Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
31. Развіццё прамысловасці Беларусі ў пачатку XX ст. было звязана з прамысловай рэвалюцыяй. Яна азначала пас-туповы пераход ад ручной дамашыннай працы, фарміраеанне і колькасны рост прамысловай буржуазіі і фабрычнага прале-тарыяту. У 60—80-я гг. XIX ст. канчаткова вызначылася спецыялізацыя беларускай прамысловасці на перапрацоўцы мясцовай сельскагаспадарчай, лясной і мінеральнай сыра-віны. У пачатку XX ст. у першую чаргу развівалася кардон-на-папяровая, запалкавая і лесахімічная вытворчасць.
Вялікую долю ў Беларусі складала рамесная і мануфактурная дробная вытворчасць. Былі шырока распаўсюджаны прадпрыемствы, дзе працавалі 5—15 рабочых без паравога рухавіка.
Развіццё сельскай гаспадаркі ў пачатку XX ст. было звязана з правядзеннем аграрнай рэформы. Яна атрымала назву сталыпінскай па прозвішчы яе ініцыятара прэм'ер-міністра Сталыпіна. Яе першапачатковым этапам ста-ларазбурэнне сялянскай абшчыны і замацаванне абшчынных зямельных надзелаў у асабістую ўласнасць сялян, якія яе апра-цоўваюць. Сяляне маглі замацаваць зямлю ва ўласнасць у водрубе за кошт выдзялення участка ў межах вёскі. Галоўны феадальны перажытак таго часу — дваранска-памешчыцкае землеўладанне — рэформай не закранаўся. Асаблівасцю сталыпінскай рэформы ў Беларусі стала ўвя-дзенне ў 1911 г. земстваў — выбарных органаў мясцовага самакіравання ў трох беларускіх (Віцебскай, Магілёўскай і Мінскай) губернях. У заходніх губернях (Гродзенскай, Віленскай, Ковенскай) выбарнае земства не ўводзілася з пры-чыны значнай перавагі сярод выбаршчыкаў католікаў, якіх адносілі да палякаў і якім царскі ўрад не давяраў псля паў-стання 1863-1864 гг.. Сталыпінская аграрная рэформа буржуазная рэформа сялянскага надзельнага землеўладання ў Расійскай імперыі ў 1906 - 1907 г. Рэформа атрымала імя тагачаснага міністра ўнутраных спраў, старшыні Савета Міністраў Пятра Сталыпіна, аднаго з яе аўтараў, ініцыятараў і кіраўнікоў.Мэты:Забяспечыць умовы шпаркага развіцця эканомікі краіны; разбіць агульнасялянскі фронт супраць памешчыкаў, раскалоць вёску, паскорыць стварэнне класа сельскай буржуазіі з ліку заможнага сялянства, прыцягнуць яго на бок царскага ўрада і такім чынам паставіць перашкоду на шляху рэвалюцыйнага руху.
32. З часоў падзелу Рэчы Паспалітай польскі патрыятычны рух не даваў спакою расійскім уладам. Польскі патрыятычны лагер падзяліўся на дэмакратаў, якія выступалі за паўстанне, і лібералаў – прыхільнікаў мірных сродкаў барацьбы. Тыя, хто быў за паўстанне, атрымалi назву “чырвоныя”. Яны падзялялiся на правых i левых. Першыя рабiлi стаўку на шляхту i асцерагалiся шырокага сялянскага руху.Яны прадугледжвалi надзяленне сялян зямлёй за кошт яе частковай канфiскацыi ў памешчыкаў пры абавязковай грашовай кампенсацыi. Левыя разлiчвалi на сялянскую рэвалюцыю. Працiўнiкаў паўстання называлi “белымi”. Гэта былі пераважна памешчыкi, сярэдняя буржуазiя, частка iнтэлiгенцыi. Гэтыя палiтычныя плынi сфарміраваліся і iснавалi не толькi ў Польшчы, але i на тэрыторыi Беларусi i Лiтвы. Восенню 1861 г. у Варшаве з разнастайных рэвалюцыйных груповак быў арганiзаваны паўстанцкi гарадскi камiтэт. “Левых” ў Беларусi ўзначальваў Канстанцiн Калiноўскi (1838–1864). Ён паходзiў з сям’i збяднелага шляхцiца Гродзенскай губернi, скончыў Пецярбургскi ўнiверсiтэт. Вярнуўшыся ў 1861 г. на радзiму, К. Каліноўскі стварыў у Гродне нелегальную рэвалюцыйную арганiзацыю з разначыннай iнтэлiгенцыi. Выдаў 7 нумароў падпольнай рэвалюцыйнай газеты на беларускай мове “Мужыцкая праўда”. Была выкладзена праграма паўстання: Польшча абвяшчалася незалежнай краiнай з роўнымi правамi ўсiх яе грамадзян перад законам, дазвалялася дзейнасць ўнiяцкай царквы, планавалася перадаць сялянам iх зямельныя надзелы ў поўнае ўладанне, а памешчыкам выплацiць кампенсацыю з дзяржаўнай казны. У студзенi–лютым 1863 г. ў Беларусi з’явiлiся першыя паўстанцкiя атрады, якiя прыйшлi з Польшчы. Найбольш актыўна паўстанцы дзейнiчалi ў Гродзенскай губернi, дзе ваяводскiм камiсарам быў К. Калiноўскi. Паўстанне 1863–1864 гг. адбывалася ва ўмовах правядзення аграрнай рэформы ў Расii. Поспеху ў барацьбе з паўстаннем расійскiя ўлады дасягнулi не толькi дзякуючы вайсковай сiле. У чэрвенi 1863 г. ў Вiльню вярнуўся К. Калiноўскi, а ў лiпенi ён стаў старшынёй Вiленскага аддзела. Да канца лета ў руках К. Калiноўскага сканцэнтравалася ўсё кiраўнiцтва паўстанцкiмi атрадамi на тэрыторыi Лiтвы i Беларусi. Аднак выратаваць паўстанне ўжо не удалося.
33. Нацыя— гістарычная супольнасць людзей, якая характарызуецца ўстойлівымі эканамічнымі і тэрытарыяльнымі сувязямі, агульнасцю мовы, культуры. У гісторыі фарміравання беларускай нацыі можна вылучыць два перыяды. Першы ахоплівае канец XVIII — першую палову XIX ст. і з'яўляецца своеасаблівым пераходам ад феадальнай народнасці да пачатку станаўлення буржуазнай нацыі. Наступны перыяд пачынаецца з другой паловы XIX ст. і характарызуецца як час станаўлення і развіцця беларускай нацыі ў эпоху капіталізму. Развіццём капіталізму забяспечваецца больш высокі ўзровень гэтай агульнасці ў параўнанні з феадалізмам. Рэформа 1861 г., вызваліўшы сялян ад прыгоннай залежнасці, стварыла ўмовы для капіталістычнай перабудовы памешчыцкай і сялянскай гаспадарак з арыентацыяй на рынак. Рабочая сіла стала таварам, пашырыліся магчымасці яе міграцыі. Губернскія цэнтры Беларусі і іншыя яе буйныя гарады паступова станавіліся цэнтрамі лакальных мясцовых рынкаў, цесна звязаных паміж сабой і з агульнарасійскім рынкам.
34. Грамадскі лад большасці еўрапейскіх краін у ХІХ ст. засвоіў парламенцкую форму кіравання і партыйна-палітычную сістэму выяўлення грамадскіх інтарэсаў. Грамадска-палітычныя працэсы, якія назіраліся на Беларусі ў канцы ХІХ - пачатку ХХ стст., сацыяльная напружаннасць, імкненні кожнага класа, сацыяльнай групы абараніць свае інтарэсы на палітычнай арэне таксама падштурхнулі да ўтварэння розных палітычных партый і арганізацый. Палітычныя партыі і групоўкі Беларусі ў канцы ХІХ - пачатку ХХ стст. можна класіфікаваць наступным чынам: 1) кансерватыўна-манархічныя; 2) ліберальна-апазіцыйныя; 3) сацыял-дэмакратычныя; 4) неанародніцкія. Сярод іх вызначаліся агульнарасійскія і нацыянальныя. Галоўную ролю ў грамадска-палітычным жыцці Беларусі ў пачатку ХХ ст. адыгрывалі агульнарасійскія партыі і групоўкі. Арганізацыі расійскага манархічнага напрамку на Беларусі былі вельмі слабыя. Больш прыкметным быў ліберальна-апазіцыйны рух. Сусветная сіянісцкая арганізацыя была ўтворана ў 1897 г. у Базелі (Швейцарыя). У жніўні 1902 г. з дазволу ўладаў у Мінску адбыўся Усерасійскі з'езд сіяністаў. З 80-х гг. ХІХ ст. з'явіліся сацыял-дэмакратычныя плыні, якія пачалі сваю дзейнасць з прапаганды марксізму. У верасні 1897 г. у Вільні адбыўся з'езд прадстаўнікоў яўрэйскіх сацыял-дэмакратычных арганізацый Вільні, Мінска, Віцебска, Беластока і Варшавы, на якім утварыўся Бунд - Усеагульны яўрэйскі рабочы саюз у Літве, Польшчы і Расіі. Пачатак ХХ ст. быў адзначаны ўздымам беларускага нацыянальнага руху. На аснове культурна-асветніцкіх гурткоў зімой 1901-1902 гг. у Пецярбургу была створана палітычная арганізацыя, якая таксама ставіла культурна-асветніцкія, прапагандысцкія мэты. У ёй вызначалася плынь на чале з братамі Луцкевічамі, якая імкнулася нейкім чынам дыстанцыявацца ад польскага ўплыву. Імі была ўтворана не раней 1903 г. Беларуская рэвалюцыйная грамада. Пазней яна стала называцца Беларуская сацыялістычная грамада. У праграме БСГ не праводзілася прынцыповай розніцы паміж пралетарыятам, сялянствам і іншымі групамі працоўных. Такім чынам, асноўныя палітычныя партыі і арганізацыі Беларусі напярэдадні першай расійскай рэвалюцыі знаходзіліся ў стане афармлення, пошукаў у вызначэнні сваіх палітычных пазіцый. Найбольш актыўна заявілі пра сябе расійскія сацыял-дэмакраты, Бунд, эсэры. Што датычыцца беларускага нацыянальнага руху, то ён рабіў першыя крокі на хвалі культурна-асветніцкіх і неанародніцкіх ідэй.
35. Па сутнасці падзеі 1905—1907 гг. і лютага 1917 г. у Расіі былі этапамі адной буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыі, якая вырашала задачы дэмакратычнага характару: звяржэн-ня самадзяржаўя, ліквідацыі буйнога памешчыцкага земле-ўладання, знішчэння нацыянальнага прыгнёту, усталявання дэмакратычных правоў і свабод. Шляхі дзяржаўнага ўладкавання Расіі, вырашэння аг- рарнага і нацыянальнага пытанняў былі вызначаны рознымі палітычнымі сіламі, аб'яднанымі ў тры палітычныя лагеры. Буржуазна-ліберальны лагер быў прадстаўлены рознымі палітычнымі партыямі і арганізацыямі. Канстытуцыйныя дэмакраты імкнуліся да ўвядзення ў Расіі кансты-туцыйнай манархіі з парламентам. Вядучай сілай рэвалюцыйна-дэмакратычнагалагера з'яў-ляўся пралетарыят. Унутры лагера не існавала адзінства. Бальшавікі — палітычны напрамак у РСДРП падзялялі марксісц-кую ўстаноўку на ўсталяванне диктатуры пралетарыяту шляхам сацыялістычнай рэвалюцыі. Цалкам самастойную палітыку праводзіў. Асноўныя падзеі рэвалюцыі 1905—1907 гг. у Беларусі былі адзначаны выступленнямі салідарнасці з падзеямі «Кры-вавай нядзелі» 9 студзеня 1905 г. у Пецярбургу, калі царскімі войскамі было расстраляна мірнае шэсце рабочых да Зімовага палаца. У кастрычніку 1905 г. працоўныя Беларусі прынялі ак-тыўны ўдзел ва Усерасійскай палітпычнай стпачцы. Гэтымі выступленнямі ў Беларусі кіравалі кааліцыйныя советы. У снежні 1905 г. цграб'явіў аб правядзені выбараў у Дзяр-жаўную думу. Аднак і першая і другая Думы, як непаслухмя- ныя цару, былі распушчаны яго ўказамі. Так закончылася першая расійская рэвалюцыя 1905—1907 гг., якая не вырашыла набалелыя пытанні. Прычыны, якія яе выклікалі, былі ўсклад-нены Першай сусветнай вайной, што распачалася ў 1914 г.
36. Першая сусветная вайна пачалася 1 жніўня 1914 г. Царскім урадам заходнія губерні былі аб'яўлены наваенным становішчы. Забаранялася дзейнасць усіх палітычных партый, правядзенне сходаў, шэсцяў, забастовак, распаўсюдж- ванне газет і кніг. Урад разгарнуў сярод насельніцтва шыро-кую прапаганду ў «абарону цара і Айчыны», за «перамогу рускай зброі». 3 пачатку 1915 г. асноўныя сілы Германіі был і засяроджаны на Усходнім фронце, які імкліва набліжаўся да Беларусі. Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага расійскімі войска-Mi была пераведзена з Баранавіч у Магілёў. У верасні 1915 г., прарваўшы фронт у раёне Свянцян, групоўка нямецкай арміі захапіла Вілейку і наблізілася да Маладзечна. Толькі велі-зарным напружаннем сіл расійскай арміі ўдалося спыніць наступление немцаў і адкінуць іх войскі ў раён азёр Нарач і Свір. У кастрычніку 1915 г_ расійска-германскі фронт у межах Беларусі надоўга ўсталяваўся на лініі Дзвінск—Паста-вы—Баранавічы—Пінск. Пад нямецкай акупацыяй (ваеннай уладай) апынулася 1/4 частка Беларусі, дзе да вайны пра-жывала 2 млн чалавек. Тут усталяваўся акупацыйнырэжым.Вясной 1916 г. на тэрыторыі Беларусі па ўзгадненні з Англіяй і Францыяй рускае камандаванне правяло насту-пальную аперацыю ў раёне возера Нарач. Цаной вялікіх страт расійскія войскі змаглі адцягнуць на сябе значную колькасць германскіх рэзерваў і аблегчыць цяжкае становішча фран-цузскай арміі. Аднак дабіцца рашаючых вынікаў уНарачан-скай наступальнай аперацыг не ўдалося. Яна закончылася безвынікова, з вялікімі стратамі для расійскай арміі. Частка астанкаў загінуўшых у час наступления салдат расійскай арміі дагэтуль знаходзіцца ў раёне возера Нарач непахаванай. Няўдачы баявых дзеянняў царскай арміі ў 1915—1916 гг., велізарныя людскія, матэрыяльныя, тэрытарыяльныя страты выклікалі рост антыўрадавых настрояў. У вёсцы востра адчуваўся недахоп мужчынскіх рук. За гады вайны толькі ў Віцебскай, Мінскай і Магілёўскай гу-бернях у расійскую армію было мабілізавана (прызвана) больш за палову ўсіх працаздольных мужчын. 3-за адсутнасці паліва, сыравіны, працоўных мужчынскіх рук у цяжкім становішчы знаходзілася прамысловасць. Вялікія ваенныя расходы выклікалі рост цэн на тавары першай неабходнасці і прадукты харчавання, рэзкас зніжэнне жыццёвага ўзроўню насельніцтва.
37. Прычыны буржуазна-дэмакратычных рэвалюцый былі звязаны з захаваннем галоўнага перажытку феадальнага ладу — дваранска-памешчыцкага землеўладання і нявырашанасцю пытання аб надзяленні сялянства зямлёй. Галоўнымі феадальнымі перажыткамі ў палітычнай галіне з'яўляліся абсалютная манархія (самадзяржаўе) і адсутнасць дэмакратычных правоў у грамадстве. Па сутнасці падзеі 1905—1907 гг. і лютага 1917 г. былі этапамі адной буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыі, якая вырашала задачы дэмакратычнага характару: звяржэння самадзяржаўя, ліквідацыі буйнога памешчыцкага землеўладання, знішчэння нацыянальнага прыгнёту, усталявання дэмакратычных правоў і свабод. Асноўныя падзеі рэвалюцыі 1905—1907 гг. у Беларусі былі адзначаны выступленнямі салідарнасці з падзеямі «Крывавай нядзелі» 9 студзеня 1905 г. у Пецярбургу, калі царскімі войскамі было расстраляна мірнае шэсце рабочых да Зімовага палаца. У кастрычніку 1905 працоўныя Беларусі прынялі актыўны ўдзел ва Усерасійскай палітычнай стачцы. 18 кастрычніка ў гарадах Беларусі быў абвешчаны Маніфест цара Мікалая II ад 17 кастрычніка 1905 г. Паводле яго створаная як дарадчы орган пры цары Дзяржаўная думанадзялялася заканадаў чымі паўнамоцтвамі. У першыню ў гісторыі Расіі абвяшчаліся свабоды слова, друку, сходаў, веравызнання, недатыкаль- насць асобы. У Мінску пры патуранні мясцовай улады 18 кастрычніка 1905 г. быў расстраляны шматлюдны народны мітынг, наякім абмяркоўваўся Маніфест. Гэта падзея атры-мала ў гісторыі назву «Курлоўскі расстрэл» . У снежні 1905 г. Цар аб'явіў аб правядзенні выбараў у Дзяржаўную думу. Так закончылася першая расійская рэвалюцыя 1905—1907 гг., якая не вырашыла набалелыя пытанні. Прычыны, якія яе выклікалі, былі ўскладнены Першай сусветнай вайной, што распачалася ў 1914 г. Пачатак Лютаўскай рэвалюцыі паклалі масавыя выступленні рабочых у Петраградзе. У сакавіку 1917 г. у Мінску адбыўся з'езд прадстаўнікоў беларускіх нацыянальных арганізацый. Па нацыянальным пытанні з'езд выказаўся за дзяржаўна-тэрытарыяльную аўтаномію (самастойнасць) Беларусі ў складзе Расійскай дэмакратычнай рэспублікі. Вышэйшым органам мясцовай улады павінна была стаць Беларуская краевая рада. Да выбараў Рады з'езд аб'явіў сябе вышэйшай краёвай уладай, а сваім выканаўчым органам — Беларускі нацьшнальны камітэт.
38. Значнай з'явай у нацыянальна-культурным руху Беларусі ў пачатку XX ст. стала выданне ў Вільні газеты «Наша ніва». Галоўнымі тэмамі «Нашай нівы» былі Беларусь і лёс яе народа. На старонках газеты ўпершыню ўбачылі свет паэмы Янкі Купалы «Курган» і «Бандароўна». У 1910 г. рэдакцыяй «Нашай нівы» быў выдадзены першы паэтычны зборнік Якуба Коласа «Песні-жальбы». У 1914—1915 гг. рэдактарам газеты быў Янка Купала. Пры рэдакцыі газеты ствараўся, дзякуючы намаганням Івана Луцкевіча, беларускі нацыянальны музей.Стваральнікам новай беларускай літаратуры і літаратурнай мовы ўвайшоў у гісторыю Янка Купала (Іван Луцэвіч, 1882—1942 гг.) — аўтар п'ес «Паўлінка», «Раскіданае гняздо» і інш. У творчасці Янкі Купалы спалучаліся тэмы пратэсту сялянства і барацьбы за нацыянальнае адраджэнне. Купа- лаўскі верш «А хто там ідзе?» рускі пісьменнік Максім Горкі лічыў «народным гімнам беларусаў» і зрабіў яго пераклад на рускую мову. Тэатральнае жыццё ў Беларусі было звязана з дзейнасцю Першай беларускай трупы Ігната Буйніцкага, які лічыцца стваральнікам беларускага прафесійнага тэатра. У Вільні на аматарскай аснове дзейнічаў Беларускі музычна-драматычны гуртокпад кіраўніцтвам Алеся Бурбіса. Ён ажыццявіў першую тэатральную пастаноўку п'есы Я.Купалы «Паўлінка».Выдатных поспехаў дасягнула беларускае выяўленчае мастацтва. Пэўную ролю тут адыгралі прыватныя рысавальныя школы. У адной з іх у Віцебску прайшоў першую падрыхтоўку як жывапісец сусветна вядомы мастак XX ст. беларускага паходжання Марк Шагал.Традыцыі лірычнага пейзажа развіваў Вітольд Бялыніцкі-Біруля. 6. Найбольш вядомым помнікам у архітэктуры, які спалучае рысы раманскай і гатычнай архітэктуры, з'яўляецца Касцёл святых Сымона і Алены (у народзе яго называюць Чырвоным).У пачатку XX ст. былі пабудаваны мемарыяльны комплекс каля в. Лясная ў гонар 200-годдзя перамогі Пятра I у Паўночнай вайне над, помнікі каля Віцебска і ў Кобрыне ў памяць загінуўшых у вайне 1812 г. салдатрускай арміі.
39. У ноч з 25 на 26 кастрычніка 1917 года ў Петраградзе бальшавікі здзейснілі сваю мару – правялі паспяховае ўзброеннае паўстанне супраць Часовага ўрада. Члены апошняга былі арыштаваны. Мінскі Савет, дзе большасць мелі ўжо бальшавікі, выдаў загад за першым нумарам пад агульнай назвай – “Уся ўлада саветам!”. 26 кастрычніка пры Мінскім Савеце быў створаны Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Паўночна-Заходняга фронту. Імі 27 кастрычніка быў створаны Камітэт выратавання рэвалюцыі (маецца на ўвазе Лютаўская), у склад якога ўвайшлі ўсе буржуазныя партыі, эсэры, Бунд, меньшавікі, прадстаўнікі Гарадской думы, Вялікай беларускай рады, прафсаюзаў Мінска. У Мінск была ўведзена Каўказская дывізія. Рэальна ацэньваючы свае сілы, Мінскі Савет перадаў уладу (часова) Камітэту і нават дэлегаваў у яго склад сваіх прадстаўнікоў. . 18 лістапада Магілёўскі Савет прызнаў савецкую ўладу і ўтварый ВРК, які ўстанавіў кантроль над Стаўкай і арыштаваў некаторых генералаў. Да 18 лістапада савецкая ўлада была ўстаноўлена і на фронце.Для ўмацавання новай улады важнае значэнне мелі з’езды Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў губерняў і фронту, якія адбыліся ў лістападзе-снежні. У лістападзе ў Мінску адбылося амаль адначасова тры з’езды сялянскіх, салдацкіх і рабочых дэпутатаў новастворанай Заходняй вобласці і фронту. Іх выканаўчыя камітэты аб’ядналіся ў Выканаўчы камітэт Заходняй вобласці і Заходняга фронту (Аблвыкамзах), падаўляючую большасць месцаў там мелі прадстаўнікі салдат фронту, далёкія ад праблем непасрэдна беларускага рэгіёна. .Кіраўнікі савецкіх органаў улады займалі рэзка негатыўную пазіцыю па пытанню нацыянальнага самавызначэння Беларусі. Яны не былі беларусамі па паходжанню, на Беларусі апынуліся дзякуючы ваенным абставінам, мясцовай нацыянальнай спецыфікі не ведалі, а дзейнічалі зыходзячы з пазіцый вядомай нам тэорыі “заходнерусізма”. Аднак беларускія нацыянальныя партыі, у там ліку сацыялістычныя, прытрымліваліся іншага пункту гледжання на будучыню Беларусі. Яны пачалі рыхтаваць рыхтаваць Усебеларускі кангрэс, які павінен быў вырашыць далейшы лёс беларускіх губерній.
40.Пасля перамогі Лютаўскай рэвалюцыі 1917 г. лідэр партыі бальшавікоў У. I. Ленін распрацаваў курс на перарас-тпанне буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыі ў сацыялістычную. Для вырашэння пытання аб міры было прапанавана прыпыніць ваенныя дзеянні ў Першай сусветнай вайне і пачаць перамовы аб заключэнні міру. Прадугледжвалася перадаць зямлю Саветам сялянскіх дэпутатаў. Аднак для вырашэння пытанняў аб міры і зямлі бальшавікам спачатку трэба было ўзяць уладу ў свае рукі. Імі быў распрацаваны курс на захопулады празузброенае паўстанне. Пазіцыя бальшавікоў на тэрыторыі Беларусі знайшла асабліва моцную падтрым-ку сярод салдат Заходняга фронту. 25 кастрычніка 1917 г. у Петраградзе адбылося узброенае паўстанне, арганізаванае бальшавіцкай партыяй. У вытку быў скінуты буржуазны Часовы ўрад, які абяцаў склікаць Устаноўчы сход. Мінскі гарадскі савет 25 кастрычніка атрымаў па тэлеграфе звесткі аб рэвалюцыйных падзеях у Петраградзе. Ён абвясціў сябе ўладай у Мінску. Непасрэднае кіраўніцтва пе-раходам улады да Саветаў ажыццяўляў створаны бальшаві-камі Ваенна-рэвалюцыйны камітэт (ВРК) Заходняй вобласці і фронту, які абапіраўся на салдат. Супраць новай улады вы-ступілі меншавікі і эсэры, а таксама бундаўцы. У М інску яны стварылі Камітэт выратавання рэвалюцыі, які паспрабаваў узяць уладу ў свае рукі. Хутка і бяскроўна адбыўся пераход улады ў арміях Заходняга фронту. Многія салдаты ўскладалі надзеі на тое, што бальшавікі створаць урад з прадстаўнікоў усіх сацыялі-стычных партый (бальшавікоў, меншавікоў, эсэраў) і за-бяспечаць скліканне Устаноўчага сходу. Аднак Устаноўчы сход, скліканы ў студзені 1918 г. у Петраградзе, быў разагна-ны бальшавікамі, бо ён не прызнаў улады Саветаў.Пасля кастрычніцкіх падзей пачалося фарміраванне новай сістэмы органаў улады. У лістападзе 1917 г. былі створаны Абласны выканаўчы Камітэт Заходняй вобласці і фронту (Аблвыкамзах) як вышэйшы орган савецкай улады на тэрыторыі Беларусі. Адным з яго кіраўнікоў быў Аляксандр Мяснікоў. Важнай палітычнай сілай, якая прэтэндавала на ўладу ў краі, заставалася Беларуская сацыялгстычная грамада. Яе прадстаўнікі прызналі савецкую ўладу ў Расіі.
41.Стварэнне беларускай дзяржаўнасці было звязана першапачаткова з абвяшчэннем на нацыянальна -дэмакратычнай аснове Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР), а затым з утварэннем на савецкай аснове Сацыялістычнай Са-вецкай Рэспублікі Беларусь. Пытанне аб дзяржаўнасці Беларусі ўскладнялася тым, што вышэйшы орган савецкай улады ў Беларусі — Абласны вы-канаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэ-путатаў Заходняй вобласці і фронту (Аблвыкамзах) адмоўна ставіўся да яго вырашэння. Усебеларускагаз'езда, які адбыўся ў снежні 1917 г. у Мінску. Яго ўдзел ьнікі не прыйшлі да адной думкі. Адна частка дэлегатаў дабівалася абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі, а другая частка прапанавалааў -таномію ў складзе Савецкай Расіі. З'езд прыняў рашэнне аб стварэнні органа краёвай улады ў выглядзеУсебеларускага Савета сялянскіх, рабочых і салдацкіх дэпутатпаў. 9 сакавіка Выканком аб-вясціў Беларускую Народную Рэспубліку (БНР). Ён быў пе-ратвораны ў Раду БНР, якая 25 сакавіка 1918 г. абвясціла незалежнасць БНР. Дзеячы БНР (Jean i Антон Луцкевічы, ВацлаўЛастоўскі, Аркадзь Смоліч і інш.) апынуліся ў цяжкім становішчы, бо абвяшчэнне БНР адбылося ўжо ва ўмовах нямецкай акупа-цыі. Паўмовах Брэсцкагаміру, падпісанага З сакавіка 1918 г. паміж Савецкай Расіяй і Германіяй, частка Беларусі была занята германскімі войскамі. . Пытанне аб стварэнні беларускай дзяржавы на савецкай аснове вырашалася ў канцы 1918 г. на VI Паўночна-За-ходняй абласной канферэнцыі Расгйскай Камуністычнай партыі (бальшавікоў) — РКП(б), якая праходзіла ў Смален-ску. Яна 30 снежня 1918 г. абвясціла сябе Iз'ездам Камуніс-тычнайпартыі (бальшавікоў) Беларусі — КП(б)Б. 1 студзеня 1919 г. было абнародавана рашэнне з'езда пра абвяшчэнне Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусь (ССРБ). Стар-шынёй Часовага рабоча-сялянскага ўрада Беларусі стаў Зміцер Жылуновіч (ЦішкаГартны). 2—3 лютага 1919 г. на I Усебеларускім з'ездзе Саветаў у Мінску была прынята першая Канстытуцыя ССРБ. да жніўня 1919 г.,каліяетэрыто-рыя была захоплена польскімі войскамі ў час польска-савецкай вайны 1919—1920 гг. Пасля вызвалення войскамі Чырво-най Арміі тэрыторыі Беларусі 31 ліпеня 1920 г. была прыня-та Дэкларацыя аб незалежнасці Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь
42 В ноябре 1918 г. возродилось польское государство, руководство которого объявило о воссоздании Речи Посполитой в границах 1772 г. Получив материальную помощь от Антанты, Польша приступила в декабре 1918 г. к захвату белорусских и украинских земель. В феврале-марте 1919 г. польские легионеры заняли Брест, Кобрин, Белосток, Волковыск, Слоним, Пинск. Совет Обороны Литовско -Белорусской ССР и командование Западным фронтом, созданным 2 февраля 1919 г., не смогли организовать оборону, так как не располагали достаточными силами и средствами. В конце марта 1919 г. в Гомеле произошло восстание двух полков во главе с эсером М. Стрекопытовым . Весной 1919 г. польские войска захватили Лиду и Вильно. В целях концентрации сил и укрепления обороны 1 июня 1919 г. был принят декрет Всероссийского ЦИК «Об объединении Советской республики России, Украины, Латвии, Литвы и Беларуси для борьбы с мировым империализмом». Для руководства захваченной территорией оккупантами был создан Департамент по делам польских восточных земель во главе с Е. Осмоловским. Оккупированная территория была разделена на три округа - Виленский, Брестский и Минский. - уже с конца 1918 г. не была целостной организацией. Председатель кабинета министров БНР А. Луцкевич в это время был в Париже, а потом - в Варшаве. Его принимал Пилсудский. Там он добивался признания Беларуси как суверенного государства. Его усилия не увенчались успехом, а сам он оказался в политической изоляции. На борьбу против оккупантов поднялся весь белорусский народ. В январе 1920 г. она создала «Белорусскую коммунистическую организацию» (БКО), ставившую своей задачей возрождение Советской Беларуси в федерации с Россией. Попытка организовать контрнаступление Красной Армии в мае 1920 г. окончилась неудачно. После этого Западный фронт был укреплен, получил 170 тыс. бойцов. В середине июня началось новое наступление Западного фронта. 11 июля был освобожден Минск. К августу 1920 г. была освобождена вся Беларусь. С переносом военных действий на территорию Польши, война превратилась в средство экспорта революции. 30 июля в Белостоке был создан Временный революционный комитет Польши (Польревком). 12 октября 1920 г. был заключен договор о перемирии и предварительных условиях мира, в соответствии с которым военные действия прекращались. Правительство Пилсудского не отказалось от попыток присоединения территории Советской Беларуси к Польше, поэтому в конце октября организовало вторжение армии Булак-Булаховича на Мозырском направлении. 18 марта 1921 г. был подписан Рижский мирный договор.
43. З’езд зямельных камітэтаў Заходняй вобласці, які адбыўся 11 студзеня 1918 г., адзначыў, што пераважнае права на зямлю мелі батракі і малазямельныя сяляне. Вызначалася таксама працоўная нор-ма зямлі. Савецкі ўрад прыняў таксама шэраг рашэнняў, якія датычыліся развіцця прамысловасці і становішча рабочых. 30 кастрычніка 1917 г. СНК выдаў дэкрэт, у якім вызначалася працягласць рабочага дня - 8 гадзін, забаранялася начная праца дзяўчат і падлеткаў да 16 гадоў. 14 лістапада 1917 г. было апублікавана прынятае УЦВК “Палажэнне пра рабочы кантроль”. Была разгорнута барацьба супраць заможных і багатых людзей. 23 студзеня 1918 г. Аблвыканкамзах выдаў дэкрэт пра ўвядзенне спецыяльнага падатку для буржуазіі. Гэты падатак павінны былі плаціць крэдытныя ўстановы і таварыствы, на рахунку якіх было больш 20 тысяч рублёў; рэстараны і кафэ першага і другога разрадаў, клубы, уладальнікі фабрык і заводаў з колькасцю рабочых не менш 15 чалавек, уладальні гандлёвых устаноў і банкаў. У красавіку 1918 г. быў створаны Савет народнай гаспадаркі Заходняй вобласці. Да кастрычніка 1918 г. у 12 неакупіраваных паветах было нацыяналізавана 31 прамысловае прадпры-емства, у тым ліку ільнопрадзільная фабрыка “Дзвіна” у Віцебску. 16 лютага 1919 г. СНК выдаў пастанову пра нацыяналізацыю прамысловых прадпрыемстваў. Да ліпеня 1919 г. толькі на тэрыторыі Беларусі былі нацыяналізаваны 182 прадпрыем-ствы, а таксама сродкі зносін і банкі. . Дзейнасцю харчатрадаў кіраваў аддзел харчова-рэквізіцыйнай арміі, утвораны 4 красавіка 1919 г. пры Наркамхарчы ЛітБелу.11 красавіка 1919 г. уведзена ўсеагульная працоўная павіннасць. ”. Асаблівасці палітыкі “ваеннага камунізму” на Беларусі вызначаліся тым, што яна з’яўлялася тэатрам ваенных дзеянняў і прыфрантавой тэрыторыяй. Масавыя выступленні сялянства сталі асноўнай прычынай пераходу ад палітыкі “ваеннага камунізму” да новай эканамічнай палітыкі ў 1921 г.
44. Утварэнне СССР з’явілася вынікам палітычнай, ваеннай, эканамічнай і культурнай інтэграцыі савецкіх рэспублік. Яны ўзніклі на тэрыторыі Расійскай імперыі пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 г. У ходзе спрэчак пра тое, якім быць новаму саюзу, выявіліся два асноўныя пункты гледжання на тое, якім быць новаму Саюзу:
1. Сталін прапанаваў ажыццявіць «аўтанамізацыю» савецкіх рэспублік, г. зн. уключыць іх у склад РСФСР. Павінна была ўзнікнуць моцная, цэнтралізаваная дзяржава з адзінымі органамі кіравання, а рэспублікі надзяляюцца няпоўным суверэнітэтам.
2. Ленін выдвінуў ідэю ўтварэння федэрацыі — аб’яднання суверэнных дзяржаў, кожная з якіх мае свае органы ўлады, але ёсць і агульнасаюзныя ўпраўленні.
Трэба адзначыць, што ў любым варыянце дзяржаўная ўлада павінна была належаць камуністычнай партыі, якая кантралявала ўсе сферы грамадскага жыцця. 30 снежня 1922 г. І з’езд Саветаў СССР зацвердзіў Дэкларацыю аб утварэнні СССР, у якой былі сфармуляваны асноўныя прынцыпы аб’яднання рэспублік: раўнапраўе і дабраахвотнасць уваходжання іх у СССР. Пасля вызвалення у снежні 1918 г. ад нямецкіх акупацыйных сіл пашырыуся і паглыбіуся рух за нацыянальнае самавызначэнне. Узначалілі гэты рух беларускія секцыі РКПБ, Бел.нац. камітэт. Толькі прамое умяшанне ЦК РКПБ дазволіла правесці у Маскве 21-23 снежня 1918 г. канферэнцыю беларускай секцыі РКПБ па прапанове якой ЦК РКПБ сфарміравау і зацвярдзіу склад першага часовага улада Савецкай Бел. начале з Дзмітрыем Шалуновічам . 30 снежня 1918 г. у Смаленску прайшла 6-ая Пауночна-заходняя канферэнцыя РКПБ , якая абвясціла сябе першым з’ездам КПБ. 1 студзеня 1919г. быў абвешчаны маніфест аб утварэнні БССР. Гэты дзень стаў афіцыйным днем утварэння БССР. Фактычная улада была ў бальшавікоў. 2 –3 лютага 1919 г. у Мінску адбыўся першы з”езд саветаў рабочых, сялянскіх і салдацкіх дэпутатаў Беларусі. Яшчэ у студзені 1919 г. ЦК РКП(б) рэкамендаваў перадаць Смаленскую, Віцебскую і Магілеўскую губерніі ў склад РСФСР, а БССР аб”яднаць з Літвой у новую Літоўска- Беларускую ССР. У лютым 1919 г. гэта рашэнне падтрымалі з”езды саветаў у Мінску і Вільні. Сталіцай быў абвешчаны г. Вільня. БССР існавала да 1991 г. , а дэкларацыя была прынята 27 ліпеня 90 г. аб суверэнітэце БССР. 25 жніўня 91 г. гэта дэкларацыя стала канстытуцыйным законам. Пасля Рыжскага дагавору этнічна беларускія землі былі падзеленыя на тры часткі — заходнюю ў складзе Польшчы, усходнюю ў складзе Савецкай Расіі, і частку былой Мінскай губерні ў складзе ўласна БССР.
45. Пасля правалу “сусветнай рэвалюцыі” ў кіраўніцтве краіны стала пашырацца ідэя аб магчымасці пабудовы сацыялізму ў адной асобна ўзятай краіне. Праграма «аптымальнага спалучэння» М.І.Бухарына і спецыялістаў Дзяржплана прадугледжвала павышэнне жыццёвага ўзроўню і культуры рабочых і сялянскіх мас; рост дзяржаўнай прамысловасці ў народнай гаспадарцы; больш высокія, чым у капіталістычных краінах, тэмпы развіцця гаспадаркі; павышэнне ўдзельнай вагі сацыялістычнага гаспадарчага сектара; аптымальнае спалучэнне ў развіцці цяжкай і лёгкай прамысловасці; аптымальнае спалучэнне ў развіцці прамысловасці і сельскай гаспадаркі. Гэта была праграма развіцця рэгулюемага рынку з выкарыстаннем таварна-грашовых адносін.
Праграма “вялікага скачка” І. Сталіна (В. Куйбышаў, В. Молатаў, А. Андрэеў, Л. Кагановіч, С. Кіраў, А. Мікаян, Г. Арджанікідзе і інш.) мела крыху іншыя мэты: паскораную індустрыялізацыю народнай гаспадаркі; паскоранае каапераванне сялянства і сярэдніх слаёў горада; пад’ём дабрабыту і культуры мас; пабудову сацыялізму. У студзені 1928 г., прынятае рашэнне Палітбюро ЦК УКП(б) аб правядзенні хлебанарыхтоўкі адміністрацыйна-прымусовымі мерамі выклікала адкрытае сутыкненне дзвюх праграм. У маі 1929 г. IX Усебеларускі з’езд Саветаў зацвердзіў першы пяцігадовы план развіцця народнай гаспадаркі і культуры БССР на 1928-1932 гг. Яго асноўным прынцыпам была збалансаванасць і дакладная абгрунтаванасць мэт і задач пяцігодкі. Прыход Сталіна да ўлады суправаджаўся спыненнем НЭПа і замацаваннем адміністратыўна-камандных метадаў кіравання. Умацоўваўся рэжым асабістай улады, ці культу асобы, і як вынік - усталяванне таталітарнага рэжыму і дэфармацыя нацыянальна-культурнай палітыкі. Беларусь стала адной з першых ахвяр рэпрэсій, якія разгарнуліся ўжо ў 20-я гады і не спыняліся да пачатку Вялікай Айчыннай вайны, а затым працягваліся ў пасляваенны час.З пачатку 20-х гадоў на Беларусі, як і ў цэлым па СССР, пачаў фарміравацца рэпрэсіўны механізм, які ўключаў заканадаўчую базу, сістэму судовых, пазасудовых органаў і папраўчасудовых лагераў. У красавіку 1933 г. "выкрыта шкодніцтва" ў сістэме жывёлагадоўлі. У выніку неабходна адзначыць, што 20-30-я гады ХХ ст. з’явіліся ў гісторыі нашай Бацькаўшчыны адметным, складаным і драматычным часам.
46. Патрэбу індустрыялізацыі Беларусі яны тлумачылі агульнай неабходнасцю паскоранай індустрыялізацыі СССР і асаблівасцямі сацыяльна-эканамічнага развіцця самой рэспублікі. Але паколькі БССР была адным са звенняў агульнай народна-гаспадарчай структуры СССР, тут намячалася таксама развіццё шэрагу галін, якія базіраваліся на прывазной сыравіне, у тым ліку сельскагас-падарчага машынабудавання, буйной швейнай і тэкстыльнай прамыс-ловасці і інш. Першы пяцігадовы план развіцця народнай гаспадаркі БССР быў прыняты ў маі 1929 г. Асноўная задача пяцігодкі ў галіне пра-мысловасці заключалася ў павышэнні яе ўдзельнай вагі ў народнай гаспадарцы БССР. У другой пяцігодцы (1933-1937 гг.) прамысловасць рэспублікі дала прырост валавай прадукцыі ў 1,9 раза. Найбольш высокімі тэм-памі развіваліся металаапрацоўчая, харчовая, цагляная, тарфяная і тры-катажная галіны. Задачай трэцяй пяцігодкі (1938 - чэрвень 1941 гг.) ставілася значнае павелічэнне магутнасці электрастанцый, паскарэнне развіцця прамысловасці, асабліва машынабудавання. Такім чынам, у выніку індустрыялізацыі ў БССР была створана сучасная матэрыяльна-тэхнічная база народнай гаспадаркі. У 1929-1940 гг. ў рэспубліцы ўведзены ў дзеянне і рэканструяваны каля 2 тысяч прадпрыемстваў, якія выпускалі 90% яе прамысловай прадукцыі. Адным з вынікаў індустрыялізацыі сталі істотныя змены ў сацыяльнай структуры насельніцтва рэспублікі. Паводле ўсесаюзнага перапісу насельніцтва 1939 г. рабочы клас складаў у БССР 21,9%, фарміраваліся новыя рабочыя прафесіі - металісты, машынабудаўнікі, тарфянікі, хімікі, тэкстыльшчыкі.
47. студзеня 1921 г. быў падпісаны дагавор паміж БССР і РСФСР аб стварэнні аб'яднаных наркаматаў.У 1921-1922 гг. былі аформлены пагадненні па пытаннях фінансавых, зямельных і іншых сувязей, якія прадугледжвалі правядзенне адзінай палітыкі і аказанне непасрэднай дапамогі БССР з боку Савецкай Расіі. Паміж ЦВК РСФСР і ЦВК БССР было заключана пагадненне, на падставе якога 3 сакавіка 1924 г. ЦВК РСФСР выдаў дэкрэт па перадачы Беларускай ССР 16 паветаў Віцебскай, Гомельскай і Сма-ленскай губерняў: У снежні 1926 г. адбылося новае ўзбуйненне БССР. У яе склад увайшлі Гомельскі і Рэчыцкі паветы. Палітыка беларусізацыі прадугледжвала некалькі напрамкаў:
1)вывучэнне супрацоўнікамі партыйных, дзяржаўных і прыват-ных устаноў беларускай мовы і перавод на яе справаводства;
2)у 1923-1925 гг. праводзілася ваенная рэформа. Камплектаван-не Чырвонай Арміі пачало базіравацца па тэрытарыяльным прынцыпе ў спалучэнні з кадравай ваеннай рэформай і прадугледжванні фарміра-вання нацыянальных часцей і злучэнняў;
3)нацыянальна-культурнае будаўніцтва.
Беларуская культура ў 1920-1930 гг. ХХ ст. развівалася ва ўмо-вах падзелу тэрыторыі Беларусі паміж рознымі дзяржавамі, ва ўмовах як беларусізацыі, так і палітычных рэпрэсій.У комплексе праблем культурнага будаўніцтва важнае месца займала ліквідацыя непісьменнасці і малапісьменнасці насельніцтва рэспублікі. З гэтай мэтай у гарадах і вёсках Беларусі ствараліся і працавалі школы і пункты па ліквідацыі непісьменнасці, школы рабочай моладзі, группы індывідуальнага навучання. 30 кастрычніка 1921 г. адбылося афіцыйнае адкрыццё БДУ. Яго першым рэктарам быў прызначаны вядомы рускі вучоны, гісторык-славіст, прафесар У.І. Пічэта. 30 студзеня 1922 г. быў заснаваны Інстытут беларускай культуры. Значнае развіццё ў гэты час атрымала і музычнае мастацтва рэспублікі. У 1932 г. была заснавана Беларуская дзяржаўная кансерва-торыя, дзе пачалі плённую дзейнасць кампазітары В. Залатароў, А. Ба-гатыроў, П. Падкавыраў, У. Алоўнікаў.Даволі плённа працавалі ў гэты час беларускія жывапісцы, скульптары і архітэктары. Беларускія жывапісцы імкнуліся распра-цоўваць вытворчую тэму (Г. Віер, Я. Кругер, А. Шаўчэнка).
48. Палітычная палітра ў Заходняй Беларусі была вельмі разнастайная. Тры групоўкі палітычных партый змагаліся за беларускага выбаршчыка і за ўплыў сярод насельніцтва Заходняй Беларусі. У 1921-1923 гадах значны ўплыў на беларускае насельніцтва мела партыя беларускіх эсэраў, якой кіравалі Ф. Грыб, І. Мамонька, А. Цвікевіч, В. Ластоўскі. У кастрычніку 1923 года адбылася I канферэнцыя камуністычных арганізацый Заходняй Беларусі, на якой была створана Камуністычная партыя Заходняй Беларусі (КПЗБ). Яшчэ ў 1922 г. ў польскім сейме пачала сваю працу фракцыя «Беларускі пасольскі клуб», якую стварылі 11 лідэраў розных палітычных сіл Заходняй Беларусі. Яго галоўнай мэтай было адстойванне інтарэсаў беларускага насельніцтва праз парламенцкую дзейнасць.
У эканоміцы заходнебеларускіх земляў пераважаў аграрны сектар. Больш за 80% насельніцтва займалася сельскай гаспадаркай, але пасля войнаў яна знаходзілася ў заняпадзе. Скараціліся пасяўныя плошчы, пагалоўе буйной рагатай жывёлы, коней. У Заходняй Беларусі было адноўлена памешчыцкае землеўладанне. Рознымі шляхамі развівалася сялянская гаспадарка. Заможныя сяляне (кулакі) валодалі ад 18 да 100 га зямлі, мелі 10-15 коней, 15-25 кароў і шырока выкарыстоўвалі наёмную працу. .У ліпені 1925 г. быў прыняты «Закон аб ажыццяўленні зямельнай рэформы». Аграрная рэформа мела буржуазны характар. Яна садзейнічала ліквідацыі паўпрыгонніцкіх адносін, канцэнтрацыі сельскагаспадарчай вытворчасці. У яе выніку ўмацоўваўся стан дробнай сельскай буржуазіі. Аграрная вытворчасць Заходняй Беларусі знаходзілася ў складаным становішчы. Ствараліся ўмовы для развіцця па капіталістычнаму шляху, але аграрныя рэформы не саправаджаліся аднаўленнем усёй эканомікі краю. Да таго, развіццё капіталістычных адносін у вёсцы ішло па вядомым «прускім шляху», з захаваннем буйнога памешчыцкага землеўладання і шматлікіх рэшткаў феадалізму.
49. В соответствии с Рижским мирным договором от 18 марта 1921 г. к Польше отошли Гродненская губерния, Новогрудский, Пинский, часть Слуцкого, Мозырского и Минского уездов Минской губернии, а также Ошмянский, Лидский, Виленский и Дисненский уезды Виленской губернии. Еще в октябре 1920 г. захваченные территории Виленского, Свентянского и Трокского уездов Виленской губернии также были присоединены к Польше. Западная Беларусь являлась отсталой окраиной Польши, составляя 24% территории и 13% населения, удельный вес промышленности Западной Беларуси едва превышал 3%. В промышленности, на транспорте было занято около 128 тыс. человек. Рабочий день продолжался 10-12 часов. Заработная плата рабочих была в 2 раза ниже, чем в коренной Польше. Постоянным спутником рабочих была безработица. В результате кризиса 1929-1933 гг. прекратили работу 230 предприятий. Пособие по безработице выдавалось не всем безработным. С 1921 г. по 1939 г. были вынуждены оставить Западную Беларусь 130 тыс. человек. В целях снижения социальной напряженности власть пошла на аграрные реформы. В июле 1925г. сейм Польши принял "Закон об осуществлении земельной реформы", который вошел в историю под названием "Закона о парцелляции и комасации". Почти 14% урожая крестьянин вынужден был продавать, чтобы рассчитаться с налогами. Недоимки по налогам в 1934 г. составили 80 млн. злотых. Судебные исполнители (коморники), финансовые инспекторы (секвестраторы) и другие чиновники при взимании недоимок использовали средства принуждения. В 1938-1939 учебном году в Западной Беларуси осталось только 5 белорусских школ. Польских школ также было недостаточно, 2/3 населения было неграмотным. Высшее и среднее образование из-за высокой платы за обучение для крестьян было недоступным.
50. С середины 30-х гг. мир стал втягиваться в новую войну. В этих условиях 23 августа 1939 г. в Москве между СССР и Германией был подписан Договор о ненападении сроком на 10 лет (пакт Молотова — Риббентропа). Подписывая договор, Советский Союз стремился выиграть время для завершения мероприятий по укреплению обороноспособности страны, отвести угрозу создания единого антисоветского фронта. В свою очередь Германия получила свободу действий для распространения агрессии против стран Европы. 1 сентября 1939 г. гитлеровская Германия напала на Польшу. 3 сентября Франция и Англия объявили войну Германии. Началась Вторая мировая война. Мужественное сопротивление Польской армии у Гдыни, Модлина, Варшавы не смогло противостоять хорошо вооруженной машине гитлеровского рейха. 17 сентября Красная Армия перешла советско-польскую границу. Белорусский фронт насчитывал более 200 тысяч солдат и офицеров. Ему противостояло 45 тыс. польских солдат и офицеров. Военных действий между польскими и советскими войсками почти не было. К 25 сентября Западная Беларусь была полностью занята Красной Армией. В ноябре-декабре 1939 г. были национализированы не только крупные и средние предприятия, но и часть мелких, что противоречило решениям Народного собрания Западной Беларуси. В Западных областях была создана советская система социального обеспечения, введено бесплатное медицинское обслуживание населения, открыто много поликлиник, больниц. В 1940-1941 учебном году действовало 5958 общеобразовательных школ, 5 институтов, 25 средних специальных учебных заведений. К началу 1940 г. работало 5 драмтеатров, 100 кинотеатров, 92 Дома культуры, 220 библиотек. В 1939-1941 гг. на территории Западных областей действовали польские подпольные организации «Союз борьбы за независимость Польши», «Союз вооруженной борьбы», «Союз польских патриотов», «Стрельцы» и др. Они вели антисоветскую пропаганду, создавали тайные хранилища оружия.
51. Готовясь к нападению на СССР, фашисты в конце 1940 г. разработали план «Барбаросса», по которому рассчитывали еще до наступления зимы разгромить основные силы Красной Армии и победоносно закончить войну. Германия постепенно перебрасывала свои войска на территорию Польши, ближе к границе СССР. О намерениях Гитлера напасть на советский Союз предупреждали разведчики, перебежчики, которые называли точную дату фашистского нападения. На рассвете 22 июня 1941 г. германские войска пересекли границу СССР. Пользуясь безалаберностью железнодорожников, командования Брестского гарнизона, немцы перебросили из-за Буга эшелон с опломбированными вагонами, в которых были вооруженные солдаты и офицеры, на станцию Брест-Западный. Они заняли станцию и часть города, оставив в тылу пограничников и военных в крепости. В ночь с 22 на 23 июня командующий фронтом Павлов пытался организовать контрнаступление, но это привело к огромным потерям живой силы и техники. 23 и 24 июня погибли 6-й и 11-й мехкорпуса. 26 июня 1941 г. немецкие механизированные части подошли к Минску. Войска 13 армии удерживали рубежи до 28 июня. Для борьбы с вражескими диверсантами и парашютистами создавались истребительные отряды. В середине июля было создано 78 истребительных батальонов. В начале июля 1941 г. советское командование предприняло попытку создания линии обороны вдоль Западной Двины и Днепра. Три дня шли бои в Борисове. 14 июля под Оршей впервые были применены реактивные минометы. Жестокие бои развернулись в районе Бобруйска. С 3 по 28 июля продолжалась оборона Могилева. В ходе оборонительных боев войска Красной Армии потеряли 1,5 млн. человек, 10 тыс. орудий и минометов, 5 тыс. танков и 2 тыс. самолетов. Несмотря на тяжелые потери, советские воины самоотверженно сражались, совершали беспримерные подвиги. В районе Гродно застава пограничников отбивала атаки фашистов в течение десяти часов. До конца июня 1941 г. стойко сражался гарнизон Брестской Крепости.
52. На захваченной территории Беларуси немецко-фашистские захватчики установили оккупационный режим. Был введен «новый порядок», направленный на ликвидацию советского строя, разграбление национальных богатств и ресурсов, угнетение и уничтожение советских людей. Отношения оккупантов к белорусам были определены в плане «Ост». Согласно ему предусматривалось 75% русских, белорусов, украинцев физически уничтожить, а остальные 25% превратить в рабов. В Беларуси было создано более 260 лагерей смерти. Один из них около деревни Малый Тростенец. В системе лагерей фашистской Германии он занимает печальное четвертое место после Освенцима, Майданека и Треблинки по количеству уничтоженных. Еврейское население Беларуси насильственно помещалось в специальные места проживания — гетто. Их в Беларуси было более 110. В Минском гетто погибло около 100 тыс. евреев. Фашисты принудительно вывозили советских людей, особенно молодежь, на каторжные работы в Германию, где их называли остарбайтерами — восточными рабочими. Тех, кто уклонялся от отправки в Германию, расстреливали. За время оккупации из Беларуси было вывезено около 380 тыс. человек, в т. ч. более 24 тыс. детей.Чтобы наладить цивильную жизнь с максимальной пользой для себя, оккупанты стали на путь формирования местной администрации и полицейских подразделений. С целью создания своей опоры среди населения они позволили тем, кто стал с ними сотрудничать, распространять бело-красно-белую символику, организовывать белорусские школы, восстанавливать деятельность театральных, научных и учебных заведений, издавать белорусские газеты. Когда положение оккупантов стало катастрофическим, они пошли на создание таких организаций, как Белорусская центральная рада, Белорусская краевая оборона, Союз белорусской молодежи. Некоторые представители белорусского национального движения пошли на сотрудничество с немецкой администрацией под лозунгом борьбы с большевиками. Абсолютное большинство белорусов, оказавшихся на оккупированной территории, оставались патриотами своей Родины.
53. Начало борьбы против оккупантов происходило в условиях быстрого наступления немецко-фашистских войск. Поэтому основная работа по организации подполья и партизанского движения разворачивалась в условиях оккупации. Уже на пятый день войны в Пинском районе был сформирован один из первых партизанских отрядов в Беларуси под руководством В. Коржа. В Октябрьском районе Полесской области был организован партизанский отряд, который возглавили Т. Бумажков и Ф. Павловский — первые из советских партизан, которым в августе 1941 г. было присвоено звание Героя Советского Союза.В июле 1941 г. был организован партизанский Этот отряд в дальнейшем превратился в первую белорусскую партизанскую бригаду. Развертывание массовой борьбы против фашистских захватчиков весной 1942 г. было связано с созданием партизанских бригад. Комиссаром одной из них стал П. Машеров, который накануне войны был учителем физики и математики. Он создал Россонское партийно-комсомольское подполье, был командиром партизанского отряда, секретарем Ви-лейского подпольного обкома комсомола. В ходе борьбы с врагом в конце 1943 г. партизанам удалось освободить значительную часть Беларуси — около 60 %. На этой территории сформировались партизанские зоны. Их было более 20. Вместе со своими дедами воевали и подростки. Так, подвиг братьев Цубов повторил 12-летний Тихон Баран. Примером для пионеров всей страны стал подвиг Марата Казея — юного разведчика партизанской бригады, действовавшей в Минской области. Он подорвал себя гранатой, когда оказался в окружении врагов. Посмертно был удостоен звания Героя Советского Союза. Активно действовало подполье в Минске. В 1943 г. минские подпольщики вместе с партизанами осуществили операцию по убийству гауляйтера В. Кубе, подложив ему в постель мину. Участники этой операции Е. Мазаник, М. Осипова и Н. Троян стали Героями Советского Союза. Немецко-фашистские оккупанты окрестили Минск «стреляющим городом».
54. Победа Красной Армии в Курской битве в июле 1943 г. позволила развернуть стратегическое наступление по всему фронту, что привело осенью 1943 г. к освобождению от немецко-фашистских захватчиков восточных районов БССР. 12-13 октября 1943 г.Летом 1944 г. начался заключительный этап освобождения Беларуси. Наступление Красной Армии осенью 1943 г. - зимой 1944 г. привело к образованию в линии советско-германского фронта выступа, получившего название "белорусский балкон". В конце июля 1944 г. вся территория Беларуси была освобождена от немецко-фашистских захватчиков. Территориально-административное деление, существовавшее до войны (области, районы, поселковые и сельские советы), было восстановлено. Белостокская область 20 сентября 1944 г. была ликвидирована в связи с передачей большей её части в состав Польши. Часть ее районов вошла в Гродненскую область. Всего на территории БССР осталось 12 областей. В результате стратегического наступления Красной Армии в 1943 г. фронт приблизился к Беларуси. 23 сентября был освобожден первый районный центр Комарин, Двадцати воинам, которые отличились при форсировании Днепра в районе Комарина, было присвоено звание Героя Советского Союза. Утром 23 июня 1944 г. началась операция «Багратион». 24 июня оборонительная линия немецких войск была прорвана. 25 июня была окружена, а затем ликвидирована витебская группировка противника в составе 5 дивизий. 27 июня была освобождена Орша, 29 июня разгромлена окруженная бобруйская группировка врага. Здесь фашисты потеряли 50 тыс. человек. 1 июля войска 3-го Белорусского фронта освободили Борисов. За мужество и героизм, проявленные на белорусской земле, более 1600 генералов, офицеров и солдат получили звание Героя Советского Союза, орденами и медалями награждено более 400 тыс. воинов и партизан. 747 воинских частей и соединений получили почетное звание «Кричевская», «Минская» и др. 16 августа 1945 г. между СССР и ПНР был подписан договор о советско-польской границе. В соответствии с ним вся Белостокская область была передана Польше. Отошли к Польше также Клещельский и Гайновский районы Брестской области. Свыше 300 тыс. воинов-белорусов были награждены правительственными наградами СССР. 443 белоруса стали Героями Советского Союза. Сотни тысяч белорусов самоотверженно трудились в тылу, обеспечивали Красную Армию оружием, боеприпасами, продовольствием и т.д.