдар 30дан астам комерциялық банктер құрылды. КСРО ыдырауы және онвң құрамындағы республикалардың саяси, экономиклық мәдени бөлінуі көптеген қыншылықтар тұғызды ТМДға көзқарас әртүрлі болып қалыптасты: Балтық бойы елдері, Молдова Грузия ТМД құрамына кіруден бас тартты. Қалған республикалар уақытша байланысты жоғалтпай ортақ мүлікті келісімен бөлуге болады деп есептеді.Қиыншылықтар: КСРО мүлкін бөлісуде Республикалар арасында туған пікір таластар. Сомдық аймақтар құру. КСРОның ортақ қару жарағын бөлісудегі қақтығыстар. 1999ж соңында жалпы өнім өндіру 1%ға өндіріс көлемін арттыру 1,8%ға өсті. Республиканың алтынқоры 2 млрд доллорға ж 25 – билет 1) Қазақ халқы этнос болып қалыптасқан кезеңдері: 1-ші кезең : сақ ж/е сарматтардәуірі шамамен 5ғасырды қамтиды /б.з.д.7-2ғ/ 2-ші кезең : үйсін, қаңлы және ғұн дәуірі / б.з.д .3-4ғ/ 3-ші кезең : түркі дәуірі /542-702жж/ 4-ші кезең : қыпшақ және қарлұқ дәуірі /9-13ғғ/ 5-ші кезең : моңғол дәуірі /13ғ басы – 14ғ ортасы/ 6-шы кезең: Алтын Орда тарағанынан кейінгі ммлекеттер дәуірі /14ғ ортасы – 1465ж/ «қазақ» термині 1245ж Мамлюк мемлекет-гі қыпшақтар-ң жазыл-н ерте кыпшақ жазба ескерткіштерінде /түрік – араб сөздігінде/ кездеседі. Мұнда қазақ деген сөз «басы бос - кезбе» деген мағана береді. Кей деректе «кас» - нағыз ж/е сақ 2) ЖЭС (Жаңа эк-қ саясат) жылдарындағы өрістер: - шаруалар басы артық өнімдерін қалаларға апарып сатып, тұрмыс жағдайын түзеуге мүмк-к алды. - 6 ж/е одан кем ірі қарсы бар қажылықтар салықтан басталды. - біріңғай заттай салық белгіленді - салық мөлшері азайтылып, 1924-25ж өнім-ң 1/8 бөлігі алынса, 1927-28ж өнімнің 1/13 бөлігі алынды. - 1924ж 1 қаңтар – ақшалай салық ен-ді - үдемелі салықтың ауыртпалығы кулактар мен байларға түсті ЖЭС жылдары өнеркәсіпте де өрістер болып жатты. 3.199ж 18 желтоқсанда Минск қаласының маңындағы Беловежьде Ресей, Белорусия, Украйна басшылары бас қосып КСРО мем таратылғанын жариялайды. 13 желтоқсанда болған Қазақстан және Орта Азия республикалары жетекшілерінің кездесуінде Беловежье келісіміне қолдау көосетілді. Әзірбайжан, Армения, Грузия, Өзбекстан, Молдава, Ресей, Тәжікстан респ басшылары 1991ж 21 желтоқсанжа Алматыда 11 республика өкілдеріқатыс-н кездесу болды. Олар тең құқықты жағдайдағы тәуелсіз мемл-р достастығы құрылғандығы жөніндегі шартқа қол қойды. (Тәуелсіз мемлекеттер Достастығы /ТМД/ 1 берілген. 1996ж «Ғасырлар тоғысында» еңбегі жарияланды. Кеңістік жүйе мен демократиялық кезең аралығын суреттейді. Маңызы; екі кезең тоғысындағы саяси мәселелерге айқын түсініктеме |