Будь умным!


У вас вопросы?
У нас ответы:) SamZan.net

темаларыны ~м билгел~рне сыйфатларын йр~н~1

Работа добавлена на сайт samzan.net:


13

PAGE  11

Семиотика языка (доклад) (на татарском языке)

Реферат

ТЕЛ СЕМИОТИКАСЫ

(ЛИНГВОСЕМИОТИКАГА) КªЗ¥Тª

Татар теле нигезенд´

Башкарды:

Читт´н торып уку бºлегене¼

VI курс студенты

В´лиева А.Р.

Тикшерде

Нуриева Ф.  

Казан 2003


Беренче бºлек. Тел семиотиканы¼

гомуми проблемалары

Гомум´н алганда, семиотика – информация тапшыру ысулларын ¿йр´н´ торган ф´н. Шулай ук семиотика билге системаларыны¼ ³´м билгел´рне¼ сыйфатларын ¿йр´н´1. ¥лб´тт´, билгел´р телд´ ген´ тºгел, ´ башка ¿лк´л´рд´ д´ очрый. Аларны шулай ук семиотика ф´не ¿йр´н´. Безне¼ рефератыбыз н´къ тел семиотикасына багышланган.

«Семиотика» термины тарихка беренче булып Ф. де Соссюр куллана, ул аны¼ м´ш³ºр «Курс общей лингвистики» исемле хезм´тенд´ очрый2.

Тел семиотикасы телне билгел´р системасы итеп карый. ¥мма семиотика х´реф ³´м аларны¼ язылышы бел´н ген´ ш¿гыльл´нми. Ул телд´ге билгел´р ³´м аларны¼ с¿йл´м бел´н м¿н´с´б´тл´рен тикшер´.

Семиотика – катлаулы ф´н. Тайсина Э.А. фикере буенча, семиотика бер яктан м¿ст´кыйль ф´н булар ала, ´ икенче яктан ул – т¿рле башка ф´нн´р ¿чен ¢и³аз да булып кил´. Ч¿нки, «³´р ф´н сºзл´рд´н тора ³´м сºзл´р турында»3, – дип яза ул, ºз чиратында А.Ф. Лосев фикерен´ таянып.

Т¿рле ф´нн´рд´ге ³´м к¿нкºреш тормыштагы билгел´рг´ килеп, Г.С. Клычков б¿тен билгел´рне (символлларны ³.б.) ун нигез буенча классификацияли. Шул ун т¿ркемне ул т¿рле нигезл´р буенча бºлеп, аларны¼ т¿рле д´р´¢´д´ге абстрактлыгын ³´м кулланышын тикшер´. ¥йтик, ул аларны «окказиональ (бер ген´ м´рт´б´ кулланышла) ³´м системлы»ларга бºл´. Икеече принцип нигезенд´, «синтагматик ³´м асинтагматик» т¿ркемл´рен билгели. Синтагматик – бер-бер артлы чиратлашып кил´ алалар ³´м шулай я¼а м´гън´ булдыралар. ¥ м´с´л´н, тагын бер принцип нигезенд´, Г.С. Клычков б¿тен билгел´рне «шартлы ³´м табигый»ларга бºл´ ³.б.

²´м шушы классификация нигезенд´, галим телг´ тºб´нд´ге билгел´м´ бир´ (´лб´тт´, телг´ билгел´р системасы буларак):

«Шулай итеп, без шартлы ирекле туры синтагматик атематик (тематик яктан б´йле булмаган) статик аситуатив (нинди д´ булса ситуацияг´ б´йл´нем´г´н) кºпьяруслы ³´м башка билге системалары бел´н б´йл´нешт´ торган билгел´р ¢ыелмасын тел дип атыйбыз»4.

Тел семиотикасы, Ю.В. Рождественский фикере буенча, лингводидактика ³´м информацион хезм´т кºрс´тº ¿лк´л´ре бел´н тыгыз б´йле. Ч¿нки алар ¿чесе д´ с¿йл´м аралашуын ºстерº процессын ¿йр´н´л´р.

²´м Ю.В. Рождественский тел семиотикасын тºб´нд´геч´ билгели: «с¿йл´м билгел´рене¼ форма ³´м техник яктан саклау, тапшыру ³´м ºзг´ртº ¿лк´се гам´ли лингвистиканы¼ бер ¿лк´сен т´шкил ит´. Н´къ шул ¿лк´ тел семиотикасы (ягъни лингвосемиотика) дип атала»5.

Семиотика, беренче чиратта, телне¼ язуы барлыкка килºе бел´н б´йле. Язуны¼ семиотик ягы системага ¢ыйналган билгел´рне¼ с¿йл´м телд´ я¼гыраган билгел´рне белдерºен т´шкил ит´. Шулай итеп, язу билгесе телд´ я¼гыраган билгене¼ я¼гыравын да, м´гън´сен д´ белдер´.

Язу билгел´ре бел´н с¿йл´м арасында т¿рле м¿н´с´б´тл´р булырга м¿мкин. Ю.В. Рождественский ¿ч т¿рле принципка нигезл´нг´н ысулларны билгели.

1) Беренчед´н, с¿йл´м телене¼ м´гън´сен с¿йл´м авазларын билгел´п белдерерг´ м¿мкин;

2) Аны¼ турындан-туры м´гън´ белдерºче кис´кл´рен билг´рг´ м¿мкин (м´с´л´н, борынгы кытай теле);

3) Язуда с¿йл´мне¼ авазларын да, м´гън´л´рен д´ билгел´п, ³´м аларны берл´штереп, бирерг´ м¿мкин. Бу – м´с´л´н, борынгы Мисыр пиктографиясен´ хас кºренеш6.

Тел семиотикасыны¼ т¿п проблемасы язуны¼ ºсеше бел´н б´йле. Язуны¼ ºзг´рºе, аны¼ гадил´шºе, ягъни киресенч´, катлаулануы, т¿рле с´б´пл´р бел´н б´йле. Шул ук Ю.В. Рождественский мо¼а алты с´б´п таба:

1) билгеле булган график система нигезенд´ я¼а (язулары булмаган, ягъни, нинди д´ булса с´яси ³´м ¢´мгыяви с´б´пл´р аркасында, телл´рне¼ графикасын алыштырганда) система башкару;

2) язу билгел´рене¼ модификациясен ºзг´ртº (м´с´л´н, я¼а техник чаралар барлыкка килº с´б´пле);

3) орфография (язу нормалары) барлыкка килº;

4) орфографияне реформалау;

5) с¿йл´мне интонацион бºлº ¿чен я¼а билгел´р кертº – таныш билгел´ре барлыкка килº;

6) т¿рле я¼а (ягъни махсус) авазлар яис´ м´гън´л´р билгел´º ¿чен махсус билгел´р кертº (аббревиатура, кыскарту, нечк´лек билгесе ³.б.)7.

Шулай итеп, тел семиотикасында т¿п проблемаларны¼ берсе булып язма с¿йл´м билгел´рене¼ с¿йл´м бер´млекл´рен´ туры килм´º м´сь´л´се тора. ¥йтеп китк´н факторлар нигезенд´ тел графикасы ºсеш ала. Икенче яктан, с¿йл´м шулай ³´рдаими ºсешт´ булганы м´гълºм. Алар арасында ³´рвакыт аерма туып тора.

Шул аермалар бºгенге к¿нд´ семиотик проблемалар тудыра. Билгеле булганча, язу бернич´ нигезд´ барлыкка килºе м¿мкин. Беренчед´н, тел башка тел алфавиты нигезенд´ ºзене¼ авазларын билгели ала. М´с´л´н, татар теле гасыр эченд´ ¿ч алфавитта булды. Аларны¼ б¿тенесе д´ башка телл´р язулары нигезенд´ ясалган.

Икенчед´н, язу башка телне¼ язу билгел´рен ясау принциплары нигезенд´ барлыкка кил´ ала. Бу принцинта ´рм´р теле язуы д¿ньяга килг´н.

¯ченчед´н, билгел´р ясау принцибын ¿лешч´ ºзг´ртеп ясалган язу да барлыкка килºе м¿мкин. Шулай япон ³´м тангут язулары д¿нья кºрг´н8.

Шулай итеп, Ю.В. Рождественский язу системасыны¼ ºзг´решенд´ ике т¿п с´б´пне билгели:

1. Язу ¿чен куланган материаллар ³´м ¢и³азлар ºзг´реше;

2. Х´рефл´рне¼ язылышы ºзг´реше.  

Галим шулай ук аббревиатураларга ³´м кыскартылган сºзл´рг´ игътибар ит´. Алар, Ю.В. Рождественский фикере буенча, язма телне с¿йл´мн´н тагын да ераграк аералар. Язганда, кºп кен´ кеше, ºзене¼ махсус кыскартмаларын керт´. Бу очракта бу шартлы кыскартмалар символларга ´верел´л´р. ¥йтик, Габдулла Тукай турында язганда: ГТ – Габдулла Тукай, Т – Тукай, Г – Габдулла булуы м´гълºм.

Шул ук вакытта б¿тен кеше бел´н а¼лашылган кыскартмалар ³´м символлар бар. Алар бигр´к т´ математикада кºп очрый: log – логарифм, – почмак белдерг´н билге.

¥мма телд´ д´ мондый кыскартмаларны очратып була: ВВП – Владимир Владимирович Путин, РФ – Россия Федерациясе, ТР – Татарстан Республикасы ³.б.

Ю.В. Рождественский бºгенге к¿нд´ лингвосемантика алдында тºб´нд´ге т¿п проблемаларны кºр´:

– язма телне автоматик р´вешт´ (компьютер ярд´менд´) с¿йл´м телен´ кºчерº;

– автоматик р´вешт´ с¿йл´мне синтезлау (ягъни язма телг´ ´верелдерº)9.

Бу проблемаларны х´л итº ¿чен орфография бел´н орфоэпияне т¿г´л туры нормаларга китерº проблемасы туганы билгеле. Шул ук проблемалар татар телен´ д´ хас.


2. Х´зерге татар теленд´ семиотик м´сь´л´л´р

Бºгенге к¿нд´ татар теленд´ кºп кен´ семиотик м´сь´л´л´р бик кºп. Бу – татар телен´ компьютер телл´рен ¢айлаштыру да, терминологик системаны т´ртипк´ китерº. ¥мма т¿п проблема булып татар графикасы ³´м орфографиясе тора.

Татар орфографиясенд´, татар графикасында х´реф бел´н аваз арасындагы аермалар х´йран. М´с´л´н, к х´рефе ярд´менд´ [к] ³´м [ķ] авазлары белдерел´, ´ в х´рефе бел´н [в] ³´м [w] авазлары бирел´.

Татар теле орфографиясе фонетик принцип нигезенд´ башкарылган: «ничек ишетел´, шулай языла». ¥мма кºп кен´ галимн´р фонетик принципка каршы чыгалар. М´с´л´н, ´ле 1973 нче елда К.М. Мусаев ºзене¼ хезм´тл´ренд´ т¿рки телл´ре орфографиясе нигезенд´ фонематик принцип ятканын д´лилл´де. «Орфографияне¼ алфавит бел´н тыгыз б´йл´неше т¿рки орфография нигезенд´ фоематик принцип ятканын исбатлый, ч¿нки х´рефл´р авазларны тºгел, ´ фонемаларны билгел´п кил´л´р»10.

Саф фонетик принцип кºп кен´ кимчелекл´рг´ буйсынган. Аларга рус галиме Л.В. Щерба да кºрс´т´: «Зур аралашу т¿ркемд´ барыбер с¿йл´мд´ аермалар туып тора, ³´м шу¼а кºр´ фонетик принцип ºзене¼ асыл м´гън´сен югалта. Ч¿нки кºп кен´ кешег´ кагыйд´ тºб´нд´геч´ я¼гыраячак: «Ишетк´н кебек язма, ´ кемдер башка ¢ирд´ ишетк´нен яз». Шуннан, фонетик принцип телг´ ¿йр´тºне авыр ³´м м´гън´сез хезм´тк´ ´йл´ндер´. ¥, ´йтик, этимологик принцип орфографияг´ м´гън´ керт´, балаларны уйларга, тел тарихы бел´н кызыксынырга ¿нди»11.

Бºгенге к¿нд´ татар телен латин графикасына кºчерº проблемасын х´л итк´нд´, б´лки шушы семиотик проблеманы да х´л ит´рг´ кир´ктер. Ч¿нки саф фонетик принцип «я¼а телл´рг´» (тарихта ºзене¼ алфавитын ³´м язуын булдырмаган) хас. Ягъни шул телд´ с¿йл´шºчел´р арасында гыйлемле ³´м зыялы ш´хесл´р аз булган телл´рг´ хас. Татар теле андыйлардан тºгел.

Б´лки, латин графикасындагы орфографияне н´къ морфологик, ягъни этимологик принцип нигезенд´ т¿з´рг´ кир´ктер. Х´тта саф этимологик принцип шулай ук кºп кен´ проблемалар тудырганга (инглиз телен мисал итеп китереп була), б´лки фонетик принципны морфологик принцип бел´н берг´л´штереп куллану кир´ктер.


Кулланылган ´д´бият

Клычков Г.С. К классификации знаковых систем // Семиотика и восточные языки/ Под ред. Ю.В. Рождественского. – М.: Наука, 1967. – Б. 56-69.

Курбатов Х.Р. Алфавит татарского языка // Вопросы совершенствования алфавитов тюркских языков СССР. – М.: Наука. – 1972. – С. 126-139.

Курбатов Х.Р. Татар телене¼ алфавит ³´м орфография тарихы. – Казан: Тат. кит. н´шр. – 1960. – 132 б.

Мусаев К.М. Проблемы функционирования тюркских языков после возникновения независимых тюркских республик // Языки, духовная культура и история тюрков: традиции и современность (материалы Международной тюркологической конференции, проходившей 9-13 июня 1992 года в Казани). – Казань, 1992. – С. 14.

Рождественский Ю.В. Лекции по общему языкознанию. – М.: Добросвет, 2000. – 343 с.

Рождественский Ю.В. Теория языка и проблема существования языка // Семиотика и восточные языки/ Под ред. Ю.В. Рождественского. – М.: Наука, 1967. – Б. 5-18.

Семиотика и восточные языки/ Под ред. Ю.В. Рождественского. – М.: Наука, 1967. – 223 с.

Семиотика. Коммуникация. Стиль. – М.: ИНИОН, 1983. – 204 с.

Тайсина Э.А. Философские вопросы семиотики. Гносеологический аспект. – Казань: Изд-во Казанского университета, 1993. – 192 с.

Щерба Л.В. Основные принципы орфографии и их социальное значение // Избранные работы по русскому языку. – М.: Учпедгиз. – 1957. – С. 47.

1 М´гълºмат Энциклопедия Кирилла и Мефодия ¢ыентыгыннан алында.

2 Рождественский Ю.В. Теория языка и проблема существования языка // Семиотика и восточные языки/ Под ред. Ю.В. Рождественского. – М.: Наука, 1967. – Б. 5.

3 Тайсина Э.А. Философские вопросы семиотики. Гносеологический аспект. – Казань: Изд-во Казанского университета, 1993. – Б. 64.

4 Клычков Г.С. К классификации знаковых систем // Семиотика и восточные языки/ Под ред. Ю.В. Рождественского. – М.: Наука, 1967. – Б. 64.

5 Рождественский Ю.В. Лекции по общему языкознанию. – М.: Добросвет, 2000. – Б. 299.

6 Рождественский Ю.В. Лекции по общему языкознанию. – М.: Добросвет, 2000. – Б. 302.

7 Рождественский Ю.В. Лекции по общему языкознанию. – М.: Добросвет, 2000. – Б. 304.

8 Рождественский Ю.В. Лекции по общему языкознанию. – М.: Добросвет, 2000. – Б. 305.

9 Рождественский Ю.В. Лекции по общему языкознанию. – М.: Добросвет, 2000. – Б. 309.

10 Мусаев К.М. Проблемы функционирования тюркских языков после возникновения независимых тюркских республик // Языки, духовная культура и история тюрков: традиции и современность (материалы Международной тюркологической конференции, проходившей 9-13 июня 1992 года в Казани). – Казань, 1992. – С. 14.

11 Щерба Л.В. Основные принципы орфографии и их социальное значение // Избранные работы по русскому языку. – М.: Учпедгиз. – 1957. – С. 47.




1. Великие географические открытия
2. Электрические свойства полупроводников
3. Рак легких
4. Тема -Основні галузі туризму
5. реферат дисертації на здобуття наукового ступеня кандидата біологічних наук Ки
6.  Розроблювана у ВАТ робоча конструкторська документація КД за змістом і оформленням повинна задовольняти
7. Введение Футбол по праву считается самым массовым и популярным видом спорта
8. Под ценой понимается количество денег запрашиваемое за продукцию или услугу или сумма благ ценностей
9. Категории эстетики- комичное и трагическое Функции искусства
10. Реферат- Федеральное собрание РФ
11. темах организма Хирургическое лечение может повлечь за собой осложнения как местного так и общего харак
12. Курсовая работа- Проектирование привода конвейера
13. на тему- Литва
14. Кубанские казаки в ВОВ
15. 3 Относительная численность представителей отряда Chiropter
16. Перш ніж приступити до ворожіння необхідно чітко сформулювати в розумі питання.html
17. Финансовый университет при Правительстве Российской Федерации Сургутский финансовоэкономический ко
18. вариантов содержится только один правильный ответ
19.  Общая характеристика договора лизинга 1
20. экономических последствий текучести кадров Текучесть рабочей силы часть движения трудовых ресурсов сла