Если у вас возникли сложности с курсовой, контрольной, дипломной, рефератом, отчетом по практике, научно-исследовательской и любой другой работой - мы готовы помочь.
Предоплата всего
Подписываем
Ахмет Йугнәки
Ахмет Йугнәки – ХІІ ғасыр әдебиеті тарихында аты мәлім есімдердің бірі. Оның толық есімі - Әдиб Ахмет Махмудұлы Йугнәки екен. Йугнәкидің әкесі Махмудтың негізгі мекені Түркістан маңы, Махмудтың өзі же ақын жанды. Сергек адам болған. Ахметтің туған жері де сол. Түркістанға қарасты Йугнәки деген қыстақ. Оның Йугнәки атаулуының өзі де сондықтан. Қазақтар ол жерді Жүйнек деп атап кеткен.
Ахмет Йугнәки жас шағынан араб, парсы тілін игерген, өз кезінің оқыған, білімді адам саналған. Йугнәкиден бізге жеткен шығарма – оның бір ғана “Хақиқаттар хадисі” немесе “Шындық сыйы” (арабша ата-Хибатул-Хақайк). “Хақиқатта” адамгершілік, әдептілік, білімділік, ақыл-парасаттылық сияқты өнегелі тәлімдер дәріптелді. Адамшылыққа жат іс-әрекет, мінез-құлықтар сыналады. Білім жөнінде тіл туралы, сақтық, әдептілік, дүниеқорлық тағы басқа мәселелер туралы пікірлер қозғалады. Автор кітапты жазу себебін және қай тілде жазып отырғанын өзінің аты-жөнін хабарлайды. Өзі өлсе де, даналық сөзінің қалатынына сенім білдіреді.
Атым Ахмет, ғылым сөзім,
Кетсем де өзім, қалады сөзім.
Өмір озып, келеді көңіл күзі,
Толғандай болды екі көзім.
Соның үшін шығардым түрікше кітаб,
Керек болса тәлім, дос кітаб.
Әдиб Ахмет Махмудұлы Йугнәкидің “Хақиқаттар хадисі” – дидактикалық сарында жазылған, дәуірінің моральдық нормаларын уағыздайтын маңызды дастан. Ол – Баласағұндық Жүсіптің “Құтадғу білік” атты даналық кітабы тәріздес түркі тілде халықтар әдебиетінің баға жетпес көркем туындысы. Дастанның мазмұны 14 тарау, 235 бәйіттен құралады. Алғашқы үш тарауында сол кездегі дәстүрге орай Аллаға, пайғамбарға, оның 4 сахабасына құлшылық етуден басталып, шығарма Датбек деген шахтардың біріне бағытталады. Төртінші тарауында Датбектің адамгершілігі зор, әділетті басшы, ақыл есі дана қайрымды шах болғаны дәріптеліп, дастанның жазылу себептері түсіндіріледі. Ақынның негізгі мұраты – 5-тараудан бастап баяндалады. 5-8-тарауларда түгел дерлік білімнің пайдасы түсіндіріліп, адамгершілік ақыл-өсиеттер айтылады. Адам ұстамдылық, ақыл-парасаттылығымен әділет үшін еңбек етіп өсуі керек, тіліне сақ боп орынсыз сөз айтпай, басқаны жөнсіз тілдемей, дос-жарандарымен өмір кешуі орынды. Себебі дүние пәни, бүкіл ғаламдар өзгермей бір қалыпты тұратын еш нәрсе жоқ, өткінші өмірде жауыздыққа орын бермей, жақсы өткізген абзал. Кейінгі тарауларда ақын дүниеқорлық, малжанды пенделікті сынға алады. Опасыз, нәтижесіз бос өткен өмірге қарсылық білдіреді.
Дастанның түп нұсқасы бізге жетпеген. Нажиб Осим деген түркі ғалымы 1916 жылы жарияланған көшірме нұсқа Стамбул кітапханасынан табылған. Ол – София мешітінде сақталған. 1480 жылы көшірілген нұсқасы. Шығарма өз кезінде қолданылған араб және ескі ұғыр жазуларымен жазылған.
Өзбек ғалымы Қ.Махмудов 1972 жылы “Ахмет Йугнәкидің “Хитабул хақайық” асари хақинда” – деген итпен академиялық нұсқасы және өзінің лингвистикалық талдау еңбектерін жариялайды.
Ахметтің ұсынар ақылы көп. Оның кейбірі халықтық нақылдарғада ұқсайды. Адам өзінің жақсы ісімен басқаға үлгі болуы керек. Егер бай болсаң, жоқ-жетікке қарас, жыртығын бүтінде. Егер бек болсаң, жай адамға қиянат етпе, қайта оларды қиындықтан құтқаруға күш сал. Саған біреу жамандық істесе, сен оған жақсылықпен жауап бер. Бұл адамшылық нысанасы, бұны ұмытпа! Біреудің жақсы ісін сезсең, оны ардақтай біл, кінәліні кешіре біл. Жауыздықтың тамырына балта шап. Оны аластай біл! Қайғы-қасіретсіз, тыныш өмір сүре біл! Өзіңе де, өзгеге де жақсылық тіле! Ұятыңнан бір айрылсаң, оны қайырып болмас. Бар бар жерде – ара да бар. Балдан бұрын араның уын татарсың. Дүниеқоңыз, бүгін бар да ертең жоқ. Дүниеден кім өткен жоқ, бай да, батыр да, неше бір даналарда өтті. Олардың біраз сөзі, қадірлі аттары ғана қалды. Білімді адам біліп іс қылады. Біліп істеген іс өкінішсіз болады.
Зерттеушілер Ахмет Йугнәкиді әр халыққа таңып келеді. Е.Э.Бертельс пен Н.М.Малаев оны өзбек ақыны десе, С.Е.Малов қашқар-ұйғыр ақыны дейді және оның өлеңдерімен ескі ұйғыр тілінің формаларына таппақшы болады.
Ахмет Йугнәки дастаны – түркі тілді халықтар әдебиетінің қалыптасуына мықты әсер еткен орта ғасырлық құнды туынды. Оның өзбек, ұйғыр, қазақ әдебиеті тарихындағы маңызы да осы жерлері арқылы белгіленеді.
Еңбек тәлім-тәрбие, оқу-білім, мінез-құлық мәселелерін жан-жақты баяндауымен ерекшеленеді. Жүйнеки өзінің тәлімдік пікірлерінде білімге айрықша көңіл бөледі. Білімділік – бақытты болуыдың басты шарттарының бірі. Адамның қабілеті мен еркін жоғары бағаланған автор оның үнемі жетілдіріп отыруға шақырады. Білім өнер, үйренуді тіршілік үшін ырыс адам қауымын, тұрмысын гүлдендіруші құрал деп ұғынуға бағыттайды.
Ұлы ұстаз жанды, мәнерлі сөз, нақты іс, ізгі дәстүр мен өнегелер. Соның ішінде ата-ана үлгісінің өзіндік орны секілді бала тәрбиелеу жолдарының тиімділігін ескертеді. Халық тілегімен санасатын, көпшілік, қоғамшылық, мәдениетті тұлға өсіруді ата-ананың басты міндеті санайды.
Бұған қоса шығарманың “Тілді тыю – әдептілік тәртіптіліктің шарты екендігі туралы”, “Жомарттың қайрымдылығы және Саранның қассыздығы туралы”, “Кішіпейілділік”, “Жақсының игі қылығы мен дүниеқоңыздың дарамсыз қылығы туралы”, тарауларындағы тәрбиелік ойлардың мәні аса зор.